daoly

ÑOAØN TRUNG COØN

MAÁY LÔØI ÑAÀU

“Ñaïo lyù nhaø Phaät, laø moät neàn ñaïo lyù thaâm traàm, sieâu vieät hôn heát”.

AÁ

y laø lôøi noùi cuûa nhieàu nhaø thoâng thaùi xöa nay treân hoaøn voõ , vaø cuõ ng laø moä t moái caûm cuû a chuùng toâi nöõa.

Sau khi laê n loùc nôi traàn gian theá söï, moûi goái choàn chaân vì baõ lôïi danh, chìm noå i nôi beå aùi soùng tình, roài ngoà i nghó laïi caù i ñôøi mình, bao ngöôøi laáy laøm ngao ngaùn! Baáy giôø töôûng ñaï o lyù nhaø Phaät vôùi mình cuõ ng nhö chieáu boâng goái döïa ñoá i vôùi ngöôøi buoà n nguû , tha hoà maø oâm aáp laá y!

Sau khi xem kinh söû cuû a caùc nhaø ñaïo ñöù c Ñoâ ng Taây, vaø roõ bieát nhieàu chuû nghóa duy kyû , heïp hoøi , boù buoäc con ngöôø i vaøo nhöõ ng noãi voâ vò, khaé t khe, roài môùi thaáy ñöôïc ñaï o lyù Töø Bi Hyû Xaû cuû a Phaät, bao ngöôø i raá t laáy laø m öa chòu, beøn moä xem kinh Phaät, vöøa laáy loøng töø maø buûa khaé p chuùng sanh, laïi vöø a tha hoà maø suy xeù t, thaåm nghó caù c lyù thuaàn!

Sau khi xem saù ch vôû cuû a laém nhaø hieà n trieá t xöa nay, thaáy pha laãn nhieàu phaàn cuûa ñaïo Phaät, laïi thaá y laém nhaø thoâng thaùi chòu aûn h höôûng vaên minh, trieát lyù vaø hoï c thuaät nhaø Phaä t maø ñöôïc vinh danh, bao ngöôøi laá y laø m vui maø thaá y nhaân loaïi höôûng nhôø ñaïo Phaä t, moät neàn ñaïo ñöùc bao la, sieâu vieä t thaêm thaúm, meânh moâng!

Vì caùc lyù aáy cho neân keû heøn naày raá t vui loøng maø hoï c Phaät. Hoïc Phaät, hieän thôø i bieá t bao ngöôøi nhaän raèng mình laø ngöôøi hoïc Phaät! Trong maá y naê m nay, töø naêm 1930, töø ng 5

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT nghieân cöùu kinh saùch vaø giao thieä p vôùi caù c haïng ngöôø i hoïc Phaät, toâi nhôø ñoù maø ñöôïc taá n böôù c veà ñöôøng ñöù c haïnh. Vaø cuõng do nôi ñoù maø coù nhöõng caû m töôûng döôù i ñaây ñeå daâng leân caùc nhaø hoïc Phaät, cö só hoaëc xuaá t gia.

Toâi töøng gaëp laém nhaø ñaùng troïng, maø cuõng töøng bieá t laé m nhaø ñaùng khuyeân. Toâi töø ng thaá y laém ngöôøi ít hoïc maø thoâng, laïi cuõng töø ng nhaän ra laém ngöôøi cao taøi maø doá t. Xeù t ra, trong nhöõng ngöôø i nhaø Phaä t maø mình bieá t, keû ñöôïc beà naà y thì maá t beà kia, keû ñöôï c beà kia laïi maá t beà noï . Laém ngöôøi laïi maát nhieà u beà, hoaëc laø khuyeát ñieåm nhöõng beà chaùnh ñaùng. Cho neân böôùc ñöôøng taán ñöù c vì ñoù maø hoùa ra laâu. Nhöõng beà ñoù , nhöõ ng ñieàu kieä n ñoù, ñaï i ñeå toâi bieân ra döôùi ñaâ y.

DUNG HOØA - Toâi thaá y nhieà u ngöôøi thieáu caùi ñöùc dung hoøa. AÁy laø maá t ñi moät ñieàu kieän ñaïi khaùi cuûa ngöôøi hoïc Phaä t.

Thieáu dung hoøa, töù c laø hay caâu chaáp. Thaønh ra coù caùi sôû kieán heïp hoøi , ñaïo Phaä t goïi nhöõng ngöôøi naà y laø keû “chaáp tröôùc”. Giaû nhö mình troïng caùi lyù naøo, hoaë c caùch haønh ñaïo naø o maø thaá y ngöôøi khaù c khoâng theo sôû yù , sôû haønh cuû a mình, thì mình chaúng baèn g loøng, voä i cho ngöôøi ta laø keùm, thaáp . Ta phaûi döôõng cho coù caù i ñöù c nhu hoøa thieän thuaän, ñaë ng vöø a yù vôùi söï luaän bieän, lyù thuyeá t, loá i haønh ñaï o cuû a moïi ngöôøi, mieãn caù c söï aáy coù giuùp ñöôï c cho hoï thì thoâi . Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khaù c toân giaùo, trí lyù hoï nhieà u khi ta coøn dung naïp ñöôï c, huoáng hoà ñoái vôùi ngöôøi trong ñaïo Phaä t ? Vaäy toâi mong cho caùc baïn tu haønh ñaéc caùi ñöùc dung hoøa ñaëng tieän giuùp mình trong ñôøi hoïc ñaïo! ÑÖÙC TIN - Toâi laï i thaá y laé m ngöôøi , trong khi xem kinh saùch, hay ñem loøng nghi. Ñöù c Phaä t laø cha laønh cuû a chuù ng sanh, ngaøi ñaéc ñaï o ñeán Quaû hoaøn toaøn thì ñaâ u coøn luoáng doái .

Theá maø laé m ngöôøi xem kinh do ngaøi thuyeá t, thöôøng hay nghi ngôø , coù khi cheâ bai, baøi baùc nöõa. Chö Boà taù t ñeàu laø haïn g ngöôøi thöông ñôøi , ñaâu coù daïy sai, theá maø nhieà u keû chaúng vöøa 6

ÑOAØN TRUNG COØN

yù neân nghi kî, chaúng tin. Söï nghi kî laø moät caù i trôû löïc lôùn cuûa con nhaø ñaï o Phaät. Nhieàu luù c, khi ñoï c ta chöa hieåu ; maø veà sau ta hieåu cuõng coù. Hoaëc ñang khi ñoïc ta chöa thaáy ra choã hay; maø veà sau, moä t ñoâi naê m sau cuõng coù, ta nhaän ra laø nhöõng lyù huyeàn vi, bí aån. Laém khi nhöõng tích tìm thöôøng, nhöõng vaä t deã hieåu, theá maø laï i laø nhöõng bieåu hieäu chöù a laáy nhöõng choã kín ñaùo cho keû höõu taâm. Vaä y neân xem qua tích Phaä t, ñoïc qua kinh Phaät, caùc baïn neáu chöa hieåu, chöa thaáu, chöa nhaän thì haõy ñeå qua moät beân loøng, coøn coù ngaø y ñaé c nhaäp chôù chaún g khoâng. Chôù neân nghi kî, baøi baù c, söï aáy laøm cho mình chaä m böôùc, laïi coøn taï o ta chung quanh mình nhöõng keû seõ laà m loä n nhö mình.

PHÖÔNG TIEÄ N - Caù c nhaø hoï c Phaät caàn phaûi coù caù i ñöùc bao quaù t naày, töùc laø phöông tieän. Nhieà u khi ta phaû i xeù t ngöôø i baèng caùi ñöù c aá y. Tu Phaä t, hoïc Phaä t cuõng tuø y theo caûnh theá ; moã i ngöôøi tuø y haønh caùi phöông theá tieän cho mình. Vaä y caù c baïn haõ y vì caùi phöông tieän maø roäng xeù t cho ngöôøi. Ñaï o Phaä t xoay veà beâ n Ñaï i thöøa thì khoâng coù boù buoäc ngöôø i ta vaøo khuoân maãu, moãi ngöôøi coù theå töï taï o ra moät caùch tu taä p cho hôïp vôù i ñòa vò, thaân theá, hoaøn caûnh cuû a mình. Mieãn sao cho ñöôïc tieán böôùc leân ñöôøng Hueä, Phöôù c laø ñaï t muïc ñích roà i.

Bao ngöôøi hoïc Phaät thaáy choã phöông tieä n, beøn cöù giöõ phaän söï mình, caùch sinh hoaï t mình, trong luùc aáy hoï vaã n lo trau doài taâ m taùnh vaø giuùp ích cho ñoàng loaïi, chuùng sanh! Bôûi theá cho neân böïc xuaá t gia thong dong nôi am töï , vò cö só nhaøn laïc luù c tuoå i giaø, ñaõ ñaønh laø nhöõng ngöôøi hoï c Phaä t; maø vieâ n quan thieáu nieân ñang boân ba treân hoaï n loä , keû caøy saâu cuoác baåm döôùi boùng trôøi heø , ngöôøi thôï thuyeàn vaá t vaû trong buoåi khoù khaên , cho ñeán keû sanh ra giöõa loø thòt, tieä m röôïu , laàu xanh... cuõng coù theå laø nhöõng ngöôø i hoïc Phaä t ñöôï c heá t! Hoï cuõng taïo theâ m coâng ñöùc voâ löôïng voâ bieân , ñoä cho boïn ngöôøi truï y laïc chung 7

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT quanh hoï. Vì phöông tieän, hoï khoâng cheâ boû hoaøn caûnh cuûa hoï. Nhö vaä y cuõng laø cao thöôïng chôù sao ?

TÖØ BI HYÛ XAÛ - Chuùng ta coø n phaûi cho nhöõng ñöùc naà y thaâm nhaä p ôû taâm. Chaúng phaûi aên chay giöõ giôù i laø ñuû , maø phaûi nuoâ i döôõng caùc ñöù c Töø , Bi, Hyû , Xaû 1 cho baù m chaë t vaø o taâ m mình, thaønh ra baûn taùnh töï nhieân cuûa mình. Nhö vaä y, mình troâng ra vuõ truï moät caù ch thuaàn nhaõ , mình ngoù laïi chuù ng sanh moä t caùch yeâu thöông, mình saün loøng maø khuyeân doã vaø tha thöù cho ngöôø i. Khoâ ng töùc böïc veà xaõ hoä i, laïi coøn lo boài boå nhöõng choã khuyeá t ñieåm trong xaõ hoäi , ñeå giuùp söï nhieâ u ích cho chuù ng sanh, bao giôø mình cuõ ng ñöa tay ra maø naé m laáy tay ngöôøi, ñeå hoï cuø ng böôù c leân ñöôø ng laø nh, laïi caàu cho hoï böôùc mau tôùi tröôù c mình laø khaùc. Kìa göông ñöù c Phaät Thích-ca ñaõ vui loøng hoä giuùp cho bao ngöôøi ñöôï c thaønh Phaä t tröôùc ngaø i! Vaø ñöùc Vaên-thuø-sö-lî coø n laø ôû ñòa vò Boà-taùt, song ngaøi ñaõ töøng giaùo hoùa, ñoä cho bao ngöôøi khaùc thaønh Phaät roài !

Keû heøn naøy coù nhöõn g moái caû m töôûng aáy, xin neâu leân cuøng ñoäc giaû caùc baøi hoïc Phaät, vaø caàu cho ai naá y ñeàu ñaé c nhaäp nhöõng ñöùc: Dung hoø a, Ñöù c tin, Phöông tieän vaø Töø Bi Hyû Xaû .

Kính töïa, Ñ.T.C

1

TÖØ: thöông ngöôøi vaø giuù p ngöôøi. BI: thöông xoùt maø cöù u keû hoaïn naï n, ngheø o khoå. HYÛ : vui veû vôù i moï i ngöôøi. XAÛ : thí xaû cuûa mình, tha thöù cho ngöôøi.

8

ÑOAØN TRUNG COØN

9

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT

I

PHAÄT LAØ GÌ

1. Troâ ng qua xaõ hoäi tu Phaät “Ñaùnh tan tuïc nieäm hoà i chuoâng sôùm, Goõ vôõ traàn taâm tieáng moõ tröa.”

Ñ

où laø caù i laïc thuù cuûa keû nhaø thieàn. Nhöõng hoâ m trôøi tröa luù c toái, ngoà i trong am maø nieäm kinh, goõ moõ , khoâng coøn bieát gì ñeán muøi chung ñænh, baáy giôø döôùi chôï buùa, con ngöôø i nhöõng boáân choân theo ñöôøng danh neûo lôïi maø laøm cho “beå aùi xem ra nöôùc ñuï c lôø ”. Moät mình vôùi moät baàu theá giôùi tinh saïch, naøy coû ñeï p, noï hoa töôi, treân chim reo, döôù i caù goïi, sau khi tö töôûng veà ñaï o laønh, beøn ngaém xem caûnh thieân nhieân cuûa taïo vaät, roà i hít vaø o caù i thanh khí eâm tònh nôi am maây, haù khoâng phaûi laø caûnh thaâ m traàm ôû cöûa Phaät sao?

“Chôû maây quanh quaát loàng höông Phaät , Goõ ñaù vang löøng loái nhaïc Tieân.”

Daàu khoâng phaû i ñem thaân nöông cöûa Boà-ñeà , maø maáy ngöôøi chaúng höôûng ñöôïc caùi laïc thuù cuûa nhöõng chuøa xöa mieá u coå? Töøng thaáy bao ngöôø i döôù i thaønh thò laø nhöõng keû laû lôi hoa nguyeä t, maø khi daïo caûnh ñeán choán am maây, troâng leân töôïng coát rôõ raøng, xem ra quang caûnh nghieâ m trang ñaèm thaém, ôû treân laø trôø i roäng theânh thang, ôû döôù i thì caây coû baù t ngaùt xanh töôi, beøn caûm xuùc maø laï y Phaät khaán Trôøi. Trong trí hoï baáy giôø môùi töôûng thaáy söï giaû doái ôû mieàn traàn tuïc kia!

10

ÑOAØN TRUNG COØN

Haøng nho hoïc, só phu, phaàn ñoâng laø nhöõng ngöôøi ham moài phuù quí, aùng coâng danh, maø khi leân ñeán Thieàn ñöôøng, cuõng khieáp vì söï cao thöôïng, tinh vi ôû choán Khoâng moân vaäy.

Quan phoù nguyeân soaùi trong Hoä i Tao Ñaøn ñôø i vua Leâ Thaùnh Toân, moät hoâm laøm thô taën g tieå u ni chuøa Baø Ñanh, coù caâ u raèng: “Chaøy kình moät tieáng tan nieàm tuïc, Cöïc laï c laø ñaây chín roõ möôøi...”

Coøn vua thöôøng laø haïng ngöôøi ham meâ söï vui söôùn g ôû cung ñieän laâ u ñaøi, vôù i caû ngaøn cung phi myõ nöõ, vôùi cuoä c röôïu tieäc traø, coøn bieát gì ñeán ñaïo lyù? Maø ñeán khi tôù i chuøa xöa caûnh cuõ, cuõng caûm ít phaàn: “Tôù i nôi thaáy caûnh thaá y ngöôø i, Tuy vui ñaïo Phaät chöa nguoâ i loøng traàn!”

AÁy laø lôø i vua Leâ Thaùnh Toân ngaâm taëng coâ tieå u ni chuøa Baø Ñanh, nhaän raèng chính mình daã u laøm vua cuõng moä caûnh tònh, vui ñaïo töø. Cho bieát caù i taâm laønh cuûa ta heã gaë p caûnh trong saïch thì noù phaùt ra ngay! Caù i Phaät taùnh ôû trong moãi ngöôøi gaëp phaû i dòp thì noù hieän ra chôù chaúng khoâng. Ai meâ duïc tôù i ñaâ u, ai luyeán meán tôùi ñaâu, cuõng coù hoài tænh taâm!

Coøn ñeán keû traàm tö maëc töôûng, keû thanh tónh xeù t suy, keû nhaø thieàn moä ñaïo thì caùi thaân soáng laø ñeå lo veà ñaï o vaø ñeå teá ñoä chuùng sanh. Loøng töø bi leân ñeán cöïc ñieå m, caùc ngaø i ñaâ u coøn bieát lo laéng gì ñeán söï traàn gian, thì söï khoaùi laïc môù i laø chaân thaä t, hoaøn toaøn. Nhö vò ni coâ chuøa Non Nöôùc laø moä t coâ gaùi tuyeä t saéc, ñuùng tuaàn caä p keâ, nhöng raá t moä ñaï o. Anh ruoä t laø vua Minh Maïng baû o veà laáy choàng, coâ muoán töø choái beøn laøm moä t baø i thô, baû o neáu ai hoïa ñöôïc, coâ seõ laáy ngöôø i aáy laøm choàng: “Theá söï nhìn xem roá i cuoäc côø, 11

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT Caøng nhìn caøng ngaém laï i caøng dô, Ñaùnh tan tuïc nieä m hoài chuoâng sôùm, Goõ vôõ traàn taâm tieáng moõ tröa.

Chu töû ngaùn muø i, neân vaû i aám, Ñænh chung lôï m gioïng, hoù a chay öa.

Leân ñaøn cöùu khoå toan quay laï i, Beå aù i troâng ra nöôùc ñuïc lôø!”

Xem suoá t baøi thô aá y, ta thaáy roõ laø moä t ngöôøi daâng caû taâm hoàn cho ñaï o, ngaùn vì cuoâïc theá dô baån, tanh hoâi. Thoâ i ñaønh gôûi thaân nôi am maâ y cöûa Phaät maø moõ tröa chuoâng sôùm ! Tuy baø laø em ruoät nhaø vua, nhöng baø khoâng thieá t gì ñeán moài phuù quí. Baø quyeá t tìm ñaïo ñeå cöù u khoå nhöõng chuùng sanh ñang chìm noåi nôi beå tình aù i. Loøng moä ñaï o cuûa coâ cao ñeán cöïc ñieåm, phaùt hieän ra treân baø i thô, laø m cho caû thaûy nhöõng tay vaên hay chöõ gioûi ñöông thôøi ñaø nh phaûi boù tay khoâng hoïa noå i! Coù keû noùi raèng nhôø coù Phaä t hoä nieä m cho baø, neân trong baø i thô aáy baø döùt muø i tuïc luïy moä t caùch voâ cuøng quaû quyeát.

Laïc thuù cuûa nhaø thieàn raá t thaâm traàm, chaúng nhöõng laø vì chieâ m ngöôõn g töôïng Phaät trang nghieâ m, töø bi, chaúng nhöõng laø vì khoâng maøng ñeán baõ coâng danh maø goõ moõ tuïng kinh cuøng vui thích vôùi nhöõng phong caûnh u nhaøn, maø thaâm traàm nhaát laø veà taâ m, veà yù vaäy.

Nhaø sö ñaõ coù chí veà ñaïo thì lo gì chaúng ñöôïc laïc thuù hoaøn toaøn? Nhöõng hoâm trôøi khuya caûnh vaéng, chæ nghe coù tieáng gioù thoaûng vôùi tieáng deá giun, moä t mình ngoài trong am maø suy nghó ñeán cuoäc hö khoâng cuûa phuø theá, thaáy mình löôùt ra khoûi löôùi duïc baãy tình thì khoaùi bieá t bao! Hoaëc laø töôûng ñeán chö toå nhieàu ñôø i ñaõ qua traûi thaân lo veà ñaïo lyù , nhö töôûng 12

ÑOAØN TRUNG COØN

ñeán ñöùc Ñaït Ma Toå Sö töø beân Taây thieân 1 qua Ñoâng ñoä ñeå truyeàn baù ñaï o taâ m, töôûng ñeán ngaø i Huyeàn Trang khoâng quaûn ñöôøng xa hieåm trôû maø sang taän Taây phöông ñeå thænh Kinh chaàu Phaät, töôûng ñeán vua A-duïc beânh vöïc cho Phaät giaùo maø laøm thaønh neàn ñaï o ñöùc to taùt hôn heá t ôû AÁn Ñoä , cuøng laø töôûng ñeán laé m vò coù coâng lao vôùi ñaïo Phaät. Töôûng ñeán nhöõng baäc xöa nay xaû thaân vì ñaï o, thöôøng haønh töø bi, nhö vaä y haù khoâng phaûi laø moä t caùi laïc thuù thaâ m traà m cuûa con nhaø hoïc Phaät sao?

Tö töôûng hieàn laønh tuoàng nhö neùn höông thôm treân baøn Phaät, laàn laàn toû a ra maø hoøa vôùi tinh thaàn cuûa chö Phaät vaø chö Boà -taùt ôû khaé p möôøi phöông, maø hình töôïn g ñang ñöôïc thôø phuïng ôû chuøa! Baáy giôø caùi khoâng khí chaúng laø eâm ñeàm , thích ñaùng laém sao?

Bieát ñaâ u nhöõng tö töôûng töø bi aáy chaúng aûnh höôûng cho phaàn ñoâng chuùng sanh? Bao ngöôøi khi troâng thaáy moät vò sö töôi tænh, oai nghi, hoøa nhaõ, eâm ñeàm , khi veà phaù t taâ m töôûng nhôù maõi trong loøng! Beøn nghó ñeán ñieä u hieàn haäu, oân hoøa, nhôù cuoäc thanh tónh nôi am, nhôù quang caûnh thuaàn haäu aá y, thì taá m loøng xao xuyeán boàn choàn vì theá söï cuõng nguoâi ñi daàn. Hoï beøn troâng leân nhöõng ñieà u giaûi thoaù t cao thöôïng.

Nhö theá thì xaõ hoä i nhöõng ngöôøi tu Phaät, hoïc Phaät haù chaúng phaû i laø moät xaõ hoäi chöùa ñaày söï khoaù i laïc tinh anh ñoù sao?

Noù i gì ñeán caù c vò tu haønh ñaéc quaû, caùc baäc Phaät Thaùnh giaùn g traàn, thì caùc ngaøi soáng an hoøa , hyû laï c bieát bao! Coõi theá maø caùc ngaø i ôû cuõng laø caûnh Nieát-baøn, nôi Tònh ñoä roài, caàn gì tìm kieám ñaâ u xa! Taá m loøng cuûa caùc ngaø i laø töø bi baùc aùi, haønh ñoäng cuûa caùc ngaøi laø söï cöùu vôù t, teá ñoä, giaù o hoùa chuùng sanh.

Caùc ngaøi troân g ra chæ thaáy ñieà u laønh, caù c ngaøi laøm ra chæ

1

Taây thieân: töùc laø AÁ n Ñoä.

13

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT laøm ñieà u laønh. Neáu chuùng ta ñöôïc caùi taâm cuûa caùc ngaøi thì ngay ôû coõ i naøy, chuùng ta cuõng thaáy khoaùi laïc roà i. Neá u chuùng ta ra söùc teá ñoä chuùng sanh nhö caùc ngaøi, thì ta laõnh laá y caù i phaän söï cuû a caù c ngaø i, ta hoøa laø m moä t vôùi caùc ngaøi, ta cuõng laø ngöôøi trong xaõ hoäi Phaä t, Thaùnh roài chôù sao?

2. Phaät Phaät, hay Phaä t ñaø , Buï t ñaø laø tieáng phieân aâm theo Phaïn Buddha. Töùc laø baäc ñöôïc giaùc ngoä , saùng suoát hoaøn toaøn.

Veà tieáng Phaä t, ngöôø i AÙ Ñoâng hieå u roäng hôn ngöôø i AÂ u Taâ y. Nghe ñeán tieáng Phaät, hoï thöôøng chæ nghó ñeán ñöùc Phaä t Thích-ca. Coøn ñoá i vôù i ngöôøi AÙ Ñoân g, tieá n g Phaä t chaú ng nhöõ ng laø chæ ñöùc Thích-ca, maø coøn chæ chung cho nhöõn g vò ñaõ ñaé c ñaï o hoaøn toaøn nöõa. Chö Thaùnh töø baä ïc A-la-haùn , Duyeâ n giaùc, Boà-taùt cho chí ñöù c Phaä t Nhö Lai, ñöù c Theá Toâ n, nhöõ ng ngöôø i bình daân ñeà u goï i chung laø Phaä t heá t. Coù khi cuõ ng goï i rieâng laø Phaät A-la-haù n, Phaä t Duyeâ n giaù c, Boà -taù t, Phaä t Nhö Lai, Phaä t Theá Toân . Nhö vaäy laø hieå u noâ m na, cho raèng caù c vò aá y daà u khaùc baäï c nhau, chôù ñeàu ñaé c quaû Phaä t heá t. Chö vò A-la-haù n, Duyeân giaù c, Boà-taù t ñeà u laø nhöõng vò ñaõ thaønh töïu, ñaéc quaû, song coøn phaûi qua nhieà u thôø i gian veà sau môù i leâ n ngoâ i Chaùnh giaù c, Phaä t Nhö Lai, Theá Toân.

Noù i cho chính xaùc, tieáng Phaät ñeå chæ rieâng ñaáng hoaøn toaøn giaùc ngoä, hoaøn toaøn thaønh töï u, gioáng nhö ñöùc Thích-ca Nhö Lai. Thaày chung cuûa chuùng ta. Ngaøi thaønh Phaät caùch ñaâ y treân hai ngaøn röôõi naê m.

Töø xöa ñeán nay, töø ñôø i voâ thæ ñeán baây giôø, ñaõ coù raát nhieà u vò Phaä t ra ñôø i. Thænh thoaûng trong naêm ba ngaøn naê m.

Moät vaø i möôi ngaøn naê m, coù moät ñaán g sieâ u phaøm giaùng theá, toû saùng hoaøn toaøn caùi tröï c giaù c nôi mình, beøn dìu daét, giaù o hoùa chuùng sanh. Töø tröôùc ñeán nay, ñaõ coù bieát bao ngöôø i 14

ÑOAØN TRUNG COØN

thaønh Phaä t roài, giaû nhö: Tyø -baø -thi, Thi-khí, Tyø-xaù, Ca-la Catoân-ñaïi, Caâu-na-haøm Maâ u-ni, Ca-dieá p, Nhieân Ñaêng.v.v... Chö vò aá y goïi laø Phaät quaù khöù.

Vaø hieän nay, trong caùc coõi theá giôùi, cuõng coù bieát bao caùc ñaáng thaønh Phaät. ÔÛ coõi Ta-baø naøy, coù ñöù c Thích ca Maâ u-ni.

Vaø ôû traêm ngaøn vaïn öùc coõi theá trong vuõ truï, coù voâ soá chö Phaät khaùc. Ngöôøi ta goï i caùc vò naøy laø Phaät hieän taïi.

Roài veà sau, treân coõ i theá giôù i cuû a chuùng ta vôù i treân caùc coõ i khaùc, seõ coù nhöõng baäc sieâ u phaøm khaù c xuaá t hieän vaø thaønh Phaät. Nhöõng ñaáng naøy hieän thôø i laø chö ñaïi Boà -taùt haèng ñi khaé p nôi maø cöù u naïn cöù u khoå cho chuùng sanh vaø ñem ñaï o lyù maø giaùo hoùa hoï. Caùc ngaø i ñaõ ñaé c nhaäp quaû Phaät, seõ laàn löôït leân ngoâi Baùt-nhaõ cuû a ñöùc Nhö Lai. Giaû nhö ôû coõi cuûa chuùng ta ñaây, ngöôøi seõ thaønh Phaät tieáp theo ñöù c Thíchca laø ñöùc Di Laëc, hieän laø moät vò Ñaïi Boà -taùt. Chö Phaä t naøy, ngöôøi ta goï i laø Phaät vò lai.

Caùc nhaø hoïc Phaät goïi chung chö Phaät quaù khöù, hieän taïi, vò lai laø chö Phaä t Tam theá.1 Nhöõng ngöôø i tuïng nieäm, trì kinh haèng ngaøy khaán nguyeän chö Phaä t trong caùc ñôøi ñaõ qua, hieän taïi vaø seõ tôù i. Ngöôø i ta tin raèng chö Phaät Tam theá thöôøng hoä trì nhöõng ngöôø i thaønh kính, nhaát taâm töôûng Phaät. Nhaáù t laø caùc ngaøi thöôøng tieáp trôï nhöõng ai ñöùng ra beânh vöï c, truyeàn baù phaù p Phaät. Ngöôøi hoïc Phaät Ñaï i thöøa nhaän raèn g vuõ truï laø moät caûnh töông teá, bao giôø chö Phaä t trong ba ñôøi cuõng saün loøng ñoä cho chuùng sanh ñöôïc veà beán giaùc. Bao giôø aùnh saùng cuû a chö Phaä t cuõng soi thaáu caùc nôi, tö töôûng laønh cuûa chö Phaä t cuõng toûa ra caùc nôi, ngöôøi tu taä p thaønh taâ m thaønh tín nhôø ñoù maø deã toû saùng vaø löôùt ñeán coõ i laønh.

1

Tam theá: Ba ñôø i, töù c laø quaù khöù , hieän taïi vaø vò lai

15

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT Ñoái vôù i chö Phaät Tam theá, coù chö Phaät möôøi phöông.

Möôøi phöông trong vuõ truï : Ñoâng, Taây, Nam, Baéc, boán phöông keá caän Ñoâng baéc, Taây baéc, Taây nam, Ñoâng nam, vaø hai phöông treân, döôùi, ñeà u coù chö Phaä t heá t, coõi Ta-baø cuû a chuùng ta ôû veà phöông Ñoâng baéc, coù ñöùc Thích-ca Nhö Lai.1 Laïi ôû caùc coõ i theá giôùi khaùc trong caùc phöông, cuõ ng coù chö Phaät khaùc. Vaø voâ soá chö Phaät ôû khaé p möôøi phöông trong vuõ truï, haèng tieáp daãn vaø cöù u ñoä chuùn g sanh. Töø tröôù c tôùi nay vaø veà sau, ñaõ coù , hieän coù vaø seõ coù bieát bao caùc vò Phaät ngöï nôi ngoâi Baùt-nhaõ treân caùc coõi theá giôùi trong möôøi phöông.

Cho neân goï i chung chö Phaä t, ngöôø i ta goï i laø chö Phaä t ba ñôø i vaø möôøi phöông.2 AÁ y laø chö Phaä t khaép caû caùc nôi vaø töø tröôù c tôù i sau. Noù i ngay ra, ôû choã naø o cuõng coù Phaä t, vaø bao giôø cuõng coù Phaät heá t. Caù i aù nh saùng aáy, caù i söùc laønh aáy ôû ñaâ u cuõ ng coù , luù c naøo cuõng coù . Noù soi toû , noù kích thích cho taát caû chuù ng sanh, noù ôû vaø o trong taát caû chuùng sanh. Cho ñeá n nhöõng haï ng sa ñoïa nhö caùc loaø i ngaï quyû , ñòa nguïc, suù c sanh, cuõng ñeàu coù quaû Phaä t nôi mình. Cho neân ngöôø i ta cuõ ng goï i möôø i caûnh taán hoù a cuû a caù c chuùng sanh laø möôøi caûnh Phaä t. Möôøi caûnh aáy, baé t töø treân keå xuoá ng laø: 1. Phaä t, 2. Boà-taùt , 3. Duyeân giaù c, 4. Thanh vaên, 5. Tieâ n 6. Thaàn, 7.

Ngöôø i, 8. Ngaï quyû, 9. Ñòa nguïc, 10. Suùc sanh. Chuùng sanh trong möôøi caûn h Phaä t naøy ñeàu chöù a caù i quaû Phaä t nôi loøn g.

Caù i quaû Phaä t aáy , caùi taùn h Phaä t aá y, caù i chaâ n nhö aá y, vôù i keû coø n meâ duï c thì noù chöa toû ra; maø vôù i keû töø bi, thoâng thaùi thì noù saùng rôõ. Vaø ñeán chöø ng noù toû roõ hoaø n toaøn thì mình thaønh Phaät, Phaä t Nhö Lai, Phaä t Theá Toân. Caù c chuùng sanh, daãu truï y laïc, sai laà m theá maáy, cuõn g coù caùi quaû Phaät ôû

1 2

Theo kinh Dieäu phaùp lieâ n hoa.

Thaäp phöông tam theá Phaät.

16

ÑOAØN TRUNG COØN

trong, neâ n coù ngaøy seõ giaù c ngoä . Caù i caûnh hieä n thôø i cuûa hoï laø caùi taï m thôøi, hoï seõ nöông töø ñoù maø löôù t leân , löôù t maõ i cho ñeá n ngaøy ñeán baä c Chaùnh giaùc. Vì vaä y neân nhöõ ng nhaø hoï c Phaä t thaâm thuù y môùi goï i raèng: “Meâ duïc töù c Boà-ñeà, Luaân hoài töù c Nieá t-baø n ”. Ngöôø i ta cuõ ng noù i raèng: “Chuùng sanh töù c Phaä t, Phaät töù c chuù ng sanh”. Hoaëc laø : “Chuùng sanh laø Phaä t chöa thaønh.”

Chuùng ta ñaây , moãi ngöôøi ñeà u coù saün caùi goác laønh, caù i quaû Phaät. Vaäy chuùng ta haõy taä p aên ôû cho laønh, laøm vieäc phöôù c thieän, sieâng naêng ñoïc tuïng kinh saùch, vaø chuùng ta haõy thöôøng töôûng Phaät, chieâm nghieäm , suy nghó, tham thieàn ñeå mau môû thoâng caùi quaû Phaät aáy nôi ta.

Roài ñeán moät ngaø y noï, moät ñôøi noï , chuùng ta seõ ñöôïc toaøn giaùc, nhö thaà y cuûa chuùng ta laø ñöùc Thích-ca Maâ u-ni chôù chaúng khoâng.

3. Thaà y cuûa chuù ng ta, Phaät Thích-ca Nhöõng ngöôøi hoïc Phaä t, tu Phaät thöôøn g nieä m: “Nam moâ Boån sö Thích-ca Maâ u-ni Phaät”. AÁy ñoù, töùc Phaät Thích-ca laø Boån sö, laø thaày goá c cuûa chuùng ta. Ngaøi giaù o hoùa cho ta thaønh töïu baèng phaù p moân cuûa ngaø i. Nhöõn g phaù p moân aáy tröôùc thì ngaøi thuyeát, sau laï i coù ghi trong kinh ñieån, goàm chung coù ba taïng laø Kinh, Luaät vaø Luaän, thöôøng goïi laø Tam taïng. Nhöõng baäc tu haønh xuaát gia, tyø -kheo vaø tyø -kheo ni thöôøng töï nhaän mình laø Thích töû. Töùc caùc baä c aáy laø con Phaät veà phaàn tinh thaàn, phaù p giaù o. Vaø nhöõng ai daàu tu xuaát gia hay tu taïi gia maø thaønh taâm hoïc Phaä t ñeà u ñöôï c nhaän mình laø Thích töû , Phaät töû caû . Ñöùc Thích-ca laø thaày cuûa ta, cha laønh cuûa ta. Vì toân kính ngaøi, cho neân caùc Phaät töû ñeàu xöng ngaøi laø ñöùc Boån sö, ñöùc Phaät toå, ñöùc Töø phuï.

17

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT Ngaøi giaùng theá, thaønh Phaät vaø dìu daét chuùng sanh ôû coõ i AÙ Ñoâng, nôi mieàn AÁn Ñoä treân hai ngaøn naêm traê m naêm roà i.

Troïn quyeån “Truyeän Phaä t Thích-ca”1 cuûa toâ i soaïn coù bieân roõ söï tích cuûa ngaø i. Ngaøi laø Phaät hieän taï i, noá i chí chö Phaät quaù khöù ñeå trao Phaù p Phaät quaû Boà -ñeà cho chuùng sanh. Trong khi chöa coù ñöùc Phaät sau, Phaä t vò lai, ngaøi laø thaà y cuûa chuùng ta, tuy ngaøi ñaõ tòch roài. Ngaø i ôû trong moät caûnh giôùi khaùc ñaõ ñaønh, song söùc laønh cuûa ngaøi thöôøng uûng hoä nhöõng ngöôøi tu Phaät. Vaø phaù p giaù o cuûa ngaøi ñeå laïi cho giaù o hoäi Taêng giaø maø ngaøi saùng laä p ra vaø truyeàn laï i, cuõng ñeà u coù theå tieá p ñoä chuùng sanh. Ngoâi Tam baû o laø Phaä t, Phaù p, Taêng bao giôø cuõng coù truï ôû caûnh traàn maø hoä trôï keû tu trì.

Nhieàu nhaø tu hoïc coù maät haïnh thöôøng ñöôïc thaáy chaân thaân cuûa ñöùc Thích-ca. Hoaëc laø hoï thaáy Phaät hieän ra trong khi hoï nguû; hoaëc laø hoï thaáy Phaät trong côn nieäm töôûng, tham thieàn.

Tu ñeá n thaønh Phaä t Theá Toân, Phaät Nhö Lai, thaä t khoâ ng phaû i deã . Bieá t bao coâng haïnh, bieá t bao phöôù c ñöù c ban boá á cho ñôø i! Ñöùc Thích-ca ñaé c nhaä p quaû Phaä t trong voâ löôïng voâ bieân kieá p roài, song ngaø i coø n ñi haø nh ñaï o Boà -taùt , cöù u naïn cöù u khoå cho chuù ng sanh. Maõ i cho ñeán khi leân baä c Nhö Lai, ngaø i coøn phaùn raèng ngaø i chöa döùt haø nh ñaïo Boà-taù t, töùc laø ngaø i coø n löôù t thuyeà n Baùt -nhaõ treân bieå n meâ maø cöù u vôù t chuùn g sanh! Bieá t bao ñôø i, ngaø i laø m Boà -taùt vì chuùng sanh.

Chaúng quaûn luùc naø o, caûnh naø o, ngaø i vaã n ñöa tay ra maø giaûi thoaù t, ñoä ñôø i. Sanh ra trong haïng thuù caàm, töï mình ñaø y xuoán g döôù i mieàn ñòa nguïc, daán thaâ n vaø o loaøi ma quyû ñoùi khaù t, ngaø i cam phaàn cöï c nhoïc, quyeá t cöù u vôùt nhöõng chuùn g sanh sa ñoïa! Laø m thaân ñaø n baø con gaùi, chòu söï ñôùn ñau cuû a phaùi yeá u, sanh ra trong cung caá m, hoaëc trong cöû a quyeà n, 1

Gaàn ñaây cuoán Truyeän Phaä t Thích-ca ñaõ ñöôï c taù i baûn coù söû a chöõ a.

18

ÑOAØN TRUNG COØN

cuõ ng sanh ra trong nhaø thöôø ng daân lao ñoäng, maø laø m con gaù i vaø theâ thieáp cuûa ngöôø i. Ngaø i ñaõ töø ng giaùo hoù a ñaï o laønh cho haøng phuï nöõ vaø caùc haï ng ngöôø i quanh mình. Cuõ ng coù khi ngaø i vì phöông tieä n maø laøm thaàn ñeå ñoä chö thaàn vaø laøm tieâ n ñeå ñoä chö tieâ n. Söï töø bi cuûa ngaøi khoâng theå löôø ng, coâ ng ñöùc cuû a ngaø i voâ taän . Neân ôû ngoâ i Phaä t Nhö Lai, ngaøi ñöôï c taá t caû chuù ng sanh suøng baù i, toâ n kính.

Chuùng ta ñaây , ví nhö chuùng ta coù thaønh Phaä t, ñöôïc leân baäc Nhö Lai, thì cuõng vì chuùng sanh, ñeå giaùo hoùa, ñoä taän chuùng sanh vaäy. Keû naøo mong thaønh Phaät cho mình thì khoâng bao giôø thaønh ñöôïc. Maø Phaät giaù o hoùa chuùng sanh nhöõng haïng naøo? Taát caû caù c haïng. Trong ñôøi ngaøi, nhöõng khi thuyeá t phaù p caùc nôi trong coõi AÁn Ñoä , caùc haïng tieán hoùa ñeàu töïu laï i nghe. Chö Ñaï i Boà -taùt ôû caùc coõi theá giôùi du haønh ñeán; chö tieân, chö thaùnh, chö thaàn töø caù c taàøng trôøi hieän xuoáng; cho ñeán caùc loaøi yeâu ma, quyû mò cuõ ng ñeà u ruû nhau ñeán chung chaï vôù i loaøi ngöôø i maø hoan nghinh, cuùng döôøng, thôø troïng Phaät, vì ngaøi noùi raá t hay, daïy raát ñuùng. Ngöôø i ta phaân caù c baäc chuùng sanh nghe Phaùp ra laøm boán haïng, goï i chung laø Töù chuùng. Ñoù laø: tyø -kheo, tyø -kheo ni, öu-baø -taéc, öubaø -di. Tyø -kheo, tyø -kheo ni laø chö nhöõng vò xuaá t gia ñaøn oân g vôù i ñaøn baø . Coøn öu-baø -taéc, öu-baø -di laø nhöõng ngöôøi cö só ñaøn oâng vôùi ñaøn baø, töùc laø nhöõng haïng chöa thoï ñuû giôù i cuï tuùc. Ñöùc Phaä t tuøy duøng phöông tieän maø daïy cho töù chuùng, daï y cho hoï taán hoù a leân ñöôøng hueä. Laém khi ngaøi giaûng moät baøi maø hai haïng xuaát gia vaø taïi gia ñeà u ñöôï c nhôø heát. Laàn laàn nhö vaä y, nhöõng ngöôø i hieå u ñaï o vaø haønh trì laàn löôï t chöùng ñaéêc caùc quaû A-la-haùn, Duyeân giaùc, Boà -taùt. Haøng taï i gia cö só tinh taán tu hoïc cuõng coù theå laàn löôït chöùng caùc quaû Tuñaø -hoaøn, Tö-ñaø -haø m, A-na-haøm, laø nhöõng thaùnh quaû tröôùc quaû vò A-la-haùn. Cuõng coù nhöõng vò cö só chöùng quaû Duyeân giaùc vaø quaû vò Boà-taùt nöõa . Taïi gia cö só laém ngöôøi laø Boà -taùt 19

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT giaùn g theá chôù chaúng khoâng. Giaû nhö vua Taàn-baø -sa-la hoä trôï ngoâ i Tam baûo, oâng nhaø giaø u Tu-ñaït, hieäu laø Caá p Coâ Ñoäc ñöùng ra laäp tinh xaù vaø haèng cung caá p cho Phaät vôù i giaù o hoäi Taêng giaø; laïi nhö oâng Duy-ma-caät1 tuy ôû ñòa vò cö só maø ñaï o haïnh vaø trí hueä raát cao, taø i bieän luaän laøm cho ñöùc Vaên-thuø ñaï i trí phaû i kính phuïc.

Vôù i haïng xuaá t gia, Phaät khuyeân tinh taán giaû i thoaùt maø ñaï t Nieát-baøn. Nhö vaäy, soáng moät caùch thanh tònh, ôû theo giôùi haïnh vaø naêng tham thieàn cho thoaù t khoûi caûnh traàn. Vôù i haïng taï i gia, Phaät khuyeân cuùng döôøng chö Taêng coù ñaï o haïnh, nieäm töôûng Phaät, giöõ leã pheù p vôùi cha meï, choàng vôï, thaày chuû, anh em, beø baïn. Nhö vaäy thì ñöôïc coâng ñöùc daønh ñeå veà caùc ñôøi sau, chöøng aáy seõ höôûng söï giaø u sang, töôùc loäc, hoaëc naâng mình leân caûnh trôøi, nôi aáy ñöôïc an nhaøn khoaùi laïc.

Vôù i haïng xuaát gia, trong baäc Thanh vaên, Phaät daïy thi haønh Töù Dieä u ñeá: 1. Khoå ñeá, 2. Taäp ñeá , 3. Dieä t ñeá, 4. Ñaï o ñeá.

Trong baäc Duyeân giaùc, Phaät daïy quaùn saù t Thaäp nhò nhôn duyeân: 1. Voâ minh, 2. Haønh, 3. Thöùc, 4. Danh saéc, 5. Luïc nhaäp, 6. Xuùc, 7. Thoï, 8. AÙi, 9. Thuû , 10. Höõu, 11. Sanh, 12.

Laõo töû . Trong baäc Boà -taùt, Phaät daïy haønh saù u ñaï i haïnh, goï i laø Luïc Ba-la-maät ña hay Luïc ñoä: Boáá thí, Trì giôùi, Nhaãn nhuïc, Tinh taán, Thieàn ñònh vaø Trí hueä .

Vôù i haïn g taï i gia cö só, Phaät cuõng khuyeân giöõ moät ít phaàn haønh cuû a chö vò xuaát gia. Veà sau, Phaät khoâng phaân bieät Thanh vaên, Duyeân giaùc vaø Boà-taùt, cuõng khoâng phaân bieät xuaá t gia vôù i taï i gia, ngaøi muoán cho moã i ngöôøi ñeà u ñaéc quaû Phaät, nhaä p hueä Phaät, neân ngaøi daïy ai naáy ñeà u haønh Töù dieä u ñeá, Thaä p nhò nhaân duyeân vaø Luïc ñoä. Nhö vaäy ñeå thaønh Phaät 1

Quyù vò coù theå xem qua cuoán Kinh Duy-ma-caä t ñeå hieåu nhieàu hôn veà vò Boà -taùt hieä n thaân cö só naøy.

20

ÑOAØN TRUNG COØN

vaø höôûng Nieát-baøn troïn veïn, ñôø i ñôø i. Vì ngaø i cho raèng moãi ngöôøi, xuaát gia hay taïi gia, ñaøn oâng hay ñaøn baø , ñeà u seõ thaønh Phaät vaø ñaéc Nieát -baøn, chaúng tröø ai heát.

21

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT

II

NIEÁT BAØN LAØ GÌ

T

rong quyeån “Phaùp giaù o nhaø Phaät”, toâ i ñaõ coù giaûi veà Nieát-baøn, gom goù p tö lieäu trong nhieà u kinh saùch. Veà phaàn Nieát-baøn trong saùch naøy, toâ i xin trình baøy ñoâ i choã caàn thieá t, chöù khoâng trích daãn caùc tö lieä u nöõa.

Nieát-baøn , caûnh hoaøn toaøn sung söôùng, an laï c ñôøi ñôøi, caûnh cao vôø i, caûnh tuyeät ñích cuûa ngöôø i tu haønh ñaéc ñaïo.

Nhöõng nhaø tu trì coù coâng haïnh, tham thieàn raát saâ u veà Töù dieä u ñeá, ñuû töï giaûi thoaù t ra ngoaøi Tam giôù i,1 beøn chöùng quaû A-la-haùn vaø ñaéc ngay Nieát -baøn trong khi sanh tieàn. Coøn nhöõng ai ñaéc quaû thöù ba, hoaëc laø ngöôøi coá söùc töôûng Phaät laém thì khi thaùc cuõng ñeán coõi Nieát-baøn, ñöôïc gaàn chö Phaä t. Ñöùc Thích-ca Maâ u-ni töøng giaûng coâng ñöùc caûnh Nieát-baøn, nhöõng söï toát ñeïp, thanh tònh nôi coõ i Nieát-baøn. Maáy oâng thaùnh xöa ñaéc quaû , cuõng maëc tình thöôøng caûnh Nieát-baøn, thöôøng noù i ra vôùi ñaï i chuùng. Ñöùc Phaä t vaø thaùnh chuùng ñeàu nhaän coù Nieát -baøn; caùc ngaøi haïnh ñöùc ñuû ñaà y, hoaøn toaøn trong saïch, thì caùc ngaø i ñaâu coù noù i sai. Vaä y ta chôù coù phaân vaân maø khi noù i coù luùc noù i khoâng, ta haõy tin lôøi cuûa Phaät thaùnh maø nhaän raèng coù moät caùi theá giôùi raá t trong saïch daønh rieâng cho caù c baïn laønh.

1

Tam giôù i, hay Ba coõi, goàm Duï c giôùi, Saéc giôù i vaø Voâ saéc giôùi. Loaø i ngöôø i chuù ng ta ñang ôû trong coõi Duïc giôùi.

22

ÑOAØN TRUNG COØN

Nhöõng ai giöõ mình tinh khieát, boû söï ñôø i, chaúng maøng coâng danh phuù quí ôû döông theá naøy, maø muoá n qua caûnh tònh cuûa chö Phaät thì theá naøo cuõng qua ñöôï c. Xöa nay, bieá t bao ngöôøi thaønh A-la-haùn, ñaéc ñaïo, nhaä p Nieát -baøn, soá aáy nhieà u hôn soá caùt caû traê m, caû ngaøn soâng Haèng! 1 Nieát-baøn , ai cuõng bieá t laø caûnh tuyeä t toá t, tuyeät laønh; coøn taû roõ ra thì khoâng ai taû ñöôïc. Chö Phaät vaø chö thaùnh chæ coù noùi sô laø nôi an laïc voâ cuøng maø thoâ i. Coù chöùng töø quaû A-lahaùn, baä c thöù tö saé p leân, môù i thaáu noãi Nieá t-baøn, vì ñoù laø nhöõng haïng ñaéc nhaäp Nieát-baøn.

Song baäc A-la-haùn chöa ñöôïc Nieát -baøn troïn veïn. Trong nhöõng naê m ñaà u môùi truyeàn ñaïo, vì phöông tieän Phaät taïm daï y Tieåu thöøa, ngaø i khuyeân hoïc troø coá söùc giaû i thoaùt ñeå chöùng tôùi quaû A-la-haùn, nhaä p Nieát -baøn . Nhieàu vò ñeä töû chuyeân caàn tu taäp, tham thieàn coù tinh taán, ñaéc quaû A-la-haùn.

Coù nhieà u vò, khi thaønh A-la-haùn, khoâng muoán ôû laïi coõi traàn.

Caùc ngaøi môù i tòch vaøo Nieát-baøn.

Veà sau, Phaät môû roäng caùc phaù p moân, giaûng ra Ñaïi thöøa , Nhaáùt thöø a. Ngaøi khuyeân chö vò A-la-haùn chôù tham chaáp laáy Nieát-baøn cuûa A-la-haùn, vaø haõ y mong caàu Nieát-baøn cuûa chö Phaät. Ngaøi daïy raèng Nieát-baøn cuûa A-la-haùn vaø Duyeân giaùc laø Nieát-baøn taï m, moät choã nghæ ngôi cuû a haïng ngöôø i ñaõ moû i meä t sau khi coá söùc tu haønh. Ngaøi chæ roõ caûnh Nieát -baøn thaä t, Nieát baøn troïn veïn aáy laø Nieát-baøn cuûa chö Phaä t. Nghe theo ngaø i, chö ñeä töû ñaéc A-la-haùn khoâng tham chaá p Nieát-baøn cuû a A-lahaùn, beøn höôùng ñeán caûnh cao cuûa Phaät Nhö Lai seõ höôûng Nieát-baøn hoaøn toaøn cuûa baäc Nhö Lai. Chö ñeä töû aáy raát doõng maõnh, tin saâ u lôø i Phaät. Caùc ngaø i beøn tu haïnh Boà-taùt , caùc ngaøi vaø o thöøa duy nhaát töùc laø Phaät thöøa. Caùc ngaøi töï do, töï

1

Tieáng Phaï n laø Gange.

23

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT taïi maø daï o khaé p möôø i phöông, ba coõ i, tyû nhö nhöõng gaõ trai traùng con nhaø giaøu nöông mình treân coã xe ñaï p thaén g baèng boø traéng to lôùn, maø daï o chôi töø thaønh thò ñeán thoân queâ , caùc ngaøi duøng moïi beà phöông tieän haønh ñaïo Boà -taùt, chôø ngaøy leân baäc Nhö Lai, Phaät Theá Toân . Vinh haïnh thay! Cao thöôïng thay! Coâng ñöùc thay!

Trong boä kinh “Dieä u Phaù p Lieân Hoa” maø toâi ñaõ dòch vaø xuaá t baûn, nôi phaåm baû y, nhaân phaân bieät Nieát-baøn, Phaät coù daï y moät ví duï, toâi xin toù m löôïc ra döôùi ñaây: “Thuôû xöa, coù moät ñoaøn boä haønh ñi qua moä t ñaù m röøng kia ñeå ñeán cuø lao chaâu baùu. Coù moät tay chuû ñoaøn daét ñöôøng laø ngöôøi bieát roõ neû o ñi. Trong khi baêng ngang ñaùm röøng saâ u, boïn boä haønh ñeà u meä t chaùn, ueå oaûi, beøn ñoàng nhau than van vaø ñoøi trôû laïi. Ngöôøi chuû ñoaøn ñònh duøng phöông tieän ñeå ñoái phoù vôùi hoï. Ngöôøi hoùa pheùp bieán ra moä t caû nh thò töù tröôùc maët ñoaøn buoân. Ngöôøi chæ raèng: ‘Kìa, tôù i chôï buù a, chuùng ta haõy vaøo ñoù maø nghæ, roài seõ tính.’ Ñoaøn boä haønh thaáy caûnh phoàn hoa naù o nhieät, ngöôøi laïi keû qua, thieân haï laêng xaêng thì hoï baèn g loøng laém. Hoï vaø o ñoù, taém röû a, aên uoáng nghæ ngôi, chôi bôø i. Ñeán chöøng ngöôøi chuû ñoaøn thaáy caû boïn khoû e khoaén , töôi tænh, phaán chaán laïi roài, ngöôø i beøn bieán maát caûnh thò töù ñi. Vaø ngöôøi noùi raèng: ‘Hoâm tröôù c, ta duøng pheù p thaàn thoâng maø hoùa ra caûnh ñeàn ñaøi cho caùc ngöôi ñôõ meä t. Chôù ôû ñaây toaøn laø röøng ruù maø thoâi. Baây giôø caùc ngöôi khoû e roà i, haõy coá söùc ñi tôù i nöõa. Cuø lao chaâu baù u khoâng xa.’ Roài ngöôø i daét ñoaøn boä haønh aáy ñi tôùi nôi tôùi choán. “Ñoaøn boä haønh kia, töùc laø maáy vò ñeä töû vì meä t moûi neân öa chòu caûnh Nieát -baøn cuûa A-la-haùn. Nieát -baø n cuû a A-la-haùn coù khaùc naø o caûnh thò töù ôû giöõa röøng. Töùc laø caûnh taïm. Coøn hoøn chaâu baùu, muïc ñích cuûa ñoaøn buoân, môù i laø caûnh Nieát-baøn 24

ÑOAØN TRUNG COØN

chaân thaät cuûa chö Phaä t, muïc ñích cuûa nhöõng ngöôøi tu haønh tinh taán.”

Theo Ñaï i thöøa, ngöôø i ta khoâng tham chaá p Nieát-baøn cuûa A-la-haùn maø höôùng ñeán Nieát -baøn cuûa chö Phaät. Cho neân caù c ngaøi thöïc haønh ñaïo haïnh Boà -taùt trong bao nhieâ u ñôø i chaúng keå, thöôøng töø bi boáá thí, thí taøi vaät, thí thaân maïng, thí phaù p lyù. Caùc ngaø i chuyeân caàn giöõ tònh giôù i, khoå haïnh ñuùng möùc, xaû thaân vì chuùng sanh, nhaãn nhuïc voâ cuøng, chòu sæ oá, thoùa maï, ñaùnh ñaäp, chòu lao tuø, chòu oan öùc, vaø cam laõnh caùc tai öông naïn aùch ñeå hoùa ñoä chuùng sanh. Caù c ngaøi tinh taán heá t söùc, chaúng heà giaûi ñaõi boû neûo laønh. Caùc ngaøi haèng suy xeùt, thieàn ñònh, nhaäp pheùp Tam-muoä i baá t ñoäng, haøng traêm naêm ngoà i yeân moät choã, cho ñeán chim choùc laøm toå treân ñaà u, caây coá i bao phuû treân mình. Caùc ngaøi tu ñaéc trí hueä voâ cuøng voâ taän, trí hueä thoâng suoá t, minh maãn hôn heá t. Nhö vaäy ñaëng caàu quaû Phaät vì chuùng sanh.

Nhöõng baäc aáy raát töø taâ m. Caùc ngaøi cao thöôïng cho ñeán khoâng maøng nhaä p caûnh Nieát-baøn, khoâng ñaønh vui höôûng nôi aáy. Cho neân thöôøng giaùng theá , hoù a thaân trong caùc haïng chuùng sanh ñaëng tuøy tieän maø ñoä hoï quay veà neûo laønh. Caùc ngaøi du haønh ñeán caùc nôi, ñi laï i caùc caûnh giôùi, tieá p daãn vaø cöùu vôùt nhöõng ngöôø i coù caên laønh coäi phuùc trong côn nguy khoán. Caùc ngaø i coøn ñi giaûi thoaù t cho nhöõng keû saùm hoái, aên naên, mong nhôø söùc töø bi cuû a Phaät.

Chuùng ta ñaây, ngöôøi hoïc Phaät, sao chuùng ta laïi khoâng laøm theo caùc ngaø i? Khoâng nhieà u cuõng ít, ta haõy giöõ laáy ñöù c haïnh cöù u giuù p chuùng sanh, ñôõ khoå cho ñôøi. Ít ra ta cuõng tìm dòp maø hoä trôï nhöõng keû ñoàng loaïi, ñoàng baøo. Hay laø saün loøng giuù p ñôõ nhöõng keû quanh ta, tuøy theo söù c cuûa ta. Khoâng nöõ a, ta cuõng tieáp tay cho nhöõng ngöôø i ñoàng ñaïo thoï trì phaù p Phaät nhö ta. Nhöõng ai aên ôû coù haïnh vaø ra coâng vôùi ñôøi thì caøng 25

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT gaàn vôùi coõi laønh, Nieát -baøn, caûnh Phaät. Nhöõ ng haïng taïo ôn taùc phöôùc vôù i ñôøi, daãu khoâng mong caàu, cuõng seõ höôûng ñöôïc caûnh phöôùc laønh, caûnh an laïc nôi thieân thöôïng. ÔÛ ngay coõ i naø y, caùc ngaøi ñaõ hoøa nhaõ , thanh tònh, an laïc roà i. Thì ñoái vôùi caùc ngaøi, coõi naø y cuõng laø coõ i tieân, coõi thaùnh, coõ i Phaät. Laï i nöõa, caù c ngaøi vì giuùp ñôøi maø soáng, vì thöông ngöôøi xoùt vaä t maø soáng, coá söùc maø khuyeân lôn, an uû i, khuyeán khích, ñeå cho chuùng sanh ôû coõ i naøy trôû neân thuaàn haäu, thaû o thuaän, thì ñoái vôùi caùc ngaø i caûnh traàn theá coù khaùc gì caûnh Nieát-baøn ñaâ u?

Thaät ra, neá u bieát suy xeùt kyõ, caûnh traàn theá cuõng laø caûnh Nieát -baøn ñoù. Laém ngöôø i tuy soáng giöõa nhaân gian, maø taï o ra ñöôïc moät caùi caûnh ngoä thuaàn laïc, moät baà u theá giôù i thanh bai, moät caûnh xaõ hoäi giao teá eâ m ñeàm, nhaõ nhaën.

Trong loøng töôûng Phaät, nieäm Phaät, hoï giao tieá p vôùi nhöõng ngöôøi hieàn löông trung hieá u, hoï ñi laïi vôùi nhöõng ngöôø i soáng trong voøng haø o quang cuûa Phaä t, aên ôû vôùi baø con phaû i theá , ñoá i xöû vôùi chuùng baïn nhu hoøa; haù khoâng phaû i hoï ôû vaøo caûnh trong saïch ñaùng yeâ u sao?

Laém ngöôøi tin ôû söùc laønh cuûa mình, hoøa caù i söùc laønh aáy vôù i taám loøng töø bi cuûa Phaät, beøn ñöùng ra maø giuù p ngöôøi ñoä theá , ñöa chuùng sanh leân ñöôøng phong hoùa, ñaïo ñöùc; nhö vaäy hoï khoân g phaûi thaá y ra laø moät caûnh thuaàn tuù y ñaùng thích sao?

Laé m ngöôøi töôûn g nhôù Phaät, chaéc yù vaø o söï tieáp daã n cuû a ñöù c A-di-ñaø, beø n vui veû , tænh taù o maø soá ng ñôø i. Trong saïch trong söï giao tieá p, haèng boáá ñöùc cho ngöôø i maø chính mình khoâ ng taï o ra nôï naàn, khoâ ng thieá u huï t ai, khoâ ng ñeå ai phieàn traùch; trong khi töôi tænh maø chôø ngaø y cuoá i cuø ng ñeå veà caûnh Phaät, hoï khoâng phaûi taïm ôû vaøo caû nh nhaøn laï c ñaù ng kính sao?

26

ÑOAØN TRUNG COØN

Laém ngöôøi phong löu nhaøn haï, nhaø cöûa thì roäng môû röôùc môøi, maø böôù c chaân vaøo toaøn laø keû xuaá t gia meán ñaïo, ngöôøi cö só thaâm nghieâm , hay laø keû hieàn laønh tích ñöùc, nhö vaäy haù khoâng phaûi laø hoï ôû vaø o caûnh sung söôùng khoaùi laïc hay sao?

Nhöõng haïn g ngöôøi nhö vaäy tuy ôû ñôøi naø y, maø cuõng nhö ôû caûnh Nieát-baøn roà i vaäy . Quanh mình toaøn laø ngöôøi trì kinh, nieäm Phaät, gaàn mình toaøn laø ngöôøi giöõ gìn phong hoùa ñaï o haïnh, mình taïo ra ñöôïc moät caùi xaõ hoäi laønh, quyù bieá t bao!

Nhöõng ai ôû ñôøi naø y maø vöõng loøng, chaéc yù, hieå u mình, tin Phaä t, aé t laø khoâng xa caûnh Nieát-baøn vaäy.

27

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT

III

PHONG HOÙA NHAØ PHAÄT

1. AÛ nh höôûng cuûa phong hoùa.

T

rong ñaï o Phaät, phong hoù a laø moät neàn ñaïo coù theå giaûi thoaùt con ngöôøi roà i. Töø xöa tôù i nay, bieát bao ngöôøi nhôø giöõ theo phong hoù a maø trôû neân nghieâm trang, coù lôïi cho thaân maïng mình trong ñôø i hieän taï i vaø trong caùc ñôøi sau! Phong hoù a coù ích voâ cuøn g cho nhöõng ngöôøi hoïc Phaä t, daà u xuaá t gia hay laø taïi gia.

Haïng xuaá t gia nhôø theo phong hoùa, ñaï o haïnh, maø ñöôïc danh thôm laønh, ñöôïc ngöôøi troïng moä, ñöôï c baù taùnh cuùng döôøng, ñöôï c yeân oån ôû ñôøi naø y, vaø ñöôïc nhieà u phöôùc ñöùc tuøy thaân. Haïng ngöôøi aáy laém khi cuõng ñaéc ñaï o ôû ñôøi naøy vaø ñöôïc pheù p thaàn thoâng. Coøn khoâng ñi nöõa, veà sau theá naøo cuõng sanh leân coõ i trôøi, hoaëc vaõng sanh veà caûnh Phaät. Haïng ngöôø i aáy, ñaù o laïi coõ i traàn, thì hoùa thaân vaøo nhaø quyeàn quí voïng toä c, sanh ra laø m danh nhaân, töôùng laõnh, quoác tröôûng, vì ñaõ coù caên laønh, töøng giöõ theo ñöùc haïnh.

Haïng taïi gia, cö só nam vaø nöõ cuõng nhôø phong hoùa nhaø Phaät maø ñöôïc moï i ngöôøi kính meán, cha meï yeâ u thöông, anh em hoø a thuaän, baø con khen ngôï i, baïn höõ u yeâu vì, vôï choàng yeân oån, ngöôø i ñôøi kính troïng. Nhöõng ngöôøi aáy khoâng hay gaëp söï trôû ngaïi, ñeán ñaâ u ñeà u ñöôïc thieân haï tieá p ñaõi nieà m nôû.

Nhôø phong hoù a nhaø Phaät, hoï trôû neân hieàn hoøa , thuaän thaûo, haønh xöû ôû ñôø i phaû i pheùp, ñaùng yeâu. Neáu hoï vì chuùng sanh maø chen vai saùt caùnh trong ñöôøng coâng danh, phuù quí thì hoï 28

ÑOAØN TRUNG COØN

mau coù ñòa vò cao sang, rôõ raøn g. Vaø ñaï t muïc ñích roài, hoï baûo toàn phaå m vò ñöôïc laâu, neâ u göông laønh vôùi chuùng nhaân trong tröôøn g doanh nghieä p hoaëc trong choán quan tröôøng. Nhöõng keû aá y, neáu hoï ngoaûnh maë t ñi vôùi theá söï maø höôùng leân caù c coõi trôø i, hoï seõ thanh tònh maø löôùt daàn treân ñöôøng tieán tôù i. ÔÛ ñôøi naøy, hoï soáng nhö ngöôøi tieân keû thaùnh; vaø khi maïn g chung, hoï seõ leân nhöõng coõ i trôøi, coõ i Phaät. Ñeä töû Phaät, xuaá t gia vaø taïi gia ñeàu nhôø phong hoù a heá t.

Phong hoù a laø caùi göông ñeå soi maët maøy cho roõ, laø coã xe ñeå ñöa leân coõ i trôøi, coõi Phaä t, laø chieá c thuyeàn ñeå ñöa ngöôø i ñeán beán yeân laønh. Ngöôø i hoïc Phaät maø khoâng theo phong hoùa thì khoâng ñöôïc. AÁy cuõng nhö ngöôøi thieáu göông soi, neân chaúng theå bieát maë t mình dô hay saïch, ñeïp hay xaáu. AÁy cuõng nhö ngöôøi thieá u xe, thieáu thuyeàn, vì chaúng nöông ñaï o haïnh laø m sao leân ñöôïc coõ i trôøi, coõi Phaät, vaø ñeán bôø beán an laønh laø nôi giaû i thoaù t?

Trong ñaï o Phaät, coù theå phaân ra laøm hai neàn phong hoùa. Phong hoùa cuûa haïng xuaá t gia vaø phong hoùa cuûa haïng taï i gia.

2. Phong hoù a cuûa haï ng xuaát gia.

Xuaá t gia, laø haïng ngöôø i boû theá tuïc, vaø o qui y nôi giaù o hoäi Taêng giaø. AÁy laø nhöõng vò ôû chuø a chieàn vaø ñi aån cö nôi non xa, caûnh laën g. Xuaát gia coù hai haïn g: sa-di vaø tyø -kheo. a) Sa-di vôùi sa-di ni laø nhöõng ngöôø i nam vaø nöõ môùi xuaá t gia, chöa chính thöù c ñöôïc nhaän vaø o haøng taêng só, laø nhöõng vò chöa ñuùng hai möôi tuoåi. Sa-di vaø sa-di ni theo moä t neàn phong hoùa, tuy khoâng ñaày ñuû nhö cuûa caùc vò tyø -kheo, nhöng ñoá i vôù i taïi gia cö só thì ñaõ laø thanh cao laé m roài. Trong khi tu taä p ñeå leân baä c tyø -kheo, sa-di phaûi giöõ möôøi giôù i haïnh naøy khoâng heà huû y phaïm: 29

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT 1. Khoâng saùt sanh 2. Khoâng troäm caép 3. Khoâng laøm vieäc daâm duïc 4. Khoâng noùi doái 5. Khoâng uoáng röôïu ñieå m

6. Khoân g duøng caùc loaïi höông hoa, phaán saù p ñeå trang 7. Khoâng xem caùc loaï i ca, vuõ, nhaïc, kòch 8. Khoâng ngoài, naèm treân giöôøng gheá cao roäng 9. Khoâng aên traùi giôø1 10. Khoân g giöõ tieàn, vaøng, caùc loaï i chaâ u baù u quyù giaù

Coù giöõ möôø i giôù i haïnh cô baûn aáy, veà sau môùi ñöôïc giaù o hoäi nhaän cho chính thöù c laøm taêng só. Ngoaøi ra, sa-di phaû i bieát phaän söï ñoái vôùi anh em, ñoái vôùi thaày, ñoái vôùi chö taêng, ñoái vôù i nhaø chuøa vaø ñoái vôù i thieän nam, tín nöõ. Vôù i anh em thì dung hoø a, hyû xaû , ñoàng taâm ñoàng yù maø kính meán beà treân.

Vôù i thaày thì haà u haï , cung kính, lo töø mieáng aên, mieáng uoáng, manh quaàn taám aùo, vì thaày laø ngöôøi daïy baûo, giaûng lyù vaø truyeàn ñaïo cho mình. Vôù i chö taêng thì luoân luoân kính troïng, chaøo hoûi. Vôùi nhaø chuøa thì lo höông ñeøn nhang khoù i, cuùng nöôùc coâng phu, vaø laøm caùc vieäc caàn nôi giaùo hoäi. Vôùi thieän nam, tín nöõ thì cho deø daë t, nghieâm chænh, chuù nguyeän caà u phöôù c laønh cho hoï. Moä t sa-di phaán chaán, tinh taán seõ trôû neân moät vò tyø -kheo ñuùng ñaén vaø coù theå ñaéc ñaï o trong ñôøi naøy. b) Tyø -kheo vôùi tyø -kheo ni laø caùc vò taêng, ni ñaõ chính thöù c thoï ñuû giôù i luaät. Nhöõng ai ñaõ giöõ troïn möôøi giôùi, coù theå leân baäc tyø -kheo. Ngoaø i ra, laï i coøn nhöõng ñieàu kieän naø y nöõ a: 1

Ngöôø i giöõ giôù i naøy chæ aên moãi ngaø y moät böõa, vaøo ñuù ng ngoï, töùc laø giöõa tröa. Neá u ñaõ quaù giôø thì nhòn haún trong ngaøy ñoù chöù khoâng ñöôïc aê n nöõa.

30

ÑOAØN TRUNG COØN

khoâng tin theo taø phaù i, ngoaïi ñaïo; khoâng nhaä p ñaï o vì yù nieäm baát chaùnh; khoân g phaû i laø ngöôøi khieám khuyeát caùc giaùc quan;1 khoâng phaïm vaø o boán troïng toäi;2 khoâng phaûi laø loaøi thaàn , quyû, thuù vaät hoùa ra ngöôøi; khoâng phaûi laø baù n nam baùn nöõ; phaû i ñöôïc cha meï , vôï (hoaëc choàn g) thuaän cho pheù p xuaát gia; khoâng coù thieá u nôï ; khoâng coù beänh truyeàn nhieã m. Muoán vaø o ñòa vò cuûa haïng ngöôøi xuaá t gia, muoán töï giaûi thoaù t, haà u leân coõ i Phaät, khoâng phaûi deã daøng gì. Caùc sö chaâ n chaùnh khoâng coù thaâ u nhaän caøn, caùc ngaø i doø ñi xeùt laï i kyõ löôõng, roài môùi nhaän trao giôùi cuï tuùc cho.

Trong khi truyeàn giôù i, caù c ngaøi laïi daën kyõ chôù coù phaïm Boán troïng toä i, Boán troïng caám.3 Ai phaïm moä t ñieà u trong boán ñieà u aá y thì seõ bò truïc xuaát ra khoûi giaù o hoäi Taê ng giaø.

Caùc ngaøi nhaéc cho keû thoï giôùi nhôù vaø o trí boá n ñieàu nöõa maø chö taêng ngaøy tröôùc khoâng heà queân: 1. Tyø -kheo phaû i gom löôï m vaû i vuïn ñaõ thaûi boû, khaâ u thaønh aù o maø maë c.4 Song neáu coù ai cho thì ñöôïc nhaän.

2. Tyø -kheo chæ aên ñoà khaát thöï c maø thoâi. Song coù ai ñem cuùng nôi chuøa thì ñöôïc nhaän.

3. Tyø -kheo phaûi nguû döôùi coäi caây. Song coù ai cuùng choã phoøng, thaá t thì ñöôï c nhaän.

4. Tyø -kheo phaûi duøng phaân ueá maø laø m thuoác. Song coù ai thí thuoác thì nhaän.

1

Chö caên baát cuï : nghóa laø khoâng coù ñaày ñuû caùc giaùc quan nhö ngöôøi thöôøng, chaúng haïn nhö caâ m, ñieác hoaë c thaä m chí ñaõ thieán döông vaät.

2 3

Boán troï ng toäi laø: gieát cha, gieá t meï, gieát A-la-haùn, laøm thaân Phaä t chaûy maùu.

Boán troï ng caám laø: khoâng ñöôïc daâ m duï c, khoâng ñöôï c troäm caé p, khoâ ng ñöôïc saùt sanh, khoâng ñöôïc voïng ngöõ .

4

Goïi laø aù o baù naïp, töùc laø gom goùp haø ng traêm maûnh vuï n.

31

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT Laøm sö phaûi nhôù nhöõng ñieà u aáy ñaëng ñeå maø töï giaûi thoaùt khoû i voøng Tam giôùi. Moãi thaùng hai laà n: moàng moät vaø ngaøy raèm phaû i xem laï i giôùi luaä t. Hoaëc laø phaûi taä p trung veà moät ngoâi chuøa ñaëng nghe moät vò ñoï c giôùi luaät. Vì phaän söï , ñaï o haïnh cuûa nhaø sö ñeàu ghi trong giôùi luaät heát. Trong ñoù coù hai traêm naêm möôi giôù i cuûa tyø -kheo vaø ba traêm boán möôi taùm giôùi cuû a tyø-kheo ni.

Giöõ giôù i thì deã sanh ñònh vaø phaùt hueä.1 Töùc laø coù giöõ giôùi thì môùi thaønh thaùnh, thaønh Phaät ñöôï c. Nhöõng ngöôø i thanh tònh, caùc baäc hieàn nhaân, thaùnh chuùng ñeà u troïng giôù i haïnh, tuaân theo giôù i haïnh, vaø khoâng heà cheâ bai, baøi baùc.

Coøn nhöõng keû mang aù o thaà y tu maø xöng mình soáng ngoaø i voøng giôùi luaät, khoâng caàn giôùi caám roän raøng, aáy laø nhöõng keû ngu doát, giaû doái vaäy thoâi.

Haïng xuaát gia, tyø -kheo, nhaø sö thöôøng ñöôïc xem nhö laø thaày cuûa baäc cö só taï i gia, laø vì caùc ngaøi giöõ gìn ñaï o haïnh thanh cao, töï giaûi thoaùt ra ngoaøi caûnh ñôøi. Traàm tænh, khoan hoøa, minh maãn, saùng suoát, caùc ngaø i laø taám göông bia cho thieän nam tín nöõ. Trong saïch nhôø theo giôùi luaät, yeân oån nhôø giöõ giôùi luaät, khoaùi laïc nhôø nöông theo giôùi luaä t, caù c vò ñöôïc thanh nhaøn, töï taïi, döùt caùc söï phieàn naõ o ôû ñôøi. Trong thieàn moân maø coù moät soá ñoâng ngöôø i trì trai, giöõ giôùi cho ñuùng ñaén, giöõ gìn phong hoùa cho hoaøn toaøn thì lo gì chaúng baûo toàn ñöôïc phaùp Phaät ñaëng giuù p ích cho ñaï i chuùng taêng ñoà vaø cö só taïi gia!

3. Phong hoù a cuûa haï ng taïi gia.

Phong hoùa cuûa taïi gia cö só, gom vaøo maáy chöõ naøy: Tam qui, Nguõ giôù i.

1

Nhaâ n giôù i sanh ñònh, nhaâ n ñònh phaùt hueä.

32

ÑOAØN TRUNG COØN

Ngöôø i tu Phaä t taïi gia phaàn ñoâng ñeà u coù chòu leã theá ñoä nôi moät ngoâ i chuøa. Moät hay laø vaø i vò sö thay maët cho giaùo hoäi taêng giaø, nhaän cho hoï xöng: Qui y Phaä t! Qui y Phaù p! Qui y Taêng! Vò thaày truyeàn giôù i tuøy theo nhaän xeùt maø trao giôù i cho, hoaëc moät, hai, ba, boán giôùi, hay naêm giôùi, nhöng thöôøng laø naêm giôùi. Naêm giôù i laø: 1. Khoâng saù t sanh, 2. Khoâng troäm caép 3. Khoâng taø daâm1 4. Khoâng noùi doái 5. Khoâng uoáng röôï u.

Vò thaày truyeàn giôùi cuõng seõ ñaë t cho ñeä töû moä t caù i teân ñaïo, goï i laø phaùp danh. Töø hoâ m aáy, ngöôøi thoï giôù i phaûi troïn ñôøi gôû i mình vaøo ñöùc caû töø bi cuûa Phaät; nöông mình nôi ñaïo phaù p quaûng ñaï i, töø bi, hyû xaû cuûa Phaät; vaø trao mình vaøo giaù o hoäi Taên g giaø cao thöôïng maø Phaä t ñaõ laä p ra.

Laïi coù nhieà u ngöôø i, tuy khoâng laøm leã theá ñoä vôù i moät nhaø sö, maø cuõng caàm baèng coù qui y thoï giôù i. AÁy laø nhöõng ngöôøi laäp taâm phaùt nguyeän vôùi ñöù c A-di-ñaø. Ñeán ngaøy laønh, hoï laäp baøn thôø Phaät A-di-ñaø, thaønh taâm maø khaán nguyeän vôù i ñöùc A-di-ñaø, caàu ngaøi chöùn g minh cho hoï phaùt nguyeän qui y. Keå töø ngaø y aáy, hoï ñöôï c nhaäp vaøo haøng ñeä töû Phaä t, hoï trì trai giöõ giôù i vaø nieäm ñöùc A-di-ñaø. Neáu hoï tinh taán maø tu haønh, ñeán ngaøy laâ m chung hoï cuõng seõ ñöôï c veà Phaät quoác theo chí höôùng cuûa hoï. Döôùi ñaâ y laø möôøi ngaø y trong naê m coù theå laø m leã phaù t nguyeän tu trì theo toâng Tònh ñoä.2 Thaùng gieâng, ngaø y moàng moät, luùc taûng saùng.

Thaùng hai, ngaø y moàng chín, luùc naê m giôø saùng.

Thaùng ba, ngaøy moàng baûy, luùc möôøi giôø toá i.

Thaùng tö, ngaøy moàng taù m, luùc chín giôø röôõi toá i.

Thaùng naêm, ngaøy moàng ba, luùc maë t trôø i laën.

1

Khaùc vôù i giôù i cuûa haøn g xuaát gia laø döùt haún vieä c daâm duïc, ngöôø i taï i gia giöõ giôùi khoâ ng taø daâm, nghóa laø khoâng laøm vieäc daâm duï c vôùi ngöôø i khoâng phaûi laø vôï hoaë c choà ng mình.

2

Toâ ng Tònh ñoä: Toâng phaùi Phaät giaùo chuû tröông tu trì baèng vaøo vieäc nieä m Phaät caàu vaõng sanh tònh ñoä, töùc laø veà coõ i Phaä t cuû a ñöù c Phaät A-di-ñaø .

33

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT Thaùng saù u, ngaøy moàng baû y, luùc möôøi giôø röôõ i toái.

Thaùng baûy , ngaø y moàng taùm, luùc giöõa tröa.

Thaùng chín, ngaøy moàng chín, luùc giöõ a tröa.

Thaùng möôø i, ngaøy moàng moät, luùc giöõa tröa. ngaøy.

Thaùng möôøi moät, ngaøy möôøi baûy, vía A-di-ñaø, suoá t Thaùng chaïp, ngaøy moàng ba, luùc maë t trôøi laën.

Nhöõng ngaøy giôø aá y, keû chöa phaù t nguyeän thì phaù t nguyeän raá t phaû i luùc, vì theá naø o cuõng ñöôïc chö Phaät chöùng minh.

Laøm leã ñöù c Phaät A-di-ñaø, ñöùng veà höôùng Ñoâ ng maø laïy veà höôùng Taây, töôïng ngaø i ñeå veà höôùng Taâ y.1 Sau khi aáy , mình trôû neân ngöôøi tu taïi gia, cö só.

Caû ñôø i, bao giôø ngöôø i cö só cuõng nhôù coâng ñöùc Phaät, kính troïng, ngöôõng moä Phaät, töï phoù thaùc mình vaø o söï cöù u vôù t cuûa Phaät, nghó raèng luùc naøo söùc Phaä t cuõng bao boïc, gia hoä cho mình. AÁy laø qui y Phaä t.

Troïn caû ñôø i, sieâng naêng hoïc phaù p Phaä t, ñoïc, tuïng kinh ñieån , suy nghó cho thaáu ñaù o vaø aên ôû theo giaù o phaù p cuû a Phaät.

AÁy laø qui y Phaù p.

Troïn caû ñôø i, ghi nhôù coâng ñöùc cuûa caùc vò cao taêng, thöôøng thaêm vieáng nhöõng vò xuaát gia coù ñöùc haïnh, töôûng ñeán chö thaùnh, chö ñaïi ñeä töû cuûa Phaä t, tu taäp theo caùc vò ñöùc ñoä trong giaùo hoäi thanh tònh, cao caû cuûa Phaät. AÁ y laø qui y Taêng.

Nieäm töôûng ñöùc Phaät A-di-ñaø, nhôù ôn ñöùc Phaät Thíchca, khoâng queân ngoâ i Tam baû o2 töùc laø thoï trì Tam quy y vaäy .

1 2

Sôû dó nhö vaä y laø theo trong kinh A-di-ñaø , coõ i Phaä t cuû a ngaøi naèm veà phöông Taây.

Tam baûo: Phaät, Phaù p, Taê ng.

34

ÑOAØN TRUNG COØN

Keû taïi gia thöôøng thöôøng giöõ naêm giôùi, coù söï chaâm cheá cho phuø hôïp vôùi ña soá moïi ngöôø i. Chaúng haïn nhö giôù i thöù ba caám taø daâm, chöù khoâng caám söï chung chaï cuûa vôï choàng. Cö gia coù ngöôøi nguyeän giöõ taù m giôùi troïn ñôøi. Taùm giôùi laø naêm giôùi, coïn g theâm vaø o ba giôùi nöõa: 1. Khoâng duøn g caùc loaïi höông hoa, phaán saùp maø trang ñieå m 2. Khoâng xem caùc loaïi ca, vuõ, nhaïc, kòch 3. Khoâng ngoài, naèm treân giöôøng gheá cao, roäng vaø phaûi aên chay ñuùng ngoï . Laïi coù ngöôøi tinh taán maø giöõ luoân möôøi giôùi theo haïng xuaát gia sa-di vaø trì tuyeä t duïc.

Keû qui y giöõ giôù i thöôøng trì trai, nhö vaäy cho tieän beà nieäm Phaät. Tuøy theo söùc, trong thaùng hoï aên chay moä t ngaøy , hai ngaøy, boán ngaøy, saùu ngaøy, möôøi ngaø y, hay aên thöôøng xuyeân luoân. Nhöõng ngöôøi aên luoân, tröôøng trai caøng toá t. Muoán vöøa vôùi söùc khoûe, neân nguyeän duøng chay laàn hoài, töø moä t ngaøy, hai ngaøy , boán ngaøy, saù u ngaø y maø taên g daàn leân. Song daà u cho aên tröôøng hay aên kyø, veà nhöõng ngaøy aên chay, neân nieäm nhôù coâng ñöùc cuû a Phaät, giöõ giôùi laønh cho troïn veïn vaø laáy loøng töø bi hyû xaû maø ñoái ñaõi vôùi chuùng sanh. Chaúng chôø ñeán ngaøy chay, maø ngaø y thöôøng, mình cuõng neân nieä m Phaät vaø cö xöû hieàn laønh vôùi moïi ngöôøi vaø moïi vaä t. Keû thieän nam tín nöõ bao giôø cuõng aên ôû cho hieàn hoø a, thuaän thaû o. Caùi thaân cho trong saïch, lôøi noù i cho chính ñính, caù i yù cho thanh bai, coá giöõ nhö vaä y thì taï o ra ñöôïc möôøi nghieäp laønh veà thaân, mieäng, yù: 1.

Khoâng saùt sanh haï i maïng; caàn phaûi phoùng sanh, cöù u ngöôøi.

2.

Khoâng troäm caép; caàn phaûi boáá thí.

3.

Khoâng taø daâ m; caàn phaûi cung kính.

(Ba nghieäp treân ñaâ y laø veà thaân)

4.

Khoâng noùi doái; caàn phaûi noùi thaät.

35

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT 5.

Khoâng noù i sai leäch, dua nònh, tuïc tóu, nhô nhôùp; caàn phaûi noù i lôøi coù nghóa lyù, höõu ích.

6.

Khoâng noù i lôøi aùc ñoäc, thoùa maï, chöû i maéng ngöôøi khaùc; caàn phaûi noùi lôøi eâm aùi, dòu daøng.

7.

Khoâng noù i hai löôõi, noùi ñaâ m thoïc hai ñaà u ñeå gaâ y chia reõ, theâm bôù t khoâng chöøng; caàn phaûi noùi söï hoø a hieä p.

(Boán nghieä p treân ñaâ y laø veà mieäng)

8.

Khoâng tham muoán traùi leõ; phaûi töôûng söï baá t tònh, saùu traàn ñeà u chaúng saï ch.

9.

Khoâng saân haän; phaûi töôûng söï töø bi, ôû cho nhaãn nhuïc.

10. Khoâng si meâ, tin baäy; phaûi coù loøng chaùnh tín, qui y chaùnh phaùp.

(Ba nghieäp treân ñaây laø veà yù) Nhöõng ngöôøi cö gia thoï Tam qui, Nguõ giôù i vaø giöõ gìn thaân, mieäng, yù theo Möôøi ñieà u laønh thì taï o ra caên laønh cuõng laø voâ taän roài. Tuy ban ñaà u coøn sai leäch, chôù veà sau daàn daàn cuõng quen, vaø hoï seõ trôû neân ngöôø i thieän phöôù c.

4. Phong hoù a nhaø Phaät cuûa haïng taïi gia vôùi phong hoùa nhaø Nho. Phong hoùa nhaø Phaä t cho haïng taïi gia, Tam qui Nguõ giôùi, thaät laø cao thöôïng vaø lôïi ích laé m. Neàn phong hoùa aáy coù theå dung hoø a, phuø hôï p vôù i phong hoùa nhaø Nho nöõa. Vaø noù coù theå thay theá cho phong hoùa nhaø Nho, thay theá moät caùch thích ñaùng, quyù hoùa, maïnh meõ vaø hieä u nghieäm.

Beân Phaät coù Tam qui: Qui y Phaät, Qui y Phaùp, Qui y taêng, thì beân Nho coù Tam cang laø: Minh minh ñöùc, Taân daân, Chæ ö chí thieän. Minh minh ñöùc, laø ñöôïc thieân lyù , caù i taùnh 36

ÑOAØN TRUNG COØN

quyù baùu, saùng suoá t, hieå u roõ muoân vaä t, töùc laø phuø hôï p vôù i quy y Phaät. Taân daân, laø boû caùc söï taø vaïy xöa nay mình ñaõ quen, reøn loøng cho trong saï ch, nöông ñaïo ñöùc maø söûa mình vaø söûa ngöôøi, töùc laø phuø hôï p vôù i quy y Phaù p. Chæ ö chí thieän , laø ngöng tuï vaøo nôi troïn laønh, khoâng cho moä t maûy gian taø xen vaøo loøng nhaân, töùc laø phuø hôï p vôùi quy y Taêng.

Beân Phaä t coù Nguõ giôùi, beân Nho coù Nguõ thöôøng. Khoâng saùt sanh, khoâng troäm caé p, khoâng taø daâm, khoâng uoáng röôï u, khoâng noù i doái; laø phuø hôï p vôù i nhaân, nghóa, leã, trí, tín cuûa nhaø Nho. Nhaân, töùc laø khoâng saùt sanh. Nghóa töùc laø khoâng gian tham, troä m caé p. Leã töùc laø ñieà u ñoä, giöõ phaåm caùch trong saïch, khoâng taø daâm, tham saéc duïc. Trí töùc laø khoâng sa ngaõ vaøo nôi röôïu thòt maø phaï m caù c ñieà u toä i loã i. Tín töùc laø khoâng noùi doái, noùi sai ngoa.

Phong hoùa nhaø Phaät cuõng daïy ngöôøi öùng xöû cho phaû i ñaï o. Nguõ luaân nhaø Nho khuyeân ngöôø i ta raè ng: 1. Laøm toâi phaû i trung vôù i baäc quoác tröôûng minh chaùnh. 2. Laøm con phaûi coù hieáu vôùi cha meï. 3. Laø m vôï phaû i tuøy theo choàng. 4. Laøm em phaû i kính yeâ u anh chò. 5. Laøm baèng höõ u phaûi giöõ söï tín vôù i nhau. Luaä t tu tònh ñoä ñaõ töøng ñaøo taï o cho con ngöôø i bieá t giöõ troïn caùc phaän söï ñoá i vôùi nhaø caàm quyeàn, ñoái vôùi cha meï, ñoái vôùi vôï choàng, ñoá i vôùi anh em, ñoá i vôùi baàu baïn. Trong kinh Thi-ca-la-vieät,1 ñöùc Phaät nhaân thaáy oâng Thi-ca-la-vieät saùng thöùc daäy laïy töù phöông vôù i phöông treân vaø phöông döôùi, ngaø i beøn daïy cho baø i phong hoù a hoaøn toaøn. Laïy phöông Ñoâng laø kính caù i phaän söï cuûa keû laøm con, keû laøm cha meï.

Laïy phöông Taây laø kính caùi phaän söï cuûa keû laøm choàng, laøm vôï. Laï y phöông Nam laø kính caù i phaän söï cuûa keû laø m hoï c troø, laøm thaày. Laïy phöông Baéc laø kính caù i phaän söï cuûa keû laøm 1

Quyeån kinh naà y ñaõ xuaá t baûn, keøm theo vôùi kinh Na-tieâ n tyø-kheo. Gaà n ñaây chuùng toâ i ñaõ taùi baû n coù söûa chöõa.

37

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT baïn höõ u, laøm ngöôøi ñoá i vôùi ñoàng loaïi. Laïy phöông treân laø kính caùi phaän söï cuû a keû laø m toâi tôù, quan, daân, laøm thaày , laøm chuû, quoác tröôûn g. Laïy phöông döôùi laø kính caùi phaän söï cuûa ngöôøi hoïc ñaïo, laøm thaày daï y ñaïo.

Laïi trong nhieàu kinh nöõa, Phaät töøng khuyeân con ngöôøi neân öùng xöû cho troïn veïn nhöõng phaän söï lôùn lao. Nhö trong kinh Baù o AÂn, ñöù c Phaät daïy tín ñoà bao giôø cuõng phaû i nhôù ñeán boán caùi ôn lôùn naøy ñeå baùo ñaùp luoân: 1. Ôn cha meï, 2. Ôn toå quoác, 3. Ôn chuùng sanh, 4. Ôn Tam baû o.

Trong kinh Baù o hieáu phuï maãu aân troïng, Phaät giaûng vôù i A-nan coâng lao cöïc khoå, nhoïc nhaèn veà taâm trí vaø veà theå xaù c cuûa cha meï vì con. Caùi coâng aáy thaät laø voâ ngaàn, voâ löôïng, voâ taän. Laøm con phaûi nhôù luoân luoân vaø lo maø ñeàn boà i trong phaàn muoân moät. Ngöôøi nhaø Phaät raá t chuù yù ñeán phaän söï laøm con ñoá i vôù i cha meï. Tröôùc ñaõ laø ngöôøi coù hieá u thaûo môùi mong böôùc chaân vaøo coõi tònh cuûa chö Phaät. Caùc sö coù leä hoû i ngöôø i muoán xuaát gia nhaäp ñaï o hai caâu naøy: Coù ñöôï c cha meï cho pheù p ñi tu chaêng? Coù saù t haï i cha meï chaêng? Thaät vaäy, ngöôø i hieáu nghóa deã maø tu thaân vaø laàn leân coõi hueä.

Trong ñaï o Phaät, coù ñuû Tam cang, Nguõ thöôø ng vaø Nguõ luaân cuûa ñaï o Nho, Phaä t giaùo bao haøm Nho giaù o. Töùc laø phong hoùa nhaø Nho coù ñuû ôû trong phong hoùa nhaø Phaä t vaäy.

Laïi nöõa, phong hoùa nhaø Phaät thay theá cho phong hoùa nhaø Nho raát deã daøn g, hieä u nghieäm. Vì trong Phaät giaùo, coøn coù luaä t nghieä p baù o, luaân hoà i, neân deã laøm cho chuùng sanh hoài taâm höôùng thieän, deã laø m cho chuùng sanh coù loøng mong moûi thanh bai, coù nhöõn g moái cao voïng thaâm traàm.

38

ÑOAØN TRUNG COØN

Cao hôn phong hoùa nhaø Phaät cho ngöôøi taïi gia, Tam qui Nguõ giôù i, coøn coù Luïc ñoä .1 Töùc laø neàn phong hoùa cao sieâu hôn, laø saù u ñaï i haïnh cuûa haøng Boà -taùt . Neàn phong hoù a naøy chaúng ñeå rieâng cho haïng xuaát gia hay haïng taï i gia, maø ñeå chung cho moïi ngöôøi trong ñaïo Phaä t, tinh taán vaø doõng maõnh.

Vaäy trong ñaï i chuùn g ai muoán coù ñaïi caên , ñaïi löïc, muoán mau leân baäc chaùnh giaùc, thì haõy thöïc haønh ngay Luïc ñoä.

1

Coø n goïi laø Luïc Ba-la-maä t.

39

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT

IV

SAÙU BA-LA-MAÄT

T

rong maáy naêm thuyeá t phaùp ñaàu, ñöùc Phaä t coøn phaân bieät ba thöøa, neân ngaøi ñeå rieâng saù u Ba-lamaät hay Luïc ñoä maø chæ daïy cho caùc vò Boà -taù t. Ngaø i khuyeân chö Boà -taùt thi haønh saùu ñaï i haïnh aáy ñeå mau leân baäc Chaùnh giaùc, Phaät Theá Toân. Veà sau, ngaø i môû roäng giaùo lyù ra, khoâng coøn phaân bieä t Ba thöøa, baáy giôø ngaøi môùi khuyeân Ñaïi chuùng vöøa xuaát gia vaø taïi gia ñeàu neân haønh trì saù u moân Ba-la-maät.

Vì ngaøi muoán cho ai naáy ñeàu vöõng vaøng maø böôù c tôùi coõi hueä, coù hy voïng maø troâng leân quaû vò Phaät. Vaäy thì ai naáy cuõng khaù chuyeân caàn caùc haïnh lôùn aá y, nhaá t laø nhöõng ngöôøi coù yù chí, chö vò Boà -taùt, thöôøn g haønh ñeå mau thaøn h Phaät ñaïo. Saùu moân ba-la-maät aáy laø: boáá thí, trì giôù i, nhaãn nhuïc, tinh taán, thieàn ñònh vaø trí hueä.

1. Boáá thí Thöïc haønh moät caù i trong saùu ñaï i haïnh cho thaät hoaøn toaøn, cuõng ñuû ñöôïc phöôùc ñöù c raát nhieàu, phöôù c aáy ñöa nhaø ñaï o leân quaû vò Ñaïi Boà-taùt. Huoáng chi thöïc haønh luoân saù u ñaï i haïnh aáy, coù theå thaúng ñeán quaû vò Phaät Nhö Lai. Trong saù u caùi ñöùc lôùn voâ cuøng naøy, ñöùc boáá thí1 laø ñöùng ñaà u. Nhöõng ai xaû thaân maø lo ñôøi, khoâng keå maïng mình ñeå giuù p ích cho chuùng sanh, nhöõng keû aáy ñeà u höôûng ñöôïc coâ ng ñöù c cao sieâ u, ñeàu chöùng leân baäc Ñaï i Boà -taùt vaø saép tôùi baäc Phaät Nhö Lai.

1

Ñaø n Ba-la-maät.

40

ÑOAØN TRUNG COØN

Kìa ñöùc Quaùn Theá AÂ m Boà-taùt töø bi thay! Bao laàn ngaø i vì chuùng sanh maø cöùu ñoä chaúng thoâ i!

Bieát bao chuùng sanh nhôø ngaø i boáá thí maø thoaù t khoû i naïn nguy: trong nhöõn g côn hoûa tai, thuû y aùch, trong nhöõng luùc nguïc tuø , traên troá i, trong nhöõng khi thuyeàn ñaé m, taø u chìm, trong nhöõng caûnh cöôù p giaâï t, chieán tranh, ngöôøi ta ñeà u nhôø ngaøi maø ñöôïc yeân oån! Cho ñeán coù keû döõ muoán haï i, aùc thuù ñoùn ñöôøng, buø a chuù eám thö, ngöôøi ta cuõ ng nhôø ngaøi maø döùt söï lo sôï. Bôûi vaä y cho neân trong coõ i Ta-baø naøy, ai naá y ñeàu xöng ngaøi Quaùn Theá AÂm laø Thí Voâ uùy giaû .1 Laïi nhö ñöùc Thích-ca Maâ u-ni, nhôø boáá thí cho ñôø i maø mau leân baäc Theá Toân. Xem laïi nhöõng ñôøi tröôùc cuûa ngaø i, ñeà u laø nhöõng söï töø bi boáá thí. Hoùa sanh trong haïng naø o, ngaøi cuõng neâu göông ñaïi töø trong haïng ñoù. Töøng laøm caùc loaïi caàm thuù , ngaøi ñem thaân mình ra maø trang traû i, ñeå cöù u cho ñoàn g loaïi trong maáy luùc nguy. Vaø trong nhöõng ñôøi laø m ngöôø i cuûa ngaøi, ngaø i cuõng khoâng heà queân xaû thaân vì chuù ng.

Huûy maïng mình ñaëng cöùu laá y baà y coïp ñoù i; ñem thaân mình ra naïp ñeå theá maïn g cho chim caâ u ñang laâm naïn ; töø treân ñeàn cao xaû thaân nhaûy xuoáng ñeå hoùa laøm caù linh cöù u beänh cho nhaân daân... Bieát bao tích laønh cuûa ngaøi! Söï boáá thí cuûa ngaøi leân ñeán cöïc ñieå m. ÔÛ ñôø i, coù ai ñem vôï, ñem con maø cho ngöôøi ta khoâng? Chæ coù ngaøi maø thoâi. Tieàn cuûa boáá thí heát, coù con ngöï a keù o xe ñi cuõng boáá thí, roài ngaøi ra maø keùo laáy xe. Keá xe cuõng cho ngöôøi ta nöõa. Roà i coù keû laï i hoûi xin hai ñöùa con ñaëng ñem veà laøm noâ leä, ngaø i cuõng cho luoân. Ñeán khi coù keû laïi hoûi xin vôï , ngaøi cuõng chaúng töø. Nhôø taám loøng boáá thí voâ cuøng voâ taän, ngaøi môùi mau leân quaû Phaät. Söï töø bi boáá thí cuûa ngaø i thaä t quaù söùc tin cuûa nhieà u ngöôøi. Maø ngaøi coù

1

Thí Voâ uùy giaû: Ngöôøi mang laï i söï an oån, khoâng lo sôï cho ngöôø i khaùc.

41

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT laøm chuyeän quaù söùc tin nhö vaäy , ngaø i môùi leân ñöôïc caùi ñòa vò chaúng ai mong moû i ñöôïc: Phaät Nhö Lai, Thaày chung cuû a chuùng sanh, cao hôn caùc baäc trong trôøi ñaát.

Chuùng ta ñaây, bôûi chuùng ta coøn giöõ laáy caù i ta maõ i, bôûi chuùng ta coøn troïn g caùi thaân maïng maõi, neân chuùng ta coøn laøm chuùng sanh maõi, coøn luaân chuyeån trong caùc ñöôøng heøn maõi. Laém ngöôøi, daã u gaë p chuyeän ñaï i söï ñaùng ra ôn, maø moä t maûy loâng cuõng chaúng ñeå maát! Nhö vaäy maø mong vinh vang, phuùc haäu sao cho ñöôïc? Bao ngöôø i vì söï buûn xæn, nhoû nhen, maø bò haønh haï trong caùc choán nguy. Theá maø hoï chöa tænh hoàn. ÔÛ ñôø i, trong khi ta soán g vì ta, ta phaû i caàn töôûng tôùi thieân haï nöõa. Neân xeùt laï i caûnh ngoä cuûa nhöõng keû khaùc, ñaëng tìm dòp maø giuù p hoï luoân. Ta neân mau mau maø thi haønh söï boáá thí vì chuùng sanh vaäy.

Nhöng muoán thaønh töïu ñöùc boáá thí, chuùng ta phaûi boáá thí vôù i taám loøng töø bi, thaønh thaät, trong saï ch, quaûng ñaïi.

Nhö ñôï i ñeán coù ngöôø i naøi næ, khaån caàu, môù i chòu cho ra moät caùch mieãn cöôõng, ñoù chaúng qua laø söï boáá thí tìm thöôøng maø thoâ i. Chôù nhö nhaän bieát yù cuûa keû ñang caàn duøng, bieát tröôùc caûnh ngöôø i thieá u huït, cuøng laø luoân tìm dòp maø trôï giuù p cho moïi ngöôø i, töï mình khai taâm maø cho moä t caùch vui veû , ñoù môù i thaät laø ñöùc boáá thí.

Laïi nhö cho roài maø nghó laï i tieác, giaän, ñoù chæ laø söï boáá thí tìm thöôøng maø thoâi. Coøn nhö cho roài maø chaúng tieác, ñoù môù i thaät laø ñöùc boáá thí.

Nhö nhöõng keû giaø u coù maø thaá y xa hieåu roäng, thaáu ñaït caùi taùnh voâ thöôøng cuû a söï vaä t, thöôøn g nghó raèng: “Cuûa caûi naøy neá u chaá t chöùa theâm maõi, roà i coù ngaøy naøo ñoù cuõng phaû i heát, gaë p khi troäm cöôùp vô veù t cuõng saïch, hoû a hoaïn ñoát chaù y cuõng ruïi, baõo luït loâi cuoán cuõng tieâ u”. Nghó vaäy, haèng vui loøng 42

ÑOAØN TRUNG COØN

boáá thí moä t caùch roäng löôïng. Ñoù môùi laø ñöùc boáá thí cuû a Boà -taùt vaäy.

Nhö boáá thí, cuùng döôøng maø mong quaû baùo phöôùc laï c ôû ñôøi naøy vaø ôû ñôø i sau, mong cho ñöôïc theâm giaø u coù sang troïng, mong ñöôïc höôûng caûnh tieân, ñoù chaúng qua laø söï boáá thí tìm thöôøn g maø thoâ i. Coøn boáá thí maø chaúng caàu söï baù o öùng, ñoù môù i thaät laø boá thí vaäy.

Chí nhö vì sôï seä t maø cho, vì danh tieáng maø cho, vì vieäc giao thieäp maø cho, vì loøng töï cao maø cho, vì muoán hôn ngöôøi maø cho, vì caàu thaân theá maø cho, nhöõng vieäc aáy chaúng qua laø söï boáá thí tìm thöôøng maø thoâi. Chaúng khaùc chi söï ñoåi chaùc ôû chôï buùa! Cuõng chaúng khaùc chi troàng caây maø mong ñöôïc hoa thôm, quaû ngoït, cuøn g mong cho coù boùng maù t hoaëc coù caây ñeå caát nhaø !

Böï c Boà -taùt thaønh töïu ñöùc boáá thí, chaúng coù nhöõng taâm töôûng aáy. Trong khi boáá thí hoaëc cuùn g döôøng, ngöôøi chaún g nhìn thaáy ngöôøi cho, keû nhaän; chaúng thaáy moùn mình cho, daà u tieàn, daà u vaä t; chaúng keå laø coù phöôùc hoaëc chaúng coù phöôùc; chaúng thaáy nhaân hoaëc quaû; chaúng thaá y nhieà u hoaëc ít; chaúng heà khinh reû ngöôø i xin. Vì laøm lôï i ích cho taát caû chuùng sanh, vì caàu cho chuùng sanh heát phieàn naõ o, ñau khoå, cho neân luùc naøo ngöôøi cuõng vui loøng boáá thí: boáá thí baè ng vaä t chaát, töø manh quaàn taám aù o, baùt côm toâ canh, meàn chieá u vaùn giöôøng, thuoác thang trò beänh, cho ñeán vaøng baïc chaâ u baùu, vôï con toâi tôù, thaønh quaùch ñeàn ñaøi! Laïi boáá thí baèng tinh thaàn, daï y cho caùc phaù p lyù, tænh ngoä cho chuùng sanh baèng caùc leõ theá gian vaø xuaá t theá gian, dìu daét hoï baèng söï hieå u bieát voâ bieân cuûa mình!

43

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT

2. Trì giôùi Tieáp theo ñöùc boáá thí laø ñöùc trì giôùi,1 cuõng coù theå laøm cho ngöôø i tu ñaéc ñaï o, chöùng quaû, thaønh Boà -taùt vaø vaøo Phaät quoác. Giôùi haïnh, töù c laø phaàn lôùn trong phong hoùa nhaø Phaät, laø moät neàn taûn g ñaõ töøn g ñoä cho con ngöôø i thoaùt khoûi beán meâ, böôù c leân bôø giaùc.

Phaät töøng cho raèng giôùi haïnh töùc laø chaân caúng cuûa nhaø tu haønh. Tyû nhö ngöôøi thieáu chaân thì chaúng ñi ñeán ñaâ u ñöôïc.

Ngöôø i chaúng trì giôùi cuõng nhö theá, khoâng laøm sao leân coõi trôø i, veà caûnh Phaät ñöôïc.

Giôù i haïnh cuõng tyû nhö chieác xe. Giaû nhö moät keû ngoà i treân coã xe xaáu teä, khi ñi tôù i choã ñöôøng gaä p gheành, nguy hieåm, thì chieác xe beå baùnh hoaëc gaõy choát! Ngöôøi thieá u giôù i haïnh cuõng nhö theá, töï mình phaûi sa laïc trong röøng ma quyû , nguy khoán taïi ñeø o phieàn naõo, maø chaúng tôù i caûnh thaønh thò an oån laø Nieát-baøn .

Giôù i haïnh laï i tyû nhö chieác phao noåi.2 Ngöôøi ñöông bò naïn giöõa bieån, nhôø oâm phao maø loäi, nöông theo ñoù maø vaø o tôùi bôø. Trong khi coøn chôi vôi giöõa bieån, neá u ñeå cho phao aáy toån haïi ñi moät chuùt, daà u nhoû nhö muõi kim, thì daàn daàn phao xeï p heát hôi, maïng mình phaûi maá t! Giôùi haïnh cuõng nhö chieác phao aá y vaäy. Neá u ngöôø i tu haønh huûy phaï m giôù i, duø chæ laø phaàn nhoû, thì chìm nôi bieån luaân hoài, chaúng mong tôù i bôø Nieát-baøn.

Veà giôù i haïnh, haïng taï i gia trì Tam qui Nguõ giôù i, trì danh hieäu Phaät A-di-ñaøø neáu mình laø ngöôøi tu tònh ñoä, trì Taùm giôùi, Möôøi giôù i, hoaëc laøm Möôøi ñieàu laønh. Cuõng coù ngöôøi

1 2

Thi-la Ba-la-maä t.

Phuø nang: caù i bao chöùa ñaày hôi.

44

ÑOAØN TRUNG COØN

trì giôù i Ñaï i thöøa laø Boà-taùt giôùi, giôù i chung cho caû haïng xuaát gia vaø haïng taïi gia. Giôù i naøy taát caû laø 10 ñieàu naëng vaø 48 ñieà u nheï. 1 Haïng xuaát gia coù ngöôø i thoï trì Boà-taùt giôùi. Nhöng phaàn nhieà u thì giöõ giôù i tyø-kheo laø 250 giôùi, giôùi tyø -kheo ni laø 348 giôùi.

Trong giôùi tyø-kheo vaø tyø-kheo ni hay laø cuï tuùc giôùi2 coù boán giôù i quan troïng laø: Khoâng saù t sanh, khoâng troäm caé p, khoâng daâm duï c, khoâng noùi laùo. Ngöôøi tu neáu ñeå phaïm vaø o boán giôù i aáy, töùc laøm maát tònh haïnh, boû rôi ñòa vò cuûa mình.

Nhöng daà u laø boán giôù i hay bao nhieâu giôù i cuõ ng vaä y, ñeà u doàn laïi coøn caùi giôùi thanh tònh, trong saïch khoâng maø thoâi. Vaäy thì giöõ giôù i ñaëng cho thanh tònh, thanh tònh nôi thaân theå, thanh tònh nôi lôøi noù i vaø nhaát laø thanh tònh nôi taâm yù.

Ngöôø i traàm tænh maø soáng theo giôùi haïnh seõ thaáy mình trong saïch, thôm laønh. Caùc theå hieäp laïi nôi mình, maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù ñeà u tónh mòch, an nhieân, khoâng coøn nhieãm caù c söï dô baån, caá u tröôï c ôû coõi traàn. Con maét nhôø thanh tònh beøn môû thoâng, troâng ra thaáy caùc coõ i trong trôøi ñaát, thaá y khaé p nôi khaép choán vaø töø vaä t nhoû nhaët ñeán vaä t to taùt, thaáy qua caù c lôùp, khoâng coøn caù i chi aùn khuaá t heát. Loã tai nhôø thanh tònh, beøn môû thoâng, nghe ra caùc thöù tieáng trong hoaøn caà u. Nghe qua hieå u bieát; vaø duø xa, gaàn hay ñaâ u ñaâu, ngöôøi thanh tònh cuõng nghe roõ heá t. Loã muõi nhôø thanh tònh maø môû thoâng, nhaän ra caùc thöù muøi trong vuõ truï , nhaän bieá t caùc baäc chuùng sanh ôû ñaâ u hoaëc laøm gì. Ngöôø i bieá t tôùi con trai hay con gaùi ôû trong thai vaø ngaøy sau treû aáy seõ laøm nhöõng gì. Caùi löôõ i nhôø thanh tònh maø môû thoâng, caùc moùn aên vaät uoáng ñeå leân mieäng ñeàu hoù a ra thôm, laønh, ngon ngoït. Ngöôø i thanh tònh aên caùc vaät, chaúng bieát caùi chi laø dôû, laø hoâ i, cho ñeán caùc moùn ñoäc ñeå 1 2

Xem kinh Boà-taù t giôùi.

Cuï tuùc giôù i: cuõ ng goïi laø Ñaï i giôùi, laø giôùi ñaày ñuû cuûa ngöôø i xuaát gia.

45

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT leân löôõ i ngöôøi cuõng thaáy laø ngoït ngaø o, töôi dòu. Thaân theå, tay chaân, nhôø thanh tònh beøn trôû neân saùng suoát nhö maûnh göông. Troâng vaø o thaân, thaáy ra caùc nôi trong vuõ truï vaø caùc haïng chuùng sanh. Vì taát caû caùc nhaân vaät ñeàu roï i vaø o caùi thaân trong treûo cuû a nhaø tu haønh. Coøn ñeán caùi yù cuûa ngöôøi trì giôùi hoaøn toaøn thì caøn g quí hoùa hôn nöõa . Ngöôøi thanh tònh nghe thaá y söï gì tuy ít maø bieát ra nhieàu, chöõ nghe moä t maø nghóa bieá t ra traêm ngaøn vaïn öùc. Caùc tuï c leä cuûa ñôø i, nhöõng caâu ca dao, nhöõng lôø i noù i quen mieäng, ngöôøi xem thaáy coù aên nhaäp vôù i ñaï o lyù heát. Ngöôøi trì giôùi nhôø caùi yù môû thoâng maø saùng suoát, taán hoù a voâ cuøng.

Keû tu haønh caàn phaû i trì giôùi, giöõ mình cho thanh tònh.

Coù thanh tònh môùi ñaéc ñaï o ñöôïc. Trong ngöôøi nhôø thanh tònh, taâm yù laønh cuûa mình môù i töø töø vöôn leân, traûi qua caùc nôi trong chaâ u thaân maø laøm cho saùng suoát, tinh anh.

Nhöõng ngöôø i tu haønh, daãu laø baäc sö tröôûng maø chöa ñöôïc thanh tònh, haõy coøn tham lam, saân haän, thì khoâng theá naøo ñaéc ñaï o, chöùng quaû. Kìa nhö Ñeà -baø -ñaït -ña vì moä t luùc giaän Phaä t maø maá t caù c pheù p linh. Laïi nhö moät vò tieân nhaân vì meâ nghe tieán g ca, nhaï c cuûa moä t coâ thaàn nöõ maø laïc maát pheù p hay.

3. Nhaã n nhuïc Ñöùc nhaãn nhuïc,1 cuõn g nhö ñöùc boáá thí vaø ñöùc trì giôù i, raát caàn cho nhaø ñaï o. Laém ngöôø i cuõng nhôø nhaã n nhuïc maø mau thaønh Phaä t. Trong khi ngöôø i tu thöïc haønh boá thí ñaëng tröø taùnh tham lam boûn seûn, thöïc haønh trì giôùi ñaëng tröø taùnh taø aùc, thì ngöôøi thöïc haønh nhaãn nhuïc tröø ñöôï c taùnh noùng naûy, saân haän. Söï nhaãn nhuïc cuõng tieá p tay maø giuùp cho ngöôøi ñöôï c 1

Saèn-ñeà Ba-la-maät

46

ÑOAØN TRUNG COØN

thanh tònh, yeân oån, khoaù i laïc, giuù p cho ngöôøi mau thaønh töï u treân ñöôøng hueä . Söï noùng naûy baát caä p laøm cho con ngöôø i xa neû o phaûi; söï giaän hôøn laø m cho con ngöôøi phaû i thoâ loã; söï xao xuyeán , oaùn thuø laø m cho con ngöôøi boáái roái, chaúng yeân vaø taâm trí baán loaïn, ngu meâ.1 AÁy laø moä t thöù löûa ñoäc ñoá t chaùy maát caùc taùnh toá t cuûa ta. Söï nhaãn nhuïc laøm cho con ngöôø i an hoøa , tænh taùo, giöõ ñöôïc möùc vöøa phaûi, trung bình. Söï nhaãn nhuïc laøm cho con ngöôøi nhaõ nhaën, traàm tænh maø ñoái phoù vôù i hoaøn caûnh. Söï nhaãn nhuïc laøm cho con ngöôø i hoøa hoaõn , möïc thöôùc, töï nhieân, minh maãn maø nhìn roõ söï vaä t. AÁy laø moät thöù nöôùc laønh, töôùi taét ngoïn löûa ñoäc. Bieát bao söï vieä c bôûi noùng naûy, gaáp ruùt maø chaúng thaønh; bôûi söï giaän hôøn ganh gheùt maø ngöng döù t; bôû i söï boái roái phieàn naõo maø hö haï i!

Bieát bao vieäc nhôø nhaãn naï i maø hoaøn thaønh, nhôø nhòn nhuïc maø soáng coøn, vaø nhôø traà mtænh, nhu hoøa maø keát quaû toát ñeïp! Nhöõng nhaø tu haønh maø coù nhaãn thì bao nhieâu vieä c khoù ñeàu hoùa ra deã , bao nhieâ u vieäc nghòch ñeà u hoùa ra thuaän, bao nhieâ u vieäc nguy ñeà u hoùa ra an.

Töø xöa ñeán nay, caùc nhaø ñaï o ñeà u ñeå göông nhaãn nhuïc thaønh töïu laïi cho ñôø i. Caùi göông cao vieãn hôn heát laø ñöùc Thích-ca Maâ u-ni. Chö ñoäc giaû haõy töôûng töôïng moä t ngöôøi ngoà i giöõ a trôøi trong côn laïnh leõo, möa gioù, nhaèm tieát ñoâng giaù buoá t. Ngoài ngaøy naøy ñeán ngaøy kia, thaùng kia qua thaùng noï. Trong khi ngoà i yeân chaúng ñoäng, thì chim caâ u bay xuoáng moå heát côm ñeå trong bình baù t, baày treû laáy ñaù , laáy ñaá t maø neùm vaøo mình, vaø muoãi moøng chích caén töù tung. ÔÛ ñôø i coù ai chòu noã i caûnh ngoä nhö vaä y khoâng? Ñöùc Thích Toân vì quaù söùc löôùt caùc noã i khoå, caù i thaân cuûa ngaøi saé p chòu khoân g noåi, thì söùc thaàn cuû a ngaø i phaû i xoâng ra maø phuï trôï , baáy giôø thaàn raén môù i hieän ra maø bao phuû , chôû che cho ngaøi. Nhôø söï nhaãn 1

Daâ n gian coù caâ u: “Noù ng maát ngon, giaän maá t khoâ n.”

47

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT nhuïc quaù theå ñoù, ngaøi thaønh Phaä t Nhö Lai, Thaày chung cuûa thaùnh, tieân, thaàn, ngöôøi.

Chaúng nhöõng ôû moät moät ñôø i thaønh Phaä t, ngaøi neâ u göông nhaãn nhuïc, maø trong bao ñôø i ñaõ qua, ngaøi ñaõ töøng tu haïnh nhaãn nhuïc vaø ñaé c nhaãn nhuïc Ba-la-maät. Trong nhöõng khi aáy, chaúng nhöõng ngaø i khoâng oaùn hôøn keû aùc taâm coá yù haï i mình, ngaøi laïi coøn ñem loøng töø bi maø ñoä hoï nöõa! Nhö thuôû xöa, tröôùc khi thaønh Phaät ñeán naêm traêm ñôøi, ngaøi laøm moä t vò tu só treân nuùi cao, nhaân thaønh töï u ñöùc nhaãn nhuïc, maø ngöôøi ñôø i goïi laø nhaãn nhuïc tieân. Thuôû aáy, ngaøi ngoài thieàn nôi moä t coäi caây trong röøng. Vua Ca-lî, moät vò vua hung baïo vaø say meâ nguõ duïc, daét ñoaøn cung phi ra khoûi hoaøng thaønh maø du ngoaïn. Trong khi vua ñöông höôûng söï vui thích, nhieà u coâ theå nöõ taùch vua maø ñi daïo, ñeán coäi caây vaø gaë p vò tieân nhaân. Caùc coâ laøm leã ngaøi, ngaøi beøn thuyeá t phaùp cho caùc coâ nghe. Chôït vua hieän laïi, sanh loøng saân haän, vaán naïn vò tieân nhaân, roài duøng dao beùn maø caét tai ngaøi, caét muõ i ngaø i, chaë t tay chaân ngaø i. Luùc aáy, Boà -taùt vaãn thaûn nhieân, chaúng heà bieán saéc, khoâng moät maûy may sôï seä t, oaùn hôøn. Baáy giôø, quaàn thaàn chöùng kieán söï taøn baï o cuûa vua, hoï ngaên caûn chaúng ñöôïc, thaûy ñeà u rôi nöôù c maé t. Caùc coâ theå nöõ cuõng oâm maët maø khoùc, chaúng daùm nhìn! Töø treân khoâng trung, chö thieân neùm xuoáng nhöõng caù t, gaïch, ñaù nhö möa truù t, ñeå toû loøng phaãn uaát cuûa caùc ngaøi.

Ca-lî vöông laáy laø m sôï seä t vaø hoá i ngoä, beøn ñeán tröôùc ñöùc Boà-taùt, laø m leã caà u saù m hoái. Vò tieân noùi raèng: “Ñaï i vöông!

Ta chaúng coù loøng giaän, cuõng chaúng coù loøng tham.”

“Baïch Ñaï i ñöùc! laøm sao toâi bieát chaéc raèng ngaøi chaúng coù loøn g giaän hôøn?”

48

ÑOAØN TRUNG COØN

Ñaïi tieân lieàn phaùt nguyeän raèng: “Neá u thaät ta chaúng coù loøng giaän hôøn, nguyeän cho thaân theå ta bình phuïc nhö cuõ , ñaëng laøm chöùng cho lôø i cuûa ta!”

Lieàn ñoù , thaân cuû a vò tieân bình phuï c vaø ngaøi thuyeát phaù p ñoä vua.

Laïi coøn göông nhaãn cuûa ñöùc Quaùn Theá AÂm Boà -taùt. Vì muoán tieän ñoä ñôøi, ngaøi thöôøng giaùng traàn, neâ u göông töø bi nhaãn nhuïc ñaëng cho chuùng sanh hoài taâm höôùng thieän. Hoùa sanh laøm baø coâng chuùa Dieä u Thieän, con vua Trang Vöông, coâng chuùa vì moä ñaï o, chaúng thuaän yù cha maø bò ñaøy aûi, haønh haï khoå sôû. Thaân ngoï c ngaø cuûa coâng chuùa phaûi ñi töôù i vöôøn , gaùnh nöôùc, lang thang löôù t thöôùt ngoaøi ñoàng, maø taâm cuû a baø chaúng heà xa Phaät. Töø bi, nhaãn nhuïc, baø ñaø nh cam caù c noãi khoå ñeå caàu cho cha boû taø theo chaùnh vaø ñaëng ñoä cho baù taùnh nhaân daân!

Hoùa sanh laø m Thò Kính, cam chòu haø m oan, ngaø i taùch xa choàng maø nöông mình nôi cöû a Phaät. Baáy giôø giaû trai, töôûng ñaâ u yeân nôi maø tu nieäm! Naø o ngôø bò gaùi traéc neá t phao vu raèng ngaøi tö tình vôùi noù maø sanh con. Ngaäm saà u nuoát thaûm, ngaø i nhaän laõnh ñöù a con cuûa noù. Ngaøi phaû i bò laøng xaõ cheâ bai, ñaùnh ñaäp, bò daân chuùng ngaï o baùng, chöûi bôùi, bò chö taêng ruoàng raãy, khinh khi. Ñeán chöøng ngaøi tòch, chuùng môùi nhaän ra ngaøi laø phaän ñaø o thô lieãu yeáu, ñaõ chòu oan noãi choàng khôø, laïi thoï uoång noãi gaùi daâm, maø khoâng heà bieän baïch! Cao thöôïng thay göông kieân nhaãn cuûa ñöùc Boà-taùt! Vaäy coù caâ u raèng: “Chöõ raèng nhaãn nhuïc nhieäm hoøa, Nhaãn ñieàu khoù nhaãn môù i laø chaân tu!”

49

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT Vaø ñöùc Nhaäït Lieân Boà-taùt, giaù o toå Phaù p Hoa toâng1 cuõng laø moä t göông nhaãn nhuïc veïn toaøn. Vì yeâ u ñaï o lyù vaø muoán truyeàn phaùp giuùp ñôøi, giaù o toå bò ngöôïc ñaõi, bò phaù khuaáy, bò ñaùnh chöû i, nhuï c maï. Ngaø i laïi bò ñaøy ñeán nôi hoang ñaû o, nôi choán ma thieâng nöôùc ñoäc, bò tuø toä i maáy phen. Cho ñeán ngaøi bò ñem ra phaù p tröôøng maø xöû traûm . Song loøn g nhaãn cuûa ngaøi chaúng lung lay. Roát cuoä c ngöôi ta phaûi phuïc tuøng ngaøi vaø nhìn nhaän giaù o lyù cuûa ngaøi. Cho ñeán nay, ghi nhôù coâng ñöùc ngaøi, moãi naê m daân toäc Nhaâït Baûn ñeàu coù laøm leã kyû nieä m ngaøi.

Trong caùc Kinh Phaät, ñeàu coù daïy ngöôøi ta tu ñöù c nhaãn nhuïc ñeå ñoä mình vaø ñoä ngöôøi. Ñoá i vôùi moï i söï khoå nôi thaân vaø taâ m, maø töï mình chaúng nhaãn chòu, coøn sanh loøng buoàn giaän oaùn gheùt, thì laø m sao maø ñoä chuùn g sanh ra khoûi doøng soâng phieàn naõo? ÔÛ ñôø i, haèng coù ba cô hoäi ñeå reøn luyeän , ñeå chöùng minh ñöùc nhaãn nhuïc cuûa mình. AÁy laø: 1. Thaân nhaãn, 2. Khaåu nhaãn, 3. YÙ nhaãn.

1. Veà thaân nhaãn, nhö coù ai ñaùnh ñaä p mình, phaù haïi mình thì mình an nhieân maø chòu ñöïng. Nhö nhöõng nhaø theá löïc duøng oai quyeàn maø thi thoá vôùi mình, mình chaúng moät maûy giaän hôøn! Kìa, vua A-xaø -theá nghe lôø i xuùi giuïc cuûa Ñeà -baø ñaït -ña, thaû voi döõ ra ñeå chaø ñaïp Phaät, theá maø Phaät thuyeá t phaù p ñoä vua phaùt taâ m Boà -ñeà ! Laïi chính Ñeà-baø-ñaït-ña laên ñaù haïi Phaät, laøm cho Phaät ñoå maù u nôi chaân, theá maø Phaät vaãn tha thöù cho!

2. Veà khaåu nhaã n, nhö coù keû ñeán chöû i maéng mình, mình laëng thinh maø chaúng chöû i maéng laï i. Nhö coù keû duøng lôøi phi lyù maø cheâ traùch mình, mình seõ duøng lôø i nhu hoøa maø 1

Xem cuoá n Caù c toâng phaùi ñaïo Phaä t.

50

ÑOAØN TRUNG COØN

giaû i leõ phaû i cho hoï nghe. Nhö coù keû ngang ngöôïc vu caù o mình, mình seõ maëc nhieân. Kìa ñöùc Phaät khi xöa ñang giaûng kinh, coù moät coâ gaùi vaø o phaù p hoäi maø vu oan raèng ngaøi aên ôû vôù i noù ñeán coù thai. Ngaø i vaãn cöôøi. Coù nhieà u ngöôøi nôi aáy ñoøi ñaùnh coâ , nhöng Phaät caûn laïi!

3. Veà yù nhaãn, nhö coù ai giaän mình, gheùt mình, oaùn mình, mình vaãn moät loøng an laïc, oân hoøa. Nhö coù ai coá yù khuaáy roái mình, taâm mình chaúng heà taùn loaïn. Kìa ñöùc Thích Toân khi ñi truyeàn ñaï o, saùu phaùi ngoaïi ñaï o beân Thieân Truùc 1 haèng oaùn haän ngaøi, khuaáy roái ngaø i, xuù i giuï c daân chuùng boû ngaøi. Theá maø ngaøi vaãn tha thöù cho hoï , thöôøng hay thuyeá t phaù p ñoä hoï nöõ a.

Vaû laï i, do ñöùc nhaãn nhuï c, ngöôø i ta môùi bieá t phaân bieä t nhaø tu haønh saùng suoát vôùi keû phaøm tuïc meâ muoäi. Keû ngu muoäi phaø m tuï c, ñoá i vôù i söï ñaùnh chöû i, daà u ñuùng daà u sai, hoï vaãn ñem loøng hôøn oaùn. Haïng tu haønh, ngöôøi nhaân ñöùc chaúng nhö vaäy. Thoaûng nhö mình coù côù ñeå cho ngöôøi ta ñaùnh ñaä p, chöû i maéng, thì mình neân nhaãn chòu, döôøng nhö uoáng thuoác cam loä! Ñoù laø dòp ñeå cho mình tu chænh laáy mình haàu coù lìa khoûi söï laàm loãi. Ví nhö mình voâ can maø bò ngöôø i ta ñaùnh chöû i moät caùch ngang traùi, bò ngöôøi ta phaù haïi moä t caùch taøn baïo, thì mình nhaãn naïi maø xeù t raèng: “Hieän nay mình voâ toäi.

Nhöng coù leõ laø nghieäp ñôøi tröôùc coøn rôi laïi, neân môùi ra noâng noãi!” Hoaë c laø mình traà m ngaâ m nghó ngôï i raèn g: “Ngöôøi ta voán laø töù ñaïi2 giaû hieä p, voán laø nguõ uaån3 voâ thöôøng. Thaät chaúng coù ngöôøi. Nhö vaä y, ai laø keû ñaùnh chöûi? Ai laø keû bò ñaùnh, bò chöû i?” Hay laø mình hyû xaû maø xeùt raèng: “Keû aáy laø ngöôøi ngu

1 2 3

Töùc laø AÁn Ñoä.

Töù ñaïi: Boán chaát lôù n, laø ñòa, thuûy, hoûa, phong (ñaát, nöôùc, löûa, gioù).

Nguõ uaån: saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc.

51

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT daï i, ñieân cuoàng; vaø coøn ôû trong voøn g tham lam, saân haän, si meâ. Mình neân thöông xoùt haïng ngöôøi nhö vaäy”. Ñöùc Phaät coù daïy raèng coù ba pheùp nhaãn. AÁy laø: 1. Sanh nhaãn, 2. Phaùp nhaãn, 3. Voâ sanh phaù p nhaãn .

1. Veà sanh nhaãn, ñoái vôùi taát caû chuùng sanh, daàu nhoû nhö con muoãi, con kieán, con reäp maø chích, caén mình, mình cuõng khoâng ñem loøng giaän maø haïi maïng chuùng noù; daàu lôùn nhö loaøi ngöôøi maø ñaùnh ñaäp mình, maéng chöûi mình, phaù haïi mình, mình cuõng khoâng oaùn gheùt maø baùo thuø. Ñoù goïi laø sanh nhaãn, höõu tình nhaãn, cuõng goïi laø naïi oaùn haïi nhaãn.

2. Veà phaùp nhaãn, ñoá i vôù i caûnh voâ tình laøm trôû ngaïi, nghòch haï i mình, nhö naéng, möa, gioù, laïnh, baõ o luït, hoû a hoaïn, v.v... mình ñeà u chòu ñöôïc maø khoâng giaän traùch, khoâng than phieàn. Ñoù keâu laø phaù p nhaãn, phi tình nhaãn, cuõng goï i laø an thoï khoå nhaãn.

3. Veà voâ sanh phaù p nhaãn, ñoá i vôùi chuùng sanh phaù haï i mình, ñoá i vôùi caùc phaù p laøm khoå mình, mình coi laø chaúng coù.

AÁy nhôø mình xeùt thaáy caùi thaä t töôùng cuûa chuùng sanh vaø cuûa caùc phaù p, voán khoâng sanh, khoâng dieä t, khi coù, khi khoâng, chaúng coù caùi theå taùnh beàn vöõng. Nhö chuùng sanh chæ laø töù ñaï i, nguõ uaån giaû hieä p maø thoâi. Coøn caùc phaù p chæ laø nhöõng nhaân duyeân keát caá u maø thoâ i. Xeù t nhö vaäy, nhaø ñaïo khoâng coøn chaá p mình, chaá p ngöôø i, chaáp chuùng sanh, chaá p caùc phaùp. Ñaï t ñeán möùc nhaãn aáy laø ñaï t ñòa vò baát thoái Boà-taùt , trong loøng heát moïi moái buoàn, giaän, lo, sôï. Nhaân ñoù, ñaéc caùc pheù p thaàn thoâng ñoä theá cuû a Boà-taùt. Nhö vaäy laø nhaãn nhuïc Ba-la-maät. Ñoù goïi laø voâ sanh phaù p nhaãn, cuõng goïi laø Ñeá saù t phaù p nhaãn.

52

ÑOAØN TRUNG COØN

4. Tinh taán Vôù i caùi ñöùc tinh taán,1 naøy, ngöôø i tu dieät söï giaû i ñaõ i, bieáng nhaùc trong taâ m. Nhôø tinh taán, soá t saé ng, duõng maõnh, chuyeân caàn, ngöôø i tu chaúng bieát moûi meät chuùt naø o hoaëc veà thaân, hoaëc veà taâ m. Nhöõng keû löôø i bieáng tìm ñuû dòp, laáy ñuû côù maø troán traùnh, choái töø phaän söï. Hoaëc hoï baûo raèng sôùm laém , chöa phaûi luùc; hoaëc hoï baû o raèng muoän laém, khoâng theå laøm .

Hoaëc hoï noùi naéng, noùi nöïc, noù i laïnh, noùi möa, noùi ñau, noù i yeá u, cheâ traùch ngöôø i vaät, than phieàn hoaøn caûnh. Coøn ngöôø i tinh taán thì bao giôø cuõng nhaë m leï, saün saøng, khoâng boû qua dòp phaûi, chuù yù ñeán cô hoäi, raá t tieát kieäm thì giôø, laïi coøn töï taï o neân nhöõng caûnh thuaän tieän nöõ a. Khoâng laøm baèng tay thì laøm baèng trí, khoâng laøm cho mình thì laøm cho ngöôø i, chaúng heà bieá t nghæ ngôi nhö thöôøng tình.

Ngöôø i tinh taán tyû nhö doøng nöôùc, daã u cho nhoû yeáu, nhöng chaûy maõi thì cuõng xoi thuûng ñöôï c, laø m moøn ñöôïc hoøn ñaù to. Keû giaûi ñaõi tyû nhö ngöôø i ñaø o gieáng, daà u coù söùc maïnh, nhöng ñaøo ñöôïc nöûa chöøng roài ngaùn maø boû, thì laøm sao coù nöôùc maø uoáng?

Ngöôø i tinh taán veà ñaï o bao giôø cuõng soát saéng maø boáá thí cho ñôøi, lo cho chuùng sanh veà taøi vaät vaø veà phaùp lyù . Ngöôøi tinh taán bao giôø cuõng soát saéng maø trì giôùi, lo cho thaân taâm trong saïch, chaúng chuùt bôïn nhô vì sôû duïc. Ngöôø i tinh taán bao giôø cuõng soá t saéng maø nhaãn nhuïc, cam chòu caùc söï ñaéng cay, khoå naõo, hoaïn naïn, laõnh laáy caùc ñieàu oan uoång vì chuùng sanh. Ngöôøi tinh taán bao giôø cuõn g soát saéng maø tham thieàn, laém ngöôøi troïn ñôøi chaúng nguû, ngoà i yeân moät choã maø ñònh thaàn tu nieäm . Cho neân tinh taán cuõng laø boáá thí, trì giôù i, nhaãn nhuïc, thieàn ñònh vaø trí hueä. Thöïc haønh tinh taán töù c laø thöïc 1

Tyø-leâ-da Ba-la-maät.

53

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT haønh caù c haïnh nguyeän kia; vaø thöïc haønh tinh taán cho hoaøn toaøn thì haønh maáy neàn ñöùc kia cuõng ñöôï c hoaøn toaøn nöõ a.

Ngöôø i tinh taán coù boán ñaï i nguyeän1 maø traû i qua nhieàu ñôøi ñeà u taän taâm gìn giöõ , thöïc hieän. a) Bao giôø cuõng quyeát dieä t caùc moái phieà n naõo trong ngöôøi, dieät caùc söï tham aùc, saân haän, si meâ. Töùc laø dieä t thaá t tình: möøng, giaän, buoàn, sôï, yeâu, gheùt, tham;2 vaø luï c duïc.3 Phieàn naõ o khi chöa phaùt khôûi nôi ta, thì ta phaûi phoøng bò xa laùnh chuùng noù tröôù c. Ñeán chöøng coù cô hoäi, chuùng noù phaù t ñoän g nôi ta, xuù i giuï c ta, thì ta phaûi dieä t tröø chuùng noù, vöôït khoû i söùc quyeán ruõ, söù c cheá ngöï cuûa chuùng noù vaäy.

Moät ñaøng khaùc, chuùng ta phaûi tu taä p phaùp laønh. Khi trong taâ m ta thieáu nhöõng ñöù c laønh, ta phaûi phaùt khôû i nhöõng ñöùc laønh aá y. Vaø moãi khi ta coù ñöôï c nhöõng ñöùc laønh naøo, ta coá söùc maø duy trì vaø boà i döôõng chuùng noù .

Xa laùnh phieàn naõo, vöôït khoûi phieàn naõo, phaù t khôûi nhöõng ñöù c laønh, duy trì ñöùc laønh, ñoù laø boán phaän söï haèn g ngaøy cuûa ngöôø i tinh taán chaân chaùnh. Vaä y tinh taán töùc laø : Ñieà u aùc chôù laø m, Ñieà u laønh giöõ laáy.4 b) Bao giôø cuõng quyeá t hoïc heá t caùc phaù p moân. Phaùp Phaät ñaõ laø voâ taän, meânh moâng, giaû i khoâng cuøng, noùi khoâng xieát, bao la, roäng lôùn nhö caù t soâng Haèng. Song ngöôø i tinh 1 2 3 4

Töù hoaèng theä nguyeän.

Hyû, noä , ai, cuï , aù i, oá , duïc.

Saùu moái tham duï c do luïc caên ñuïng chaïm vôùi luïc traàn Chö aùc maïc taùc, chuùng thieä n phuï ng haønh.

54

ÑOAØN TRUNG COØN

taán quyeát ñònh phaûi cho thoâng heát môù i nghe, daà u laø phaùp moân Hieån giaù o hay laø phaù p moân Maä t giaù o, daàu laø phaù p moân theá gian hay laø phaù p moân xuaá t theá gian. Ngoaøi ra, ngöôøi tinh taán cuõng hoï c hoû i vaø nghieân cöùu caùc phaùp moân cuû a ngoaï i ñaï o, caùc phaùp thieän xaû o veà vaên chöông, khoa hoïc kyõ ngheä, toaùn soá , y hoïc, aâm nhaïc, thieân vaên v.v... Vì baäc ñaï i Boà -taùt caàn phaûi bieá t taát caû ñaëng tuøy duyeân maø ñoä ñôøi. Chính Phaät laø baäc hieå u bieát taát caû, vì ngaøi ñaõ tinh taán hoïc heá t caùc phaù p moân vaäy . c) Bao giôø cuõng quyeá t ñoä taát caû chuùng sanh. Ngöôø i tinh taán saün loøng maø giuùp ngöôøi, cöù u ñôøi, khoâng tröø boû moä t chuùng sanh naøo. Bao giôø ngöôøi cuõng heá t söù c lo cho chuùng sanh. Trong khi tu hoïc luï c ñoä, ngöôøi ñaõ duõng maõnh ñem luï c ñoä ra maø ñoä chuùng sanh roài: Nhöõng luù c caàn phaû i boáá thí, thì ngöôøi boá thí cho chuùng sanh, ñem thaân theå maø cung phuïng, ñem tieàn cuûa maø chu caá p. Ngöôøi cuõng ñoä ñôøi baèng söï trì giôù i, töï mình hoä trì giôùi luaä t döôøng nhö baû o chaâ u, ñem göông trì giôùi maø soi cho ñôøi, daï y doã cho ñôøi bieá t giôùi haïnh, phong hoùa, ñaïo nghóa. Ngöôøi laïi khuyeân ñôøi baèng söï nhaãn nhuïc, ñem nhöõng leõ nhu hoøa thieän thuaän maø giaùo hoùa nhöõng keû noùng naûy, tham meâ. Ngöôøi cuõng duøng ñöùc tinh taán maø thöï c hieän trong ñôøi, khieán ngöôøi dieät tröø phieàn naõo vaø taêng taán ñöùc laønh. Ngöôø i cuõng töï mình thieàn ñònh, ñaéc phaù p thieàn ñònh vaø nung chí cho nhöõng ngöôøi tu hoïc veà phaùp aáy. Ngöôø i ñöôïc trí hueä saùng suoát, ñem söï saùn g suoát cuûa mình maø soi toû cho ngöôø i khaùc, ñem söï hieåu bieá t cuû a mình maø khai hoùa cho ñôøi. Ñoù laø tinh taán maø laøm haïnh töï ñoä ñoä tha, töï giaùc giaùc tha; tinh taán maø ñoä cho voâ löôïng chuùng sanh thaønh Phaät tröôùc mình. Baäc tinh taán duøng caùc phöông tieän trong luï c ñoä 1 maø ñoä cho chuùng sanh trong khi mình coøn tu hoïc chôù chaúng 1

Luï c ñoä chính laø saùu Ba-la-maät ñang baø n ôû ñaây.

55

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT chôø ñeán luùc mình thaønh Phaä t roài môùi ñoä sau. Vì thôø i kyø ñoù coøn xa, maø hieän thôø i chuùng sanh vaãn ñau khoå , meâ laà m, mình haù laøm ngô sao? d) Bao giôø cuõng quyeát thaønh Phaä t. Ngöôø i tinh taán Ñaïi thöøa ñeå caùi muïc ñích mình vaø o söï thaø nh Phaät. Doõng maõnh maø thi haønh giôùi luaä t, coá coâng maø hoï c caùc phaù p moân, gaéng söùc maø thaåm xeù t, tham thieàn. Ngöôøi tinh taán haønh taát caû luïc ñoä moät caù ch trieä t ñeå . Ngöôøi bình tónh vaø saùng suoát maø thaáy raèng mình coù Phaät taùnh, Nhö Lai taùnh. Ngöôøi töï nhaän raèng hieän thôøi mình laø moä t ñöùc Phaät lyù, moät ñöùc Nhö Lai lyù, vaø trong moät ñôøi sau, veà thuôû töông lai theá naøo mình cuõng ñaï t caû lyù vaø söï, chöøn g aáy mình seõ leân ngoâi Chaùnh giaùc, Phaä t, Nhö Lai, Theá Toân. Ñoù laø boán ñieàu nguyeän lôùn, maø luùc naøo ngöôøi trì tinh taán Ba-la-maät cuõng doõng maõnh maø thi haønh.

Trong kinh Phaù p Hoa, ñöùc Thích Toân phaùn raèng ngaøi nhôø thoï trì tinh taán maø choùng thaønh Phaät. Coù moä t ñôøi kia, ngaøi vôùi A-nan ñeàu phaù t taâm Boà -ñeà cuøng moä t luù c, töùc laø hai ngöôøi trong moät luùc quyeát yù tu cho thaønh Phaät. Ngaø i beøn trì tinh taán, A-nan lo hoä trôï phaù p Phaät. Töø buoåi phaùt taâm tôù i sau, ngaøi quaû quyeát, phaán chaán trong söï tinh taán , neân ngaøi ñaõ thaønh Phaät. Coøn A-nan hieän laø m Boà-taùt , cuõng coøn hoä trôï Phaùp taïng, chöù chöa leân ngoâ i Phaät.

5. Thieàn ñònh Caùi ñöùc thieàn ñònh,1 naøy cuõng laø voâ taän, khoâng theå löôïng xeùt, nghò luaän baèng lôø i noùi, baèng caâu vaên. Noù cuõng quan heä chaët cheõ vôùi maá y caùi ñöùc kia, vaø laïi coøn troïng heä

1

Thieàn-na Ba-la-maät.

56

ÑOAØN TRUNG COØN

hôn nöõa. Chính noù deïp caùi meâ, dieät caù i doát, laøm cho ngöôøi ta minh maãn, saùng laùng, ñaéc ñaï o.

Thieàn ñònh laø suy nghó, thaå m xeùt, phaân bieä t, tìm hoû i cho thaá u ñaù o. Thieàn ñònh thuoäc veà coõi töôûng, coõ i trí, coõi sieâ u hình. Thieä t laø moät coõi meânh moâng nhö hö khoâng, bao quaùt nhö vuõ truï , khoù maø giaûi cho töôøng taän. Vaø nhö coù ai thoâng heát caùc pheùp thieàn maø toan giaûi ra, cuõng khoâ ng bao giôø giaû i cho heát.

Bieát bao töøng, baäc trong choán Thieàn-na! Töø ngöôøi môù i taä p taønh, ñeán ngöôø i khaù troå i, roài ñeán ngöôøi vaøo voøng, cho ñeán chö Tieân, chö Thaùnh, chö Boà -taùt, chö Phaät, caù c haïng ngöôøi ñeàu thieàn ñònh khaùc nhau, tuøy theo sôû hoïc, söù c löïc vaø duyeân nghieä p cuûa mình. Baäc thì tham thieàn, thaåm xeùt ñaëng dieä t nhöõng ñieà u teä, thoù i hö cuûa mình. Baäc thì ñònh trí, ñònh taâm ñaëng tænh döôõng taùnh tình, ñöùc haïnh cuû a mình. Baäc thì lo trau doà i loøng daï, lo nung ñuùc nhöõng ñöùc töø, bi, hyû , xaû ñeå hoä nieäm caùc chuùng sanh. Coù baäc ngoà i thieàn ñaëng thaáu nhöõng caùi chöa hieå u, roõ nhöõng choã coøn nghi. Cuõng coù baäc maïnh daïn maø tham thieàn ñaëng vöøa dieät caùc sôû tröôïc, vöøa ñaéc nhöõng pheù p thaàn . Nhöõng vò naøy tu taä p trong boán baäc thieàn , chöùn g leân töøng baäïc thieàn, ñaéc nhaä p töøng quaû ñöùc, cho ñeán chöùng baäc thieàn thöù tö. Cao hôn nöõa, thieàn ñònh cuûa chö Boà-taùt coøn chia ra nhieàu baäc nöõa. Nhöõng vò naø y moã i khi ngoà i thieàn thì thaân, taâm chaúng ñoäng, theo tieáng Phaïn laø nhaäp pheù p Tammuoäi, caùc ngaøi maëc söùc maø töôûng ñeán moät vaán ñeà heát ngaøy ñeán thaùng, qua naêm, coù khi suoát ñôø i! Döôù i ñaây laø maá y pheù p thieàn trong nhöõng pheù p thieàn cuûa ñöù c Dieä u AÂ m Boà -taùt:1

1

1.

Dieäu traøng töôùng Tam-muoä i

2.

Phaùp Hoa Tam-muoä i

Gadgadasvara.

57

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT 3.

Tònh ñöùc Tam-muoäi

4.

Tuùc vöông hyù Tam-muoäi

5.

Voâ duyeân Tam-muoäi

6.

Tri aán Tam-muoä i

7.

Giaû i nhaáùt thieá t chuùng sanh ngöõ ngoân Tam-muoäi

8.

Taäp nhaá t thieát coâng ñöùc Tam-muoäi

9.

Thanh tònh Tam-muoäi

10. Thaàn thoâng du hyù Tam-muoäi 11. Hueä cöï Tam-muoä i 12. Trang nghieâm vöông Tam-muoäi 13. Tònh quang minh Tam-muoäi 14. Tònh taïng Tam-muoä i 15. Baát coïng Tam-muoäi 16. Nhaät trieàn Tam-muoä i ...

Chö Boà -taùt ñaõ töøng soáng ñôøi trong saïch vì chuùng sanh, ñaõ töøng töø bi boá thí, trì giôù i, nhaãn nhuï c, tinh taán vì chuùng sanh. Cho neân caùc ngaøi thieàn ñònh mau ñaï t keát quaû. Laïi nöõ a, bao ñôø i qua caùc ngaøi ñaõ töøng tham thieàn nhaä p ñònh, cho neân caùc ngaø i thaáu hieå u raá t nhieà u pheùp thieàn. Chö Ñaïi Boà -taùt laø nhöõng ñaáng thaønh töïu, chæ coøn chôø thôøi gian laø leân ngoâ i Phaät Nhö Lai, neân caù c ngaøi coù bieát bao pheù p Thieàn thanh tònh.

Thöôøng thöôøng, ta thaá y chö Ñaï i Boà -taùt ñaéc hai pheù p thieàn naøy maø caùc ngaøi hay duøng: Hieän nhaát thieát saéc thaân Tam-muoä i vaø Hieän nhaá t thieát ngöõ ngoân Tam-muoä i. Vôù i pheùp thieàn tröôùc, caùc ngaøi bieát roõ caùc hình saéc trong vuõ truï, caù c ngaøi hieän ra hình naø o, thaân naøo, hoùa ra nhaâ n vaät naø o cuõng ñöôïc. Cho neân caùc ngaøi khi thì hoù a ra Phaät, khi thì hoùa ra Phaïm Thieân vaø caùc vua coõ i trôøi, laém khi hoùa ra Tieân, Thaàn, 58

ÑOAØN TRUNG COØN

ngöôøi, thuù , quyû , ma, ñaëng cöùu vôù t, ñoä chuùng sanh. Vôù i pheùp thieàn thöù hai, caùc ngaøi noùi ra caù c thöù tieáng, vaø nghe ñöôïc caùc thöù tieáng trong vuõ truï , tuy raèn g mình ngoài moät choã . Caùc ngaøi nghe tieáng caù c haïng chuùng sanh. Caù c ngaø i nghe tieáng chö Phaät, chö thaùnh, chö thaàn. Caù c ngaøi nghe tieáng ngöôø i ta trong caùc daân toä c, ñaøn oâng, ñaøn baø, giaø , treû, beù , lôùn. Caù c ngaøi nghe tieáng caùc thöù chim choùc, thuù vaät, caùc loaøi ngaï quyû.

Caùc ngaø i nghe tieáng caùc thöù troáng, chuoâng, keøn, saù o, tieáng caàu khaån, tuïng nieäm. Caùc ngaøi nghe caùc thöù tieáng vui, buoàn, khoå luïy, keâu reân, saàu naõo. Nghe nhö vaäy ñeå hieän ñeán caùc caûnh giôù i maø cöù u ñoä chuùng sanh ñuùng luùc.

Cao hôn nhöõng pheù p thieàn Tam-muoäi cuûa Boà -taùt, pheù p thieàn Tam-muoäi cuûa Phaä t Nhö Lai thì cao sieâ u voâ cuøng, bao quaùt voâ taän. Giaû nhö hoà i ñöùc Phaä t Döôïc Sö Löu Ly ñaéc ñaïo roà i, ngaø i nhaä p ñònh pheù p Tam-muoä i goïi laø “Tröø dieä t nhaát thieát chuùng sanh sanh khoå naõ o”. Trong khi ngaøi nhaä p ñaïi ñònh, töø nôi ñænh ñaà u, haø o quang chieá u ra. Trong haø o quang aáy, thuyeát ra caâ u chuù naø y: Nam-moâ Baïc-giaø -phaït -ñeá, beä-saù i-xaõ luõ-roâ . Beä Löu-ly, baùt -laït -baø , haùt-ra-xaø -giaõ. Ñaùt-ñaø-yeát-ña-da. A ra-haùt-ñeá.

Tam-mieä u, tam-boät-ñaø -da, ñaùt -ñieät -tha. AÙn, beä -saùi-theä, beä saù i-theä, beä -saù i-xaõ. Tam-moät-yeát-ñeá, Taù -ha.

Caâ u chuù aáy töø trong haøo quang cuûa Phaä t thuyeá t ra roài thì coõi ñaï i ñòa chaán ñoäng, caùc chuùng sanh ñeà u ñöôïc tieâu tröø beänh khoå . Cho ñeán nay nhöõng ai ñoïc ra nhöõng caâ u chuù aáy moät caùch thaønh taâm thì cuõng ñöôï c giaûi thoaùt khoû i côn beänh hoaïn khoå naõ o.

Laïi nhö ñöùc Phaä t Thích-ca, hoài thuyeá t xong kinh Voâ löôïng nghóa, ngaø i beøn nhaä p ñònh, ngaøi nhaä p pheù p ñònh goï i laø “Voâ löôïng nghóa xöù Tam-muoä i”. Sau khi ra khoûi côn ñaïi ñònh naøy , ngaø i seõ thuyeá t dieãn kinh Dieä u Phaù p Lieân Hoa. 59

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT Trong khi ngaø i ngoà i ñaïi ñònh, töø khoaûng giöõ a hai beân loâng maø y cuûa ngaøi coù phoùng ra moät luoàng haø o quang.

Luoàng haø o quang naøy chieá u ra caû muoân theá giôùi, laøm cho heát thaûy chuùng sanh ñeàu hieän ra roõ raøng. Luùc aá y, tröôù c luoàng haøo quang cuûa Phaä t, chö ñaïi chuùng thaáy ra caùc chuùng sanh thoï quaû baù o vaø höôûng phöôùc do nôi söï haønh ñoäng cuûa mình töø tröôùc: keû thì bò ñoïa khoå naõ o ôû caùc caûnh ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sanh; keû thì laø m ngöôøi coù vinh, coù nhuïc; keû thì laøm thaàn, laø m quyû; coù keû laøm chö thieân; vaø cao hôn nöõa , nhöõng vò tu haønh ñaéc ñaï o thì thaønh A-la-haùn, Boà -taùt vaø coù vò thaønh ñeán Phaät Nhö Lai. Söùc thieàn ñònh cuûa Phaä t laø oai dieäu voâ ngaàn. Ñaéc nhöõng pheù p thieàn linh, maáy pheù p Tam-muoäi, töôûng cuõng laø coâng phu laém . Nhieà u vò trì chí caû naêm, caû ñôøi, chaúng bieát vieäc chi khaùc, cöù chuù taâm tham thieàn. Laém vò thaéng phuïc söï nguû, söï naèm, bao giôø cuõng ngoài maø tö töôûng.

Laém vò queân aên, maû i meâ trong cuoäc tham thieàn; maø maáy vò aáy cuõng chaúng muoán ñi aên uoáng, chæ chuù taâm trong ñònh.

Laém vò nhaä p ñònh queân caû thôø i gian, queân caû söï soáng cheát.

Caùc ngaøi laáy söùc laønh maø hoä trôï thaân theå , roài ngoài traà m tö maëc töôûn g nôi choán röøng cao caû traêm, caû ngaøn naêm. Trong khi thaân theå caù c ngaøi vaãn ngoài töï nhieân, khoâng raõ ruï c, thì daâ y leo boø quanh mình caùc ngaøi, coû hoa moïc leân treân mình caùc ngaø i, cho ñeán chim choùc laøm toå treân ñaàu caùc ngaø i! Trong quyeån “Trí ñoä luaän ” coù ghi laï i moät tích veà haïnh tu thieàn cuûa ñöùc Thích-ca, töôûng cuõng neân thuaät ra ñaây.

Coù moät thuôû noï, hoài coøn laøm Boà-taùt, ñöùc Phaät cuûa chuùng ta teân laø Thöôïng-xaø-leâ. Ngaøi leân non tu thieàn ñònh vaø laáy hieäu laø Loõa Keá. Trong khi ngaøi laëng leõ ngoài thieàn , ngöng thôû heát thaùn g thaâ u naêm döôùi moä t coäi caây, thì chim ngôõ 60

ÑOAØN TRUNG COØN

chính ngaø i laø moät caù i caâ y, beøn töïu laï i laøm toå nôi ñaà u cuûa ngaøi vaø chun vaøo toùc ngaøi maø ñeû tröùng.

Chöøng tænh giaác thieàn, ngaøi bieá t raèng coù chim laø m toå vaø ñeû tröùng treân ñaà u ngaø i. Ñöùc Boà-taùt beøn nghó raèng: “Neáu ta ra khoûi côn thieàn vaø lay ñoäng thì chim chaúng daù m ñeán nöõa, maø nhöõng caùi tröùng treân naøy seõ rôùt beå heát”. Vì loøng töø bi, troïng sanh maïng, ngaøi nhaä p thieàn trôû laï i. Maõ i cho ñeán khi chim ñeû vaø aá p xong vaø chim con bay ñöôïc, chöøng aáy ngaøi môù i ra khoûi côn thieàn vaø böôùc chaân ra ñi.

Coân g phu tham thieàn voâ löôïng, voâ bieân maø coøn chöa ñaéc ñaïo thay, huoáng chi nhöõng keû ngaï o maïn yû mình cao hoïc trong ñôøi, muoán tu moät ít naêm cho nhaä p Nieát-baøn?

Muoán thieàn ñònh cho tieän hôn heá t, haõy tìm ñeán nhöõng non cao, röøng vaéng. ÔÛ ñoù thanh tònh, cao raù o, muøi traàn bay leân chaúng tôùi, nhaø ñaï o deã maø thaåm xeù t. Cho neân ta thöôøng thaáy nhieà u nhaø vua chuù a boû ngoâi, laém vò coâ ng haàu boû chöùc, bao nhaø ñaïi phuù xuaát traàn, nhieàu vò taêng ñoà öa tònh, hay tìm ñeán nôi nhaøn u, tónh mòch, vöøa höôûng caù i thuù vò thanh cao nôi sôn laâm, ñoäng coác, vöø a traàm tónh maø tham thieàn, nhaä p ñònh.

Khoâng ñöôïc nhö vaäy, thì ñeán maáy caûnh chuøa xöa, nhöõng nôi toå ñình, maáy choã ñaõ töøng coù cao taêng ñaéc ñaïo, cuõng laø choán deã tham thieàn coù coâng hieäu. Ngöôøi tu vöøa traàm tö maë c töôûng vöøa nieäm nhôù coâng ñöùc cuû a thaày xöa, cuõng deã maø löôùt leân coõi taán hoùa veà trí ñöùc.

Tuy vaäy , noù i cho cuøng thì chaúng luaän nôi naø o, mieãn coù kieân chí thì choã naø o thieàn ñònh cuõng ñöôïc. Nhöõng vò xuaá t gia thong thaû vaø nhöõng ngöôøi taï i gia coù tònh thaát, ñaõ ñaønh laø deã tham thieàn. Song nhöõng ngöôøi ngheøo cuøng, baän roän, cuõng coù theå choïn moä t choã trong nhaø , vaø moät giôø trong ngaø y maø giöõ cho taâm trí dung hoøa, an tònh. Cho ñeán nhöõng keû vì söï soáng 61

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT maø phaûi raøy ñaây mai ñoù, boân ba ñeán caùc chôï buùa , tænh thaønh, maáy keû aáy cuõng coù theå tham thieàn ñöôïc nöõa. Trong khi boán baùnh xe hôi chaïy vuø vuø treân ñöôøng nhöïa, trong khi toa xe löûa traûi qua caùc caûnh vaät töôi xinh, hoaëc thuyeàn taø u löôùt soùng ngoaøi khôi, thì ta cuõng coù theå ñònh taâ m maø taä p thieàn.

Hoaëc khi naèm nghæ löng trong choán löõ quaùn beân ñöôøng, ta cuõng neân nieä m nhôù chö Phaät ñöôïc.

Vaäy thì ai naáy ñeà u tham thieàn ñöôïc heát. Vaø ñoá i vôùi ngöôøi theá thöôøng, baän vieäc thì coù caù ch thieàn ñònh naøy deã thöï c hieän hôn heát: nieäm Phaä t.

Nieäm Phaät töùc laø nhôù teân moät ñöùc Phaät, moät ñöùc Boà -taùt trong trí mình. Hoaëc laø nieäm ñöù c Thích-ca Nhö Lai, ñöù c Di Laëc, ñöùc A-di-ñaøø, hoaëc laø nieäm ñöùc Quaùn Theá AÂm, ñöùc Ñaïi Theá Chí, ñöù c Vaên Thuø, ñöùc Phoå Hieàn v.v... Laém ngöôøi tuøy dòp maø nieäm teân cuûa töøng vò aáy. Vaø phaàn ñoâng ñeàu nguyeän thoï trì moät vò trong maáy vò aáy, nhaáùt laø ñöùc Phaät A-di-ñaøø vaø ñöùc Boà-taùt Quaùn Theá AÂm. Coù keû ngoài traà m tónh maø nieäm thaàm trong buïng, coù ngöôø i vöøa nieäm vöøa laàn chuoãi, hoaëc moät xaâu chuoãi lôùn 108 hoät, hoaëc moä t xaâ u chuoã i nhoû 18 hoä t vöøa caàm trong tay. Nieäm Phaät coù laàn chuoãi thì deã nhôù, ngoùn tay hieäp vôùi caâ u nieäm trong trí maø ghi khaéc vaø o taâm. Vaø laàn xaâ u chuoãi nhoû thì tieän hôn, boû tuù i goïn, caàm nôi tay nhöõng keû baát tín chaúng ñeå yù, vaø coù ñi ñaâu xa ñem theo cuõng deã daøng.

Coù ngöôøi tuøy giôø, tuøy ngaø y maø nieä m töôûng thieàn ñònh.

Laém keû tuø y khi höõ u söï thì nieä m. Maø nhieàu vò raá t chuù taâm , baát kyø ngaøy naø o, giôø naø o vaø ôû choán naø o cuõng nieäm töôûng ñöôïc heát. Nhö vaäy caù i taâm khoâng rôø i Phaät, khoâng rôø i söï laønh. Töùc laø luùc naø o cuõng tham thieàn nhaä p ñònh, daà u ñöùng, ñi, ngoà i, naè m, cöôøi, noùi, uoáng, aên.

Nieäm Phaät töùc laø thieàn ñònh. Nieäm Phaä t vaø tin Phaät thì laàn laàn tröø caù c taùnh tham, aùc, ñoäc hieåm nôi mình. Nieäm 62

ÑOAØN TRUNG COØN

Phaät thì ngaøy moä t theâm laønh, theâ m toát, ñöôï c töø , bi, hyû, xaû, ñöôïc boài döôõng vaø o taâm trí nhöõng caên laønh coä i phuùc. Nieäm Phaät thì traàm tónh, thanh nhaøn, an nhieân maø troâng ra hoaøn caûnh, tröø laàn nghieäp xöa, chaúng taï o ra nghieäp môù i. Nieäm Phaät thì chaúng xao xuyeán, boàn choàn, chaúng uaát öùc vì caûnh theá , chaúng taát baä t vì söï ñôøi, laï i coøn bieát truy tìm, phaùn ñoaùn, bieát xeù t ngöôøi, hieå u vaä t, bieát so ñoä töø quaù khöù, hieän taï i cho ñeán vò lai. Nieäm Phaät cuõn g laø boáá thí, trì giôùi, nhaãn nhuïc, tinh taán. Chí taâm maø nieäm Phaät cuõng ñaéc ñaïo ngay ôû coõi naøy. Vaø nieäm Phaät cuõng minh taâ m kieán taùnh vaø phaù t sanh trí hueä.

6. Trí hueä Caùi ñöù c cuoái cuøn g vaø cao vieãn naøy,1 vöøa laø moä t ñöùc haïnh, vöøa laø keát quaû cuûa thieàn ñònh vaø cuûa boán ñöù c tröôùc hieäp laïi. Thaät vaäy, ngöôøi tu thöï c haønh boáá thí, trì giôùi, nhaãn nhuïc, tinh taán ñeå dieä t caùi taâ m buûn xæn, taø aùc, noùng naû y, löôøi bieáng, neân deã maø tham thieàn. Roà i ngöôøi tu môù i tham thieàn, nhaäp ñònh cho heá t taùn loaïn, ñaéc Tam-muoä i, ñaëng môû thoâng trí hueä. Trí hueä töùc laø saùng suoát, thoâng minh, baùc laõm, thaáy xa, hieå u roäng, bieát nhieà u. Trí hueä töùc laø heát laàm, heát meâ, heát voïng, heát bò loâ i cuoán vaøo choán theá cuoäc, luaân hoài, maø ñöôï c töï do, töï taï i, giaûi thoaùt ra ngoaø i Tam giôùi.

Ban sô, muoán taïm giaûi thoaù t, ngöôøi tu phaû i haønh trì Giôùi, Ñònh, Hueä. Nghóa laø giöõ Giôùi cho deã nhaäp Ñònh; roài coù nhôø nhaä p Ñònh môù i phaùt Hueä ; phaùt Hueä roà i thì thoâng minh, ñaéc ñaïo.

Keá ñoù, ngöôø i tu cuõng coøn haønh trì Giôù i, Ñònh, Hueä nöõ a.

Giôùi ñaây laø giôù i haïnh ñeå thaønh Boà -taùt. Ngöôøi ta trì moät giôù i hay nhieàu giôùi trong maá y giôùi: boáá thí, trì giôù i, nhaãn nhuïc, 1

Baùt-nhaõ Ba-la-maät.

63

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT tinh taán. Nhôø trì giôùi haïnh ñoù, ngöôøi ta nhaäp thieàn ñònh, Tam-muoä i vaø ñaéc trí hueä cao hôn.

Sau khi aáy, töø ñôø i naø y tôù i ñôøi kia, heát kieá p kia qua kieá p noï, traûi qua bao theá cuoäc thay ñoå i, baïi thaønh, ngöôø i tu moä t loøng thoï trì khoâng huûy phaï m caù c giôù i haïnh Boà -taùt: Boá thí, trì giôùi, nhaãn nhuïc, tinh taán, vôùi thieàn ñònh vaø trí hueä. Trì giôùi haïnh Boà-taùt ñeå cöù u ñoä chuùng sanh; traûi qua traêm ngaøn vaïn öùc, voâ löôïng, voâ bieân kieá p, Boà -taùt xaû thaân vì ñaïo. Sau roát thì ñaéc trí hueä cuûa Phaä t, söï saùng suoá t hoaøn toaøn, söï hieå u thoâng taát caû.

Chaúng nhöõn g ñöùc trí hueä laø caùi keát quaû cuû a ñöùc thöù naêm, Thieàn-na Ba-la-maät , maø trí hueä cuõng laø boáá thí, cuõng laø trì giôùi, cuõng laø nhaãn nhuï c, cuõng laø tinh taán vaø cuõng laø thieàn ñònh. Noù quan heä vôù i naêm ñöùc treân moä t caùch chaët cheõ vaäy.

Laø vì, muoán thaønh töï u ñöùc boáá thí, maø chaú ng boáá thí phaù p thì laø m sao ñaéc haïnh Ñaøn Ba-la-maät? Muoán boáá thí phaù p, aét phaû i coù trí hueä. Vaäy Baùt-nhaõ Ba-la-maät cuõng laø Ñaøn Ba-la-maät, ñöùc boá thí.

Muoán thaønh töï u ñöù c trì giôùi, maø chaúng coù taâm roäng löôïng, saùng suoát; khö khö giöõ vieäc nhoû maø boû vieäc lôùn; chaúng bieát phöông tieän ñoä sanh, thì laøm sao ñaéc haï nh Thi-la Ba-lamaät? Ñoù chaúng qua laø giôùi haïnh tieå u thöø a maø thoâ i, chôù chaúng phaûi laø Baùt-nhaõ Ba-la-maät , trí hueä Ñaïi thöøa. Vaäy Baùt nhaõ Ba-la-maät cuõng laø Thi-la Ba-la-maät .

Muoán thaønh töï u ñöùc nhaãn nhuï c, maø luùc naø o cuõng chòu eùp böùc nhòn nhöôøng, thì laøm sao maø xieån döông neàn Phaä t Phaùp? Laøm sao ñaéc haïnh Ñaï i thöø a Saèn-ñeà Ba-la-maät? Hoà i ñöùc Phaät coøn truï theá , moä t hoâm ñeán ngoài ôû moät coäi caâ y trong röøng vaéng. ÔÛ ñoù, coù moä t con quyû teân laø Khoaù ng daõ, keù o binh töôùng ñeán baét Phaät ñaëng aên thòt, Phaät lieàn hoùa ra hình vò 64

ÑOAØN TRUNG COØN

ñaï i löïc quyû laø vua trong loaï i quyû thaàn. Khoaùng daõ quyû laáy laøm sôï seä t, teù quî vaø baát tænh. Phaät beøn hieä n ra hình thaä t, thuyeát phaù p ñoä quyû Khoaùng daõ qui y Phaät, boû söï gieát maïng ngöôøi, laïi theo hoä trôï chuùng taêng vaø caùc nhaø tu Phaät. Laïi coù moät luùc, vua A-xaø- theá nghe lôøi xuù i giuïc cuû a Ñeà-baø -ñaït -ña, phuïc röôïu cho con voi Hoä taøi say vaø thaû ra ñaëng chaø ñaïp Phaät. Voi xoâng laï i ñònh haïi Phaät. Boãng Phaä t ñöa thaúng hai caùnh tay ra; töø nôi moãi ñaàu ngoùn tay, hieän ra moä t con sö töû oai maõnh. Con voi thaáy vaä y sôï quaù , heát say, heát haêng maù u, suï p naèm saùt tröôùc chaân Phaät. Ñöùc Thích Toâ n lieàn voã veà noù vaø thuyeát phaù p cho noù nghe. Vaäy thì phöông tieän, thaàn thoân g cuûa Baùt -nhaõ Ba-la-maät haèng phoå caä p vaøo haïnh nhaãn nhuïc, cho neân Baùt -nhaõ Ba-la-maät cuõng laø Saèn-ñeà Ba-la-maät.

Muoán thaønh töïu ñöùc tinh taán, Phaät töû phaûi coù saün ñöùc trí hueä cuû a Nhö Lai ôû nôi mình ñeå soi saùng mình, ñeå daét daãn mình. Nhôø coù caù i chaùnh trí, caùi ñaï i trí ñeå phoå caäp vaøo, mình môù i deã tu haønh vaø chöùn g ñaéc caùi chaùnh tinh taán, ñaï i tinh taán. Ñoù tyû nhö ngöôøi coù söù c maïnh, coù can ñaû m vaø coù nghò löïc, trong khi ñi ñeâ m treân ñöôøng xa, coù ñeøn ñuoác khai thoâng cho mình. Nhö vaäy, Baùt -nhaõ Ba-la-maät cuõng laø Tyø -leâ -da Bala-maät .

Sau roát, muoán thaønh töïu ñöù c thieàn ñònh, maø chaúng coù trí hueä chieá u soi, thì laø m sao ñaéc Thieàn Ba-la-maät? Nhaân ñoù , nhaø tu haønh coù theå maé c vaøo caûnh thieàn höõu laä u, chôù chaúng vöôït leân caûnh thieàn voâ laäu; coù theå laàm theo taø ñònh maø ngôõ laø chaùnh ñònh; roài thì chaáp tröôùc, ngaï o maïn, quay loän trong choán phieàn naõo, luaân hoà i. Vaû laï i, nhôø coù trí hueä, nhôø söï nghieân cöù u hueä ñieån, nhôø öa gaàn guõi baä c thieän tri thöùc cao kieán, ngöôøi tu thieàn môù i bieát choã chöùng ñaéc cuû a mình, môù i coù theå söûa sang vaø boå khuyeá t sôû tu sôû chöùng cuûa mình. Vaäy trí hueä Ba-la-maät cuõng laø Thieàn Ba-la-maät.

65

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT Ñoái vôù i ngöôø i tu caà u trí hueä, coù ba phöông caùch, ba duyeân côù do ñoù maø trí hueä phaùt sanh. Ñoù goïi laø Tam Hueä: 1.

Vaên hueä, 2. Tö hueä, 3. Tu hueä.

1. Vaên hueä laø caùi trí hueä phaùt sanh do söï nghe giaûng kinh thuyeát phaù p. Nhö oâng Xaù -lî-phaát , baäc trí hueä ñeä nhaáùt trong caùc ñeä töû xuaát gia cuûa Phaä t, khi coøn tu theo ngoaï i ñaïo, moät hoâm nhaân thænh phaù p vôù i moät vò tyø -kheo laø AÙt-beä, nghe AÙt-beä truyeàn cho moä t baøi keä boán caâ u, lieàn tænh ngoä choã yeá u lyù vaø boû ngoaïi ñaï o. Baøi töù cuù keä aáy nhö sau: Caùc phaù p do nhaân duyeân maø sinh.

Caùc phaù p do nhaân duyeân maø dieät .

Baäc thaày vó ñaï i cuûa toâ i ñaây, Thöôøng giaûng daïy caù c phaù p nhö vaäy.1 Laïi nhö ñöùc Thích Toân, sau khi laàn löôït môû ra ba phöông tieän, ba phaùp moân ñeå ñoä cho caùc nhaø tu haønh thaønh A-la-haùn , thaønh Duyeân giaùc, thaønh Boà -taùt, ngaøi beøn môû ra phaù p moân thöù tö laø phaù p moân roá t raùo: vôùi söï thuyeát giaûng kinh Dieä u Phaùp Lieân Hoa, ngaøi truyeàn baù caù i thöøa duy nhaá t, phaù p moân toång hôï p, ngaøi ban boáá caù i Phaät hueä cho ñaï i chuùn g.

Nghe ñöôïc trí hueä cuûa Phaät, thaáy ñöôïc trí hueä cuûa Phaä t, ai naáy ñeà u quyeá t tinh taán ñeå ñaéc nhaäp trí hueä cuûa Phaä t.

2. Tö hueä laø trí hueä phaù t sanh do söï suy xeùt. Bieá t bao nhaø tu hoïc thaâ u hoaïch trí hueä nhôø phöông thöùc naøy. Daà u ñi, daà u ñöùng, daàu naèm, daàu ngoà i, cho ñeán luùc aên uoáng, nguû nghæ,

1

Baøi keä naøy theo chöõ Haù n nhö sau: Chö Phaù p nhaâ n duyeân sanh, Dieäc tuøng nhaân duyeâ n dieät Ngaõ Phaä t ñaïi sa-moân, Thöôøng taùc nhö thò thuyeá t.

66

ÑOAØN TRUNG COØN

ngöôøi ta vaãn moät loøng suy nghó. Nhôø vaä y maø mau ñaéc lyù, döù t nghi, giaûi quyeá t nhöõng vaán ñeà thaéc maéc.

Ví nhö nhöõng ngöôø i tu trì phaùp moân nieäm Phaät. Baát kyø giôø phuù t naø o cuõng nieäm nôi taâ m, cho neân mau ñaéc nieäm Phaä t Tam-muoä i. Vaø moät khi ñöôïc nieäm Phaä t Tam-muoä i thì ñöôïc phöôù c ñöùc vaø trí hueä voâ bieân, ñaé c caù i trí hueä Ba-la-maät.

Laïi nhö caùc baäc thaùnh hieàn xöa nay, töø ñöùc Phaät ta cho ñeán caùc vò hieàn trieát Ñoâng Taây , thaû y ñeàu nhôø ôû moân Tö hueä.

Laém khi caùc ngaøi ñöùng xem hoa nôû, ngoà i nghe suoái reo, ñoùn luoàng gioù maù t, nhìn traêng saùn g, maø taâm trí vaãn ñeå troïn vaø o vaán ñeà ñang tham cöù u. Roài thình lình söï phaù t minh, söï giaùc ngoä ñeán vôùi caùc ngaøi!

3. Tu hueä laø caùi trí hueä phaù t sanh do söï tham thieàn nhaäp ñònh. Ñoù laø caûnh ngöôøi ngoài yeân laëng maø tham cöù u.

Nhö ñöùc Thích Toân töøn g tu khoå haïnh saùu naê m trôøi treân non Tuyeát Laõnh. Ngaøi ngoà i traàm tö maë c töôûng ngaøy naøy qua ngaøy kia, queân aên uoáng vaø chaúng nghe bieát moïi söï beân ngoaø i. Cho ñeán khi bieát raèng mình saép ñöôïc caùi trí hueä hoaøn toaøn, ngaøi coøn phaûi ngoà i theâ m baû y tuaàn nöõa nôi coä i Boà -ñeà , giöõa côn gioù tuyeát muøa ñoâng. Maõi ñeán saùng ngaøy moàng taùm thaùng chaï p, söï “Khoaù t nhieân Ñaïi ngoä” môùi ñeán vôùi ngaøi, nhaân ñoù ngaøi thaønh Phaä t, coù caùi trí hueä hoaøn toaøn.

Caùi trí, caù i hueä cuû a Phaät, cuûa Boà-taùt vaø cuû a caùc nhaø thaønh ñaï o laø moùn quyù baù u voâ giaù maø caùc ngaøi duøng ñeå giuù p mình vaø giuù p ñôøi. Coù noù, ngöôø i ta bieá t phaân bieä t vieäc taø, vieäc chaùnh, keû aùc, ngöôøi thieän; taø, aùc thì ngöôøi ta boû ñi, chaùnh, thieän thì ngöôøi ta thaâu nhaän. Vaø ngöôøi ta khai thò söï phaân bieät aáy cho nhöõng keû khaùc, traùnh söï laàm laïc cho hoï.

Coù trí hueä , ngöôø i ta bieát töø ngoïn cho tôù i goác moã i söï moã i vaät; bieá t töø söï, laø choã phaùt hieän, cho tôùi lyù, laø choã tieà m taøng; nhaân ñoù, töï mình döùt meâ, laï i coøn döùt meâ cho ñôøi.

67

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT Coù trí hueä, ngöôø i ta hieå u roõ raøng nhöõng nguoàn goác, nhöõng nhaân duyeân gaâ y ra phieàn naõ o, ñau khoå , truïy laï c: nhöõng nguoàn goác aáy, nhöõng nhaân duyeân aáy nhieà u khi döôøng nhö môn trôùn mình, dòu ngoï t vôù i mình; nhöng caù i trí hueä xeù t ra chuùng noù laø boïn nghòch taëc giaû laøm thaân thieän ñoù thoâi.

Nhôø vaäy, töï mình heát toá i, laïi coøn chieá u saùng cho ñôø i.

Coù trí hueä, ngöôøi ta thoâng hieåu taát caû moï i söï moï i vaät trong hoaøn vuõ voâ cuøng voâ taän, töø quaù khöù ñeán hieän taïi vaø vò lai; ngöôø i ta bieát roõ caù c moân hoïc veà ñôø i vaø veà ñaï o. Töùc laø khi thaønh Phaät, ñöôïc caùi trí hueä hoaøn toaøn, ngöôø i ta lieàn hieå u bieát taát caû . Cho neân ñoá i vôùi baá t kyø moä t chuùng sanh naøo, Phaät cuõn g laøm Thaày ñöôïc caû !

Vì vaäy cho neân ngöôøi ta duøng raát nhieà u danh töø ñeå toân xöng Phaät, ñeå tyû duï vôùi caù i trí hueä cuûa Phaät, hay ñeå xieån döông caù i coâng duïng cuûa trí hueä . Chaúng haïn nhö laø:  Trí cöï hay Hueä cöï , töùc laø ngoïn ñuoác soi saùng cho chuùng sanh ñöông ôû trong nhaø toái Tam giôù i, ñöông ôû trong ñeâm daø i voâ minh.  Trí dieä u, töù c laø moân phöông tieän maà u nhieä m cuû a Phaät, maø ngöôøi ta nghó khoâng xieát, luaän khoâ ng cuøng. Chæ coù Phaät môùi bieát löïa duøng ñeå ñoä töøng loaïi chuùng sanh maø thoâi.  Trí hoûa hay Hueä hoûa töù c laø caùi trí hueä nhö ngoïn löû a, noù ñoát ruï i taá t caû coû raùc gai goác laø phieàn naõo voâ ích vaø chöôùng ngaïi.  Trí hueä ñaêng hay Hueä ñaêng, töùc laø ngoïn ñeøn saùng, caùc phaù p maø Phaä t thuyeát ñeå khai saùng taâm trí cho caùc haïng chuùng sanh, caùc baäc tu haønh. Ngoïn ñeøn aáy, cuõng töù c laø phaùp giaù o chöùa trong caùc kinh ñieån ñaï o Phaät.

68

ÑOAØN TRUNG COØN

 Trí haûi, Trí hueä haûi hay Hueä haûi, töùc laø caùi trí hueä cuûa Nhö lai saâ u vaø roäng nhö bieån caû, khoâng moä t chuùng sanh naøo coù söùc ño löôøng, thaáu hieå u noå i!  Trí hueä kieá m hay Hueä kieám, töùc laø caây göôm beùn caét ñöùt caùc daây phieàn naõo troùi buoä c mình trong choán luaân hoài, laïi duøng ñeå caét ñöùt caùc moá i phieàn naõo cuûa chuùng sanh.  Trí kính hay Hueä kính, töùc laø caùi kieán g, taám göông.

Khi ngöôøi ta nhìn vaøo göông trí hueä thì thaáy roõ phaù p taø hoaë c phaù p chaùnh, ngöôø i thieän hoaëc keû aùc, thaáy töø nhaân cho tôùi quaû; tyû nhö ngöôøi ñöùng tröôù c taám göông thì thaáy mình saïch hoaëc dô vaø thaáy töø sau löng cho tôùi tröôùc maë t.  Trí nguyeä t, maët traêng trí hueä , Hueä nhaäï t, maët trôø i trí hueä laø tieáng xöng Phaät, ñöùc trí hueä cuûa Phaät tyû nhö aùnh saùng cuû a maët trôøi vaø maë t traêng, chieáu saùng cho taát caû chuùng sanh, khoâng phaân bieä t, khoâng tö vò. Luùc naø o aùnh saùng cuûa Nhö Lai cuõng toû a khaé p vuõ truï , soi toû, daét daãn caùc chuùng sanh, chaúng ñôïi tôùi luùc Phaä t ra ñôøi!  Trí hueä thuûy, Hueä thuûy hay Trí thuûy töù c laø caùi trí hueä cuû a Phaät vaø Boà -taùt duøng ñeå röûa saïch phieàn naõ o, taåy heát traàn caá u cho chuùng sanh; tyû nhö ngöôøi ta laá y nöôùc maø giaë t röûa nhöõng ñoà vaät dô baån vaä y.

Trí hueä vaø Phaä t, hai danh töø aáy laø ñoàng nghóa. Cho neân khi ñöùc Thích Toân ñaéc caù i trí hueä hoaøn toaøn, bieát heá t taát caû, thaønh Phaä t, thì ngöôøi ta toân xöng ngaøi laø baäc: Voâ thöôïng hueä,1 Nhaáùt thieá t chuûng trí,2 Ñaïi trí,3 Lôïi trí,4 Thaâm

1 2 3 4

Baäc trí hueä chaúng ai baèng.

Baäc hieåu bieát taát caû .

Baäc trí hueä lôù n lao.

Baäc trí hueä lanh lôïi, saé c beùn.

69

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT trí,1 Giaûi thoaùt trí,2 Baát coïng trí,3 Quaûng phoå trí,4 Taát caùnh trí,5 Trí Baû o thaønh töïu.6 Töùc laø khi thaønh töïu caùi Baùt-nhaõ Ba-la-maät , ngöôøi tu coù ñöôïc trí hueä goà m ñuû nhöõng ñöùc: cao thöôïng chaúng ai baèng, hieåu bieát taá t caû , leï laøng, to lôùn, beùn nhoïn, saâu thaú m, giaû i thoaùt töï taïi, chaúng ñoàng vôùi trí thöùc cuûa caùc haïng tu hoïc trong ba thöøa,7 caùi trí thöùc bao quaù t vaø phoå caäp taát caû, ñeán möùc roá t raù o, hoaøn toaøn nhö haït Baû o chaâ u Nhö yù .

Maø muoán thaønh töïu caùi trí hueä toaøn veïn nhö vaäy , chaúng phaûi laø coâng tu hoïc trong moät vaøi ñôø i. Phaûi traûi qua voâ soá ñôøi laøm thöïc haønh haïnh Boà -taùt, tu trì saùu Ba-la-maät.

Kìa göông ñöùc Thích ca Nhö Lai. Ñaõ bieát bao ñôøi, ngaøi boá thí thaân maïng vaø phaùp lyù, ñaõ bieát bao ñôøi, ngaøi trì tònh giôùi maø neâu göông laønh nôi choán tu haønh! Ñaõ bieá t bao ñôøi, ngaøi nhaãn nhuï c, chòu caùc söï thoùa maï, kieâ u caêng, ñaùnh ñaäp, haønh haï! Ñaõ bieát bao ñôøi, ngaøi tinh taán vì chuùng sanh, chaúng heà bieá t meät moûi, chaùn naûn! Ñaõ bieát bao ñôø i, ngaø i thieàn ñònh nôi choán röøng saâu! Vaø ñaõ bieát bao ñôøi, ngaøi tu taä p, hoï c hoûi trí hueä; chaúng quaûn thaân maïng, töï mình hy sinh ñeå ñaït ñöôïc trí hueä ! Sau roát ngaøi môù i thaâu ñöôï c caùi trí hueä hoaøn toaøn, trí hueä cuûa Phaät Nhö Lai. Coøn nhö ñöùc Quaùn Theá AÂm, ngaøi ñang ôû vaøo ñòa vò ñaïi Boà-taùt. Ngaøi ñang töø bi, ñem saùu ñöùc Ba-la-maät maø ñoä chuùng 1 2 3 4 5 6 7

Baäc trí hueä thaâm saâu.

Baäc trí hueä ñöa ñeán giaûi thoaùt.

Baäc trí hueä sieâu vieät hôn haún ba baä c: Thanh vaên, Duyeâ n giaùc, Boà-taùt.

Baäc trí hueä roäng raõi bao la, phoå caä p taát caû .

Baä c trí thöùc roá t raùo, chaúng coøn phaûi hoï c hoûi chi nöõ a.

Baäc trí thöù c troï n veïn, trí thöùc aá y tyû nhö haï t baûo chaâu voâ giaù.

Ba thöøa ñaâ y laø Thanh vaên thöøa, Duyeân giaù c thöø a vaø Boà-taù t thöøa.

70

ÑOAØN TRUNG COØN

sanh. Khi thì ngaø i giaùng traàn maø boáá thí, cöù u daân. Khi thì ngaøi hoùa ra nhaø tu haønh trì giôùi. Khi thì ngaøi neâu göông nhaãn nhuïc giöõ a chuùng sanh. Khi thì ngaø i tinh taán maø böôùc leân neû o tònh. Khi thì ngaø i vaøo nhaäp ñònh choá n sôn laâm. Laé m khi, ngaø i duøng phöông tieän, trí hueä maø ñoä ñôøi. Ngaøi coù ñuû phöôù c ñöùc vaø trí hueä cuûa Phaä t Nhö Lai, nhöng ngaøi vaãn ôû ñòa vò Boà -taùt. Ñieà u noåi baät cuûa ngaø i laø nöông theo loøng ñaïi bi, thò hieän ra moï i caùch cöùu naïn cöù u khoå cho chuùng sanh.

Laïi coù moät ñöùc Boà -taùt coù trí hueä baäc nhaát, maø caùc nhaø tu hoïc Ñaïi thöøa ñeàu bieát teân. AÁy laø ngaøi Vaên-thuø -sö-lî maø Phaät töøng khen laø ñaïi trí Vaên- thuø . Ngaøi ñaéc caùi trí hueä cuûa Phaät Nhö Lai ñaõ voâ löôïng, voâ soá kieá p roài, ngaø i töøng giaù o hoùa cho raát nhieàu vò Boà-taùt thaønh Phaät roà i. Ngaø i töøng laøm thaày cuûa nhieàu ñöùc Phaät quaù khöù, hieän taïi vaø vò lai. Nhö ñöùc Nhieân Ñaên g, moä t ñöùc Phaät quaù khöù ñaõ thoï kyù quaû Phaä t cho ñöùc Thích Toân, ñöùc Nhieân Ñaêng thuôû xöa laø ñeä töû cuûa ngaøi Vaên-thuø. Vaø ñöùc Di Laëc, Phaät Ñöông Lai, tröôùc kia laø moät vò ñeä töû trong soá taùm traê m ñeä töû theo hoïc ôû ngaøi Dieäu Quang, tieàn thaân cuûa Vaên-thuø Boà -taùt. Vaø hieän trong thôøi Phaät, ngaøi Vaên-thuø coù ñoä cho voâ soá chuùng sanh ñaéc quaû vò Boà-taùt. Trong soá Boà -taùt ñeä töû cuûa ngaøi, coù moät coâ gaùi taù m tuoåi, con cuûa Long Vöông Ta-kieät-la, caên laønh ñaày ñuû, trí hueä hoaøn toaøn.

Long nöõ duøng söùc thaàn thoâng maø boû thaân gaù i cuûa mình, hoùa hieän thaân trai, keá thaønh Phaät, ñi laøm giaù o chuû ôû coõi Voâ caá u theá giôù i. Töø xöa ñeán nay, traûi qua voâ löôïng kieáp, ngaøi Vaênthuø Boà -taùt ñaõ duøng trí hueä Ba-la-maät maø ñoä cho voâ soá ngöôø i thaønh Boà-taùt vaø thaønh Phaät roài. Theá maø vì nguyeän löïc, ngaøi vaãn coøn ôû ñòa vò Boà -taùt, Phaù p vöông töû.

Chuùn g ta ñaâ y, tuy chuùn g ta chöa ñöôïc caùi trí hueä cuûa baäc Phaät vaø baäc Boà-taùt, chôù chuùng ta cuõng coù trí hueä roài, trí hueä theo töøng baäc cuûa chuùng ta. Vaä y thì ta khaù trì saù u caù i ñöùc haïnh Ba-la-maät-ña, ñeå coù theâm coâng ñöùc vaø trí hueä. Nhö 71

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT vaäy, ñôøi naøy hoaëc caùc ñôøi sau, ta seõ ñöôïc phuù c haäu, an nhaøn, ta seõ ñaï t nhöõng ñieàu sôû nguyeän, yù ñònh cuûa ta seõ thaønh töï u rôõ raøng, vaø ta khoûi bò caùc ñieà u chöôùng ngaïi phieàn naõ o caûn ngaên. Laïi nöõa, taâ m yù cuûa ta seõ saùng suoá t theâm laàn laàn , ta seõ traùnh khoûi nhöõng ñieàu laàm laïc ñaùng tieác, khoûi sa meâ vaø o nhöõng choã luï y tröôïc, ñôùn ñau. Nhôø vaäy, ta deã maø hoï c hoûi cao xa theâ m, hieå u bieá t nhieà u theâ m, caùi trí hoùa ta ngaøy moä t phaù t trieån hôn. Cho ñeán khi noù saùng suoát hoaøn toaøn, baáy giôø môù i coù ñuû ñaày trí hueä cuûa baäc thoâng suoát taá t caû .

72

ÑOAØN TRUNG COØN

v

ÑAÏO PHAÄT ÔÛ AÙ ÑOÂNG

1. Ñaïo Phaät ôû AÁ n Ñoä

Ñ

aïo Phaä t phaùt nguyeân ôû AÁn Ñoä. Nhaø saùng laä p laø ñöùc Thích Toân khôûi söï truyeàn ñaï o ôû AÁn Ñoä hoài khoaûng theá kyû thöù saù u, thöù naêm tröôùc Döông lòch. ÔÛ giöõa thôø i cuoä c roái ren vì xaõ hoäi phaân chia ra nhieà u ñaúng caá p treân döôùi raát caùch bieät nhau, maø coù nhaø ñaï i só giaû i thoaùt cho, khieán caùc haïng ngöôø i ñeà u ñöôïc töï do maø vaøo giaùo hoäi cuû a ngaøi, khi vaøo ñoù thì ai naáy ñeàu ñöôïc an hoøa, bình ñaúng, nhö vaäy thì ai chaúng tình nguyeän xin theo? Bôûi vaäy cho neân nhaø truyeàn baù tö töôûng, ñaáng cöù u nhaân ñoä theá ñi ñeán ñaâu, thì thieân haï keùo theo ñeán ñoù. Töø ngaø y ñöùc Thích-ca thaønh Phaä t roà i khôûi söï ñi giaûng ñaïo lyù, cöù u khoå cho chuùng sanh, thì soá tín ñoà ngaø y moä t theâ m ñoâng. Laïi nhôø ngaøi ñi töøng tænh, töøng xöù , ñeán ñaâ u cuõng môû ra cuoäc dieãn giaûi veà ñaï o nghóa, cho neân baù taùnh raát hoan nghinh. Laïi töø ñoù ñeán sau, coù nhieàu vò vua chuùa thích hôï p vôù i ñaï o lyù Töø, Bi, Hyû , Xaû, beø n theo ñaïo Phaä t vaø saün loøng taùn trôï cho moä t caù ch maïnh meõ.

Nhôø vaäy maø daân chuùng ñua nhau quy y. Vua vì loøng töø maø theo, thì daân laïi vì chuû nghóa bình ñaúng maø hoan nghinh, neân chaúng bao laâu khaé p coõ i AÁn Ñoä , ngöôøi ta ñeàu thôø chung ñaïo Phaät.

73

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT Qua ñeán ñôøi vua A-duïc,1 nhaèm theá kyû thöù ba tröôùc Döông lòch, ñaï o Phaät thònh haønh ñeán cöïc ñieåm . Nhaø vua coù tieáng laø ngöôøi hieå u roõ ñaï o lyù , vaø tin ñaï o Phaät voâ cuøng. Ngaø i beânh vöïc ñaï o Phaät, vöø a giuù p caù c Sö, xaâ y döïng chuøa thaù p, taùn trôï boån ñaïo caùc nôi. Ngaø i coù moät coâ coâng chuùa vaø moät vò hoaøng töû, ñeà u qui y Tam baûo, vaø ñöôïc lònh ngaøi phaù i xuoáng mieàn Tích Lan (Ceylan) truyeàn baù Phaät lyù cho nhaân daân.

Sau ñôø i A-duïc, con chaù u ngaøi caùc vua sau cuõng coøn hoan nghinh ñaï o Phaä t. Vaøi traê m naê m sau, coù moät ngöôøi chaù u vua A-duïc laøm vua ôû xöù Kachemir, coù ñem ñaï o Phaät veà truyeàn trong xöù. AÁ y laø nhaèm giöõa theá kyû thöù nhaát theo Döông lòch.

Beâ n AÁ n Ñoä , coøn moä t ñaï o raá t maïnh meõ coù töø tröôù c khi Phaä t ra ñôø i, aáy laø ñaï o Baø -la-moân. Ñaï o Baø la moân vöø a loøng caùc nhaø vua chuùa, quan quyeàn hôn ñaï o Phaät. Bôûi vì töø ñôøi naøy sang ñôø i kia, ñaï o aá y chuû tröông phaân chia giai caá p, neân vieä c cai trò ñöôï c deã daøng vaø laø m lôï i cho haïng tu só vaø haïng vua quan. Ñaï o baø -la-moâ n phaân giai caáp nhö theá naø y: giai caá p ñöôï c xem laø cao quyù hôn heát, veà tinh thaà n vaø ñaï o ñöù c, laø caùc thaà y baø -la-moâ n . Keá ñoù , naém phaà n cao troå i veà chaùnh trò vaø xaõ hoä i laø haï ng vua quan. ÔÛ döôù i nöõa , laø nhöõng ngöôøi baùn buoân, thaày thôï. Thöù tö laø haïng laø m ruoäng, laøm raã y. Laïi coù haïng maï t chuûng2 laøm caùc ngheà vaá t vaû , haï tieän. Quen theo cheá ñoä ñoù, daâ n chuù ng ñeà u toâ n troï ng, tuø ng phuïc haïng vua quan vaø haï ng baø -la-moâ n, hoï toân troï ng hai haï ng ñoù , nhaá t laø haïng baø-la-moâ n, moät caù ch hoaøn toaø n töï nhieân vì sanh ra voán dó ñaõ vaä y roà i. Bôû i vaä y neân caù c nhaø tai maé t coù theá löïc trong nöôùc khoân g muoá n truyeàn baù ñaï o töø bi, bình ñaúng giöõ a chuùng sanh, töùc laø ñaïo Phaä t. Hoï tìm moïi caùch maø ngaên caû n söùc phaù t trieån cuû a ñaï o Phaä t.

1 2

Acoka Thaáp heøn nhaát, xem nhö khoâ ng thuoä c giai caáp naø o caû.

74

ÑOAØN TRUNG COØN

Trong khi ñaï o Phaät höng thaïnh thì ñaï o Baø-la-moân cuõng khoâng suy yeá u haún. Trong phaùi Baø -la-moân , caùc tu só toaøn laø ngöôø i coù theá löïc ñoá i vôù i söï cai trò trong nöôù c veà ñaïo ñöùc vaø veà chaùnh trò. Hoï khoâng muoán ñeå cho moä t ñaï o khaùc ñöôïc baønh tröôùn g leân maïnh meõ maø ñaùnh ñoå ñaï o cuû a hoï. Hoï oaùn gheù t ñaï o Phaät ñaõ laø m giaû m oai quyeàn cuû a hoï. Hoï ñaõ quen aù p cheá vaø boùc loät töø xöa, ñaâu coù chòu töø boû quyeàn haïn, ñaâ u coù ñoàng yù raèng moï i ngöôøi ñeàu bình ñaúng. Cho ñeán coù nhieà u vò vua vì söï giaû m maá t theá löï c aáy maø haønh phaï t nhöõng ngöôøi ñaï o Phaät, laøm khoå caùc taêng só vaø ñaä p phaù chuøa chieàn, thaùp mieáu.

Nhôø chuû nghóa bình ñaúng maø ngaøy xöa ñaï o Phaät ñöôïc thaïnh haønh treân coõi AÁn Ñoä . Nhöng cuõng bôûi caùi chuû nghóa töø bi vaø bình ñaúng aáy maø ñaï o Phaät ñaõ coù thôøi bò taøn huûy ñeán noãi khoâng coøn bao nhieâ u daá u tích ôû AÁn Ñoä.

Tuy vaäy, cuõng coù ít nhaø vua coâng bình. Daãu hoï theo veà ñaï o Baø -la-moân, nhöng hoï cuõng kính chuoäng ñaïo Phaät vaø haøng taêng só Phaät giaùo. Nhöõng ngöôøi quen vôùi ñaïo Baø la moân ñeàu nghó raèng hoï chaúng caàn theo ñaï o Phaät. Maø bôûi Phaät lo giaû i thoùat cho caùc haïng chuùng sanh, daà u heøn maït, sa ñoïa tôùi ñaâu, ngaø i cuõng khoâng boû , neân ña soá trong nöôùc öa ñaï o Phaät hôn. Chaúng nhöõng lo ñoä cho moä t coõi AÁn Ñoä maø thoâ i, caùc sö laïi coøn ñem ñaïo Phaät truyeàn baù qua caùc nöôùc khaùc nöõ a.

Phaä t phaù p truyeàn sang caù c nöôùc laùng gieàng, caùc vò vua chuùa raá t hoan ngheânh. Bôû i aûnh höôû ng ñaï o Phaä t ñoá i vôùi caùc nöôù c ngoaø i raá t ñeï p cho neân nhieà u nhaø sö ngoaïi quoá c doá c loø n g vöôï t qua bao nhieâ u söï gian khoå maø vaø o AÁn Ñoä vaø Taây Taï ng. Nhö naê m 629, moät nhaø sö ngöôø i Trung Quoá c laø Huyeàn Trang coù ñeán AÁ n Ñoä vaø Taâ y Taïn g ñeå khaû o roõ ñaïo lyù nhaø Phaä t, vaø coù vieán g caù c nôi maø ñöù c Phaä t toå töø ng thuyeá t 75

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT phaùp vôù i tín ñoà.1 Ngaø y nay, ñaï o Phaä t ôû caù c nöôùc chieám ñöôï c moä t ñòa vò toâ n troïng. Song ôû AÁn Ñoä thì suy yeá u ñi nhieà u, vì ôû ñoù coù ñaïo Baø-la-moâ n thay theá. Tuy vaäy chôù chö taêng ôû AÁn Ñoä hieä n thôø i cuõng coù tu trì kyõ löôõng nhö xöa, Giaù o hoä i cuõ ng coø n nghieâm nghò. Cö só vaãn coø n troïn g moä chö taê n g vì caù c ngaø i vaãn giöõ gìn tònh haïnh raá t ñuùng ñaén. ÔÛ choã ñaát phaù t nguyeän, ôû nôi Phaä t giaùng theá, bao giôø cuõng coøn raá t nhieà u duyeân laønh cuûa ngoâi Tam baû o, thöôøng hoä trôï cho nhöõng ngöôøi tu haønh. Nhaát laø coù boán nôi thaùnh tích ñeán giôø vaãn coøn daá u veá t töø bi, tònh laïc cuûa ñöùc Theá Toân: 1.

Nôi Phaät giaùng theá, laø vöôøn Lam-tyø-ni,2 2. Nôi Phaät ngoà i thieàn maø thaønh ñaïo, laø coäi caây Boà -ñeà. 3. Nôi Phaät thuyeá t phaù p laàn ñaà u, töùc laø Chuyeån phaù p luaân, gaà n thaønh Ba-lanaï i,3 trong vöôøn Loäc, 4. Nôi Phaä t nhaä p Nieát-baøn. Chö thieän nam tín nöõ, chö vò taêng ni, ai coù loøng thaønh maø vieáng boán choã thaùnh tích aá y thì cuoäc töông lai veà tinh thaàn seõ ñöôïc nhieà u duyeân laønh hoä trôï.

Coõi AÁn Ñoä , nhaát laø xöù Ca-tyø-la-veä 4 laø choã trung taâm cuûa theá giôùi. Phaät choïn xöù aáy maø giaùn g theá. Ñaïo ngaø i phaùt ra nôi choã trung taâm, baét töø ñoù maø lan truyeàn ra. Tröôù c heá t, ñaï o lan truyeàn ra khaé p coõi AÁn Ñoä. Sau nöõa, ngoïn ñuoác hueä aáy môùi toû ra khaé p caû hoaøn caà u.

Cho neân hieän nay, chaúng nhöõng ôû AÁn Ñoä, maø khaép coõ i AÙ Ñoâng vaø khaép naê m chaâ u treân theá giôù i, ñaâu ñaâu ngöôø i ta cuõng ñeàu yeâu moä Phaät vaø ñaï o lyù cuûa Phaät. Vaø ôû caùc nöôùc AÂ u Myõ, hoan ngheânh ñaïo Phaät nhaát laø nhöõn g ngöôøi thuoäc haïng 1

Xem quyeån Vaê n minh nhaø Phaät (hay Ñöôøng qua xöù Phaät), trong ñoù keå roõ chuyeän ngaøi Huyeàn Trang ñi thænh kinh.

2 3 4

Tieáng Phaï n laø Lumbini.

Tieáng Phaï n laø Beù rareøs.

Tieáng Phaï n laø Kapilavastou

76

ÑOAØN TRUNG COØN

thöôïng löu trí thöùc, caùc nhaø hoï c giaû, caùc vò trieát hoïc, giaù o sö.

Haïng aáy vì chuoäng giaù o lyù töø bi, thaâm thuù y, voâ tö, töï taïi, giaûi thoaùt cuûa Phaät neân saün loøng truyeàn roäng ra. AÁy cuõng nhö tröôùc kia ôû coõ i AÁn Ñoä vaø nôi coõi AÙ Ñoâng, caùc nhaø cao thöôïng, hoïc só trong nöôùc ñaõ yeâ u chuoäng vaø truyeàn baù ñaï o Phaä t ra vôù i chuùng daân vaäy.

Caùi ñaï o töø bi, bình ñaúng, hyû xaû aáy, caù i ñaïo coù neàn phong hoù a thuaàn laïc aáy, caùi ñaï o coù neàn trieá t hoïc vaø sieâ u hình hoïc cao thaâ m vôù i bieá t bao Kinh ñieån aáy, moä t beà thì traøn lan ra khaé p hoaøn caà u, moät beà coøn giöõ qui cuõ nôù i choán boån thoå. ÔÛ AÁn Ñoä, vaãn coøn nhöõng nhaø ñaï i ñöùc, tröôûng laõo tu haønh chöùng quaû, tieáp trôï chuùng sanh. Laï i gaà n ñoù, ôû xöù Taây Taïng, ñaïo Phaät caûi caùch ra Laït-ma giaù o, laø ñaï o chung cuû a daân chuùng vaø vua quan, coù hieán phaù p ñuùng ñaén, coù cuoäc saé p ñaë t hoaøn chænh, vaø töøng giuù p caùc söï nhieâ u ích cho chuùng sanh. Chính nôi Taâ y Taïng, coù nhieàu vò sö ñöôïc thoï giöõ caùi bí truyeàn, raát ñöôïc cö só boån ñaï o kính vì.

2. Ñaïo Phaät ôû Taây Taïng ÔÛ phía treân coõ i AÁn Ñoä, xöù Taây Taïng neùm veà khoaûng giöõa coõi AÙ Chaâu. ÔÛ ñoù, nhaân daân ñeà u tu haønh heá t, keû giöõ haïn h cö só taïi gia, ngöôøi trì giôù i nhaø sö xuaát gia. Töø vua tôù i quan, cho ñeán daân chuùng, ai ai cuõng ñeà u thoï trì Phaät Phaùp, qui y Tam baûo.

AÁy laø xöù maø ñaï o Phaät ñöôïc chænh ñoán moä t caùch ñaëc bieät. Ai naáy ñeà u nhôø Phaù p Phaät maø che chôû cho nhau veà phaàn tinh thaàn, hoï cuõng nöông ñaï o Phaät ñaëng giuù p cho hoï veà ñöôøng chaùnh trò nöõa.

Töø khi ñaï o Phaät bôùt thònh ôû AÁn Ñoä, aùnh saùng ngoïn ñuoá c töø bi trí hueä soi doàn leân phía Taây Taïng. ÔÛ ñoù, kinh 77

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT thaønh Laï p-taùt 1 coù nhieàu chuøa to lôùn hôn heát trong coõi AÙ Ñoâng. Moä t vaø i nhaø chuøa trong xöù coù caû muoân taêng só. Trong chuøa coù ñuû löông thöïc, coù ñuû löông y, ñoác hoïc, giaù o sö, quy cuû raát nghieâm ngaë t, toaøn dieän. Tuy lo veà ñaï o ñöùc, nhöng ôû Taây Taïng caùc vò tu só cuõng döï vaø o cuoäc chaùnh trò nöôù c nhaø. Cho ñeán ngoâ i vua cuõng thuoäc veà moä t nhaø sö chaáp chöôûng, maø ngöôøi ta coi nhö moät vò Phaät giaùn g theá , daâ n chuùn g goï i laø Phaät soáng.2 Tuy vua lo cuoäc trò quoác, chôù moãi khi coù vieäc troïng heä, ngaøi thöôøng baøn luaän vôù i caùc vò cao taêng. Laïi ôû caùc tænh, caùc quan traán cuõng laø taêng só. Trong xöù, taêng só laø haïng ngöôø i coù hoïc thöùc roäng, coù chöùc nghieäp lôùn, coù aûnh höôûng to lôùn ñoá i vôùi traät töï nöôùc nhaø ...

Hoài töôûn g laïi khi coõi AÁn Ñoä ñöôïc thònh haøn h veà Phaä t Phaùp, thì Taâ y Taïng vaãn coøn loâ i thoâi laém. Hoài AÁn Ñoä nhôø vaên minh nhaø Phaät maø ñöôïc veû vang, thì beân Taây Taïng, daân chuùng chöa coù toân giaùo ñaøng hoaøng. Ngöôøi ta coøn kính troïng, suøng moä chö thaàn. Daàu laø hung thaàn, aùc quyû, baù taùnh cuõng khoâng boû qua, hoï thöôøn g vaùi van, caàu khaån . Daân coøn meâ tín dò ñoan laém. Trình ñoä vaãn thaáp keùm . Baáy giôø, Taâ y Taïng laø moät nöôùc phuï thuoäc cuûa Trung Hoa, moãi kyø phaû i naïp coáng baèng thieác vaø vaøng, baï c, vì ngöôøi Taâ y Taïng coù taøi khai moû kim khí.

Bôû i phong tuïc vaø tín ngöôõng cuûa hoï coøn mô hoà, cho neân khi coù nhöõng nhaø truyeàn giaùo ñöa ñaïo Phaät vaøo vôù i hoïc thuyeát phaân minh, ñuùng ñaén, thì daân chuùng haâm moä bieá t chöøng naøo! Ñaïo Phaät vaø o nöôùc Taâ y Taïng moät caùch may maén vaø deã daøng. Söû Taây Taïng coøn ghi raèng 137 naêm tröôù c Döông lòch, 1 2

Lhassa Hoaï t Phaät

78

ÑOAØN TRUNG COØN

coù moät laàn Phaät giaùo saé p truyeàn baù vaøo, nhöng daân chuùng coøn laït leõ o thôø ô. Baáy giôø môùi caát xong moät caûnh chuøa. Song ngöôøi ta chöa hieå u, chöa moä vaø hoï chöa döùt vôùi phong tuïc meâ tín, neân coâng cuoäc khoâng thaønh. Keá ñeán, khoaûng naêm 371, coù ít nhaø truyeàn giaù o laïi vaø o Taây Taïng. Maáy oâng naø y ñònh ñieà u chænh giaù o lyù laï i cho thích hôï p vôùi nhaân daân, vaø laøm cho vua hoan nghinh giaùo lyù töø bi hyû xaû. Laàn naøy cuõng chöa maáy keát quaû. Haïng bình daân cuõng chöa theo ñaï o bao nhieâu.

Roài ñeán khoaûng theá kyû thöù 7, vua Taây Taïng laø Song Taùn1 raát chuoäng Phaät phaùp. Ngaøi phaù i söù sang AÁn Ñoä khaûo saùt Phaät hoïc, thænh kinh vaø röôùc cao taêng veà nöôùc maø giaûng Phaät phaù p vaø dòch kinh chöõ Phaïn ra chöõ Taây Taïng. Ngöôøi ta noù i raèng nhaø vua naèm chieâm bao thaáy Boà -taùt Quaù n Theá AÂm hieän ra nhaé c nhôû tieàn caên phöôùc ñöùc cuûa vua, neâ n vua doác loøng theo ñaïo vaø truyeàn baù ra. Vua coù hai baø vôï: moät baø ngöôø i Neâ baïc-nhó,2 laø coâng chuùa Baïch Ly, vaø moät baø ngöôøi Trung Quoác, laø coâng chuù a Vaên Thaùnh cuû a vua Ñöôøng Thaù i Toân. Hai baø raát ham moä Phaät phaùp. Veà sau, vua vaø hai baø hoaøng haäu ñeàu ñöôïc caùc chuøa beân Taây Taïng thôø phuïng ñeå kyû nieä m coân g ñöùc uûng hoä ngoâi Tam baû o. Nhôø vaø o luùc naø y, ñaïo Phaät thònh ôû Taây Taïng vôù i nhieà u nhaø haønh ñaï o nghieâm tuùc. Keá ñeán theá kyû thöù 8, vua Ngaät-tuùc Song Ñeà -taùn 3 coù röôùc veà Taây Taïng hai nhaø cao taêng AÁn Ñoä laø Santa Rakshita vaø Padma-Sambhava.

Hai vò naøy laø baäc ñaéc ñaïo, vöø a coù taøi bieän luaän, truyeàn daïy ñaï o lyù , vöøa coù pheù p bieán hoù a cao sieâu, laøm cho daân chuùng vaø caùc nhaø sö thuû cöïu raát kính moä. Hai ngaøi truyeàn baù ñaï o Phaä t raát maïnh meõ. Baáy giôø, Taây Taïng hoaøn toaøn thaám nhuaàn vaên minh nhaø Phaät, neân hoïc thuaä t vaø ñaïo lyù trong nöôù c ñöôïc môû mang theâm ra.

1 2 3

Srong-Tsan-Gampo Neù palaise Khri Srong Idebtsan (740-786)

79

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT Trong khi nöôùc Taâ y Taïng ñöôï c tieán boä nhôø aûnh höôûng ñaï o Phaä t, nhöng cuõn g coù moät soá nhaø sö lôïi duïng loøng meâ tín cuûa daân maø baøy ra nhieà u loá i dò ñoan. Söï dung hoø a thaù i quaù laém khi cuõng coù haïi. Nhöõng thoùi dò ñoan veà laâu thaønh leä thì sanh ra söï heøn yeáu chung. Neân thænh thoaûng coù moä t hai nhaø sö doõng maõnh ñöùng ra hoâ haø o caûi caùch.

Vaø o theá kyû 14, moät nhaø sö ñöùng ra caûi caù ch ñaï o Phaät.

Ngaøi teân laø Toâng Caù p-ba,1 queâ ôû tænh Am Ñoâ, mieàn Baéc Taây Taïng, giaù p ranh vôùi nöôùc Trung Hoa. Thaá y tình hình nhaø Phaät tieâm nhieãm laém söï meâ muoä i dò ñoan, thaønh ra môø aùm, ngaøi töï mình suy xeù t, chænh ñoán, quyeát ra tay daét daãn keû taêng ngöôøi tuï c. Baáy giôø daân chuùng thaáy ngaøi ñaï t ñöôïc nhieà u ñieà u hieån haùch anh linh, thaáy ngaøi coù tö töôû ng cao sieâu, neân ruû nhau caûi caùch ñaï o Phaät theo tö töôûng cuûa ngaøi. Ngöôøi Taây Taïng vaø ngöôøi Moâng Coå ñeà u noùi raèn g ngaøi laø ñöùc Thích-ca taùi theá ñaëng gaà y döïng laïi neàn ñaï o ôû Taây Taïng. Cho ñeán nay, noùi veà ñaï o Phaä t ôû Taây Taïng, ngöôø i ta coøn truyeàn tuïng caâ u naøy: “Tieàn Thích-ca, haä u Toâng Caù p-ba.”

Khi môù i xuaá t gia, ngaøi coù hoï c ñaïo ôû maáy ngoâi chuøa lôùn vaø coù danh ôû Sakya, Brikhung vaø Lhassa. Ngaøi thaáy loái haønh ñaï o ñöông thôøi traùi vôùi chaân lyù. Ngaøi nhaát ñònh ñaùnh phaù nhöõng loá i meâ tín, dò ñoan. Ngaøi khuyeân keû tu thieàn aên ôû trong saïch, giöõ giôù i haïnh vaø traùnh vieäc laä p gia ñình. Ngaøi kích baùc nhöõng vieäc thôø phuïng ma quyû vaø teá leã chö thaàn, khoâng cho baøy boáá nhöõng ñieà u taø mî thaá p heøn. Ngöôø i ta nghe theo. Ñeä töû cuûa ngaø i raá t nhieà u, cuøng nhau beøn duøng aù o vaø maõo saé c vaøng, ñaëng cho phaân bieät vôùi phaùi thuû cöïu duøng aù o maõo saéc ñoû.

1

Tsong-Khapa

80

ÑOAØN TRUNG COØN

Söï caûi caùch cuû a ngaøi coù hieä u quaû vöõng beàn. Cho ñeán nay, ôû Taây taïng vaãn coøn hai phaùi taêng só: Hoaøng giaù o laø phaùi chaùnh thoáng, thaà y tu xuaát gia ôû nhöõng ngoâi chuøa lôùn, vaø Hoàng giaù o laø phaùi thaày tu coù vôï, ôû nhöõng nôi vaéng veû maø luyeän pheù p. Ñöùc Tsong-Khapa phaûi maïnh daïn maø hoaït ñoäng laé m môù i ñöôïc. Vì ñaõ maáy traêm naêm, con ngöôøi raá t meàm maïi, meâ aùm. Nhaø sö thì ñoà theo huû tuïc, chuyeân chuù veà buø a pheù p, thö eám, keâ u ma, tröø taø. Coøn cö só thì keùm hoïc, laïc laàm , tham lam, baïc nhöôïc. Heát duøng söùc huøng hoàn cuû a lôøi noù i, ngaøi duøng ñeán söï huyeàn bí thaàn thoâng ñeå thaâ u phuïc nhaân taâm .

Ngöôø i ta theo ngaøi caøng ngaøy caøng ñoâng. Söï traä t töï nôi nhaø chuøa, söï tu trì thanh tònh, söï aên chay giöõ giôùi vaø theo haïnh kieå m Taêng-giaø nhö hoài ñôøi ñöùc Phaä t ñeà u ñöôï c duy trì trôû laïi.

Tieáng taêm ñöùc Tsong-Khapa bay khaé p nôi, trong coõ i Trung AÙ. Laém nhaø danh sö caù c nôi vaø caù c nöôùc gaàn ñeán thoï giaù o vôùi ngaø i. Qua naêm 1409, ngaø i laä p ôû Lhassa moät caûnh chuøa to lôùn laø chuø a Gandan. Ñeä töû caøng ñoâng, ngaø i phaûi caát theâ m hai ngoâi chuø a nöõ a ôû Dreù pung vaø Seùra. Luùc ngaø i nhaä p Nieát-baøn, ba ngoâ i chuøa aáy tính chung coù ñeán 30 ngaøn taêng só.

Tröôùc khi ñöùc Tsong-Khapa chaán chænh neàn ñaïo ôû Taâ y Taïng, ngöôøi ta vaãn tu theo Ñaï i thöøa, thôø chö Phaät, Boà -taùt vaø A-lahaùn, nhöng hoï cuõng thôø xen vaøo raá t nhieà u chö thaàn boån xöù vôù i caùc vò hung thaàn aù c quyû nöõa. Tröôùc khi aáy, hoï coøn tin töôûng ma quyû hoang ñaøng, caùc sö coøn theo nhöõng vieäc ñoàng coá t, meâ tín.

Tröôù c kia, hoà i theá kyû thöù 8, vua Khri Srong ñaõ cuøng caùc vò cao taên g toå chöùc laïi traä t töï nôi chuøa chieàn roà i. Nöông theo pheù p toå chöù c hoä i Taê n g-giaøø ôû AÁn Ñoä, nhaø vua chia caùc sö theo haïn g khaùc nhau tuø y theo ñaïo lyù cao thaáp. Moãi chuøa treâ n coù moä t vò sö tröôûng. Chuø a töï do vôù i vò sö tröôûng, sö 81

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT naøo coù quyeà n chuøa naá y. Nhöng laà n laàn taêng chuùng laøm sai laïc ñaï o lyù cuû a ñöùc Phaät. Hoï khoâng coø n giöõ mình cho trong saïch, hoï cöù baän bòu vôùi cuoä c soáng vôï con. Hoï khoâng chòu döù t boû caù i ngheøo, cöù tranh nhau maø gom goùp cuûa caûi. Hoï ít tham thieà n, töôûng ñaï o. Maø trong Phaät phaù p, nhôø tham thieàn con ngöôøi môù i ñöôïc thoâng minh, giaû i thoaù t. Ñaõ ñem thaân gôû i vaø o cöûa Khoâng, laé m ngöôø i coøn ham chaûi chuoá t, se sua. Nhöõn g kyø cuùn g Phaä t laø nhöõ n g dòp xa xí vui chôi, haù t xöôù n g töng böø ng. Laïi coøn moä t ñieà u teä nöõ a laø thay vì ñeå taâ m vaø o ñaï o, hoï chuyeân veà phuø pheùp, eám quyû , tröø taø, veõ buø a, xem vaän maïn g, ñoaù n thieâ n cô. Hoï duøn g traê m ngaøn chöôù c maø laø m meâ muoä i loø ng ngöôøi ñaë ng thieân haï kính sôï , caà u khaån maø cuù ng döôøng.

Vieäc caû i caùch cuûa ñöùc Tsong-Khapa laø ñaùnh ñoå nhöõng ñieà u toài teä aá y. Ngaøi giaûm ñi ñöôï c khaù nhieà u vaø trong moä t khoaûng thôøi gian cuõng khaù daøi. Thaä t toá t ñeï p cho Giaù o hoäi Taêng-giaø laém.

Söï caû i caù ch cuûa ngaøi ñeán nay cuõng coøn aûnh höôûng. Traät töï vaø ñaïo haïnh, ngoâi thöù trong chuøa nhôø ngaøi maø ñöôï c baû o toàn. Ngaøi sanh tieàn truï trì chuøa Gandan, laø moä t ngoâi chuøa lôùn hôn heá t trong nöôùc. Vaø ngaøi cuõng laø moä t nhaø sö cao quyù hôn heá t. Ngaøi nhaä p Nieát -baøn sau khi choïn xong ngöôøi ñoà ñeä xöùng ñaùng hôn heát, cai quaûn chuø a chieàn vaø chö taêng. Ngaøi truyeàn cho ñeä töû keá nghieä p ngaø i, ñöùc Gedungrub-pa, phaûi naém giöõ gieàng moái neàn ñaï o maø ngaø i ñaõ chaán chænh laï i vaø ñaë t teân laø Laït-ma giaù o. Theo Laït -ma giaùo, nhaø vua laø ñöùc Ñaït-lai Laït-ma1 laø ngöôø i ñöù c ñoä treân heát. Coâng ñöùc nhaø vua voâ cuøng, voâ taän, roäng lôùn nhö bieån caû. Vöøa caà m quyeàn cai trò daân chuùng, vöøa troâng nom neàn ñaï o ñöùc. Ñaït-lai Laït-ma ñöôïc baù taùnh toân troïng vaø xem nhö ñöùc Phaät soáng vaäy. Ngoâi vua 1

Dalai Lama

82

ÑOAØN TRUNG COØN

beân Taây Taïng khoâng coøn truyeàn noái cho ai, vì vua laø moät ñöù c Phaät soáng, moät baäc cao taêng giöõ tònh haïnh. Moãi khi vua gaàn thaêng haø , ngaøi cho bieá t tröôùc raèng ngaøi seõ ñaàu thai vaø o nhaø naøo. Roài sau khi vua baêng, hoäi Laït-ma beøn ñi thænh aá u chuùa veà vaø giao quyeàn thieân töû cho. Ñöùc Phaät soán g taùi sanh phaûi tröng ra ñuû baèng côù chöùng minh raèng mình laø haäu thaân cuûa ñöùc vua tröôùc. Ban hoäi ñoàng caù c sö, sau nhieàu cuoäc thöû xeù t, môù i coâng nhaän maø toân ngaøi leân ngoâi. Ñöùc Ñaït -lai Laït-ma laø ngöôøi taø i ñöù c song toaøn. Ngöôøi trong xöù baûo raèng ngaø i laø ñöùc Quaùn Theá AÂm taùi theá, vì ñöùc Quaùn Theá AÂm laõnh phaàn hoä trôï xöù Taây Taïng vaø ñaï o Phaät ôû ñoù.

Hieän nay, ngaøi chöôûng quaûn Laït-ma giaùo töùc Phaät giaù o vaø ngöï taïi ñieän Potala nôi thaønh Lhassa, moät caùch nghieâm töø, vinh dieäu. Döôùi ñöù c Ñaït -lai Laït -ma moät baäc, coù ñöùc Banthieàn Laït -ma1 maø ngöôø i ta cuõng goïi laø Phaä t soáng. Ngöôøi boån xöù tin raèng ñöùc Ban-thieàn Laït-ma cuõng laø moä t vò Boà -taùt giaùng theá ñeå hoä trôï Phaù p Phaät: aá y laø ñöùc Vaên-thuø. Cuõng coù nhieà u ngöôøi noù i raèng ngaøi laø hoùa thaân cuûa ñöù c Phaät A-di-ñaøø . Ñöùc Ban-thieàn tieá p söùc vôù i ñöùc Ñaït-lai maø giöõ gìn ñaïo Phaä t, troâng nom chuøa chieàn, cai quaûn caùc sö. Ngaøi thöôøng ngöï taïi ñieän Trashi-Lumpo ôû thaønh Shigatseù. ÔÛ döôùi hai ngaøi, quan chöùc caùc nôi, trong trieàu ngoaø i quaän, cuõng ñeà u laø caùc nhaø sö tuyeån ra.

Noä i xöù Taây Taïng, quan chöùc vaø caùc sö ñeà u laø ngöôøi ñaïo Phaät, vaø trong nöôùc chaúng ai laø khoâng moä ñaïo. Nhôø vaäy maø hoï kheùo ñuøm boïc laáy nhau, giöõ gìn laá y nhau, laøm cho aûnh höôûng cuûa vaên minh vaät chaá t chaúng vaøo ñaëng. Nhôø vaäy maø xöù Taây taïng trôû neân moä t xöù hoaøn toaøn veà ñaï o Phaät.

1

Pan-chen Lama

83

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT

2. Ñaïo Phaät ôû Trung Quoác Ñöông hoài ñaïo Phaät thònh haønh ôû AÁn Ñoä, chính laø vaø o ñôøi vua A-duïc, vaø i traêm naê m tröôùc Döông lòch, maáy nhaø truyeàn baù tö töôûng ñaõ cuøng nhau ñi truyeàn ñaïo ra ngoaø i roài.

Vôù i lyù töôûng cöùu nhaân ñoä theá, daàu coù gaë p phaûi bao nhieâu söï hieåm nguy, daàu coù hy sinh taùnh maïng, ngöôøi tu ñaâu coù lo ngaïi chuù t naøo, nhaát laø caùc nhaø töø bi cuû a ñaï o Phaät.

Maáy nhaø truyeàn giaùo baét ñaàu vaøo Trung Quoác treân hai traêm naêm tröôùc Döông lòch. Trung Quoác daãu gaàn vôùi AÁn Ñoä, nhöng töø xöù cuûa ñöùc Thích Toân maø sang kinh thaønh, trung taâm cuûa queâ höông Laõo Töû vôùi Khoång Töû thì ñöôøng xaù raát xa xoâi, nhoïc nhaèn. Tröø ra coù lònh vua phaùi ñi vôùi söù ñoaøn thì khoâng keå, chôù töï mình maø ñi thì raát nhieàu nguy hieåm.

Coù ngöôøi noùi raèng, neáu thaønh taâm truyeàn ñaïo thì hoïa may coøn ñi ñöôï c, chöù nhöõng ngöôø i keùm ñöùc ra ñi chöa bao xa ñaõ bò aùc thuù hoaëc cöôøng ñoà gieát cheát, hay laø sa haàm hoá, bò laïc nôi ñoàng khoâ, nôi baõi sa maïc maø boû maïng treân ñöôøng. Veà sau, beân Trung Quoác sang AÁn Ñoä cuõng theá, ngoaøi ra nhöõng vò töø bi ñaïo ñöù c nhö thaày Huyeàn Trang vôùi moät ít ngöôø i nöõ a thì khoâng ai qua Taâ y Thieân1 ñeå thænh kinh vieáng Phaät ñöôïc.

Maáy nhaø truyeàn giaù o AÁn Ñoä thöø a hieåu raèng ngöôø i Trung Quoác cuõng vaên minh nhö mình, cuõng coù neàn ñaï o ñöùc vaø hoï c thuaä t cao, cuõng coù laé m nhaø trieát hoïc taøi ba loã i laï c.

Caùc ngaøi bieát veà tinh thaàn thì nöôùc Trung Quoác ñaùng phuïc, maø veà vaät chaá t laø moä t nöôùc giaø u coù , canh noâng, thöông maõ i vaø coâng ngheä ñeà u hoaøn myõ . Tuy vaä y, nöôùc Trung Quoác chöa höôûng ñöôïc vaên minh vaø ñaïo lyù nhaø Phaät. Caù c ngaø i beøn nhaát ñònh qua ñoù ñeå khai toû aùnh saùng ñaïo lyù , truyeàn baù giaù o lyù töø bi vaø cöùu vôùt sanh linh khoû i nôi khoå haû i.

1

Töùc laø AÁn Ñoä.

84

ÑOAØN TRUNG COØN

Vì söï cao thöôïng aáy maø caùc ngaø i ñi truyeà n ñaï o. Vì muoán ñem ñuoác töø bi soi saùng cho loaøi ngöôøi, cho neân caùc ngaøi chaúng quaûn söï nguy hieåm treân ñöôøng, quyeá t lieàu mình ñeå truyeàn ñaïo lyù cuû a Phaät toå .

Nhöng kyø aáy söï vieäc chöa thaønh töï u, döôøng nhö caùc ngaøi bò moân ñoà cuû a Laõo giaù o vaø Nho giaùo kích baùc döõ doäi laém . Caù c ngaø i khuyeân ñöôïc nhieà u ngöôøi vaøo ñaï o. Nhöng boïn kia quyeát ñaùnh ñoå thaún g tay, hoï taâ u vôùi vua raèng ñaïo Thích truyeàn baù qua Trung Quoác seõ laøm roái cuoäc trò an. Baáy giôø Laõo giaùo, vaø Nho giaùo ñang maïnh meõ laé m, coù theá löïc laém .

Nhaø nöôùc phaû i nghe theo hoï, haønh phaït vaø ñaùnh gieát nhöõn g nhaø sö vôù i nhöõng tín ñoà theo ñaïo Phaät. Cuøng nhau khoâng daù m ôû nôi ñoâ hoä i, caùc ngaø i ñaønh aån nuù p nôi thoân daõ vôùi tín ñoà.

Vì chuû nghóa cöù u theá, nhaø truyeàn giaù o khoâng chaùn ngaùn chuù t naøo. Maáy phen bò chaùnh phuû Trung Quoác baïc ñaõi, haønh haï, nhöng caù c ngaø i cöù tieá p tuïc tìm qua. Baû y möôi laê m naêm tröôùc theá kyû ñaà u, nhaø ñaïi ñöùc Ñaït -ma ra-sa1 vôù i 18 vò A-lahaùn keùo nhau vaø o Trung Quoác, vaø ñöôïc chaùnh phuû cho pheùp truyeàn baù ñaïo laønh. Laàn naøy keát quaû toát hôn, thieän nam tín nöõ theo vaø o ngaøy moä t theâm ñoâng. Nhöng nhaø sö ñaïo Phaät laø haïng ngöôøi khoâng la loá i, khoâng ruû ren töng böøng, cho neân tín ñoà daã u ñoân g maø vaãn yeân laëng, traàm tænh.

Maõi ñeán ngoaøi moä t traêm naêm sau, ñaï o Phaät môùi ñöôïc chaùnh phuû hoan nghinh vaø coâng nhaän laø chaùnh ñaïo, ñaùng truyeàn baù ôû Trung Quoác. AÁy laø vaøo ñôøi vua Minh Ñeá. Nhaø vua raá t moä ñaï o, cho caùc nhaø sö töï do ñi giaû ng ñaïo cho daân chuùng. Saùch vôû cuûa Trung Quoác coøn cheùp raèng ñaï o lyù nhaø Phaät ñöôïc coâng nhaän ôû nöôùc Trung Quoá c laø nhôø vua naèm

1

Dharma-raâja, Phaùp Vöông

85

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT chieâm bao thaá y ñieàm moän g linh thieân g. Moä t ñeâ m kia, vua thaáy moät ñaáng cao lôùn khaùc phaøm, saùng rôõ vôùi saéc vaøng, haø o quang choù i raïng ngôøi. Vò thaàn nhaân aáy baûo vua phaù i söù qua Taây Thieân thænh kinh hoïc ñaï o ñaëng ñem veà maø truyeàn cho chuùng daân. Ngaø i laïi höùa raèng seõ laøm cho nöôù c Trung Quoác ñöôïc vinh quang, thònh phaùt. Saùng laï i, vua ñem ñieàm aáy baøn vôù i traøo thaàn .1 Coù moät oâng hoaøng moä ñaïo Phaät vaø thoï trì ñaõ laâu. Thöøa dòp aáy, oâng hoaøng beøn taâu vôùi vua neân phaùi söù qua AÁn Ñoä thænh kinh vaø töôïng Phaät. Vua nghe taâu thuaän yù, beøn phaùi söù qua Taây Thieân. Naêm 75, vaøo theá kyû ñaàu, Kinh vaø Töôïng Phaät ñöôïc ñem veà nöôùc. Töø ñaây, Phaät giaùo ñöôïc troïng nhö Khoång giaùo vaø Laõo giaùo: trong nöôùc, ngöôøi ta thôø Tam giaùo.

Nhaø vua moä ñaï o, neân thænh caùc nhaø sö coù tieáng ñeán dòch kinh tieáng Phaïn ra tieáng Trung Quoác. Nhôø cô hoäi naøy, ñaï o Phaä t môù i thònh haønh ôû Trung Quoác, thònh luoân ñeán ngaøy nay. Sau khi ñoù, maáy nhaø sö danh tieáng beøn nhaát ñònh qua Taây Thieân maø thænh kinh Phaät. Cuoái theá kyû thöù tö, coù thaày Phaùp Hieån qua tìm ñaï o vaø thænh veà troïn taïng Luaät. Khoaûng ñaà u theá kyû thöù saù u, thaày Toáng Vaân cuõng qua ñöôï c Taây Thieân vaø trôû veà truyeàn ñaïo. Moät traêm naêm sau, nhaèm theá kyû thöù baûy, moä t nhaø sö coù ñöù c lôùn laø ngaøi Huyeàn Trang cuõng qua Taây Thieân. Ngaøi Huyeàn Trang coù vieáng caù c chuøa coù danh, hoïc hoû i vôùi caù c vò cao taêng danh tieáng, vaø ñem veà nöôùc ñeán 700 pho kinh. Töï tay ngaøi dòch ñöôï c 650 pho, vaø ngaøi coù theà khoâng daùm dòch sai. Tröôùc khi dòch, ngaø i Huyeàn Trang coù nguyeän raèng: “Dòch kinh laø vieä c khoù nhaá t, ngöôøi keù m ñaïo ñöùc khoâng mong dòch ñöôïc. Ta quyeá t dòch khoâng daù m boû soù t nghóa. Neá u phaïm vaø o toä i aáy, xin cho luù c cheát thì löôõi thoái lieàn.” Ñeán sau ngaøi thaùc, ngöôøi ta vaïch löôõ i, thaáy ñoû tôï hoa 1

Chuyeän naøy ñöôïc cheùp laïi ôû lôø i töïa kinh Töù thaäp nhò chöông, baûn chöõ Haù n.

86

ÑOAØN TRUNG COØN

sen. Töø ñoù cho ñeán theá kyû 13, ñaïo Phaät ôû Trung Quoác thònh haønh laém. Nhöng veà sau, taêng chuùng lôi loûng daàn ñi, ít soá t saéng veà ñaï o, vaø laïi tin nhieà u söï dò ñoan.

Qua cuoái theá kyû 15, Phaät Phaùp thònh laïi, nhôø coù maáy vò sö Laït-ma beân Taâ y Taïng qua ôû taï i Baéc Kinh. Caù c ngaøi beøn saép ñaët laï i vaø boû bôù t nhöõng vieäc meâ tín thaáp heøn. Ñaïo Phaät ôû nöôùc Trung Quoác cuõng nhö ôû Taây Taïng, thuoäc veà Ñaïi thöøa. Trong chuøa, muoán cho dung hoøa, caùc sö vöøa thôø chö Phaät Thaùnh Ñaï i thöøa, vöøa thôø chö thaàn beân ñaï o Laõo vaø ñaïo Khoång. Taêng chuùn g vaø boån ñaï o thöôøng thôø vaø caàu nguyeän vôù i Phaät A-di-ñaøø, Phaä t Thích-ca, Phaät Di Laëc.

Vaø moïi ngöôøi raát thaønh taâ m maø vaùi chö Boà -taùt, caà u cho caùc ngaøi hoä trôï mình, thí duï nhö caà u Quaùn Theá AÂm Boà -taùt , Vaên Thuø Boà -taùt, Ñaï i Theá Chí Boà -taùt, Ñòa Taïng Boà -taùt v.v...

Ngaøy nay, ôû nöôùc Trung Quoác, tuy coù nhieà u sö thaát hoïc vaø dò ñoan, nhöng cuõng coøn moät soá taêng ñoà ñuùng ñaén, haèng giöõ gìn giôùi luaät. ÔÛ taï i nhöõng tænh thaønh lôù n, chö taêng ñaïi ñöùc vaãn coøn teá ñoä chuùn g sanh raát hieä u quaû. Nhaát laø ôû Baéc Kinh, caùc vò ñaï i sö ñeà u gioûi chöõ Phaïn vaø raá t gioûi veà ñaïo lyù.

Xöù Trung Quoác, nôi maø caùc sö beân AÁn Ñoä qua truyeàn ñaï o, nôi maø chö ñaïi ñöùc Laït-ma thöôøng lui tôùi ñeå khyeán tu, nôi maø toå Ñaït -ma qua môû ñaï o Thieàn, vaø nôi coù nhöõng nhaø sö ñaï i caên daùm chòu nhoïc nhaèn qua taän Taây Thieân Truùc, nôi aáy bao giôø cuõng vaãn coøn caùc vò chaân tu, caùc sö ñaéc ñaïo, caùc cö só cao vôø i.

Laïi môùi roài, ôû Trung Quoá c coù oâng Thaùi Hö Phaùp sö, moä t vò hoø a thöôïn g taø i ba, traûi qua caùc nöôùc AÂu Chaâ u maø truyeàn roäng phaùp Phaä t. ÔÛ Trung Quoá c, töøng coù chö Boà -taùt vaø hieàn nhaân thaùnh chuùng giaùng theá maø truyeàn baù vaø môû mang ñaï o Phaät, laäp ra caùc Toân g ñeå cho vöøa vôù i caên trí, söùc tu cuûa caùc haïng ngöôøi. ÔÛ Trung Quoác, töøng coù caùc vò quoá c tröôûng vaø ñaïi 87

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT thaàn thöôøng laá y phaù p danh, phaù p hieä u, thoï trì Tam baûo vaø lo cho baù taùnh veà phaàn ñaï o ñöùc, tinh thaàn.

Nöôùc aáy tuy chòu nhieàu söï bieán ñoäng trong thôøi caän ñaïi, tuy traû i qua nhieà u naêm truaân chuyeân , chôù tinh thaàn ñaï o Phaät ôû ñoù vaãn coøn sung tuùc, maïnh meõ hôn nhieà u nöôùc ôû AÙ Ñoâng.

Ñieä n.

4. Ñaï o Phaät ôû Tích Lan, Thaùi Lan, Laøo vaø Mieán

Maáy xöù Tích Lan,1 Thaùi Lan, Laø o, Mieán Ñieän ñeà u theo ñaï o Phaät Tieåu thöøa, hay laø ñaï o Phaät mieàn Nam.2 Maáy xöù naøy ñeà u tu trì coù haïnh, giöõ giôùi ñaïo laønh; nhaát laø ôû ñaûo Tích Lan, caùc sö haønh ñaïo chín chaén hôn heát. Kinh Phaä t cheù p raèng veà ñôøi vua A-duï c, ñaï o Phaät ôû AÁn Ñoä ñaõ truyeàn qua Tích Lan roài. Hoaøng töû con vua A-duïc laø Mahendra laøm tröôûng ñoaøn trong caùc sö sang truyeàn ñaï o Phaät ôû Tích Lan. Ngaøi coù ñem xuoáng ñaû o moät caønh Boà -ñeà. AÁy laø daá u tích, baèng côù cuûa ñöùc Phaät toå hoà i ngaøi thaønh ñaï o, chính ngaøi ngoà i ñaïi ñònh döôùi caây Boà-ñeà . Hoaøng töû cuõng coù ñem xuoáng Ba taïng kinh ñieån ,3 roài môùi thænh maá y nhaø sö coù danh ñeán maø dòch ra tieáng baûn xöù. Ñaïo lyù nhaø Phaät ôû Tích Lan khoâng phaû i nhö ôû caùc nöôù c Vieãn Ñoân g. Nguoàn ñaïo khoâng cheá caûi, söï haønh ñaï o khoâng phieàn taï p. Xöù naø y coøn giöõ qui cuõ ñuùng ñaén laém. Neàn traä t töï cuûa Taêng-giaø vaãn coøn nhö hoài Phaät Thích-ca. Ngöôøi ta khoâng baøy veû ra theâm söï phieàn phöùc. Taên g-giaø coøn giöõ theo leä xöa, khoâng ham phuù quí, ngoà i trong leà u coû maø töôûng ñaïo, 1 2 3

Ceylon, nay laø Sri Lanka.

Cuõ ng goï i laø Phaä t giaùo nguyeân thuû y.

Thöôøng goïi laø Tam taïng, bao goàm Kinh, Luaät vaø Luaän.

88

ÑOAØN TRUNG COØN

ñoïc kinh, vaø daâng hoa höông cuùng döôøng ñöùc Phaät. Caùc ngaø i giöõ theo lyù töôûng töø bi ñoä theá, daïy cho heá t thaûy moï i ngöôøi chung quanh. Caùc ngaøi trì giôù i haïnh raát kyõ vaø hoäi hoï p moä t thaùng hai kyø ñeå nghe ñoïc Giôùi boån1 vaø saùm hoái. Caùc ngaøi thôø phuïng chæ moät mình ñöùc Phaät Thích-ca maø thoâi. Tuy vaäy , caùc ngaø i cuõng töôûng nieäm vaø thôø phuïng ñöù c Phaät ñöông lai laø Di Laëc nöõa. Trong chuøa, raát haïn cheá söï cuù ng teá laên g xaêng.

Caùc sö töï bieát mình laø baäc tyø -kheo trong saïch, khoâng maøng tranh chöùc phaän ngoâi thöù . Chö taêng ñeà u ñoàng ñaúng caáp vôù i nhau, khoâng ai cheâ ai. Caù c ngaø i toân troïng ngöôøi ñöôïc taêng chuùng toân laøm thöôïng toïa vaø kính neå nhöõng ngöôø i coù tuoåi taùc, ñaïo haïnh. ÔÛ Tích Lan, chö Taêng khoâng coù söï laãn loän giöõ a chö Phaät vôùi caùc vò thaùnh thaàn.

Nhöng trong tín ngöôõng daân gian, ngöôøi ta thôø moät ít vò quyû thaàn ñaëng uûng hoä cho gia ñình, nhö hoï thôø thaàn coï p, thaàn roàng, thaàn giaëc, thaàn nuù i v.v... Hoï xem chö thaàn aáy cuõng thuoä c veà ñaï o Phaät.

Caùc sö bieát vieä c aáy laø sai leäch, dò ñoan. Song cuõng chaúng theå caûn trôû hoï ñöôïc, caùc ngaøi ñeå cho hoï töï do maø tin töôûng, mieãn hoï moä Phaät, troïng Phaä t, kính Phaät vaø coi Phaä t cao hôn chö thaàn thì ñöôïc. ÔÛ Thaùi Lan, Laø o vaø Mieán Ñieän, ngöôø i ta cuõng theo ñaïo Phaät Tieå u thöøa. ÔÛ maá y xöù naøy, neàn neá p cuõng coøn giöõ nhö ôû Tích lan. Ñaïo Phaät truyeàn sang maá y xöù naø y cuõng moät löôït vôù i ôû Tích Lan, chính laø vaøo ñôøi vua A-duïc, nhaø vua coù danh nhaát veà söï truyeàn baù ñaïo Phaät. Ban ñaàu cuõng chöa maáy thònh. Ñeán theá kyû thöù naêm, coù Ñaï i ñöùc Buddha-Gosha vaø o caùc nöôùc Laøo vaø Mieán Ñieän, dòch kinh chöõ Tích Lan ra chöõ 1

Goïi laø hai kyø Boá -taùt.

89

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT Pāli cho ñaïi chuùng trong mieàn. Töø ñoù, ñaïo Phaät môùi traøn lan ra caùc nôi. ÔÛ Laøo vaø ôû Mieán Ñieän, ngöôøi ta tu hoïc Phaät cuõng chính ñaùng, nghieâm trang laé m, khoâng keùm gì ôû ñaû o Tích Lan bao nhieâ u. Nhöng coù ñieàu khaùc hôn moät chuùt laø ngöôøi ta cuõng thôø quyû thaàn, kieâng sôï yeâu quaùi, tinh ma. Ngöôø i ta môø i moïc, nhôø caäy, cuùng teá boïn aáy. Daân gian raá t sôï taø ma, aâm hoàn.

Cuõn g coù moät ít vò sö tu luyeän leäch laïc theo loá i keâ u ma, huù quyû vaø sai khieán aâm hoàn. ÔÛ Laøo, Thaù i Lan vaø Mieán Ñieän, phaåm vò cuû a chö taêng trong nhaø chuøa coù khaùc hôn ôû ñaûo Tích Lan chuù t ít. Taêng chuùng chia nhau töøng haïng ñeå giöõ gìn, baûo trôï nhau. Baé t töø döôùi keå leân raá t nhieàu chöùc phaän. Naø o laø ngöôø i môù i vaø o tu, sa-di, naø o laø nhaø sö, tyø-kheo, naøo laø sö chuû chuøa trong laøng, naøo laø sö chuû chuøa trong quaän, naøo laø sö chuû chuøa trong tænh, naø o laø sö chuû chuøa trong nöôùc töùc laø vò Taêng thoáng.

Coù moä t ít vò ñi aån cö treân röøng nuùi, nhöng laâu laâu laï i veà chuø a maø baøy toû ñaï o haïnh vaø tö töôûng cuû a mình. Cuõng coù naêm baûy vò taêng ñöôïc töï do ôû ngoaø i, ngöôøi thì laä p am töï rieâng, ngöôø i thì laøm thaày giaù o daïy treû em trong xoù m laøng.

Thöôøng thöôøng vieäc hoïc thöùc cuûa treû em ñeà u giao phoù cho nhaø chuøa. Treû em ñöôïc vaø o chuøa töø luùc taùm tuoåi, vöø a hoïc vaên hoùa, vöøa tuïng nieäm, vöøa daâng höông hoa cuùng Phaät. Coù nhieà u chuøa nghieã m nhieân laø nhöõng tröôøng trung hoïc. Haïng thieáu nieân khi ra ngoaøi, thaønh ngöôøi coù hoïc löïc vöõng vaøng vaø coù ñaï o ñöùc. ÔÛ Laøo vaø Thaùi Lan coù phong tuïc laâu ñôøi laø cha meï phaûi giao con cho nhaø chuøa daïy doã moä t thôøi gian. Ñöù a con ñöôï c maëc aùo nhaø chuøa trong moät thôø i kyø ít nhaát laø ba thaùng, vaø keùo daøi töø möôø i laê m ñeán hai möôi naêm. Tuy cha meï phaû i cho con vaø o chuøa, laøm sa-di, nhöng ñoù laø söï tu taï m, hoïc ñaïo lyù vaø caà u aâm ñöùc cho cha meï . Cho neân heát kyø haïn 90

ÑOAØN TRUNG COØN

thì nhöõng thieá u nieân aá y töï do ra veà maø cöôù i vôï vaø laø m aên.

Cuõng coù ngöôøi tình nguyeän ôû tu luoân nôi chuø a. Sau khi ñöôïc hai möôi tuoåi, thì Giaù o hoä i xeùt laïi vaø nhaän cho vaø o haøng tyø kheo, laøm taêng só chính thöùc. Baáy giôø vò tyø -kheo chuyeân caàn hoïc ñaï o, trau doài ñöù c haïnh, tham thieàn nhaä p ñònh, taâm trí ngaøy caøng vöôn ñeán beán bôø giaûi thoaù t, an laïc.

5. Ñaïo Phaät ôû Nhaät Baû n Nöôùc Nhaät hoan ngheânh ñaï o Phaät khoâng maá y sôù m. Vì ôû xa neân phaû i nhôø aûnh höôûng giaùn tieáp thoâng qua Trung Quoác. Söû ghi raèng ñaïo Phaät truyeàn qua nöôùc Nhaät vaø o theá kyû thöù saùu, vua Trung Quoác phaùi söù ñem kinh vaø töôïng Phaät qua. Ban ñaàu, taêng ñoà bò baï c ñaõi. Phaùi Thaàn giaù o phaàn ñoâng laø quan chöùc vaø nhaø quí toäc, hoï kích baùc döõ doäi, laøm cho ñaïo Phaät khoâng ñöôïc lan roäng. Maõi ñeán theá kyû thöù chín, Phaät phaù p môù i phaùt trieån ôû nöôùc Nhaät vaø ñöôïc chaùnh phuû coâng nhaän.

Hoài ñôø i phong kieán, taêng ñoaøn beân Nhaä t coù aûnh höôûng maïnh meõ ñoá i vôùi tình hình trong nöôùc. Hoà i aáy, coù moä t boïn söù quaân yû quyeàn theá, hay thöøa dòp maø pheá vua naøy ñaëng toân keû khaùc cho ñöôï c phaàn lôïi veà hoï. Roà i muoán traùnh haäu hoaïn, hoï beøn ñöa vò vua ñaõ pheá vaø o chuøa, baé t phaûi xuoáng toù c vaø theo ñaïo töø bi. Taêng ñoaøn baáy giôø cuõng raá t cöù ng coûi. Hoï cuõng laøm quoác sö, cuõng döï vaø o vieä c nöôùc, coù khi cuõng ñem binh ñaùnh maáy vò söù quaân aù p cheá ñaëng trôï tieá p nhaø vua ñoàng ñaïo bò ñoaït ngoâi. Hoï keù o ñeán vaây thaønh boïn söù quaân, ñaùnh maõnh lieät vôùi boïn kia, cho ñeán ñaït ñöôïc yù ñònh. Cuõ ng nhôø caù c nhaø Taêng ra söùc uûng hoä maø trong theá kyû 13, Thieân hoaøng Goâ ñai-goâ ñöôïc trôû leân ngoâ i baù u maø cai trò nöôùc Nhaät.

Keá qua theá kyû 16, nhaø vua theo veà phaùi Thaà n ñaïo, boïn söù quaân khoâng thích, muoán pheá vua ñi. Hoï beøn ñi baøn tính 91

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT vôù i caùc vò taên g só, troïn g ñaõ i chö taên g vaø höùa seõ uûn g hoä taêng ñoaøn. Caùc baä c ñaï i thaàn, ñaïi töôùng ñeà u qui y theo ñaïo Phaät.

Laàn naøy, hoï nhôø chö taêng taùn thaønh maø ñöôïc vieäc. Luùc baáy giôø, ñaï o Phaä t ôû nöôù c Nhaät thònh haønh vaø maïnh meõ ñeán cöïc ñieå m.

Nöôùc Nhaät ban sô noi theo nöôùc Trung Quoá c maø theo ñaï o Phaät, cho neân Phaät giaù o beân Nhaä t raát gioáng vôùi Phaät giaù o beân Trung Quoá c. Nhöng coù vaøi choã nho nhoû chaúng ñoàng.

Taêng chuùng beân Nhaä t tuy troïn g ñaï o Phaät maø khoân g boû chuû nghóa quoác gia. Hoï vöøa tin Phaä t, vöøa yeâu non soâng, chuûng toä c. Laïi beân Nhaät, soá ngöôøi nieä m ñöùc A-di-ñaøø, theo toâng Tònh ñoä raá t ñoâng, hoï tin caäy vaø o söùc cöù u vôù t cuû a Phaä t A-diñaøø. Vaø cuõng ñoàng moät ñaï o, maø taêng só beân Trung Quoác nhieàu ngöôøi dò ñoan meâ tín, thöôøng xu höôùng veà buø a chuù, pheù p thuaät ñeå truïc lôï i. Coøn beân Nhaä t, chö taêng chaúng taùn thaønh nhöõng vieäc aáy , cho raèng noù laø m giaûm ñi thanh danh cuûa ñaï o phaù p. Laïi coøn moät choã khaùc hôn beân Trung Quoác, laø thay vì chòu thaá t hoï c nhö nhieà u oâng sö Trung Quoác, ngöôøi Nhaät vöø a lo ñaï o ñöùc vöøa khaûo veà hoï c thuaät, vaên chöông vaø nhaát laø chuoäng vieäc tìm hieå u cho thoâng kinh keä. Moãi vò sö ñeàu thaáu ñaù o toâng phaùi cuû a mình, laïi coøn thoâng roõ caùc toâng phaùi khaùc trong nöôù c. toâng:

Ñaïo Phaä t ôû nöôùc Nhaät vöøa cuõ vöøa môùi chia ra möôøi hai 1. Caâu-xaù toâng vôùi boä luaän A-tyø-ñaït-ma Caâ u-xaù, 2. Thaønh thaät toâng vôùi boä luaän Thaønh thaä t, 3. Luaät toâng vôùi boä luaä t Töù phaàn, 4. Phaù p töôùng toâng vôùi boä luaän Duy thöùc, 5. Tam luaän toâng vôùi ba boä Luaän, 92

ÑOAØN TRUNG COØN

6. Hoa nghieâ m toâng vôùi boä kinh Hoa nghieâ m, 7. Thieân Thai toâng vôùi boä kinh Phaù p hoa, 8. Chaân ngoân toâng vôùi boä kinh Kim cang, 9. Thieàn toâng vôù i boä Thieàn toâng tröù thuaät, 10. Phaùp hoa toâng vôù i boä Phaùp Hoa cuûa Boà-taùt Nhaä t Lieân, 11. Tònh ñoä toâng vôùi maáy boä kinh veà ñöùc Phaät A-di-ñaøø, 12. Chaân Toâng vôùi boä kinh chæ caùch tu ñoán trieä t cuûa Giaù o toå Chaân Loan.1 Caùc sö roäng hoïc Kinh Keä maø cuõng khoâng boû söï thôø cuùng chö Phaät. Söï cuùng Phaät beân Nhaät thaät laáy laøm rình rang laém. Cuoäc baø i trí raát to lôùn, nghieâm trang, troâng vaø o bieát laø moät daân toäc raá t kính troïng Chaùnh phaùp vaø thaønh taâm vôù i ñaï o.

Nhöõng luùc aá y, trong chuøa saé p ñaët raát chænh teà , ñoà ñaïc coù haøng nguõ; caù c baøn thôø, caù c töôïng Phaä t chöng doïn nhö thaät ôû caûnh Boà -ñeà, troâng vaø o laáy laøm khieá p neå. Coøn chuøa thì to lôùn, kieå u loá i kheùo xaû o, caù ch chaï m troã taøi tình. Tröôùc chuøa, boàn kieång vaø hoa coû xem raát myõ quan, coù ngöôøi saên soù c kyõ caøng vaø uoán söû a ra caùc thöù hình ñeï p. Caûnh chuøa troâng ra traùng leä voâ cuøng. Coøn chung quanh laø nhöõ ng cuï m caây vôù i nhöõng am nho nhoû choùi ñoû , theá p vaøng; gaàn ñoù laø tònh thaá t cuûa töøng vò taêng.

Beân Nhaä t, ngöôø i ta kheù o saép ñaë t laøm cho ñaïo ñöùc theâm thuaàn thuïc. Chuùng sanh nhôø ñöôïc vui maé t maø khoaùi laïc veà tinh thaàn.

1

Xem quyeå n “Caùc toâng phaùi ñaï o Phaä t”.

93

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT Maáy chuøa lôùn coù moät vò sö tröôûng vôù i moä t Giaù o hoäi nhieà u sö coù chöùc phaän, nhieà u vò tyø -kheo vaø sa-di. Chuø a caøng lôùn , taên g chuùng caøng ñoân g. Moãi chuø a ñeà u coù nhaø tröôøng daïy ñaï o. Chuø a nhoû, chuøa laøng thì coù vaø i ba vò taên g. Caùc sö khoâng ôû chung vôùi nhaân daân, cuõng khoâng töï ôû rieâng, ñeà u ôû taïi chuø a.

Moãi khi coù caùc cuoäc leã thì nhaân daân ñeán chuøa nhôø nhaø sö ñoïc kinh keä, tuïng saùm hoái, hoaëc caàu phuùc, hoaë c teá töï caà u sieâ u.

Maáy nhaø chuø a lôùn ñeàu coù hueâ lôïi baèng ruoäng vöôøn ñeå cuùng Phaät vaø söû a chuøa , cö gia baù taùnh cuõng tuøy hyû maø cuùng vaø o ít nhieà u. Coù khi Chaùnh phuû cuõng trôï caá p cho. ÔÛ Nhaät Baûn hieän nay, ñaï o Phaät vaãn coøn thònh. Ngaøy xöa, Thaàn ñaï o coù nhieà u ngöôøi tu theo hôn heát, laø toân giaùo chung cuûa nhaân daân. Baây giôø, Phaät giaùo coù tín ñoà ñoâng hôn, daân soá nöôù c Nhaät hoà i cuoái theá kyû 19 coù chöøng 35 trieä u maø thieän nam tín nöõ vôùi chö taêng chieám treân 20 trieäu.1 Coøn möôøi maáy trieäu laø veà phaù i Thaàn giaùo. Laïi laé m ngöôøi vöøa theo Thaàn giaùo maø cuõng vöøa qui y Phaä t phaùp, vì Thaàn giaùo vôù i Phaät giaùo raát hoøa hôï p nhau. Luùc tröôùc, coù nhieà u nhaø truyeàn giaùo Gia-toâ2 sang Nhaä t ñeå khuyeán ñaïo. Nhöng caû nöôùc khoâng maáy ai theo. Coù moät ít ngöôøi xin vaøo ñaïo Gia toâ , hoï chæ möôïn caûnh maø khaû o xeù t cho hieåu roõ nghóa lyù thoâi. Roà i trong moät ít laâ u, hoï laïi trôû veà vôùi Phaät giaùo hay Thaàn giaùo.

6. Ñaïo Phaät ôû Vieät Nam Nöôùc Vieä t Nam ta ngaøy xöa ôû döôùi quyeàn cai trò cuûa ngöôøi Trung Quoác caû ngaøn naêm. Thuôû aá y, nöôù c ta töïa hoà nhö moät tænh cuûa Trung Quoác veà phía Nam. Phong tuïc, myõ thuaä t, vaên hoï c cho ñeán ñaï o ñöùc vaø tín ngöôõn g cuõn g ñeàu aûnh höôûng

1

Theo quyeån “Ñaïo Phaät treâ n hoaøn caàu” (Le bouddhisme dans le Monde) cuû a L. de Milloueù .

2

Töùc laø ñaïo Thieâ n chuùa.

94

ÑOAØN TRUNG COØN

nhieà u töø Trung Quoá c. Ñeán khi chaùnh phuû Trung Quoác nhaän ñaï o Phaät laø m moät neàn toân giaù o chung cho nhaân daân, thì nöôùc ta cuõng nhaän laõnh söï truyeàn baù Phaä t phaù p töø Trung Quoác. Vua nöôùc ta phaù i söù qua Trung Quoác thænh kinh Phaä t ñem veà, laäp ra thö vieän veà ñaï o Phaät, vaø in kinh truyeàn baù cho nhaân daân. Keå töø theá kyû thöù chín theo Döông lòch, nöôùc ta thöôøng phaùi söù laø caù c danh sö ñi thænh nhieà u kinh ñieån hoïc Phaät. Moã i chuyeán söù ñoaøn beân Trung Quoác trôû veà vöøa ñem theo kinh vöø a ñöôïc thoï laõnh chaân truyeà n cuûa caùc Sö toå beân Trung Quoác.

Nhöng ñeán theá kyû möôøi ba, nöôùc ta bò quaân Moâng Coå cöôù p phaù . Chuùn g noù ñoát taát caû laà u ñaøi, thö vieän. Laàn aáy, raát nhieà u kinh ñieån bò chaù y maá t. Trong xöù thieáu kinh. Vua beøn phaù i söù qua Trung Quoác maø thænh laïi ñaëng thay vaø o. Ñaïo Phaät thònh nhaá t ôû nöôùc ta veà ñôøi nhaø Traàn. Vua ñaà u tieân nhaø Traàn laø Traàn Thaù i Toâng1 vöøa coù vaên taøi, vöøa thoâng hieå u Phaät giaùo, chaúng keù m moät baäc cao taêng. Vua coù soaïn moät quyeån saùch baèng chöõ Haùn, raá t coù giaù trò, nhan ñeà laø “Traàn Thaùi Toâng ngöï cheá khoùa hö”. 2 Laïi coøn vua Traàn Nhaân Toâng3 cuõng laø moät baäc anh kieät trong laøng Thieàn. Naê m 1293, vua boû ngoâi maø vaøo chuø a. Ngaø i laø ngöôøi tröôùc heá t laä p neân Thieàn phaù i “Truùc laâm Yeân töû”, töï laáy maù u mình maø vieá t thaønh hai chuï c pho kinh.

1

Sinh naê m 1218, trò vì trong nhöõng naêm 1225-1258, leâ n laø m Thaùi thöôïng hoaø ng ñöôïc 19 naêm roài maát vaøo naêm 1278, thoï 60 tuoåi.

2

Thöôøng ñöôï c bieát hôn vôùi teâ n laø Khoù a Hö Luïc.

3

Vua Traàn Nhaân Toâ ng sinh naêm 1258, trò vì trong nhöõng naêm 1279-1293. Naê m 1293, vua truyeàn ngoâ i cho con laø Traà n Anh Toâ ng, leâ n nuùi Yeâ n töû xuaát gia tu hoïc, trôû thaønh Toå thöù nhaá t cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm Yeân töû. Ngaøi maá t naê m 1308, taïi am Ngoïa Vaân ngay treâ n nuùi Yeân töû.

95

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT Keá ñeán, naêm 1314 vua Traàn Anh Toân g1 cuõng laùnh ngoâi, xaû thaân caà u ñaï o. Ngaø i cuõng chích maù u nôi ñaàu ngoùn tay maø vieát ñöôïc hai möôi cuoán kinh, chöõ vieát raát nhoû, thaä t raát coâng phu! Hoaøng Thaùi haäu vôù i caùc baø phi, moãi ngöôøi cuõng ñeà u laá y maùu mình maø goù p vaøo vieá t troïn treân 5.000 chöông kinh.

Cuõng trong naêm1314, vua Traàn Minh Toâng nhaân khi vöøa leân ngoâ i, coù ñuùc ba töôïng Phaä t cao ñeán 17 thöôùc ta. Ngaø i coù caá t nhieà u caûnh chuøa . Ngaø i cuõng coù laäp Giaù o hoä i treân 15.000 vò taêng ni. Ngaøi truyeàn khaéc vaø in ra nhieà u baûn kinh Phaät.

Nhöõng göông saùng aáy veà ñôø i nhaø Traàn chöù ng toû raèng nöôùc ta raát moä ñaï o, vaø ôû hai theá kyû 13, 14 ñaïo Phaät thònh phaù t voâ cuøng.

Nhöõng toâng phaù i ñaïo Phaät ôû xöù ta thôø i cuõ ng nhö ôû Trung Quoác. Keû moä Thieàn Toâng, ngöôøi ham Thieàn Thaùi Toâng. Keû thích Hoa Nghieâm Toâng, coù keû laïi öa Chaân Ngoân Toâng hay Maät Toâng, nhieàu ngöôø i theo Tònh Ñoä Toân g.2 Laém ngöôøi raát coá coâng trì chí, tìm hoïc heát caùc toâng, xem qua heá t kinh ñieån moãi toâng. Ngaøy nay, soá ngöôøi thaát hoïc thì nhieà u, soá ngöôøi thoâng minh, trí hueä thì keùm, neân ít ai bieát maø phaân bieät ra caùc toâng. Chö taêng cuõng laâ m vaø o caûnh ñoù, neân ngöôø i ta doàn chung caùc toâng phaùi laï i, thaønh ra ai naáy ñeà u lo giöõ Nguõ giôùi hoaëc Thaä p giôù i vaø nieäm töôûng ñöùc Phaät A-di-ñaøø.

1

Vua Traàn Anh Toâng sinh naê m 1276, trò vì trong nhöõng naêm 1293-1314. Naê m 1314, vua nhöôøn g ngoâ i cho con laø Traàn Minh Toâng, leân laøm Thaù i thöôïng hoaø ng. Ngaøi maát naê m 1320, thoï 44 tuoåi.

2

Vaø o ñaàu naêm 1955, soaï n giaû quyeå n saù ch naø y coù ñöôï c Chaùnh phuû thöøa nhaä n cho saùng laäp Giaùo hoäi Tònh Ñoä Toâng Vieät Nam ñeå khuyeâ n daân chuùng tu trì phaù p moân nieäm Phaät.

96

ÑOAØN TRUNG COØN

Thieän nam tín nöõ tuy quy y thoï giôù i, maø cuõng hay tin baäy vaøo taø ma, thaàn quyû . Vaø hoï cuõng troïng nhöõng vò ñaïo só chuyeân hoï c veà phuø pheù p, chuù thuaä t vaø môø i goïi aâm hoàn. Cho neân hoï thöôøng khi cuùng kieán, caà u khaån chö thaàn, chö quyû ñeå ñöøng khuaáy phaù hoï , hoaë c laø caà u ñeå hoä trôï cho hoï nöõa. Hoï vui laøm nhö vaä y hôn laø caà u hoïc kinh ñieån. Vaø doác loøng thôø Phaät, nieäm Phaät, cuùng Phaä t, tuïng kinh, hoï thaáy keá t quaû chaäm hôn laø caàu thaàn, thænh quyû!

Trong caùc chuø a, khoâng maá y chuøa coù ñöôï c kinh saùch doà i daø o.

Nhaø sö caøng ngaøy caøng keùm ñöùc. Nhieà u vò tuïng kinh maø khoâng hieå u nghóa; coøn thaá u ñaù o töôøng taän vaên chöông nhaø Phaät thì khoâng maáy ngöôøi!

Kinh saùch ñaïo Phaät bieá t bao nhieâ u maø keå. Song ngöôø i ta caàn ít thöù maø thoâi. Hieän nay trong nhieà u chuøa, ta thöôøng thaáy coù nhöõng quyeån kinh sau naøy: kinh Dieäu Phaù p Lieân Hoa, thöôøng laø kinh Phoå Moân,1 kinh A-di-ñaø, Quy nguyeân tröïc chæ, kinh Ñòa Taïng Boà -taùt boån nguyeän.

Daân chuùng laàm laïc ñaõ ñaønh, cho ñeán taêng só cuõng khoâng traùnh khoû i nhöõng ñieà u sai traù i. Ngaøy xöa, taêng só khoâng phaûi laø ngöôøi ñi laøm ñaùm, ñoïc kinh möôùn cho ngöôøi.

Ngaøy nay, baá t caàn laø cuoäc teá leã gì, thieän tín coù caäy ñeán thì khoâng maáy vò choái töø . Söï cao thöôïng cuû a haïng du taên g, baäc tyø -kheo ngaøy moä t thaá p daàn. Maáy nhaø sö coù chöùc phaän nhö Giaù o thoï , Yeát-ma, Hoø a thöôïng coøn giöõ mình thanh cao, haønh theo giôùi luaät, ôû taïi chuø a, khoâng loän xoän vôùi daân gian, nhöng soá naøy khoâng bao nhieâ u. Coøn phaàn ñoâng laø caùc thaày coù vôï coù

1

Kinh Phoå Moâ n thaä t ra laø moä t phaå m trong 28 phaå m cuû a boä kinh Dieä u Phaù p Lieâ n Hoa.

97

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT con, chung chaï vôùi baù taùnh döôùi chôï buùa , xoù m laøng. Boïn naøy laøm ñuû vieäc, ñuû ñaùm, coù khi coøn duøng ñeán buøa chuù, pheùp phuø , keâu “coâ” thænh “caä u” nöõa. Bôû i nhaø sö thaáp thöôøn g baï i nhöôïc laø soá ñoâng, khoâng hieå u nghóa vuï cao thöôïng cuû a mình, cho neân chaúng bieát hoaë c chaúng doõng maõnh maø thi haønh giôùi luaä t thanh tònh khi xöa Phaät ñaõ truyeàn daïy.

Nhöng may ra trong nhieàu chuøa coøn coù ngöôøi hieåu ñaï o lyù vaø gioûi vaên chöông, thöôøn g vieá t kinh dòch saùch ñeå daét daãn boån ñaïo vaø taêng ñoà.

Coù moä t ñieàu toá t nhaát laø söï thaâm traàm cuûa ñaï o Phaä t aû nh höôûng ñeán haïng ngu doá t toái taê m moä t caù ch thuaàn dieä u.

Daã u raèng khoâ ng hieåu ñaï o lyù, khoâng bieá t kinh ñieå n, nhöng bao ngöôø i raát soát saéng vaø coù taâm vôù i Phaä t! Bao ngöôøi ñem mình gôû i vaø o cöûa Khoâng, beøn döùt luïy vôù i vieä c traàn, taâ m trí lieàn ñoå i haún ngay! Môù i hoâm naø o hoï hung aùc, ngaø y nay hoï hieàn laø nh; môù i hoâm naø o hoï tham lam, ngaøy nay hoï thuaä n thaûo. Bao ngöôøi môùi hoâ m naø o bieáng nhaù c, aê n chôi, ngaø y nay vöøa môùi böôùc chaân vaø o chuøa, beøn laøm nhöõn g coâ ng chuyeän naëng neà heá t ngaøy thaâ u ñeâm maø raát vui loø ng! Bao ngöôø i daã u khoân g bieá t chöõ vaãn nieäm kinh, ñoï c thuoäc loøn g, maø vöø a böôù c ñaàu canh naêm ñaõ thöù c daäy naá u nöôùc, laøm coâng phu vaø tuïn g Kinh raá t thoû a daï ! Moät neàn toâ n giaù o töø bi, khoâ n g ruû ren, quyeá n duï ai, laï i coøn nhö laï nh nhaï t vôù i nhöõn g keû môù i ñem mình gôûi vaøo cöû a Phaä t nöõ a. Thaät traù i vôù i caùc ñaïo khaù c ôû xöù ta vaä y. Theá maø ñöôï c baûo toàn laâ u daø i vaø beà n bæ maõ i maõ i.

Söï traät töï trong caùc chuø a ôû nöôùc ta, thaáp nhoû hôn heá t laø chöùc daãn leã, keá laø haïng toân chöùng, treân nöõa laø Giaù o thoï , keá ñoù laø Yeá t ma, vaø treân heát laø Hoøa thöôïng.

Ngöôø i ngoaïi quoác ñeán xöù ta, laáy laøm laï maø thaáy treân moät nöôùc roäng lôùn, töø Baéc chí Nam maáy ngaø n caây soá beà daø i, 98

ÑOAØN TRUNG COØN

caû ngaøn naêm moä t neàn ñaï o ñöùc khoâng ai laø m chuû, laï i ñöôïc thònh haønh maõi. Laém khi bò phaùi nhaø Nho laøm khoù. ÔÛ treân khoâng ai chuû tröông, caàm ñaàu, maø soá thieä n nam, tín nöõ khoâng keùm bôùt chuùt naøo, vaø soá ngöôøi coù taâm ñaï o khoâng phaûi ít nhö ngaøy xöa. Chaúng rieâng gì ôû xöù ta, laïi ngay nhö ôû nhieà u nöôùc trong coõ i AÙ Chaâ u, cuõng ñeà u giöõ ñaï o beàn chaë t nhö vaäy caû, laøm cho ngöôø i AÂ u Myõ, laá y laøm kieân g neå . Beân Ñoâng phöông, chæ coù ñaï o Phaät ôû nöôùc Taây Taïn g veà phaùi Laït -ma laø ñöôïc Chaùnh phuû uûng hoä . Coøn bao nhieâ u nhöõng nöôùc khaùc, nhaø chuøa ñöùng vöõng laø do loøng moä ñaïo cuûa daân chuùng cuùng döôøn g. Moãi chuøa ñeà u thong thaû maø lo tu nieäm vaø baûo trôï cho boån ñaïo, khoâng phaûi döôù i quyeàn ai; caû thaûy taêng chuùng ñeà u laø anh em; duy tröø coù vò taêng tröôûng coù quyeàn cai quaûn, ngoaø i ra khoâng ai cai trò ai heát: thaä t laø caûnh thuaän hoøa.

Tuy hoïc löïc cuûa taêng ñoà coù beà suy keùm, nhöng cuõng coøn coù ngöôøi hieå u ñaï o lyù moä t caùch cao saâ u vaø soá ng ñôøi töø bi hyû xaû. AÛnh höôûng cuûa maáy vò taêng aáy ñoá i vôù i nhaân taâm theá ñaï o thaät lôùn lao, vöõng vaøng. Coù moä t ít vò hoøa thöôïng raát ñöôïc loøng thieän nam tín nöõ, ñöôïc keû theá ñoä coi nhö baäc cha laønh.

Caùc ngaø i ñöôïc cuùng döôøng raá t haäu, ñöôï c toâ n kính vaøo baäc thaày. Toâi töøng thaá y nhieàu ngöôøi boån ñaï o ñeán vieáng chuøa, tìm vò sö tröôûng maø leã laï y raá t thaønh taâm nhö laïy Phaät.

Moät mai hoøa thöôïng coù vieân tòch, keû boån ñaï o caùc nôi, caùc tænh, caùc quaän ñeà u töïu veà . Hoï khoùc keå, ñeå tang, thöông tieác, keû coâng ngöôøi cuûa goù p phuï vaø o cuoäc toáng taùng chung nhö giöõ hieáu söï ñoá i vôùi ngöôø i cha trong nhaø. Moät ñaùm taùng cuûa moä t vò sö ñöùc lôùn, coù khi coøn long troïng, nghieâm trang hôn ñaùm taùng cuûa baäc quoác tröôûng.

Töø nay, neá u chaán chænh laïi, Phaät giaùo cuõng coøn giuùp caùc söï nhieâu ích cho chuùng sanh nöõa chöù chaúng khoâng. Bao giôø maáy vò cö só coøn moä kinh ñieån, ham hoï c Phaät vaø bieá t 99

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT phaân bieät ñöùc haïnh cuû a nhaø sö, vaø bao giôø coøn nhöõng vò sö ñuùng ñaén, thoâng thaù i, töø bi, thì neàn Phaä t phaùp ôû xöù ta vaãn coøn an truï.

Ngaøy nay, hoïc Phaä t raát deã. Ai bieá t ñöôï c caùc thöù tieáng AÂu Chaâu1 thì coù theå xem nhöõng saùch phieân dòch baèng caùc thöù chöõ aá y, song phaû i bieá t phaân bieät, chôù coù quaù tin theo sôû luaän cuûa soaïn giaû ngöôøi AÂ u Taây . Coøn khoâng thì tìm xem kinh saùch baèng quoác vaên in ra trong maá y naê m nay, nhaát laø caùc kinh saùch cuûa boån toøng thô xuaát baûn,2 cuõng bieát ñöôïc khaù nhieà u.

Baèng khoâng nöõa thì chæ caàn thaønh taâm nieäm Phaät, tin saâu nôi Phaät cuõng ñuû roà i. Khoû i caàu khaån moä t vò thaùnh thaàn naøo, vì trong caùc baäc taán hoùa trong vuõ truï, chæ coù Phaät laø cao hôn heát thoâi.

Trong maáy naêm nay, ôû caùc nôi trong nöôùc ta, haøng thöùc giaû vaø ngöôøi moä ñaï o ñeà u hoâ haø o suøng tu Phaät Phaù p. Trong Nam, ngoaøi Baé c, ôû Trung ñeà u coù caùc cô quan vaø caùc sôû in kinh ñeå phoå thoâng Phaä t lyù, giuùp cho ngöôøi ñoàng bang tieän vieäc tu trì.

Vaäy thì ñaïo Phaä t vaãn coøn thònh, vaø caùc tay danh gia trong Phaät hoïc giôù i vaãn coøn nhieàu vò ñöùng ra maø giuùp ñôøi, dìu daé t chuùng sanh.3

1 2

Chaú ng haï n tieáng Phaùp, tieán g Anh, tieá ng Ñöù c...

Töùc laø Phaä t hoïc Toøng thô, do soaï n giaû saù ch naøy chuû trì.

3

Baøi naà y vieá t vaø o naêm 1930 ñeå in quyeån “Ñaï o lyù nhaø Phaä t” kyø ñaà u. Trình ñoä taêng só luùc aá y so vôù i ngaøy nay coù khaùc. Hieän nay soá taêng só hoïc Phaä t raát ñoâng, vaø soá taê ng chuù ng giöõ ñaïo haïn h cuõng ñöôï c taê ng theâ m nöõa. Söï suy yeá u cuûa taêng chuùn g do nôi nhieàu nguyeân nhaâ n, maø söï maát quyeàn cai trò laø moä t. Vôùi nöôùc Vieät Nam ñoäc laä p, sau naày theá naø o ñaï o Phaät cuõng ñöôïc chaá n chænh, vaø theá naøo soá taêng ñoà ñaïo cao ñöùc troï ng cuõng seõ ñöôï c gia taêng.

100

ÑOAØN TRUNG COØN

Mong thay! Ñaàu naêm 1950 Ñoaøn Trung Coøn

101

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT

PHUÏ TRÖÔNG

A.

LUAÄN VEÀ BEÅ KHOÅ SOÂNG MEÂ Tu laø coäi phuù c, Tình laø daây oan!

Ñ

oaïn naøy tuy luaän veà söï khoå vôù i con ngöôøi, nhöng coù coù quan heä vôù i giaù o lyù töø bi cöùu theá cuûa ñaïo Phaä t.

Khoâng ñôï i ñöùng trong voøng ñaï o ñöùc, ai cuõng coù theå nhaän raèn g caùi khoå laø töï mình gaây ra, do bôûi caù i taâm xao xuyeán, ham meâ . Roài vì söï ham meâ maø taï o ra laém noã i ñau thöông. Caøng ñöôïc caøng tham, caøng tham caøng khoå !

Traûi qua laé m côn nguy khoå bôûi mình, con ngöôøi môùi bieát nghó ñeán luaät töï nhieân cuûa Trôø i Ñaát maø sôï seät voâ cuøng, beøn vaùi laï y ñuû ñieà u.

Cao thöôïng thay cho tín ñoà nhaø Phaät, gaùc mình ra khoûi voøng danh lôï i, caù i taâm ñaõ vöõng chaéc, con ngöôø i an laïc, hieàn hoøa, beøn khoâng maøn g ñeán caù t buïi traàn gian. Chaúng nhöõng töï mình giöõ saïch, laï i coøn ñem ñuoác laønh maø roïi saùng cho chuùng sanh ñaëng cho hoï khoû i sa vaøo nôi meâ toá i vaø daé t hoï ra khoû i ñöôøn g laàm laïc.

  102

ÑOAØN TRUNG COØN

Khoå laø gì maø ta thöôøng nghe ngöôø i than thôû raát bi ai,

heát khoùc ñaá t laïi keâ u trôøi, roài töï traùch mình loâ i thoâ i, dôû dang? Khaé p naêm chaâu boán beå, töø nhöõng nöôù c vaên minh, cöôøng thònh cho ñeán nhöõng xöù toài taøn, baïc nhöôïc, trong gia ñình töø baäc giaøu sang ñeán haïng ngheøo heøn, trong nhöõng taâm trí, hoaëc cao, hoaëc thaáp, thaûy ñeàu chaát chöùa nhöõng noãi khoå ñau! Hay laø khoå laø luaät taï o hoùa, luaät chung cuû a ñôø i ngöôøi ñaâ u ñaâ u cuõng laø khoå, khoâng ai traùnh khoû i caù i luaät cuûa Hoùa coâng?

Khoå laø luaät cuûa Hoùa coâng! Caâu aáy nghe cuõng laï .

Nhöõng ngöôøi kính oai Trôøi beøn noùi raèng: “Leõ naø o Trôø i sanh ta ra laï i laøm cho ta khoå , theá chaúng traù i haú n vôùi chaân lyù sao?” Ngaã m laï i thì thaá y hoù a coâng baøy saé p hoaø n myõ voâ cuøng, toá t ñeïp voâ cuø ng. Nhö laø ngöôø i thanh lòch, vaä t ñeï p xinh, traên g trong, gioù maù t; thaä t coù laé m caù i höùn g thuù thaâ m traà m.

Troâng ra, thaáy aù nh saùng buoå i mai treâ n maë t nöôù c, thaá y boùng döông ñoû ñoû hoà ng hoàng toûa khaé p thaønh thò, thoân queâ , thì ai daùm baû o thôï Trôøi laø vuï ng? Xem trong vöôøn, thaá y caønh hoa muøi thôm, boùn g ñeï p, phaát phô treân ngoïn gioù eâ m vôù i con böôù m bay lieäng gaàn beân, thì ai coøn cho raè ng khoâng toá t ñeïp?

Nghó trong thaân coù ñuû nguõ quan, taùnh tình raát ñoan trang, veïn veõ , thì coøn chi maø keâu goï i ñaán g Taï o vaä t ñaë ng than phieàn? Trôø i ñaõ laøm cho caû thaû y ñeà u ñöôï c thuaàn tuù y, sao laïi laøm cho caù i khoå noù naû y ra cho loaøi ngöôø i?

Song cuoäc ñôø i laø beå khoå : khoå cuûa ñöù a beù vöøa loït loøng meï thì ñaõ khoùc “oa oa”; khoå cuûa haïng thieá u nieân thaát voïng veà coâng danh, duyeân nôï ; khoå cuûa baäc tröôûng thaønh gaë p nhöõng cuoäc tang thöông vaø nhöõng böôùc ñöôøng nguy hieå m; khoå cuûa keû tuoå i giaø hoái haän vì nhöõng ñieàu laàm lôõ luùc xuaân xanh; khoå cuûa thieá u phuï moät mình döôùi ngoïn ñeøn taøn, nhôù baïn, khoùc choàng; khoå cuû a ngöôøi chieán binh saép cheá t giöõa chieán tröôøng, xa vôï, xa nhaø, chaúng ñöôï c soáng maø röûa hôøn cho queâ cha ñaá t toå; khoå cuûa nhaø chí só chaúng ñaït ñöôïc yù 103

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT nguyeän ; khoå cuûa keû lao ñoäng khoân g tìm ñöôï c vieäc laøm; khoå cuûa keû cô haøn aù o khoâng ñuû maë c, côm chaúng ñuû aên, laïi nuoâi laáy baày con nheo nhoùc; khoå cuû a keû bònh naëng ñang caà u Trôø i cho mau maïnh, hoaëc muoán thaùc cho roài; khoå cuûa ngöôøi hieàn laâm naïn, keâ u oan chaúng thaá u cöûa coâng; khoå cuûa keû ruûn chí, chaùn ñôø i, cuûa keû lao taâm nhoïc trí maø chaúng ñöôï c thoûa loøng.

Ngaãm ñôøi ngöôøi cuõng coù laém luùc vui cöôøi sung söôùng.

Nhöng cuoäc vui ngaén nguûi voâ cuøng. Caù i vui chöa döùt, caù i saà u ñaõ loä ra. Caù i khoùc laø phaàn nhieàu, caùi cöôøi laø phaàn ít. Khoùc laø baûy, cöôøi chæ laø ba thoâi. AÁy khoùc laø söï coá nhieân , thaä t tình cuûa ta, laø luaä t chung cuûa taï o hoùa. Neân chi heã gaëp caûnh khoå thì con ngöôøi ñaønh khoù c maø cam chòu cho qua. Nhöng caù i khoå ôû ñaâu maø ñeán cho ta? Ta coù muoán khoå chaêng? Coù leõ ta khoâng muoán khoå maø ta cuõng khoâng muoán baø y noù ra maø laøm gì. Laø bôû i heã ta nghe noùi ñeán khoå thì ta ñaõ sôï laém roài, ta ñaõ toan troán traùnh roà i! Hay laø caùi khoå ôû loøng Trôøi maø ra chaêng?

Traûi qua bao ñôø i, caùc nhaø trieát hoï c ñaõ toan giaûi veà coäi nguoàn söï khoå, nhöng chöa maáy ai giaûi roõ reä t, hoaøn toaøn.

Coù nhieà u vò baû o raèng heã coù ngöôøi thì coù khoå, cuoäc ñôøi coù thì töï nhieân caûnh khoå phaûi coù , töïa hoà nhö heã coù caây thì coù hoa vaø coù quaû vaäy.

Ta khoâng phaû i sanh ra treân ñòa caàu ñaëng maø chòu khoå, vì ta sôï noù laém, ta traùnh noù maõ i. Ta ñaønh chòu khoå laø khi naøo ta khoâng coøn bieát nôi ñaâ u maø traùnh vaäy thoâi!

Vaäy thì Trôøi baøy ra caùi khoå ñaëng haïi ta chaêng? Coù ngöôøi noù i raèng: “Kìa moä t baø meï môùi sanh ñöôïc moä t ñöù a con, heát söùc lo laéng cho con, saên soùc cho con, vöøa hoân con vöøa cöôøi. AÁy laø meï thöông con, vaø baû o boï c cho con. Troâng baø meï aáy, roà i ta laïi troâng leân Trôø i maø noùi moät mình raèng: “Moä t baø meï kia coøn bieát thöông meán con, gìn giöõ con, huoáng chi Trôø i ñaõ sanh ra ta, maø laï i khoâng thöông ta hay sao?”. Bôûi Trôøi laø 104

ÑOAØN TRUNG COØN

ñaáng cha meï cuû a ta, haèng baûo boïc cho ta, neân ta môù i coù côm maø aên, coù khí maø thôû , coù hoa quaû maø duøng, chôù coù ñaâu ñaõ sanh ta roài laï i muoán ñaë t ra nhöõn g loái choân g gai maø ngaên trôû , maø laøm cho ta ñau khoå ?”

Theá thì caù i khoå ôû ñaâu maø ra vaäy? Cuï Nguyeãn Du coù noù i raèng: “...phuùc hoïa ñaïo Trôøi, coäi nguoàn cuõng ôû loøng ngöôøi maø ra”. AÁy vaäy hoï a phuù c laø keá t cuoäc cuû a ta, ta ngay thaúng thì ñöôïc phuù c, coøn ta aùc taâ m thì vöôùng hoïa, neân caùi hoïa ñeán ñeå tröøng trò toäi loãi maø ta ñaõ laøm.

Theo ñaïo Gia Toâ, khi hai ñaáng Cha Meï cuûa caû theá gian môù i sanh xuoáng coõi traàn, thì chöa bieát khoå laø gì. Caù i khoùc cuûa baø Eve chaúng phaû i laø caù i khoùc ñôøi baây giôø, thöông maø khoùc, vui maø khoùc, chôù naø o phaûi khoùc nhö ta ngaøy nay. Coøn oâng Adam thì laøm vieäc moät caùch raát deã daøng, eâm aù i, chôù naøo phaû i laø m vieäc cöïc khoå nhö ta baâ y giôø. Keá ñeán Thöôïng ñeá hieän xuoáng maø baû o raèng: “Naø y con! Cha khuyeân con chôù aên traùi naøy . Neáu con vaâng theo cha thì con thöông cha vaø cha seõ tin loøng con. Vaû laïi traù i naøy coù ñoäc, neá u con aên noù vaøo thì con seõ cheá t”.

OÂng vaø baø khoâng tin, baø xuùi oâng aên vaøo. Theá thì oâng laøm lieà u roài! Vöøa ñoù, caùi keá t quaû vaø caùi tröøng trò noù öùng leân maø baét ngöôøi toä i nhaân. Caùi khoå noù baét töø ñaá y maø naûy sanh ra vaäy. Ngaøy nay caùi khoå ñaõ thaønh luaä t roài, ta phaûi cam chòu caùi luaät aáy. Vaäy thì ta haõy tuaân theo ñaï o Trôøi, haàu mong traùnh khoûi nhöõng ñieà u ñau khoå . Ta sôû dó mang tai hoï a laø vì ta phaï m toäi khoâng xöû troøn boån phaän laø m ngöôøi. Ñaïo Laõo vaø ñaï o Phaät cuõng coù chæ roõ coäi nguoàn cuûa caùc ñieà u tai hoïa maø daïy ngöôø i xa laùnh. Laõ o Töû khuyeân ngöôøi khoâng neân traù i vôù i leõ töï nhieân. Phaû i laáy nhaâ n aùi, giaûn dò vaø khieâ m nhöôïng maø ñoá i ñaõi vôùi anh em trong xaõ hoäi ñaëng khoâng tranh giaønh nhau, khoâng gheùt laãn nhau, khoâng tranh 105

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT chaáp maø cuõng khoâng tham lam. Keát quaû laø ñöôï c sung söôùn g, an nhaøn . Lieät Töû, moä t hieàn nhaân trong ñaïo Laõo noùi raèng: “Ta sôû dó khoâng ñöôïc vui, laø vì ta vöôùng boán caùi lo, boán ñieàu muoán: muoán thoï, muoán danh, muoán töôùc, muoán giaøu. Danh lôïi maø chi, phuù quí maø chi, ñaõ sanh ra caïnh tranh, oaùn thuø, töï cao, töï ñaéc, yû quyeàn, yû theá, roài khi cheá t cuõng thaønh moät ñoáng xöông taøn vaäy thoâ i?”.

Phaät phaù p daïy raèng: Cuoäc ñôø i laø soâng meâ beå khoå, sanh laø khoå , ñau beänh laø khoå , giaø laø khoå, cheá t laø khoå, maø gaàn vôùi ngöôøi mình khoâng öa hay laø xa caù ch ngöôøi yeâ u thöông cuõng laø khoå. Caù i nguyeân thuûy cuûa söï khoå laø do nôi ñaâ u? Chính laø do bôû i caùi taùnh khao khaù t vaø ham muoán khoâng bao giôø cho vöøa. Muoán tieâ u tröø caùc ñieà u khoå aá y, töùc phaû i giöõ cho trong saïch, thanh tònh veà thaân, mieäng, yù. Phaûi haønh ñaï o Baù t Chaùnh laø : Chaùnh kieán , Chaùnh tö duy, Chaùnh ngöõ, Chaùnh nghieäp, Chaùnh maïng, Chaùnh tinh taán, Chaùnh nieä m, Chaùnh ñònh.

Neá u ta daèn caù i loøn g tham cuûa ta, ta seõ ñöôïc taùnh tình an laïc, ta seõ gaë p caûnh ngoä cao thöôïng luoân luoân. Chöøng aá y, ta khoân g coøn saàu naõo chi nöõ a, khoâng coøn thaàm traùch chi möõa, ta seõ ñöôïc thoûa thích moä t caùch thaâm traàm, thanh thuù.

Trong ñaïo Phaät coù lyù nghieäp quaû , nghieä p baùo, raát phuø hôï p vôù i luaät töï nhieân trong vuõ truï . Moï i haønh vi ôû ñôøi cuûa ta, hoaëc baèng thaân, hoaëc baèng mieäng, hoaëc baèng yù, ñeàu taï o ra nghieä p heát. Luaät nghieä p quaû, ñoái vôùi söï haønh ñoäng cuûa ta raát maät thieát, cuõng nhö caùi boùng ñeo theo hình, hình ngay thì boùng thaúng, hình cong thì boùng vaïy. Nhö ta ôû ñôø i laøm vieäc quaá y, vieäc aùc thì taïo ra nghieä p xaáu, töùc laø ta taï o neân toäi loã i, söï ñau khoå veà sau. Traùi laïi, neá u ta aên ôû thanh tònh, thôm laønh, töø aùi thì ta taï o ra nghieäp toát, ta khoâng phaû i bò caù i khoå haønh haï, maø ta seõ ñöôïc söï phuùc haäu ñeàn ñaùp, tieáp röôùc, toân troïng ta. Cho neân keû hieàn töø, aùi maãn thöôøng ñöôï c bình yeân, voâ söï; 106

ÑOAØN TRUNG COØN

maø ngöôøi aù c nghòch, xaác xöôïc thöôøng bò nguy haïi, khoå thaân.

Song treân theá giôùi, ngöôø i laønh thì ít, keû döõ laï i nhieà u, neân söï eâm ñeàm, thuaàn haä u thì ta ít thaáy, maø vieäc khoå naõ o, taøn khoác thì ta thaáy tröôùc maét beân mình trong moãi giôø moã i phuù t.

Töø khi caù i khoå phaùt hieän ra, töø ñôø i voâ thæ, caû treân maë t ñaá t ñaâu ñaâ u cuõng ñeàu reàn ró khoùc than; daân toäc ta, nöôùc nhaø ta cuõng theá. Ñaõ traûi qua bao laàn daâ u beå roài maø gioï t nöôùc maé t khoå haõ y coøn ñaàm ñìa chan chöù a, gioïng naõ o nuøng ai oaùn haõy coøn traùch Treû taï o chöa thoâ i. OÂi! caù i khoå vôùi söï soáng, caù i hoïa vôù i cuoä c ñôø i, thaä t raá t thaân maä t nhau vaø lieân hôï p nhau laém. Ñaõ cho raèng hoïa chaúng phaû i taïi Trôø i, maø chính laø bôû i ngöôøi ñôø i gaâ y neân, chính laø caù i keát quaû ñau ñôùn cuûa toä i loã i vaø hình pheù p tröøng trò, ñeå ñoå i thay taâ m trí ngöôøi, neân tai hoïa laø moä t moùn thuoác ñeå trò bònh cho taâm taùnh, tinh thaàn.

Khi ta ôû aên khoâng veä sinh, ñöùng ñi khoâng caå n thaän, laøm vieä c quaù söùc, quaù thì giôø thì ta thöôøng vöôùng bònh, hoaëc ngoaïi caûm, hoaëc noäi thöông. Ta lieàn röôùc löông y maø cho thuoác ra toa ñaëng trò thaân theå ta, hoaëc trong, hoaëc ngoaø i. Coøn khi ta leâ u loûng, chôi bôøi, gian tham, quyû quyeät, ñi phaù haï i ngöôøi maø duïc lôïi cho mình, thaáp thì duøng loái thaá p, cao thì haïi theá cao, chöøng aá y oâng thaàn löông taâm phaûi le löôõi laéc ñaàu maø chaïy maët, khoâng coøn phöông phaù p ñaëng giaû m tröø . Töùc nhieân oâng löông y tai hoïa phaûi böôn baû böôùc vaøo maø ñöa thuoác men cho. Neá u caên bònh veà taùnh tình aá y maø thuyeâ n giaûm thì thaày tai hoï a chaä m raõi ra ñi. Coøn bònh khoâng döù t, cöù naëng neà maõ i thì seõ coù phöông phaù p traàm troïng maõi cho ñeán khi bònh nhaân cheá t; baáy giôø oâng löông y veà tinh thaàn aáy coù leõ cuõng chöa chòu thoâ i ñaâ u! Vaäy thì söï khoå chaúng phaûi laø khoâng coù ích cho ta.

Ta coù neám ñeán muøi khoå, ra môùi bieá t noù boå ích. Noù toûa caùi aùnh saùng vaøo löông taâm u aùm cuû a ta. Trong gia ñình cho 107

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT tôùi ngoaø i xaõ hoä i, ñaâ u ñaâ u thieân haï cuõng ñeà u xao xaù c, boàn choàn, ganh gheù t nhau, haï i laãn nhau, khoâng maáy ai coøn bieá t ñieà u gì laø cao thöôïng, lieâm sæ!

OÂi! Ñôøi ngöôø i laø giaû, taïm; chaún g khaùc luoàng khoùi, vaàng maây, môù i ngoù thaáy ñaõ thoaùng qua! Maø ngöôø i ta cöù ham meâ maõi, tranh giaønh maõi, laá y chöùc laø m vinh, laá y giaø u laøm söôùng, laáy thoï laøm möøng. Roài hoï gaâ y ra maõi naøo laø töï cao töï ñaï i, naøo laø thaát voïng oaùn ñôøi, naøo laø ñaùnh gieát lung tung, cöôù p phaù töng böøng!

Cuoäc ñôø i laø choã taï m; danh döï lôï i quyeàn, giaø u sang phuù quyù ñeàu laø cuûa taïm, laø phuø vaân, chæ ñeå gaït gaãm, haïi phaù ngöôøi maø thoâi. OÂng thaàn khoå laøm cho ngöôøi hoài taâm maø khoâng coøn ham meâ maáy ñieàu taïm nôi soâng meâ beå khoå . Vì ham meâ maáy caù i danh, phuù , töôùc thoï kia, con ngöôøi sa ñaé m vôù i ñôø i, cho noù laø choã vui söôùng, naøo coù töôûng noù laø giaû ñaëng chaùn ñi. Hoï naø o coù nghó cho laø beå khoå beán meâ caàn phaû i thoaùt ra. Hoï cöù chìm ñaém nôi ñoù moä t caù ch gôùm gheâ , döõ doä i.

Roài ra, loaø i ngöôøi môù i ñònh trí tænh hoàn maø troâng leân caùc ñieà u cao thaät sau khi bò caù c naïn khoå haønh haï! Ban ñaàu laø moät caùi ham moä baát thaønh, moät moá i voïng töôûng tieâu tan, moät baøn tay buoâng xuoâ i, moät taám loøng laïnh leõo, höõng hôø , moät caùi gia theá suy ñoài. Nhö vaäy, hoï coøn chöa hieåu thì caù i khoå noù phaït theâm. Noù aüm moä t ñöùa beù trong noâi, noù ñaø o moät caùi huyeät beân nhaø. Roài laàn laàn, noù giuõ soå töøng ngöôøi moä t trong gia ñình. Sau, noù laïi queù t saïch caû toâng moân. Ñeán chöøng aáy, con ngöôø i ñaõ vöôùng laém tai hoïa, heát phöông theá vaãy vuøng. Beå traàn traøn ngaä p quaù laém, hoï môùi chòu ngöôùc ñaà u maø troâng leân, maø öôùc nguyeän nhöõng caùi höùng thuù thanh cao, nhöõng caù i vui söôùng thaâm traà m. Baá y giôø ngoù trôû xuoáng, hoï sôï hoaûng caû ngöôøi.

108

ÑOAØN TRUNG COØN

Nhöõng baõ danh lôï i kia, ngaøy xöa ñeo ñuoå i trong maáy möôi naêm. Nhöõng ñieà u ham muoán sai muïc ñích kia, ngaøy xöa voïng töôûng mong caà u. Nhöõng cuoä c vui nhoû nhaët kia, ngaøy xöa cho laø phöôùc loäc cao sang. Nhöõng cuû a taïm gôûi kia, nay taát caû ñeàu phôi caù i maë t naï ra thaáy maø buoàn cöôøi!

AÁy vaäy söï ñau khoå vöøa haønh phaït ta, noù laïi vöøa laøm cho saùng rôõ tinh thaàn, taùnh trí cuûa ta nöõa. Söï khoå noù laïi laøm giaû m bôùt caùi khí töï cao töï troïng cuûa ta ñi. Ngöôøi ñôøi heã gaë p ñöôïc caûnh ngoä may maø höng thònh moät vaøi phen thì thöôøng cho mình laø taøi ba loã i laïc, neân doïc ngang, taøn baï o, chaúng bieát treân ñaàu coù ai. Lieàn ñoù caùi hoïa, caùi khoå noù ñeán ngay, maø tröøng trò moät caùch xöùng ñaùng. Roà i ra, caùi taâ m taùnh kia cöùng coû i bao nhieâu laïi meàm moûng baáy nhieâ u. Caùi loøng daï kia môùi hoâm roài haõ y coøn töï toân töï ñaï i, baây giôø laï i quì laïy maø caà u xin.

Caùi ngöôøi doïc ngang kia hoâ m qua ñaâ u coù nhôù ñeán Luaät taïo hoùa, nay laïi cho raèng khaé p caû vuõ truï ñaâ u ñaâ u cuõng nhôø Trôøi Phaät giöõ gìn, chôû che. Neân hoï keâ u caà u raèng: “Trôøi oâ i! Nôõ haï i toâ i sao? Xöa kia toâi daïi maø loã i laàm , baây giôø toâi ñaõ hoá i haän roà i, toâi nguyeän khoâng daùm aùc taâm nöõa . Vì bieát löôùi Trôøi buû a khaép boán phöông, khoâng ai thoaù t khoûi...”

Nhö theá, söï khoå giaûm ñöôïc taùnh töï cao, laø m cho saùng rôõ taâ m trí, laøm cho con ngöôøi trôû neân nhu nhuaän, trong saïch, thanh bai.

Ngöôø i ñôøi thöôø ng coù loø ng ích kyû, chæ bieát thöông thaâ n , chôù khoâng bieá t thöông ngöôø i. Loø ng khao khaù t khoâng bao giôø ñaày , caøn g ñöôï c thì laï i caøn g tham. Laé m luùc vì chuù t loøn g tham maø hoï ñaønh gaâ y neân nhieà u caù i thaû m traïng gôù m gheâ .

Nhöng naø o hoï coù suy xeù t, mieãn thoû a daï thì hoï vui söôùn g laém roài.

Nhaát laø veà beân duïc tình thì caùi loøng tham noù phaù t hieän ra moät caùch maïnh meõ khoân ngaàn: thaân maï ng chæ coøn xaùc 109

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT thòt chôù khoâng coù moät ñieåm tinh thaàn, taùnh tình toá t ñeï p ñaõ lu môø ñi roài, löông taâ m ñaõ u aùm, khoân g coøn bieát phaân bieät ñieà u chaùnh ñaùng vôù i söï aùc taø. Nghò löïc meàm yeáu khoâng coøn söùc ñeå choáng ngaên. Taát caû taâ m thaàn ñeà u bò caùi xaùc thòt kia laøm chuû , noù laán löôùt, phaù huûy, ñaä p naùt heát. Ngöôøi nhö theá laøm khoå nhuïc cho gia ñình, laøm toån gioï t nöôùc maét cuû a cha meï, vôï con, laï i laø m naõo ñeán loøng Trôø i, traùi Luaät töï nhieân, taï o ñaày nghieäp aù c. Caù i hoï a noù phaûi ra tay, laáy moät caùi ñaà u oùc môù i maø thay vaøo. Laàn hoà i nhö vaäy, ngaøy kia keû toäi nhaân seõ gheâ sôï maø chaùn ñi, khoâng coøn theo ñuoåi phaàn duïc veà xaùc, maø bieát höôùng theo ñaïo ñöùc nhaân töø. Theá thì söï ñau khoå noù goäi saïch ñaàu oùc vaø taùnh tình ta ñoù.

Chaúng nhöõng noù laøm saùng rôõ taâm trí keû toäi nhaân, noù laïi coøn söûa ñoå i cho thaønh taâm trí môù i meõ, veû vang; noù trao laïi nhöõng taùnh chaát quí hoùa ñaõ maá t töï bao giôø . Nhöõng coâng cuoäc nhö theá chaúng phaû i trong moä t hai ngaø y maø xong. Caàn phaû i coù söï ñau khoå noù taù i laï i naêm phen baûy baän môù i mong hoaøn toaøn ñöôïc. Caù i khoå töï a hoà nhö nhöïa trong caây, laøm cho laù töôi boâng ñeï p. Caùi khoå noù phaù t hieän xuoáng trong moät caùi taâm trí thì thaáy söï ngay thaät loä ra maø theo ñöôøng ñaï o ñöùc.

“Anh ôi! Tröôùc khi khoå, anh ñaõ laøm ñöôïc ñieà u gì thích ñaùn g chöa? Luù c baáy giôø, treân ñôøi, anh coù bieát ai khaùc hôn anh chaêng? Anh chæ thöông laáy anh thoâi. Tröôùc khi khoå, anh coù lau chuø i moät gioï t nöôùc maét naø o chöa, trôï giuùp moät caûnh khoán khoù naøo chöa? Anh coù ñeå yù raèng chung quanh anh laø keû baàn cuøng böõ a no böõa ñoù i, keû taät nguyeàn, keû thaá t nghieäp chaêng? Maáy ñieàu ñoù chaéc haún raèng anh chöa ñöôï c bieát, laø vì anh chöa heà than khoùc, chöa heà bò haønh haï vaäy. Veà sau, caùi khoå noù xuùc ñoäng ñeán loøng anh maø laø m cho anh laá y gioït thöông taâm maø röôùi treân nhöõng caûnh ngoä nguy caá p quanh mình. Anh chæ chia buoàn khoâng thì chöa ñuû, anh haõy laøm ñieà u phaûi cho ngöôøi.”

110

ÑOAØN TRUNG COØN

Söï khoå boáå ích cho ta nhieà u. Noù khoâ i phuïc cho ta nhöõng taùnh tình toát ñeï p khi xöa, noù laïi coøn naâng cao ta leân. Nhôø noù, ta aên ôû giaûn dò, nhaân töø.

Maët ñaá t coù phaûi laø nôi vui söôùng cuûa ta chaêng? Coù phaûi laø nôi coù laém caûnh ñeå ñöôïc thoûa thích chaêng? Khoâng, toaøn caû treân maë t ñaát ñeàu laø moät caùi beå thaúm maø thoâi. Tieáng khoù c, tieáng than, tieáng saàu, tieáng tuûi ñeà u reân ró caû ngaøy. OÂi! Coõi traàn laø coõi khoå, ngöôø i traàn phaûi chia moät phaà n khoå vôù i nhau.

Khoå cho ñeán nhìn leân boùng traêng cuõng coù veû aâu saà u nhö chöùa chan nhöõng gioï t naõ o nuøng!

Nhöng ai daùm chaé c raèng caù i khoå laïi chaúng coù laém phöông phaù p raá t hay, ñeå khuyeân nhuû taâm hoà n? Muøi traàn laøm cho tinh thaàn phaû i toá i taêm, u aùm; ñau khoå giaûi thoaùt cho ta, laøm cho ta troâng thaá y theâm saùng suoá t, cao roä ng. Taùnh töï toân töï troïng naâng ta leân sai leõ töï nhieân; söï ñau khoå ñeå caùi oâ nhuïc vaø o maø laø m cho ta trôû laïi ñòa vò cuõ , chính laø döù t ñöôøng laàm laïc cuûa ta vaäy. Caù i taùnh thích vui quaù ñoä noù xoâ ta vaøo nhöõng thaûm traïng raá t nguy, naø o tieàn taøi, naø o danh giaù ñeàu troâi theo cuoäc vui ñaà y thaùng, traän cöôøi thaâ u ñeâm ; söï ñau khoå laïi laøm cho ta trong saïch nhö xöa, tuoàng nhö noù laáy moät caù i taâm taùnh môùi maø thay vaøo cho ta. Nhöõng toäi loã i cuûa ta ñoái vôù i xaõ hoäi vaø gia ñình laøm cho ta maát caùi boån phaän, caù i phaå m caùch con ngöôøi; caùi ñau khoå lieàn ñeán ñaëng daïy cho ta bieát laáy nhaân ñaï o, baùc aù i maø ôû ñôøi...

Nhöng ôû khaé p nôi ñeàu vang tieáng than phieà n raèng sao ngöôøi hieàn laïi vöôùng hoï a, coøn keû döõ hay ñöôï c an vui. Ngöôø i hieàn cuõng gaë p khoå , keû döõ cuõng mang tai, chaúng phaûi do bôû i söï döõ, hieàn hieän thôøi. Keû döõ vôùi ngöôøi hieàn cuõng ñeà u laø ngöôøi, heã ñoàng laøm ngöôø i thì töùc nhieân phaû i chòu khoå. Caù i khoå coù duyeân côù töø nhöõng ñôøi ñaõ qua. Chính xöa kia mình ñaõ gieo söï toäi loãi neân nay phaûi traû quaû khoå. Daã u cho caù i nghieäp 111

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT rieâng mình chaúng coù, chôù cuõng traùnh ñaâ u khoûi caùi nghieä p chung cuûa chuùng sanh. Nhöõng noã i sanh khoå, giaø khoå, beänh khoå, cheát khoå laø nhöõng noãi khoå chung; hieà n, döõ cuõng ñeà u phaû i chòu.

Laïi nöõa, caù i khoå treân ñôøi coù khaùc chi nhöõng vieân ñaïn bay choã chieán tröôøn g, truùng ai naáy chòu. Ñoái vôùi loaø i ngöôøi, caùi khoå cuõng theá, noù cuõn g nhö vieân ñaïn baén ra, thöôøng haï i nhöõng chieán só ñi ñaà u. Nhöõng chieán só ñi ñaàu chính laø nhöõng keû aùc. Caùi hoï a phaûi tröøng trò chuùng noù moät caùch gôùm gheâ, naëng neà môùi ñöôï c.

Söï ñau khoå vöôùng cho nhöõng ngöôøi hieàn chaú ng phaû i laø voâ ích ñaâ u. Vì ta ñaõ bieát raèng noù khuyeân daïy ngöôøi. Ñaõ sanh ra ôû coõi traàn, maáy ai thaä t hieàn laønh cho toaøn veïn? Ñaønh raèng hieän thôøi hoï hieàn, song tröôù c kia hoï chöa hieàn, baá y giôø hoï töøng coù luùc laøm aùc, neân nay caù i quaû aáy ñeán , noù gaây vaï cho hoï, chaï y ñaâ u cho khoûi? Laïi coù khi söï laøm cuûa hoï laø hieàn, maø taâm yù cuûa hoï thì chöa laønh, chöa saïch, neân hoï phaû i chòu chuùt ít söï raà u buoàn, aùo naõ o ñeå ñeàn buø. Vaø cho hoï coù dòp maø boài ñaé p taâ m trí cuûa hoï, naâng cao tö töôûng cuûa hoï . Laïi töôûng raèng hoï cuõng neân chia sôùt söï khoå vôùi chuùng sanh, vôù i ñôø i.

Laém baäc töø bi ñaï i ñoä, ra thaân gaùnh laáy söï thaûm khoå cuûa chuùng sanh, vì loøng thöông traøn treà! Laém vò coi thaân mình laø thaân cuûa chuùng sanh, maïng mình laø maïng cuûa chuùng sanh, ñôøi mình laø ñôø i cuûa chuùng sanh, beøn ra laø m vieäc cho chuùng sanh. Baáy giôø tai, maét, mình maå y cuû a caù c ngaø i ñeàu laø cuûa chuùng sanh, caùc ngaøi doác loøng teá ñoä cho chuùng sanh, nhoïc nhaèn vì chuùng sanh, cam beà khoå cöï c vì chuùng sanh, khoâng bao giôø ñeå yù ñeán baûn thaân mình, soáng vì mình.

Nhö vaä y chaúng phaûi laø cao thöôïng sao? Caùi khoå cuûa ngöôøi maø mình vui loøn g nhaän laá y, beøn hoùa ra caùi söôùng, noù trôû neân thaâm traàm , vi dieäu laém. Chôù caùi söôùng cuû a ngöôøi maø 112

ÑOAØN TRUNG COØN

mình giaønh, mình giöï t, hay caùi khoå cuûa mình maø ñem gaùn cho ngöôø i, thì caù i söôùng ñoù trôû neân khoå , maø caùi khoå ñoù laïi taêng theâm.

Ai ôi, haõy soán g vì ñôø i, haõy giuù p chuùng sanh, haõy nhaän laáy caùi khoå cuûa ngöôø i.

Trong vuõ truï maø coù nhieà u baäc giöõ caùi cöû chæ aá y thì ñích ñaùng bieát bao! Xaõ hoäi, caûnh ñôøi seõ khoâng coø n laø choán “soâng meâ beå khoå” nöõ a.

113

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT B. TIEÅU THUYEÁT TOÂN GIAÙO KIEÁ P ÑOAÏN TRÖÔØNG

S

öông sa muø mòt, gioù thoåi haét hiu, vuøng trôøi phaúng laëng. Ngoài troâng ra, thaáy caûnh eâm ñeà m, khoù giaûi laá p côn buoàn. Toâi beøn maëc aùo, truøm ñaàu, mang hia, xaùch gaä y, böôùc ra ngoaøi ñi daï o cho qua caùi thì giôø laï nh leõ o luùc taøn canh. Caûnh laëng nhö tôø . Troâng leân nhöõng cuïm söông ñang bao phuû maá y ñænh nuùi, döôøng nhö moät böùc tranh veõ maø hoïa só ñaõ boâi xoùa baèng coï . Trong khi moä t mình thô thaån, toâi boãng nghe tieáng gì nho nhoû gaàn ñoù . Laéng roõ ra laø tieáng ñaøn baø. Thaä t vaäy, neáu nhö nhaèm luùc caûnh trong trôø i saùng, toâi naøo coù ñeå taâm ñeán. Nhöng ñang côn gioù laïnh caûnh buoàn, gioït söông traéng xoù a meânh moâng, tieáng aáy loït vaøo tai töï a hoà nhö tieáng reàn ró khoùc than cuûa moä t baà u trôø i ñau khoå . Toâi laàn ñeán, thaáy daïng moä t coâ gaù i ñang ngoà i treân moät hoøn ñaù beân ñöôøng. Toùc daõ döôïi phaát phô treân göông maë t raà u raàu vì bò naéng taù p möa sa cho neân ra maø u saïm naéng. Vaø caùi tieáng töø töø trong taâm trí ñieân khoå cuûa coâ maø loä ra ngoaøi ñaà u moâi theâ thaûm, laø m cho hieåu raèng coâ ñaõ quaù ñeå loøng mong moûi, vaø nay ñaõ thaát voïng roà i. Neân coâ muoán thôû than trong luùc thanh tónh eâ m ñeàm , tröôùc caûnh thieân nhieân, haàu cho nguoâi ñöôï c taác daï naõo neà cuûa keû khoå taâm.

Toâi beøn hoûi thaêm raèng: “Coâ laø ai? Vì sao laï i tuû i phaän moät mình treân khoaûng ñöôøng vaéng tanh, trong luùc moïi ngöôøi haõy coøn an giaác nôi neäm aá m chaên eâm?...”

Coâ ngöôùc caë p maét daõ döôï i leân nhìn toâ i roà i ngoù xuoán g, khoâng traû lôøi. Toâi thaáy vaäy, laï i hoû i luoân raèng: “Chaún g hay coâ thaáy toâi ñeán thình lình maø nghi ngôø, sôï seät chaêng?”

114

ÑOAØN TRUNG COØN

Coâ nghe toâi noù i, thoá t raèng: “Thöa oâng! Ñaõ laâ u laém roà i, toâ i khoâng coøn bieá t sôï laø gì. Toâ i cuõng khoâng coøn bieá t nghi ngôø, e leä chi nöõa. Thöa oâng! Toâ i nhaé c ñeán thì toâ i laï i chaïnh nhôù caùi tieå u söû luùc xuaân xanh cuûa toâ i noù ñau ñôùn voâ cuøng.

Caùi khoå laø caù i chi chi maø moï i ngöôøi ñeàu mang laáy? Ñaõ sanh ra laø m phaän ñaøo thô lieã u yeáu. Sao laïi coøn gaëp nhöõng böôùc ñöôøn g traéc trôû, nhöõng buoåi phaû i laên loùc trong cuoäc ñoaïn tröôøng? OÂi! Naø o xöa kia ñaàm aám, vui vaày nôi choán töôøng cao coång kín, maø ngaøy nay laïi moät mình thui thuûi, chaúng khaùc hoa troâi beø o daï t?...”

Toâi beøn hoûi raèng: “Coâ coù caàn duøn g ñieàu chi maø toâ i giuù p ñöôïc, toâ i saün loøng ngay, xin coâ ñöøng ngaï i.”

Coâ nghe noùi, chaê m chaêm nhìn toâ i, loä ra caù i saéc ñeï p, caù i caûm tình ñaè m thaém voâ cuøng. Coâ ra veû nieàm nôû ñaù p raèng: “Thöa khoân g! Toâi caù m ôn oâng, toâ i chæ than phieàn maø thoâ i. Vì toâi ñaâ y laø coâng chuùa con oâng hoaøng Soâ -lam 1 ôû xöù Batra-oâng2 thuoäc coõ i AÁn Ñoä...”

Trôøi ôi! Coâ aáy laø con cuûa moä t oâng hoaøng. Theá maø thaân coâ phaûi löu laïc nhö keû khoán cuøng, lang thang löôù t thöôù t, nay ñaà u ñöôøng, mai goùc chôï nhö vaäy sao?

Toâi beøn voøng tay xaù, maø raèng: “Toâi cam loãi muoân phaàn, xin nhôø löôïng treân tha thöù!”

Coâng Chuù a laáy laøm ñeïp daï, ñöa tay ra ngoaét baû o toâ i ngoà i treân taûng ñaù moät beân coâ: “Thöa oâng! Xin oâng nghæ chaân nôi ñaây maø ñaøm ñaïo vôùi toâi. OÂng ñaõ ñoaùi ñeán toâ i thì toâi laáy laøm haân haïnh maø toû baøy taâm söï cuøng oâng...”

1 2

Cholam Batraon

115

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT Toâi troâng coâ coù veû trang nghieâm, töôûng mình khoâng xöùng ngoà i moä t beân, treân caùi taûng ñaù öôùt aù t rong reâ u kia, khi naõy thaä t toâ i khoâng muoán ñeå yù , baây giôø coi noù quí hoùa nhö ngai vaøng cuûa moät vò thieân töû . Toâi haõy coøn do döï maø chöa daù m ngoài. Toâ i chaäm raõi hoûi raèng: “Daù m thöa coâng nöông! Ai laø m cho coâng nöông laï i neân noâng noã i naøy! Toâ i thaä t buoàn vì thaá y coân g nöông chaúng ñöôïc an nghæ nôi maøn loan tröôùng phuïng, laï i phaûi chòu ñoùi reù t giöõa maøn trôøi chieá u ñaá t nhö theá naøy.”

Hoa Lang – teân Coâng chuùa – ñeå tay leân traùn, ra tuoàng suy nghó. Ñoaïn coâ nhoû nheï ñaùp raèng: “OÂng ôi! Ai laøm cho thaân toâ i phaûi ra noân g noãi naøy, toâi khoù maø ñaù p cho xuoâi caâu aáy. OÂng hoûi theá tuoàng nhö oâng muoán baûo toâi chæ raèng ai laøm cho sa muø bao khuaát caù i nuù i tröôùc ta ñaây vaäy! Nhöõng ñieà u tai hoïa cuûa toâ i, toâi xin thuù raèng toâ i khoâng hieå u nguyeân nhaân taï i ñaâ u maø ra!”

Toâi vöøa nghe qua, muoán phaân giaû i moät ñoâ i caâu, nhöng nghó chaúng nhaèm luùc laáy trieát lyù ra maø luaän bieän, neân ñaønh noùi xuoâi cho hôïp yù coâ.

“Coâng nöông phaân nhö theá laø phaûi laém. Vieäc hoïa phöôùc thaät quaù meânh moâng. Ta laø ngöôøi ñôø i thaáp thoûi, yeá u heøn, troâng gì doø cho cuøng cho taän nhöõng loá i cao xa, bí thieát.”

Hoa Lang mæm cöôø i maø raèng: “Quyeån tieåu thuyeát veà caù i kieá p ñoaïn tröôøng cuû a toâi ngaøy nay noù vöøa môùi döùt. Nhö oâng muoán nghe, toâ i saün loøng löôïc thuaät, may ra cuõng giaûi bôù t noãi saàu.”

Toâi voäi vaõ thöa raèn g: “Toâi ñöôïc nghe lôøi coâng nöông, töôûng khoâng coù chi höõ u haïnh baèng. Xin coâng nöông thuaä t ñi, toâ i xin ngoà i maø haàu...”

116

ÑOAØN TRUNG COØN

Hoa Lang suy nghó giaây laùt, ñoaïn coâ thuaä t caùi lòch söû cuûa coâ, gioïng thanh nhö ngoïn gioù eâm lô thô laån thaån treân moät caùnh ñoàng luùc luùa chín phaá t phô nhöõng löôïn soùng vaøng.

“Toâi laø doøng nhaø vua ôû thaønh Ñeà -ly,1 ñaõ ñuùn g tuaàn caä p keâ maø chöa ngöôøi ñem daâng leã sính. Muoán coù moä t oâng choàng danh cao giaù troïng nhö mình, chaúng phaûi laø moä t chuyeän deã daøn g. Coù oâng hoaøng xöù Löõ -nu2 muoán xin ra maét, vaø ngaám ngheù vaø o. Phuï vöông toâ i haõ y coøn duï döï thì gaëp luùc giaëc loaïn noåi lung tung, laøm cho daân AÁn Ñoä thaû y ñeà u laà m than...”.

Toâi vöøa nghe, vöøa ngoù coâ Hoa Lang. Tieáng coâ thaä t eâm aùi, laøm cho toâ i troâng coâ maø taâ m trí döôøng nhö phaûng phaát ra xa, naøo laø nhôù ñeán noãi noï nieà m kia, naøo laø töôûng töôïng nhöõng ñeàn ñaø i beân Moâng Coå cao maáy möôi töøng, nhöõng ngöïa gioûi ñang nhaû y nhoùt giöõa chieán tröôøng moät caùch oai nghieâm laãm lieä t, nhöõng vieân quan vaên voõ ñang tung hoâ döôùi beä vaøng, nhöõng aùo baèng gaám nhieãu phaá t phô loø e loeït nôi ñoâ hoä i thò thaønh, tuoàng nhö tranh nhau maø phôi nhöõng maø u ñeï p, traéng, höôùng döôùi göông trong maé t saùng cuûa muoân ngöôøi.

Hoa Lang tieá p chuyeän raèng: “Thaønh cuû a chuùng toâi ôû gaàn meù soâng Chaâ u-muïc-naõ3 giao cho moät töôùng Baø -la-moân teân Kieàu-hoa-lieân 4 canh giöõ ñaëng ngaên ngöø a nhöõng côn boáái roá i luùc ban ñeâ m...”.

Coâ Hoa Lang nhaéc ñeán teân Kieàu-hoa-lieân thì göông maët loä veû öu saàu. Coâ phaûi ngöng giaây phuùt ñaëng göôïng laøm tænh taù o. Toâi chaêm chæ ngoù coâ , suùt tay laø m cho caây gaäy rôù t naèm treân ñaát.

1 2 3 4

Delhi Nabad de Lucknow Jumna Keshaila

117

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT “Chaøng Kieà u-hoa-lieân ôi! Chaøn g Kieà u-hoa-lieân ôi! Ngöôøi beân phaùi Baø-la-moân! Chaøng giöõ ñaï o moä t caùch soát saéng, haún hoøi. Trôøi vöøa raïng ñoâng, toâ i ra troâng nôi cöûa soå ñaõ thaáy chaøng döôù i baõi soâng Chaâ u-muïc-naõ maø tö töôûng, mình côû i traàn döôùi trôøi laïnh leõ o, coøn maé t thì ngoù söõng vaàng thaùi döông saép töø töø loä ra, ñaëng toûa theâ m caùi saùng cho nhöõng ngöôøi coù tín ngöôõng cao xa, thaønh thaä t. Chaøng thöôøng hay ngoà i treân moä t taûn g ñaù döôùi meù soâng. Quaàn aùo thaám öôù t ñaãm maø naø o chaøng coù nghó ñeán, cöù laàm thaà m khaán vaù i vaø nieäm kinh cho ñeán khi trôû goùt quay veà. Baáy giôø chaøng laï i ngaâm moät vaø i baøi keä ca tuïng ñaïo chaøng.

“Coøn toâi laø ngöôø i theo ñaï o Hoài, nhöng toâ i chöa coù dòp nghieân cöùu, toâi cuõng khoâng bieát nieä m kinh vaø caà u khaån chi caû. Hoài aá y, ngöôøi coù tín ngöôõng ñaïo Hoà i phaàn ñoâng toaøn laø nhöõng keû leâu loûng chôi bôøi, nay traø ñình, mai töûu ñieá m. Ñeàn thôø laä p ra cho laáy coù. Hoï maû i mieát vui say vôù i haàu non gaùi ñeïp, khoâng coøn bieát toân giaù o laø chi nöõ a. Nhöng duø vaä y, toâi haèng voïng töôûn g ñeán nhöõng söï hieån hieän linh thieâng. Nhaá t laø khi toâ i troâng thaáy chaøng Kieà u-hoa-lieân chaøo maët trôøi saé p moïc, vaø baét töø treân maø laàn xuoáng ñeán doøng soâng Chaâ u-muïcnaõ, thì döôøng nhö caû loøng daï toâ i ñeàu thô thaùi, nôû nang maø oâm aá p söï tín ngöôõng vaø o.

“Toâi coù moä t con haàu. Moã i khi gaø gaùy taøn canh, noù ñi ra meù soâng Chaâ u-muïc-naõ, theo chaøng Kieà u-hoa-lieân maø höùng laáy buï i caù t daá y leân trong khi chaøng dôø i goù t. Toâ i troâng ra thaáy caûnh töôïng aáy thì laáy laø m vui veû . Nhöng vöøa vui laï i vöø a thaáy moät caùi buoàn noù naûy ra, buoàn vì chaúng ñöôïc nhö con haàu aáy maø gaàn chaøng moät vaø i chuùt thì giôø, daã u cho ngaén nguûi ñi nöõa, toâ i cuõng ñeïp loøng.

“Moã i khi ñeán ngaøy leã , con haà u cuùng döôøng cho maáy thaày Baø-la-moân moä t caùch troïng haäu. Toâi thöôøng cho noù tieàn 118

ÑOAØN TRUNG COØN

ñaën g cung caá p maáy sö Baø-la-moân. Vaø moät hoâm, toâi baûo noù ñi thænh Kieàu-hoa-lieân maø döï yeán tieäc cuû a noù baøy. Noù nhìn toâi ra veû khoâng baèng loøng vaø ñaù p raèng: “Thöa coâng nöông, chaøng Kieàu-hoa-lieân chaúng heà thoï laõnh vaä t gì cuûa ai heát”.

“Toâi thaáy khoâng theå toû loøn g moä ñaï o cuûa toâ i cuøng chaøn g, toâ i ñaõ khoâng pheù p giaù p maët vôù i chaøng, maø cuõng khoâng pheù p nhaén nhuû vôùi con haàu, cho neân buoäc phaû i laëng thinh maø chòu. Toâi nhôù laïi oâng toâ i coù keá t duyeân vôù i moät ngöôø i ñaøn baø beân phaùi Baø-la-moân . Neân toâ i laáy laøm haân haïnh maø nghó raèng toâ i cuõng chung maùu muû vôùi doøng Baø -la-moân. Toâi thöôøng cho raèn g Kieà u-hoa-lieân vaø toâi khoâng xa laï chi maáy. Töø ñaây toâ i ham moä nghe con ñoøi thuaät laïi nhöõng chuyeän coå tích vaø truyeàn kyø veà thaùnh thaàn moät caùch roõ reä t, eâm ñeàm cuû a phaùi Baø -la-moân. Toâ i caøng nghe thì caøng thích, caøng thích laï i caøng ham meán caùi neàn vaên minh cuûa ngöôøi Baø-la-moân. Naø o laø töôïng thaàn tieân, naøo laø tieáng chuoâng moõ trong chuøa, naø o laø nhang ñeøn nghi nguù t, naø o laø muøi hoa pha vôù i muø i traàm bay leân ngaø o ngaït, naø o laø caùch nhaân töø trong saïch cuûa nhöõng thaày tu, naø o laø nhöõng böùc aûnh veõ hình nhöõ ng vò thaàn tieân giaùng theá , caû thaûy ñeàu chaá t chöùa trong trí töôûng cuûa toâ i, laøm cho toâ i nghó ra moät caùi theá giôù i vieãn voïng, meânh moân g, ñaày tinh thaàn vaên minh cuûa AÁn Ñoä töùc laø cuûa ñaï o Baø -la-moân.

“Taâm trí toâi nghó ra nhö theá, töïa hoà nhö toâ i laø moä t con chim ñöông bay vaån vô phoøng naø y qua phoøng kia, trong moä t caùi ñeàn coå to taùt, toái taêm.

“Luùc baáy giôø , giaëc loaïn daáy leân döõ doä i. Toâ i vaø con haàu ôû trong thaønh Ba-tra-oâng, thaät öu saàu. Phaùi Baø-la-moân ñoái nghòch vôù i ñaï o Hoài. Hai beân quyeát tranh nhau ñaëng laøm chuùa caû nöôùc AÁn Ñoä. Phuï vöông toâi töùc laø oâng hoaøng Soâ -lam, laø moät ngöôøi khoân ngoan baë t thieäp, ñaõ töøng xung ñoät choáng quaân Anh. OÂng laï i töï nghó raèng: ‘Gioáng da traéng naøy, hoï laøm 119

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT ñöôïc nhieà u vieäc laï thöôøng. Coù leõ ôû AÁn Ñoä, khoâ ng moät daân toä c naøo ñoá i ñòch laï i hoï. Vaäy thì ta khoâng neân laøm lieàu maø maát thaønh Ba-tra-oâng. Ta quyeá t khoâng giao chieá n vôùi quaân Anh ñaâ u.’ Cha toâi tính nhö theá, chuùng toâ i ñeà u khoâ ng vui. Vì trong thaønh, töø nhöõng baäc trai traùng, cho chí nhöõng keû da moài toùc baïc ñeàu xao ñoäng khoâng moä t ai muoán daøn hoø a vôù i quaân Anh. “Kieà u-hoa-lieân vaãn laø ngöôøi theo ñaï o Baø -la-moân, theá laø ngöôøi nghòch vôùi cha toâ i, maø giöõ caû binh quyeàn trong thaønh.

Moät hoâm chaøn g ñeán tröôùc cha toâi, khaúng khaù i noùi raèng: ‘OÂn g Soâ-lam! Neá u oâng khoâng quy haøng theo chuùng toâ i, toâ i ñònh seõ chieám thaønh naøy maø ngaên choáng vôùi quaân nghòch vaø khoâng dung oâng ñaâu.’

“Cha toâi nghe vaäy khoâng ñeå loøng lo, vì oâng saép giao hoøa vaø taùc hôïp vôùi quaân Anh, ñaëng ñaùnh boïn Baø -la-moân.

Neân khi Kieàu-hoa-lieân xin phaù t löông tieàn cho quaân lính thì cha toâ i cuõng chuaån cho, nhöng trao ra moät soá nhoû nhaë t laém .

Toâi thaáy tình traïng cuû a quaân lính thì ñoäng loø ng. Toâi beøn côû i ñoà nöõ trang cuû a toâi töø chaân chí coå maø giao cho con haàu, baûo noù ñöa qua cho chaøng Kieàu-hoa-lieân . Khi hay raèng chaøng ñaõ laõnh laáy thì chaân tay ñaàu coå toâi khoâng coøn moä t hoät ngoïc, moät chuùt vaøng, nhöng maø nheï nhaøng khoan khoaùi hôn xöa nhieà u. Chaøng Kieàu-hoa-lieân cuõng saép ra tay, beøn chuø i suùng cuõ, tuoát göôm xöa ñaëng coù xoâng vaøo tröôøng huyeát chieán.

“Moä t buoåi chieàu, thình lình coù moä t vieân Thoá ng cheá vaøo thaønh Ba-tra-oâng vôù i moät ñoä i binh Chaâu AÂu saéc phuï c ñoû hoàng choùi rôõ . Môùi hay raèng cha toâ i maät thô cho quan Thoáng cheá baûo tröø Kieàu-hoa-lieân, vì chaøng muoán daáy leân maø haï thuû mình. Töïa hoà nhö tim phoåi toâi ñaõ raõ ra töø mieáng, toâ i ñaõ mang nhuï c laém roài, toâ i ñaõ khoå laém roài, cho ñeán ñoãi toâ i khoâng coù moä t gioït luï y löng troøng.

120

ÑOAØN TRUNG COØN

“Toâi lieàn laá y y phuïc cuûa anh toâ i, maëc vaøo maø giaû trai, ñoaïn leùn böôù c ra khoûi thaønh. Khi naõ y ñaây quaân reo inh oûi, troáng ñaùnh töng böøng, khoùi bay mòt trôø i, suùng vang daäy ñaá t.

Baây giôø vuøng trôøi trôû neân phaúng laëng, töïa hoà nhö caùi cheá t bay phôùt treân vuõ truï, troâng ra gheâ gôm baé t ruøng mình. Boùng taø döông choùi ñoû treân soâng Chaâu-muïc-naõ tuoàng nhö keû laâm chung naèm treân vuõng maù u. Beân trôøi, vöøng traêng baïc loä ra, toû a caù i saùng trong cuûa noù treân khoaûng ñoàng roäng maø môù i roài ñaâ y traän chieán kòch lieä t ñaõ xaûy ra. Baây giôø ñaây , nhöõng keû naèm choàng chaát vôù i keû haá p hoái ñang mô maøng veà noãi vôï tình con, chaïnh baáy cho nhöõng keû döïa coät beân maøn! Toâ i traûi qua nhöõng khuùc ñöôøng thaûm thieát ñau thöông nhö vaäy laø can ñaû m laém roài. Nghó cho thaân gaù i moä t mình trong ñeâ m vaéng, thaáy muoân vaïn keû töû traän beân mình, thaá y caùi cheá t bay beân tai tröôùc maét, maø chaúng chuùt ruït reø, e sôï, thì laï laé m naø o! Toâ i thaät khoâng coøn bieá t sôï laø gì, nhö ñaõ thaønh ra moät keû maát hoàn. Ngoaøi ra caùi hy voïng tìm cho ñöôïc chaøng Kieàu-hoa-lieân, toâ i chaúng bieát öôùc ao ñieà u chi khaùc nöõa. Maõi ñeán gaàn nöûa ñeâm, toâi môùi ñöôï c gaë p Kieà u-hoa-lieân. Maø gaë p chaøng nôi ñaâu?

“Chính toâ i gaë p chaøng naèm meâ man baát tænh döôù i coä i moät caây xoaøi, gaàn soâng Chaâu-muïc-naõ. OÂi! Caùi tình thöông töôûng cuûa toâ i ñaõ laâu roài, naûy ra bao nhieâ u thì laïi daèn giaá u baáy nhieâu maø ñeå qua moät beân loøng, nay noù buøng vôõ caû ra.

Toâi khoân g theå chöùa chaát noù hoaø i trong loøn g. Toâi khoâng theå laøm chuû noù nöõa. Cho neân noù baét toâ i phaû i nhaøo laên treân chaân Kieàu-hoa-lieân, giuõ caû toùc toâi ra maø chuøi buï i treân chaân chaøng, vaø oâm laáy chaân chaøng maø hoân. Luùc baáy giôø, gioï t luïy toâi coá khoâng cho traøn maø cuõng traøn ra vaø nhoû xuoá ng chaân chaøng.

Kieàu-hoa-lieân beøn cöïa mình. Moät tieáng than nho nhoû thoaûn g qua ñoâ i moâ i taù i ngaét cuû a chaøng. Caë p maét coøn nhaém khít, chaøng môû mieäng muoán xin moät hôù p nöôùc maø uoáng. Toâi lieàn ñöùng daäy, laàn xuoáng soâng Chaâu-muïc-naõ, laáy moät vaït aù o 121

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT nhuùng döôù i nöôù c vaø trôû leân ñeå treân moâ i chaøn g. Keá toâi xeù moät cheù o aù o maø ñaé p leân maé t beân taû cuûa chaøng, vì nôi aáy bò moä t löôõi göôm ñaâ m. Ñoaïn thaáy nôi ñaà u chaøng bò moä t veá t saâ u, toâ i beøn ñaé p laïi kyõ vaø röôùi nöôùc treân maët chaøng. Laàn laàn , chaøng tænh laï i. Toâi hoûi chaøng coù muoán ñieàu chi nöõa chaêng, chaøng nhìn toâi vaø hoûi toâ i laø ai. Khoâng deø daët, toâi ñaùp raèng: “Thöa chaøng! Em laø con cuû a oâng hoaøng Soâ -lam!”

Toâi traû lôøi nhö theá laø mong raèng chaøng ñoaùi ñeán chuù t tình, chôù coù deø ñaâu vöø a nghe qua thì chaøng vuøng la leân raèng: ‘Trôøi ôi! Mi teä laém naø o, mi aùc laém naøo! Ta ñaõ ñeán giôø laâm chung maø mi laïi ñaønh laøm cho oâ ueá, nhô nhôù p caû moät ñôøi cuûa ta nöõa.’1 Chaøng noùi theá roài ñaùnh vaø o goø maù beân taû cuûa toâi moät caù i raá t maïnh laø m cho toâi toá i taêm maët maø y.

“OÂng ôi! Luùc aáy tuoåi toâi vöø a môùi hai taùm, vaø laø laàn thöù nhaát maø toâ i ra khoûi hoaøn g thaønh. Chaân chöa heà dôø i xa moät khoaûng ñöôøng khoâng xe, khoâng kieä u. Maé t chöa heà troâng thaáy nhöõng thaûm traïng treân ñöôøng tröôøng. Toâ i laï i ñaønh boû cha xa meï, döù t ñi moät mình moät boùng, chaúng quaûn muoân daëm nhoïc nhaèn; maø chöøng gaë p roà i laï i ñöôïc tieá p röôùc nhö vaäy. Theá thì Trôøi xeù t thöông caù i loøng töø thieän, khoan hoà ng cuûa toâi nhö vaäy ñoù!”

Toâi maûi nghe coâ Hoa Lang thuaät caùi tieå u söû cuûa coâ, tuoàng nhö toâ i ñöông mô maøng trong giaác moä ng. Cho ñeán ñoã i ñieá u thuoá c treân tay toâi chaù y taøn maø toâi haõy coøn chöa hay. Vì sao toâ i laïi moä nghe ñeán theá? Hoaë c laø gioïng noù i thanh nhö tieáng ñaøn? Hoaëc vì caùi tieå u söû khoå naõ o kia noù laøm cho taâm trí toâi laá y laøm thích thuù? Thaä t khoù maø ñoaùn cho ra vaäy. Luùc aáy, toâ i chæ ngoài laëng thinh maø nghe. Khi coâ thuaät ñeán ñaây, toâ i ngaát caû ngöôøi vaø thoá t leân lôø i traùch chaøng Kieà u-hoa-lieân 1

Vì chaøng ñaõ uoán g nöôù c cuû a moät coâ gaùi ñaïo Hoài.

122

ÑOAØN TRUNG COØN

raèng: “Khoán naïn laém thay! Loøng ngöôøi ñaâu maø baïc tình ñeán theá ?”

Coâ Hoa Lang beøn chaä m raõ i traùch toâi moä t caùch nhoû nheï raèng: “OÂng quaù lôøi ñoù.”

Toâi voäi trôû lôøi maø raèng: “AÁy cuõng laø cao thöôïng laém vaäy”. Nhöng coâ lieàn boû ñi maø raèng: “OÂng cho theá laø cao thöôïng sao? Neá u quaû laø cao thöôïng, thì ñaâu coù töø nhöõng ñieàu traân troïng maø loøng nhaân naøy xin hieán cho chaøng?”

Nghe vaäy roài, khoâng theå cheâ maø cuõng khoù noã i khen, toâi ñaønh laøm thinh ñeå nghe coâ tieá p chuyeän.

“OÂng ôi! Ban ñaàu toâi thaá t voïng laém , taâm trí toâi roái loaïn, khoå nhuïc laé m. Toâ i thaàm traùch raèn g: ‘Chaøn g ôi! Baïc tình chi laém vaäy! Ngöôø i coù cuûa muoán trao ra maø chaøn g ñieàm nhieân chaúng töôûng. Moät coâ gaùi coù taùnh ñöùc, coát caùch ñoan trang ñeå loøng mong moûi maø chaøng chaúng chuù t ñoaù i hoaø i!

Chaøng töï cao chaêng? Chaøng coi ngöôøi ñôø i nhö tro buï i chaêng, neân môùi ñaønh khoâng nghó chuùt thaân naø y?’

“Khi Kieà u-hoa-lieân ngoù qua thaáy ai laø ngöôøi cöûa caùc phoøng khueâ maø nay moät mình luùc canh khuya ñeâ m vaéng laïi quì laï y beân chaøng, coù leõ chaøng caûm xuùc chaê ng? Nhöng neù t maët chaøng vaãn töï nhieân, khoâng loä veû caû m ñoäng cuøng ngaïc nhieân chi caû. Chaøng nhìn toâ i giaây laù t, keá nheï laàn ngoài daäy.

Toâi ñöa tay ra haàu naâng ñôõ chaøng. Nhöng chaøng veït ra vaø raùn laàn xuoáng meù soâng moät caùch thieá t tha, ñau ñôùn. Nôi aáy coù moä t con thuyeàn troáng, khoâng baïn beø. Chaøng böôùc qua thuyeàn, ngoài vaøo trong maø cho troâ i theo doøng nöôùc! OÂ i! Luùc aáy toâi theïn bieát döôøng naø o! Nghó mình nhö moät ñoùa hoa ñöông xuaân laïi lìa caønh, ñem giao caû caùi khoái tình, caû caùi tuoå i thanh xuaân, caû nhöõng ñieàu ao öôùc vaø o Kieàu-hoa-lieân.

Chaøng laï i ñaønh böôùc xuoáng thuyeàn maø taùch theo doøng nöôùc bieác. Naêm ba phen, toâi ñònh nhaûy xuoáng soâng traàm mình cho 123

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT roà i. Nhöng coù moät caùi maõnh löï c khaùc thöôøng noù ngaên khoâng cho toâi traà m chaâu ñaém ngoïc. Vaàng traên g loä tröôùc chaân trôøi, laèn ñen saäm cuûa nhöõng caây beân soâng Chaâu-muïc-naõ, nhöõng dinh traïi thaê m thaúm ôû xa, gaàn moät ñoâ i cuï m xoaø i, taát caû töôûng nhö hieä p nhau maø loä veû öu saàu, laøm cho caù i baõ i chieán tröôøng troâng ra caøng theâm gheâ gôùm. Toâi maûi ngoù theo con thuyeàn ñöông rong ruoåi theo nhöõng bôø beán lôø môø, thì coù moät moái hy voïng mô hoà noù töø töø naû y ra, khieán cho toâ i khoâng nôõ lìa ñôø i, khoâng ñaønh döù t ñi trong caûnh tòch mòch döôùi boùng traêng thanh.

“Toâi beøn chaä m böôù c laàn theo meù soâng, traûi qua nhöõng coû lau raäm raï p, nhöõng loái buøn laày, khi loäi ngang ao vuõng, luùc laïi treøo treân nhöõng bôø gay go, traéc trôû. ” Hoa Lang thoát ñeán ñaây laïi ngöøng. Toâi cuõng laëng thinh, khoâng muoán laø m roän trí coâ . Coâ nín moä t chuù t, roài tieá p raèng: “Nhöõng böôùc ñöôøng, nhöõng vieäc xaûy ra töø tröôù c tôùi sau, toâi khoù thuaä t laïi cho roõ reä t, goïn gaøng, vì laø nhöõng loái naõo neà cho toâ i laém vaäy.

“OÂng ôi! Khi caë p maé t toâi troâng heá t thaáy con thuyeàn cuûa Kieàu-hoa-lieân, toâi böôùc chaân ra ñi, nhöng töïa hoà ñi treân moät caùi ñoàng vaéng meânh moâng, khoâng bieát ñaâu laø ñaâ u caû . Nhöõng khuùc ñoaïn tröôøng cuûa toâi nay chaát chöù a daãy ñaày trong trí toâi, neân toâ i khoâng bieá t noùi ñeán ñaâu laø cuøng vaø chöa roõ phaû i thuaät sao cho oâng nhaän laø thaät.

“Trong maáy naêm nay, ñaõ töøng laên loùc nôi bieå n khoå, toâi bieát raèng treân ñôøi, khoâng coù caù i gì laø khoù vaø khoâng coù caù i gì laø khoâng laøm ñöôïc. Hoï töôûng raèng moät naøng coâng chuùa ra khoûi hoaøng thaønh thì khoâng khi naøo chòu laän ñaän lao ñao ñöôïc laâu daøi... AÁy hoï laàm . Sôû dó ta xen vaø o moät ñaùm ñoâng roà i ta muoán ra, töù c nhieân ta ra ñöôïc; daàu khoù daàu deã, khoâng mau thì laâu, ta cuõng tìm ñöôïc ñöôøng ra. Ñöôøng ñôøi coù khaùc naø o 124

ÑOAØN TRUNG COØN

ñöôøn g ôû ñaùm ñoâng. Tuy noù khoâng phaûi ñöôøng cuû a moät vò coâng nöông, moät coâ kín coång cao töôøng, nhöng daà u theá naø o noù cuõng laø moä t con ñöôøng daé t ngöôø i ñeán nhieàu neûo khaùc nhau, hoaëc cao hôn hoaë c thaá p, ñöôøng quanh co thaêm thaú m, coù laém ñieà u vui maø cuõng coù laém ñieà u buoàn, coù laém böôùc deã daøn g maø cuõng coù laé m böôùc gian truaân. Daàu theá naø o, noù cuõng laø moät con ñöôøng.

“Caùi lòch söû löu laïc cuûa toâi treân con ñöôøng maø moï i ngöôøi ñeàu ñeå böôùc, caùi boä phieâ u löu tieåu thuyeá t cuû a toâi thaä t laø khoâng vui. Vaø coù leõ neá u thuaät vôùi oân g thì toâ i thuaät heá t khoâng ñöôïc. Noù i toù m moä t lôøi, toâ i traû i qua bieát bao côn khoå luùc nguy, nhöng Hoù a coâng haõ y coøn vuøi daäp maõi chöa thoâi.

Thaân toâi tuoàng nhö ngoïn löûa, caøng chaù y thì caøng cao, toâi gaë p caøng nhieà u caûnh ngoä gian nan, toâ i laïi caøng vöôït leân khoûi ñaù m ngöôø i treân ñöôøng ñôøi vaä y. Heã toâ i bieá t ñöôï c thanh cao, thì daàu coù caù i khoå saâ u xa bao nhieâ u, toâi cuõ ng khoâng ñeå yù .

Nhöng vöøa khi toâ i ñöôï c hieåu raèng ngoïn löûa khoán cuøng noù ñöa leân ngoïn löûa haân haïnh nhaá t, caû hai ñeàu nguoäi laïnh heá t, toâ i ñaõ kieät söùc roài. Ngaø y nay, toâi khoâng coøn töï vuøi daä p, khoâng coøn bay nhaûy trong choán buï i traàn. Vaø caùi lòch söû toâ i cuõng döù t ñi nhaèm luùc naøy...”

Hoa Lang thuaät ñeán ñaâ y roài nín laëng.

Nhöng toâi laéc ñaàu maø cho raèng chöa thaä t döùt, toâ i nhoû nheï raèng: “Thöa coâng nöông! Toâ i cam loã i xin coâng nöông thuaä t theâ m cho roõ ñoaïn cuoái cuøng, aáy laø coâng nöông trao gôûi cho toâ i moä t caùi aùch naëng, aáy laø coâ muoán cho toâi chia saàu sôùt thaûm vôùi coâ vaä y.”

“Töø khi Kieàu-hoa-lieân ñi roài, toâi cöù laàn theo tìm chaøng maõi. Moä t ñoâi khi doï ñöôïc tin chaøng, nhöng chöa heà giaù p maët. Chaøng raø y ñaây mai ñoù, thoaùng qua nhö ngoïn gioù vaàng 125

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT maây, khi ñeán Ñoâng, luùc qua Taây, roài laïi ra ñi chôù khoâng nhaát ñònh ôû nôi naø o. Toâi maëc ñoà ni coâ Baø -la-moân, vaø qua thaønh Bình-an-kinh, vaøo moät caûnh chuøa kia mong ñöôïc tin chaøng.

Vì tin töùc trong coõ i AÁn Ñoä ñeà u doàn veà nôi ñoù caû. Toâi laáy laøm lo laéng, buoàn raàu maø nghe thuaä t nhöõn g chieán traän xaûy ra.

Ban ñaà u coøn ñöôïc moä t ñoâi khi thaáu tin, laàn laàn khoâng coøn nghe bieát chi nöõ a. Nhöõng vò anh huøng kia vôùi Kieà u-hoa-lieân maø teân tuoåi löøng laã y khaép nôi, baây giôø ñeà u lu môø tieâ u taùn trong ñaùm löû a khoùi moät caùch toái taêm, môø mòt. Ñoaïn toâ i töø giaõ oâng sö trong chuøa maø ñi tìm chaøn g. Toâi sang nhaø naøy roà i ñeán nhaø kia, heát xöù naø y roà i qua xöù khaùc, nhöng chöa gaëp chaøng. Moät vaøi ngöôøi bieá t chaøng, soá aáy ít laém , ñeàu nhaän raèng chaøn g ñaõ boû maïng nôi chieán tröôøng, hoaëc laø bò quaân nghòch xöû töû luù c taøn binh. Nhöng, beân loøng toâi laïi coù moä t tieáng nhoû noù töø töø phía trong maø leân, baû o toâi raèng Kieà u-hoalieân haõy coøn soán g. Chaøn g Baø -la-moân aáy, caùi loøng trong saïch aáy, caây höông thôm tho aá y noù chöa thaät döùt ñaâu, noù coøn chôø ngöôøi trinh baïch ñeán daâng caû taâ m hoàn ñaë ng kheâu cho noù theâ m saùng ra!

“Ngaãm ra, coù laé m keû cô haøn nhôø gia coâng caàu nguyeän neân theo ñöôïc ñaïo Baø -la-moân , chôù chöa töøn g thaáy ngöôøi theo Hoài giaù o maø muoán qua ñaïo Baø -la-moân. Toâi töôûng coøn chôø laâ u môù i mong hieä p maët vôùi chaøng; vaø tröôùc toâi phaûi theo ñaïo Baø la-moân. OÂ i thoâi! Tính ra ñaõ treân ba möôi naêm roài. Ngaøy nay, veà tinh thaàn, veà taùnh neá t, toâi ñaõ hoùa haún ra laø moät coâ sö Baø la-moân roà i. Caù i gioï t maùu Baø-la-moân kia, khi xöa baø toâ i truyeàn laïi, baây giôø noù chaû y khaé p trong thaân toâi vaø laøm cho thö thaùi caû chaân tay toâi. Toâi thöôøng cho raèng neáu gaëp ñöôï c Kieàu-hoa-lieân thì toâi khoân g chuùt ngaïi nguøn g, voäi laên beân chaân cuûa ngöôøi yeâu nhaá t trong buoåi xuaân xanh maø trao vöø a taâm hoàn vöøa hình voùc. Toâ i töôûng ñeán theá neâ n haêng haù i laém!

Toâi thích nghe thuaät nhöõng coâng lao cuûa Kieàu-hoa-lieân choán 126

ÑOAØN TRUNG COØN

sa tröôøn g, nhöng toâi khoân g caûm xuùc, khoâng ñoäng tình nhieàu.

Toâi chæ nhôù trong trí raát roõ raøn g, chaøng Kieàu-hoa-lieân trong chieác thuyeàn con, döôù i boùng traêng trong, nheø nheï theo doøng nöôùc eâm treân soâng Chaâ u-muïc-naõ . Ngaøy vaø ñeâm , toâ i haèng voïng töôûng, thaáy chaøng moä t mình moät boùng rong ruoåi theo con ñöôøng bí thieát cuûa hoù a coâng.

“Moä t hoâ m, toâ i hay ñöôïc tin chaøng, vì muoán laùnh naïn neân qua xöù Neâ-baïc-nhó.1 Toâi ôû ñoù cuõng laâ u môù i ñöôïc bieá t raèng chaøng ra ñi ñaõ ñöôïc nhieàu naêm roài, baâ y giôø khoâng roõ nguï nôi naø o. Töø ñoù, toâ i khoân g ngaõ loøng, cöù ñi tìm chaøng maõi.

Coù khi gaàn nhieà u daân toäc toân giaùo khaùc, caùch sinh hoaï t khaùc, nhöng toâi giöõ khoâng cho phai lôït caùi tín ngöôõng ñaïo Baø -la-moân, ñaëng khoâng hoå maë t vôùi chaøng, vì bieát raèng con thuyeàn nay gaàn ñoã beán roài.

“Theá thì laøm sao maø ñoã , laøm sao maø gaàn? Khi naõy, khi naõy ñaây , chính laø sau ba möôi taùm naê m xa caùch, ba möôi taùm naêm löu laïc, toâi môùi thaáy ñöôïc Kieàu-hoa-lieân...”

“Sao? Coâng nöông laïi gaë p ñöôïc chaøng?” Toâ i hoûi nhö vaäy vì toâ i noùng nghe.

Hoa Lang lieàn nhoû nheï ñaùp raèng: “OÂng bieát toâi gaëp theá naøo chaêng? Toâi gaë p chaøng da moài toùc baïc, hình voùc oá m gaà y, ngoà i trong saân laøng maø laûy baé p vôùi moät coâ vôï, chaúng phaûi ñaï o Baø -la-moân. Chung quanh laø moä t baày treû ñang chôi ñuøa”.

Caùi lòch söû thuaä t ñeán ñaây laø cuøng. Toâi muoán thoát vaøi lôø i haàu giaû i cho coâ ñöôïc ít phaàn saà u. Toâi khuyeân raèng: “Coâng nöông ôi! Moät chaøng Baø -la-moân beành boàng, löu laïc trong ba möôi taùm naê m trôøi, deã gì maø giöõ ñaïo cho veïn toaøn. Phaàn thì chung chaï vôù i nhöõng daân toäc khaùc toân giaùo, 1

Neù pal

127

ÑAÏO LYÙ NHAØ PHAÄT khaùc tín ngöôõng, phaàn thì phaûi lo maø troán traùnh ñaëng baûo toàn taùnh maïng, aét phaûi ñoå i haún toân giaù o ñi môùi tieän.”

Coâ ñaùp: “Toâi cuõng chaùn bieát laém. Nhöng toâi khoân g hieåu vì sao toâ i cöù töôûng chaøng laø soá t saéng veà ñaï o Baø -la-moân hoaø i. Toâ i cuõng khoâng hieå u vì sao luùc toâ i coøn thô, toâi laïi ñem heát loøng daï maø hieán cho chaøng. Teù ra nay toâ i môùi roõ ñöôïc raèng caùi soát saéng cuû a chaøng khi xöa chaúng phaûi do bôûi loøng thaønh, bôûi trí töôûng, maø laïi laø bôû i thoù i quen ñoù thoâi! Toâi ngôõ chaøng ñaéc chaân lyù , ñöôïc tín ngöôõng thanh cao. Chôù khoâng thì ñaâ u ñeán ñeâm khuya thaân gaù i daëm tröôøng, tìm ñöôïc chaøng roài laï i bò oá nhuï c vaøo maët. AÁy laø caùch chaøng tieá p ñaõi moät coâ gaùi tuoåi vöøa hai taù m, môù i laàn ñaà u boû laà u ñaø i, dinh thöï, boû meï cha, anh chò maø taù ch daëm tìm chaøng, chaúng neä khoù khaên chi caû.

OÂi! Kieàu-hoa-lieân , teù ra nay chaøng cuõng ñoå i haún toân giaùo ñi roà i. Theá thì tieän cho chaøng. Chôù nhö toâ i, vì ai maø boû troïn moät ñôøi, boû troïn caû tuoåi thanh xuaân, roài bieá t laáy ñaâ u maø theá , maø buø vaøo?”

Coâ ñöùng daäy, chaø o toâi baèng tieáng Baø -la-moân. Nhöng coâ laïi ñoåi ñi maø duøng tieáng ñaï o Hoà i. Coâ chaøo baèng tieáng Hoài giaù o. Coâ chaø o baèng tieáng Hoài giaù o laø coá yù töø giaõ nhöõng tín ngöôõng Baø la moân giaù o ngaøy nay ñaõ raõ rôøi nhö tro buïi... Toâ i chöa kòp traû lôø i thì coâ ñaõ ngaõ ra treân loä, gaàn nuùi Hy-maõ-laïp.

Toâi nhaém maét giaây laùt maø oân laï i caùi kieá p ñoaïn tröôøn g aáy. Coâ gaùi ngoài trong dinh, treân taám khaû m nhung, tay choáng caèm, döï a cöûa soå maø troâng ra, thaáy chaøng Baø -la-moân chaøo vaàng thaù i döông döôù i meù soâng Chaâu-muïc-naõ. Keá thaáy coâ moät mình moät boùng traûi qua muoân daëm ñöôøng xa. Ñoaïn thaáy coâ nhìn vaøo caùi gia ñình aám aù p, yeân vui cuûa chaøng kia, hai haøng leä baét töø trong maø laên ra ñaàm ñìa. Sau roát, toâ i thaáy coâ vì thaát voïng, khoâng nhaø, khoâng baïn, ngoà i döôùi trôø i.

128

ÑOAØN TRUNG COØN

Toâi beøn môû maét ra. Söông ñaõ tan daàn treân hoø n nuùi choùi ra traéng xoùa döôùi aùnh maët trôøi. Coâ Hoa Lang ñi ñaõ laâu roài.

Treân ñöôøng, thöông khaù ch laïi qua. Ai naáy ñeà u laáy laø m laï maø thaáy toâi ngoà i moät mình treân taûng ñaù döïa leà ñöôøng.

(Dòch thuaät töø nguyeân taùc cuûa thi haøo Rabindranath Tagore) C. LÔØI PHUÏ CUÛA NGÖÔØI DÒCH

AÙ

i tình veà ñaïo ñöùc, cao thöôïng thay! Nhöng bao ngöôøi laàm veà aùi tình! Anh chaøng ñaïo ñöùc vì caûnh ngoä maø thay ñoåi loøng tín ngöôõng. Nhöng ai kia vì tình neân phaû i khoå taâm. Môù i bieát ñaï o ñöùc cuõng laø moä t troø chôi, moä t hoài quen taùnh cuûa moät ít haïng ngöôø i. Toä i nghieäp! Caùi khoá i tình kia naøo thaá u noãi loá i giaû doái trong taâm con ngöôøi.

AÙi tình thaønh thaät cuõng cao thöôïng nhö ñaï o ñöùc thaâm traàm. AÙ i tình töï trong taâm cuõng ñaùng kính nhö loøng ñaï o toát laønh. Nhöng aù i tình veà taâm chí maø ñaï o ñöùc veà taùnh neát thôø i hai beân nghòch haún nhau. Beân kia cao thöôïng bao nhieâ u, beân naøy laï i thaá p thoûi baáy nhieâ u! Laáy ñaïo ñöùc maø laøm quen taùnh, thì con ngöôø i aáy ai caà u laø m chi? Ñaïo ñöùc khoâng phaû i laø söï thaät trong taâm laøm cho ta ñöôïc theâm chaân chính, an hoøa, laïi chæ laø nhöõng caûnh ngoä, leã giaùo, taäp tuïc ôû ngoaøi, thì coøn noù i laøm chi?

Chaøng kia luùc tröôùc chöa phaû i laø haønh ñaïo chaân thaønh, laïi veà sau laïc ñaïo, baáy giôø coâ coân g chuùa môù i nhaän bieát thì muoän roà i. Cao thöôïng thay vaø khoå haïnh thay cho aùi tình vôù i ñaï o ñöùc chaân thaä t. Ñ. T. C. 129