quynguyen03

814

815

歸元直指

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ QUYEÅN HAÏ

卷下 辦明異端 太原,王先生,名中,字克平,問空谷禪師 曰。論語云。攻乎異端斯害也已。晦菴指佛 老爲異端。此說何如。 空谷曰。異端者,雜學也。孔子謂習於雜 學,則害於正道之學。直言而已,且無蘊奧。 朱子何以拘直爲曲乎。孔子存時,佛法未至中 國。孔子惟聞佛之道德,故稱西方有大聖人。 漢明帝時,佛法纔至中國,孔子已沒六百年 矣。是故孔子不見佛法也。旣不見佛法,指佛 何法爲異端乎。佛法旣爲異端,孔子何以指佛 爲聖人乎。 老死旣爲異端,孔子何以言曰。老聃博古 知今,則吾師也。是以博問老子之後,傳誦其

Bieän minh dò ñoan Thaùi Nguyeân, Vöông tieân sanh, danh Trung, töï Khaéêc Bình, vaán Khoâng Coác thieàn sö vieát: Luaän ngöõ vaân: Coâng hoà dò ñoan, tö haïi daõ dó. Hoái Am chæ Phaät, Laõo vi dò ñoan, thöû thuyeát haø nhö?

Khoâng Coác vieát: Dò ñoan giaû, taïp hoïc daõ. Khoång töû vò taäp ö taïp hoïc, taéc haïi ö chaùnh ñaïo chi hoïc. Tröïc ngoân nhi dó, thaû voâ uaån aùo. Chaâu töû haø dó caâu tröïc vi khuùc hoà?

Khoång töû toàn thôøi, Phaät phaùp vò chí Trung Quoác, Khoång töû duy vaên Phaät chi ñaïo ñöùc, coá xöng taây phöông höõu ñaïi thaùnh nhaân.

Haùn Minh ñeá thôøi, Phaät phaùp taøi chí Trung Quoác, Khoång töû dó moät luïc baùch nieân hyõ. Thò coá Khoång töû baát kieán Phaät phaùp daõ. Kyù baát kieán Phaät phaùp, chæ Phaät haø phaùp vi dò ñoan hoà? Phaät phaùp kyù vi dò ñoan, Khoång töû haø dó chæ Phaät vi thaùnh nhaân hoà?

Laõo töû kyù vi dò ñoan, Khoång töû haø dó ngoân vieát: Laõo Ñam baùc coå tri kim, taéc ngoâ sö daõ? Thò dó baùc vaán Laõo töû

816

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

語,以示門弟子焉。晦菴非惟曲排佛老,亦悖 孔子崇尙佛老也。 後世指佛老爲異端者,圖掩其德,設此逄蒙 之計也。後學自無所燭者,未免隨人指呼,效 而言之,喚鐘作罋也。一朝學到李屏山,林希 逸,而至景濂,大章諸公之地,自能識破矣。 夫佛老者,道學也。指道學爲異端者,其爲 智乎,不智乎。其爲善心乎,謾人乎。汝亦學 理者,猶未識破也。今識破之後,不可死於一 人,半人之語乎。韓子未知佛法之前,所以排 佛。及見大顚禪師之後,深敬佛法。

QUYEÅN HAÏ

817

chi haäu, truyeàn tuïng kyø ngöõ, dó thò moân ñeä töû yeân? Hoái Am phi duy khuùc baøi Phaät, Laõo, dieäc boäi Khoång töû suøng thöôïng Phaät, Laõo daõ.

Haäu theá chæ Phaät, Laõo vi dò ñoan giaû, ñoà yeåm kyø ñöùc, thieát thöû Baøng Moâng chi keá daõ. Haäu hoïc töï voâ sôû chuùc giaû, vò mieãn tuøy nhaân chæ hoâ, hieäu nhi ngoân chi, hoaùn chung taùc uùng daõ. Nhaát trieâu hoïc ñaùo Lyù Bình Sôn, Laâm Hy Daät, nhi chí Caûnh Lieâm, Ñaïi Chöông chö coâng chi ñòa, töï naêng thöùc phaù hyõ.

Phuø Phaät, Laõo giaû, ñaïo hoïc daõ. Chæ ñaïo hoïc vi dò ñoan giaû, kyø vi trí hoà, baát trí hoà? Kyø vi thieän taâm hoà, maïn nhaân hoà? Nhöõ dieäc hoïc lyù giaû, du vò thöùc phaù daõ. Kim thöùc phaù chi haäu, baát khaû töû ö nhaát nhaân baùn nhaân chi ngöõ hoà. Haøn töû vò tri Phaät phaùp chi tieàn, sôû dó baøi Phaät. Caäp kieán Ñaïi Ñieân Thieàn sö chi haäu, thaâm kính Phaät phaùp.

晦菴潛心佛學,可謂博矣。其排佛者,心

Hoái Am tieàm taâm Phaät hoïc, khaû vò baùc hyõ. Kyø baøi Phaät

病也。苟不排佛,則後學多看佛書。凡看佛

giaû, taâm beänh daõ. Caåu baát baøi Phaät, taéc haäu hoïc ña khaùn

書,則見其心病矣。晦菴密設牆壍,關住後 學,令後學欲歸於己,是以力排佛也。要顯自 己之功,圖掩他人之德。是何心乎。

Phaät thö. Phaøm khaùn Phaät thö, taéc kieán kyø taâm beänh hyõ.

Hoái Am maät thuyeát töôøng tieäm, quan truï haäu hoïc, linh haäu hoïc duïc ö kyû, thò dó löïc baøi Phaät daõ. Yeáu hieån töï kyû chi coâng, ñoà yeåm tha nhaân chi ñöùc, thò haø taâm hoà?

Thi vieát:

詩曰。 采苓采苓, 首陽之巔。

Thaùi linh thaùi linh.

Thuû döông chi ñieân.

818

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

人之爲言,

Nhaân chi vi ngoân.

苟亦無信。

Caåu dieäc voâ tín.

舍旃舍旃,

Xaû chieân xaû chieân.

苟亦無然。

Caåu dieäc voâ nhieân.

人之爲言,

Nhaân chi vi ngoân.

胡得焉。

Hoà ñaéc yeân?

此之謂也。 曰。師言明矣。孔子崇尙佛老,諸書具 載。晦菴排之,實悖孔子也。吾儕未之思耳。 余雖未常排佛,然亦因其排,故余亦惑之,未克 篤敬於佛。

819

Thöû chi vò daõ!

Vieát: Sö ngoân minh hyõ. Khoång töû suøng thöôïng Phaät, Laõo, chö thö cuï taûi. Hoái Am baøi chi, thaät boäi Khoång töû daõ.

Ngoâ saøi vò chi tö nhó. Dö tuy vò thöôøng baøi Phaät, nhieân dieäc nhaân kyø baøi, coá dö dieäc hoaëc chi, vò khaéc ñoác kính ö Phaät.

Kim daõ phaûn nhi tö chi, dö haïi chí ñöùc thaäm hyõ. Thò vi

今也反而思之,余害至德甚矣。是爲大

ñaïi maäu. Thoáng taâm taät thuû, hoái nhi truy chi, baát khaû ñaéc

謬。痛心疾首,悔而追之,不可得已。自今而

dó. Töï kim nhi haäu, thoï Phaät minh giaùo, quy y leã kính, thöù

後,受佛明教,歸依禮敬,庶爲補過之萬一矣。

vi boå quaù chi vaïn nhaát hyõ.

820

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

1. Bieän minh leõ dò ñoan

T

QUYEÅN HAÏ

821

ñeán Trung Hoa. Luùc aáy, Khoång töû ñaõ maát hôn 600 naêm roài. Nhö vaäy, Khoång töû thaät khoâng ñöôïc bieát ñeán phaùp

ieân sanh Vöông Trung, töï Khaéc Bình, ngöôøi Thaùi

Phaät. Ñaõ khoâng bieát ñeán phaùp Phaät thì chæ vaøo phaùp naøo

Nguyeân, thöa hoûi thieàn sö Khoâng Coác raèng: “Saùch

cuûa Phaät maø cho laø dò ñoan taø leäch? Hôn nöõa, neáu phaùp

Luaän ngöõ noùi: ‘Ñeå taâm nghieân cöùu nhöõng thuyeát dò ñoan

Phaät ñaõ laø dò ñoan taø leäch, vì sao Khoång töû laïi ngôïi khen

taø leäch laø coù haïi.’ Hoái Am(1) laïi cho raèng ñaïo Phaät vaø ñaïo

Phaät laø baäc ñaïi thaùnh nhaân?

Laõo ñeàu laø dò ñoan taø leäch, lôøi aáy theá naøo?”

“Coøn nhö noùi Laõo töû laø dò ñoan taø leäch, vì sao Khoång

Thieàn sö Khoâng Coác ñaùp: “Noùi dò ñoan taø leäch laø ñeå chæ

töû laïi coù lôøi khen raèng: ‘Laõo Ñam laø ngöôøi hieåu thaáu vieäc

nhöõng hoïc thuyeát hoãn taïp, khoâng chính ñaùng. Khoång töû

xöa nay, thaät ñaùng laøm thaày ta.’ Vì theá, sau khi thöa hoûi

noùi: ‘Neáu theo caùi hoïc hoãn taïp aét phaûi coù haïi cho ñöôøng

nhieàu vieäc vôùi Laõo töû, Khoång töû ñaõ ñem lôøi cuûa Laõo töû

hoïc chaân chaùnh.’ Ñoù laø lôøi noùi thaúng thaén, roõ raøng, khoâng

truyeàn daïy laïi cho caùc ñeä töû cuûa mình.

coù gì uaån khuùc, aån yù, vì sao Chu töû(2) laïi uoán ngay thaønh

“Hoái Am nhö vaäy khoâng chæ duøng lôøi sai leäch baøi baùc

cong? Vaøo thôøi Khoång töû, ñaïo Phaät chöa truyeàn tôùi Trung

ñaïo Phaät vaø ñaïo Laõo, maø coøn phaûn boäi söï toân kính cuûa

Hoa. Khoång töû chæ ñöôïc nghe noùi veà ñaïo ñöùc cuûa Phaät, ñaõ

Khoång töû(1) ñoái vôùi ñaïo Phaät vaø ñaïo Laõo.

ngôïi khen raèng: ‘Phöông taây(3) coù baäc ñaïi thaùnh nhaân.’ “Ñôøi Haùn Minh ñeá,

(4)

(1)

phaùp Phaät môùi chính thöùc truyeàn

Hoái Am laø hieäu cuûa Chu töû, chính teân laø Chu Hy. Hoái Am laø goïi theo teân ngoâi nhaø maø Chu töû töøng giaûng daïy hoïc troø vaøo ñôøi Toáng (960-1279), nay thuoäc huyeän Kieán Döông, tænh Phuùc Kieán, naèm veà phía taây baéc nuùi Vaân Coác. Hoïc thuyeát cuûa Chu Hy ñöôïc moät soá nhaø Nho tin theo. OÂng cuõng coù hieäu laø Thaûo Ñöôøng, nhôø coù kieán thöùc roäng neân ñöôïc vua Lyù Toâng ñôøi Toáng phong chöùc Thaùi sö, töôùc Huy quoác coâng. OÂng ban ñaàu theo hoïc Phaät, veà sau laøm vieäc bieân taäp vaø chuù giaûi caùc saùch Nho nhö Töù thö, Nguõ kinh...

(2) Töùc Hoái Am. (3) Phöông taây: chæ AÁn Ñoä, vì naèm veà phía taây Trung Hoa. (4) Töùc vaøo ñôøi Haäu Haùn, sau loaïn Vöông Maõng, thuoäc theá kyû thöù nhaát. Haùn Minh ñeá ôû ngoâi töø naêm 58 ñeán naêm 75. Vaøo naêm AÁt Söûu (65), vò vua naøy ñaõ phaùi moät söù boä do Saùi AÂm daãn ñaàu sang AÁn Ñoä ñeå caàu thænh kinh töôïng vaø môøi chö taêng sang truyeàn baù ñaïo Phaät. Thaät ra thì ñaïo Phaät ñaõ baét ñaàu ñöôïc truyeàn ñeán Trung Hoa töø ñôøi Haùn Bình ñeá, vaøo khoaûng naêm ñaàu tieân cuûa Coâng nguyeân.

“Ngöôøi ñôøi sau coù keû cho raèng phaùp Phaät vôùi ñaïo Laõo laø dò ñoan, taø leäch, laøm che laáp ñöùc saùng cuûa Phaät Laõo, ñeàu do ôû caùi möu keá Baøng Moâng phaûn thaày cuûa Hoái Am.(2) Vì keû haäu hoïc khoâng töï mình saùng toû môùi rôi vaøo choã chæ bieát noùi theo ngöôøi khaùc, nhìn thaáy chuoâng ñoàng laïi goïi laø caùi lu! Ñeán khi söï hoïc ñaït ñeán möùc nhö caùc oâng Lyù Bình (1)

Hoái Am baøi xích Phaät Laõo, töï nhaän mình laø ngöôøi ñaïo Nho nhöng laïi noùi ngöôïc lôøi Khoång töû, neân noùi laø phaûn boäi.

(2) Möu keá Baøng Moâng phaûn thaày cuûa Hoái Am: Vaøo ñôøi nhaø Haï, khoaûng 2.000 naêm tröôùc Coâng nguyeân, Baøng Moâng hoïc baén cung vôùi Haäu Ngheä. Hoïc xong, suy nghó raèng: ‘Trong thieân haï chæ coù Ngheä laø hôn ta maø thoâi.’ Baøng Moâng lieàn möu vieäc gieát thaày ñeå thaønh ngöôøi baén gioûi nhaát. Tröôøng hôïp cuûa Hoái Am cuõng vaäy, oâng theo hoïc phaùp Phaät ñeå roài trôû laïi tìm caùch baøi baùc ñaïo Phaät, cuõng coù theå goïi laø phaûn thaày.

822

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Sôn, Laâm Hy Daät... hoaëc ñöôïc nhö caùc vò Caûnh Lieâm, Ñaïi

823

“Kinh Thi coù ñoaïn:

Chöông... thì töï nhieân seõ coù theå thaáu hieåu maø nhaän bieát

Haùi rau linh, haùi rau linh,

ñöôïc.

Nuùi Thuû Döông phaûi leân taän ñænh.(1) Chæ laø chuyeän bòa ñaët thoâi,

“Hoïc thuyeát cuûa Phaät vôùi Laõo ñeàu laø theo ñaïo lyù. Thöû

Chôù neân nheï daï caû tin lôøi ngöôøi.

hoûi, neáu baûo hoïc theo ñaïo lyù laø dò ñoan thì aáy laø ngöôøi

Nghe roài ñeå loït qua tai,

saùng suoát hay laø keû ngu si? Laø ngöôøi coù loøng toát hay laø

Thì lôøi bòa ñaët gaït ai ñöôïc naøo?

keû doái traù? OÂng cuõng laø ngöôøi hoïc theo ñaïo lyù nhöng chöa nhaän bieát ñöôïc leõ aáy. Nay sau khi ñaõ nhaän bieát ñöôïc roài,

“Cuõng chính laø noùi leân yù nghóa naøy.”

ñöøng neân rôi vaøo choã sai laàm chæ vì lôøi noùi cuûa keû khaùc.

Vöông Trung thöa: “Lôøi thaày daïy raát roõ. Vieäc ñöùc Khoång

“Haøn töû(1) khi chöa hoïc bieát phaùp Phaät thì baøi baùc, ñeán sau khi ñöôïc gaëp thieàn sö Ñaïi Ñieân thì heát loøng toân kính phaùp Phaät. Hoái Am ngaám ngaàm hoïc Phaät, cuõng coù theå goïi laø bieát nhieàu hieåu roäng, nhöng quay sang baøi baùc ñaïo Phaät laø vì trong loøng coøn coù choã sai leäch, khieám khuyeát.

Neáu khoâng baøi baùc thì e raèng nhöõng keû haäu hoïc aét seõ coù nhieàu ngöôøi ñoïc kinh saùch Phaät. Khi ñoïc kinh saùch Phaät aét seõ thaáy roõ choã sai leäch, khieám khuyeát cuûa mình. Vì theá maø Hoái Am môùi aâm thaàm raøo chaén, ngaên caûn haøng haäu hoïc, khieán cho hoï tin töôûng theo oâng. Ñoù laø lyù do oâng coá

töû toân kính Phaät vaø Laõo, trong caùc saùch ñeàu coù noùi. Hoái Am cheâ bai, thaät traùi ngöôïc vôùi yù cuûa Khoång töû. Chuùng toâi thaät chöa suy xeùt choã ñoù. Tuy toâi chöa töøng baøi baùc ñaïo Phaät, nhöng nghe theo lôøi cheâ bai cuûa Hoái Am cuõng laø laàm laïc. Vì theá maø chöa heát loøng kính ngöôõng phaùp Phaät.

Nay xeùt laïi raát coù haïi cho ñöùc haïnh cuûa chính mình, ñoù thaät laø loãi laàm raát lôùn. Nay toâi laáy laøm ñau xoùt, aên naên hoái haän, nhöng vieäc ñaõ lôõ roài! Töø nay xin nhaän laõnh giaùo phaùp saùng suoát cuûa ñöùc Phaät, qui y leã kính, mong söûa ñoåi ñöôïc loãi laàm trong muoân moät!”

söùc baøi baùc ñaïo Phaät. Vì muoán khoe baøy coâng traïng cuûa mình maø coá söùc che giaáu ñöùc ñoä cuûa ngöôøi khaùc, loøng daï nhö vaäy laø theá naøo?

(1)

Töùc Haøn Duõ, moät baäc danh nho soáng vaøo ñôøi nhaø Ñöôøng, coù laøm baøi vaên teá caù saáu raát noåi tieáng. Veà sau, ôû nöôùc ta coù Nguyeãn Thuyeân cuõng coù vaên taøi, laøm baøi vaên teá caù saáu baèng vaên Noâm raát hay, ñöôïc vua ñoåi hoï thaønh Haøn Thuyeân laø do lieân heä vôùi caâu chuyeän cuûa Haøn Duõ.

(1)

Rau linh, coù nôi hieåu laø rau ñaéng, laø loaïi rau moïc nôi aåm thaáp, neân duøng trong baøi naøy ñeå noùi roõ lôøi bòa ñaët voâ lyù chaúng neân tin theo, vì laøm sao leân ñænh nuùi maø coù theå haùi ñöôïc rau linh?

824

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

辦明楊墨 太原曰。或謂佛學爲九流之數,又類楊墨 之流。此事實然不。 空谷曰。甚矣。子胡不知也。九流載於史 記。漢武帝時,司馬相如之所述也。此時未有 佛法,何以知佛爲九流也。夫楊墨一行之士 也。佛是弘道大聖人也。豈可類於楊墨耶。 楊墨以行事爲教,無大道之法言。孟子非 之。公非也。佛以大道爲教,綂天地三教之極 祖也。惜相如之不遇乎。遇則推尊而尙之。 必有可觀也。 曰。佛有兼愛,近乎墨也。 曰。慈悲喜捨,佛之德也。豈是溺情汨志 之愛乎。慈悲之愛也,德也。溺情之愛者,私 也。韓昌黎曰。博愛之謂仁。此流於情而混 淆也。 孔子曰。博施於民而能濟衆,必也聖乎。 孟子曰。惻隱之心,仁之端也。孔孟非溺情汨 志,亦非眞妄混淆。故可與慈悲之愛相表裏。

QUYEÅN HAÏ

825

Bieän minh Döông, Maëc Thaùi Nguyeân vieát: Hoaëc vò Phaät hoïc vi cöûu löu chi soá, höïu loaïi Döông, Maëc chi löu, thöû söï thaät nhieân phuû?

Khoâng coác vieát: Thaäm hyõ, töû hoà baát tri daõ? Cöûu löu taûi ö Söû kyù, Haùn Voõ ñeá thôøi, Tö Maõ Töông Nhö chi sôû thuaät daõ. Thöû thôøi vò höõu Phaät phaùp, haø dó tri Phaät vi cöûu löu daõ?

Phuø Döông, Maëc nhaát haønh chi só daõ, Phaät thò hoaèng ñaïo ñaïi thaùnh nhaân daõ, khôûi khaû loaïi ö Döông, Maëc da?

Döông, Maëc dó haønh söï vi giaùo, voâ ñaïi ñaïo chi phaùp ngoân. Maïnh töû phi chi, coâng phi daõ. Phaät dó ñaïi ñaïo vi giaùo, thoáng thieân ñòa tam giaùo chi cöïc toå daõ, Tích Töông Nhö chi baát ngoä hoà, ngoä taéc suy toân nhi thöôïng chi, taát höõu khaû quan daõ.

Vieát: Phaät höõu kieâm aùi, caän hoà Maëc daõ?

Vieát: Töø bi hyû xaû Phaät chi ñöùc daõ, khôûi thò nòch tình mòch chí chi aùi hoà? Töø bi chi aùi giaû, ñöùc daõ. Nòch tình chi aùi giaû, tö daõ. Haøn Xöông Leâ vieát: Baùc aùi chi vò nhaân. Thöû löu ö tình nhi hoãn haøo daõ.

Khoång töû vieát: Baùc thí ö daân nhi naêng teá chuùng, taát daõ thaùnh hoà? Maïnh töû vieát: Traéc aån chi taâm, nhaân chi ñoan daõ.

Khoång Maïnh phi nòch tình coát chí, dieäc phi chaân voïng hoãn haøo, coá khaû döõ töø bi chi aùi töông bieåu lyù.

826

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

嗚呼。儒宗以綱常爲先,明道兼之。釋宗 以明道爲先,綱常兼之。衆人觀之似乎不同。 達人觀之而實同也。

QUYEÅN HAÏ

827

OÂ hoâ! Nho toâng dó cang thöôøng vi tieân, minh ñaïo kieâm chi. Thích toâng dó minh ñaïo vi tieân, cang thöôøng kieâm chi.

Chuùng nhaân quan chi töï hoà baát ñoàng, ñaït nhaân quan chi nhi thaät ñoàng daõ.

法華經云。是法住法位，世間相常住。

Phaùp Hoa kinh vaân: Thò phaùp truï phaùp vò, theá gian

若說俗閒經書,治世語言,貲資生業等皆順正

töôùng thöôøng truï. Nhöôïc thuyeát tuïc gian kinh thö, trò theá

法。

ngöõ ngoân, tö sanh nghieäp ñaúng, giai thuaän chaùnh phaùp.

華嚴經云。佛法不異世閒法,世間法不異 佛法。若如是,豈無綱常之道耶。 老子曰。愛民治國能無爲乎。凡如是

Hoa Nghieâm kinh vaân: Phaät phaùp baát dò theá gian phaùp, theá gian phaùp baát dò Phaät phaùp. Nhöôïc nhö thò, khôûi voâ cang thöôøng chi ñaïo da?

Laõo töû vieát: AÙi daân trò quoác naêng voâ vi hoà? Phaøm nhö

者,佛老皆有綱常也。旣有綱常之道,豈不忠

thò giaû, Phaät, Laõo giai höõu cang thöôøng daõ. Kyù höõu cang

於君,不孝於親,不修道德,不弘仁義。由此觀

thöôøng chi ñaïo, khôûi baát trung ö quaân, baát hieáu ö thaân, baát

之,佛老豈違綱常乎。 三教聖人鼎立天下,司大道之化權也。旣

tu ñaïo ñöùc, baát hoaèng nhaân nghóa? Do thöû quan chi, Phaät, Laõo khôûi vi cang thöôøng hoà?

Tam giaùo thaùnh nhaân ñænh laäp thieân haï, tö ñaïi ñaïo chi

不識佛老之道,是不智也。曲排佛老,是無仁

hoùa quyeàn daõ. Kyù baát thöùc Phaät, Laõo chi ñaïo, thò baát trí daõ.

也。

Khuùc baøi Phaät, Laõo, thò voâ nhaân daõ.

孔孟之學教人學仁義也。讀其書而遺其仁 義,輒攻於文藝乎。恃彼文藝肆於己意,而至 曲排佛老,誤之甚矣。丧其心德,亦誤後學。 諸人當自省察而已矣。

Khoång, Maïnh chi hoïc, giaùo nhaân hoïc nhaân nghóa daõ. Ñoäc kyø thö nhi di kyø nhaân nghóa, trieáp coâng ö vaên ngheä hoà. Thò bæ vaên ngheä töù ö kyû yù, nhi chí khuùc baøi Phaät, Laõo, ngoä chi thaäm hyõ. Taùng kyø taâm ñöùc, dieäc ngoä haäu hoïc, chö nhaân ñöông töï tænh saùt nhi dó hyõ.

828

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

2. Bieän minh veà hoïc thuyeát Döông, Maëc(1)

OÂ

ng Vöông Trung ngöôøi ôû Thaùi Nguyeân thöa hoûi: “Coù ngöôøi noùi ñaïo Phaät laø moät trong chín hoïc (2) phaùi, laïi coù ngöôøi xem ñaïo Phaät cuõng töông töï nhö caùc hoïc phaùi cuûa hoï Döông, hoï Maëc. Vieäc aáy coù ñuùng chaêng?”

Thieàn sö Khoâng Coác ñaùp: “Thaät laø sai laàm quaù laém, sao oâng laïi khoâng bieát? Chín hoïc phaùi maø oâng noùi ñoù, coù cheùp trong saùch Söû kyù do Tö Maõ Thieân(3) tröôùc thuaät vaøo (1)

Döông Chaâu vaø Maëc Ñòch laø hai ngöôøi ñaõ ñeà xöôùng hai chuû thuyeát khaùc nhau. Döông Chaâu ngöôøi ñôøi Chieán quoác (403-256 tröôùc Taây lòch), ñeà xöôùng thuyeát Vò ngaõ, hay Töï lôïi. Theo thuyeát naøy, duø nhoå boû moät sôïi loâng cuûa mình maø coù lôïi cho caû thieân haï cuõng chaúng laøm, vì nhaán maïnh ñeán lôïi ích cuûa töï thaân. Maïnh töû töøng cheâ boû thuyeát naøy, cho raèng nhöõng keû theo thuyeát aáy thì khoâng bieát lieàu thaân vì nöôùc. Maëc Ñòch cuõng ngöôøi ñôøi Chieán quoác, sanh ra sau Laõo töû vaø Khoång töû nhöng tröôùc Lieät töû, Trang töû vaø Maïnh töû. OÂng hoïc theo thuyeát Laõo, sau ñeà xöôùng thuyeát Kieâm aùi, hay Baùc aùi. Theo thuyeát naøy, ngöôøi ta phaûi thöông yeâu taát caû moïi ngöôøi nhö nhau, chaúng phaân bieät keû thaân ngöôøi sô. Maïnh töû cheâ boû thuyeát Maëc Ñòch, baûo laø thuyeát cuûa haïng khoâng coù cha, vì khoâng thöông cha mình hôn keû xa laï.

Tuy vaäy, caû hai thuyeát naøy ñeàu ñaõ töøng giaønh ñöôïc söï uûng hoä cuûa moät soá ngöôøi.

(2) Chín hoïc phaùi (Cöûu löu): Chæ caùc phaùi 1. Nho hoïc: xuaát phaùt töø ñôøi vua Nghieâu nhaø Ñöôøng, vua Thuaán nhaø Ngu, ñeán ñôøi nhaø Chaâu ñöôïc Khoång töû san ñònh vaø phaùt huy, löu truyeàn maõi veà sau. 2. Ñaïo hoïc: Xuaát phaùt töø hoïc thuyeát cuûa Laõo töû, nhöng laïi thieân veà vieäc tu döôõng tinh thaàn, luyeän thuaät tröôøng sanh. 3. AÂm döông hoïc: döïa theo kinh Dòch cuûa Nho giaùo, nhöng thieân veà vieäc xem thieân töôïng, thôøi vaän. 4. Phaùp hoïc: chuyeân saâu veà vieäc söû duïng hình phaùp, theå cheá ñeå cai trò thieân haï. 5. Danh hoïc: chuyeân saâu veà vieäc phaân bieät caùc khaùi nieäm, teân goïi. 6. Maëc hoïc: töùc hoïc thuyeát cuûa Maëc Ñòch. 7. Tung hoaønh hoïc: hoïc phaùi thieân veà giôùi chính trò, caàm quyeàn. 8.

Taïp hoïc: hoïc phaùi laãn loän giöõa caùc phaùi Nho, Maëc... 9. Noâng hoïc: hoïc phaùi chuyeân saâu veà caùc vaán ñeà noâng hoïc.

(3) Nguyeân taùc ghi laø Tö Maõ Töông Nhö, chaéc coù söï nhaàm laãn, vì ngöôøi tröôùc thuaät saùch Söû kyù laø Tö Maõ Thieân, töï laø Töû Tröôøng. Saùch naøy coù nhaéc ñeán chín hoïc phaùi trong caùc phaàn Theá gia, Lieät truyeän. Tö Maõ Töông Nhö laø moät nhaân vaät khaùc ñoàng thôøi, nhöng khoâng phaûi taùc giaû saùch Söû kyù.

QUYEÅN HAÏ

829

ñôøi vua Haùn Voõ ñeá.(1) Thôøi aáy ôû Trung Hoa chöa coù Phaät phaùp, laøm sao noùi raèng ñaïo Phaät laø moät trong chín hoïc phaùi? Hai oâng Döông, Maëc chæ laø nhöõng ngöôøi ñeà xöôùng moät caùch soáng rieâng, coøn ñöùc Phaät laø baäc Ñaïi Thaùnh khai môû moät ñaïo lôùn, haù coù theå xem laø töông töï nhö Döông, Maëc hay sao?

“Hoï Döông, hoï Maëc laáy vieäc laøm maø daïy ngöôøi, khoâng coù giaùo phaùp, ñaïo lyù. Maïnh töû ñaõ töøng cheâ boû hai phaùi aáy, thieân haï cuõng ñeàu cheâ. Coøn Phaät theo ñaïo lôùn maø daïy doã, bao goàm heát caû Tam giaùo trong trôøi ñaát. Chæ tieác laø Tö Maõ Thieân chaúng ñöôïc gaëp Phaät. Neáu gaëp aét phaûi suy toân, kính chuoäng vaø nhaän ra ñöôïc choã toát ñeïp ñaùng hoïc hoûi.”

Vöông Trung laïi hoûi: “Ñaïo Phaät coù noùi ñeán tình thöông bình ñaúng bao truøm, chaúng phaûi cuõng gaàn guõi vôùi hoïc thuyeát cuûa hoï Maëc ñoù sao?”

Thieàn sö Khoâng Coác ñaùp: “Caùc ñöùc taùnh töø, bi, hyû, xaû cuûa ñaïo Phaät khoâng phaûi laø thöù tình luyeán aùi meâ ñaém.

Loøng yeâu thöông cuûa töø bi goïi laø ñaïo ñöùc, coøn söï luyeán aùi meâ ñaém chæ laø thöù tình caûm rieâng tö maø thoâi.

“Haøn Xöông Leâ(2) coù noùi: ‘Tình thöông roäng khaép laø ñöùc nhaân, neáu vöôùng vaøo tình rieâng thì thaønh ra hoãn taïp, roái loaïn.’

(1)

Khoaûng 140-85 tröôùc Döông lòch.

Haøn Xöông Leâ töùc laø Haøn Duõ, cuõng goïi laø Haøn töû, coù nhaéc ñeán ôû baøi tröôùc.

Haøn Duõ laø ngöôøi coù vaên taøi vaøo ñôøi nhaø Ñöôøng, ñoã tieán só vaø ra laøm quan ôû trieàu ñình. Ñôøi vua Hieán Toâng (806-820), Haøn Duõ daâng bieåu ngaên caûn vieäc vua vaø trieàu ñình suøng thöôïng ñaïo Phaät. Trong tôø bieåu, oâng duøng vaên chöông raát hay, ñöa ra ñuû lyù leõ coâng kích, baøi baùc ñaïo Phaät. Vua khoâng vöøa loøng, baõi chöùc oâng vaø ñaøy ñi xa. Veà sau, Haøn Duõ gaëp ñöôïc thieàn sö Ñaïi Ñieân, nghe giaûng giaûi Chaùnh phaùp vaø thaáu hieåu, trôû thaønh ngöôøi suøng moä ñaïo Phaät. Qua ñaàu nhaø Toáng (theá kyû 10), trieàu ñình xeùt oâng laø baäc vaên taøi loãi laïc beøn truy phong cho oâng. Vì tröôùc oâng töøng ôû xöù Xöông Leâ neân vua Toáng truïy phong cho oâng töôùc Xöông Leâ baù. Vì vaäy cho neân ñôøi sau thöôøng goïi oâng laø Haøn Xöông Leâ.

(2)

830

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

“Khoång töû daïy raèng: ‘Ngöôøi naøo mang taøi vaät thí khaép muoân daân, laïi hay cöùu giuùp taát caû moïi ngöôøi, aét phaûi xöng ñoù laø baäc thaùnh.’ Maïnh töû noùi: ‘Loøng traéc aån laø ñaàu moái cuûa ñöùc nhaân.’

“Lôøi daïy cuûa hai vò Khoång, Maïnh khoâng theo tình rieâng meâ ñaém, cuõng khoâng laãn loän giöõa chaân thaät vaø giaû doái, neân coù theå so vôùi loøng töø bi cuûa nhaø Phaät, trong ngoaøi ñeàu coù choã töông hôïp.

“OÂi! Ñaïo Nho daïy tröôùc phaûi giöõ theo cang thöôøng, nhôø ñoù töï nhieân saùng roõ ñaïo lyù. Ñaïo Phaät daïy tröôùc phaûi saùng roõ ñaïo lyù, sau ñoù töï nhieân thuaän theo cang thöôøng. Ngöôøi ñôøi xem qua coù veû nhö khaùc bieät, nhöng keû thoâng ñaït thì thaáy thaät ra laø gioáng nhau.

“Kinh Phaùp hoa daïy: ‘Phaùp truï ôû ngoâi phaùp, töôùng theá gian vaãn coøn.’ Neân duø coù giaûng thuyeát kinh saùch theá gian, noùi ra nhöõng leõ an daân trò nöôùc, hay chæ daïy caùc ngheà nghieäp möu sanh, heát thaûy ñeàu laø thuaän theo Chaùnh phaùp.

“Kinh Hoa nghieâm daïy: ‘Phaùp Phaät khoâng khaùc vôùi phaùp theá gian, phaùp theá gian khoâng khaùc vôùi phaùp Phaät.’ Nhö vaäy, leõ naøo laïi laø ñaïo khoâng coù cang thöôøng hay sao?(1) (1)

Nhöõng ngöôøi coâng kích ñaïo Phaät cho raèng “ñaïo Phaät laø ñaïo khoâng coù leõ cang thöôøng”, vì hoï nghó chæ coù Nho giaùo môùi daïy leõ cang thöôøng maø thoâi.

QUYEÅN HAÏ

831

“Laõo töû noùi: ‘Yeâu daân, trò nöôùc, haù coù theå khoâng laøm ñöôïc sao?’(1) Nhö vaäy thì ñaïo Phaät vaø ñaïo Laõo cuõng ñeàu thuaän theo cang thöôøng. Ñaõ thuaän theo cang thöôøng, leõ naøo laïi khoâng coù loøng trung vôùi ñaát nöôùc, khoâng hieáu thaûo vôùi cha meï, khoâng tu döôõng ñaïo ñöùc, khoâng roäng laøm vieäc nhaân nghóa hay sao? Xeùt theo ñoù thì ñaïo Phaät vaø ñaïo Laõo leõ naøo laïi traùi vôùi cang thöôøng hay sao?

“Ba vò Thaùnh nhaân cuûa Tam giaùo ví nhö ba chaân vaïc ñöùng vöõng trong thieân haï, giöõ quyeàn giaùo hoùa ñaïi ñaïo.

Neáu khoâng bieát ñeán hai ñaïo Phaät, Laõo laø ngöôøi khoâng coù trí, coøn baøi baùc Phaät, Laõo laø thieáu maát ñöùc nhaân.

“Hoïc thuyeát Khoång, Maïnh daïy ngöôøi ta nhöõng ñieàu nhaân nghóa. Keû ñoïc saùch Nho maø boû maát ñieàu nhaân nghóa, leõ naøo chæ chuù troïng ôû phaàn vaên chöông kheùo leùo thoâi sao?

Bôûi chæ döïa vaøo choã vaên chöông boùng baåy neân môùi theo yù rieâng cuûa mình maø sai leäch baøi baùc Phaät, Laõo, thaät laø sai laàm bieát bao! Ñaõ töï mình ñaùnh maát tinh thaàn ñaïo ñöùc, coøn laøm cho nhöõng ngöôøi haäu hoïc phaûi laàm laïc, caùc oâng phaûi töï mình tænh taùo maø xeùt kyõ leõ aáy.”

(1)

Caâu naøy trích töø chöông thöù 10 trong quyeån Ñaïo ñöùc kinh, khaùc vôùi baûn thoâng duïng do Vöông Baät chuù giaûi, vì baûn naøy ghi laø “yeâu nöôùc, trò daân”; nhöng laïi gioáng vôùi coå baûn Maõ Vöông Ñoâi vöøa tìm ñöôïc gaàn ñaây. Phaûi chaêng vaøo thôøi ngaøi Toâng Boån thì baûn Maõ Vöông Ñoâi vaãn coøn ñöôïc löu haønh?

832

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

辦明虛無寂滅 太原曰。晦菴所惡,虛無寂滅之教。新安 陳氏曰。老氏虛無,佛氏寂滅。此說如何。 空谷曰。虛無寂滅有權實二義。 以權言之,則虛無寂滅是空幻之語。凡夫 執有,小乘執空,中乘執不有不空。大乘當體 卽空,不墮衆數。妙有非有,眞空不空。不立 一塵,不捨一法。縱橫逆順,法法全眞。 是故大覺世尊爲破凡夫之有故,乃曰此身

QUYEÅN HAÏ

833

Bieän minh hö voâ tòch dieät Thaùi Nguyeân vieát: Hoái Am sôû oá hö voâ tòch dieät chi giaùo.

Taân An Traàn thò vieát: Laõo thò hö voâ, Phaät thò tòch dieät. Thöû thuyeát nhö haø?

Khoâng Coác vieát: Hö voâ tòch dieät höõu quyeàn thaät nhò nghóa.

Dó quyeàn ngoân chi, taéc hö voâ tòch dieät, thò khoâng huyeãn chi ngöõ. Phaøm phu chaáp höõu, Tieåu thöøa chaáp khoâng, Trung thöøa chaáp baát höõu baát khoâng. Ñaïi thöøa ñöông theå töùc khoâng, baát ñoïa chuùng soá, dieäu höõu phi höõu, chaân khoâng baát khoâng, baát laäp nhaát traàn, baát xaû nhaát phaùp, tung hoaønh nghòch thuaän, phaùp phaùp toaøn chaân.

Thò coá Ñaïi giaùc Theá Toân vò phaù phaøm phu chi höõu coá,

虛幻,令心寂滅。爲破小乘之空故,乃責其陷

naõi vieát thöû thaân hö huyeãn, linh taâm tòch dieät; vò phaù Tieåu

於解脫深坑,令求出離。爲破中乘之不有不空

thöøa chi khoâng coá, naõi traùch kyø haõm ö giaûi thoaùt thaâm

故,乃責其縛於幻有,令求大乘。此皆善權方 便之術也。 以實言之,則虛無寂滅是萬有之母,出生天 地人物,動植飛潛,而至萬法者也。佛教曰。

khanh, linh caàu xuaát ly; vò phaù Trung thöøa chi baát höõu baát khoâng coá, naõi traùch kyø phöôïc ö huyeãn höõu, linh caàu Ñaïi thöøa. Thöû giai thieän quyeàn phöông tieän chi thuaät daõ.

Dó thaät ngoân chi, taéc hö voâ tòch dieät thò vaïn höõu chi maãu, xuaát sanh thieân ñòa nhaân vaät, ñoäng thöïc phi tieàm, nhi chí vaïn phaùp giaû daõ. Phaät giaùo vieát: ‘Tuøng voâ truï boån, laäp

從無住本,立一切法。乃至無有少法可得,然

nhaát thieát phaùp’, naõi chí ‘voâ höõu thieåu phaùp khaû ñaéc, Nhieân

燈佛爲我授記。

Ñaêng Phaät vò ngaõ thoï kyù’.

834

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

老子曰。道可道非常道,名可名非常名。 無名天地之始,有名萬物之母。常無欲以觀其 妙,常有欲以觀其徼。 孔子曰。易無思也,無爲也,寂然不動也。 寂然不動卽是虛無寂滅。 虛無寂滅之中含藏一切萬物。感而遂通之 時,出生一切萬法。如斯至妙之理,非天下之 至神其孰能與此焉。 禮曰。無爲而物成,是天道也。 子思子曰。上天之載,無臭無聲。三教聖 賢之旨,皆是眞常寂滅,眞空不空,初無少異。 佛說生滅滅已,寂滅爲樂者,蓋令空其妄情 也。正所謂。人欲一分消,天理一分長。豈教 人絶滅天理而入枯木死灰矣。 要知天地人物,以及萬類,皆具眞常寂滅之 理,初無間然。自是愚夫不覺,喚作遊魂,實可 悲也。

QUYEÅN HAÏ

835

Laõo töû vieát: ‘Ñaïo khaû ñaïo phi thöôøng ñaïo, danh khaû danh phi thöôøng danh. Voâ danh thieân ñòa chi thuûy, höõu danh vaïn vaät chi maãu. Thöôøng voâ duïc dó quan kyø dieäu, thöôøng höõu duïc dó quan kyø yeâu.’

Khoång töû vieát: Dòch voâ tö daõ, voâ vi daõ, tòch nhieân baát ñoäng daõ. Tòch nhieân baát ñoäng, töùc thò hö voâ tòch dieät.

Hö voâ tòch dieät chi trung, haøm taøng nhaát thieát vaïn vaät.

Caûm nhi toaïi thoâng chi thôøi, xuaát sanh nhaát thieát vaïn phaùp.

Nhö tö chí dieäu chi lyù, phi thieân haï chi chí thaàn, kyø thuïc naêng döõ thöû yeân?

Leã vieát: Voâ vi nhi vaät thaønh, thò thieân ñaïo daõ.

Töû Tö töû vieát: Thöôïng thieân chi taûi, voâ xuù voâ thanh, Tam giaùo thaùnh hieàn chi chæ, giai thò chaân thöôøng tòch dieät, chaân khoâng baát khoâng, sô voâ thieåu dò.

Phaät thuyeát sanh dieät dieät dó, tòch dieät vi laïc giaû, caùi linh khoâng kyø voïng tình daõ. Chaùnh sôû vò: Nhaân duïc nhaát phaàn tieâu, thieân lyù nhaát phaàn tröôûng. Khôûi giaùo nhaân tuyeät dieät thieân lyù nhi nhaäp khoâ moäc töû hoâi hyõ?

Yeáu tri thieân ñòa nhaân vaät dó caäp vaïn loaïi giai cuï chaân thöôøng tòch dieät chi lyù, sô voâ giaùn nhieân. Töï thò ngu phu baát giaùc, hoaùn taùc du hoàn, thaät khaû bi daõ.

Hoái Am ñoäc Phaät thö, khaû chæ kieán ñaéc phaù phaøm phu

晦菴讀佛書,可只見得破凡夫方便語乎。

phöông tieän ngöõ hoà? Khaû thò baát thöùc hö voâ tòch dieät thò

可是不識虛無寂滅是萬有之母乎。可是不識

vaïn höõu chi maãu hoà? Khaû thò baát thöùc Tam giaùo thaùnh hieàn

836

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

837

三教聖賢之旨皆是眞常寂滅之理乎。可是自 欺其心特爾曲說,疑誤後學乎。所以惡佛老爲 虛無寂滅之教,其脫於大理,豈小小哉。

chi chæ, giai thò chaân thöôøng tòch dieät chi lyù hoà? Khaû thò töï

佛法自漢明永平十年而來,明主名賢莫不

Phaät phaùp töï Haùn minh, Vónh bình thaäp nieân nhi lai,

推尙爲大道之學。至於後世之下,晦菴惡之爲 虛無寂滅之教。且夫晦菴所惡果當乎,不當 乎。晦菴識見,可逾東漢三國之人物否乎。可 逾隨唐五大之人物否乎。可逾盛宋遼金之人 物否乎。 太誓曰。天視自我民視。天聽自我民聽。 故孔子曰。吾從衆,未聞從於一己之偏意也。 晦菴偏意排佛,是何見乎。我今唯提大 意,發覺人心。請自裁度,悟之而已矣。 曰。中也不敏,聞師之言,胷中有若豁然 矣。

khi kyø taâm ñaëc nhó khuùc thuyeát, nghi ngoä haäu hoïc hoà? Sôû dó oá Phaät, Laõo vi hö voâ tòch dieät chi giaùo, kyø thoaùt ö ñaïi lyù, khôûi tieåu tieåu tai? minh chuû danh hieàn maïc baát suy thöôïng vi ñaïi ñaïo chi hoïc.

Chí ö haäu theá chi haï, Hoái Am oá chi vi hö voâ tòch dieät chi giaùo, thaû phuø Hoái Am sôû oá quaû ñöông hoà, baát ñöông hoà?

Hoái Am thöùc kieán, khaû du Ñoâng Haùn, Tam quoác chi nhaân vaät phuû hoà? Khaû du Taán, Toáng, Teà, Löông, Traàn, Nam Baéc trieàu chi nhaân vaät phuû hoà? Khaû du Tuøy, Ñöôøng, Nguõ Ñaïi chi nhaân vaät phuû hoà? Khaû du Thaïnh Toáng, Lieâu, Kim chi nhaân vaät phuû hoà?

Thaùi theä vieát: Thieân thò töï ngaõ daân thò, thieân thính töï ngaõ daân thính. Coá Khoång töû vieát: Ngoâ tuøng chuùng, vò vaên tuøng ö nhaát kyû chi thieân yù daõ.

Hoái Am thieân yù baøi Phaät, thò haø kieán hoà? Ngaõ kim duy ñeà ñaïi yù, phaùt giaùc nhaân taâm, thænh töï taøi ñoä, ngoä chi nhi dó hyõ.

Vieát: Trung daõ baát maãn, vaên sö chi ngoân, hung trung höõu nhöôïc khoaùt nhieân hyõ.

838

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

3. Bieän minh yù nghóa hö voâ tòch dieät

OÂ

ng Vöông Trung ngöôøi ôû Thaùi Nguyeân thöa hoûi: “Hoái Am voán gheùt giaùo lyù hö voâ tòch dieät. Hoï Traàn ôû Taân An cho ñaïo Laõo laø hö voâ, ñaïo Phaät laø tòch dieät. Leõ aáy theá naøo?”

Thieàn sö Khoâng Coác ñaùp: “Hö voâ tòch dieät coù hai nghóa. Ñoù laø nghóa phöông tieän vaø nghóa chaân thaät.

“Hieåu theo nghóa phöông tieän thì hö voâ tòch dieät chæ laø lôøi troáng khoâng, huyeãn hoaëc. Keû phaøm phu chaáp coù, haïng Tieåu thöøa chaáp khoâng, haøng Trung thöøa laïi chaáp chaúng coù chaúng khoâng. Baäc Ñaïi thöøa ngay nôi theå taùnh cuûa caùc phaùp roõ bieát laø khoâng, chaúng rôi vaøo nhöõng kieán chaáp nhö treân; thaáu ñaït söï hieän höõu nhieäm maàu chaúng phaûi laø coù, nhaän bieát söï troáng khoâng chaân thaät chaúng phaûi laø khoâng; neân duø moät chuùt buïi traàn cuõng chaúng taïo ra, cuõng khoâng tröø boû baát cöù phaùp naøo; duø ngang hay doïc, duø ngöôïc hay xuoâi, heát thaûy caùc phaùp ñeàu laø chaân thaät.

“Cho neân, baäc Ñaïi giaùc Theá Toân vì muoán phaù tröø söï chaáp coù cho keû phaøm phu môùi daïy raèng: Thaân naøy khoâng thaät coù, nhö aûo hoùa, khieán cho taâm hoï höôùng veà tòch dieät; vì muoán phaù tröø söï chaáp khoâng cho haïng Tieåu thöøa, môùi quôû traùch hoï laø choân mình trong hoá saâu cuûa söï giaûi thoaùt, khieán cho hoï phaûi mong caàu thoaùt ra; vì muoán phaù tröø söï chaáp chaúng coù chaúng khoâng cho haøng Trung thöøa, môùi quôû traùch hoï laø troùi buoäc trong caùi coù khoâng chaân thaät, khieán hoï phaûi caàu ñöôïc Ñaïi thöøa. Heát thaûy ñeàu laø nhöõng phöông tieän kheùo leùo, tuøy theo töøng tröôøng hôïp maø söû duïng.

QUYEÅN HAÏ

839

“Hieåu theo nghóa chaân thaät thì hö voâ tòch dieät laø goác cuûa muoân vaät, töø ñoù sanh ra trôøi ñaát, con ngöôøi, caùc loaøi ñoäng vaät, thöïc vaät cho ñeán taát caû caùc phaùp. Ñaïo Phaät daïy raèng: ‘Do nôi goác laø khoâng coù choã truï maø taïo ra taát caû caùc phaùp’(1) cho ñeán ‘khoâng moät chuùt phaùp naøo coù theå ñöôïc... cho neân ñöùc Phaät Nhieân Ñaêng môùi thoï kyù cho ta’.(2) “Laõo töû noùi: ‘Ñaïo maø coù theå giaûng noùi ñöôïc thì chaúng phaûi caùi ñaïo thöôøng toàn; teân maø coù theå ñaët ra ñöôïc thì chaúng caùi teân chaân thaät. Khoâng teân laø coäi nguoàn ban sô cuûa trôøi ñaát; coù teân laø choã sanh ra muoân vaät. Thöôøng khoâng ham muoán laø ñeå xem roõ choã huyeàn dieäu. Thöôøng coù ham muoán laø ñeå thaáy bieát choã ngaên che.’

“Khoång töû daïy: ‘Leõ bieán dòch khoâng coù choã lo laéng, khoâng coù choã taùc ñoäng, vaéng laëng an nhieân chaúng ñoäng.’

Vaéng laëng an nhieân chaúng ñoäng, ñoù chính laø hö voâ tòch dieät.

“Trong choã hö voâ tòch dieät aáy haøm chöùa heát thaûy muoân vaät. Do söï caûm öùng thoâng suoát maø sanh ra taát caû caùc phaùp. Nguyeân lyù nhieäm maàu huyeàn dieäu nhö theá, neáu khoâng phaûi laø baäc chí thaàn trong thieân haï thì ai coù theå nhaän bieát ñöôïc?

“Kinh Leã noùi: ‘Khoâng laøm gì caû maø muoân vaät thaønh töïu, ñoù laø ñaïo cuûa trôøi.’ Töû Tö noùi: ‘Choã laøm cuûa trôøi voán khoâng coù tieáng xaáu, khoâng coù tieáng toát.’

“Muïc ñích cuûa caùc vò thaùnh hieàn trong Tam giaùo ñeàu höôùng ñeán choã tòch dieät chaân thaät thöôøng coøn, ñeán choã (1)

Caâu naøy trích töø kinh Duy-ma-caät, phaåm Quaùn chuùng sanh, laø lôøi Boà Taùt Duy-ma-caät noùi vôùi Boà Taùt Vaên-thuø-sö-lî.

(2) Caâu naøy laáy yù töø kinh Kim Cang. ÔÛ ñaây nhaéc vieäc ñöùc Phaät Nhieân Ñaêng ñaõ töøng thoï kyù cho ñöùc Phaät Thích-ca veà sau seõ thaønh Phaät.

840

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

troáng khoâng chaân thaät chaúng phaûi laø khoâng, xöa nay chaúng coù gì khaùc nhau.

“Phaät daïy: ‘Sanh dieät döùt roài, tòch dieät laø vui.’(1) Ñoù laø muoán daïy ngöôøi tu döùt heát moïi tình thöùc hö voïng. Quaû thaät laø: ‘Bôùt ñöôïc moät phaàn tham muoán thì leõ trôøi laïi theâm moät phaàn saùng roõ.’ Nhö theá naøo phaûi daïy ngöôøi döùt tuyeät leõ trôøi maø rôi vaøo choã nhö caây khoâ, nhö beáp laïnh hay sao?(2) “Neân bieát raèng, töø trôøi ñaát, con ngöôøi cho ñeán muoân loaøi ñeàu saün coù leõ tòch dieät chaân thaät thöôøng coøn, chöa töøng döùt maát. Chæ vì ngöôøi ngu töï khoâng roõ bieát, cho ñoù laø linh hoàn vaát vöôûng, thaät ñaùng thöông thay!

“Hoái Am ñoïc kinh saùch Phaät chæ thaáy ñöôïc nghóa phöông tieän phaù tröø kieán chaáp cuûa phaøm phu thoâi sao? Hay laø khoâng roõ bieát ñöôïc nghóa hö voâ tòch dieät laø goác sanh ra muoân vaät? Hay laø khoâng roõ bieát ñöôïc muïc ñích cuûa caùc vò thaùnh hieàn trong Tam giaùo ñeàu laø leõ chaân thöôøng tòch dieät? Hay laø töï doái loøng mình, coá tình bòa ñaët nhöõng lôøi sai leäch ñeå khieán keû haäu hoïc phaûi nghi ngôø, laàm laïc? Vì gheùt boû giaùo phaùp hö voâ tòch dieät cuûa Phaät, Laõo maø boû soùt ñi phaàn nghóa lyù quan troïng, haù coù phaûi laø vieäc nhoû nhoi sao? “Ñaïo Phaät truyeàn ñeán Trung Hoa töø nieân hieäu Vónh Bình thöù 10 ñôøi Haùn Minh ñeá.(3) Töø ñoù, caùc baäc vua chuùa, (1)

Caâu naøy trích töø moät baøi keä trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn, phaåm Thaùnh haïnh.

(2) Nhö caây khoâ, nhö beáp laïnh: Laáy yù töø caâu noùi cuûa Trang Chaâu: ‘Hình theå nhö caây khoâ, loøng daï nhö tro laïnh.’ Chæ nhöõng ngöôøi muoán döùt tuyeät moïi tình traàn nhöng khoâng hieåu ñöôïc leõ sanh toàn cuûa vaïn vaät.

(3) Töùc naêm Ñinh Maõo, Taây lòch laø naêm 67. Vaøo naêm naøy, phaùi ñoaøn do vua Haùn Minh ñeá cöû sang AÁn Ñoä tröôùc ñoù 2 naêm (65) ñaõ trôû veà, mang theo moät soá kinh, töôïng vaø thænh ñöôïc caùc vò cao taêng AÁn Ñoä sang truyeàn phaùp. Ngay naêm sau ñoù, vua cho xaây döïng ngoâi chuøa ñaàu tieân taïi kinh ñoâ.

QUYEÅN HAÏ

841

danh hieàn, khoâng ai khoâng suy toân laø moät ñaïo lôùn ñaùng hoïc hoûi. Maõi ñeán ñôøi sau môùi coù Hoái Am laø ngöôøi gheùt maø cho ñoù laø giaùo phaùp hö voâ tòch dieät. Choã gheùt boû cuûa Hoái Am nhö vaäy laø neân hay khoâng neân? Kieán thöùc cuûa Hoái Am coù so ñöôïc vôùi kieán thöùc cuûa caùc nhaân vaät ñôøi Ñoâng Haùn,(1) ñôøi Tam quoác(2) hay chaêng? Coù saùnh baèng kieán thöùc cuûa caùc nhaân vaät ñôøi Taán,(3) ñôøi Toáng,(4) ñôøi Teà,(5) ñôøi Löông,(6) ñôøi Traàn(7) trong suoát thôøi Nam Baéc trieàu(8) hay chaêng? Laïi coù hôn kieán thöùc cuûa caùc nhaân vaät ñôøi Tuøy,(9) ñôøi Ñöôøng,(10) vaø thôøi Nguõ ñaïi(11) hay chaêng? Laïi coù hôn kieán thöùc cuûa caùc nhaân vaät ñôøi Thaïnh Toáng, ñôøi Lieâu cho ñeán ñôøi Kim(12) hay chaêng?(13) (1)

Ñôøi Ñoâng Haùn: trong khoaûng töø naêm 25 ñeán naêm 219. Ñôøi Tam quoác: trong khoaûng töø naêm 220 ñeán naêm 264.

(3) Ñôøi Taán: trong khoaûng töø naêm 265 ñeán naêm 420.

(4) Ñôøi Toáng: trong khoaûng töø naêm 420 ñeán naêm 478.

(5) Ñôøi Teà: trong khoaûng töø naêm 479 ñeán naêm 501.

(6) Ñôøi Löông: trong khoaûng töø naêm 502 ñeán naêm 566.

(7) Ñôøi Traàn: trong khoaûng töø naêm 557 ñeán naêm 588.

(8) Thôøi Nam Baéc trieàu: Töø naêm 420 ñeán naêm 588, nhaø Toáng, nhaø Teà, nhaø Löông, nhaø Traàn ñeàu ñoùng ñoâ ôû Kim Laêng, goïi laø Nam trieàu, coøn nhaø Nguïy, nhaø Chaâu, nhaø Teà noái nhau maø giöõ thieân haï phía baéc, ñoùng ñoâ taïi Kieán Nghieäp, goïi laø Baéc trieàu. Vì theá, söû Trung Hoa goïi giai ñoaïn naøy laø giai ñoaïn Nam Baéc trieàu.

(9) Ñôøi Tuøy: trong khoaûng töø naêm 589 ñeán naêm 617.

(10) Ñôøi Ñöôøng: trong khoaûng töø naêm 618 ñeán naêm 905.

(11) Thôøi Nguõ ñaïi goàm caùc trieàu ñaïi: 1. Haäu Löông (907–926), 2. Haäu Ñöôøng (927–940), 3. Haäu Taán (940–947), 4. Haäu Haùn (947–950), 5. Haäu Chaâu (951–959).

(12) Trieäu Khuoâng Daãn leân ngoâi naêm 960, môû ñaàu nhaø Toáng, xöng hieäu laø Thaùi Toå. Töø ñoù ñeán cuoái ñôøi vua thöù chín laø Khaâm Toâng (1127) ñöôïc goïi laø ñôøi Thaïnh Toáng. Sang ñôøi vua thöù möôøi laø Cao Toâng, dôøi ñoâ qua Nam Kinh ôû phía baéc thì hoï Gia-luaät laø ngöôøi rôï Hoà chieám cöù, xöng hieäu laø Lieâu, truyeàn ñöôïc chín ñôøi, 210 naêm. Tieáp ñeán hoï Hoaøn-nhan ñaùnh dieät trieàu Lieâu, xöng hieäu laø trieàu Kim, truyeàn ñöôïc 10 ñôøi, 117 naêm.

(13) Ñoaïn naøy keå roõ töø ñôøi Ñoâng Haùn cho tôùi cuoái ñôøi Toáng, traûi qua nhieàu trieàu ñaïi, keùo daøi ñeán 1300 naêm, ñaõ coù khoâng bieát bao nhieâu nhaân vaät taøi cao trí roäng, theá maø chaúng ai cheâ bai ñaïo Phaät vaø ñaïo Laõo. Chæ coù keû kieán thöùc noâng caïn, heïp hoøi, coá chaáp laø Hoái Am môùi baøi baùc maø thoâi.

(2)

842

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

“Thieân Thaùi theä coù caâu: ‘Ñaïo trôøi nhìn nhaän thì töï nhieân daân nhìn nhaän, ñaïo trôøi laéng nghe thì töï nhieân daân laéng nghe.’(1) Cho neân, ñöùc Khoång töû noùi raèng: ‘Ta nghe theo soá ñoâng, chöa töøng nghe theo yù rieâng cuûa moät ngöôøi.’

(1)

Thaùi theä (lôøi theà nguyeän lôùn) laø teân moät thieân trong saùch ñôøi nhaø Chaâu. Caâu naøy thaáy trích trong saùch Maïnh töû, quyeån 5, phaàn noùi veà Vaïn Chöông.

辦明鬼神情狀 太原曰。橫渠謂鬼神二氣之良能。程子謂 鬼神造化之迹。晦菴謂鬼神氣之屈伸。三人 之說皆是一氣之造化也。此言實否。 空谷曰。夫此一氣包羅天地,初無缺少。

QUYEÅN HAÏ

843

“Hoái Am laáy yù rieâng maø baøi baùc ñaïo Phaät thì quan ñieåm aáy laø theá naøo? Nay toâi chæ neâu ra caùi yù chính ñeå laøm saùng roõ loøng ngöôøi, xin caùc vò töï mình suy xeùt seõ roõ.”

Vöông Trung thöa: “Trung naøy voán khoâng ñöôïc saùng suoát, nay nhôø nghe lôøi giaûng cuûa thaày maø trong loøng boãng nhieân toû roõ.”

Bieän minh quyû thaàn tình traïng Thaùi Nguyeân vieát: Hoaønh Cöø vò quyû thaàn nhò khí chi löông naêng. Trình töû vò quyû thaàn taïo hoùa chi tích. Hoái Am vò quyû thaàn khí chi khuaát thaân. Tam nhaân chi thuyeát, giai thò nhaát khí chi taïo hoùa daõ. Thöû ngoân thaät phuû?

Khoâng Coác vieát: Phuø thöû nhaát khí bao la thieân ñòa, sô voâ khuyeát thieåu. Sung taéc thieân ñòa, chæ thöû nhaát khí, caùnh

充塞天地只此一氣,更無兩箇。一氣曰陽曰陰

voâ löôõng caù. Nhaát khí vieát döông vieát aâm giaû. Chæ thò thöû

者。只是此一氣展縮而得名也。

nhaát khí trieån suùc nhi ñaéc danh daõ.

鬼神旣只一氣,則盡天地閒只是一氣故

Quyû thaàn kyù chæ thöû nhaát khí, taéc taän thieân ñòa gian chæ thò nhaát khí coá daõ.

也。然則,何故有天神乎,地祇乎,五嶽之神

Nhieân taéc, haø coá höõu thieân thaàn hoà, ñòa kyø hoà, nguõ nhaïc

乎,四瀆神乎,山川之神乎,社稷之神乎,無祀

chi thaàn hoà, töù ñoäc chi thaàn hoà, sôn xuyeân chi thaàn hoà, xaõ

鬼神乎,歷代封禪乎,古今祭祀乎。鬼神如是 之多也,較夫三人之說則不侔矣。

taéc chi thaàn hoà, voâ töï quyû thaàn hoà, lòch ñaïi phong thaàn hoà, coå kim teá töï hoà? Quyû thaàn nhö thò chi ña daõ, giaûo phuø tam nhaân chi thuyeát taéc baát maâu hyõ.

844

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

禮記曰。太皡爲春帝,勾芒爲神。炎帝爲 夏帝,祝融爲神。少皡爲秋帝,蓐收爲神。顓 頊爲冬帝,玄冥爲神。若據三人所謂二氣良 能,造化之迹,氣之屈伸。然則何必太皡等爲 四時之帝乎。何必勾芒等爲四時之神乎。

QUYEÅN HAÏ

845

Leã kyù vieát: Thaùi Haïo vi Xuaân ñeá, Caâu Mang vi thaàn; Vieâm ñeá vi Haï ñeá, Chuùc Dung vi thaàn; Thieáu Haïo vi Thu ñeá, Nhuïc Thaâu vi thaàn; Chuyeân Huùc vi Ñoâng ñeá, Huyeàn Minh vi thaàn. Nhöôïc cöù tam nhaân sôû vò nhò khí löông naêng, taïo hoùa chi tích, khí chi khuaát thaân. Nhieân taéc, haø taát Thaùi Haïo ñaúng vi töù thôøi chi ñeá hoà? Haø taát Caâu Mang ñaúng vi töù thôøi chi thaàn hoà?

關尹子曰。鬼者,人死曰變。中庸,子曰。

Quan Doaõn töû vieát: Quyû giaû nhaân töû vieát bieán. Trung

鬼神之爲德,其盛矣乎。楊子曰。天地神明不

Dung, Töû vieát: Quyû thaàn chi vi ñöùc, kyø thaïnh hyõ hoà! Döông

測者也。皆以三人之說大不侔矣。

töû vieát: Thieân ñòa thaàn minh baát traéc giaû daõ, Giai döõ tam nhaân chi thuyeát ñaïi baát maâu hyõ.

晦菴謂死者,形朽滅,神飄散,泯然無跡。

Hoái Am vò töû giaû, hình huû dieät, thaàn phieâu taùn, maãn

然則太皡等以何爲四時之帝乎。勾芒等以何

nhieân voâ tích. Nhieân taéc, Thaùi Haïo ñaúng dó haø vi töù thôøi chi

爲四時之神乎。此又侔之極也。

ñeá hoà? Caâu Mang ñaúng dó haø vi töù thôøi chi thaàn hoà? Thöû höïu maâu chi cöïc daõ.

理學類編,有問人死魂魄便散否。晦菴答

Lyù hoïc loaïi bieân, höõu vaán: Nhaân töû hoàn phaùch tieän taùn

曰。散矣。又問,子孫祭祀卻有感格,如何。

phuû? Hoái Am ñaùp vieát: Taùn hyõ. Höïu vaán: Töû toân teá töï

晦菴答曰。子孫是祖先之氣,所以感格。若據 晦菴之說,則祭五嶽,四瀆,山川,社稷無祀鬼 神者。旣非其子孫,皆無感格耶。 嗚呼。姜源踏人跡而生后稷。簡狄吞鳥卵 而生殷契。伊尹生於空桑。誌公生於鷹巢。 是誰之氣耶。以誰爲祖先耶。

khöôùc höõu caûm caùch, nhö haø? Hoái Am ñaùp vieát: Töû toân thò toå tieân chi khí, sôû dó caûm caùch. Nhöôïc cöù Hoái Am chi thuyeát, taéc teá Nguõ nhaïc, Töù ñoäc sôn xuyeân xaõ taéc voâ töï quyû thaàn giaû, kyù phi kyø töû toân giai voâ caûm caùch da?

OÂ hoâ, Khöông Nguyeân ñaïp nhaân tích nhi sanh Haäu Taéc, Giaûn Ñòch thoân ñieåu noaõn nhi sanh AÂn Kheá, Y Doaõn sanh ö khoâng tang, Chí Coâng sanh ö öng saøo, thò thuøy chi khí da?

Dó thuøy vi toå tieân da?

846

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

晦菴又曰。死則氣散,泯然無跡。有托生 者,是偶然聚得不散。又去凑著那生氣,亦能 再生。

QUYEÅN HAÏ

847

Hoái Am höïu vieát: Töû taéc khí taùn, maãn nhieân voâ tích, Höõu thaùc sanh giaû thò ngaãu nhieân tuï ñaéc baát taùn, höïu khöù thaáu tröôùc na sanh khí, dieäc naêng taùi sanh.

Kyù vò hình huû dieät, thaàn phieâu taùn, maãn nhieân voâ tích,

旣謂形朽滅,神飄散,泯然無跡,何物凑著 生氣而再生乎。此等語言,晦菴自相矛盾,莫

haø vaät thaáu tröôùc sanh khí nhi taùi sanh hoà? Thöû ñaúng ngöõ

能解釋也。

daõ.

禮記曰。鷹化爲鳩,雀化爲蛤。至於蒙求 等書, 鮑靚記井,羊怙識環等事。皆與晦菴極 相違戾。從文正公與諸經史,則悖晦菴。從晦 菴則悖文正公與諸經史。令人疑惑,從何而得 定理。

ngoân, Hoái Am töï töông maâu thuaãn, maïc naêng giaûi thích Leã kyù vieát: Öng hoùa vi cöu, töôùc hoùa ci caùp. Chí ö moâng caàu ñaúng thö, Baøo Tònh kyù tænh, Döông Hoã thöùc hoaøn ñaúng söï, giai döõ Hoái Am cöïc töông vi leä. Tuøng Vaên Chaùnh Coâng döõ chö kinh söû, taéc boäi Hoái Am. Tuøng Hoái Am, taéc boäi Vaên Chaùnh Coâng döõ chö kinh söû. Linh nhaân nghi hoaëc, tuøng haø nhi ñaéc ñònh lyù.

OÂ hoâ! Thöû söï ñoång minh, thuûy ñaéc ñeå ñöông, an khaû

於戲。此事洞明,始得抵當。安可世閒之 心,猜疑而說也。

theá gian chi taâm, sai nghi nhi thuyeát daõ.

爭如孔子曰。未能事人,焉能事鬼。未知 生,焉知死。一句推開,卻無過咎。

söï quyû? Vò tri sanh, yeân tri töû? Nhaát cuù suy khai, khöôùc voâ

理學類編,張,程,晦菴等,皆屑屑然以孔子 原始反終。推而廣之,以論鬼神,此又事極計 生也。大凡事務,不知則已,何苦欲沽虛譽,強 而言之,縛住後學,迷塞其心,不復求明也。悲 哉。

Tranh nhö Khoång töû vieát: Vò naêng söï nhaân, yeân naêng quaù cöõu.

Lyù hoïc loaïi bieân, Tröông, Trình, Hoái Am ñaúng, giai tieát tieát nhieân dó Khoång töû nguyeân thuûy phaûn chung, suy nhi quaûng chi, dó luaän quyû thaàn, thöû höïu söï cöïc keá sanh daõ. Ñaïi phaøm söï vuï, baát tri taéc dó, haø khoå duïc coâ hö döï, cöôõng nhi ngoân chi, phöôïc truï haäu hoïc, meâ taéc kyø taâm, baát phuïc caàu minh daõ. Bi tai!

848

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

4. Bieän minh veà quæ thaàn

OÂ

ng Vöông Trung ngöôøi ôû Thaùi nguyeân thöa hoûi: “Hoaønh Cöø(1) noùi: ‘Quæ thaàn laø caùi coâng naêng toát ñeïp cuûa hai chaát khí.’ Trình töû(2) baûo: ‘Quæ thaàn laø daáu tích cuûa taïo hoùa. Hoái Am cho raèng: ‘Quæ thaàn laø söï co duoãi cuûa khí.’ Caû ba thuyeát aáy ñeàu cho laø quyû thaàn do nôi moät chaát khí taïo ra. Nhö vaäy coù ñuùng chaêng?”

Thieàn sö Khoâng Coác ñaùp: “Noùi moät chaát khí aáy laø caùi bao truøm khaép trôøi ñaát, xöa nay chöa töøng khuyeát thieáu. Ñaày kín trong trôøi ñaát cuõng chæ moät khí aáy thoâi, thaät khoâng coù hai. Chæ moät khí aáy, nhöng goïi laø döông, laïi goïi laø aâm, laø theo nôi söï môû ra hoaëc thaâu laïi maø goïi teân khaùc nhau.

“Neáu quyû thaàn chæ laø moät chaát khí, thì khaép trong trôøi ñaát leõ ra chæ coù moät khí aáy maø thoâi. Nhöng vì sao laïi coù nhöõng thaàn treân trôøi, thaàn döôùi ñaát, thaàn nuùi Nguõ nhaïc,(3) thaàn soâng Töù ñoäc,(4) thaàn nuùi soâng, thaàn xaõ taéc?(5) Vì sao (1)

Hoaønh Cöø: Moät hoïc giaû ñôøi Toáng, vaøo trieàu vua Thaàn toâng (1070–1087).

OÂng teân laø Tröông Taûi, töï Töû Haäu, noåi danh veà vieäc suøng tu vaên chöông, khaûo xeùt kinh saùch. Choã hoïc cuûa oâng laáy Kinh Dòch laøm goác, laáy saùch Trung Dung laøm choã öùng duïng. Sau khi maát oâng ñöôïc trieàu ñình ban thuïy hieäu laø Minh Coâng, ngöôøi ñôøi sau thöôøng goïi laø Hoaønh Cöø Tieân sanh.

(2) Trình töû: chæ chung hai anh em hoï Trình sanh vaøo ñôøi nhaø Toáng. Ngöôøi anh laø Trình Haïo (1032–1085), ngöôøi em laø Trình Di (1033–1107). Caû hai ñeàu coù coâng nghieân cöùu, soaïn taäp, chuù giaûi caùc saùch thaùnh hieàn, ngöôøi ñôøi sau goïi chung laø Trình töû.

(3) Nguõ nhaïc: Naêm ngoïn nuùi cao nhaát ôû Trung Hoa, naèm veà 5 höôùng. ÔÛ giöõa laø Tung sôn (Trung nhaïc), höôùng ñoâng laø Thaùi sôn (Ñoâng nhaïc), höôùng taây laø Hoa sôn (Taây nhaïc), höôùng nam laø Hoaønh sôn (Nam nhaïc), höôùng baéc laø Haèng sôn (Baéc nhaïc).

(4) Töù ñoäc: boán con soâng lôùn: soâng Giang, soâng Hoaøi, soâng Haø, soâng Teá.

(5) Thaàn xaõ taéc: Thaàn ñaát ñai vaø Thaàn luùa thoùc. Vì xaõ hoäi Trung Hoa xöa laø

QUYEÅN HAÏ

849

laïi coù nhöõng quyû thaàn khoâng ngöôøi cuùng teá, laïi coù nhöõng quyû thaàn qua caùc trieàu ñaïi ñeàu phong taëng, laïi coù nhöõng quyû thaàn xöa nay ngöôøi ta ñeàu cuùng teá? Coù raát nhieàu loaïi quyû thaàn nhö theá, neáu so vôùi ba thuyeát treân thì aét laø khoâng töông hôïp.

“Saùch Leã kyù coù cheùp: Thaùi Haïo laøm Chuùa Xuaân, Caâu Mang laøm thaàn; Vieâm ñeá laøm Chuùa Haï, Chuùc Dung laøm thaàn; Thieáu Haïo laøm Chuùa Thu, Nhuïc Thaâu laøm thaàn; Chuyeân Huùc laøm Chuùa Ñoâng, Huyeàn Ninh laøm thaàn. Neáu cöù theo ba thuyeát treân, ngöôøi thì noùi laø coâng naêng toát ñeïp cuûa hai chaát khí, ngöôøi thì baûo laø daáu tích cuûa taïo hoùa, ngöôøi thì cho laø söï co duoãi cuûa khí, vaäy taïi sao coù Thaùi Haïo vaø caùc vò kia laøm Chuùa teå boán muøa? Taïi sao coù Caâu Mang vaø caùc vò khaùc laøm thaàn boán muøa?

“Saùch Quan Doaõn töû(1) coù cheùp raèng: ‘Quæ laø ngöôøi cheát bieán thaønh.’ Trong saùch Trung dung, ñöùc Khoång töû noùi: ‘Nhöõng vieäc do quyû thaàn laøm ra maïnh meõ bieát bao!’ Döông töû(2) noùi: ‘Vieäc cuûa trôøi ñaát, thaàn minh, chaúng ai suy löôøng noãi.’ Nhöõng lôøi aáy so vôùi ba thuyeát noùi treân thaät chaúng hôïp nhau chuùt naøo!

“Hoái Am coù noùi: ‘Khi ngöôøi cheát roài, hình theå hö naùt, thaàn hoàn taûn laïc, khoâng coøn daáu tích gì caû.’ Nhö vaäy, Thaùi moät xaõ hoäi noâng nghieäp, neân thaàn xaõ taéc laø bieåu töôïng quan troïng nhaát, ñöôïc xem laø caùc vò thaàn giöõ gìn ñaát nöôùc.

(1) Quan Doaõn töû: Saùch töø ñôøi nhaø Chaâu, thaáy ghi teân ngöôøi soaïn laø “Chaâu Doaõn Hyû” (oâng Doaõn Hyû ñôøi Chaâu). Saùch chæ coù 1 quyeån, chia laøm 9 thieân, ñaõ thaát laïc raát laâu. Ñeán ñôøi Toáng coù ngöôøi ghi cheùp laïi, coù phaàn theâm vaøo.

Töông truyeàn ngöôøi soaïn saùch naøy laø moät vò quan giöõ cöûa aûi, ñôøi Chaâu goïi laø quan Doaõn. Khi Laõo töû boû nhaø Chaâu ñi ôû aån coù gaëp oâng naøy, luùc ñoù traán giöõ cöûa aûi Haøm Coác, vaø truyeàn cho oâng quyeån Ñaïo Ñöùc Kinh.

(2) Töùc Döông Chaâu, ngöôøi chuû tröông thuyeát vò kyû, ñoái nghòch vôùi thuyeát kieâm aùi cuûa Maëc Ñòch. Thaät ra khoâng thaáy coù saùch cuûa Döông Chaâu ñeå laïi, chæ thaáy trong saùch Lieät töû coù ghi cheùp laïi chuû thuyeát cuûa oâng maø thoâi.

850

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

Haïo vaø caùc vò kia laøm sao laøm Chuùa teå boán muøa? Caâu Mang vaø caùc oâng khaùc laøm sao laøm thaàn boán muøa? Nhö theá laïi caøng heát söùc khaùc bieät nhau!

“Trong saùch Lyù hoïc loaïi bieân(1) cheùp vieäc coù ngöôøi hoûi raèng: ‘Khi ngöôøi ta cheát roài, hoàn phaùch coù tan ñi chaêng?’

Hoái Am ñaùp: “Coù, ñeàu tan bieán heát.” Ngöôøi aáy laïi hoûi: ‘Neáu vaäy, khi con chaùu cuùng gioã, toå tieân coù caûm öùng nhaän höôûng, ñoù laø vì sao?’ Hoái Am ñaùp: ‘Con chaùu laø khí huyeát cuûa toå tieân, cho neân coù choã caûm öùng nhaän bieát.’

“Theo lôøi Hoái Am thì vieäc cuùng teá caùc thaàn Nguõ nhaïc, thaàn Töù ñoäc, thaàn nuùi soâng, thaàn xaõ taéc cuøng caùc quyû thaàn khoâng con noái doõi, vì leõ chaúng phaûi laø con chaùu neân chaúng coù söï caûm öùng nhaän bieát hay sao?

“Than oâi! Baø Khöông Nguyeân ñaïp daáu chaân ngöôøi maø sanh ra Haäu Taéc,(2) baø Giaûn Ñòch nuoát tröùng chim yeán maø

(1)

Saùch do Tröông Cöûu Thieàu soaïn, ban ñaàu coù teân laø “Caùch vaät bieân”, veà sau Ngoâ Ñöông Vi ñoåi laïi laø Lyù hoïc loaïi bieân. Caû thaûy coù 8 quyeån, noäi dung chia laøm 7 phaàn: thieân ñòa, thieân vaên, ñòa lyù, quyû thaàn, nhaân vaät, taùnh maïng vaø dò ñoan.

(2) Taéc laø chöùc quan lo vieäc canh noâng vaøo ñôøi vua Nghieâu, vua Thuaán (khoaûng 2350 naêm tröôùc Taây lòch). OÂng Haäu Taéc teân thaät laø Khí (boû ñi).

Töông truyeàn, meï oâng laø baø Khöông Nguyeân, vôï chính cuûa vua Ñeá Coác, vì khoâng con neân teá trôøi caàu ñöôïc sanh con. Khi ñi cuùng teá veà, baø nhìn thaáy moät daáu chaân ngöôøi raát lôùn, vì hieáu kyø neân ñeán laáy baøn chaân traàn cuûa mình öôùm vaøo ñoù ñeå so saùnh. Khoâng ngôø töø ñoù trôû veà lieàn thuï thai, sanh ra Haäu Taéc. Sau khi sanh ra coù nhieàu ñieàu kyø dò khoù hieåu, baø cho laø vieäc chaúng laønh, muoán boû khoâng nuoâi, neân ñaët teân laø Khí. Baø mang ñöùa con naøy leân boû treân nuùi, ngôø ñaâu caàm thuù cuøng thay nhau nuoâi döôõng baûo veä, neân oâng khoâng cheát. Laïi mang veà vaát xuoáng nöôùc, thì caùc loaøi caù cuøng nhau tuï laïi naâng ñôõ, baûo veä oâng. Thaáy vaäy, baø môùi ñem veà nuoâi. Tính oâng öa thích vieäc troàng tæa, sau ñöôïc vua Nghieâu phong laøm Taéc quan, laø chöùc quan lo vieäc noâng nghieäp. OÂng coù coâng lôùn trong vieäc giuùp daân phaùt trieån ngheà noâng, ñöôïc kính troïng goïi laø Haäu Taéc.

QUYEÅN HAÏ

851

sanh ra AÂn Kheá.(1) Y Doaõn sanh nôi ñaát Khoâng Tang,(2) hoøa thöôïng Chí Coâng sanh trong toå chim öng.(3) Nhöõng tröôøng hôïp aáy laø do khí huyeát cuûa ai? Laáy ai laøm toå tieân cuûa nhöõng ngöôøi aáy?

“Hoái Am laïi noùi: ‘Ngöôøi ta cheát roài thì khí tan heát, chaúng coøn daáu tích chi caû. Neáu coù sanh vaøo nôi ñaâu, laø do luùc tình côø tuï laïi khoâng tan. Theâm nöõa, khi chaát khí tuï vöøa thoaùt ra, neáu gaëp phaûi moät thöù sanh khí naøo ñoù thì cuõng coù theå taùi sanh.’ “Ñaõ noùi raèng hình theå hö naùt, thaàn hoàn taûn laïc, khoâng coøn daáu tích chi caû, vaäy thì caùi gì gaëp phaûi sanh khí maø (1)

AÂn Kheá: ngöôøi ñoàng thôøi vôùi oâng Haäu Taéc. Meï oâng laø Giaûn Ñòch, vôï thöù cuûa vua Ñeá Coác. Töông truyeàn vì khoâng con neân baø ñi cuùng teá caàu con.

Sau buoåi leã cuùng thaáy coù tröùng chim yeán töø treân trôøi rôi xuoáng, baø nhaët laáy nuoát vaøo buïng. Töø ñoù thuï thai, sau sanh ra AÂn Kheá. Veà sau AÂn Kheá ñöôïc phong chöùc Tö ñoà.

(2) Khoâng Tang, ñòa danh xöa, nay thuoäc tænh Haø nam, phía taây huyeän Kyû.

Töông truyeàn ngaøy xöa oâng Y Doaõn sanh ra ôû ñaát naøy. Meï oâng laø ngöôøi soáng beân soâng Y, moät hoâm naèm moäng thaáy coù vò thaàn baûo raèng: Khi naøo thaáy nöôùc soâng Thaïch Cöûu chaûy ra thì phaûi chaïy nhanh veà höôùng ñoâng.

Sau ñoù ít laâu quaû nhieân thaáy nöôùc soâng Thaïch Cöûu chaûy ra, baø lieàn baùo cho taát caû moïi ngöôøi trong xoùm cuøng chaïy nhanh veà höôùng ñoâng. Chaïy ñöôïc khoaûng 10 daëm thì ngoaûnh laïi thaáy caû vuøng ñaát cuõ ñeàu chìm trong bieån nöôùc meânh moâng. Ngay luùc aáy baø hoùa thaân maø maát. Nôi aáy trôû thaønh moät baõi daâu töôi toát. Coù ngöôøi con gaùi haùi daâu boãng nhaët ñöôïc moät ñöùa beù naèm giöõa ñaùm daâu, lieàn mang veà daâng leân vua. Vua cho ngöôøi nuoâi döôõng, ñaët teân laø Y Doaõn. Veà sau, Y Doaõn laø moät vò khai quoác coâng thaàn ñôøi nhaø Thöông, coù coâng giuùp vua Thaønh Thang (1783–1754 tröôùc Taây lòch) goàm thaâu thieân haï.

(3) Hoøa thöôïng Chí Coâng sanh trong toå chim öng: vaøo ñôøi nhaø Löông (theá kyû 6), trong toå chim öng boãng coù ñöùa treû naèm khoùc lôùn tieáng, baø Chaâu thò nghe thaáy, ñem veà nuoâi döôõng. Ñöùa treû lôùn leân caên taùnh khaùc thöôøng, haâm moä Phaät phaùp. Khi Chaâu thò qua ñôøi, lieàn xuaát gia taïi chuøa Ñaïo Laâm, Chung Sôn, ñöôïc boån sö laø Tònh Tröôûng Laõo ñaët phaùp hieäu laø Chí Coâng. OÂng tu haønh tinh taán, sau coù soaïn boä Löông hoaøng saùm phaùp, 10 taäp, löu truyeàn ôû ñôøi. Ngaøi khai ngoä cho Löông Voõ ñeá, ñöôïc nhaø vua heát loøng kính troïng.

Sau trôû veà chuøa Ñaïo Laâm ngoài keát giaø thò tòch.

852

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

853

taùi sanh? Vôùi nhöõng lôøi leõ aáy, Hoái Am chæ töï mình maâu thuaãn vôùi mình maø thoâi, khoâng theå giaûi thích ñöôïc.

Chaùnh Coâng vaø caùc kinh söû, khieán cho ngöôøi ta phaûi nghi

“Saùch Leã kyù noùi: ‘Chim öng hoùa laøm chim cöu, chim seû

“OÂi! Vieäc naøy phaûi töï xeùt thaät roõ raøng, xaùc ñaùng, sao coù theå döïa theo caùch nghó cuûa ngöôøi ñôøi maø phoûng ñoaùn roài noùi ra nhö vaäy?

hoùa laøm con soø.’(1) Cho ñeán trong nhieàu saùch khaùc ghi cheùp nhöõng chuyeän Baøo Tònh nhôù ñöôïc caùi gieáng thuôû xöa,(2) Döông Hoä bieát ñöôïc voøng vaøng ñôøi tröôùc.(3) Nhöõng vieäc aáy ñeàu hoaøn toaøn traùi ngöôïc vôùi lôøi leõ cuûa Hoái Am. “Neáu theo Vaên Chaùnh Coâng(4) vaø caùc kinh söû, aét phaûi ngöôïc vôùi Hoái Am, coøn theo Hoái Am thì ngöôïc vôùi Vaên (1)

Saùch Leã kyù, thieân Nguyeät lònh cheùp raèng: “Tieát xuaân phaân, chim öng hoaù laøm chim cöu; tieát thu phaân, chim cöu hoaù laøm chim öng. Tieát haøn loä, chim seû töï vuøi mình vaøo baõi caùi bieån maø hoaù laøm con soø...”

(2) Baøo Tònh teân töï laø Thaùi Huyeàn, ngöôøi quaän Ñoâng Haûi, luùc môùi 5 tuoåi noùi vôùi cha meï raèng: “Con voán con nhaø hoï Lyù ôû Khuùc Döông, luùc leân 9 tuoåi sô saåy teù xuoáng gieáng maø cheát.” Cha meï tìm ñeán taän nhaø hoï Lyù ñeå hoûi, quaû nhieân ñuùng nhö lôøi oâng keå.

(3) Döông Hoä tröôùc laø con baø Lyù thò. Luùc leân naêm tuoåi, baø nhuõ maãu boàng ñi chôi coù ñeo moät chieác voøng vaøng, ñaùnh rôi nôi goác caây daâu. Hoâm aáy veà nhaø bò cheát moät caùch thình lình. Veà sau, sanh laøm con baø Döông thò. Ñeán luùc ñöôïc 5 tuoåi, ñoøi meï ñi kieám chieác voøng vaøng cuûa mình. Baø meï noùi: “Con ñaâu coù voøng vaøng.” Döông Hoä noùi: “Coù, chieác voøng vaøng aáy con ñaùnh rôi ôû goác caây daâu, nôi nhaø loï Lyù.” Baø meï khoâng tin, gieãu côït raèng: “Thaät con bieát vaäy thì thì ñeán ñoù laáy ñi.” Döông Hoä lieàn chaïy thaúng ñeán choã goác caây daâu, tìm ñöôïc chieác voøng vaøng. Khi aáy, Lyù thò nhaän ra chieác voøng, noùi raèng: “Ñaây laø vaät cuûa ñöùa con ta ñaõ cheát.” Roài ñoøi laïi, nhöng Döông Hoä khoâng traû.

Ngöôøi meï ñem nhöõng lôøi Döông Hoä ñaõ noùi maø thuaät laïi, Lyù thò môùi tin raèng ñoù laø ñöùa con mình taùi sanh. Töø ñoù, hai baø ñeàu yeâu thöông vaø cuøng nuoâi döôõng ñöùa treû. Veà sau, Döông Hoä trôû thaønh moät baäc danh thaàn ñôøi Taán.

(4) Vaên Chaùnh Coâng teân thaät laø Vöông Ñaùn, töï Töû Minh, ñoã tieán só, laø ngöôøi noåi danh vaøo ñôøi Toáng Chaân Toâng, giöõ chöùc Khu Maät Vieän, töôùc Thaùi Baûo.

OÂng laø ngöôøi cöông tröïc, thaúng thaén, baát chaáp moïi söï gieøm pha, chæ trích.

Bình sanh moïi vieäc quan troïng cuûa trieàu chính ñeàu coù oâng tham gia giaûi quyeát. OÂng maát naêm Ñinh Tî (1017), ñöôïc ban teân thuïy laø Vaên Chaùnh Coâng. Luùc saép maát oâng coù daën laïi ngöôøi nhaø raèng: “Ta raát chaùn kieáp luaân hoài sanh töû, ñôøi sau nguyeän laøm ngöôøi tu haønh, ñöôïc ngoài yeân nôi röøng vaéng ñeå quaùn xeùt töï taâm. Sau khi ta cheát, xin vì ta môøi chö taêng ñeán truyeàn giôùi, caïo toùc, ban cho ba taám phaùp y vaø theo leã hoûa taùng, chôù ñeå vaät quí baùu trong quan taøi.”

hoaëc, bieát do ñaâu maø xaùc ñònh ñöôïc leõ thaät?

“Ñöùc Khoång töû daïy: ‘Chöa phuïc vuï ñöôïc con ngöôøi, sao thôø cuùng ñöôïc quyû thaàn? Chöa bieát veà söï soáng, sao bieát ñöôïc söï cheát?’(1) Chæ moät lôøi aáy suy roäng ra thì coù theå traùnh ñöôïc söï laàm laïc.

“Trong saùch Lyù hoïc loaïi bieân, caùc oâng Tröông Hoaønh Cöø, Trình töû vaø Hoái Am thöôøng daãn lôøi ñöùc Khoång töû, nhöng töø choã tröôùc laïi ñöa veà choã sau, laïi suy roäng ra maø luaän vieäc quyû thaàn, ñeán choã beá taéc thì baøy ra möu keá.

Phaøm vieäc gì ñaõ khoâng bieát thì thoâi, caàn chi phaûi khoå nhoïc caàu laáy chuùt hö danh, gaéng göôïng maø noùi, laøm troùi buoäc keû haäu hoïc, khieán cho hoï phaûi meâ muoäi trong loøng, chaúng ñöôïc saùng toû. Thaät ñaùng thöông thay!”

(1)

Trong saùch Luaän ngöõ, chöông 11, Tieân Taán, tieát 11, thaày Quí Loä (töùc Töû Loä) hoûi ñöùc Khoång töû veà ñaïo thôø quyû thaàn. Ngaøi ñaùp raèng: “Chöa phuïc vuï ñöôïc con ngöôøi, sao thôø cuùng ñöôïc quyû thaàn?” Töû Loä hoûi tieáp: “Xin hoûi veà söï cheát.” Ngaøi ñaùp: “Chöa bieát ñöôïc söï soáng, sao bieát ñöôïc söï cheát.” Qua nhöõng lôøi naøy, ñöùc Khoång töû khoâng coù yù phuû nhaän vieäc quyû thaàn, nhöng khuyeân ngöôøi ta haõy chuyeân taâm vaøo vieäc thi haønh Nhaân ñaïo, hôn laø chaïy theo nhöõng söï huyeàn bí uaån aùo maø mình thaät ra khoâng hieåu bieát gì caû.

854

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

辦明天誅雷擊 太原曰。宋人謂雷擊者,陰陽相激,偶爾觸 死,非特然也。此說何如。 空谷曰。驚蟄之後,二陰在上,四陽在下。 芒種之後,五陽在上,一陰在下。旣陰陽相 激,雷雨交作,則合時時相激,雷雨不停。何故 晴雨間然耶。 當知二氣交運,如轆轤之輪,互爲高下,若 相激。則安能發育萬物乎。日月星辰,風雲雷

QUYEÅN HAÏ

855

Bieän minh thieân tru loâi kích Thaùi Nguyeân vieát: Toáng nhaân vò loâi kích giaû, aâm döông töông kích, ngaãu nhó xuùc töû, phi ñaëc nhieân daõ. Thöû thuyeát haø nhö?

Khoâng Coác vieát: Kinh traäp chi haäu, nhò aâm taïi thöôïng, töù döông taïi haï; Mang chuûng chi haäu, nguõ döông taïi thöôïng, nhaát aâm taïi haï. Kyù aâm döông töông kích, loâi vuõ giao taùc, taéc hieäp thôøi thôøi töông kích, loâi vuõ baát ñình, haø coá tình vuõ giaùn nhieân da? Ñöông tri, nhò khí giao vaän, nhö loäc loâ chi luaân, hoã vi cao haï. Nhöôïc töông kích taéc an naêng phaùt duïc vaïn vaät hoà? Nhaät nguyeät tinh thaàn, phong vaân loâi vuõ, giai thieân ñòa

雨皆天地體用,各有天神主之應時不忒。故有 祭天亨地之理。風雨均調,蒼生善業所感。不 調時,惡業所感。非上天無慈心也。

theå duïng, caùc höõu thieân thaàn chuû chi, öùng thôøi baát thaéc. Coá

言雷擊者。永樂二十二年,台州,天封

Ngoân loâi kích giaû, Vónh Laïc nhò thaäp nhò nieân, Thai Chaâu,

寺,維那士弘爲雷打死,頃焉復穌之。自言死 去見諸天神教誡曰。汝先世爲巡檢,曲罪一 夫,枉罹極刑。汝能奉佛,故未償其命。後世

Thieân Phong töï, duy na Só Hoaèng vi loâi ñaû töû, khoaûnh dieân

爲住持僧,將常住銅錢,潛埋三窖,死後遂湮沒 之。二世罪,故今誅。唯今世奉觀音大士至

Haäu theá vi truø trì taêng, töông thöôøng truï ñoàng tieàn, tieàm

誠,姑存之。後至宣德二年溺水而死。

höõu teá thieân höôûng ñòa chi lyù. Phong vuõ quaân ñieàu, thöông sanh thieän nghieäp sôû caûm. Baát ñieàu thôøi, aùc nghieäp sôû caûm, phi thöôïng thieân voâ töø taâm daõ.

phuïc toâ chi, töï ngoân töû khöù, kieán chö thieân thaàn giaùo giôùi vieát: Nhöõ tieân theá vi tuaàn kieåm, khuùc toäi nhaát phu, uoång li cöïc hình. Nhöõ naêng phuïng Phaät, coá vò thöôøng kyø maïng. mai tam dieáu, töû haäu toaïi nhaân moät chi. Nhò theá toäi, coá kim tru. Duy kim theá phuïng Quaùn AÂm ñaïi só chí thaønh, coâ toàn chi. Haäu chí Tuyeân Ñöùc nhò nieân, nòch thuyû nhi töû.

856

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

浙右有人印造佛天三界紙馬,開張店業。 店屋楣閒平鋪閣板,作臥室於閣上。一夜觸翻 溺器淋漓汙馬,仍將此馬曬乾賣之。本年從店 中提出此人雷打死於門前。 又一貧家夫婦二人,有絶糧忍饑之患。夫

QUYEÅN HAÏ

857

Trieát Höõu höõu nhaân aán taïo Phaät thieân tam giôùi chæ maõ.

Khai tröông ñieám nghieäp, ñieám oác mi gian bình phoâ caùc baûn, taùc ngoïa thaát ö caùc thöôïng. Nhaát daï xuùc phieân nòch khí laâm oâ maõ, nhöng töông thöû maõ saùi caøng maïi chi. Boån nieân tuøng ñieám trung ñeà xuaát thöû nhaân, loâi ñaû töû ö moân tieàn.

Höïu nhaát baàn gia phu phuï nhò nhaân, höõu tuyeät löông

攜一鵝入市鬻之,得米二斗。饑苦迫甚,以二

nhaãn cô chi hoaïn. Phu hueà nhaát nga nhaäp thò duïc chi, ñaéc

升沽酒飲。回至中途醉臥於地,被人竊去其

meã nhò ñaáu, Cô khoå baùch thaäm, dó nhò thaêng coâ töûu aåm,

米。及醒慞惶歸家,妻知之不勝哀苦。夫乃投 水而死。妻曰。夫旣死矣,我何存之。亦投水 而死。明日天雷打死一男子,擲置於二屍之 旁。書其背云。竊其米者,此人也。 松江,有人爲雷打死。書其背云。十年前 與一婦人入寺,登塔第二層行婬,故誅。 潮州,一女子雨中見諸官吏至門前,唯二人

Hoài chí trung ñoà tuùy ngoïa ö ñòa, bò nhaân thieát khöù kyø meã, caäp tænh chöông hoaøng quy gia, theâ tri chi baát thaéng ai khoå, phu naõi ñaàu thuûy nhi töû. Theâ vieát: Phu kyù töû hyõ, ngaõ haø toàn chi, dieäc ñaàu thuûy nhi töû. Minh nhaät, thieân loâi ñaû töû nhaát nam töû, tròch trí ö nhò thi chi baøng, thö kyø boäi vaân: Thieát kyø meã giaû, thöû nhaân daõ.

Tuøng Giang höõu nhaân vi loâi ñaû töû, thö kyø boäi vaân: Thaäp nieân tieàn döõ nhaát phuï nhaân nhaäp töï, ñaêng thaùp ñeä nhò taèng haønh daâm, coá tru.

Trieàu Chaâu, nhaát nöõ töû vuõ trung kieán chö quan laïi chí

入其家,如世所畫天兵之狀。擒女之兄,雷打

moân tieàn, duy nhò nhaân nhaäp kyø gia, nhö theá sôû hoïa thieân

死於門前。始知官吏是天神也。

binh chi traïng, caàm nöõ chi huynh, loâi ñaû töû ö moân tieàn,

亦有雷打死者,家人以屍著衣,明日復雷剝

thuûy tri quan laïi thò thieân thaàn daõ.

Dieäc höõu loâi ñaû töû giaû, gia nhaân dó thi tröôùc y, minh

去其衣。亦有以屍置於棺中,明日復雷揭去棺

nhaät phuïc loâi baùc khöû kyø y. Dieäc höõu dó thi trí ö quan

蓋。

trung, minh nhaät phuïc loâi yeát khöû quan caùi.

858

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Nhö thò hieån nghieäm giaû, vaõng coå lai kim moãi nieân höõu

如是顯驗者,往古來今每年有之,不復多 引。此數端目擊耳聞者。恐辱其家人故不言 其性名。 夫是爲天誅也,亦有蜈蚣,狐狸,蛇鼠精 恠。木與氣物父附托爲妖者,雷必打之。豈是 陰陽相激,偶爾觸死乎。 易曰。震雷虩虩。象曰。洊雷震,君子以 恐懼修省。蓋言爲天譴,故修省補過也。宋 人教人不信雷誅,深悖易經,不懼天地未進其 善,先丧其德。惜乎後人不肯展開大見識,照 明事法之理,唯拘拘然,死於宋人之言爾。宋 人非唯臆說其雷,其悖佛過患極深。

859

chi, baát phuïc ña daãn. Thöû soå ñoan, muïc kích nhó vaên giaû, khuûng nhuïc kyø gia nhaân coá baát ngoân kyø taùnh danh.

Phuø thò vi thieân tru daõ, dieäc höõu ngoâ coâng, hoà ly, xaø, thöû tinh quaùi, moäc döõ khí vaät phuï thaùc vi yeâu giaû, loâi taát ñaû chi, khôûi thò aâm döông töông kích, ngaãu nhó xuùc töû hoà?

Dòch vieát: Chaán loâi khích khích. Töôïng vieát: Tieán loâi chaán, quaân töû dó khuûng cuï tu tænh. Caùi ngoân vi thieân khieån, coá tu tænh boå quaù daõ.

Toáng nhaân giaùo nhaân baát tín loâi tru, thaâm boäi Dòch kinh, baát cuï thieân ñòa vò taán kyø thieän, tieân taùng kyø ñöùc. Tích hoà haäu nhaân, baát khaúng trieån khai ñaïi kieán thöùc, chieáu minh söï phaùp chi lyù. Duy caâu caâu nhieân, töû ö Toáng nhaân chi ngoân nhó. Toáng nhaân phi duy öùc thuyeát kyø loâi, kyø boäi Phaät quaù hoaïn cöïc thaâm.

Vaên Trung töû duïng Khoång maïnh chi hoïc tröôùc thö,

文中子用孔孟之學著書,卻敬佛法。宋

khöôùc kính Phaät phaùp. Toáng nhaân duïng Phaät phaùp tröôùc

人用佛法著書,卻排佛法。欲令後學不看佛

thö, khöôùc baøi Phaät phaùp. Duïc linh haäu hoïc baát khaùn Phaät

書,庶不識其用佛法著書,所以然也。

thö, thöù baát thöùc kyø duïng Phaät phaùp tröôùc thö, sôû dó nhieân daõ.

宋人於佛法中所得者如以一毫蘸海。所

Toáng nhaân ö Phaät phaùp trung, sôû ñaéc giaû nhö dó nhaát

得極少,以此極少之水令後學取足受用,不復

haøo traùm haûi, sôû ñaéc cöïc thieåu. Dó thöû cöïc thieåu chi thuûy,

入海,教壞人心,違悖佛法,失於大善,過莫大 焉。

linh haäu hoïc thuû tuùc thoï duïng, baát phuïc nhaäp haûi. Giaùo hoaïi nhaân taâm, vi boäi Phaät phaùp, thaát ö ñaïi thieän, quaù maïc ñaïi yeân!

860

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

5. Bieän minh vieäc trôøi ñaùnh

OÂ

ng Vöông Trung ngöôøi ôû Thaùi Nguyeân thöa hoûi: “OÂng Hoái Am ñôøi Toáng cho raèng vieäc trôøi ñaùnh laø do khí aâm vaø khí döông gaëp nhau, tình côø chaïm nhaèm ngöôøi neân cheát, chaúng phaûi coù yù ñaùnh hoï. Lôøi aáy theá naøo?”

Thieàn sö Khoâng Coác ñaùp: “Sau tieát Kinh traäp thì hai haøo aâm ôû treân, boán haøo döông ôû döôùi. Sau tieát Mang chuûng thì naêm haøo döông ôû treân, moät haøo aâm ôû döôùi. Neáu noùi raèng do aâm vaø döông chaïm nhau neân coù saám, coù möa, aét laø thöôøng phaûi ñuïng nhau neân coù saám, coù möa maõi maõi!

Sao laïi luùc taïnh, luùc möa caùch nhau xa vaäy?

“Neân bieát raèng, khí aâm döông qua laïi, vaän chuyeån, gioáng nhö caùi vaønh baùnh xe quay nöôùc, luaân phieân nhau maø leân cao, xuoáng thaáp. Neáu chaïm vaøo nhau thì laøm sao phaùt sanh vaïn vaät? Maët trôøi, maët traêng, tinh tuù, gioù, maây, saám, möa ñeàu laø theå duïng cuûa trôøi ñaát, moãi thöù ñeàu coù thieân thaàn laøm chuû, öùng theo thôøi tieát khoâng sai traät, cho neân môùi coù lyù do cuùng teá trôøi ñaát. Khi möa gioù ñieàu hoøa laø caûm öùng theo nghieäp laønh cuûa ngöôøi ñôøi; coøn nhö chaúng ñieàu hoøa, ñoù laø chieâu caûm bôûi nghieäp döõ cuûa thieân haï, chaúng phaûi do trôøi khoâng coù loøng thöông.

“Noùi veà vieäc trôøi ñaùnh, vaøo khoaûng nieân hieäu Vónh Laïc thöù 22 ñôøi Minh,(1) taïi chuøa Thieân Phong ôû Thai Chaâu coù thaày Duy-na teân laø Só Hoaèng bò seùt ñaùnh cheát. Giaây laùt boãng tænh laïi, noùi raèng: ‘Trong khi toâi cheát, coù thaáy caùc vò

QUYEÅN HAÏ

thieân thaàn quôû traùch raèng: Ñôøi tröôùc oâng laøm chöùc tuaàn kieåm, buoäc toäi oan cho moät ngöôøi, khieán ngöôøi aáy phaûi chòu cöïc hình. Nhôø ngöôi bieát thôø Phaät, cho neân chöa thöôøng maïng. Ñeán moät ñôøi sau nöõa, oâng laøm vò taêng truï trì, laáy tieàn ñoàng cuûa chuøa maø choân giaáu ba haàm. Sau khi cheát roài, tieàn aáy hö naùt heát. OÂng ñaõ phaïm toäi trong hai ñôøi, cho neân nay bò seùt ñaùnh cheát. Tuy nhieân, trong ñôøi naøy oâng chí thaønh thôø phuïng ñöùc Boà Taùt Quaùn AÂm neân taïm ñeå cho oâng ñöôïc soáng laïi.’ Veà sau, ñeán nieân hieäu Tuyeân Ñöùc thöù hai,(1) Só Hoaèng bò cheát ñuoái. “ÔÛ xöù Trieát Höõu, coù moät ngöôøi in töôïng Phaät giaáy nguõ saéc. Sau ñoù, ngöôøi aáy khai tröông hieäu buoân, loùt vaùn baèng thaúng treân gaùc vaø laøm phoøng nguû treân aáy. Moät ñeâm noï, oâng ta lôõ ñuïng laøm ñoå boàn ñöïng nöôùc tieåu tieän, nöôùc tieåu chaûy xuoáng thaám öôùt caû böùc töôïng. Saùng ra oâng laïi ñem phôi khoâ roài baùn böùc töôïng aáy. Ngay trong naêm aáy, oâng ta ñang ôû trong nhaø boãng nhö bò ai loâi ñi, roài bò seùt ñaùnh cheát ngay tröôùc cöûa tieäm.

“Laïi coù hai vôï choàng nhaø ngheøo kia, nhaø heát gaïo phaûi nhòn ñoùi. Ngöôøi choàng lieàn ñem moät con ngoãng ra chôï baùn, mua ñöôïc hai ñaáu gaïo. Ñang luùc theøm khaùt, anh ta laáy bôùt ra hai thaêng gaïo(2) ñoåi laáy röôïu maø uoáng. Veà ñöôïc giöõa ñöôøng thì say röôïu, naèm ngay ra ñaát. Coù ngöôøi troäm laáy heát gaïo. Khi tænh laïi, anh ta sôï seät veà nhaø. Ngöôøi vôï bieát chuyeän, buoàn khoå khoân xieát. Ngöôøi choàng khoâng chòu noãi, traàm mình xuoáng nöôùc maø cheát. Ngöôøi vôï than raèng: ‘Choàng toâi ñaõ cheát, toâi coøn soáng laøm gì?’ Roài coâ cuõng (1)

Töùc naêm Ñinh Muøi – 1427, trieàu vua Tuyeân Toâng. Ñaáu vaø thaêng laø caùc ñôn vò caân löôøng thôøi xöa cuûa Trung Hoa. Moãi ñaáu coù 10 thaêng.

(2) (1)

Töùc naêm Giaùp Thìn – 1424, trieàu Minh Thaønh Toå.

861

862

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

nhaûy xuoáng nöôùc maø cheát. Qua raïng saùng hoâm sau, coù moät ngöôøi con trai bò seùt ñaùnh cheát, xaùc vaêng ñeán naèm beân caïnh xaùc hai vôï choàng kia. Treân löng keû bò seùt ñaùnh cheát aáy hieän ra maáy chöõ: ‘Thaèng naøy aên caép gaïo.’ “ÔÛ Tuøng Giang(1) coù moät ngöôøi bò seùt ñaùnh cheát, treân löng hieän ra maáy doøng chöõ naøy: ‘Caùch ñaây möôøi naêm, teân naøy cuøng vôùi moät ngöôøi ñaøn baø vaøo chuøa, leân taàng thaùp thöù hai maø laøm chuyeän daâm duïc, cho neân nay bò gieát.’

“Taïi Hoà Chaâu(2) coù moät coâ gaùi kia, ñang trong côn möa boãng thaáy coù nhieàu vò quan binh keùo ñeán tröôùc cöûa nhaø mình. Trong soá aáy coù hai vò vaøo nhaø, hình daùng gioáng nhö nhöõng thieân binh maø ngöôøi ñôøi thöôøng hoïa. Hai ngöôøi aáy baét anh trai cuûa coâ ñi, lieàn ñoù anh bò seùt ñaùnh cheát ngay tröôùc cöûa. Khi aáy coâ môùi bieát raèng nhöõng vò quan binh nhìn thaáy ñoù laø caùc thieân thaàn.

“Laïi coù moät ngöôøi kia bò seùt ñaùnh cheát, ngöôøi nhaø laáy quaàn aùo maëc vaøo cho töû thi. Qua ngaøy sau, laïi bò seùt ñaùnh laàn nöõa, quaàn aùo vaêng maát caû. Laïi coù moät ngöôøi bò seùt ñaùnh cheát, ngöôøi ta ñaõ lieäm vaøo quan taøi. Hoâm sau laïi bò seùt ñaùnh nöõa, laøm vaêng maát naép hoøm!

“Nhöõng chuyeän hieån hieän roõ raøng nhö vaäy, xöa nay moãi naêm ñeàu coù, chaúng caàn phaûi keå nhieàu. Nhöõng vieäc tai nghe, maét thaáy nhieàu laém, chæ e ngöôøi nhaø laáy ñoù laøm ñieàu nhuïc nhaõ neân khoâng keå ra teân hoï cuûa ngöôøi bò cheát.

“Hôn nöõa, bò seùt ñaùnh cheát coøn coù nhöõng loaøi vaät nhö: raén reát, choàn caùo, chuoät, tinh quaùi, caây coái cuøng vôùi nhöõng ñoà vaät coù yeâu ma nöông döïa vaøo aét bò seùt ñaùnh. Nhö vaäy haù phaûi laø khí aâm vaø khí döông gaëp nhau moät caùch tình côø gaây cheát hay sao?

(1)

Huyeän Tuøng Giang nay thuoäc tænh Giang Toâ.

(2) Phuû Hoà Chaâu, nay thuoäc huyeän Ngoâ Höng, tænh Trieát Giang.

QUYEÅN HAÏ

863

“Kinh Dòch coù caâu: ‘Nghe tieáng saám seùt phaûi phaäp phoàng lo sôï.’ Trong lôøi töôïng queû aáy giaûi raèng: ‘Nghe laïi tieáng saám vang, ngöôøi quaân töû laáy ñoù laøm ñieàu lo sôï, phaûi gaéng tu tænh.’ Nhö vaäy coù yù noùi ñoù laø söï quôû traùch cuûa trôøi, cho neân phaûi coá gaéng tu tænh, söûa loãi. Hoái Am daïy ngöôøi ta khoâng tin vieäc trôøi quôû traùch, ñoù laø traùi vôùi leõ trong kinh Dòch. Neáu khoâng bieát sôï trôøi ñaát maø höôùng ñeán vieäc laønh thì tröôùc heát laø ñaùnh maát ñöùc ñoä cuûa chính mình.

“Tieác thay cho ngöôøi ñôøi sau, khoâng bieát môû roäng kieán thöùc ñeå soi xeùt roõ yù nghóa trong söï vieäc, vì coá chaáp maø maéc phaûi sai laàm nghieâm troïng theo lôøi Hoái Am. Hoái Am khoâng chæ sai vì döïa vaøo söï phoûng ñoaùn, maø coøn maéc loãi raát lôùn ñi ngöôïc lôøi Phaät daïy.

“Vaên Trung töû(1) duøng ñaïo hoïc Khoång, Maïnh vieát saùch nhöng vaãn kính troïng Phaät phaùp. Hoái Am duøng choã hoïc trong Phaät phaùp ñeå vieát saùch, laïi baøi baùc Phaät phaùp, muoán cho keû haäu hoïc chaúng xem kinh saùch Phaät, ñeå khoâng bieát ñöôïc vieäc oâng duøng choã hoïc trong Phaät phaùp maø vieát saùch.

Bôûi yù ñoà nhö theá neân môùi laøm nhö theá.

“Hoái Am ñoái vôùi Phaät phaùp chæ hoïc bieát ñöôïc ñoâi chuùt, khaùc naøo nhö duøng moät caùi loâng maø thaám nöôùc bieån, choã bieát nhö vaäy thaät quaù ít. OÂng laïi mang caùi bieát quaù ít nhö chuùt nöôùc thaám nôi caùi loâng aáy maø muoán cho keû haäu hoïc duøng laáy, cho ñoù laø ñuû, chaúng caàn phaûi ra bieån laøm gì!

Lôøi daïy cuûa oâng aáy laøm hö hoaïi loøng ngöôøi, traùi nghòch Phaät phaùp, ñaùnh maát choã toát ñeïp lôùn lao, thaät sai laàm laém thay!

(1)

Vaên Trung töû hoï Vöông, teân Thoâng, ngöôøi ôû Long Moân, soáng vaøo ñôøi Tuøy (khoaûng cuoái theá kyû 6 sang ñaàu theá kyû 7), laø ngöôøi coù tröôùc taùc nhieàu boä saùch ñöôïc löu truyeàn.

864

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

君臣名儒學佛 太原曰。師謂佛法利益世人,不知有何利 益。 空谷曰。參禪悟道者得明心見性之益。 竆究經教者得明通玄旨之益。依法修行者得 漸入菩提之益。持戒念佛者得生淨土之益。 持戒禪定者得生天上之益。歸依信受者得善 根福慧之益。善心敬佛者得善因福果之益。 依信不作惡者得不煩刑法之益。佛法行於世 閒,得陰翊皇度之益。 曰。雖然如是利益,吾儒有誰學之。 曰。不但儒者所學,聖主明君亦學之。 太原曰。乞師明矣。 空谷曰。若說古今學佛者,不可勝數。今 以簡略言之。 唐太宗篤志尙佛,迨無加矣。玄裝法師沒 世之日,高宗顧左右曰。朕失國寶矣。輟朝

QUYEÅN HAÏ

865

Quaân thaàn danh nho hoïc Phaät Thaùi Nguyeân vieát: Sö vò Phaät phaùp lôïi ích theá nhaân, baát tri höõu haø lôïi ích?

Khoâng Coác vieát: Tham thieàn ngoä ñaïo giaû, ñaéc minh taâm kieán taùnh chi ích. Cuøng cöùu kinh giaùo giaû, ñaéc minh thoâng huyeàn chæ chi ích. Y phaùp tu haønh giaû, ñaéc tieäm nhaäp Boàñeà chi ích. Trì giôùi nieäm Phaät giaû, ñaéc sanh Tònh ñoä chi ích.

Trì giôùi thieàn ñònh giaû, ñaéc sanh thieân thöôïng chi ích. Quy y tín thoï giaû, ñaéc thieän caên phöôùc hueä chi ích. Thieän taâm kính Phaät giaû, ñaéc thieän nhaân phöôùc quaû chi ích. Y tín baát taùc aùc giaû, ñaéc baát phieàn hình phaùp chi ích. Phaät phaùp haønh ö theá gian, ñaéc aâm döïc hoaøng ñoä chi ích.

Vieát: Tuy nhieân nhö thò lôïi ích, ngoâ Nho höõu thuøy hoïc chi?

Vieát: Baát ñaõn Nho giaû sôû hoïc, thaùnh chuùa minh quaân dieäc hoïc chi.

Thaùi Nguyeân vieát: Khaát sö minh hyõ.

Khoâng Coác vieát: Nhöôïc thuyeát coå kim hoïc Phaät giaû, baát khaû thaéng soá, kim dó giaûn löôïc ngoân chi. Ñöôøng Thaùi Toâng ñoác chí thöôïng Phaät, ñaõi voâ gia hyõ.

Huyeàn Trang phaùp sö moät theá chi nhaät, Cao Toâng coá taû höõu vieát: Traãm thaát quoác baûo hyõ! Chuyeát trieàu tam nhaät.

Nhöôïc vò nhò ñeá neä ö Phaät phaùp, nhieân taéc Phoøng Huyeàn

866

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

三日。若謂二帝泥於佛法,然則房玄齡,杜如 晦,魏徵,虞世南,楮遂良,李竫,董常諸公何不 力諫。蓋爲君聖臣賢,咸知佛法正大之道,其 有補於政化,善利於人,所以同遵尙也。 凡造寺譯經所有記序,若非御製,則係 房,杜,魏,虞,楮作其文章之謹嚴,敬佛之誠 篤,可謂至矣。 玄宗,肅宗,代宗,宣宗,尙佛尤甚。代宗指 南陽忠國師曰。國中無寶,此僧乃國寶也。 宋朝太祖,太宗,眞宗,仁宗諸聖 ,尙佛其尤 甚焉。 上古歷代明君敬佛尤甚於此。隋文稽顙曇 延。梁武投誠寶誌。姚秦拜首羅什。齊主師 崇上綂。符堅禮敬道安。晉主虔恭慧遠。 嗚呼。古今聖主尙乃誠信歸佛,况吾輩乎。 相國韓公琦,侍郎歐陽修,張端明,祕書關 彥長,章表民,員外郎陳舜俞等未讀佛書,未 知敬佛,逮乎明教嵩禪師幷鐔津集一出,無不

QUYEÅN HAÏ

867

Linh, Ñoã Nhö Hoái, Nguïy Tröng, Ngu Theá Nam, Chöû Toaïi Löông, Lyù Tónh, Ñoång Thöôøng chö coâng haø baát löïc giaùn?

Caùi vò quaân thaùnh thaàn hieàn, haøm tri Phaät phaùp chaùnh ñaïi chi ñaïo, kyø höõu boå ö chaùnh hoùa, thieän lôïi ö nhaân, sôû dó ñoàng tuaân thöôïng daõ.

Phaøm taïo töï dòch kinh sôû höõu kyù töï, nhöôïc phi ngöï cheá, taéc heä Phoøng, Ñoã, Nguïy, Ngu, Chöû taùc kyø vaên chöông chi caån nghieâm. Kính Phaät chi thaønh ñoác, khaû vò chí hyõ.

Huyeàn Toâng, Tuùc Toâng, Ñaïi Toâng, Tuyeân Toâng, thöôïng Phaät vöu thaäm. Ñaïi Toâng chæ Nam Döông Trung Quoác sö vieát: Quoác trung voâ baûo, thöû taêng naõi quoác baûo daõ.

Toáng trieàu Thaùi Toå, Thaùi Toâng, Chaân Toâng, Nhaân Toâng chö thaùnh, thöôïng Phaät kyø vöu thaäm yeân.

Thöôïng coå lòch ñaïi minh quaân kính Phaät vöu thaäm ö thöû. Tuøy Vaên, kheå taûng Ñaøm Dieân, Löông Voõ ñaàu thaønh Baûo Chí, Dao Taàn baùi thuû La-thaäp, Teà chuû sö suøng Thöôïng Thoáng, Phuø Kieân leã kính Ñaïo An, Taán chuùa kieàn cung Hueä Vieãn.

OÂ hoâ, coå kim thaùnh chuùa, thöôïng naõi thaønh tín quy Phaät, huoáng ngoâ boái hoà!

Töôùng quoác Haøn Coâng Kyø, Thò lang AÂu Döông Tu, Tröông Ñoan Minh, Bí thö Quan Ngaïn Tröôøng, Chöông Bieåu Daân, Vieân ngoaïi lang Traàn Thuaán Du ñaúng, vò ñoäc Phaät thö, vò tri kính Phaät, ñaõi hoà Minh Giaùo Tung thieàn sö, tinh Ñaøm taân taäp nhaát xuaát, voâ baát lieãm nhaãm toáng xöng

868

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

斂衽送稱讚曰。不意僧中有此郎,非唯空宗 通,亦乃文格之甚者。

QUYEÅN HAÏ

869

taùn vieát: Baát yù taêng trung höõu thöû lang, phi vi khoâng toâng thoâng, dieäc naõi vaên caùch chi thaäm giaû.

Leã vaân: Tuy höõu gia haøo, phaát thöïc baát tri kyø chæ. Tuy

禮云。雖有嘉殽,弗食不知其旨,雖有至

höõu chí ñaïo, phaát hoïc baát tri kyø thieän. Thò coá hoïc nhieân haäu

道,弗學不知其善。是故學然後知不足,教然

tri baát tuùc, giaùo nhieân haäu tri khoán. Tri baát tuùc, nhieân haäu

後知困。知不足,然後能自反也。知困然後能 自強也。豈不其然乎。 自晉以來,謝安石才德之量,經綸之手,孰 能加焉。王羲之識量高古,才思逸羣,孰能加 焉。陶淵明,性情之正,去就之高,孰能加焉。 謝靈運,風規瀟灑,文章之精,孰能加焉。崔公 羣相天下而天下賢之,孰能加焉。𢖍陽龎蘊識 見之高,道學之勝,孰能加焉。 裴晉公,樹大勳業著於盛唐,孰能加焉。顏 魯公,具大節義,文章書法,孰能加焉。相國 裴公,文章之古,道學之至,孰能加焉。二蘇 子,黃山谷,儒學之至,禪學之勝,孰能加焉。 陳忠肅公,道學致事高識美德,孰能加焉。學 士王日休,博學智識高明正大,孰能加焉。 未暇廣而論之。略言此諸名賢,篤志尙

tri töï phaûn daõ. Tri khoán, nhieân haäu naêng töï cöôøng daõ. Khôûi baát kyø nhieân hoà?

Töï Taán dó lai, Taï An Thaïch taøi ñöùc chi löôïng, kinh luaân chi thuû, thuïc naêng gia yeân? Vöông Hy Chi thöùc löôïng cao coå, taøi tö daät quaàn thuïc naêng gia yeân? Ñaøo Uyeân Minh taùnh tình chi chaùnh khöù töïu chi cao thuïc naêng gia yeân? Taï Linh Vaän phong quy tieâu saùi vaên chöông chi tinh thuïc naêng gia yeân? Thoâi Coâng quaàn töông thieân haï nhi thieân haï hieàn chi thuïc naêng gia yeân? Hoaønh Döông Baøng Uaån thöùc kieán chi cao, ñaïo hoïc chi thaéng, thuïc naêng gia yeân?

Buøi Taán Coâng thoï ñaïi huaân nghieäp tröôùc ö Thaïnh Ñöôøng thuïc naêng gia yeân? Nhan Loã Coâng cuï ñaïi tieát nghóa, vaên chöông thö phaùp thuïc naêng gia yeân? Töôùng quoác Buøi Coâng vaên chöông chi coå, ñaïo hoïc chi chí thuïc naêng gia yeân? Nhò Toâ töû, Hoaøng Sôn Coác, nho hoïc chi chí, thieàn hoïc chi thaéng, thuïc naêng gia yeân? Traàn Trung Tuùc coâng ñaïo hoïc trí söï cao thöùc myõ ñöùc thuïc naêng gia yeân? Hoïc só Vöông Nhaät Höu, baùc hoïc tri thöùc cao minh chaùnh ñaïi thuïc naêng gia yeân?

Vò haï quaûng nhi luaän chi, löôïc ngoân thöû chö danh hieàn, ñoác chí thöôïng Phaät, thieân haï thuïc baát tri chi? Thöû chö

870

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

佛,天下孰不知之。此諸名賢道德明敏,豈不 逮於晦菴乎,豈不逮於後世排佛之人乎。蓋爲 意誠心正,公而無私,重於佛聖人之至道也。 晦菴多註書,故後學敬之。矧不識其心病,故 不擇其言,皆從其說也。

6. Caùc vò vua quan vaø danh nho hoïc Phaät

OÂ

ng Vöông Trung ngöôøi Thaùi Nguyeân thöa hoûi: “Thaày daïy raèng Phaät phaùp coù lôïi ích cho ngöôøi ñôøi, khoâng bieát laø coù nhöõng lôïi ích gì?”

Thieàn sö Khoâng Coác ñaùp: “Ngöôøi tham thieàn ngoä ñaïo thì coù caùi lôïi thaáy suoát nguoàn taâm, roõ bieát töï taùnh. Keû nghieân cöùu kinh ñieån, giaùo phaùp thì coù caùi lôïi saùng toû, thoâng suoát yù chæ nhieäm maàu. Ngöôøi tu haønh theo ñuùng phaùp thì coù caùi lôïi daàn daàn chöùng ñaéc quaû vò Boà-ñeà. Keû trì giôùi, nieäm Phaät thì coù caùi lôïi sanh veà Tònh ñoä. Ngöôøi trì giôùi tu thieàn ñònh thì coù caùi lôïi sanh leân coõi trôøi. Ngöôøi quy y, tin nhaän thì coù caùi lôïi gieo troàng caên laønh, taêng tröôûng phöôùc ñöùc, trí hueä. Nhöõng ai coù loøng laønh kính Phaät thì coù caùi lôïi gieo nhaân laønh, ñöôïc quaû phöôùc. Nhöõng ai coù loøng tin khoâng laøm vieäc aùc thì coù caùi lôïi ích khoâng vöôùng vaøo phaùp luaät. Cho neân Phaät phaùp löu haønh ôû theá gian cuõng laø giaùn tieáp coù lôïi cho coâng cuoäc trò an.”

QUYEÅN HAÏ

871

danh hieàn ñaïo ñöùc minh maãn, khôûi baát ñaõi ö Hoái Am hoà?

Khôûi baát ñaõi ö haäu theá baøi Phaät chi nhaân hoà? Caùi vò yù thaønh taâm chaùnh, coâng nhi voâ tö, troïng ö Phaät thaùnh nhaân chi chí ñaïo daõ. Hoái Am ña chuù thö, coá haäu hoïc kính chi, thaån baát thöùc kyø taâm beänh, coá baát traïch kyø ngoân, giai tuøng kyø thuyeát daõ.

Vöông Trung laïi hoûi: “Tuy coù nhöõng lôïi ích nhö vaäy, nhöng trong ñaïo Nho coù ai theo hoïc Phaät chaêng?”

Thieàn sö Khoâng Coác ñaùp: “Khoâng chæ coù caùc nhaø Nho hoïc Phaät, cho ñeán caùc vò thaùnh chuùa, vua hieàn cuõng ñeàu theo hoïc.”

Vöông Trung thöa: “Xin thaày daïy roõ hôn.”

Khoâng Coác noùi: “Neáu noùi heát nhöõng ngöôøi hoïc Phaät töø xöa nay thì thaät khoâng keå xieát. Nay chæ ñôn cöû sô löôïc moät soá tröôøng hôïp maø thoâi.

“Vaøo ñôøi Ñöôøng, söï suøng moä ñaïo Phaät cuûa vua Thaùi Toâng(1) thaät chaúng ai baèng. Sau khi vua maát, con laø Cao Toâng(2) noái ngoâi. Khi nghe tin phaùp sö Huyeàn Trang(3) vieân (1)

Ñöôøng Thaùi Toâng caàm quyeàn cai trò töø naêm 627 ñeán naêm 649. Ñöôøng Cao Toâng leân ngoâi naêm 650, caàm quyeàn ñeán naêm 683.

(3) Phaùp sö Huyeàn Trang laø baäc cao taêng ñöôïc vua Ñöôøng Thaùi Toâng kính troïng nhö baäc thaày. Ngaøi coù sang AÁn Ñoä thænh kinh saùch veà Trung Hoa vaø daønh raát nhieàu thôøi gian ñeå phieân dòch sang Haùn ngöõ. Haàu heát nhöõng boä kinh do ngaøi dòch ñeàu ñöôïc vua Ñöôøng Thaùi Toâng ngöï cheá ñeà töïa, heát loøng cung kính. Sau khi Thaùi Toâng baêng haø, Cao Toâng noái ngoâi vaãn tieáp tuïc toân kính ngaøi Huyeàn Trang heát möïc.

(2)

872

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

tòch, vua Cao Toâng thoát lôøi than vôùi trieàu thaàn raèng: ‘Traãm ñaõ maát quoác baûo roài!’ Vua lieàn mieãn thieát trieàu trong ba ngaøy ñeå toû loøng thöông tieác. Neáu baûo hai vò hoaøng ñeá aáy meâ ñaém Phaät phaùp, vì sao caùc ñaïi hieàn thaàn nhö Phoøng Huyeàn Linh, Ñoã Nhö Hoái, Nguïy Tröng, Ngu Theá Nam, Chöû Toaïi Löông, Lyù Tónh, Ñoång Thöôøng ñeàu khoâng ra söùc can giaùn? Vì caùc vò vua thaùnh, toâi hieàn aáy ñeàu bieát raèng Phaät phaùp laø ñaïo lôùn chaân chaùnh, coù ích lôïi cho cuoäc trò an vaø giaùo hoùa, mang laïi söï toát laønh cho ngöôøi ñôøi, neân taát caû ñeàu cung kính vaâng theo.

“Thuôû aáy, moãi khi xaây chuøa xong caàn ñeà bia kyù, hay dòch kinh xong caàn ñeà töïa, neáu chaúng phaûi chính tay vua ngöï cheá thì cuõng chæ ñònh moät trong caùc vò ñaïi thaàn nhö Phoøng Huyeàn Linh, Ñoã Nhö Hoái, Nguïy Tröng, Ngu Theá Nam, Chöû Toaïi Löông... thay vua maø vieát ra nhöõng aùng vaên kính caån, nghieâm tuùc. Loøng kính moä cuûa vua Thaùi Toâng vaø vua Cao Toâng ñoái vôùi Phaät phaùp, thaät ñaùng goïi laø heát möïc chí thaønh!

“Tieáp ñoù, cuõng trong ñôøi Ñöôøng, coù nhöõng vò vua nhö Huyeàn Toâng,(1) Tuùc Toâng,(2) Ñaïi Toâng,(3) Tuyeân Toâng(4) caøng kính moä ñaïo Phaät hôn nöõa. Vua Ñaïi Toâng coù laàn chæ vò Quoác sö laø Nam Döông Trung maø noùi: ‘Trong nöôùc khoâng coù gì quí baùu, chæ coù vò taêng naøy laø quoác baûo maø thoâi.’

“Sang ñôøi Toáng, nhöõng vò thaùnh ñeá nhö Thaùi Toå,(5) Thaùi (1)

Ñöôøng Huyeàn Toâng leân ngoâi naêm 713, trò vì ñeán naêm 755. Ñöôøng Tuùc Toâng leân ngoâi naêm 756, trò vì ñeán naêm 762.

(3) Ñöôøng Ñaïi Toâng leân ngoâi naêm 763, trò vì ñeán naêm 779.

(4) Ñöôøng Tuyeân Toâng leân ngoâi naêm 847, trò vì ñeán naêm 859.

(5) Toáng Thaùi Toå (Trieäu Khuoâng Daãn) leân ngoâi naêm 960, trò vì ñeán naêm 976.

(2)

QUYEÅN HAÏ

873

Toâng,(1) Chaân Toâng,(2) Nhaân Toâng(3) laïi caøng troïng moä ñaïo Phaät hôn nöõa.

“Nhöõng trieàu ñaïi xöa kia coøn coù nhieàu baäc minh quaân kính moä ñaïo Phaät hôn theá nöõa. Tuøy Vaên ñeá(4) cuùi laïy phaùp sö Ñaøm Dieân, Löông Voõ ñeá(5) ñem troïn loøng thaønh cung kính hoøa thöôïng Baûo Chí,(6) Dieâu Taàn(7) cuùi ñaàu baùi thænh ngaøi Cöu-ma-la-thaäp. Vua Teà thôø ngaøi Thöôïng Thoáng laøm thaày.(8) Vua Phuø Kieân leã kính phaùp sö Ñaïo An.(9) Vua nöôùc (1)

Toáng Thaùi Toâng (Trieäu Quang Nghóa, em Trieäu Khuoâng Daãn) leân ngoâi naêm 977, trò vì ñeán naêm 998.

(2) Toáng Chaân Toâng, leân ngoâi naêm 999, trò vì ñeán naêm 1023.

(3) Toáng Nhaân Toâng, leân ngoâi naêm 1024, trò vì ñeán naêm 1064.

(4) Tuøy Vaên ñeá (Döông Kieân), vua khôûi ñaàu nhaø Tuøy, leân ngoâi naêm 589, caàm quyeàn ñeán naêm 604.

(5) Löông Voõ ñeá, vua khôûi ñaàu nhaø Löông, leân ngoâi naêm 502, caàm quyeàn ñeán naêm 549.

(6) Baûo Chí: töùc Hoøa thöôïng Chí Coâng, ngöôøi ñaát Kim Thaønh, hoï Chaâu. Ngaøi tu thieàn ñònh, ñeán kinh ñoâ hoaèng phaùp coù hôn naêm möôi naêm. Teà Voõ ñeá coù laàn nghe lôøi saøm taáu raèng ngaøi meâ hoaëc ñoà chuùng, noåi giaän baét giam vaøo trong nguïc. Sang ra thaáy ngaøi ung dung ñi daïo treân ñöôøng phoá. Vua thaát kinh cho ngöôøi ñi xem, laïi vaãn thaáy ngaøi trong nguïc. Voõ ñeá kính phuïc, sau thænh ngaøi vaøo cung giaùo hoùa. Ñôøi Löông, khoaûng nieân hieäu Thieân Giaùm, ngaøi khoâng beänh thò tòch. Ngöôøi ñôøi baáy giôø toân xöng laø Baûo Coâng, cuõng xöng laø Chí Coâng. Chuyeän veà ngaøi ñöôïc ghi cheùp töôøng taän trong saùch Löông cao taêng truyeän, quyeån 10.

(7) Töùc Dieâu Höng, vua nhaø Haäu Taàn. Trieàu Haäu Taàn baét ñaàu töø naêm 384, ñoùng ñoâ taïi Tröôøng An, keùo daøi ñeán naêm 417, chæ coù 2 ñôøi vua laø Dieâu Traønh vaø Dieâu Höng. Dieâu Höng chính laø ngöôøi caát quaân ñaùnh nhaø Haäu Löông ñeå ñoùn ngaøi Cöu-ma-la-thaäp veà laøm Quoác sö, lo vieäc dòch kinh taïi kinh ñoâ Tröôøng An. (8) Töùc Voõ Thaønh ñeá cuûa trieàu Baéc Teà. Naêm 560, Voõ Thaønh ñeá leân ngoâi, ñaët nieân hieäu laø Thaùi Ninh. Hai naêm sau, vua ñöôïc phaùp sö Thöôïng Thoáng truyeàn thoï Boà Taùt giôùi. Vua töï traûi toùc mình treân ñaát, thænh phaùp sö böôùc treân ñoù maø leân toøa. Voõ Thaønh ñeá toân ngaøi Thöôïng Thoáng laøm Quoác sö, laäp ra chuøa Baùo Ñöùc, thænh Quoác sö truï trì chuøa aáy. Vua raát kính moä Phaät giaùo, cuõng ñaõ töøng thænh phaùp sö Hueä Taïng leân ñieän Thaùi Cöïc giaûng thuyeát kinh Hoa nghieâm.

(9) Vaøo naêm 378, vua Phuø Kieân cuûa nhaø Tieàn Taàn ñaùnh chieám Töông Döông, gaëp ñöôïc phaùp sö Ñaïo An. Phuø Kieân thænh ngaøi Ñaïo An leân ngoài chung xe vôùi mình maø veà trieàu, toân laøm baäc thaày, ñoái ñaõi nhö vôùi baäc thaùnh nhaân.

874

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

Taán heât söùc cung kính ngaøi Hueä Vieãn.(1) OÂi! Töø xöa ñeán nay, caùc vò thaùnh chuùa coøn thaønh tín theo Phaät, huoáng chi nhöõng keû taàm thöôøng nhö chuùng ta! “Ñôøi Toáng, trieàu vua Nhaân Toâng,(2) coù quan töôùng quoác Haøn Coâng Kyø, quan thò lang AÂu Döông Tu, Tröông Ñoan Minh, chöùc Bí thö Quan Ngaïn Tröôøng, Chöông Bieåu Daân, Vieân ngoaïi lang Traàn Thuaán Du, ñeàu laø nhöõng ngöôøi khi chöa ñoïc kinh Phaät thì chöa bieát kính Phaät, nhöng sau khi gaëp ñöôïc thieàn sö Minh Giaùo Tung, ñöôïc xem qua saùch Ñaøm taân taäp thì ai naáy ñeàu baùi phuïc, ngôïi khen raèng: Chuùng toâi khoâng ngôø trong haøng chö taêng coù ngöôøi nhö vaäy! Chaúng nhöõng thoâng suoát leõ khoâng, laïi coøn laø baäc vaên chöông cao toät.

“Kinh Leã noùi raèng: ‘Tuy coù moùn aên ngon, nhöng neáu khoâng aên thì cuõng chaúng bieát ñöôïc muøi vò; tuy coù ñaïo cao toät, nhöng neáu khoâng hoïc thì cuõng chaúng bieát ñöôïc choã hay.’ Cho neân, coù hoïc roài sau môùi bieát mình coøn thieáu soùt; coù daïy roài sau môùi bieát mình coøn coù choã chöa thoâng. Bieát mình coøn thieáu soùt môùi coù theå töï phaûn tænh; bieát mình chöa thoâng suoát môùi coù theå töï mình gaéng söùc maïnh meõ.

Haù chaúng phaûi nhö vaäy hay sao?

“Töø ñôøi Taán ñeán nay, coù ai taøi ñöùc, kinh luaân hôn ñöôïc Taï An Thaïch(3) chaêng? Coù ai kieán thöùc cao roäng, taøi trí (1)

Nieân hieäu Thaùi Nguyeân thöù ba (378), vua Ñoâng Taán laø Hieáu Vuõ Ñeá nghe danh ñöùc ngaøi Hueä Vieãn (334–416) ôû nuùi Khuông Lö, thaân haønh vaøo taän trong nuùi, leã baùi phaùp sö vaø thænh ngaøi veà ôû chuøa Ñoâng Laâm.

(2) Toáng Nhaân Toâng leân ngoâi naêm 1023, nieân hieäu Thieân Thaùnh, caàm quyeàn ñeán naêm 1064.

(3) Taï An Thaïch soáng vaøo ñôøi Ñoâng Taán, trieàu vua Hieáu vuõ (373–396). OÂng ngöôøi ñaát Döông Haï, laøm quan ñeán chöùc Luïc thöôïng thö söï, gia phong töôùc Thaùi Baûo, sau khi maát ñöôïc ban thuïy hieäu laø Vaên Tænh Coâng. Bình sanh oâng raát kính troïng Phaät phaùp, khi soáng ôû Ñoâng sôn thöôøng cuøng hoaø thöôïng Chi Ñoän luaän ñaøm giaùo phaùp. Veà sau cuõng thöôøng thænh vò hoaø thöôïng naøy

QUYEÅN HAÏ

875

sieâu quaàn hôn ñöôïc Vöông Hy Chi(1) chaêng? Coù ai tính tình chính tröïc, thanh cao hôn ñöôïc Ñaøo Uyeân Minh(2) chaêng? Coù ai ñöôïc neàn neáp quy cuû, vaên chöông traùc tuyeät hôn ñöôïc Taï Linh Vaän(3) chaêng? Coù ai laøm Teå töôùng trong thieân haï maø ñöôïc caû thieân haï toân xöng laø ngöôøi hieàn nhö Thoâi Coâng Quaàn(4) chaêng? Coù ai kieán thöùc cao xa, ñaïo hoïc vöôït troäi ñöôïc nhö Baøng Uaån ôû ñaát Hoaønh Döông(5) vaøo kinh ñoâ giaûng ñaïo.

Vöông Hy Chi töï laø Thieáu Daät, laø chaùu cuûa Vöông Ñaïo, laøm quan Bí Thö Lang, sau giöõ chöùc Taû Töôùng quaân trong ñôøi Taán Minh ñeá (323–325) vaø Taán Thaønh ñeá (326–342). OÂng laäp chuøa Qui Toâng taïi Lö sôn, thænh vò taêng ngöôøi AÁn Ñoä laø Ñaït-ma-caùt-la veà truï trì. Nghe danh ñöùc cuûa hoøa thöôïng Chi Ñoän, oâng thaân haønh ñeán leã baùi hoûi ñaïo. Hoøa thöôïng Chi Ñoän giaûng phaùp, oâng heát loøng cung kính laéng nghe. Roài sau thænh hoøa thöôïng veà ôû chuøa Linh Gia ñeå thöôøng xuyeân ñeán thöa hoûi ñaïo phaùp.

(2) Töùc Ñaøo Tieàm, moät nhaø thô noåi tieáng ñôøi Taán, teân töï laø Uyeân Minh. Coù laàn oâng ñöôïc boå laøm quan huyeän leänh Baønh Traïch, ñöôïc khoaûng hôn 80 ngaøy, coù vieân quan Ñoác böu ñeán, nha laïi trong huyeän ñöôøng baûo oâng muõ aùo caân ñai ra ngheânh ñoùn. OÂng than raèng: “Leõ naøo chæ vì moãi thaùng ñöôïc aên 5 ñaáu gaïo maø phaûi khom löng uoán goái tröôùc ngöôøi khaùc?” Lieàn treo aán leänh taïi huyeän ñöôøng roài boû ñi, veà ôû aån. OÂng coù laøm baøi phuù “Quy khöù lai töø” noùi leân taâm söï naøy, raát noåi tieáng. Ngoaøi ra cuõng coù soaïn caùc taäp Söu thaàn luïc, Hoäi dung... ghi laïi nhöõng vieäc linh nghieäm trong Phaät phaùp. OÂng thöôøng giao du vôùi caùc vò danh taêng, trong soá ñoù coù caû ngaøi Hueä Vieãn, ngöôøi saùng laäp Baïch Lieân Xaõ.

(3) Taï Linh Vaän laø con cuûa Taï Moâ, ngöôøi xöù Döông Haï, giöõ chöùc An Taây Töôùng quaân ñôøi Taán, ñöôïc phong töôùc Khang Laïc Coâng. Thuôû nhoû noåi tieáng ham hoïc, lôùn leân hoïc roäng kinh saùch, vaên chöông hay tuyeät. Vì coù taøi vaên chöông neân taùnh tính cao ngaïo, thích daïo chôi nhöõng caûnh soâng nuùi. Moät hoâm ñeán chôi Lö sôn, gaëp ngaøi Hueä Vieãn, trong loøng heát söùc thaùn phuïc, beøn ñaép moät caùi ñaøi ôû laïi beân chuøa, nhaän chænh söûa lôøi vaên cho boä kinh Nieát-baøn 36 quyeån. OÂng laïi cho ñaøo ao troàng sen, xin gia nhaäp Baïch Lieân Xaõ laø Hoäi nieäm Phaät do ngaøi Hueä Vieãn chuû xöôùng. Ngaøi Hueä Vieãn bieát loøng oâng chöa thaät yeân laéng neân ngaên khoâng cho. OÂng coù tröôùc taùc moät soá baøi taùn tuïng nhö Phaät taùn, Tam thöøa taùn, Duy-ma kinh taùn, ñöôïc löu truyeàn ôû ñôøi.

(4) Thoâi Coâng Quaàn, cuõng thöôøng ñöôïc goïi laø Thoâi Coâng hay Thoâi Tieän Coâng.

(5) Cö só Baøng Uaån töï laø Ñaïo Huyeàn, ngöôøi huyeän Hoaønh Döông, nay thuoäc tænh Hoà Nam, thuoäc doøng doõi theo Nho hoïc. OÂng töø nhoû ñaõ coù yù muoán thoaùt traàn, naêm Trinh Quaùn thöù nhaát ñôøi Ñöôøng Thaùi Toâng (627), oâng tìm hoïc vôùi thieàn sö Thaïch Ñaàu Hy Thieân; sau ñeán tham hoïc vôùi ngaøi Maõ Toå Ñaïo Nhaát, (1)

876

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

chaêng? Coù ai döïng neân nghieäp caû, danh tieáng röïc rôõ ñôøi Thaïnh Ñöôøng nhö Buøi Taán Coâng(1) chaêng? Coù ai tieát thaùo ñaïi nghóa, vaên chöông thö phaùp vöôït troäi nhö Nhan Loã Coâng chaêng? Coù ai vaên chöông traùc tuyeät, ñaïo hoïc cao thaâm nhö Töôùng quoác Buøi Coâng(2) chaêng? Coù ai uyeân thaâm Nho hoïc vaø Thieàn hoïc nhö hai oâng hoï Toâ(3) vaø Hoaøng Sôn Coác(4) chaêng? Coù ai ñaïo hoïc cao vôøi, kieán thöùc roäng khaép, coù choã laõnh hoäi. Töø ñoù ñöôïc noái phaùp Maõ Toå. Gia ñình cö só coù 3 ngöôøi ñeàu theå nhaäp ñaïo phaùp. Vôï laø Baøng baø, con laø Baøng Linh Chieáu. Khi saép nhaäp dieät, cö só noùi tröôùc vôùi Linh Chieáu vaø daën raèng khi maët trôøi ñuùng ngoï thì cho oâng hay. Linh Chieáu noùi: “Ñang coù nhaät thöïc.” Cö só böôùc ra xem. Linh Chieáu lieàn leân toøa ngoài, chaáp tay maø hoùa. Cö só trôû vaøo thaáy theá, cöôøi raèng: “Con thaät laø lanh leï quaù.” Lieàn thoâi khoâng thò tòch. Ñeán 7 ngaøy sau, coù Chaâu Muïc Coâng ñeán thaêm, cö só troø chuyeän roài goái ñaàu treân baép veá cuûa Chaâu Muïc Coâng maø tòch.

(1) Buøi Taán Coâng, töùc Buøi Ñoä, töï laø Trung Laäp, ngöôøi huyeän Vaên Hyû, tænh Haø Ñoâng (nay thuoäc tænh Sôn Taây). OÂng laøm quan traûi qua boán trieàu nhaø Ñöôøng. Ñöôøng Vaên Toâng (835-840) phong laøm Tieát ñoä söù tænh Haø Ñoâng, sau phong laøm Trung Thö Lònh, töôùc Taán Quoác Coâng. Sau khi maát ñöôïc ban thuïy hieäu laø Vaên Trung. OÂng bình sanh ngöôõng moä Phaät phaùp, ñaõ töøng ñeán hoïc ñaïo nôi thieàn sö Quoác Nhaát Khaâm, cung kính toân laøm baäc thaày.

(2) Töùc cö só Buøi Höu, töï Coâng Myõ, ngöôøi huyeän Vaên Hyû, tænh Haø Ñoâng, laøm quan ñeán chöùc Töôùng quoác, laø ñeä töû noái phaùp cuûa Toå Hoaøng Baù Hy Vaän.

Cö só raát haâm moä Phaät phaùp, thöôøng laøm vieäc giaûng truyeàn vaø ghi cheùp kinh saùch.

(3) Hai oâng hoï Toâ: töùc hai anh em Toâ Thöùc vaø Toâ Trieät, laø hai baäc vaên taøi ñôøi Toáng. Toâ Thöùc hieäu laø Ñoâng Pha Cö só, töï Töû Chieâm, laøm quan ñeán chöùc Noäi haøn, sau khi maát ñöôïc ban thuïy hieäu laø Vaên Coâng. Toâ Trieät laø em Toâ Thöùc, töï Töû Do, hieäu laø Loan Thaønh Tieân sanh, laáy hieäu laø Ñoâng Hieân Tröôûng laõo. OÂng laøm quan ñeán chöùc Trung Thö, Haøn laâm Hoïc só. Caû hai anh em ñeàu ngöôõng moä Phaät phaùp, thöôøng ñeán tham hoïc vôùi caùc vò danh taêng ñöông thôøi. Hai oâng coøn coù moät ngöôøi em gaùi laø Toâ Tieåu Muoäi cuõng laø baäc vaên taøi xuaát chuùng. Ñöông thôøi goïi caû ba ngöôøi laø Tam Toâ, ñöôïc xem laø nhöõng baäc vaên nhaân kieät xuaát. Rieâng Toâ Ñoâng Pha laø moät trong caùc nhaø thô lôùn ñeå laïi nhieàu thi phaåm raát giaù trò.

(4) Töùc Hoaøng Ñình Kieân, töï Loã Tröïc, hieäu Sôn Coác Ñaïo nhaân. Ñôøi Toáng, oâng laøm quan Bieät giaù, ñeán naêm 1086, trieàu vua Toáng Trieát Toâng, oâng ñöôïc phong chöùc Thaùi söû. OÂng hoïc ñaïo vôùi thieàn sö Hoaøng Long Töû Taâm, laø ñeä töû ñaéc phaùp cuûa ngaøi.

QUYEÅN HAÏ

877

ñöùc ñoä hôn ngöôøi nhö Traàn Trung Tuùc(1) chaêng? Coù ai hoïc roäng bieát nhieàu, tri thöùc cao minh chaân chaùnh nhö hoïc só Vöông Nhaät Höu(2) chaêng?

“Thaät khoâng ñuû thôøi gian ñeå noùi roäng ra cho heát, chæ löôïc keå ra ñaây nhöõng baäc danh hieàn heát loøng ngöôõng moä Phaät phaùp maø thieân haï ñeàu bieát. Nhöõng baäc danh hieàn aáy ñeàu laø ngöôøi thoâng minh trí tueä, ñaïo ñöùc cao vôøi, haù chaúng baèng Hoái Am hay sao? Haù chaúng baèng nhöõng keû ñôøi sau cheâ bai ñaïo Phaät hay sao? Caùc vò aáy thaûy ñeàu laáy taâm chaân chaùnh, yù chí thaønh, coâng baèng maø suy xeùt chaúng coù chuùt ñònh kieán rieâng tö, neân môùi kính troïng ñaïo Phaät laø ñaïo cao toät cuûa baäc thaùnh nhaân. Hoái Am nhôø chuù giaûi nhieàu saùch vôû neân ñöôïc haäu theá kính troïng. Cuõng vì ngöôøi sau khoâng bieát ñöôïc choã taâm beänh cuûa Hoái Am neân khoâng phaân bieät ñöôïc lôøi leõ cuûa oâng, chæ meâ muoäi maø tin theo nhö vaäy.”

(1)

Töùc Traàn Quaùn, töï Huyønh Trung, hieäu Lieãu OÂng, cuõng coù hieäu laø Hoa Nghieâm Cö só. Sau khi maát ñöôïc ban thuïy hieäu laø Trung Tuùc Coâng. OÂng laøm quan Tö giaûn, thöôøng tham hoïc Phaät phaùp vôùi thieàn sö Linh Nguyeân.

(2) Vöông Nhaät Höu, töï Hö Trung, giöõ chöùc Quoác Hoïc Só ñôøi Toáng. OÂng coù tröôùc taùc Nguõ kinh huaán truyeän, hôn maáy möôi vaïn lôøi. Sau hoïc Phaät phaùp, lieàn huûy boû taäp saùch aáy vì cho laàm laïc. Töø ñoù chuyeân tu Tònh ñoä. Moãi ngaøy laïy Phaät A-di-ñaø caû ngaøn laïy. OÂng cuõng sao cheùp caùc kinh Tònh ñoä, khaûo ñính kinh Ñaïi A-di-ñaø, tröôùc taùc vaên khuyeán tu Tònh ñoä ñeán 10 quyeån, coøn löu truyeàn. Khi saép laâm chung, oâng ñöùng ngay ngaén nieäm Phaät, hoài laâu noùi raèng ñaõ thaáy Phaät ñeán röôùc, roài ñöùng vöõng nhö theá maø tòch, thaân theå khoâng heà nghieâng ngaõ.

878

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

儒宗參究禪宗 太原曰。吾儒得道學者,有幾人乎。 空谷曰。眞儒學禪得道者,不可知計。略 人數人向子乎。 國一禪師以道學傳於壽涯禪師。涯傳麻 衣。衣傳陳摶。摶傳种放。放傳穆修。修傳 李挺之。李傳康節邵子也。

QUYEÅN HAÏ

879

Nho toâng tham cöùu Thieàn toâng Thaùi Nguyeân vieát: Ngoâ Nho ñaéc ñaïo hoïc giaû, höõu kyû nhaân hoà?

Khoâng Coác vieát: Chaân Nho hoïc thieàn ñaéc ñaïo giaû, baát khaû tri keá, löôïc ngoân soå nhaân höôùng töû hoà.

Quoác Nhaát thieàn sö dó ñaïo hoïc truyeàn ö Thoï Nhai thieàn sö, Nhai truyeàn Ma Y, Y truyeàn Traàn Ñoaøn, Ñoaøn truyeàn Chuûng Phoùng, Phoùng truyeàn Muïc Tu, Tu truyeàn Lyù Ñónh Chi, Lyù truyeàn Khöông Tieát Thieäu Töû daõ.

穆修又以所傳太極圖授於濂溪周子。已而

Muïc Tu höïu dó sôû truyeàn thaùi cöïc ñoà thoï ö Lieâm Kheâ

周子扣問東林總禪師。太極圖之深旨,東林爲

Chu töû. Dó nhi Chu töû khaáu vaán Ñoâng Laâm Toång thieàn sö,

之委曲剖論。周子廣東林之語,而爲太極圖 說。周子長於禪學工夫。是以工夫之道過於

thaùi cöïc ñoà chi thaâm chæ. Ñoâng Laâm vò chi uûy khuùc phaãu luaän. Chu töû quaûng Ñoâng Laâm chi ngöõ, nhi vi thaùi cöïc ñoà thuyeát. Chu töû tröôøng ö thieàn hoïc coâng phu, thò dó coâng

邵子。邵子長於天時曆數,是以數理之道過於

phu chi ñaïo quaù ö Thieäu töû. Thieäu töû tröôøng ö thieân thôøi

周子。至於道學則一也,初無二致。

lòch soá, thò dó soá lyù chi ñaïo, quaù ö Chu töû. Chí ö ñaïo hoïc

曰。禪宗旣有大道傳授吾儒,晦菴何以排 之。

taéc nhaát daõ, sô voâ nhò trí.

Vieát: Thieàn toâng kyù höõu ñaïi ñaïo truyeàn thuï ngoâ Nho, Hoái Am haø dó baøi chi?

曰。晦菴排佛者,心病也。

Vieát: Hoái Am baøi Phaät giaû, taâm beänh daõ.

曰。所有心病,乞師言之。

Vieát: Sôû höõu taâm beänh, khaát sö ngoân chi.

880

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

曰。汝但深於佛學, 汎及百氏之書,汝當自 見。亦見濂溪,二 程,以及諸子所得道學之源 流矣。

QUYEÅN HAÏ

881

Vieát: Nhöõ ñaõn thaâm ö Phaät hoïc, phieám caäp baùch thò chi thö, nhöõ ñöông töï kieán. Dieäc kieán Lieâm Kheâ, nhò Trình, dó caäp chö töû, sôû ñaéc ñaïo hoïc chi nguyeân löu hyõ.

Vieát: Chö töû sôû ñaéc, vò haï vaán chi. Lieâm Kheâ, Trình töû

曰。諸子所得未暇問之。濂溪,程子所得 之自,乞師言之。

sôû ñaéc chi töï, khaát sö ngoân chi.

曰。備說則煩姑爲略說。濂溪性周,諱敦 頥,字茂叔,舂陵人也。初扣黃龍南禪師,教外 別傳之旨。南諭濂其略曰。只消向儞自家屋 裏打點。孔子謂。朝聞道,夕死可矣。畢竟以 何爲道夕死可耶。顏子不改其樂。所樂者何 事。但於此究竟,久久自然有箇契合處。

taùnh Chu, huùy Ñoân Di, töï Maäu Thuùc, Thung Laêng nhaân daõ.

濂一日扣問佛印元禪師曰。畢竟以何爲 道。 元曰。滿目青山一任看。

Vieát: Bò thuyeát taéc phieàn, coâ vò löôïc thuyeát. Lieâm Kheâ Sô khaáu Hoaøng Long Nam thieàn sö, giaùo ngoaïi bieät truyeàn chi chæ. Nam duï Lieâm kyø löôïc vieát: Chæ tieâu höôùng neã töï gia oác lyù ñaû ñieåm. Khoång töû vò: Trieâu vaên ñaïo, tòch töû khaû hyõ. Taát caùnh dó haø vi ñaïo tòch töû khaû da? Nhan töû baát caûi kyø laïc, sôû laïc giaû haø söï? Ñaõn ö thöû cöùu caùnh, cöûu cöûu töï nhieân höõu caù kheá hieäp xöù.

Lieâm nhaát nhaät khaáu vaán Phaät AÁn Nguyeân thieàn sö vieát: Taát caùnh dó haø vi ñaïo?

Nguyeân vieát: Maõn muïc thanh sôn nhaát nhaâm khaùn.

Lieâm nghó nghò, Nguyeân ha ha tieáu nhi dó. Lieâm thoaùt

濂擬議。元呵呵笑而已。濂脫然有省。濂 聞東林總禪師,得竹林壽涯禪師,麻衣道者。

nhieân höõu tænh. Lieâm vaên Ñoâng Laâm Toång thieàn sö ñaéc

二師心傳易學,竆神極性,由是扣之。

truyeàn dòch hoïc, cuøng thaàn cöïc taùnh, do thò khaáu chi.

總諭濂其略曰。吾佛謂實際理地,卽眞實 無妄。眞而無妄卽誠也。大哉乾元,萬物資 始。資始實理,乾道變化,各正性命,正此實

Truùc Laâm Thoï Nhai thieàn sö, Ma Y ñaïo giaû, nhò sö taâm Toång duï Lieâm kyø löôïc vieát: Ngoâ Phaät vò thaät teá lyù ñòa, töùc chaân thaät voâ voïng. Chaân nhi voâ voïng, töùc thaønh daõ, Ñaïi tai caøn nguyeân, vaïn vaät tö thuûy. Tö thuûy thaät lyù, caøn ñaïo bieán hoùa, caùc chaùnh taùnh maïng, chaùnh thöû thaät lyù. Thieân

882

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

理。天地聖人之道,至誠而已。必要著一路實 地工夫,直至于一旦豁然悟入。不可在言語上 會。 濂一日與張子厚等,同詣東林論性。 總曰。吾教中多言性,故曰性宗。所謂眞 如性,法性。性卽理也。有理法界,事法界。 理事交徹,理外無事,事必有理。 諸子沈吟未决,濂毅然出曰。性體冲漠,唯 理而已,何疑耶。 橫渠曰。東林性理之論,唯我茂叔能之。 濂問太極。總曰。易在先天,無形有理。 蓋太極卽易也。無形之理,卽無極也。天地閒 只是一氣,進退而爲四時。以一氣言之皆元之 爲也。 五峯胡先生字通書謂濂得太極圖於穆修。 修得於种放。放得於陳摶,此其學一師也。明 說太極圖非濂所作。陳摶之學得於麻衣,得於 壽涯禪師。 濂問太極圖之所由。總曰。竹林壽涯禪 師,得國一禪師之心傳,其來遠矣。非言事物

QUYEÅN HAÏ

883

ñòa thaùnh nhaân chi ñaïo, chí thaønh nhi dó. Taát yeáu tröôùc nhaát loä thaät ñòa coâng phu, tröïc chí vu nhaát ñaùn khoaùt nhieân ngoä nhaäp, baát khaû taïi ngoân ngöõ thöôïng hoäi.

Lieâm nhaát nhaät döõ Tröông Töû Haäu ñaúng, ñoàng ngheä Ñoâng Laâm luaän taùnh.

Toång vieát: Ngoâ giaùo trung ña ngoân taùnh, coá vieát Taùnh toâng, Sôû vò chaân nhö taùnh, phaùp taùnh, Taùnh töùc lyù daõ. Höõu lyù phaùp giôùi, söï phaùp giôùi, lyù söï giao trieät. Lyù ngoaïi voâ söï, söï taát höõu lyù.

Chö töû traàm ngaâm vò quyeát, Lieâm nghò nhieân xuaát vieát: Taùnh theå xung maïc, duy lyù nhi dó, haø nghi da?

Hoaønh Cöø vieát: Ñoâng Laâm taùnh lyù chi luaän, duy ngaõ Maäu Thuùc naêng chi.

Lieâm vaán thaùi cöïc, Toång vieát: Dòch taïi tieân thieân, voâ hình höõu lyù. Caùi thaùi cöïc, töùc dòch daõ. Voâ hình chi lyù, töùc voâ cöïc daõ. Thieân ñòa gian chæ thò nhaát khí, taán thoái nhi vi töù thôøi. Dó nhaát khí ngoân chi giai nguyeân chi vi daõ.

Nguõ Phong, Hoà tieân sanh töï Thoâng thö vò Lieâm ñaéc thaùi cöïc ñoà ö Muïc Tu, Tu ñaéc ö Chuûng Phoùng, Phoùng ñaéc ö Traàn Ñoaøn, thöû kyø hoïc chi nhaát sö daõ. Minh thuyeát thaùi cöïc ñoà, phi Lieâm sôû taùc. Traàn Ñoaøn chi hoïc ñaéc ö Ma Y, ñaéc ö Thoï Nhai thieàn sö.

Lieâm vaán Thaùi cöïc ñoà chi sôû do, Toång vieát: Truùc Laâm Thoï Nhai thieàn sö, ñaéc Quoác Nhaát thieàn sö chi taâm truyeàn,

884

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

885

而言至理。當時見圖之理,據吾教中,依空 立世界,以無爲萬有之祖。以無爲因,以有 爲果。以眞爲體,以假爲用。故云。無極之

kyø lai vieãn hyõ. Phi ngoân söï vaät, nhi ngoân chí lyù. Ñöông thôøi

眞,妙合而凝。

nhi ngöng.

濂復造佛印之室,叙及悟由。印曰。吾多 教人孔孟之大義。今公所負,可以起之,宜力 行無滯。

kieán ñoà chi lyù, cöù ngoâ giaùo trung, y khoâng laäp theá giôùi, dó voâ vi vaïn höõu chi toå. Dó voâ vi nhaân, dó höõu vi quaû. Dó chaân vi theå, dó giaû vi duïng. Coá vaân, voâ cöïc chi chaân, dieäu hieäp

Lieâm phuïc taïo Phaät AÁn chi thaát, töï caäp ngoä do. AÁn vieát: Ngoâ ña giaùo nhaân Khoång, Maïnh chi ñaïo nghóa, kim coâng sôû phuï, khaû dó khôûi chi, nghi löïc haønh voâ treä. Ñoâng Laâm dieäc höõu duï Lieâm xöôùng Nho vi ñaïo hoïc

東林亦有諭濂唱儒爲道學之語。濂諭學者

chi ngöõ. Lieâm duï hoïc giaû vieát: Ngoâ thöû dieäu taâm, thaät ñaéc

曰。吾此妙心實得啟廸於南老,發明於佛印。

khaûi ñòch ö Nam Laõo, phaùt minh ö Phaät AÁn. Dòch ñaïo nghóa

易道義理,廓達之說,若不得東林開遮拂拭,斷 不能表裏洞然,該貫弘博矣。

lyù, khueách ñaït chi thuyeát, nhöôïc baát ñaéc Ñoâng Laâm khai giaù phaát thöùc, ñoaïn baát naêng bieåu lyù ñoång nhieân, cai quaùn hoaèng baùc hyõ.

濂往朝州靈山寺,訪大顚禪師遺迹。見韓

Lieâm vaõng Trieàu Chaâu Linh Sôn töï, phoùng Ñaïi Ñieân

子上大顚書,累幅猶存,及畱衣亭肅然無恙。

thieàn sö di tích. Kieán Haøn töû thöôùng Ñaïi Ñieân thö luõy phuùc du toàn, caäp löu y ñình tuùc nhieân voâ daïng. Coá ñeà thi vieát:

故題詩曰。 退之自謂如夫子, 原道深排釋老非。 不識大顚何似者, 數書珍重更畱衣。 濂作愛蓮詩曰。

Thoái chi töï vò nhö Phu töû.

Nguyeän ñaïo thaâm baøi Thích, Laõo phi.

Baát thöùc Ñaïi ñieân haø töï giaû.

Soå thö traân troïng caùnh löu y.

Lieâm taùc AÙi lieân thi vieát:

886

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Phaät aùi ngaõ dieäc aùi.

佛愛我亦愛, 清香蝶不偷。 一般奇絶處, 不上婦人頭。 濂性簡約,平居澹如也。晚年悉屏文字,唯 務靜勝,而卒得道學之傳。

887

Thanh höông ñieäp baát thaâu.

Nhaát ban kyø tuyeät xöù.

Baát thöôïng phuï nhaân ñaàu.

Lieâm taùnh giaûn öôùc, bình cö ñaïm nhö daõ. Vaõn nieân taát bình vaên töï, duy cuï tónh thaéng, nhi thoát ñaéc ñaïo hoïc chi truyeàn.

東林教人唯務靜勝。濂溪之久不事筆硯。

Ñoâng Laâm giaùo nhaân duy vuï tónh thaéng, Lieâm kheâ chi

終日端坐,窻前草色同一生意。蓋是靜中有

cöûu baát söï buùt nghieãn. Chung nhaät ñoan toïa, song tieàn thaûo

得。

saéc ñoàng nhaát sanh yù, caùi thò tónh trung höõu ñaéc.

道學性理之始實倡於涯師,而至于總師。

Ñaïo hoïc taùnh lyù chi thuûy, thaät xöôùng ö Nhai sö, nhi chí vu Toång sö, Toång dó thoï Chu töû.

總以授周子。 陳忠肅公曰。性理之說,東林授之濂溪。 濂溪廣之,其言徧於佛書。 後村劉先生詩云。 濂溪學得自高僧。 又云。

Traàn Trung Tuùc coâng vieát: Taùnh lyù chi thuyeát, Ñoâng Laâm thoï chi Lieâm Kheâ. Lieâm Kheâ quaûng chi, kyø ngoân bieán ö Phaät thö.

Haäu thoân Löu tieân sanh thi vaân: Lieâm Kheâ hoïc ñaéc töï cao taêng.

Höïu vaân:

始知周孔外,

Thuûy tri Chaâu Khoång ngoaïi.

別自有英豪。

Bieät töï höõu anh haøo.

888

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

程子,洛中人,諱顥,字伯淳,號明道。第諱 頥,字正叔,號伊川。 子野曾先生曰。程氏顥,頥同受學於濂 溪。濂溪首令尋仲尼,顏子所樂何事。學成各 以斯文爲己任。 程子以太極圖授之后山先生。后山曰。余 觀周程推己教人之所以,及反觀孔孟以來,實 未嘗有此寂然危坐做工夫尋樂處,以爲斯文之 竆究。信乎周程體道之源,固有所別流矣。 明道深味於華嚴合論,自謂有所心融意會 爲喜。以其所由,書於雲蓋寺。 明道以亡母壽安院君忌時,往西京長慶 寺,修冥福,躬預齋席。見衆僧入堂,周旋步 武,威儀濟濟,代鼓敲敲鐘,內外整肅,一坐一 起竝凖清規。乃歎曰。三代禮樂盡在是矣。 靈源清禪師答伊川書曰。妄承過聽,以知 道者見期。雖未一奉目擊之歡聞公畱心此道 甚久。天下大宗師,歷扣迨徧。乃猶以鄙人未

QUYEÅN HAÏ

889

Trình töû, Laïc Trung nhaân, huùy Haïo, töï Baù Thuaàn, hieäu Minh Ñaïo. Ñeä huùy Di, töï Chaùnh Thuùc, hieäu Y Xuyeân.

Töû Daõ Taêng tieân sanh vieát: Trình thò Haïo, Di ñoàng thoï hoïc ö Lieâm Kheâ. Lieâm Kheâ thuû linh taàm Troïng Ni, Nhan töû sôû laïc haø söï. Hoïc thaønh caùc dó tö vaên vi kyû nhaäm.

Trình töû dó Thaùi cöïc ñoà, thoï chi Haäu Sôn tieân sanh, Haäu Sôn vieát: Dö quan Chu, Trình suy kyû giaùo nhaân chi sôû dó, caäp phaûn quan Khoång Maïnh dó lai, thaät vò thöôøng höõu thöû tòch nhieân nguy toïa toá coâng phu taàm laïc xöù, dó vi tö vaên chi cuøng cöùu, tín hoà Chu trình theå ñaïo chi nguyeân, coá höõu sôû bieät löu hyõ.

Minh Ñaïo thaâm vò ö Hoa Nghieâm hieäp luaän töï vò höõu sôû taâm dung yù hoäi vi hyû. Dó kyø sôû do, thö ö Vaân Caùi töï.

Minh Ñaïo dó vong maãu Thoï An Vieän Quaân kî thôøi, vaõng Taây Kinh Tröôøng Khaùnh töï, tu minh phöôùc, cung döï trai tòch. Kieán chuùng taêng nhaäp ñöôøng, chaâu trieàn boä voõ, oai nghi teá teá, ñaïi coå xao chung, noäi ngoaïi chænh tuùc, nhaát toïa nhaát khôûi, tònh chuaån thanh quy. Naõi thaùn vieát: Tam ñaïi leã nhaïc, taän taïi thò hyõ.

Linh Nguyeân Thanh thieàn sö ñaùp Y Xuyeân thö vieát: Vong thöøa quaù thính, dó tri ñaïo giaû kieán kyø. Tuy vò nhaát phuïng muïc kích chi hoan, vaên coâng löu taâm thöû ñaïo thaäm cöûu, thieân haï ñaïi toâng sö, lòch khaáu ñaõi bieán, naõi du dó bæ nhaân vò kieán, vi baát tuùc. Khoaûnh nieân gian, vaên tieân sö

890

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

見爲不足。頃年閒,聞先師言公見處。今覽公 所作法要後序,深觀信入眞實不虛也。 已而伊川多入靈源之室。嘉泰普燈錄云。

QUYEÅN HAÏ

891

ngoân coâng kieán xöù, kim laõm coâng sôû taùc phaùp yeáu haäu töï, thaâm quan tín nhaäp chaân thaät baát hö daõ.

Dó nhi Y Xuyeân ña nhaäp Linh Nguyeân chi thaát, Gia thaùi Phoå ñaêng luïc vaân: Trình Y Xuyeân, Töø Sö Xuyeân, Chu Theá

程伊川,徐師川,朱世英,洪駒父,咸問道於靈

Anh, Hoàng Caâu Phuû, haøm vaán ñaïo ö Linh Nguyeân thieàn sö.

源禪師。故伊川之作文註書,多取佛祖辭意。

Coá Y Xuyeân chi taùc vaên chuù thö, ña thuû Phaät toå töø yù. Tín nguyeân löu chi höõu tuøng daõ.

信源流之有從也。 石塘胡汲仲先生曰。孟子沒一千五百餘

Thaïch Ñöôøng Hoà Caáp Troïng tieân sanh vieát: Maïnh töû moät nhaát thieân nguõ baùch dö nieân, ñaïo tieàm thoáng tuyeät. Töû

年,道潛綂絶。子周子出,然後潛者復光,絶者

Chu töû xuaát, nhieân haäu tieân giaû phuïc quang, tuyeät giaû phuïc

復續。河南程氏二子,得周子之傳。周子之傳

tuïc. Haø Nam Trình thò nhò töû, ñaéc Chu töû chi truyeàn, Chu

出於北固竹林寺,壽涯禪師而爲首唱。 程子四傳而得朱氏文公。文公復得張敬 夫,講究此道,方得

然處。

乃云。昔日所聞竹林遺語。 未之契者,皆 不我欺。元來此事與禪學十分相似。學不知

töû chi truyeàn xuaát ö Baéc Coá Truùc Laâm töï, Thoï Nhai thieàn sö nhi vi thuû xöôùng.

Trình töû töù truyeàn nhi ñaéc Chu thò Vaên Coâng. Vaên Coâng phuïc ñaéc Tröông Kính Phu, giaûng cöùu thöû ñaïo, phöông ñaéc thoaùt nhieân xöù.

Naõi vaân: Tích nhaät sôû vaên Truùc Laâm di ngöõ, Vò chi kheá giaû, giai baát ngaõ khi. Nguyeân lai thöû söï, döõ thieàn hoïc thaäp

禪,禪不知學,互相排擊,都不曾剳著病處,亦

phaàn töông töï. Hoïc baát tri thieàn, thieàn baát tri hoïc, hoã töông

可笑也。

baøi kích, ñoâ baát taèng traùt tröôùc beänh xöù, dieäc khaû tieáu daõ.

歐陽玄曰。程子平生愛讀佛書,但不及朱 氏之博覽。 伊川曰。明道先生出入釋老幾十年。

AÂu Döông Huyeàn vieát: Trình töû bình sanh aùi ñoäc Phaät thö, ñaõn baát caäp Chu thò chi baùc laõm.

Y Xuyeân vieát: Minh Ñaïo tieân sanh xuaát nhaäp Thích, Laõo kyû thaäp nieân.

892

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

東林諭濂。有一中散爲萬事,末復合爲一 理。及天理之性,人欲之私。天地萬物本吾 一體。元包四德,誠通誠復,等辭。二程傳其

QUYEÅN HAÏ

893

Ñoâng Laâm duï Lieâm: Höõu nhaát trung taùn vi vaïn söï, maït phuïc hieäp vi nhaát lyù. Caäp thieân lyù chi taùnh, nhaân duïc chi tö. Thieân ñòa vaïn vaät boån ngoâ nhaát theå. Nguyeân bao töù ñöùc, thaønh thoâng thaønh phuïc, ñaúng töø. Nhò Trình truyeàn kyø hoïc,

學。故伊川著書立言皆本其意,或全用其語。

Coá Y Xuyeân tröôùc thö laäp ngoân, giai boån kyø yù. Hoaëc toaøn

如易傳序。體用一源,顯微無間。

duïng kyø ngöõ, Nhö Dòch truyeän töï: Theå duïng nhaát nguyeân,

濂溪太極圖說。無極之眞妙合而凝。無極

hieån vi voâ giaùn.

Lieâm kheâ thaùi cöïc ñoà thuyeát: Voâ cöïc chi chaân, dieäu hieäp

而太極等語,全是東林口訣。周子通書,濂洛

nhi ngöng. Voâ cöïc nhi thaùi cöïc ñaúng ngöõ, toaøn thò Ñoâng

集等,皆根於此周程取佛語,多類此也。

Laâm khaåu quyeát. Chu töû Thoâng thö, Lieâm laïc taäp ñaúng, giai

晦菴深諱周程明露佛語。故云。周子之學

caên ö thöû Chu Trình thuû duïng Phaät ngöõ, ña loaïi thöû daõ.

Hoái Am thaâm huùy Chu Trình minh loä Phaät ngöõ, coá vaân:

莫知其師傳之所自。又云。周子之學得之於

Chu töû chi hoïc, maïc tri kyø sö truyeàn chi sôû töï. Höïu vaân:

天。

Chu töû chi hoïc ñaéc chi ö thieân.

且夫,周子通書,師友章云。至難得者道 德。有於身而已矣。求人至難得者,有於身非 師友則不可得也。 晦菴之言悖於周子之語矣。意在絶其所得 之自,殊不知昧於天理,愈令節病彰焉。 有若韓子見大顚後,所有敬佛之辭。後人 删而去之。晦菴校韓文,尙畱韓子上大顚三通 書。後人再刊,又將此三通書,一倂删去。故

Thaû phuø Chu töû Thoâng thö, Sö höõu chöông vaân: Chí nan ñaéc giaû ñaïo ñöùc, höõu ö thaân nhi dó hyõ. Caàu nhaân chí nan ñaéc giaû, höõu ö thaân phi sö höõu taéc baát khaû ñaéc daõ.

Hoái Am chi ngoân, boäi ö Chu töû chi ngöõ hyõ. YÙ taïi tuyeät kyø sôû ñaéc chi töï, thuø baát tri muoäi ö thieân lyù duõ linh tieát beänh chöông yeân.

Höõu nhöôïc Haøn töû kieán Ñaïi Ñieân haäu, sôû höõu kính Phaät chi töø. Haäu nhaân san nhi khöù chi, Hoái Am hieäu Haøn vaên, thöôïng löu Haøn töû thöôùng Ñaïi Ñieân tam Thoâng thö, Haäu nhaân taùi san, höïu töông thöû tam Thoâng thö, nhaát tinh san khöù, coá tri haäu nhaân kyù phuïc Hoái Am chi döôïc, chaáp meâ ö

894

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

知後人旣服晦菴之藥,執迷於排佛尤甚於晦 菴。爭知晦菴設此關竅,曲排之也。 後人不識其所以然,將謂是實,從實而排 之。所謂。一人傳虛,萬人傳實也。 嗟乎。晦菴設箇關竅在此。後人尙識不

QUYEÅN HAÏ

895

baøi Phaät, vöu thaäm ö Hoái Am. Tranh tri Hoái Am thieát thöû quan khieáu, khuùc baøi chi daõ.

Haäu nhaân baát thöùc kyø sôû dó nhieân, töông vò thò thaät, tuøng thaät nhi baøi chi. Sôû vò: Nhaát nhaân truyeàn hö, vaïn nhaân truyeàn thaät daõ.

Ta hoà! Hoái Am thieát caù quan khieáu taïi thöû. Haäu nhaân thöôïng thöùc baát phaù, tranh ñaéc nhö Tieát Giaûn, Tröông

破,爭得如薛簡,張拙,白居易,杜鴻漸,李習

Chuyeát, Baïch Cö Dò, Ñoã Hoàng Tieäm, Lyù Taäp Chi, Haøn

之,韓昌黎,陳操,陸亘,李附馬,楊大年,富鄭

Xöông Leâ, Traàn Thaùo, Luïc Caéng, Lyù Phuï Maõ, Döông Ñaïi

公,楊次公郭功輔,趙清獻公,周濂溪,張無

Nieân, Phuù Trònh Coâng, Döông Thöù Coâng, Quaùch Coâng Phuï, Trieäu Thanh Hieán Coâng, Chu Lieâm Kheâ, Tröông Voâ Taän,

盡,馮濟川,張九成,吳居仁,諸大儒等能參吾

Phuøng Teá Xuyeân, Tröông Cöûu Thaønh, Ngoâ Cö Nhaân, chö

宗之禪關乎。

ñaïi nho ñaúng naêng tham ngoâ toâng chi thieàn quan hoà?

Kính Phaät phaùt minh Phaät lyù, duy vò thaáu thieàn quan

敬佛發明佛理,唯未透禪關者,有若許玄

daõ, höõu nhöôïc Höùa Huyeàn Ñoä, Taäp Taïc Xæ, Toâng Bính,

度,習鑿齒,宗炳,劉遺民,雷次宗,王導,周

Löu Duy Daân, Loâi Thöù Toâng, Vöông Ñaïo, Chu YÛ, Traàm

顗,沈休文,張設,李太白,王抹摩詰,柳子 厚,王勃,李源,呂蒙正,范仲淹,范蜀公,文潞 公,張約齋,呂東萊等,是也。 以佛學爲通家之好者,有若曹子建,王 珣,王珉,文中子,杜子美,杜牧之,孟浩然,劉 禹錫,劉長卿,司空曙,司空圖,李羣,玉皮,日 休,許渾,賈島,項斯,鄭谷等,是也。

Höu Vaên, Tröông Thieát, Lyù Thaùi Baïch, Vöông Ma Caät, Lieãu Töû Haäu, Vöông Boät, Lyù Nguyeân, Löõ Moâng Chaùnh, Phaïm Troïng Yeâm, Phaïm Thuïc Coâng, Vaên Loä Coâng, Tröông Öôùc Trai, Löõ Ñoâng Lai ñaúng, thò daõ.

Dó Phaät hoïc vi thoâng gia chi haûo giaû, höõu nhöôïc Taøo Töû Kieán, Vöông Tuaân, Vöông Maân, Vaên Trung Töû, Ñoã Töû Myõ, Ñoã Muïc Chi, Maïnh Haïo Nhieân, Löu Vuõ Tích, Löu Tröôøng Khanh, Tö Khoâng Thöï, Tö Khoâng Ñoà, Lyù Quaàn, Ngoïc Bì, Nhaät Höu, Höùa Hoàn, Coå Ñaûo, Haïng Tö, Trònh Coác ñaúng, thò daõ.

896

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

佛法苟非大道,曷能感諸名賢如是崇尙者 也。諸賢才德明敏,豈不逮於後世排佛之人 乎。苟不取諸賢之大公,甘屈於一人半人之己 意者,實未思之誤也。 太原曰。中也,亦知周程道學得於禪宗,傳 至晦菴不越其教,不知晦菴何以昧佛之德,反 而排之,所以問也。獲聆斯語,已知其心矣。

QUYEÅN HAÏ

897

Phaät phaùp caåu phi ñaïi ñaïo, haït naêng caûm chö danh hieàn nhö thò suøng thöôïng giaû daõ? Chö hieàn taøi ñöùc minh maãn, khôûi baát ñaõi ö haäu theá baøi Phaät chi nhaân hoà? Caåu baát thuû chö hieàn chi ñaïi coâng, cam khuaát ö nhaát nhaân baùn nhaân chi kyû yù giaû, thaät vò tö chi ngoä daõ.

Thaùi Nguyeân vieát: Trung daõ, dieäc tri Chu Trình ñaïo hoïc ñaéc ö Thieàn toâng, truyeàn chí Hoái Am baát vieät kyø giaùo, baát tri Hoái Am haø dó muoäi Phaät chi ñöùc, phaûn nhi baøi chi, sôû dó vaán daõ. Hoaïch linh tö ngöõ, dó tri kyø taâm hyõ.

空谷曰。濂溪竆究道學於黃龍,佛印,東

Khoâng Coác vieát: Lieâm Kheâ cuøng cöùu ñaïo hoïc ö Huyønh

林,三禪師也。夫三師者,端人也,其取友必端

Long, Phaät AÁn, Ñoâng Laâm, tam thieàn sö daõ. Phuø tam sö

矣。濂溪取友亦必端矣。况程子多遊禪室,多 讀佛書,固知程子必是愼德君子,不肯叛佛。 晦菴立言,汛用佛理,反而排之者,俾人不 識也。是故遮掩周程學佛之根,然亦遮掩不 盡。

giaû, ñoan nhaân daõ, kyø thuû höõu taát ñoan hyõ. Lieâm Kheâ thuû höõu, dieäc taát ñoan hyõ. Huoáng Trình töû ña du thieàn thaát, ña ñoäc Phaät thö, coá tri Trình töû taát thò thaän ñöùc quaân töû, baát khaúng baïn Phaät.

Hoái Am laäp ngoân, taán duïng Phaät lyù, phaûn nhi baøi chi giaû, tæ nhaân baát thöùc daõ. Thò coá giaù yeåm Chu Trình hoïc Phaät chi caên, nhieân dieäc giaù yeåm baát taän.

中庸或問。謂楊氏等,受學於程門,其言皆

Trung dung hoaëc vaán: Vò Döông thò ñaúng, thoï hoïc ö

佛老之餘緒。多說游楊謝氏等言,出於佛老。

Trình moân, kyø ngoân giai Phaät, Laõo chi dö töï. Ña thuyeát Du,

晦菴明知周程楊等道學出於禪宗,適之所謂其 所排者,設牆壍也。

Döông, Taï thò ñaúng ngoân xuaát ö Phaät Laõo. Hoái Am minh tri Chu, Trình, Döông ñaúng ñaïo hoïc xuaát ö Thieàn toâng, ñích chi sôû vò kyø sôû baøi giaû, thieát töôøng tieäm daõ.

898

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

7. Caùc nhaø Nho hoïc Phaät

OÂ

ng Vöông Trung ngöôøi ôû Thaùi Nguyeân thöa hoûi: “Caùc nhaø Nho hoïc Phaät coù maáy ai ñöôïc chöùng ñaïo

chaêng?”

Thieàn sö Khoâng Coác ñaùp: “Nhöõng nhaø Nho chaân thaät hoïc Phaät ñöôïc chöùng ñaïo nhieàu khoâng keå xieát. Nay chæ löôïc noùi ra moät soá ngöôøi ñeå oâng ñöôïc bieát thoâi.

“Thieàn sö Quoác Nhaát(1) truyeàn ñaïo cho thieàn sö Thoï Nhai; Thoï Nhai truyeàn cho Ma Y; Ma Y truyeàn cho Traàn Ñoaøn; Traàn Ñoaøn truyeàn cho Chuûng Phoùng; Chuûng Phoùng truyeàn cho Muïc Tu; Muïc Tu truyeàn cho Lyù Ñænh Chi; Lyù Ñænh Chi truyeàn cho Khang Tieát Thieäu Töû.

“Muïc Tu laïi ñem choã ñöôïc truyeàn veà Thaùi cöïc ñoà maø daïy laïi cho Chu töû ôû Lieâm Kheâ. Chu töû tìm ñeán thieàn sö Thöôøng Toång(2) ôû Ñoâng Laâm veà yù chæ thaâm aùo cuûa Thaùi cöïc ñoà. Thieàn sö Thöôøng Toång lieàn vì oâng giaûng roõ nhöõng choã uaån aùo khoù hieåu. Chu töû ñem nhöõng lôøi daïy cuûa Thöôøng Toång truyeàn roäng ra, cho ñoù laø thuyeát Thaùi cöïc ñoà. Chu töû sôû tröôøng veà coâng phu thieàn hoïc, neân so veà coâng phu tu taäp thì vöôït hôn Khang Tieát Thieäu Töû. Thieäu Töû laïi sôû tröôøng veà lòch soá thôøi tieát, neân so veà moân lyù soá thì vöôït hôn Chu töû. Nhöng xeùt veà ñaïo hoïc thì chæ coù moät, xöa nay chöa töøng coù hai ñöôøng.”

(1)

Thieàn sö soáng vaøo khoaûng haäu baùn theá kyû 8, trieàu vua Ñöôøng Ñaïi Toâng (leân ngoâi naêm 763).

(2) Töùc thieàn sö Thöôøng Toång Chieáu Giaùc, ôû chuøa Höng Long, thuoäc Ñoâng Laâm, Giang Chaâu. Ngaøi theo hoïc raát laâu vôùi thieàn sö Hoaøng Long, ñöôïc maät truyeàn taâm phaùp, sau môùi veà truï ôû Ñoâng Laâm. Chuøa Höng Long sau ñoåi teân thaønh chuøa Ñoâng Laâm.

QUYEÅN HAÏ

899

Vöông Trung laïi hoûi: “Thieàn toâng ñaõ coù ñaïi ñaïo truyeàn cho ñaïo Nho, vaäy taïi sao Hoái Am laïi baøi baùc?” Ñaùp: “Hoái Am cheâ bai ñaïo Phaät laø do nôi taâm beänh cuûa oâng ta.”

Laïi hoûi: “Xin thaày noùi roõ choã taâm beänh cuûa Hoái Am.” Thieàn sö Khoâng Coác daïy: “OÂng chæ caàn hoïc hieåu cho saâu phaùp Phaät, ñoïc roäng saùch vôû trong thieân haï, aét seõ töï thaáy ñöôïc choã taâm beänh cuûa Hoái Am, vaø cuõng thaáy ñöôïc caû coäi nguoàn chöùng ñaéc ñaïo hoïc cuûa Lieâm Kheâ, hai vò hoï Trình,(1) cuõng nhö heát thaûy nhöõng ngöôøi hoïc ñaïo.”

Vöông Trung hoûi: “Veà choã chöùng ñaéc cuûa heát thaûy nhöõng ngöôøi hoïc ñaïo haõy khoan hoûi ñeán. Rieâng choã chöùng ñaéc cuûa caùc oâng Lieâm Kheâ vaø Trình töû, daùm xin thaày noùi roõ cho bieát.”

Thieàn sö Khoâng Coác ñaùp: “Noùi ra cho ñuû e phaûi nhieàu lôøi. Haõy taïm noùi sô qua cho oâng roõ.

“Lieâm Kheâ hoï Chu, teân huùy laø Ñoân Di, töï Maäu Thuùc, ngöôøi xöù Thung Laêng.(2) Ban ñaàu, oâng ñeán choã thieàn sö Hueä Nam(3) nuùi Hoaøng Long thöa hoûi veà yeáu chæ truyeàn rieâng ngoaøi giaùo ñieån. Veà choã thieàn sö Hueä Nam chæ daïy cho Lieâm Kheâ, nay chæ keå laïi toùm löôïc theá naøy: ‘OÂng chæ (1)

Töùc hai anh em Trình Haïo vaø Trình Di ñaõ coù nhaéc ñeán trong moät baøi tröôùc.

Ngöôøi ñôøi sau thöôøng goïi caû hai vò laø Trình töû.

(2) Chu Ñoân Di sanh naêm 1017, maát naêm 1073, queâ oâng nay thuoäc tænh Hoà Nam. OÂng coù laøm quan qua caùc chöùc Chuû baï, Ñaïi lyù thöøa, Tri quaân... Veà sau vieän côù coù beänh, oâng töø quan veà ôû aån nôi chaân nuùi Lieân Hoa. ÔÛ ñoù coù khe nöôùc raát trong chaûy ra, oâng thöôøng ñeán giaët giaûi muõ. OÂng ñaët teân khe nöôùc aáy laø Lieâm kheâ, nhaân ñoù laáy hai chöõ Lieâm Kheâ laøm hieäu. Nhöõng ngöôøi theo hoïc thuyeát cuûa oâng veà sau ñöôïc goïi laø Lieâm phaùi.

(3) Töùc vò thieàn sö khai saùng phaùi Hoaøng Long, coù löu laïi caùc taäp Hoaøng Long Nam Thieàn sö ngöõ luïc, Hoaøng Long Nam Thieàn sö ngöõ yeáu vaø Hoaøng Long Nam Thieàn sö thö xích taäp. Thieàn sö sanh naêm 1002, vieân tòch naêm 1069.

900

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

901

caàn töï quay veà xem xeùt, saép xeáp trong nhaø mình ñi thoâi.

Khoång töû daïy raèng: Buoåi saùng ñöôïc nghe ñaïo, buoåi chieàu cheát cuõng vui. Vaäy roát cuoäc caùi gì laø ñaïo maø ñeán noãi buoåi chieàu cheát cuõng vui? Nhan Hoài chaúng ñoåi choã vui, vaäy choã vui ñoù laø gì? Chæ suy xeùt cho thaät kyõ nhöõng choã ñoù thì laâu ngaøy töï nhieân seõ coù choã kheá hôïp.’(1)

ñeán Ñoâng Laâm baøn luaän veà leõ taùnh. Thieàn sö Thöôøng Toång noùi: ‘Ñaïo ta thöôøng noùi nhieàu veà taùnh, neân goïi laø Taùnh toâng. Nhö noùi taùnh chaân nhö, taùnh phaùp, thì taùnh ñoù töùc laø lyù vaäy. Coù phaùp giôùi cuûa lyù vaø phaùp giôùi cuûa söï.

Lyù vaø söï hoaøn toaøn thoâng suoát laãn nhau; ngoaøi lyù khoâng coù söï, coù söï aét coù lyù.’

“Ngaøy kia, Lieâm Kheâ laïi ñeán hoûi ñaïo vôùi thieàn sö Lieãu Nguyeân Phaät AÁn(2) raèng: ‘Roát cuoäc thì caùi gì laø ñaïo?’ Thieàn sö Lieãu Nguyeân ñaùp: ‘Nuùi xanh tröôùc maét, maëc söùc maø nhìn.’ Lieâm Kheâ coøn ñang suy nghó thì thieàn sö baät cöôøi ha haû boû ñi. Ñoät nhieân, Lieâm Kheâ nhö coù choã tænh ngoä.(3)

“Moïi ngöôøi coøn traàm ngaâm chöa hieåu roõ, boãng Lieâm Kheâ thoát leân raèng: ‘Theå cuûa taùnh hoøa vaøo vaéng laëng, chæ roõ lyù laø ñöôïc, caàn chi phaûi nghi ngôø?’

“Lieâm Kheâ nghe danh thieàn sö Thöôøng Toång ôû Ñoâng Laâm ñöôïc choã taâm truyeàn cuûa hai vò thieàn sö Thoï Nhai vaø Ma Y veà Dòch hoïc, thaáu suoát thaàn taùnh, lieàn tìm ñeán baùi kieán. Thieàn sö Thöôøng Toång daïy Lieâm Kheâ ñaïi löôïc laø: ‘Ñaïo Phaät daïy ngöôøi ñaït ñeán choã chaân lyù ñuùng thaät, töùc hoaøn toaøn chaân thaät khoâng coù hö voïng. Chaân thaät khoâng hö voïng töùc laø loøng thaønh vaäy. Ñöùc caøn nguyeân lôùn thay!

Laø choã phaùt khôûi ban ñaàu cuûa vaïn vaät. Phaùt khôûi ban ñaàu töø nôi lyù chaân thaät aáy. Ñaïo trôøi bieán hoùa, thaûy ñeàu laø taùnh maïng, ñeàu ñoàng moät lyù chaân thaät. Ñaïo cuûa baäc thaùnh nhaân trong trôøi ñaát chæ moät loøng chí thaønh laø ñuû. Ñieàu taát yeáu laø phaûi choïn laáy moät phaùp moân ñeå thöïc söï coâng phu, kieân trì maõi cho ñeán ngaøy ñoät nhieân saùng roõ, khoâng theå döïa vaøo lôøi noùi maø thaáu hieåu ñöôïc...’

“Lieâm Kheâ thöa hoûi veà nghóa thaùi cöïc. Thieàn sö Thöôøng Toång noùi: ‘Dòch coù tröôùc trôøi ñaát, khoâng hình tích nhöng coù nguyeân lyù. Cho neân noùi thaùi cöïc laø dòch ñoù. Khoâng hình tích maø coù nguyeân lyù, töùc laø voâ cöïc. Trong khaép trôøi ñaát chæ coù moät khí aáy, chuyeån vaän tôùi lui maø thaønh boán muøa.

Vì chæ coù moät khí, neân noùi ñoù laø coäi nguoàn cuûa taát caû.’(2)

Moät hoâm, Lieâm Kheâ vôùi boïn oâng Tröông Töû Haäu(4) cuøng

“Tröông Töû Haäu noùi: ‘Chæ coù Lieâm Kheâ môùi ñuû söùc luaän veà taùnh lyù vôùi sö phuï chuøa Ñoâng Laâm maø thoâi!’(1)

“Hoà tieân sanh ôû Nguõ Phong khi ñeà töïa boä Thoâng thö coù cheùp raèng: ‘Lieâm Kheâ hoïc ñöôïc thuyeát Thaùi cöïc ñoà do Muïc Tu truyeàn. Muïc Tu ñöôïc Chuûng Phoùng truyeàn. Chuûng Phoùng ñöôïc Traàn Ñoaøn truyeàn. Neân hoïc thuyeát naøy laø do moät thaày maø ra. Nhö vaäy xeùt roõ laø thuyeát Thaùi cöïc ñoà chaúng phaûi do Lieâm Kheâ saùng taïo. Traàn Ñoaøn cuõng laø hoïc thuyeát aáy ôû ngaøi Ma Y. Ngaøi Ma Y laïi hoïc ôû thieàn sö Thoï Nhai.’(3)

(1)

(1)

(2)

(2)

Ñoaïn naøy trích ôû phaàn phuï saùch Chöông thò gia phoå.

Töùc thieàn sö Lieãu Nguyeân, sanh naêm 1032, vieân tòch naêm 1098, ñöôïc vua Toáng Thaàn Toâng kính ngöôõng toân xöng laø Phaät AÁn Thieàn sö.

(3) Ñoaïn naøy trích ôû saùch Tö giaùm vaø lôøi baït trong Phaät AÁn ngöõ luïc.

(4) Töùc Tröông Hoaønh Cöø.

Ñoaïn naøy trích töø saùch Hoaèng ích kyû vaên. Ñoaïn trích naøy ñöôïc thieàn sö Thöôøng Toång ñöa vaøo moät moät baøi luaän veà ñaïo Dòch, oâng Löu Thôøi Trung coù ghi cheùp laïi. Ngoaøi ra, trong saùch Doaõn thò gia thuïc vaø saùch Toâ Quí Minh buùt kyù cuõng coù ghi cheùp.

(3) Ñoaïn naøy trích ôû Taùnh hoïc chæ yeáu vaø Chaùnh Dòch taâm phaùp.

902

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

“Lieâm Kheâ hoûi thieàn sö Thöôøng Toång veà nguyeân uûy cuûa thuyeát Thaùi cöïc ñoà, thieàn sö noùi: “Thieàn sö Thoï Nhai ñöôïc taâm truyeàn thuyeát Thaùi cöïc ñoà töø thieàn sö Quoác Nhaát(1) caùch nay ñaõ laâu roài. Thuyeát aáy khoâng noùi veà söï vaät maø chæ noùi caùi lyù roát raùo. Söï hình thaønh ban ñaàu cuûa thuyeát Thaùi cöïc ñoà laø döïa vaøo giaùo lyù ñaïo Phaät, theo nôi choã khoâng maø laäp thaønh theá giôùi, laáy voâ vi laøm coäi nguoàn cuûa vaïn höõu.

Vì vaäy neân laáy caùi khoâng laøm nhaân, laáy caùi coù laøm quaû; laáy chaân thaät laøm theå, laáy giaû taïm laøm duïng. Cho neân noùi raèng: Caùi chaân thaät cuûa voâ cöïc, hoøa hieäp moät caùch maàu nhieäm roài ngöng tuï.’(2) “Lieâm Kheâ laïi ñeán tònh thaát cuûa thieàn sö Lieãu Nguyeân Phaät AÁn, töï trình baøy nguyeân do choã thaáy bieát cuûa mình.

Thieàn sö Lieãu Nguyeân noùi raèng: ‘Toâi thöôøng ñem ñaïo nghóa cuûa Khoång Maïnh maø daïy ngöôøi. Nay choã gaùnh vaùc

QUYEÅN HAÏ

cuûa oâng ñaõ coù theå baét ñaàu ñöôïc roài. Neân gaéng söùc maø laøm ngay, chôù neân treã naõi.’

“Thieàn sö Thöôøng Toång ôû Ñoâng Laâm cuõng coù daïy oâng Lieâm Kheâ raèng Nho laø ngoân ngöõ cuûa ñaïo.(1) “Lieâm Kheâ thöôøng noùi vôùi hoïc troø raèng: ‘Caùi taâm maàu nhieäm cuûa ta ñöôïc khai môû nhôø ngaøi Hueä Nam,(2) ñöôïc saùng toû nhôø ngaøi Phaät AÁn.(3) Coøn veà söï phaùt trieån môû roäng thoâng suoát nghóa lyù ñaïo Dòch, neáu khoâng gaëp ngaøi Ñoâng Laâm(4) chæ baûo môû mang, tröø boû chöôùng ngaïi, haún ñaõ khoâng theå trôû neân saùng suoát thoâng ñaït nhö ngaøy nay.’(5) “Lieâm Kheâ coù laàn ñeán Trieàu Chaâu, vaøo chuøa Linh Sôn tìm laïi nhöõng di tích cuûa thieàn sö Ñaïi Ñieân. Taïi ñaây, oâng tìm thaáy nhöõng laù thö Haøn Duõ(6) daâng leân ngaøi Ñaïi Ñieân vaãn coøn ñöôïc löu giöõ, cuøng vôùi ñình Löu y vaãn coøn nguyeân veïn chöa hö hoûng, lieàn ñeà thô raèng:

(1)

Thieàn sö Quoác Nhaát laø moät vò cao taêng ñôøi Ñöôøng, sanh naêm 714, vieân tòch naêm 792. Ngaøi hoï Chu, ngöôøi Coân Sôn, Toâ Chaâu (Giang Toâ). Naêm 28 tuoåi môùi phaùt taâm vaøo ñaïo, baùi Thieàn sö Huyeàn Toá laøm thaày, tu taäp phaùp thieàn Ngöu Ñaàu nôi chuøa Haïc Laâm. Veà sau ñeán Kính Sôn laäp am ôû moät mình, ñaïo haïnh vang xa neân ngöôøi hoïc ñaïo tuï hoäi raát ñoâng. Nieân hieäu Ñaïi Lòch thöù 3 (768) vua Ñöôøng Ñaïi Toâng thænh vaøo kinh ñeå hoûi phaùp yeáu, ban hieäu laø Quoác Nhaát. Caùc oâng Thoâi Hoaùn, Buøi Ñoä... ñeàu laø ñeä töû cuûa ngaøi. Sau ñoù sö trôû veà Kính Sôn thuyeát phaùp roài tòch. Sau khi tòch ñöôïc ban thuïy hieäu laø Ñaïi Giaùc Thieàn sö. Ñeä töû ngaøi coù caùc vò noåi tieáng nhö Ñaïo Laâm, Suøng Hueä, Quaûng Phu... Ngaøi coøn coù caùc phaùp hieäu laø Phaùp Khaâm, Ñaïo Khaâm. Nhö vaäy, thieàn sö Quoác Nhaát soáng caùch Lieâm Kheâ khoaûng 300 naêm.

(2) Theo ñaây maø noùi thì thuyeát Thaùi cöïc ñoà laø do thieàn sö Quoác Nhaát truyeàn qua nhieàu ñôøi môùi ñeán Lieâm Kheâ. Lieâm Kheâ soaïn thuyeát naøy thaønh saùch, nhan ñeà laø Thaùi cöïc ñoà, löu truyeàn ôû ñôøi. Thuyeát naøy noùi veà nguyeân uûy söï vaät töø khi trôøi ñaát chöa sanh ra. Trong kinh Dòch voán ñaõ saün coù khaùi nieäm naøy, cho raèng “Thaùi cöïc sanh löôõng nghi, löôõng nghi sanh töù töôïng, töù töôïng sanh baùt quaùi...” Nhöng thuyeát Thaùi cöïc ñoà cuûa Lieâm Kheâ laïi suy choã boån nguyeân cuûa ñaïo theå, noùi raèng “voâ cöïc nhi thaùi cöïc”. Choã phaùt kieán trong thuyeát naøy coù theå noùi laø söï dung hôïp nhöõng nguyeân lyù trong kinh Dòch vaø giaûi thích theo giaùo lyù nhaø Phaät, neân trôû thaønh töông hôïp vôùi caùch hieåu cuûa Thieàn toâng.

903

Thoái Chi töï ví cuøng Phu töû, Xöa töøng cheâ bai caû Phaät, Laõo.

(1)

Vieäc naøy cheùp ôû Tuøng song taïp kyù. ÔÛ ñaây noùi ñaïo laø chæ ñaïo Phaät, yù noùi coù theå möôïn nhöõng caùch noùi cuûa Nho hoïc ñeå xieån döông Phaät phaùp.

(2) Töùc Nam Thieàn sö ôû chuøa Hoaøng Long.

(3) Töùc thieàn sö Lieãu Nguyeân ôû chuøa Phaät AÁn.

(4) Töùc thieàn sö Thöôøng Toång ôû chuøa Ñoâng Laâm.

(5) Ñoaïn naøy trích ôû Doaõn trò gia thuïc vaø Taùnh hoïc chæ yeáu.

(6) Haøn Duõ töï laø Thoái Chi, ngöôøi Haø Döông (nay thuoäc phía taây huyeän Maïnh, tænh Haø Nam) sanh naêm 768, maát naêm 824, laø ngöôøi coù taøi vaên chöông trong ñôøi nhaø Ñöôøng. Nieân hieäu Nguyeân Hoaø thöù 14 (819) oâng daâng bieåu can giaùn vua Hieán Toâng cung nghinh xaù-lôïi Phaät neân bò bieám chöùc laøm Thöù söû ôû Trieàu Chaâu. OÂng töøng thænh Thieàn sö Ñaïi Ñieân ñeán Chaâu Nha ñaøm ñaïo hôn möôøi ngaøy. Coù laàn nguû laïi taïi chuøa Linh Sôn. Khi phuïng meänh vua nhaän chöùc Thöù söû Vieân Chaâu, oâng ñeå laïi chieác aùo taëng cho thieàn sö Ñaïi Ñieân. Ngöôøi ñôøi sau xaây caát ñình Löu Y trong chuøa Linh Sôn ñeå kæ nieäm vieäc naøy.

904

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

Chaúng bieát Ñaïi Ñieân ngöôøi theá naøo,

QUYEÅN HAÏ

xuaát phaùt töø kinh saùch cuûa ñaïo Phaät.’(1)

Daâng thö, taëng aùo, kính caån thay!(1)

“Trong taäp thô Haäu thoân cuûa Löu tieân sanh coù caâu:

“Lieâm Kheâ coøn ñeå laïi baøi thô Yeâu thích hoa sen döôùi ñaây:

Lieâm Kheâ hoïc ñaïo töø cao taêng...

“Laïi coù caâu:

Phaät chuoäng hoa naøy, ta cuõng thích,

Môùi bieát ngoaøi Chaâu, Khoång.

Höông thôm trong treûo, böôùm chaúng theo.

Chaúng gioáng leõ thöôøng bao hoa khaùc, Khoâng caøi treân toùc haïng nöõ nhi.(2) “Lieâm Kheâ coù taùnh giaûn dò, kieäm öôùc, thöôøng ngaøy soáng ñaïm baïc, yeân tónh. Luùc tuoåi giaø, oâng töø boû vaên chöông, chuyeân vieäc thieàn tónh, cuoái cuøng ñaït ñöôïc chaân truyeàn veà ñaïo hoïc.(3) “Thieàn sö Thöôøng Toång chuøa Ñoâng Laâm daïy ngöôøi laáy söï an tónh laøm chính. Lieâm Kheâ trong moät thôøi gian raát laâu chaúng ñoäng tôùi buùt nghieân, troïn ngaøy ngoài yeân ngay ngaén, thaáy ñöôïc maøu xanh cuûa coû moïc toát töôi beân ngoaøi song cöûa soå cuõng hieån baøy yù nghóa söï soáng. Ñoù chính laø trong söï an tònh coù choã chöùng ñaéc vaäy.

“Cho neân, thuyeát taùnh lyù trong ñaïo hoïc laø khôûi xöôùng töø thieàn sö Thoï Nhai, truyeàn maõi cho ñeán thieàn sö Thöôøng Toång, roài môùi truyeàn laïi cho Chu Lieâm Kheâ.(4) “Traàn Trung Tuùc coâng coù noùi: ‘Thieàn sö Thöôøng Toång ôû Ñoâng Laâm truyeàn thuï hoïc thuyeát taùnh lyù cho Lieâm Kheâ.

Lieâm Kheâ mang thuyeát aáy truyeàn roäng ra, neân lôøi leõ ñeàu

Rieâng coù baäc anh haøo.(2) “Coøn veà Trình töû, laø teân goïi chung hai anh em nhaø hoï Trình, ngöôøi ñaát Laïc Döông.(3) Ngöôøi anh laø Trình Haïo, töï Baù Thuaàn, hieäu laø Minh Ñaïo. Ngöôøi em laø Trình Di, töï Chaùnh Thuùc, hieäu laø Y Xuyeân.

“Tieân sanh Töû Daõ Taêng noùi raèng: ‘Trình Haïo vaø Trình Di cuøng ñeán hoïc vôùi Lieâm Kheâ. Tröôùc heát, Lieâm Kheâ daïy hai oâng suy xeùt choã vui thích cuûa Khoång töû vaø Nhan Hoài laø gì.(4) Khi choã hoïc ñaõ thaønh töïu, moãi ngöôøi ñeàu duøng caùi hoïc cuûa Nho gia maø laøm traùch nhieäm cuûa mình.(5) “Hai oâng hoï Trình ñem hoïc thuyeát Thaùi cöïc ñoà maø truyeàn cho tieân sanh Haäu Sôn.

“Tieân sanh Haäu Sôn coù noùi: ‘Toâi thaáy caùi hoïc cuûa Chu Lieâm Kheâ vaø Trình töû laø xeùt mình ñeå daïy ngöôøi, nhöng nhìn laïi trong ñaïo Khoång, Maïnh töø xöa nay chöa töøng thaáy coù coâng phu ngoài laëng yeân ñeå suy xeùt choã vui, laáy ñoù laøm choã cuøng toät cuûa ñaïo hoïc. Vaäy coù theå tin raèng caùi hoïc cuûa Chaâu töû vaø Trình töû thaät coù nguoàn goác khaùc.’(6) (1)

Ñoaïn naøy trích ôû Dinh trung luïc vaø ôû Taùnh hoïc chæ yeáu. Ñoaïn naøy trích töø Haäu thoân taäp.

(3) Nay thuoäc tænh Haø Nam. (4) Ñaây yù muoán nhaéc ñeán lôøi Khoång töû noùi: ‘Saùng ñöôïc nghe ñaïo, chieàu cheát cuõng vui.’ Vaø lôøi Khoång töû noùi veà Nhan Hoài laø “khoâng ñoåi choã vui”.

(5) Trích töø caùc söû lieäu.

(6) Trích töø saùch Taâm hoïc uyeân nguyeân.

(2)

(1)

Phaàn naøy trích ôû Taùnh lyù quaàn thö vaø ôû nhöõng tích thuaät taïi chuøa Linh Sôn, ñình Löu y.

(2) Baøi naøy trích ôû Trònh coác taäp.

(3) Ñoaïn naøy trích ôû Lieâm Kheâ haønh traïng.

(4) Caû 2 ñoaïn treân trích ôû Hoaèng ích kyû vaên.

905

906

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

“Trình Minh Ñaïo thaáu hieåu saâu xa boä Hoa nghieâm hieäp luaän, töï cho raèng raát vui vì coù choã dung hôïp taâm yù, neân ñem choã nguyeân do aáy cheùp thaønh vaên khaéc bia löu laïi taïi chuøa Vaân Caùi.

“OÂng Minh Ñaïo nhaân ngaøy gioã meï laø baø Thoï An Vieân quaân, coù ñeán Taây Kinh, vaøo chuøa Tröôøng Khaùnh môû tieäc chay caàu phöôùc cho meï. Nhìn thaáy chuùng taêng vaøo trai ñöôøng, ñi laïi nghieâm trang, cöû chæ ñaøng hoaøng; ñaùnh troáng doäng chuoâng, trong ngoaøi ñeàu nghieâm chænh; khi ngoài khi ñöùng, thaûy ñeàu ñuùng pheùp taéc. OÂng buoät mieäng khen raèng: “Leã nhaïc töø xöa nay ñeàu ñuû caû nôi ñaây!”(1) “Thieàn sö Linh Nguyeân trong thö hoài ñaùp oâng Trình Y Xuyeân coù vieát: ‘Troäm nghe bieát neân muoán ñöôïc gaëp gôõ vôùi ngöôøi hoïc ñaïo. Tuy chöa coù haân haïnh gaëp maët nhöng nghe oâng löu taâm ñeán ñaïo Phaät ñaõ laâu, töøng hoïc hoûi vôùi khaép caùc baäc ñaïi toân sö trong thieân haï, vaäy maø chöa gaëp keû heøn naøy oâng vaãn laáy ñoù cho laø chöa ñöôïc thoûa maõn. Naêm roài, nghe thaày toâi(2) noùi veà choã kieán thöùc cuûa oâng, nay laïi ñöôïc xem baøi töïa oâng ñeà cho boä Phaùp yeáu, quaû laø oâng ñaõ suy xeùt saâu xa vaø tin nhaäp vaøo choã chaân thaät khoâng hö doái.’(3) “Töø ñoù, Trình Y Xuyeân thöôøng ñeán chuøa thieàn sö Linh Nguyeân. Trong Gia thaùi phoå ñaêng luïc cheùp raèng: ‘Trình Y Xuyeân, Töø Sö Uyeân, Chaâu Theá Anh, Hoàng Caâu Phuû ñeàu coù ñeán hoïc ñaïo lyù nôi thieàn sö Linh Nguyeân.’ Chính vì theá maø trong khi tröôùc taùc vaø chuù giaûi kinh saùch, Trình Y Xuyeân thöôøng duøng ñeán nhöõng lôøi leõ vaø yù töù cuûa Phaät, (1)

Trích ôû Hoaèng ích kyû vaên. Leã nhaïc laø moät trong caùc yeáu toá quan troïng cuûa ñaïo Nho. Nhaän xeùt cuûa Trình Haïo ôû ñaây cho thaáy oâng ñaõ nhìn thaáy söï töông hôïp giöõa Nho gia vaø ñaïo Phaät.

(2) Töùc thieàn sö Hoái Ñöôøng, thaày truyeàn phaùp cho thieàn sö Linh Nguyeân.

(3) Ñoaïn naøy trích ôû trích ôû Linh nguyeân ngöõ luïc.

QUYEÅN HAÏ

907

Toå. Coù theå tin raèng caùi hoïc cuûa oâng roõ raøng xuaát phaùt töø ñaïo Phaät vaäy.

“Tieân sanh Hoà Caáp Troïng ôû Thaïch Ñöôøng noùi raèng: ‘Töø khi Maïnh töû thaùc ñeán nay, traûi qua moät ngaøn naêm traêm naêm, ñaïo Nho daàn suy taøn. Nhôø coù Chaâu Lieâm Kheâ xuaát hieän, Nho giaùo môùi xaùn laïn, noái laïi choã ñöùt ñoaïn. Tieáp ñoù, ôû Haø Nam coù hai anh em hoï Trình ñöôïc Chaâu Lieâm Kheâ truyeàn ñaïo. Caùi hoïc maø Chaâu Lieâm Kheâ truyeàn daïy laø phaùt khôûi töø thieàn sö Thoï Nhai ôû chuøa Truùc Laâm, Baéc Coá. Trình töû truyeàn xuoáng boán ñôøi(1) thì tôùi Chu thò Vaên coâng.(2) Vaên coâng laïi truyeàn cho Tröông Kính Phu, nghieân cöùu giaûng roäng hoïc thuyeát naøy, ñaït ñeán choã roãng khoâng khoaùng ñaït, môùi coù lôøi raèng: ‘Tröôùc ñaây toâi coù nghe truyeàn laïi lôøi daïy cuûa ngaøi Thoï Nhai, nhöng vì toâi chöa ñuû söùc hieåu roõ chöù khoâng phaûi hoïc thuyeát aáy hö doái. Xeùt taän nguoàn coäi thì quaû thaät choã hoïc xöa nay cuûa nhaø Nho vôùi Thieàn toâng thaûy ñeàu töông tôï nhö nhau. Chæ vì Nho chaúng hieåu Thieàn, Thieàn chaúng hieåu Nho, neân hai beân môùi cheâ bai, coâng kích laãn nhau, nhöng chöa töøng chæ ra ñöôïc choã khieám khuyeát cuûa nhau, thaät ñaùng nöïc cöôøi thay!’(3) “AÂu Döông Huyeàn coù noùi: ‘Trình töû bình sanh öa ñoïc kinh Phaät, nhöng choã hoïc roäng thì khoâng baèng Chu thò.’(4) (1)

Truyeàn xuoáng boán ñôøi: Döông Thôøi (ñôøi thöù nhaát) laø hoïc troø cuûa Trình Minh Ñaïo, sau cuõng theo hoïc vôùi Trình Y Xuyeân, roài truyeàn laïi cho La Toâng Ngaïn, töï Troïng Toá, hieäu Döï Chöông (ñôøi thöù hai); La Toâng Ngaïn truyeàn laïi cho Lyù Ñoàng, töï Nguyeän Trung, hieäu Dieân Bình (ñôøi thöù ba); Lyù Ñoàng truyeàn cho Chu Hy (ñôøi thöù tö).

(2) Chu thò Vaên coâng: töùc Chu Hy (1130-1200), töï Nguyeân Hoái, veà sau ñoåi laø Troïng Hoái, hieäu Hoái Am, ngöôøi huyeän Vuï Nguyeân, tænh An Huy. Vì oâng hoï Chu, ñöôïc vua Ninh Toâng ban thuïy hieäu laø Vaên coâng neân ñôøi sau goïi oâng laø Chu thò Vaên coâng.

(3) Trích ôû Hoà thò Ñaïi ñoàng luaän.

(4) Trích ôû AÂu Döông kyù luïc.

908

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

909

“Trình Y Xuyeân cuõng töï nhaän: ‘Tieân sanh Trình Minh Ñaïo hoïc ñaïo Phaät, Laõo ñaõ maáy möôi naêm.’

‘Caùi hoïc cuûa Chu töû thaät khoâng bieát do thaày naøo truyeàn daïy.’ Roài laïi noùi raèng: ‘Caùi hoïc cuûa Chu töû laø töø nôi trôøi.’

“Thieàn sö Thöôøng Toång chuøa Ñoâng Laâm daïy Lieâm Kheâ raèng: ‘Trong caùi moät phaân ra thaønh muoân söï vaät, cuoái cuøng hôïp laïi thaønh moät lyù. Cho ñeán caùi taùnh cuûa thieân lyù, caùi loøng rieâng ham muoán cuûa con ngöôøi, trôøi ñaát, vaïn vaät vôùi ta ñeàu laø moät theå. Ñöùc nguyeân goàm caû boán ñöùc,(1) chæ moät taâm thaønh thoâng suoát beân ngoaøi, thaáu vaøo beân trong.’

“Nhöng chính trong saùch Thoâng thö cuûa Chu töû, ôû chöông Sö höõu laïi noùi raèng: ‘Ñieàu khoù ñöôïc nhaát laø ñaïo ñöùc, chæ do töï thaân coù ñöôïc maø thoâi, caàu nôi ngöôøi khaùc thì khoù laém. Tuy laø do nôi töï thaân, nhöng neáu khoâng coù thaày vaø baïn toát thì cuõng khoâng theå ñöôïc.’ Nhö theá, lôøi cuûa Hoái Am traùi ngöôïc vôùi lôøi cuûa Chu töû. Ñoù laø Hoái Am coù yù muoán laøm maát ñi choã nguoàn goác caùi hoïc cuûa Chu töû, thaät khoâng bieát raèng vieäc che môø thieân lyù laïi caøng baøy roõ hôn choã taâm beänh cuûa oâng!

“Hai oâng hoï Trình ñem choã hoïc ñoù truyeàn laïi cho moân ñeä. Cho neân Trình Y Xuyeân trong khi tröôùc taùc vaên chöông ñeàu döïa theo yù töù trong kinh Phaät, hoaëc cuõng coù khi duøng laïi nguyeân veïn, nhö trong baøi töïa Dòch truyeän, oâng vieát: ‘Theå vaø duïng voán chæ moät nguoàn, hieån baøy hay aån giaáu vaãn khoâng xa caùch.’(2) “Trong thuyeát Thaùi cöïc ñoà cuûa Lieâm Kheâ coù noùi: ‘Choã chaân thaät cuûa voâ cöïc laø hôïp laïi moät caùch nhieäm maàu maø ngöng tuï.’(3) Nhöõng danh töø nhö voâ cöïc, thaùi cöïc... ñeàu laø khaåu quyeát thöôøng duøng cuûa thieàn sö Thöôøng Toång ôû Ñoâng Laâm. Nhöõng saùch Thoâng thö, Lieâm Laïc taäp... cuûa Chu Lieâm Kheâ ñeàu caên cöù theo ñoù caû. Vieäc söû duïng caùc danh töø Phaät hoïc cuûa hoï Chu, hoï Trình ña phaàn ñeàu nhö theá.

“Hoái Am heát söùc traùnh neù vieäc hoï Chu, hoï Trình roõ raøng söû duïng nhöõng caùch noùi cuûa ñaïo Phaät, neân môùi noùi raèng: (1)

Boán ñöùc: laø nguyeân, hanh, lôïi, trinh. Theo kinh Dòch, ñoù laø boán ñöùc cuûa caøn, töôïng tröng cho trôøi.

(2) Caâu naøy ñöôïc trích ôû töø Hoa Nghieâm kinh sôù.

(3) Hai caâu naøy laïi ñöôïc trích töø Hoa nghieâm Kinh phaùp giôùi quaùn.

“Laïi coøn vieäc Haøn Duõ sau khi gaëp thieàn sö Ñaïi Ñieân coù ñeå laïi nhöõng lôøi cung kính ca ngôïi Phaät phaùp, nhöng ngöôøi ñôøi sau ñaõ löôïc boû caû ñi. Khi Hoái Am hieäu ñính vaên chöông Haøn Duõ, vaãn coøn löu laïi ba cuoán Thoâng thö maø Haøn Duõ ñaõ daâng leân ngaøi Ñaïi Ñieân. Nhöng ngöôøi ñôøi sau laïi löôïc boû luoân caû ba cuoán Thoâng thö aáy. Neân bieát raèng, ngöôøi ñôøi sau meâ muoäi vì choã baøi baùc cuûa Hoái Am, laïi caøng meâ chaáp maø baøi baùc ñaïo Phaät hôn caû Hoái Am nöõa, naøo bieát raèng chính Hoái Am laø ngöôøi ñaõ baøy ra nhöõng leõ baøi baùc khoâng thaät aáy! Vì khoâng bieát choã ñoù, cöù ngôõ raèng lôøi cuûa Hoái Am laø thaät, neân laïi döïa vaøo ñoù maø cheâ bai ñaïo Phaät. Quaû thaät laø: ‘Moät ngöôøi noùi ra lôøi doái, muoân ngöôøi noùi theo thaønh thaät.’

“Than oâi! Hoái Am ñaõ bòa ñaët ñieàu khoâng thaät, ngöôøi ñôøi sau laïi laém ngöôøi chaúng bieát khaùm phaù choã aáy. Naøo ñöôïc nhö nhöõng oâng Tieát Giaûn, Tröông Chuyeát, Baïch Cö Dò, Ñoã Hoàng Tieäm, Lyù Taäp Chi, Haøn Xöông Leâ, Traàn Thaùo, Luïc Caéng, Lyù Phuï Maõ, Döông Ñaïi Nieân, Phuù Trònh Coâng, Döông Thöù Coâng, Quaùch Coâng Phuï, Trieäu Thanh Hieán

910

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

Coâng, Chu Lieâm Kheâ, Tröông Voâ Taän, Phuøng Teá Xuyeân, Tröông Cöûu Thaønh, Ngoâ Cö Nhaân... Caùc vò ñaïi nho naøy ñeàu coù söùc tham cöùu toâng chæ Thieàn moân, bieát toân kính Phaät phaùp, roõ thoâng Phaät lyù.

“Laïi coù nhöõng ngöôøi tuy chöa thaáu qua cöûa Thieàn nhöng ñaõ roõ thoâng giaùo lyù nhaø Phaät, nhö nhöõng oâng Höùa Huyeàn Ñoä, Taäp Taïc Xæ, Toâng Bính, Löu Duy Daân, Loâi Thöù Toâng, Vöông Ñaïo, Chu YÛ, Traàm Höu Vaên, Tröông Thieát, Lyù Thaùi Baïch, Vöông Ma Caät, Lieãu Töû Haäu, Vöông Boät, Lyù Nguyeân, Löõ Moâng Chaùnh, Phaïm Troïng Yeâm, Phaïm Thuïc Coâng, Vaên Loä Coâng, Tröông Öôùc Trai, Löõ Ñoâng Lai...

“Laïi coù nhöõng nhaø Nho luoân xem troïng ñaïo Phaät, thöôøng coù moái quan heä toát nhö nhöõng oâng Taøo Töû Kieán, Vöông Tuaân, Vöông Maân, Vaên Trung Töû, Ñoã Töû Myõ, Ñoã Muïc Chi, Maïnh Haïo Nhieân, Löu Vuõ Tích, Löu Tröôøng Khanh, Tö Khoâng Thöï, Tö Khoâng Ñoà, Lyù Quaàn, Ngoïc Bì, Nhaät Höu, Höùa Hoàn, Coå Ñaûo, Haïng Tö, Trònh Coác...

“Neáu Phaät phaùp chaúng phaûi laø ñaïo chaân chaùnh lôùn lao, laøm sao caûm hoùa ñöôïc caùc baäc danh hieàn aáy, khieán hoï trôû neân ngöôøi suøng moä, toân kính? Caùc vò danh hieàn aáy ñeàu laø nhöõng ngöôøi taøi ñöùc minh maãn, haù khoâng baèng nhöõng keû ñôøi sau thöôøng cheâ bai ñaïo Phaät hay sao? Nhöõng keû aáy chaúng giöõ ñöôïc söï coâng baèng khaùch quan nhö caùc vò danh hieàn kia, laïi cam chòu nghe theo yù rieâng cuûa moät ngöôøi! Ñoù laø söï laàm laãn vì thieáu suy xeùt vaäy.”

Vöông Trung thöa raèng: “Toâi cuõng bieát vieäc Chu Lieâm Kheâ vaø hai vò hoï Trình hoïc ñaïo lyù nôi Thieàn toâng. Ñaïo lyù aáy truyeàn xuoáng ñeán Hoái Am chaúng heà sai laïc chaùnh giaùo.

Nhöng toâi thaät khoâng roõ taïi sao Hoái Am laïi hoân muoäi ñoái

QUYEÅN HAÏ

911

vôùi aân ñöùc cuûa Phaät, trôû laïi cheâ bai ñaïo Phaät? Nay ñöôïc nghe thaày giaûng roõ, toâi môùi bieát ñöôïc choã taâm beänh cuûa Hoái Am.” Thieàn sö Khoâng Coác noùi: “Lieâm Kheâ thaáu toät ñaïo Thieàn laø nhôø söùc chæ daãn cuûa ba vò thieàn sö ôû Hoaøng Long, Phaät AÁn vaø Ñoâng Laâm. Ba vò thaày aáy ñeàu ngöôøi ñoan chaùnh, thì ngöôøi maø ba vò aáy keát giao cuõng laø ñoan chaùnh, neân nhöõng ngöôøi maø Lieâm Kheâ keát giao cuõng laø ñoan chaùnh.

Huoáng chi Trình töû thöôøng vaøo ra cöûa Thieàn, thöôøng xem kinh Phaät, cho neân bieát raèng Trình töû haún laø baäc quaân töû ñöùc ñoä, nghieâm caån, khoâng theå phaûn nghòch laïi ñaïo Phaät.

“Lôøi noùi cuûa Hoái Am thöôøng vaän duïng lyù leõ trong ñaïo Phaät, nhöng laïi trôû ngöôïc cheâ bai ñaïo Phaät, laø muoán cho ngöôøi ta khoâng bieát. Vaäy neân môùi coá che giaáu choã coäi nguoàn hoïc Phaät cuûa Chu töû vaø Trình töû, nhöng chaúng theå naøo giaáu heát ñöôïc. Khi chuù giaûi saùch Trung Dung,(1) oâng nghi ngôø raèng: ‘Boïn hoï Döông ñaõ hoïc vôùi Trình töû thì noùi ra lôøi naøo aét ñeàu aûnh höôûng töø Phaät, Laõo.’ Laïi coù raát nhieàu choã oâng cho raèng nhöõng lôøi cuûa hoï Du, hoï Döông, hoï Taï(2) ñeàu xuaát phaùt töø ñaïo Phaät, ñaïo Laõo.

“Hoái Am voán bieát roõ raèng choã hoïc cuûa Chu Lieâm Kheâ, Trình Töû, Döông Thôøi... ñeàu xuaát phaùt töø Thieàn toâng, neân choã baøi baùc cuûa oâng ta chaéc chaén chæ laø vì muoán ngaên trôû ngöôøi haäu hoïc.”

(1)

Chu Hoái Am coù laøm saùch Töù thö taäp chuù, chuù giaûi boán boä saùch quan troïng cuûa Nho giaùo (Töù thö) laø Ñaïi hoïc, Maïnh töû, Luaän ngöõ vaø Trung dung.

(2) Hoï Döông, hoï Taï: töùc Döông Thôøi vaø Taï Löông Taû, hai hoïc troø noåi danh nhaát cuûa Trình Töû. Döông Thôøi, töï Trung Laäp, hieäu Quy Sôn, theo hoïc vôùi caû Trình Minh Ñaïo vaø Trình Y Xuyeân; Taï Löông Taû, töï Hieån Ñaïo, hieäu Thöôïng Thaùi, theo hoïc vôùi Trình Minh Ñaïo. Rieâng hoï Du chuùng toâi chöa bieát laø ngöôøi naøo, nhöng theo vaên caûnh naøy thì coù theå ñoaùn cuõng laø moät hoïc troø cuûa hoï Trình.

912

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

學佛謗佛 太原曰。朱子註書多引佛語,不知何書佛 語註之。 空谷曰。晦菴所用佛語若虛靈不昧,不可 限量,似是而非,大學補闕。 始言一理,中散爲萬事,末復合爲一理。眞 實無妄,眞實之理。 有是理而復有是事。天

QUYEÅN HAÏ

913

Hoïc phaät baùng Phaät Thaùi Nguyeân vieát: Chu töû chuù thö, ña daãn Phaät ngöõ, baát tri haø thö Phaät ngöõ chuù chi?

Khoâng Coác vieát: Hoái Am sôû duïng Phaät ngöõ, nhöôïc hö linh baát muoäi, baát khaû haïn löôïng, töï thò nhi phi, ñaïi hoïc boå khuyeát.

Thuûy ngoân nhaát lyù, trung taùn vi vaïn söï, maït phuïc hieäp vi nhaát lyù. Chaân thaät voâ voïng, chaân thaät chi lyù. Höõu thò lyù nhi phuïc höõu thò söï. Thieân ñòa chi lyù chí thaät voâ voïng,

地之理至實無妄。聖人之心至實無妄。能知

Thaùnh nhaân chi taâm chí thaät voâ voïng. Naêng tri giaùc, sôû tri

覺,所知覺,千聖相傳心法,脫然有悟處,又非

giaùc, thieân thaùnh töông truyeàn taâm phaùp, thoaùt nhieân höõu

見聞思慮之可及也。

ngoä xöù, höïu phi kieán vaên tö löï chi khaû caäp daõ.

物我一理,固有之性,心之體用。吾心正而 天地之心亦正。萬物之本源,一心之妙用。活 鱍鱍地,徹頭徹尾做工夫。到這裡,咬菜根,無

Vaät ngaõ nhaát lyù, coá höõu chi taùnh, taâm chi theå duïng, Ngoâ taâm chaùnh, nhi thieân ñòa chi taâm dieäc chaùnh. Vaïn vaät chi boån nguyeân, nhaát taâm chi dieäu duïng. Hoaït baùt baùt ñòa, trieät ñaàu trieät vó toá coâng phu. Ñaùo giaù lyù, giaûo thaùi caên,

縫塔。三句語剳著病處。一刀兩段,一棒一條

voâ phuøng thaùp, tam cuù ngöõ traùt tröôùc beänh xöù. Nhaát ñao

痕,一摑一掌血。

löôõng ñoaïn, nhaát boång nhaát ñieàu ngaân, nhaát quaùch nhaát

註復卦引楞嚴經語爲證據云。非唯年有 變,月亦有之。

chöôûng huyeát.

Chuù phuïc quaùi, daãn Laêng Nghieâm kinh ngöõ vi chöùng cöù vaân. Phi duy nieân höõu bieán, nguyeät dieäc höõu chi.

914

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

晦菴註書,唯毛詩一經,乃是學力註成,簡 用佛法。自餘四書等註,幷諸製作,皆用佛 法。汎以佛經禪語,改頭換靣,翻變其語而取

QUYEÅN HAÏ

915

Hoái Am chuù thö, duy Mao thi nhaát kinh, naõi thò hoïc löïc chuù thaønh, giaûn duïng Phaät phaùp. Töï dö Töù thö ñaúng chuù, tinh chö cheá taùc, giai duïng Phaät phaùp. Phieám dó Phaät kinh thieàn ngöõ, caûi ñaàu hoaùn dieän, phieân bieán kyø ngöõ, nhi thuû

其意。如是用者,徧於羣書。晦菴如是所用佛 語,又諱周程明露佛語,不識晦菴是何心哉。

kyø yù. Nhö thò duïng giaû, bieán ö quaàn thö. Hoái Am nhö thò

晦菴早從學於延平李先生,久之恨不發 明。及詢長者咸指之禪學。已而徧學禪老,與 呂東萊,張南軒,同問道於大慧禪師。

Hoái Am taûo tuøng hoïc ö Dieân Bình Lyù tieân sanh, cöûu chi

晦菴十八歲從劉屏山游。屏山意其必畱心 舉業,遂搜其箧,唯有大慧禪師語錄一帙。次 年登科。

sôû duïng Phaät ngöõ, höïu huùy Chu Trình minh loä Phaät ngöõ, baát thöùc Hoái Am thò haø taâm tai? haän baát phaùt minh, caäp tuaân tröôûng giaû, haøm chæ chi thieàn hoïc, dó nhi bieán hoïc Thieàn laõo, döõ Löõ Ñoâng Lai, Tröông Nam Hieân, ñoàng vaán ñaïo ö Ñaïi Hueä thieàn sö.

Hoái Am thaäp baùt tueá tuøng Löu Bình Sôn du. Bình Sôn yù kyø taát löu taâm cöû nghieäp, toaïi söu kyø khieáp, duy höõu Ñaïi Hueä thieàn sö ngöõ luïc nhaát traät, thöù nieân ñaêng khoa.

Hoái Am trí thö ö Khai Thieän Khieâm thieàn sö vieát: Hy

晦菴致書於開善謙禪師曰。熹向蒙大慧 禪師開示狗子佛性話頭,未有悟入。願授一 言,警所不逮。

höôùng moâng Ñaïi Hueä thieàn sö, khai thò caåu töû Phaät taùnh

謙答書曰。把這一念提撕狗子話,不要商 量。勇猛直前,一刀兩段。晦菴覽之有省。

thoaïi, baát yeáu thöông löôïng. Duõng maõnh tröïc tieàn, nhaát

晦菴於竹林小軒誦佛經,作詩曰。

thoaïi ñaàu, vò höõu ngoä nhaäp, nguyeän thoï nhaát ngoân, caûnh sôû baát ñaõi.

Khieâm ñaùp thö vieát: Baû giaù nhaát nieäm ñeà teâ caåu töû ñao löôõng ñoaïn. Hoái Am laõm chi höõu tænh.

Hoái Am ö Truùc Laâm tieåu hieân tuïng Phaät kinh, taùc thi vieát:

端居獨無事,

Ñoan cö ñoäc voâ söï.

聊披釋氏書。

Lieâu phi Thích thò thö.

916

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

暫息塵累牽, 超然與道俱。 門掩竹林幽,

Taïm töùc traàn luïy khieân.

禽鳴山雨餘。 了此無爲法, 身心同晏如。

Caàm minh sôn vuõ dö.

晦菴有書啟國清禪師曰。寒山子詩刻成日 幸見早寄。 晦菴寄山居僧詩曰。 方丈翛然屋數椽, 檻前流水自清漣。 蒲團竹几通宵坐, 掃地焚香白晝眠。 地窄不容揮麈客, 室空那許散花天。 箇中有句無人薦, 不是諸方五味禪。 陸文安,公九淵每與晦菴爭論太極圖說。 蓋知晦菴有禪學,故謂晦菴有悟,人譏之。 有問。今士大夫,都入禪家去者。何也。

917

Sieâu nhieân döõ ñaïo caâu.

Moân yeåm truùc laâm u.

Lieãu thöû voâ vi phaùp.

Thaân taâm ñoàng yeán nhö.

Hoái Am höõu thö khaûi Quoác Thanh thieàn sö vieát: Haøn Sôn Töû thi khaéc thaønh nhaät haïnh kieán taûo kyù.

Hoái Am kyù sôn cö taêng thi vieát: Phöông tröôïng tieâu nhieân oác soå chuyeân.

Haïm tieàn löu thuûy töï thanh lieân.

Boà ñoaøn truùc kyû thoâng tieâu toïa.

Taûo ñòa phaàn höông baïch truù mieân. Ñòa traùch baát dung huy chuû khaùch.

Thaát khoâng na höùa taùn hoa thieân.

Caù trung höõu cuù voâ nhaân tieán.

Baát thò chö phöông nguõ vò thieàn.

Luïc Vaên An, Coâng Cöûu Uyeân moãi döõ Hoái Am tranh luaän Thaùi cöïc ñoà thuyeát, caùi tri Hoái Am thieàn hoïc, coá vò Hoái Am höõu ngoä, nhaân cô chi.

Höõu vaán: Kim só ñaïi phu, ñoâ nhaäp thieàn gia khöù giaû, haø daõ?

918

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

晦菴答曰。是他高似儞,儞平生讀許多 書,記誦文章,所藉以取功名利祿之計者。到 這裏都靠不得,所以被他降下了。 王介甫,平生學許多道理,臨了捨宅爲寺。 本朝李文靖公,王文正公,劉元城,呂申公,都 是甚麼人也,都去入他禪學。 佛所說六根,六識,四大,十二緣生之論,皆 極精妙。故吾儒謂孔子所不及也。

QUYEÅN HAÏ

Hoái Am ñaùp vieát: Thò tha cao töï neã, neã bình sanh ñoäc höùa ña thö, kyù tuïng vaên chöông, sôû tòch dó thuû coâng danh lôïi loäc chi keá giaû. Ñaùo giaù lyù ñoâ khaùo baát ñaéc, sôû dó bò tha giaùng haï lieãu.

Vöông Giôùi Phuû bình sanh hoïc höùa ña ñaïo lyù, laâm lieãu xaû traïch vi töï. Boån trieàu Lyù Vaên Tónh Coâng, Vöông Vaên Chaùnh Coâng, Löu Nguyeân Thaønh, Löõ Thaân Coâng, ñoâ thò thaäm ma nhaân daõ, ñoâ khöù nhaäp tha thieàn hoïc?

Phaät sôû thuyeát luïc caên, luïc thöùc, töù ñaïi, thaäp nhò duyeân sanh chi luaän, giai cöïc tinh dieäu. Coá ngoâ Nho, vò Khoång töû

四大卽是魂魄。十二緣生出華嚴合論。佛 說本言盡去世閒萬事,後卻說出實際理地不受 一塵,萬事門頭不捨一法。

sôû baát caäp daõ.

達磨盡翻窠臼,倡爲禪學。與義學尤爲高 妙。金剛經大意只在須菩提問云何應住,云何 降伏其心兩句上。故說不應住法生心,不應住 色生心。

nhaát traàn, vaïn söï moân ñaàu baát xaû nhaát phaùp.

禪宗有云。 有物先天地, 無形本寂寥, 能爲萬象主, 不逐四時凋。

919

Töù ñaïi töùc thò hoàn phaùch. Thaäp nhò duyeân sanh xuaát Hoa Nghieâm hieäp luaän. Phaät thuyeát boån ngoân taän khöù theá gian vaïn söï, haäu khöôùc thuyeát xuaát thaät teá lyù ñòa baát thoï Ñaït Ma taän phieân khoøa cöõu, xöôùng vi thieàn hoïc, döõ nghóa hoïc vöu vi cao dieäu. Kim cang kinh ñaïi yù chæ taïi Tu-boà-ñeà vaán: Vaân haø öng truï, vaân haø haøng phuïc kyø taâm, löôõng cuù thöôïng. Coá thuyeát baát öng truï phaùp sanh taâm, baát öng truï saéc sanh taâm.

Thieàn toâng höõu vaân: Höõu vaät tieân thieân ñòa.

Voâ hình boån tòch lieâu, Naêng vi vaïn töôïng chuû.

Baát truïc töù thôøi ñieâu.

920

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Phaùc laïc phi tha vaät.

撲落非他物, 縱橫不是塵。 山河及大地, 全露法王身。 若人識得心,大地無寸土。看他是甚麼見 識,今區區小儒,怎生出得他手,宜其爲他揮下

Tung hoaønh baát thò traàn.

Sôn haø caäp ñaïi ñòa.

Toaøn loä Phaùp vöông thaân.

Nhöôïc nhaân thöùc ñaéc taâm, ñaïi ñòa voâ thoán thoå. Khaùn tha thò thaäm ma kieán thöùc, kim khu khu tieåu nho, chaåm sanh xuaát ñaéc tha thuû, nghi kyø vò tha huy haï daõ.

也。 晦菴如是博於佛學,又教人棄於佛學,此亦

Hoái Am nhö thò baùc ö Phaät hoïc, höïu giaùo nhaân khí ö Phaät hoïc, thöû dieäc baát thöùc Hoái Am thò haø taâm tai!

不識晦菴是何心哉。 有言晦菴自用佛語,又諱周程明露佛語。 自博於佛學,又教人棄於佛學。此二章微露晦 菴心病也。

921

Höõu ngoân Hoái Am töï duïng Phaät ngöõ, höïu huùy Chu Trình minh loä Phaät ngöõ. Töï baùc ö Phaät hoïc, höïu giaùo nhaân khí ö Phaät hoïc. Thöû nhò chöông vi loä Hoái Am taâm beänh daõ.

Nhöõ nhöôïc tieáp hieäp quaùn thoâng, toaøn theå giai kieán.

汝 若 浹 洽 貫 通 , 全 體 皆 見 , 始 知

Thuûy tri Chu, Trình, Tröông, Taï, Du, Döông, Hoái Am ñaúng,

周,程,張,謝,游,楊,晦菴等,著書立言。凡於

tröôùc thö laäp ngoân, phaøm ö thuyeát ñaïo lyù xöù, thoán thoán tieát

說道理處,寸寸節節,皆是佛經禪語之意。豈

tieát, giai thò Phaät kinh thieàn ngöõ chi yù. Khôûi baát kieán Traàn

不見陳忠肅公謂。性理之說東林授之濂溪,其 言徧於佛書也。 近有一箇半箇指禪語曰。此一篇與宋儒言 語相合,這幾句亦與宋儒相合。

Trung Tuùc Coâng vò: Taùnh lyù chi thuyeát Ñoâng Laâm thoï chi Lieâm Kheâ, kyø ngoân bieán ö Phaät thö daõ.

Caän höõu nhaát caù baùn caù chæ thieàn ngöõ vieát, thöû nhaát thieân döõ Toáng Nho ngoân ngöõ töông hieäp, giaù kyû cuù dieäc döõ Toáng Nho töông hieäp.

922

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

OÂ hoâ, taèng baát tri Toáng Nho ngoân ngöõ, taän thò Thieàn

嗚呼。曾不知宋儒言語是禪宗流將出去者 也。

923

toâng löu töông xuaát khöù giaû daõ.

Thaùi Nguyeân vieát: Sö chi sôû ngoân, giai xuaát ngoâ Nho chi

太原曰。師之所言,皆出吾儒之書,非存私 也,非不公也。且言世之排佛者,可是學力之

thö, phi toàn tö daõ, phi baát coâng daõ. Thaû ngoân theá chi baøi

未博乎,可是理學之未通乎,可是學佛未至而

thoâng hoà, khaû thò hoïc Phaät vò chí nhi phaûn baøi hoà, khaû thò

反排乎,可是紀昌之用心乎,可是局於此量不 能化之而大通乎。

Kyû Xöông chi duïng taâm hoà, khaû thò cuoäc ö thöû löôïng baát

於戲。尙亦不敢輕於常人,安忍欲沽自己 之幻名,曲排三界大聖人度人之大法。吾爲之 憂,憂彼排者。虧損陰德,至於至也。 8. Hoïc Phaät baøi baùc Phaät

OÂ

ng Thaùi Nguyeân(1) thöa hoûi raèng: “Chu töû(2) chuù giaûi saùch thöôøng daãn nhieàu lôøi trong kinh Phaät, khoâng bieát coù nhöõng saùch naøo, oâng aáy duøng töø ngöõ naøo cuûa Phaät ñeå chuù giaûi?”

Thieàn sö Khoâng Coác ñaùp: “Nhöõng töø ngöõ cuûa ñaïo Phaät maø Hoái Am thöôøng duøng nhö laø “hö linh baát muoäi”,(3) “baát (1)

Töùc Vöông Trung, ngöôøi xöù Thaùi Nguyeân, laø ngöôøi ñaõ thöa hoûi Thieàn sö Khoâng Coác trong nhöõng baøi tröôùc.

(2) Töùc oâng Hoái Am. (3) Hö linh baát muoäi: taùnh roãng rang maàu nhieäm khoâng theå che môø. Töø ngöõ naøy ñöôïc trích töø luaän Ñaïi Trí ñoä dòch vaøo ñôøi nhaø Ñöôøng vaø nhieàu kinh saùch cuûa Thieàn toâng.

Phaät giaû, khaû thò hoïc löïc chi vò baùc hoà, khaû thò lyù hoïc chi vò

naêng hoùa chi nhi ñaïi thoâng hoà?

OÂ hoâ! Thöôïng dieäc baát caûm khinh ö thöôøng nhaân, an nhaãn duïc coâ töï kyû chi huyeãn danh, khuùc baøi Tam giôùi ñaïi thaùnh nhaân ñoä nhaân chi ñaïi phaùp? Ngoâ vò chi öu, öu bæ baøi giaû, khuy toån aâm ñöùc, chí ö chí daõ.

khaû haïn löôïng”,(1) “töï thò nhi phi”.(2) Trong saùch Ñaïi hoïc boå khuyeát thì duøng nhöõng caâu nhö laø “thuûy ngoân nhaát lyù, trung taùn vi vaïn söï, maït phuïc hieäp vi nhaát lyù”,(3) hoaëc noùi “chaân thaät voâ voïng, chaân thaät chi lyù”,(4) hoaëc noùi “höõu thò (1)

Baát khaû haïn löôïng: khoâng theå giôùi haïn hay ño löôøng ñöôïc. Töø ngöõ naøy ñöôïc trích töø kinh Hoa Nghieâm, kinh Baûo Tích, kinh Ñaïi taäp.

(2) Töï thò nhi phi: döôøng nhö laø nhö theá nhöng thaät ra khoâng phaûi nhö theá. Töø ngöõ naøy ñöôïc trích töø Ñaøm taân taäp. Taát caû nhöõng töø ngöõ vöøa daãn ñeàu laø caùch duøng rieâng trong ñaïo Phaät, tuy ngaén goïn maø haøm yù saâu saéc, laïi ñoøi hoûi choã tri kieán thöïc nghieäm cuûa ngöôøi nghe môùi coù theå naém baét ñöôïc troïn veïn yù nghóa.

(3) Thuûy ngoân nhaát lyù, trung taùn vi vaïn söï, maït phuïc hieäp vi nhaát lyù: Ban ñaàu chæ noùi moät leõ, sau phaân ra thaønh muoân söï vaät, ñeán cuoái cuøng hôïp laïi thaønh moät leõ”.

(4) Chaân thaät voâ voïng, chaân thaät chi lyù: Choã chaân thaät khoâng hö voïng, ñoù laø leõ chaân thaät.

924

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

lyù nhi phuïc höõu thò söï”,(1) hoaëc noùi “thieân ñòa chi lyù, chí thaät voâ voïng”,(2) hoaëc noùi “thaùnh nhaân chi taâm chí thaät voâ voïng”,(3) hoaëc noùi “naêng tri giaùc, sôû tri giaùc”,(4) hoaëc noùi “thieân thaùnh töông truyeàn taâm phaùp”,(5) hoaëc noùi “thoaùt nhieân höõu ngoä xöù, höïu phi kieán vaên tö löï chi khaû caäp daõ”,(6) hoaëc noùi “vaät ngaõ nhaát lyù, coá höõu chi taùnh, taâm chi theå duïng”,(7) hoaëc noùi “ngoâ taâm chaùnh, nhi thieân ñòa chi taâm dieäc chaùnh”,(8) hoaëc noùi “vaïn vaät chi boån nguyeân, nhaát taâm chi dieäu duïng”(9) hoaëc noùi “hoaït baùt baùt ñòa, trieät ñaàu trieät vó toá coâng phu”,(10) hoaëc noùi “ñaùo giaù lyù”,(11) “giaûo thaùi

(1)

Höõu thò lyù nhi phuïc höõu thò söï: Coù caùi lyù nhö vaäy, laïi cuõng coù caùi söï nhö vaäy.

(2) Thieân ñòa chi lyù chí thaät voâ voïng: Caùi leõ cuûa trôøi ñaát laø heát söùc chaân thaät, khoâng heà hö doái.

(3) Thaùnh nhaân chi taâm chí thaät voâ voïng: Caùi taâm cuûa baäc thaùnh nhaân heát söùc chaân thaät, khoâng heà hö doái. Nhöõng töø ngöõ, caùch noùi vöøa daãn ñeàu laø do ngaøi Toång Thieàn sö ôû chuøa Ñoâng Laâm truyeàn daïy cho Chu Lieâm Kheâ.

(4) Naêng tri giaùc, sôû tri giaùc: chæ chuû theå coù naêng löïc nhaän bieát vaø ñoái töôïng khaùch quan ñöôïc nhaän bieát. Khaùi nieäm vaø caùch noùi naøy ñöôïc thaáy trong kinh Laêng Nghieâm vaø nhieàu kinh ñieån khaùc nöõa.

(5) Thieân thaùnh töông truyeàn taâm phaùp: Ngaøn vò thaùnh noái tieáp nhau ñeàu chæ truyeàn rieâng moät phaùp taâm.

(6) Thoaùt nhieân höõu ngoä xöù, höïu phi kieán vaên tö löï chi khaû caäp daõ: Boãng nhieân coù choã chöùng ngoä, laïi khoâng do choã thaáy nghe suy nghó maø hieåu ñöôïc ñeán choã aáy.

(7) Vaät ngaõ nhaát lyù, coá höõu chi taùnh, taâm chi theå duïng: Loaøi vaät vôùi ta cuõng ñoàng moät lyù, neân cuõng coù baûn theå vaø choã hoaït duïng cuûa taâm taùnh.

(8) Ngoâ taâm chaùnh, nhi thieân ñòa chi taâm dieäc chaùnh: Taâm ta ñöôïc chaân chaùnh thì caùi taâm cuûa trôøi ñaát cuõng chaân chaùnh.

(9) Vaïn vaät chi boån nguyeân, nhaát taâm chi dieäu duïng: Coäi nguoàn cuûa trôøi ñaát chính laø choã dieäu duïng cuûa moät taâm naøy.

(10) Hoaït baùt baùt ñòa, trieät ñaàu trieät vó toá coâng phu: Ñaït ñeán choã duïng taâm linh hoaït, döùt saïch caû ñaàu ñuoâi maø thöïc haønh coâng phu.

(11) Ñaùo giaù lyù: ñeán trong aáy, ñeán choã aáy... Caùch noùi cuûa Thieàn toâng ñeå chæ ñeán choã ñoái maët vôùi sanh töû, quyeát ñònh yù nghóa cuoäc ñôøi mình. Ngöôøi tu taäp phaûi laáy ñieàu thieát yeáu nhaát laø toû ngoä ñöôïc trong choã naøy, vöôït qua ñöôïc moïi noãi lo sôï veà soáng cheát.

QUYEÅN HAÏ

925

caên”,(1) “voâ phuøng thaùp”.(2) Hoaëc duøng ba caâu ñeå phaù tröø beänh chaáp tröôùc laø: “moät ñao chaët ñöùt laøm ñoâi”, “ñaùnh moät gaäy ñeå laïi moät laèn” vaø “moät caùi taùt in daáu baøn tay maùu”.(3) “Khi chuù giaûi queû phuïc,(4) Hoái Am daãn lôøi trong kinh Laêng Nghieâm laøm chöùng cöù raèng: Khoâng chæ laø naêm coù söï bieán ñoåi, maø thaùng cuõng coù bieán ñoåi.

“Nhöõng saùch maø Hoái Am chuù giaûi, chæ rieâng coù moät quyeån Mao thi(5) laø do söùc hoïc cuûa oâng laøm thaønh maø thoâi, ít duøng ñeán Phaät phaùp. Ngoaøi ra, trong söï chuù giaûi caùc saùch Töù thö(6) cuõng nhö tröôùc taùc, Hoái Am ñeàu duøng ñeán Phaät phaùp. OÂng duøng raát nhieàu lôøi trong kinh Phaät vaø caùc Thieàn ngöõ, chæ thay ñoåi hình thöùc, bieán ñoåi caâu vaên, nhöng vaãn giöõ laáy yù töù. Caùch duøng nhö vaäy phoå bieán trong khaép caùc saùch cuûa oâng. Hoái Am ñaõ söû duïng nhöõng töø ngöõ (1)

Giaûo thaùi caên: aên reã rau. Caùch noùi ñeå chæ ngöôøi khoâng coøn bò troùi buoäc vaøo söï tham muoán, coù theå tuøy duyeân maø soáng, khoâng bò loâi cuoán theo söï tham duïc.

(2) Voâ phuøng thaùp: caùi thaùp nguyeân khoái, khoâng coù choã chaép noái. Caùch noùi ñeå chæ söï vieäc cöïc kyø sieâu vieät, khoù khaên, haàu nhö khoâng theå duøng naêng löïc cuûa ngöôøi bình thöôøng maø laøm ñöôïc. Thöôøng noùi “taïo nhaát caù voâ phuøng thaùp” (造箇無縫塔), nghóa laø “laøm ra moät caùi thaùp nguyeân khoái”. Coøn coù caùch noùi töông töï laø voâ phuøng y (無縫衣): chieác aùo khoâng coù ñöôøng khaâu.

(3) Nhöõng caùch noùi daãn trong ñoaïn naøy ñeàu ñöôïc ruùt ra töø kinh ñieån vaø caùc saùch ngöõ luïc cuûa Thieàn toâng.

(4) Queû phuïc: teân moät queû trong kinh Dòch, vò trí ôû döôùi queû chaán, treân queû khoân, chæ söï trôû laïi, trôû veà.

(5) Mao thi: töùc laø baûn kinh Thi do hai nhaø hoï Mao laø Mao Hanh (毛亨) töùc Ñaïi Mao vaø Mao Tröôøng (毛長) töùc Tieåu Mao söu taäp, chuù giaûi vaø truyeàn laïi.

Töông truyeàn vaøo ñôøi Haùn vaãn coøn ñeán 4 baûn kinh Thi, ngoaøi baûn cuûa hoï Mao ra coøn coù Loã thi do Thaân Boài (ngöôøi nöôùc Loã) chuù giaûi, Teà thi do Vieân Coá Sanh (ngöôøi nöôùc Teà) chuù giaûi, vaø Haøn thi do Haøn Anh (ngöôøi nöôùc Yeân) chuù giaûi. Veà sau, baûn Teà thi truyeàn ñeán ñôøi Nguïy thì tuyeät baûn; baûn Loã thi truyeàn ñeán ñôøi Taán roài maát; baûn Haøn Thi cuõng chæ truyeàn ñeán ñôøi Nguõ ñaïi. Cho ñeán nay chæ coøn laïi duy nhaát baûn Mao thi maø thoâi.

(6) Töù thö: boán boä saùch ñöôïc xem nhö kinh ñieån giaùo khoa cuûa Nho giaùo, goàm coù: Ñaïi hoïc, Luaän ngöõ, Trung dung vaø Maïnh töû.

926

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

trong ñaïo Phaät nhö vaäy, laïi sôï caùc oâng Chu töû(1) vaø Trình töû(2) laøm saùng roõ lôøi Phaät, thaät chaúng bieát loøng daï cuûa oâng ta nhö theá naøo?

“Hoái Am tröôùc theo hoïc vôùi Lyù tieân sanh ôû Dieân Bình.(3) Sau giaän vì hoïc laâu maø khoâng coù choã saùng roõ, laïi tìm hoûi caùc baäc tröôûng thöôïng, ai naáy ñeàu höôùng veà Thieàn hoïc.

Do ñoù oâng môùi tìm hoïc khaép caùc baäc tieàn boái trong nhaø Thieàn. OÂng coù cuøng vôùi Löõ Ñoâng Lai vaø Tröông Nam Hieân ñeán hoûi ñaïo nôi ngaøi thieàn sö Ñaïi Hueä.(4) “Naêm 18 tuoåi, Hoái Am cuøng vôùi Löu Bình Sôn daïo chôi.

Bình Sôn coù yù cho raèng Hoái Am löu taâm veà ñöôøng khoa cöû, beøn luïc tìm trong röông cuûa Hoái Am, nhöng chæ thaáy coù moät boä ngöõ luïc cuûa thieàn sö Ñaïi Hueä maø thoâi. Qua naêm sau, Hoái Am thi ñoã.(5) “Hoái Am göûi thö cho thieàn sö Khieâm ôû chuøa Khai Thieän noùi raèng: ‘Chu Hy naøy nhôø ôn thieàn sö Ñaïi Hueä chæ baøy cho caâu thoaïi ñaàu(6) taùnh Phaät cuûa con choù,(7) nhöng chöa (1)

Töùc Chu Lieâm Kheâ.

Töùc Trình Minh Ñaïo vaø Trình Y Xuyeân.

(3) Hoái Am ñoã tieán só naêm 18 tuoåi, ñöôïc boå laøm Chuû baï huyeän Ñoàng An tænh Phuùc Kieán, chæ ñöôïc ít laâu thì töø quan veà queâ. OÂng nghe tieáng tieân sanh Lyù Ñoàng ôû Dieân Bình thuoäc huyeän Nam Bình laø ngöôøi ñaïo cao ñöùc troïng lieàn tìm ñeán tham hoïc.

(4) Ñoaïn naøy trích töø saùch Ñaïi hueä nieân phoå.

(5) Trích ôû lôøi töïa cuoán Ñaïi Hueä Ngöõ luïc. Veà naêm thaùng haún coù phaàn sai bieät ñoâi chuùt, vì caùc tö lieäu chính thöùc cheùp raèng Hoái Am ñoã tieán só naêm 18 tuoåi.

Cuõng coù theå do caùch tính tuoåi theo aâm lòch, troøn 18 tuoåi ñöôïc tính laø 19 tuoåi.

(6) Thoaïi ñaàu: caâu noùi hoaëc caâu chuyeän keå ñöôïc caùc baäc thaày neâu ra laøm ñaàu moái tham cöùu cho caùc thieàn sanh, giuùp hoï qua quaù trình tham cöùu coù theå ñaït ñeán choã lieãu ngoä. Thoâng thöôøng thì thoaïi ñaàu hay caùc coâng aùn khoâng mang yù nghóa suy luaän maø ngöôïc laïi coøn nhaém ñeán vieäc döùt saïch moïi söï suy luaän, phaùn xeùt cuûa thieàn giaû.

(7) Taùnh Phaät cuûa con choù (caåu töû Phaät taùnh): Ñaây chæ coâng aùn thöù nhaát trong Voâ moân quan, töùc coâng aùn Trieäu Chaâu caåu töû (Con choù cuûa ngaøi Trieäu Chaâu). Trong coâng aùn naøy keå raèng, coù ngöôøi hoûi ngaøi Trieäu Chaâu: “Con (2)

QUYEÅN HAÏ

927

coù choã ngoä nhaäp. Xin ngaøi ban cho moät lôøi ñeå gôïi môû choã maø Chu Hy chöa hieåu ñöôïc.’ Thieàn sö Khieâm vieát thö ñaùp raèng: ‘Cöù naém chaët laáy moät nieäm neâu leân caùi thoaïi ñaàu con choù aáy, khoâng caàn so ño tính toaùn, maïnh meõ xoâng veà phía tröôùc, moät ñao chaët ñöùt laøm ñoâi.’ Hoái Am xem thö coù choã thöùc tænh.(1) “Hoái Am tuïng kinh Phaät nôi maùi hieân chuøa Truùc Laâm, coù laøm baøi thô raèng: Nghieâm caån soáng rieâng, loøng roãng khoâng, Laàn dôû Phaät kinh, löôùt ñoâi doøng.

Buïi traàn taïm phuûi trong thoaùng choác, Vöôït leân cuøng Ñaïo boãng töông thoâng.

Cöûa chuøa kheùp laïi chieàu buoâng toái, Nuùi vaéng möa xong tieáng chim reàn.

Phaùp voâ vi aáy vöøa thaáu suoát, Thaân taâm cuøng tónh laëng nhö nhö.(2) “Hoái Am coù thö noùi vôùi thieàn sö Quoác Thanh raèng: ‘Khi naøo thô cuûa Haøn Sôn Töû khaéc xong, xin thaày sôùm göûi cho toâi.’(3) “Hoái Am laïi coù göûi cho moät vò taêng aån cö treân nuùi baøi thô raèng: choù coù taùnh Phaät hay khoâng?” Ngaøi Trieäu Chaâu ñaùp: “Khoâng.” Kinh Phaät daïy raèng: “Taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh Phaät.” Nhöng ngaøi Trieäu Chaâu laïi laø moät baäc chaân tu thöïc chöùng neân lôøi daïy cuûa Ngaøi cuõng khoâng theå noùi laø sai. Vì theá, coâng aùn naøy neâu leân moät ñieàu haàu nhö hoaøn toaøn maâu thuaãn, traùi ngöôïc, khoâng theå lyù giaûi, buoäc ngöôøi tham cöùu phaûi toaøn taâm toaøn yù döùt saïch moïi söï suy xeùt phaân bieät môùi coù theå hoäi nhaäp ñöôïc.

(1) Nhöõng chi tieát naøy ñöôïc trích ôû caùc saùch Tö giaùm, Cuûng thaàn taäp vaø Taùnh lyù quaàn thö.

(2) Ñoaïn naøy trích ôû Chu töû ñaïi toaøn taäp vaø Ñaïo dö luïc.

(3) Ñoaïn naøy trích ôû baûn in cuõ taäp Haøn Sôn thi.

928

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

Maùi thieàn thanh thaûn maáy thanh ngang, Nöôùc trong eâm chaûy tröôùc lan can. Ñeäm coû, gheá tre, ngoài suoát saùng, Queùt ñaát, xoâng höông, ngaøy nguû caøn. Ñaát heïp khoâng ñoùn ngöôøi khaùch lôùn,(1) Nhaø troáng sao trôøi chaúng raûi hoa?(2) Trong aáy coù lôøi khoâng ai bieát, Ñaâu phaûi chuyeän thieàn khaép muoân phöông?(3) “Caùc oâng Luïc Vaên An, Coâng Cöûu Uyeân ñeàu ñaõ cuøng tranh luaän vôùi Hoái Am veà thuyeát Thaùi cöïc ñoà, ñeàu bieát choã hoïc thieàn cuûa Hoái Am, neân noùi raèng Hoái Am coù choã chöùng ngoä thì ngöôøi ñôøi ñeàu cheâ cöôøi vieäc aáy.(4) (1)

Khoâng ñoùn ngöôøi khaùch lôùn: nguyeân vaên duøng “baát dung huy chuû khaùch”, töùc laø vò khaùch caàm caây phaát chuû, chæ caùc baäc ñaïi taêng luùc naøo cuõng caàm caây phaát chuû (phaát traàn), khi thuyeát phaùp treân toøa thì vung caây phaát chuû naøy ñeå laøm ñieäu boä. YÙ noùi khoâng phaûi nôi ñaây chaúng coù caùc baäc cao taêng ñaïi giaù quang laâm, chæ vì chaät heïp neân khoâng theå ñoùn tieáp caùc vò. Caâu naøy coøn haøm yù chuû nhaân khoâng heà quan taâm ñeán danh tieáng cao troïng, chæ vui soáng thanh thaûn trong thieàn thaát chaät heïp cuûa mình.

(2) Nhaø troáng sao trôøi chaúng raûi hoa: Caâu naøy lieân heä ñeán caûnh nhaø troáng khoâng cuûa vò Boà Taùt Duy-ma-caät trong kinh Duy-ma-caät sôû thuyeát, thöôøng ñöôïc chö thieân ñeán raûi hoa cuùng döôøng taùn thaùn. YÙ noùi thieàn thaát troáng khoâng naøy cuõng xöùng ñaùng ñöôïc chö thieân raûi hoa cuùng döôøng. Caùc baûn tröôùc ñaây ñeàu dòch laø “hoa trôøi”, nhöng theo caáu truùc Haùn ngöõ, neáu muoán noùi “hoa trôøi” thì phaûi laø “thieân hoa” chöù khoâng phaûi “hoa thieân”. Nguyeân taùc duøng “taùn hoa thieân” laø ñeå chæ “vò trôøi raûi hoa” chöù khoâng theå hieåu laø “raûi hoa trôøi”.

(3) Nguyeân baûn duøng “chö phöông nguõ vò thieàn”, chæ 5 loaïi thieàn ñònh maø ngöôøi hoïc thieàn trong khaép thieân haï thöôøng noi theo, bao goàm: 1. Ngoaïi ñaïo thieàn, phaùp thieàn khoâng thuoäc veà ñaïo Phaät. 2. Phaøm phu thieàn, phaùp thieàn cuûa keû phaøm phu. 3. Tieåu thöøa thieàn, phaùp thieàn cuûa haøng Tieåu thöøa, töùc Thanh vaên, Duyeân giaùc. 4. Ñaïi thöøa thieàn, phaùp thieàn cuûa haøng Boà Taùt Ñaïi thöøa. 5. Nhö Lai thanh tònh thieàn, phaùp thieàn cao troåi nhaát, thaáu suoát töï taùnh, thaúng tôùi quaû Phaät. Ñoaïn naøy trích ôû Söï vaên loaïi taäp.

(4) Ñoaïn naøy trích ôû saùch Söû löôïc.

QUYEÅN HAÏ

929

“Coù ngöôøi hoûi: ‘Hieän nay keû só ñeàu laàn hoài boû ñaïo Nho vaøo caû trong nhaø Thieàn, vieäc aáy theá naøo?’

“Hoái Am ñaùp: ‘Nhöõng ngöôøi aáy thaáy bieát hôn oâng ñoù.

Bình sanh oâng ñoïc bieát bao nhieâu saùch vôû, hoïc thuoäc bao nhieâu aùng vaên chöông, chæ laø ñeå möu caàu ñöôïc coâng danh lôïi loäc maø thoâi. Ñeán choã thieát yeáu nhaát trong ñôøi(1) thì nhöõng vieäc aáy ñeàu chaúng caäy nhôø ñöôïc gì caû. Vì theá neân bò nhöõng ngöôøi kia vöôït qua caû roài.

“Vöông Giôùi Phuû(2) bình sanh hoïc roäng ñaïo lyù, ñeán khi ñöôïc toû ngoä roài thì bieán nhaø mình thaønh caûnh chuøa.(3) Cuõng trong ñôøi Toáng naøy, haõy xem caùc oâng Lyù Vaên Tónh Coâng, Vöông Vaên Chaùnh Coâng, Löu Nguyeân Thaønh, Löõ Thaân Coâng... laø ngöôøi nhö theá naøo maø ñeàu theo vaøo Thieàn hoïc caû?

“Nhöõng ñieàu Phaät daïy veà Saùu caên, Saùu traàn, Saùu thöùc, Boán ñaïi, Möôøi hai duyeân sanh... ñeàu heát söùc tinh vi maàu nhieäm, neân ngöôøi theo ñaïo Nho noùi raèng Ñöùc Khoång töû khoâng theå theo kòp. Möôøi hai duyeân sanh ñöôïc giaûng roõ trong boä Hoa nghieâm hieäp luaän. Phaät daïy caên baûn laø phaûi buoâng boû heát muoân vieäc nôi theá gian, sau laïi daïy raèng choã chaân thaät nhaát laø khoâng heà vöôùng moät maûy may buïi traàn, nhöng ñoái vôùi muoân vieäc dieãn ra tröôùc maét khoâng boû qua vieäc naøo! Toå Ñaït-ma phaù saïch moïi khuoân maãu cöùng nhaéc, (1)

Ñeán choã thieát yeáu nhaát trong ñôøi: choã ñoái maët vôùi chuyeän soáng cheát, quyeát ñònh yù nghóa cuoäc ñôøi. Nguyeân taùc duøng “ñaùo giaù lyù”, laø caùch noùi cuûa Thieàn toâng ñeå chæ ñeán choã ñoái maët sanh töû, choã xeùt cuøng yù nghóa ñôøi soáng.

(2) Vöông Giôùi Phuû: töùc Vöông An Thaïch, laøm quan ñeán chöùc Teå töôùng ñöùng ñaàu trong trieàu. OÂng naém quyeàn chính töø naêm 1069, vaøo ñôøi Toáng Thaàn Toâng, thi haønh chính saùch môùi goïi laø Taân phaùp vôùi raát nhieàu caûi caùch taùo baïo.

(3) Bieán nhaø mình thaønh caûnh chuøa (xaû traïch vi töï): töï mình quyeát taâm tu hoïc neân söûa ñoåi ngoâi nhaø ñang ôû thaønh caûnh chuøa ñeå tu taäp.

930

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

khôûi xöôùng Thieàn hoïc, so vôùi caùi hoïc ngöõ nghóa raát khaùc xa, thaät cao sieâu maàu nhieäm. “Ñaïi yù kinh Kim cang chæ ôû nôi hai caâu hoûi cuûa oâng Tuboà-ñeà: Neân truï taâm vaøo ñaâu? Laøm theá naøo ñeå haøng phuïc taâm? Vaäy neân Phaät daïy raèng: Khoâng neân truï nôi phaùp maø sanh taâm. Khoâng neân truï vaøo saéc maø sanh taâm...

“Thieàn toâng coù lôøi raèng: Coù vaät sanh tröôùc trôøi ñaát, Khoâng hình töôùng, voán laëng yeân; Chi phoái khaép thaûy hieän töôïng, Chaúng theo boán muøa taøn suy. Ñaùnh ruïng khoâng laø vaät khaùc Doïc ngang chaúng phaûi buïi traàn; Khaép caû nuùi soâng, coõi ñaát, Hieän baøy toaøn thaân Phaùp vöông.

“Neáu ai nhaän bieát ñöôïc taâm thì khaép coõi ñaát naøy cuõng chaúng coù laáy moät taác ñaát. Haõy xem kieán thöùc cuûa ngöôøi ta laø theá naøo, nay cöù bo bo giöõ laáy kieán thöùc cuûa haïng tieåu nho thì laøm sao ra khoûi tay ngöôøi, traùnh sao khoûi bò ngöôøi ñaùnh ngaõ?’(1) Hoái Am ñaõ hoïc bieát roäng veà Phaät hoïc nhö vaäy, nhöng laïi daïy ngöôøi töø boû Phaät hoïc, thaät chaúng bieát taâm yù cuûa oâng aáy laø theá naøo?”

(Tröôùc ñaây coù noùi raèng Hoái Am töï mình söû duïng töø ngöõ cuûa ñaïo Phaät, nhöng laïi sôï caùc oâng Chu töû vaø Trình töû (1)

Ñoaïn vaán ñaùp naøy trích ôû Chu töû ngöõ luïc vaø caùc saùch Dòch giaûi, AÂu Döông Huyeàn taïp kyù, Taùnh lyù quaàn thö.

QUYEÅN HAÏ

931

giaûng roõ lôøi Phaät; töï mình hoïc roäng veà ñaïo Phaät, nhöng laïi daïy ngöôøi ta töø boû Phaät hoïc. Hai ñieåm naøy ñeàu laøm loä roõ choã taâm beänh cuûa Hoái Am.) Thieàn sö Khoâng Coác laïi noùi vôùi Vöông Trung raèng: “Neáu oâng coù theå thaâm nhaäp hoøa hôïp, quaùn chieáu thaáu suoát, thaáy ñöôïc moät caùch toaøn dieän, thì môùi bieát raèng caùc oâng Chu, Trình, Tröông, Taï, Du, Döông(1) vaø Hoái Am thaûy ñeàu laøm nhö vaäy. Trong khi vieát saùch, ñaët caâu, nhöõng choã thuyeát daïy ñaïo lyù thì moãi vieäc ñeàu laáy yù töù trong kinh Phaät, lôøi Thieàn. Haù chaúng nghe Trung Tuùc Coâng coù noùi raèng: ‘Hoïc thuyeát taùnh lyù do thaày Ñoâng Laâm truyeàn cho Lieâm Kheâ, nhöõng lôøi daïy aáy ñeàu thaáy coù trong khaép caùc kinh Phaät.’

“Gaàn ñaây, thaûng hoaëc coù ñoâi keû chæ vaøo Thieàn ngöõ maø noùi raèng: ‘Chöông saùch naøy sao gioáng vôùi lôøi leõ cuûa Toáng nho! Nhöõng caâu naøy cuõng gioáng vôùi vaên chöông Toáng nho!’

“Than oâi! Hoï chöa töøng bieát raèng ngoân ngöõ cuûa Toáng nho ñeàu töø nôi Thieàn toâng maø ra vaäy!”

Thaùi Nguyeân thöa raèng: “Nhöõng lôøi thaày vöøa noùi ñoù ñeàu laáy töø saùch Nho, neân chaúng phaûi theo yù rieâng, maø quaû thaät laø coâng baèng. Vaû laïi, nhöõng ngöôøi ñôøi baøi baùc ñaïo Phaät, coù theå laø do söùc hoïc chöa ñöôïc saâu roäng hay chaêng?

Coù theå laø do lyù leõ chöa ñöôïc thoâng suoát hay chaêng? Coù theå laø do coâng phu hoïc Phaät chaúng ñeán nôi ñeán choán neân trôû laïi baøi baùc hay chaêng? Coù theå laø do söï duïng taâm nhö Kyû (1)

Chu, Trình, Tröông, Taï, Du, Döông: chæ caùc oâng Chu Lieâm Kheâ, Trình Di vaø Trình Haïo, Tröông Hoaønh Cöø, Taï Löông Taû, Döông Thôøi. Rieâng hoï Du coù nhaéc ñeán trong baøi tröôùc, coù theå laø moät hoïc troø cuûa Trình töû nhöng chuùng toâi chöa bieát chính xaùc laø ngöôøi naøo.

932

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

Xöông ngaøy xöa hay chaêng?(1) Cuõng coù theå laø do troùi buoäc nôi taâm löôïng heïp hoøi, khoâng theå giaùo hoùa laøm cho lôùn roäng, thoâng suoát ñöôïc hay chaêng?”

(1)

Duïng taâm nhö Kyû Xöông: Kyû Xöông theo hoïc ngheà baén cung vôùi Phi Veä vôùi duïng yù khi hoïc thaønh ngheà seõ phaûn laïi thaày. Ñaây yù noùi keû theo hoïc Phaät ñeå naém hieåu nhöõng ñaïo lyù trong nhaø Phaät roài duøng ñoù maø baøi baùc ñaïo Phaät.

從人謗佛,附己見謗佛 太原曰。除晦菴外,亦有排佛者,此復何 如。 空谷曰。自無主見,不能識其道之深淺。 唯淜晦菴之說,從而排之。是爲隨人腳跟轉 也。亦如水母以蝦爲目,凡得蝦則能行,或

QUYEÅN HAÏ

933

Thieàn sö Khoâng Coác noùi: “Than oâi! Vôùi ngöôøi taàm thöôøng coøn chaúng daùm coi khinh, huoáng chi laïi chæ vì muoán chuoác laáy chuùt hö danh maø coá tình thieân leäch ñeå baøi baùc neàn Ñaïi phaùp cöùu ñoä nhaân sanh cuûa baäc Ñaïi thaùnh nhaân trong Ba coõi? Toâi thaät laáy laøm lo laéng cho nhöõng keû baøi baùc kia phaûi suy toån aâm ñöùc cho ñeán möùc cuøng cöïc vaäy.

Tuøng nhaân baùng Phaät, phuï kyû kieán baùng Phaät Thaùi Nguyeân vieát: Tröø Hoái Am ngoaïi, dieäc höõu baøi Phaät giaû, thöû phuïc haø nhö?

Khoâng Coác vieát: Töï voâ chuû kieán, baát naêng thöùc kyø ñaïo chi thaâm thieån, duy baèng Hoái Am chi thuyeát, tuøng nhi baøi chi, thò vi tuøy nhaân cöôùc caân chuyeån daõ. Dieäc nhö thuûy maãu dó haø vi muïc, phaøm ñaéc haø taéc naêng haønh, hoaëc thaát

失蝦則茫然罔措。𩹳鮚以蠏爲足,凡倚蠏則

haø taéc mang nhieân voõng thoá. Toûa keát dó giaûi vi tuùc, phaøm

能行,或失蠏則茫然罔措。後人從晦菴而排

yû giaûi taéc naêng haønh, hoaëc thaát giaûi taéc mang nhieân voõng

之,猶二者之倚他物乎。 曰。亦有不因晦菴之說,自欲排者,此復何 如。

thoá. Haäu nhaân tuøng Hoái Am nhi baøi chi, do nhò giaû chi yû tha vaät hoà.

Vieát: Dieäc höõu baát nhaân Hoái Am chi thuyeát, töï duïc baøi giaû, thöû phuïc haø nhö?

934

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

曰。譬如世人唯識常見之物,不識難見之 物,忽遇明月之珠,夜光之璧,光華璀璨,流輝 奪目,不識是寶,疑之爲恠,尋握利劍,猛力而 拒之。爭知此物能使貧者富,賤者貴,有如是 功與德也。 亦猶瞽者,不見日月之光,欲令盡天下人皆 瞽其目,同說日月無光也。 嗚呼。此等愚夫譬如蚯蚓唯知一尺地中食 泥之樂,不知蒼龍深躍海淵飛騰在天。 尺鷃唯知竹籬寸竅左之右之之樂。不知大 鵬一舉則九萬里扶搖風斯在下。然亦不足恠 也,囿於器量不能化耳。 9. Nghe theo ngöôøi khaùc baøi baùc Phaät, theâm yù kieán mình ñeå baøi baùc Phaät

OÂ

ng Thaùi Nguyeân thöa hoûi raèng: “Tröø oâng Hoái Am ra coøn coù nhöõng ngöôøi khaùc baøi baùc Phaät, vieäc aáy theá naøo?”

Thieàn sö Khoâng Coác ñaùp: “Töï mình khoâng coù chuû kieán, chaúng bieát ñöôïc ñaïo Phaät saâu caïn theá naøo, chæ döïa vaøo thuyeát cuûa Hoái Am, nghe theo ñoù maø baøi baùc, nhö vaäy

QUYEÅN HAÏ

935

Vieát: Thí nhö theá nhaân duy thöùc thöôøng kieán chi vaät, baát thöùc nan kieán chi vaät. Hoát ngoä minh nguyeät chi chaâu, daï quang chi bích, quang hoa thoåi saùn, löu huy ñoaït muïc, baát thöùc thò baûo, nghi chi vi quaùi, taàm aùc lôïi kieám, maõnh löïc nhi cöï chi. Tranh tri thöû vaät naêng söû baàn giaû phuù, tieän giaû quyù, höõu nhö thò coâng döõ ñöùc daõ.

Dieäc do coå giaû, baát kieán nhaät nguyeät chi quang, duïc linh taän thieân haï nhaân giai coå kyø muïc, ñoàng thuyeát nhaät nguyeät voâ quang daõ.

OÂ hoâ! Thöû ñaúng ngu phu thí nhö khöu daãn, duy tri nhaát xích ñòa trung thöïc neâ chi laïc, baát tri thöông long thaâm döôïc haûi uyeân phi ñaèng taïi thieân.

Xích yeáu duy tri truùc ly thoán khieáu taû chi höõu chi chi laïc, baát tri ñaïi baèng nhaát cöû taéc cöûu vaïn lyù phoø dieâu phong tö taïi haï. Nhieân dieäc baát tuùc quaùi daõ, höõu ö khí löôïng baát naêng hoùa nhó.

khaùc naøo keû böôùc ñi theo daáu chaân ngöôøi khaùc. Laïi cuõng ví nhö con söùa duøng con toâm laøm maét, khi coù con toâm thì di chuyeån ñöôïc, coøn khoâng coù con toâm thì phaûi hoang mang, ngô ngaùo. Laïi ví nhö con ngao duøng con cua laøm chaân, nhôø coù con cua môùi ñi ñöôïc, coøn khoâng coù con cua lieàn trôû neân hoang mang, ngô ngaùo. Ngöôøi ñôøi sau döïa theo Hoái Am maø baøi baùc ñaïo Phaät, khaùc naøo nhö hai con vaät kia chæ döïa theo vaät khaùc maø thoâi!”

936

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

Laïi hoûi: “Cuõng coù ngöôøi khoâng do nôi thuyeát cuûa Hoái Am maø töï coù yù muoán baøi baùc ñaïo Phaät thì theá naøo?”

Thieàn sö Khoâng Coác ñaùp: “Ví nhö ngöôøi ñôøi chæ bieát ñöôïc nhöõng söï vaät thöôøng thaáy maø thoâi, chaúng bieát ñöôïc nhöõng vaät khoù thaáy. Boãng nhieân gaëp ñöôïc haït chaâu minh nguyeät hoaëc vieân ngoïc bích daï quang, aùnh saùng röïc rôõ, choùi loøa, khoâng bieát laø vaät quí, nghi laø ñoà quaùi laï, beøn caàm laáy göôm beùn, duøng heát söùc maø choáng giöõ. Hoï ñaâu bieát raèng vaät aáy coù theå laøm cho ngöôøi ngheøo khoå trôû neân giaøu coù, keû heøn haï hoùa thaønh sang caû, thaät khoâng bieát ñöôïc giaù trò nhö theá cuûa vaät aáy.

“Laïi ví nhö keû muø khoâng thaáy ñöôïc aùnh saùng maët trôøi, maët traêng, laïi muoán cho khaép thieân haï ai ai cuõng ñeàu muø caû, ñeå cuøng noùi raèng maët trôøi vaø maët traêng khoâng coù aùnh saùng!

“Than oâi! Haïng ngöôøi ngu aáy chaúng khaùc chi con giun ñaát, chæ bieát caùi vui aên buøn trong khoaûng moät thöôùc ñaát

破不信因果 或曰。修善作福,念佛往生,不足信也。 一元曰。子何爲而不信乎。 彼曰。且以目前言之。清廉行善之士,應 得福壽俱全,而反貧促多疾。作惡屠殺之

QUYEÅN HAÏ

937

maø thoâi, ñaâu bieát tôùi söï vui thích cuûa con roàng xanh maëc tình xuoáng taän bieån saâu hay bay leân trôøi cao! Hoï ví nhö con chim saâu nhoû beù chæ bieát caùi vui ñöôïc chuyeàn qua laïi trong khoaûng moät taác vuoâng nôi raøo tre, naøo bieát tôùi söï thích thuù cuûa chim baèng to lôùn caát caùnh bay cao ñeán chín muoân daëm, gioù loäng döôùi chaân!

“Nhöng nhöõng vieäc aáy cuõng chaúng laáy gì laøm laï, chæ laø do nôi taâm löôïng heïp hoøi, khoâng theå giaùo hoùa ñöôïc maø thoâi.”(1)

(1)

Trong quyeån haï naøy, töø baøi 1 ñeán baøi 9 thuaät laïi nhöõng noäi dung vaán ñaùp giöõa oâng Vöông Trung ngöôøi xöù Thaùi Nguyeân vôùi thieàn sö Khoâng Coác. Coù nhöõng nhaân vaät vaø söï kieän ñöôïc nhaéc ñeán thuoäc veà trieàu Minh, hoaëc caùc nieân hieäu nhö Vónh Laïc (1403), Tuyeân Ñöùc (1426), ñeàu laø muoän hôn so vôùi thôøi ñaïi cuûa ngaøi Toâng Boån (trieàu Nam Toáng, khoaûng ñôøi Toáng Thaàn Toâng 1068 - 1086). Nhö vaäy, coù theå ñoaùn chaéc laø trong laàn khaéc baûn veà sau, nhöõng baøi naøy ñaõ ñöôïc theâm vaøo chöù khoâng coù trong baûn do ngaøi Toâng Boån soaïn ra ban ñaàu. Ngöôøi theâm vaøo raát coù theå laø baø Haûi Hieàn, ngöôøi ñaõ lo vieäc khaéc baûn in laïi. Tuy khoâng xaùc ñònh ñöôïc baø Haûi Hieàn soáng vaøo nieân ñaïi naøo, nhöng coù theå ñoaùn laø vaøo khoaûng cuoái ñôøi Minh hoaëc muoän hôn.

Phaù baát tín nhaân quaû Hoaëc vieát: Tu thieän taùc phöôùc, nieäm Phaät vaõng sanh, baát tuùc tín daõ.

Nhaát Nguyeân vieát: Töû haø vi nhi baát tín hoà?

Bæ vieát: Thaû dó muïc tieàn ngoân chi, thanh lieâm haønh thieän chi só, öng ñaéc phöôùc thoï caâu toaøn, nhi phaûn baàn xuùc ña taät. Taùc aùc ñoà saùt chi nhaân, öng chieâu xuùc linh baàn beänh,

938

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

人,應招促齡貧病,而更延壽豐饒。吾以二者 觀之,是以不信修善作福,念佛往生。

QUYEÅN HAÏ

939

nhi caùnh dieân thoï phong nhieâu. Ngoâ dó nhò giaû quan chi, thò dó baát tín tu thieän, taùc phöôùc, nieäm Phaät vaõng sanh.

Dö vieát: Thaäm hyõ töû chi baát ñaït daõ. Töû chi sôû thuyeát,

餘曰。甚矣子之不達也。子之所說如管窺 天。非天之小也,是人見之小也。

nhö quaûn khuy thieân, phi thieân chi tieåu daõ, thò nhaân kieán chi tieåu daõ.

Baát kieán Baûo giaùm vaân:

不見寶鑑云。 善有善報, 惡有惡報。 莫言不報, 時節未到。

Thieän höõu thieän baùo.

AÙc höõu aùc baùo.

Maïc ngoân baát baùo.

Thôøi tieát vò ñaùo.

Traïm traïm thanh thieân baát khaû khi.

湛湛青天不可欺, 未曾舉意早先知。 善惡到頭終有報, 只爭來早與來遲。 又云。

Vò taèng cöû yù taûo tieân tri.

Thieän aùc ñaùo ñaàu chung höõu baùo.

Chæ tranh lai taûo döõ lai trì.

Höïu vaân:

人閒私語, 天聞若雷。 暗室虧心, 神目如電。

Nhaân gian tö ngöõ.

Thieân vaên nhöôïc loâi.

AÙm thaát khuy taâm.

Thaàn muïc nhö ñieån.

940

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Höïu vaân:

又云。 善惡若無報, 乾坤必有私。 眞武垂訓曰。 造作善善惡惡, 報應如影隨形。 莫道造惡不報, 直待惡貫滿盈。 莫道修善無應, 直待善果圓成。 因果錄云。

Thieän aùc nhöôïc voâ baùo.

Caøn khoân taát höõu tö.

Chaân Voõ thuøy huaán vieát: Taïo taùc thieän thieän aùc aùc.

Baùo öùng nhö aûnh tuøy hình.

Maïc ñaïo taïo aùc baát baùo.

Tröïc ñaõi aùc quaùn maõn doanh.

Maïc ñaïo tu thieän voâ öùng.

Tröïc ñaõi thieän quaû vieân thaønh.

Nhaân quaû luïc vaân:

要知前世因, 今生受者是。

Yeáu tri tieàn theá nhaân.

要知後世果。 今生作者是。

Yeáu tri haäu theá quaû.

Kim sanh thoï giaû thò.

Kim sanh taùc giaû thò.

Höïu vaân:

又云。 假使經百劫,

Giaû söû baùch thieân kieáp.

所作業不亡。 因緣會遇時, 果報還自受。

Sôû taùc nghieäp baát vong.

Nhaân duyeân hoäi ngoä thôøi.

Quaû baùo hoaøn töï thoï.

941

942

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

943

Nieát-baøn kinh vaân: Nghieäp höõu tam baùo. Nhaát hieän

涅槃經云。業有三報。一現報。現作善 惡之業,現受苦樂之報。二生報。或前生作 業,今生受報,或今生作業,來生受果。三速

baùo, hieän taùc thieän aùc chi nghieäp, hieän thoï khoå laïc chi baùo,

報。眼前作業,目下受報。

nhaõn tieàn taùc nghieäp, muïc haï thoï baùo.

易曰。積善之家,必有餘慶。積不善之 家,必有餘殃。

Nhò sanh baùo, hoaëc tieàn sanh taùc nghieäp, kim sanh thoï baùo, hoaëc kim sanh taùc nghieäp, lai sanh thoï baùo. Tam toác baùo, Dòch vieát: Tích thieän chi gia, taát höõu dö khaùnh. Tích baát thieän chi gia, taát höõu dö öông.

Höïu vieát: Quyû thaàn haïi doanh nhi phöôùc khieâm.

又曰。鬼神害盈而福謙。 孝經云。天地明察,神明章矣。 曾子曰。戒之戒之。出乎爾者,反乎爾者 也。 書云。天道福善禍淫。 老子曰。天網恢恢,疎而不漏。 又云。陽網疎而易漏,陰網密以難逃。 佛嘗謂阿難曰。人有今世爲善,死墮地獄 者。今世爲惡,死生天堂者。 阿難問。何故。佛言。今世爲善,死墮地 獄者,今世之善未熟,前世之惡已熟也。今世 爲惡,死生天堂者,今世之惡未熟,前世之善已 熟也。熟處先受報。譬如欠債急處先還。

Hieáu kinh vaân: Thieân ñòa minh saùt, thaàn minh chöông hyõ.

Taêng töû vieát: Giôùi chi, giôùi chi! Xuaát hoà nhó giaû, phaûn hoà nhó giaû daõ.

Thö vaân: Thieân ñaïo phöôùc thieän hoïa daâm.

Laõo töû vieát: Thieân voõng khoâi khoâi, sô nhi baát laäu.

Höïu vaân: Döông voõng sô nhi dò laäu, aâm voõng maät dó nan ñaøo.

Phaät thöôøng vò A-nan vieát: Nhaân höõu kim theá vi thieän, töû ñoïa ñòa nguïc giaû; kim theá vi aùc, töû sanh thieân ñöôøng giaû.

A-nan vaán: Haø coá? Phaät ngoân: Kim theá vi thieän, töû ñoïa ñòa nguïc giaû, kim theá chi thieän vò thuïc, tieàn theá chi aùc dó thuïc daõ. Kim theá vi aùc, töû sanh thieân döôøng giaû, kim theá chi aùc vò thuïc, tieàn theá chi thieän dó thuïc daõ. Thuïc xöù tieân thoï baùo, thí nhö khieám traùi, caáp xöù tieân hoaøn.

944

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

由此推之,三教皆言此理,但有遲速耳。豈 可以目前未見果報而遂不信因果,因以不信淨 土乎。 彼曰。富貧壽夭皆從天命,焉有輪迴之報 乎。 餘曰。觀子之理實不明也。世人雖曰天 命,天豈私於人哉。蓋人前世所爲不同,故今 生受報亦不同。豈是天之所主耳。 是以此身謂之報身。報我前世之所爲,故 生此身也。天何容心哉。 譬如人有功罪於外,當受賞罰於官府。官 府豈私於人哉。唯以有功當賞,有罪當罰。豈 以賞罰無故而加於人乎。 世閒官府猶不以當賞無故而加於人,况天 地造化豈以禍福無故而加於人也。 是知前世所爲有善惡,故今生禍福以報之。 所以不能純乎善,故不得純受其福也。乃

QUYEÅN HAÏ

945

Do thöû suy chi, Tam giaùo giai ngoân thöû lyù, ñaõn höõu trì toác nhó. Khôûi khaû dó muïc tieàn vò kieán quaû baùo nhi toaïi baát tín nhaân quaû, nhaân dó baát tín Tònh ñoä hoà?

Bæ vieát: Phuù baàn thoï yeåu, giai tuøng thieân maïng, yeân höõu luaân hoài chi baùo hoà?

Dö vieát: Quan töû chi lyù, thaät baát minh daõ. Theá nhaân tuy vieát thieân maïng, thieân khôûi tö ö nhaân tai? Caùi nhaân tieàn theá sôû vi baát ñoàng, coá kim sanh thoï baùo dieäc baát ñoàng, khôûi thò thieân chi sôû chuû nhó?

Thò dó thöû thaân vò chi baùo thaân, baùo ngaõ tieàn theá chi sôû vi, coá sanh thöû thaân daõ. Thieân haø dung taâm tai?

Thí nhö nhaân höõu coâng toäi ö ngoaïi, ñöông thoï thöôûng phaït ö quan phuû. Quan phuû khôûi tö ö nhaân tai? Duy dó höõu coâng ñöông thöôûng, höõu toäi ñöông phaït. Khôûi dó thöôûng phaït voâ coá nhi gia ö nhaân hoà?

Theá gian quan phuû, du baát dó thöôûng phaït voâ coá nhi gia ö nhaân, huoáng thieân ñòa taïo hoùa, khôûi dó hoïa phöôùc voâ coá nhi gia ö nhaân daõ.

Thò tri tieàn theá sôû vi höõu thieän aùc, coá kim sanh hoïa phöôùc dó baùo chi.

Sôû dó baát naêng thuaàn hoà thieän, coá baát ñaéc thuaàn thoï kyø phöôùc daõ. Naõi höõu phuù quyù nhi khoå yeåu giaû, höõu baàn tieän

有富貴而苦夭者,有貧賤而壽樂者, 有榮寵而

nhi thoï laïc giaû, höõu vinh suûng nhi tuïy nhuïc giaû, höõu ty

悴辱者,有卑困而安閒者,有少年登高科者,有

khoán nhi an nhaøn giaû, höõu thieáu nieân ñaêng cao khoa giaû,

946

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

終身不得第者,有財穀豐盈而無兒女者,有逼 迫艱難而兒女多者,有夫在而妻死者,有妻在 而夫死者,有子在父前而死者,有孫在公前而 死者,有先樂而後苦者,有先苦而後樂者,有前 後樂而中苦者,有前後苦而中樂者,有一生而 受苦者,有一生而受樂者。

QUYEÅN HAÏ

947

höõu chung thaân baát ñaéc ñeä giaû, höõu taøi coác phong doanh nhi voâ nhi nöõ giaû, höõu böùc baùch gian nan nhi nhi nöõ ña giaû, höõu phu taïi nhi theâ töû giaû, höõu theâ taïi nhi phu töû giaû, höõu töû taïi phuï tieàn nhi töû giaû, höõu toân taïi coâng tieàn nhi töû giaû, höõu tieân laïc nhi haäu khoå giaû, höõu tieân khoå nhi haäu laïc giaû, höõu tieàn haäu laïc nhi trung khoå giaû, höõu tieàn haäu khoå nhi trung laïc giaû, höõu nhaát sanh nhi thoï khoå giaû, höõu nhaát sanh nhi thoï laïc giaû.

我今問子。斯等何故而致然耶。

Ngaõ kim vaán töû: Tö ñaúng haø coá nhi trí nhieân da?

彼則曰。實不明矣。

Bæ taéc vieát: Thaät baát minh thöû.

餘曰。子旣不明,云何不信。若人撥無因

Dö vieát: Töû kyù baát minh, vaân haø baát tín? Nhöôïc nhaân baùt

果,必墮阿鼻地獄。地獄罪畢,復墮餓鬼。餓 鬼罪畢,復墮畜生。畜生道中,償他宿債。殺 他一命,還他一命。喫他八兩,還他半斤。 畜生罪畢,劣得人身。雖得人身,貧竆下 賤,盲聾瘖啞,腳跛手折,惡病所纒,饑寒所 逼,不得見佛,不聞正法,不遇聖賢,不逢知 識,展轉輪迴,受苦不息。

voâ nhaân quaû, taát ñoïa A-tyø ñòa nguïc. Ñòa nguïc toäi taát, phuïc ñoïa ngaï quyû. Ngaï quyû toäi taát, phuïc ñoïa suùc sanh, Suùc sanh ñaïo trung, thöôøng tha tuùc traùi. Saùt tha nhaát maïng hoaøn tha nhaát maïng, Khieát tha baùt löôïng, hoaøn tha baùn caân.

Suùc sanh toäi taát, lieät ñaéc nhaân thaân. Tuy ñaéc nhaân thaân, baàn cuøng haï tieän, manh lung aám aù, cöôùc baû thuû chieát, aùc beänh sôû trieàn, cô haøn sôû böùc, baát ñaéc kieán Phaät, baát vaên chaùnh phaùp, baát ngoä thaùnh hieàn, baát phuøng tri thöùc, trieån chuyeån luaân hoài, thoï khoå baát töùc.

Coå ñöùc vaân:

古德云。 欲得不招無間業,

Duïc ñaéc baát chieâu voâ giaùn nghieäp.

莫謗如來正法輪。

Maïc baùng Nhö Lai Chaùnh phaùp luaân.

948

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

要知善惡昭彰,因果不昧。佛誠言於因 果,必不妄言於淨土也。 且夫爲人者,須要知是非,識廉恥,信因 果,懼罪福,察善惡,辦邪正,上不怨天,下不尤 人。榮枯不能動其心,得失莫能移其志。處富 貴而不歡,居貧賤而無戚。進退知時,量力任 事。用之則行,舍之則藏。忠孝仁慈,始終不 二。 如斯而不爲君子,則吾不信也。如斯而不 爲大賢,則吾不信也。如斯念佛而不生淨土 者,則吾不信也。 我今殷勤解說,决子之疑。子當敬受,勿輕 忽焉。 10. Phaù tröø yù kieán khoâng tin nhaân quaû

C

où ngöôøi noùi raèng: “Laøm laønh, taïo phöôùc, nieäm Phaät vaõng sanh, nhöõng ñieàu aáy khoâng ñuû ñeå tin theo.”

Nhaát Nguyeân(1) naøy hoûi raèng: “Taïi sao oâng laïi khoâng tin?”

Ngöôøi kia ñaùp: “Cöù laáy vieäc tröôùc maét maø noùi, coù ngöôøi trong saïch, ngay thaúng, laøm laønh, leõ ra phaûi ñöôïc ñaày ñuû (1)

Töùc thieàn sö Toâng Boån, ngöôøi bieân soaïn saùch naøy.

QUYEÅN HAÏ

949

Yeáu tri thieän aùc chieâu chöông, nhaân quaû baát muoäi. Phaät thaønh ngoân ö nhaân quaû, taát baát voïng ngoân ö Tònh ñoä daõ.

Thaû phuø vi nhaân giaû, tu yeáu tri thò phi, thöùc lieâm sæ, tín nhaân quaû, cuï toäi phöôùc, saùt thieän aùc, bieän taø chaùnh, thöôïng baát oaùn thieân, haï baát vöu nhaân, vinh khoâ baát naêng ñoäng kyø taâm, ñaéc thaát maïc naêng di kyø chí, xöû phuù quyù nhi baát hoan, cö baàn tieän nhi voâ thích, taán thoái tri thôøi, löôïng löïc nhaäm söï, duïng chi taéc haønh, xaù chi taéc taøng, trung hieáu nhaân töø, thuûy chung baát nhò.

Nhö tö nhi baát vi quaân töû, taéc ngoâ baát tín daõ. Nhö tö nhi baát vi ñaïi hieàn, taéc ngoâ baát tín daõ. Nhö tö nieäm Phaät nhi baát sanh Tònh ñoä giaû, taéc ngoâ baát tín daõ.

Ngaõ kim aân caàn giaûi thuyeát, quyeát töû chi nghi. Töû ñöông kính caån tín thoï, vaät khinh hoát yeân.

phöôùc thoï, traùi laïi phaûi chòu ngheøo khoù, yeåu maïng, nhieàu beänh taät; laïi coù nhöõng keû ñoäc aùc, gieát ngöôøi haïi vaät, leõ ra phaûi chòu yeåu maïng, ngheøo heøn, beänh taät, nhöng laïi ñöôïc tröôøng thoï, giaøu sang. Toâi laáy theo hai ñieàu aáy maø xeùt ra, neân khoâng tin vieäc laøm laønh, taïo phöôùc, nieäm Phaät vaõng sanh.”

Nhaát Nguyeân ñaùp raèng: “OÂng quaû thaät laø khoâng thoâng ñaït! Lôøi oâng noùi ñoù, ví nhö keû nhìn trôøi qua caùi oáng nhoû.

Chaúng phaûi baàu trôøi nhoû, chæ do ngöôøi aáy thaáy nhoû maø

950

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Chæ ñôïi quaû aùc chín muøi.

thoâi. Chaúng thaáy trong saùch Minh taâm baûo giaùm coù noùi raèng:

Chôù noùi laøm thieän khoâng öùng, Chæ ñôïi quaû thieän troøn ñaày.

Laøm laønh höôûng quaû laønh, Laøm aùc chòu quaû aùc.

“Saùch Nhaân quaû luïc cheùp raèng:

Chôù noùi khoâng quaû baùo.

Muoán bieát nhaân ñôøi tröôùc,

Chæ sôùm muoän sai khaùc.

Xem nôi quaû ñôøi naøy.

Muoán bieát quaû ñôøi sau,

Trôøi cao thaêm thaúm, chôù deã duoâi;

Xem vieäc laøm hieän taïi.

Maûy may chôùm yù, ñoäng loøng trôøi.

“Laïi daïy raèng:

Laønh, döõ thaûy ñeàu coù quaû baùo,

Duø traûi traêm ngaøn kieáp,

Chaúng qua sôùm, muoän khaùc nhau thoâi.

Nghieäp ñaõ taïo khoâng maát.

“Laïi coù caâu:

Chæ ñôïi ñuû nhaân duyeân,

Ngöôøi ñôøi noùi vieäc rieâng,

AÉt phaûi chòu quaû baùo.

Trôøi nghe nhö tieáng saám.

YÙ xaáu trong phoøng toái, Thaàn nhìn roõ nhö chôùp.(1) “Laïi coù caâu: Laønh, döõ neáu khoâng quaû baùo, Trôøi, Ñaát aét coù loøng rieâng.

“Ngaøi Chaân Voõ coù lôøi thöông xoùt daïy raèng: Laøm ra caùc vieäc laønh, döõ, Baùo öùng nhö boùng theo hình.

Chôù noùi laøm aùc khoâng baùo,

951

“Trong kinh daïy raèng:(1) ‘Nghieäp coù ba loaïi quaû baùo. Thöù nhaát laø hieän baùo, nghóa laø hieän nay laøm caùc vieäc laønh hay döõ, thì ngay trong ñôøi naøy nhaän chòu quaû baùo vui hoaëc baùo khoå. Thöù hai laø sanh baùo, nghóa laø ñôøi tröôùc ñaõ taïo nghieäp, ñôøi naøy phaûi thoï baùo, hoaëc ñôøi naøy taïo nghieäp, ñôøi sau seõ thoï baùo. Thöù ba laø toác baùo, nghóa laø vöøa taïo nghieäp lieàn chòu laáy quaû baùo ngay tröôùc maét.’

“Kinh Dòch noùi: ‘Nhaø chöùa ñieàu laønh thì coù phöôùc laønh veà sau; nhaø chöùa ñieàu chaúng laønh aét coù tai öông veà sau.’

“Laïi coù caâu: ‘Quæ thaàn haïi keû töï maõn maø taïo phöôùc cho ngöôøi khieâm toán.’

(1)

Boán caâu naøy yù noùi, nhöõng vieäc ngöôøi ñôøi muoán che giaáu, chæ thì thaàm khoâng cho ngöôøi khaùc bieát, thì trôøi nghe roõ nhö tieáng saám; nhöõng yù töôûng xaáu xa khôûi leân trong phoøng toái, töôûng nhö khoâng ai coù theå bieát ñöôïc, thì chö thaàn coù theå nhìn thaáy roõ raøng nhö aùnh ñieän chôùp.

(1)

Nguyeân baûn noùi laø kinh Nieát-baøn, nhöng chuùng toâi xeùt thaáy yù töôûng ôû ñaây ñöôïc ruùt ra töø nhieàu nguoàn kinh luïc khaùc nhau chöù khoâng phaûi trích daãn nguyeân vaên töø kinh Nieát-baøn.

952

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

953

“Hieáu kinh coù caâu: ‘Trôøi ñaát xeùt roõ, thaàn minh saùng suoát.’

naøo vì tröôùc maét chöa thaáy quaû baùo roài khoâng tin nhaân quaû, laïi do ñoù maø khoâng tin Tònh ñoä hay sao?”

“Taêng töû noùi: ‘Haõy caån thaän, caån thaän! Töï mình laøm ra thì phaûi töï mình chòu laáy ñoù.’

Ngöôøi kia thöa raèng: “Söï giaøu sang hay ngheøo khoù, soáng laâu hay yeåu maïng ñeàu do nôi meänh trôøi, haù coù vieäc quaû baùo luaân hoài hay sao?”

“Kinh Thö noùi: ‘Ñaïo trôøi laø ban phöôùc cho ngöôøi laønh, gieo hoïa cho keû taø aùc.’

“Laõo töû noùi: ‘Löôùi trôøi loäng loäng, tuy thöa maø chaúng soùt.’

“Laïi noùi: ‘Löôùi coõi döông thöa neân deã soùt; löôùi coõi aâm daøy neân khoù thoaùt.’(1) “Ñöùc Phaät thöôøng vì oâng A-nan maø daïy raèng: ‘Coù ngöôøi trong ñôøi naøy laøm laønh nhöng sau khi cheát ñoïa vaøo ñòa nguïc. Coù ngöôøi trong ñôøi naøy laøm aùc nhöng sau khi cheát sanh leân coõi trôøi.’

“A-nan thöa hoûi: ‘Vì sao vaäy?’ Phaät daïy: ‘Nhöõng ngöôøi trong ñôøi naøy laøm laønh nhöng sau khi cheát ñoïa vaøo ñòa nguïc laø vì ñieàu laønh trong ñôøi naøy chöa chín muoài maø nghieäp aùc trong ñôøi tröôùc ñaõ chín muoài. Nhöõng ngöôøi trong ñôøi naøy laøm aùc nhöng sau khi cheát sanh leân coõi trôøi laø vì nghieäp aùc trong ñôøi naøy chöa chín muoài maø nghieäp laønh trong ñôøi tröôùc ñaõ chín muoài. Nghieäp naøo chín muoài tröôùc thì phaûi thoï baùo tröôùc. Ví nhö ngöôøi thieáu nôï, moùn nôï naøo gaáp hôn thì phaûi hoaøn traû tröôùc.’

“Do nhöõng ñieàu treân maø suy ra thì Tam giaùo ñeàu daïy cuøng moät lyù aáy, chæ coù söï nhanh hay chaäm maø thoâi. Leõ (1)

YÙ noùi luaät phaùp cuûa döông gian khoâng theå traùnh khoûi söï sai soùt, ñeå loït löôùi keû coù toäi, nhöng luaät phaùp coõi aâm chæ döïa vaøo vieäc töï laøm töï chòu, khoâng theå coù chuyeän sai soùt.

Nhaát Nguyeân naøy ñaùp raèng: “Xeùt caùi lyù cuûa oâng thaät khoâng roõ raøng. Ngöôøi ñôøi tuy noùi laø meänh trôøi, nhöng leõ ñaâu trôøi laïi coù söï thieân vò vôùi ngöôøi hay sao? Thaûy ñeàu do vieäc laøm cuûa ngöôøi ta ñôøi tröôùc chaúng gioáng nhau, neân ñôøi naøy nhaän laõnh quaû baùo khaùc nhau, leõ naøo laïi laø do trôøi laøm ra nhö theá? Cho neân goïi thaân naøy laø baùo thaân, nghóa laø vì nhaän laõnh quaû baùo nhöõng vieäc ñaõ laøm ñôøi tröôùc neân môùi sanh ra thaân naøy. Trôøi naøo coù loøng bao che ñöôïc sao?

“Ví nhö moät ngöôøi beân ngoaøi coù coâng hoaëc coù toäi thì nhaän chòu söï thöôûng phaït nôi phuû quan. Quan phuû leõ naøo laïi coù loøng thieân vò ñoái vôùi ngöôøi aáy hay sao? Chæ theo nôi vieäc coù coâng thì thöôûng, coù toäi thì phaït, leõ naøo laïi voâ côù maø duøng söï thöôûng phaït vôùi ngöôøi ta hay sao? Quan phuû theá gian coøn khoâng voâ côù duøng söï thöôûng phaït vôùi ngöôøi, huoáng chi trôøi ñaát laïi voâ côù mang söï hoïa phöôùc giaùng xuoáng con ngöôøi hay sao?

“Vì theá maø bieát raèng, do vieäc laøm trong ñôøi tröôùc coù thieän, aùc, neân ñôøi naøy môùi nhaän laáy nhöõng söï hoïa, phöôùc.

Vì khoâng theå laøm toaøn vieäc thieän, neân khoâng theå ñöôïc höôûng toaøn phöôùc baùo, vaäy môùi coù nhöõng ngöôøi giaøu sang maø khoå nhoïc hoaëc yeåu maïng; laïi coù keû ngheøo heøn maø ñöôïc soáng laâu, vui söôùng; coù ngöôøi vinh hieån, ñöôïc tin duøng maø phaûi lo buoàn, tuûi nhuïc; coù keû heøn keùm khoán khoù maø vaãn

954

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

ñöôïc an nhaøn; coù ngöôøi tuoåi treû sôùm ñoã ñaït thaønh danh; coù ngöôøi troïn ñôøi vaãn khoâng ñoã ñaït; coù ngöôøi tieàn gaïo ñaày nhaø maø khoâng con caùi; coù keû cuøng khoán khoù khaên maø con caùi thaät nhieàu; coù tröôøng hôïp choàng coøn maø vôï cheát, laïi coù tröôøng hôïp choàng cheát maø vôï coøn; coù keû laøm con phaûi cheát tröôùc cha meï; coù ngöôøi laøm chaùu phaûi cheát tröôùc oâng baø; coù ngöôøi tröôùc ñöôïc vui maø sau chòu khoå; coù keû tröôùc chòu khoå maø sau ñöôïc vui; coù ngöôøi tröôùc sau ñeàu ñöôïc vui nhöng giöõa ñôøi chòu khoå; coù keû tröôùc sau ñeàu khoå nhöng giöõa ñôøi ñöôïc vui; laïi coù ngöôøi troïn ñôøi chòu khoå; laïi coù keû suoát ñôøi sung söôùng.

“Nay toâi hoûi oâng: Taïi sao coù nhöõng vieäc nhö theá?”

Ngöôøi kia ñaùp: “Thaät toâi khoâng roõ ñieàu aáy.”

Nhaát Nguyeân môùi noùi raèng: “OÂng ñaõ chaúng roõ, vì sao laïi khoâng tin? Neáu ai baùc boû nhaân quaû aét seõ ñoïa vaøo ñòa nguïc A-tyø. Chòu toäi ôû ñòa nguïc xong, laïi ñoïa laøm ngaï quyû.(1) Chòu thaân ngaï quyû xong, laïi chuyeån sanh laøm suùc sanh,(2) mang thaân suùc sanh aáy maø ñeàn traû nhöõng khoaûn nôï ñaõ gaây ra töø tröôùc, neáu gieát haïi moät maïng soáng, phaûi traû laïi moät maïng; neáu aên cuûa ngöôøi khaùc 8 löôïng, phaûi traû ñuû nöûa caân.(3) “Chòu thaân suùc sanh roài, môùi ñöôïc thaân ngöôøi heøn keùm.

Tuy ñöôïc thaân ngöôøi nhöng phaûi chòu caûnh ngheøo khoù heøn haï, ñui ñieác, caâm ngoïng, chaân queø, tay cuït, beänh taät ñeo baùm, ñoùi laïnh böùc baùch, chaúng ñöôïc thaáy Phaät, chaúng

QUYEÅN HAÏ

955

nghe Chaùnh phaùp, chaúng gaëp baäc thaùnh hieàn, chaúng gaëp ñöôïc ngöôøi hieåu bieát, xoay vaàn trong coõi luaân hoài, chòu khoå khoâng döùt.

“Ngöôøi xöa daïy raèng: Muoán khoûi mang laáy toäi Voâ giaùn,(1) Chôù neân baøi baùc phaùp Nhö Lai. “Caàn phaûi bieát raèng, vieäc thieän aùc raát roõ raøng, nhaân quaû khoâng theå che môø. Phaät ñaõ noùi ra lôøi chaân thaät veà nhaân quaû, aét khoâng theå doái gaït veà chuyeän Tònh ñoä.

“Vaû laïi, laøm ngöôøi phaûi roõ vieäc ñuùng sai phaûi quaáy, bieát lieâm sæ, tin nhaân quaû, sôï toäi phöôùc, xeùt roõ thieän aùc, phaân bieät chaùnh taø, treân chaúng oaùn trôøi, döôùi chaúng giaän ngöôøi, duø thònh duø suy cuõng chaúng ñoäng taâm, duø ñöôïc duø maát cuõng khoâng ñoåi chí, trong caûnh giaøu sang chaúng laáy laøm vui, gaëp luùc ngheøo heøn chaúng cho laø buoàn, khi tieán khi luøi ñeàu bieát thôøi cô, töï löôïng söùc mình maø gaùnh vaùc nhieäm vuï, ñöôïc duøng ñeán thì haønh söï, khoâng ñöôïc duøng ñeán thì lui veà aån daät, trung, hieáu, nhaân, töø, tröôùc sau khoâng thay ñoåi. Ngöôøi nhö vaäy maø baûo khoâng phaûi baäc quaân töû thì toâi chaúng tin! Ngöôøi nhö vaäy maø baûo khoâng phaûi baäc ñaïi hieàn thì toâi chaúng tin. Ngöôøi nhö vaäy nieäm Phaät maø khoâng sanh veà Tònh ñoä thì toâi chaúng tin!

“Nay toâi aân caàn giaûng giaûi ñeå döùt loøng nghi cho oâng, vaäy oâng neân kính caån maø tin nhaän, chôù neân khinh thöôøng!”

(1)

Ngaï quyû: loaøi quyû ñoùi, hình thuø xaáu xí, mieäng to, coå nhoû neân khoâng theå aên uoáng ñaày ñuû, luùc naøo cuõng soáng trong söï ñoùi khaùt, theøm muoán.

(2) Suùc sanh: chæ chung caùc loaøi thuù vaät.

(3) Nöûa caân töùc laø 8 löôïng, vì theo ñôn vò ño löôøng xöa thì moãi caân coù 16 löôïng. Vì theá môùi coù thaønh ngöõ “beân nöûa caân, beân 8 löôïng” ñeå chæ söï nagng taøi, caân söùc.

(1)

Toäi Voâ giaùn: toäi ñoïa vaøo ñòa nguïc A-tyø. Chöõ A-tyø nguyeân laø phieân aâm töø Phaïn ngöõ Avīci, dòch nghóa laø Voâ giaùn. Sôû dó coù teân goïi nhö theá laø vì nhöõng toäi nhaân trong ñòa nguïc aáy phaûi lieân tuïc chòu khoå, khoâng coù luùc naøo giaùn ñoaïn.

956

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

957

Phaù baát tín ñòa nguïc

破不信地獄 或曰。地獄之說,不足信也。

Hoaëc vieát: Ñòa nguïc chi thuyeát, baát tuùc tín daõ.

一元曰。牢獄之說,亦不足信也。

Nhaát Nguyeân vieát: Lao nguïc chi thuyeát, dieäc baát tuùc tín daõ.

牢獄現存,焉可不信。

Vieát: Lao nguïc hieän toàn, yeân khaû baát tín?

曰。牢獄雖存,吾卽無也。

Vieát: Lao nguïc tuy toàn, ngoâ töùc voâ daõ.

或曰。師雖不受牢獄之苦,亦不可斷其無。 曰。如是,如是。地獄亦現在,子何不信 乎。 或曰。朱子所言人死之後形旣朽滅,神亦 飄散。雖有剉燒舂磨,且無所施。是以冥府十 王不足信也。明矣。 一元曰。朱子之說謬之甚矣。反越夫子之 大理,又失自己之妄言。我以審問。朱子旣以 神亦飄散,如何卻有鬼神。 孔子曰。敬鬼神而遠之,非其鬼而祭之 。 又曰。爲之宗廟,以鬼饗之。春秋祭祀以時思 之。 (1)

(1)

QUYEÅN HAÏ

Nguyeân vaên nhöõng caâu naøy trong Luaän ngöõ laø: 敬鬼神而遠之，可謂知 矣。 非其鬼而祭之，諂也。 (Kính quyû thaàn nhi vieãn chi, khaû vò trí hyõ. Phi kyø quyû nhi teá chi, sieåm daõ.)

Hoaëc vieát: Sö tuy baát thoï lao nguïc chi khoå, dieäc baát khaû ñoaùn kyø voâ.

Vieát: Nhö thò, nhö thò. Ñòa nguïc dieäc hieän taïi, töû haø baát tín hoà?

Hoaëc vieát: Chu töû sôû ngoân, nhaân töû chi haäu, hình kyù huû dieät, thaàn dieäc phieâu taùn, Tuy höõu toûa thieâu thung ma, thaû voâ sôû thi. Thò dó Minh phuû Thaäp vöông baát tuùc tín daõ.

Minh hyõ.

Nhaát Nguyeân vieát: Chu töû chi thuyeát, maäu chi thaâïm hyõ.

Phaûn vieät phu töû chi ñaïi lyù, höïu thaát töï kyû chi voïng ngoân.

Ngaõ dó thaåm vaán, Chu töû kyù dó thaàn dieäc phieâu taùn, nhö haø khöôùc höõu quyû thaàn?

Khoång töû vieát: Kính quyû thaàn nhi vieãn chi, phi kyø quyû nhi teá chi. Höïu vieát: Vi chi toâng mieáu, dó quyû höôûng chi.

Xuaân thu teá töï, dó thôøi tö chi.

958

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

又曰。生則親安之,祭則鬼饗之。 又曰。宗廟致敬,鬼神著矣。孝悌之致通 於神明。 又曰。禹吾無間然矣。菲飲食而致孝乎鬼 神。 禮記,孔子曰。人死曰鬼,此五代之所不變 也。 由此觀之,不唯夫子所說鬼神,乃至百家諸 子皆共說之。不見聖經賢傳中,盡載鬼神之 事,豈無朱子之言乎。 朱子又言。范文正公曰。若獨享富貴而不 恤宗族,異日何以見祖宗於地下,將何顏以入 家廟乎。

QUYEÅN HAÏ

959

Höïu vieát: Sanh taéc thaân an chi, teá taéc quyû höôûng chi.

Höïu vieát: Toâng mieáu trí kính, quyû thaàn tröôùc hyõ. Hieáu ñeå chi trí, thoâng ö thaàn minh.

Höïu vieát: Vuõ ngoâ voâ giaùn nhieân hyõ, phæ aåm thöïc nhi trí hieáu hoà quyû thaàn.

Leã kyù, Khoång töû vieát: Nhaân töû vieát quyû, thöû nguõ ñaïi chi sôû baát bieán daõ.

Do thöû quan chi, baát duy Phu töû sôû thuyeát quyû thaàn, naõi chí baùch gia chö töû giai coäng thuyeát chi. Baát kieán thaùnh kinh hieàn truyeän trung, taän taûi quyû thaàn chi söï, khôûi voâ Chu töû chi ngoân hoà?

Chu töû höïu ngoân: Phaïm Vaên Chaùnh Coâng vieát, nhöôïc ñoäc höôûng phuù quyù, nhi baát tuaát toâng toäc, dò nhaät haø dó kieán toå toâng ö ñòa haï, töông haø nhan dó nhaäp gia mieáu hoà?

Kyù vò hình huû dieät, thaàn phieâu taùn, maãn nhieân voâ tích,

旣謂形朽滅,神飄散,泯然無迹,何人在於

haø nhaân taïi ö ñòa haï, gia mieáu hoà? Haø nhaân khöù kieán toå

地下,家廟乎。何人去見祖宗乎。如此者,朱 子之欺心妄語,斯可見矣。

toâng hoà? Nhö thöû giaû, Chu töû chi khi taâm voïng ngöõ, tö khaû

昔日唐太宗,早聞武后欲壞其成法,故欲殺 之。袁天罡曰。殺之則再生人世,怨怒愈深。 太宗然之,故令爲尼,建立感業寺處之。出劉 三吳細鑑,唯通鑑略之。

kieán hyõ.

Tích nhaät Ñöôøng Thaùi Toâng, taûo vaên Voõ haäu duïc hoaïi kyø thaønh phaùp, coá duïc saùt chi. Vieân Thieân Cang vieát: Saùt chi taéc taùi sanh nhaân theá, oaùn noä duõ thaâm. Thaùi Toâng nhieân chi, coá linh vi ni, kieán laäp Caûm Nghieäp töï xöû chi. Xuaát Löu tam ngoâ teá giaùm, duy Thoâng giaùm löôïc chi.

960

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

天罡謂再生人世,怨怒愈深。朱子謂形朽 滅,神飄散。兩家之言,天地懸隔,孰是孰非。 夫天罡明理之人也,豈衆人可同日而語哉。 又司馬溫公與元城劉先生曰。佛家言天堂 地獄,且夫實有此不。元城曰。佛之設此,有 理有迹。推其理,俾人易惡向善耳。論其 迹,則實有地獄也。 且鄒衍謂天地之外如神州,赤縣者八九。 莊子謂六合之外,聖人存而弗論。凡人耳目所 不及,安知其無。 溫公動容而服應,自此敬佛。 復引古德云。天堂無則已,有則君子登。 地獄無則已,有則小人入。誠哉是言也。 今將一喻以破多惑。諸仁者。汝等有夢 不。

QUYEÅN HAÏ

961

Thieân Cang vò taùi sanh nhaân theá, oaùn noä duõ thaâm. Chu töû vò hình huû dieät, thaàn phieâu taùn. Löôõng gia chi ngoân, thieân ñòa huyeàn caùch, thuïc thò thuïc phi. Phuø Thieân Cang minh lyù chi nhaân daõ, khôûi chuùng nhaân khaû ñoàng nhaät nhi ngöõ chi.

Höïu Tö Maõ OÂn Coâng döõ Nguyeân Thaønh Löu tieân sanh vieát: Phaät gia ngoân thieân ñöôøng ñòa nguïc, thaû phuø thaät höõu thöû phuû? Nguyeân Thaønh vieát: Phaät chi thieát thöû, höõu lyù höõu tích. Suy kyø lyù, tæ nhaân dòch aùc höôùng thieän nhó. Luaän kyø tích, taéc thaät höõu ñòa nguïc daõ. Thaû Traâu Dieãn vò thieân ñòa chi ngoaïi, nhö Thaàn chaâu, Xích huyeän giaû baùt cöûu, Trang töû vò luïc hieäp chi ngoaïi, thaùnh nhaân toàn nhi phaát luaän. Phaøm nhaân nhó muïc sôû baát caäp, an tri kyø voâ?

OÂn Coâng ñoäng dung nhi phuïc öng, töï thöû kính Phaät.

Phuïc daãn coå ñöùc vaân: Thieân ñöôøng voâ taéc dó, höõu taéc quaân töû ñaêng; ñòa nguïc voâ taéc dó, höõu taéc tieåu nhaân nhaäp.

Thaønh tai thò ngoân daõ!

Kim töông nhaát duï, dó phaù ña hoaëc. Chö nhaân giaû, nhöõ ñaúng höõu moäng phuû?

曰。有夢。

Vieát: Höõu moäng.

曰。夢中曾受苦樂不。

Vieát: Moäng trung taèng thoï khoå laïc phuû?

曰。曾受苦樂。

Vieát: Taèng thoï khoå laïc.

餘曰。受苦樂之時,要見是身受耶,神受

Dö vieát: Thoï khoå laïc chi thôøi, yeáu kieán thò thaân thoï da,

耶。

thaàn thoï da?

962

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

或曰。身臥於牀,豈是身也。 曰。元來是神受耶。地獄之苦皆是魂神受 之,實非形體也。在生夢中尙有苦樂,况死去 而無地獄乎。 若聽朱子之言,反累後人入地獄也。何 則。若有不信罪福之徒,使其放縱造惡,而墮 地獄。卻不是反被朱子之害也。 朱子故排佛氏,謬出此言而惑其衆。是以 不足信也。明矣。

QUYEÅN HAÏ

963

Hoaëc vieát: Thaân ngoïa ö saøng, khôûi thò thaân daõ.

Vieát: Nguyeân lai thò thaàn thoï da. Ñòa nguïc chi khoå, giai thò hoàn thaàn thoï chi, thaät phi hình theå daõ. Taïi sanh moäng trung thöôïng höõu khoå laïc, huoáng töû khöù nhi voâ ñòa nguïc hoà?

Nhöôïc thính Chu töû chi ngoân, phaûn luïy haäu nhaân nhaäp ñòa nguïc daõ. Haø taéc? Nhöôïc höõu baát tín toäi phöôùc chi ñoà, söû kyø phoùng tuùng taïo aùc, nhi ñoïa ñòa nguïc, khöôùc baát thò phaûn bò Chu töû chi haïi daõ.

Chu töû coá baøi Phaät thò, maäu xuaát thöû ngoân nhi hoaëc kyø chuùng. Thò dó baát tuùc tín daõ. Minh hyõ.

Y, hoà töû baát cuï ñòa nguïc, nguïy taïo suøng chaùnh chi bieän,

噫。胡子不懼地獄,僞造崇正之辯,誹謗大 聖,誑惑迷人。令自他同入地獄,可悲也哉。

phæ baùng ñaïi thaùnh, cuoáng hoaëc meâ nhaân, linh töï tha ñoàng

嗚呼。牢獄有,作者去受。地獄有,亦是作

OÂ hoâ, lao nguïc höõu, taùc giaû khöù thoï. Ñòa nguïc höõu dieäc

者去受。我不作牢獄之罪,不受牢獄之形。 不造地獄之業,不受地獄之苦。豈可執其己 見,斷其無也。

thò taùc giaû khöù thoï. Ngaõ baát taùc lao nguïc chi toäi, baát thoï lao

或曰。如是,如是。何以修持不墮地獄。 一元曰。汝等堅持齋戒,念佛,參禪,果證 菩提,高超極樂。依此而行,非但地獄不去 受,天堂亦不去受也。

nhaäp ñòa nguïc, khaû bi daõ tai!

nguïc chi hình; baát taïo ñòa nguïc nghieäp, baát thoï ñòa nguïc chi khoå. Khôûi khaû chaáp kyø kyû kieán, ñoaùn kyø voâ daõ?

Hoaëc vieát: Nhö thò, nhö thò. Haø dó tu trì, baát ñoïa ñòa nguïc?

Nhaát Nguyeân vieát: Nhöõ ñaúng kieân trì trai giôùi, nieäm Phaät, tham thieàn, quaû chöùng Boà-ñeà, cao sieâu cöïc laïc. Y thöû nhi haønh, phi ñaõn ñòa nguïc baát khöù thoï, thieân ñöôøng dieäc baát khöù thoï daõ.

964

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

11. Phaù tröø yù kieán khoâng tin ñòa nguïc

C

où ngöôøi noùi: “Thuyeát veà ñòa nguïc khoâng ñuû ñeå tin nhaän.”

Nhaát Nguyeân naøy hoûi: “Thuyeát veà lao nguïc theá gian cuõng khoâng ñuû ñeå tin.”

Ngöôøi kia hoûi: “Lao nguïc theá gian hieän coù, sao coù theå khoâng tin?” Ñaùp: “Lao nguïc tuy coù, nhöng vôùi toâi laø khoâng.”

Ngöôøi kia noùi: “Tuy thaày khoâng phaûi chòu caùi khoå ôû lao nguïc, nhöng cuõng khoâng neân noùi chaéc laø khoâng coù.”

Nhaát Nguyeân ñaùp: “Ñuùng vaäy, ñuùng vaäy! Ñòa nguïc cuõng laø hieän coù, sao oâng laïi khoâng tin?”

Ngöôøi kia noùi: “Theo lôøi Chu töû(1) thì ngöôøi ta sau khi cheát hình haøi röõa naùt, hoàn phaùch tan raõ, cho duø coù nhöõng vieäc chaët, ñoát, xay, giaõ... cuõng chaúng nhaèm vaøo ñaâu! Nhö vaäy, chuyeän Möôøi ñieän Dieâm-la ôû aâm phuû thaät chaúng ñuû ñeå tin! Vaäy laø roõ leõ roài!”

Nhaát Nguyeân ñaùp: “Thuyeát aáy cuûa Chu töû thaät sai laàm laém, chaúng nhöõng traùi nghòch vôùi lyù chính cuûa ñöùc Phu töû,(2) laïi coøn traùi vôùi nhöõng lôøi cuûa chính Chu töû ñaõ töøng noùi ra. Toâi hoûi laïi oâng, Chu töû ñaõ cho raèng thaàn hoàn tan raõ, vaäy sao laïi coù quæ thaàn? “Ñöùc Khoång töû noùi: ‘Neân kính quæ thaàn maø traùnh xa (1) (2)

Töùc Chu Hoái Am. Phu töû: töùc Khoång töû, cuõng goïi laø Khoång phu töû.

QUYEÅN HAÏ

965

(vaäy coù theå goïi laø ngöôøi coù trí)’, hoaëc noùi: ‘Chaúng phaûi vong linh toå tieân cuûa mình maø cuùng teá (laø sieåm nònh)(1)...

“Laïi noùi raèng: ‘Laäp ra nhaø toâng mieáu laø ñeå vong linh toå tieân nhaän söï cuùng teá, hai muøa xuaân thu teá töï laø tuøy theo muøa maø töôûng nhôù.’

“Laïi noùi: ‘Lo vieäc phuïng döôõng thì cha meï ñöôïc yeân oån; lo vieäc teá töï thì vong linh toå tieân nhaän höôûng.’

“Laïi noùi: ‘Ñoái vôùi toâng mieáu heát söùc toân kính thì quyû thaàn ghi nhaän; loøng hieáu ñeã heát möùc thì caûm ñoäng thaàn minh.’

“Laïi noùi: ‘Ñoái vôùi vua Vuõ,(2) ta chaúng coù choã naøo cheâ ñöôïc. Ngaøi aên uoáng ñaïm baïc nhöng cuùng kính quæ thaàn troïng haäu.’

“Trong saùch Leã kyù, ñöùc Khoång töû noùi: ‘Ngöôøi thaùc roài goïi laø vong linh. Leõ aáy töø thôøi Nguõ ñaïi(3) khoâng heà thay ñoåi.’

“Töø ñoù suy ra thì chaúng nhöõng ñöùc Phu töû noùi veà quæ thaàn, cho ñeán caùc baäc hieàn giaû, trieát gia trong khaép thieân haï cuõng ñeàu noùi ñeán. OÂng chaúng thaáy trong caùc kinh truyeän thaùnh hieàn ñeàu coù ghi cheùp chuyeän quæ thaàn, leõ naøo laïi laø khoâng coù nhö Chu töû noùi hay sao?

“Vaû laïi, chính Chu töû coù daãn lôøi Phaïm Vaên Chaùnh Coâng noùi raèng: ‘Neáu höôûng söï giaøu sang moät mình khoâng bieát giuùp ñôõ ngöôøi trong toäc hoï, thì ngaøy sau laøm sao nhìn maët (1)

Nhöõng phaàn trong ngoaëc ñôn do chuùng toâi caên cöù nguyeân vaên trong Luaän ngöõ maø theâm vaøo cho roõ nghóa.

(2) Vua Vuõ: ôû ñaây chæ vua Haäu Vuõ nhaø Haï, leân ngoâi vaøo khoaûng naêm 2205 tröôùc Coâng nguyeân.

(3) Nguõ ñaïi: chæ naêm ñôøi vua coå cuûa Trung Hoa, goàm caùc trieàu ñaïi Ñöôøng, Ngu, Haï, Thöông vaø Chu.

966

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

toå toâng döôùi suoái vaøng? Coøn maët muõi naøo böôùc vaøo nôi thôø phuïng oâng baø tieân toå?’

“Chu töû ñaõ noùi laø hình haøi röõa naùt, hoàn phaùch tan raõ, khoâng coøn daáu tích gì, vaäy ngöôøi naøo ôû döôùi suoái vaøng, ôû nôi thôø phuïng toå tieân? Laïi ngöôøi naøo ñeán gaëp maët toå toâng? Nhö theá thì vieäc Chu töû ñem loøng doái traù noùi ra lôøi sai traùi laø coù theå thaáy ñöôïc!

“Ngaøy xöa, vua Ñöôøng Thaùi toâng(1) sôùm nghe ñöôïc vieäc Voõ haäu(2) muoán phaù hoaïi cô nghieäp nhaø Ñöôøng.(3) Vua toan gieát baø, Vieân Thieân Cang can giaùn raèng: ‘Neáu beä haï laøm vieäc gieát haïi, aét phaûi taùi sanh trong choán nhaân gian, oaùn thuø caøng theâm saâu naëng.’ Vua Thaùi toâng cho laø phaûi, beøn eùp baø xuoáng toùc laøm ni coâ, xaây chuøa Caûm Nghieäp cho baø ôû ñoù tu haønh. Chuyeän naøy coù cheùp trong Löu tam ngoâ teá giaùm, nhöng saùch Thoâng giaùm ñaõ löôïc boû ñi.

“Vieân Thieân Cang noùi raèng taùi sanh ôû nhaân gian thì oaùn thuø theâm saâu naëng, coøn Chu töû laïi noùi raèng hình haøi röõa naùt, hoàn phaùch tan raõ. Lôøi noùi cuûa hai ngöôøi aáy caùch xa nhau nhö trôøi vôùi ñaát, vaäy ai ñuùng, ai sai? Xeùt nhö oâng Thieân Cang laø ngöôøi ñöa ra lyù leõ saùng suoát, ñaâu phaûi laø lôøi noùi vôùi haïng daân thöôøng haèng ngaøy?(4) (1)

Ñöôøng Thaùi toâng, töùc Lyù Theá Daân, vò vua thöù 2 cuûa nhaø Ñöôøng leân ngoâi naêm 627, caàm quyeàn ñeán naêm 649.

(2) Voõ haäu, sau khi Ñöôøng Cao Toâng noái ngoâi Thaùi toâng laäp Vöông thò laøm hoaøng haäu, roài laïi pheá Vöông haäu maø laäp Voõ haäu laøm hoaøng haäu. Naêm 683, Ñöôøng Cao toâng maát, Voõ haäu baét ñaàu thaâu toùm quyeàn haønh. Naêm 688 baø taøn saùt toâng thaát nhaø Ñöôøng ñeå cuûng coá quyeàn löïc. Naêm 689 ñoåi quoác hieäu laø Ñaïi Chu, sang naêm 690 chính thöùc leân ngoâi Hoaøng ñeá, ñoåi nieân hieäu laø Thieân Thuï, ôû ngoâi trong 21 naêm.

(3) Töông truyeàn khi Voõ haäu vöøa môùi vaøo cung, Vieân Thieân Cang ñaõ coù lôøi tieân ñoaùn veà vieäc sau naøy baø seõ gieát haïi toâng thaát nhaø Ñöôøng, chieám laáy thieân haï.

(4) Ñoaïn naøy nhaán maïnh ôû ñieåm Vieân Thieân Cang ñöa ra lyù leõ naøy vôùi vua Ñöôøng Thaùi toâng, neân phaûi thaän troïng saùng suoát, khoâng theå tuøy tieän nhö noùi vôùi ngöôøi thöôøng.

QUYEÅN HAÏ

967

“Laïi nöõa, Tö Maõ OÂn Coâng coù hoûi Nguyeân Thaønh Löu tieân sanh raèng: ‘Nhaø Phaät noùi thieân ñöôøng, ñòa nguïc, quaû thaät coù hay chaêng?’ OÂng Nguyeân Thaønh ñaùp raèng: ‘Phaät noùi ra nhö vaäy laø coù lyù, coù tích. Xeùt veà lyù thì khieán cho ngöôøi ta boû aùc laøm laønh. Luaän veà tích thì ñòa nguïc haún laø thaät coù. Nhö Traâu Dieãn coù noùi veà nhöõng caûnh ôû ngoaøi trôøi ñaát, coù ñeán 8, 9 nôi nhö nhöõng xöù Thaàn Chaâu, Xích Huyeän...(1) Trang töû(2) coù noùi tôùi nhöõng choã ngoaøi caû saùu phöông,(3) khi Thaùnh nhaân(4) coøn cuõng khoâng baøn ñeán, huoáng chi tai maét cuûa keû phaøm phu khoâng thaáu tôùi, sao bieát laø khoâng coù?’

“OÂn Coâng nghe roài thay ñoåi thaùi ñoä maø chòu phuïc, töø ñoù cung kính Phaät phaùp.”

Nhaát Nguyeân laïi daãn lôøi ngöôøi xöa daïy raèng: “‘Thieân ñöôøng chaúng coù thì thoâi, neáu coù aét ngöôøi quaân töû phaûi ñöôïc leân. Ñòa nguïc chaúng coù thì thoâi, neáu coù aét keû tieåu nhaân phaûi ñoïa vaøo.’ Lôøi aáy ñuùng laém thay!

“Nay toâi xin ñöa ra moät thí duï ñeå phaù tröø nhieàu choã nghi ngôø. Naøy caùc vò, ñaõ coù bao giôø naèm moäng hay chaêng?” Ñaùp: “Coù naèm moäng.”

(1)

Thaàn Chaâu vaø Xích Huyeän laø nhöõng caûnh giôùi huyeàn vi ñöôïc moâ taû theo Laõo giaùo. Töông truyeàn Thaàn Chaâu ôû caùch Coân Loân 50 daëm veà höôùng ñoâng nam, ôû ñoù coù caûnh Hoøa Myõ Ñoâ, vuoâng vöùc ba ngaøn daëm, laø thaønh cuûa chö thaàn Nguõ nhaïc, choã ngöï cuûa ñöùc Ñeá vöông, laø choã caùc baäc Thaùnh nhaân sanh ra. Coøn Xích Huyeän naèm veà höôùng nam Coân loân, nôi aáy möa gioù ñuùng thôøi, noùng laïnh ñuùng tieát, ñôøi soáng deã chòu.

(2) Trang töû, töùc Trang Chaâu, ngöôøi ñôøi Ñoâng chaâu, ôû xöù Moâng Thaønh, nöôùc Sôû. OÂng coù tröôùc taùc boä saùch Trang töû, truyeàn ñeán ñôøi nhaø Ñöôøng, nieân hieäu Thieân Baûo, vua Ñöôøng Huyeàn toâng (713-755) xuoáng chieáu ban teân cho boä saùch cuûa oâng laø Nam Hoa chaân kinh (thöôøng goïi taét laø Nam Hoa Kinh) vaø phong cho oâng laø Nam Hoa Chaân nhaân. OÂng cuøng vôùi Laõo töû ñöôïc toân xöng laø hai vò Toå cuûa Ñaïo gia.

(3) Saùu phöông: chæ treân trôøi, döôùi ñaát vaø boán phöông ñoâng, taây, nam, baéc.

(4) Thaùnh nhaân: chæ ñöùc Khoång töû.

968

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

969

Hoûi: “Khi naèm moäng, caùc vò coù töøng thaáy vui söôùng hay bò buoàn khoå chaêng?”

baäc Ñaïi thaùnh, löøa doái keû meâ muoäi, khieán cho caû mình vaø ngöôøi ñeàu phaûi vaøo ñòa nguïc? Thaät ñaùng thöông thay!

Ñaùp: “Thaät ñaõ coù nhöõng luùc vui söôùng hay buoàn khoå.”

“OÂi! Coù choán lao nguïc, keû phaïm hình phaùp phaûi chòu giam caàm; coù caûnh ñòa nguïc, nhöõng keû laøm aùc cuõng phaûi ñoïa vaøo ñoù. Ta khoâng phaïm hình phaùp neân khoâng phaûi chòu vaøo lao nguïc, khoâng laøm caùc ñieàu aùc neân khoâng phaûi chòu caûnh khoå ñòa nguïc, nhöng leõ naøo cöù chaáp chaët theo yù rieâng cuûa mình maø noùi quyeát raèng khoâng coù ñòa nguïc hay sao?”

Laïi hoûi: “Trong luùc vui söôùng hay buoàn khoå ñoù, xeùt thaáy laø thaân theå mình thoï nhaän hay laø tinh thaàn thoï nhaän? Ñaùp: “Thaân theå ñang naèm treân giöôøng, laøm sao thoï nhaän ñöôïc?”

Nhaát Nguyeân noùi: “Nhö vaäy töùc laø tinh thaàn thoï nhaän.

Söï khoå ôû ñòa nguïc cuõng vaäy, laø do hoàn phaùch tinh thaàn laõnh chòu, chaúng phaûi thaân theå naøy. Trong giaác moäng luùc soáng coøn coù söï söôùng khoå, huoáng chi sau khi cheát laïi chaúng coù ñòa nguïc hay sao?

“Neáu nghe theo lôøi cuûa Chu töû, aét phaûi khieán cho ngöôøi ñôøi sau vaøo ñòa nguïc caû. Vì sao vaäy? Neáu coù haïng ngöôøi khoâng tin vieäc toäi phöôùc, aét seõ buoâng thaû phoùng tuùng laøm caùc vieäc aùc, phaûi ñoïa vaøo ñòa nguïc, chaúng phaûi laø bò Chu töû laøm haïi hay sao?

“Chu töû coá yù baøi baùc ñaïo Phaät maø noùi caøn ra nhöõng lôøi nhö vaäy ñeå meâ hoaëc loøng ngöôøi, neân chaúng ñaùng tin theo.

Leõ aáy ñaõ roõ raøng roài vaäy.

“Than oâi! Sao chaúng bieát sôï ñòa nguïc, laïi nguïy taïo caùch bieän luaän nhö neâu cao chaùnh ñaïo maø thaät ra laø phæ baùng

Ngöôøi kia thöa raèng: “Ñuùng vaäy, ñuùng vaäy! Nhöng bieát phaûi tu söûa, vaâng theo nhöõng gì ñeå khoûi ñoïa vaøo ñòa nguïc?”

Nhaát Nguyeân noùi: “Caùc oâng neân giöõ beàn söï trai giôùi, nieäm Phaät, tham thieàn, aét seõ chöùng quaû Boà-ñeà, sieâu thaêng Cöïc laïc. Neáu laøm theo nhö theá, chaúng nhöõng khoûi rôi vaøo ñòa nguïc, maø cuõng khoâng coøn phaûi thoï nghieäp nôi coõi trôøi nöõa!(1) (1)

Nguyeân taùc söû duïng chöõ “thieân ñöôøng” trong boái caûnh giao thoa giöõa 3 neàn ñaïo lyù Phaät, Laõo vaø Khoång, nhöng thaät ra ôû ñaây hieåu theo yù nghóa trong kinh Phaät laø chæ nhöõng coõi trôøi trong Tam giôùi, laø nhöõng caûnh giôùi maø chuùng sanh tu Thaäp thieän ñöôïc sanh veà, höôûng moïi söï khoaùi laïc, nhöng vaãn chöa thoaùt khoûi luaân hoài sinh töû. Kyø thaät, trong Phaät giaùo khoâng coù khaùi nieäm “thieân ñöôøng” gioáng nhö moät soá toân giaùo khaùc. Theo lôøi thieàn sö Toâng Boån ôû ñaây, ngöôøi tu haønh chaân chính chaúng nhöõng khoâng phaûi ñoïa vaøo ñòa nguïc maø coøn vöôït thoaùt caû luaân hoài sanh töû, neân khoâng coøn phaûi taùi sanh duø laø nôi caùc coõi trôøi.

970

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

地獄輪迴異類說 出儒典 隋,開皇中,太府寺丞,趙文昌,死而復 活,云。有人引至閻羅王所。王問。一生以 來,作何福業。 答曰。家貧無力可營功德,唯持金剛般若。 王聞合掌讚言。善哉。功德甚大。卽放還 生。 使人引至南門首,見周武帝在門側房中,三 重鉗鎖。喚昌云。卿旣還家,爲吾向隋皇帝 說。吾諸罪竝以辯了。唯滅佛法罪重,未可得 竟。爲營功德,俾出地獄。

QUYEÅN HAÏ

971

Ñòa nguïc luaân hoài dò loaïi thuyeát (Xuaát Nho ñieån)

Tuøy, Khai Hoaøng trung, Thaùi Phuû töï thöøa, Trieäu Vaên Xöông töû nhi phuïc hoaït vaân: Höõu nhaân daãn chí Dieâmla Vöông sôû, Vöông vaán: Nhaát sanh dó lai, taùc haø phöôùc nghieäp? Ñaùp vieát: Gia baàn voâ löïc khaû doanh coâng ñöùc, duy trì Kim cang Baùt-nhaõ.

Vöông vaên hieäp chöôûng taùn ngoân: Thieän tai! Coâng ñöùc thaäm ñaïi. Töùc phoùng hoaøn sanh.

Söû nhaân daãn chí nam moân thuû, kieán Chaâu Voõ Ñeá taïi moân traéc phoøng trung, tam truøng kieàm toûa, hoaùn Xöông vaân: Khanh kyù hoaøn gia, vò ngoâ höôùng Tuøy Hoaøng Ñeá thuyeát, ngoâ chö toäi tònh dó bieän lieãu, duy dieät Phaät phaùp toäi troïng, vò khaû ñaéc caùnh, vò doanh coâng ñöùc, tæ xuaát ñòa nguïc.

Caäp xuaát moân ngoaïi, kieán ñaïi phaån khanh, höõu nhaân

及出門外,見大糞坑,有人頭髮上出。問引

ñaàu phaùt thöôïng xuaát, vaán daãn nhaân vaân: Haø nhaân daõ?

人云。何人也。引人答曰。此是秦將白起,罪

Daãn nhaân ñaùp vieát: Thöû thò Taàn töôùng Baïch Khôûi, toäi do

猶未了。

vò lieãu.

昌歸得活,遂奏其事。敕天下僧尼,爲周武 帝誦金剛經,設大供,仍入隋史。

Xöông quy ñaéc hoaït, toaïi taáu kyø söï. Saéc thieân haï taêng ni vò Chaâu Voõ Ñeá tuïng Kim cang kinh, thieát ñaïi cuùng, nhöng nhaäp Tuøy söû.

972

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Caûm öùng phuù taûi Döõu Tín ñoïa ñòa nguïc vi cöûu ñaàu quy

感應賦載庾信墮地獄爲九頭龜也。緣庾信 在世爲人故將浮詞誑語,排斥佛氏,以致感應 如斯。悔之晚矣。 名臣言行錄載王荆公,子名雱,所爲不善。 凡荆公悖理傷道之事,多出於雱。及雱死 後,荆公彷彿見雱,荷鐵枷立于門側。由是捨 宅建寺,爲雱追冥福,脫其苦難。

973

daõ. Duyeân Döõu Tín taïi theá vi nhaân, coá töông phuø töï cuoáng ngöõ, baøi xích Phaät thò, dó trí caûm öùng nhö tö, hoái chi vaõn hyõ.

Danh thaàn ngoân haïnh luïc taûi Vöông Kinh Coâng, töû danh Baøng, sôû vi baát thieän. Phaøm Kinh Coâng boäi lyù thöông ñaïo chi söï, ña xuaát ö Baøng. Caäp Baøng töû haäu, Kinh Coâng phaûng phaát kieán Baøng, haø thieát gia laäp vu moân traéc. Do thò xaû traïch kieán töï, vò Baøng truy minh phöôùc, thoaùt kyø khoå naïn.

Dó thò chöùng chi, taéc Nho gia thö, coá höõu ñòa nguïc chi

以是證之則儒家之書固有地獄之說矣。乃 謂釋氏地獄之說爲無有,何其未之思也。

thuyeát hyõ. Naõi vò Thích thò ñòa nguïc chi thuyeát vi voâ höõu, haø kyø vò chi tö daõ.

Nam söû taûi Löông Voõ Ñeá, moäng mieãu muïc taêng, chaáp

南史載梁武帝夢眇目僧,執手爐入宮內,欲

thuû loâ nhaäp cung noäi, duïc thaùc sanh vöông cung. Giaùc nhi

託生王宮。覺而後宮生子,幼卽病目,醫療不

haäu cung sanh töû, aáu töùc beänh muïc, y lieäu baát hieäu, caùnh

効。竟眇一目,是爲元帝。 名臣言行錄載范祖禹將生,其母夢一偉丈 夫立于側曰。我漢將軍鄧禹也。覺而產兒,遂 名祖禹。以鄧禹內行淳備,遂字之曰淳夫。 又不見事文類聚,蒙求等書。羊怙識環。 鮑靚記井。向靖女亡而再育,問父母以求刀。 文澹幻質以還生,說香囊而驗父。

mieãu nhaát muïc, thò vi Nguyeân ñeá.

Danh thaàn ngoân haïnh luïc taûi Phaïm Toå Voõ töông sanh, kyø maãu moäng nhaát vó tröôïng phu laäp vu traéc vieát: Ngaõ Haùn töôùng quaân Ñaëng Voõ daõ. Giaùc nhi saûn nhi, toaïi danh Toå Voõ. Dó Ñaëng Voõ noäi haønh thuaàn bò, toaïi töï chi vieát Thuaàn phu.

Höïu baát kieán söï vaên loaïi tuï, moâng caàu ñaúng thö, Döông Hoã thöùc hoaøn, Baûo Tònh kyù tænh, Höôùng Tónh nöõ vong nhi taùi duïc, vaán phuï maãu dó caàu ñao, Vaên Ñaïm huyeãn chaát dó hoaøn sanh, thuyeát höông nang nhi nghieäm phuï.

974

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

975

Dó thò chöùng chi, taéc Nho gia chi thö, coá höõu luaân hoài

以是證之則儒家之書固有輪迴之說。乃以 釋氏輪迴之說爲非,何其不察之也。

chi thuyeát. Naõi dó Thích thò luaân hoài chi thuyeát vi phi, haø

地獄輪迴之說,前旣言之矣。至於死而變 爲畜生,見於儒家之所紀者非一。

Ñòa nguïc luaân hoài chi thuyeát, tieàn kyù ngoân chi hyõ. Chí

kyø baát saùt chi daõ?

ö töû nhi bieán vi suùc sanh, kieán ö Nho gia chi sôû kæ giaû phi

隋書,李士謙云。鯀化爲能,杜宇爲鶗 鴂,褒君爲龍,牛哀爲虎,彭生爲豖,如意爲

nhaát.

犬,黃母爲黿,宜武爲鼈,鄧艾爲牛,徐伯爲 魚,鈴下爲鳥,書生爲蛇。

ñeà quyeát, Bao Quaân vi long, Ngöu Ai vi hoå, Baøng Sanh vi

嗚呼。紀載於儒書者如此,非釋氏刱爲此 說也。

Thö Sanh vi xaø.

洪邁云。親見殺猪羊者,臨終臥地作猪羊 鳴。

vi thöû thuyeát daõ.

古人謂至暴化爲虎。程子謂親見村民化爲 虎,自引虎入其家食其猪。古今此類甚多,世 人猶不信矣。 莊周曰。萬物出於機入於機。賈誼曰。化 爲異類兮,亦可足患。 孔子曰。原始反終。故知生死之說。信斯 言也,則知人有此身,不可以常保,背善趨惡不 免爲異類也。

Tuøy thö, Lyù Só Khieâm vaân: Coån hoùa vi naêng, Ñoã Vuõ vi thæ, Nhö YÙ vi khuyeån, Huyønh Maãu vi ngoan, Nghi Voõ vi mieát, Ñaëng Ngaûi vi ngöu, Töø Baù vi ngö, Linh Haï vi ñieåu,

OÂ hoâ! Kæ taûi ö Nho thö giaû nhö thöû, phi Thích thò saùng

Hoàng Maïi vaân: Thaân kieán saùt trö döông giaû, laâm chung ngoïa ñòa taùc trö döông minh.

Coå nhaân vò chí baïo hoùa vi hoå, Trình töû vò thaân kieán thoân daân hoùa vi hoå, töï daãn hoå nhaäp kyø gia, thöïc kyø trö. Coå kim thöû loaïi thaäm ña, theá nhaân du baát tín hyõ?

Trang Chu vieát: Vaïn vaät xuaát ö cô nhaäp ö cô. Coå Nghò vieát: Hoùa vi dò loaïi heà, dieäc khaû tuùc hoaïn.

Khoång töû vieát: Nguyeân thuûy phaûn chung, coá tri sanh töû chi thuyeát. Tín tö ngoân daõ, taéc tri nhaân höõu thöû thaân baát khaû dó thöôøng baûo, boái thieän xu aùc baát mieãn vi dò loaïi daõ.

976

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Huyeàn Toâng tröïc chæ vaân: Nhaân duïng caàm thuù taâm, töû

玄宗直指云。人用禽獸心,死必爲禽獸。 生用人天心,死必歸人天。此乃不易之理 也,何謂無輪迴。 靜齋學士云。聰明不能敵業,富貴豈免輪

taát vi caàm thuù. Sanh duïng nhaân thieân taâm, töû taát quy nhaân thieân. Thöû naõi baát dòch chi lyù daõ, haø vò voâ luaân hoài?

Tónh Trai hoïc só vaân: Thoâng minh baát naêng ñòch nghieäp, phuù quyù khôûi mieãn luaân hoài.

迴。 由是推之則三教皆言此事。豈可以目前未

Do thò suy chi, taéc Tam giaùo giai ngoân thöû söï, khôûi khaû dó muïc tieàn vò kieán nhi baát tín daõ?

Coá Phaät dó töø bi quaûng ñaïi chi taâm, thò nguõ thöøa chi

見而不信也。 故佛慈悲廣大之心,示五乘之教。人乘

977

giaùo. Nhaân thöøa giaû, giaùo nhaân trì nguõ giôùi nhi thöôøng hoaïch nhaân thaân, baát ñoïa ö dò loaïi daõ. Thieân thöøa giaû, giaùo

者,教人持五戒而常獲人身,不墮於異類也。

nhaân tu thaäp thieän nhi baùo ñaéc thieân thaân, baát chæ ö vi nhaân

天乘者,教人修十善而報得天身,不止於爲人

daõ.

也。 後之三乘者教人由聲聞,緣覺,以至於佛 道。永斷生死輪迴,歸于淨土,常住不滅,證無

Haäu chi tam thöøa giaû, giaùo nhaân do Thanh vaên, Duyeân giaùc, dó chí ö Phaät ñaïo, vónh ñoaïn sanh töû luaân hoài, quy vu Tònh ñoä, thöôøng truï baát dieät, chöùng Voâ thöôïng giaùc, hoaøn ñoä chuùng sanh daõ.

上覺,還度眾生也。 吁。天下之大道遠理,孰有過於此哉。

Hu! Thieân haï chi ñaïi ñaïo vieãn lyù, thuïc höõu quaù ö thöû tai!

978

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

12. Noùi veà ñòa nguïc, luaân hoài vaø suùc sanh (Trích töø caùc saùch cuûa Nho gia)

Ñ

ôøi nhaø Tuøy, khoaûng nieân hieäu Khai Hoaøng (589604), coù oâng Trieäu Vaên Xöông giuùp vieäc cho chuøa Thaùi Phuû, cheát roài soáng laïi keå raèng: “Coù ngöôøi daãn toâi ñeán choã vua Dieâm-la, vua hoûi: ‘Troïn moät ñôøi qua coù laøm ñöôïc phöôùc nghieäp gì khoâng?’ Toâi ñaùp: ‘Nhaø ngheøo khoâng theå laøm ñöôïc coâng ñöùc gì, chæ bieát trì tuïng kinh Kim cang Baùt-nhaõ(1) maø thoâi.’ Vua nghe xong chaép tay khen raèng: ‘Laønh thay! Coâng ñöùc raát lôùn!’ Lieàn tha cho soáng laïi. Vua laïi sai ngöôøi daãn ñeán tröôùc cöûa phía nam, nhìn thaáy Chu Voõ ñeá(2) ôû trong moät caên phoøng, choã gaàn cöûa ra vaøo, xieàng xích vaây quanh ñeán ba lôùp. Voõ ñeá goïi toâi noùi raèng: ‘OÂng veà nhaø nhôù ñeán noùi vôùi Tuøy Hoaøng ñeá(3) raèng: Caùc toäi cuûa ta ñeàu xöû xong roài, chæ coøn toäi dieät Phaät phaùp raát naëng neân chöa döùt ñöôïc. Xin vua haõy vì ta taïo nhieàu coâng ñöùc, giuùp ta ñöôïc ra khoûi ñòa nguïc.’

(1)

Kinh Kim cang Baùt nhaõ: töùc kinh Kim cang, teân ñaày ñuû laø Kim cang Baùtnhaõ Ba-la-maät kinh.

(2) Chu Voõ ñeá: moät trong Tam Voõ Nhaát toâng phaù Phaät. Tam voõ laø Thaùi Vuõ ñeá (Baéc Nguïy), Chu Voõ ñeá (Baéc Chu) vaø Ñöôøng Voõ ñeá. Nhaát toâng laø Theá toâng cuûa nhaø Haäu Chu. Chu Voõ ñeá khôûi nghieäp töø naêm 559, coù Vuõ Vaên Hoä giuùp söùc. Ñeán naêm 572 thì gieát Vuõ Vaên Hoä, töï naém quyeàn chính, ñaët nieân hieäu laø Kieán Ñöùc. Hai naêm sau (574) thì baét ñaàu phaù hoaïi Phaät phaùp. Phaùp naïn naøy keùo daøi cho ñeán naêm 577. Baéc Chu dieät vong naêm 581, nhö vaäy cho ñeán thôøi ñieåm xaûy ra caâu chuyeän Trieäu Vaên Xöông ít nhaát cuõng khoaûng 10 naêm roài.

(3) Tuøy Hoaøng ñeá: töùc Tuøy Vaên ñeá, teân Döông Kieân, tröôùc laøm quan nhaø Baéc Chu, ñöôïc phong töôùc Tuøy coâng, ñeán naêm 589 thì dieät nhaø Baéc Chu, töï xöng laøm Hoaøng ñeá, ñaït nieân hieäu laø Khai Hoaøng. Caâu chuyeän naøy xaûy ra khi Tuøy Vaên ñeá coøn taïi vò, nhö vaäy laø trong khoaûng töø naêm 589 ñeán naêm 604, vì vaøo naêm naøy thì Tuøy Vaên ñeá bò Thaùi töû Quaûng gieát cheát.

QUYEÅN HAÏ

979

“Khi toâi ra ngoaøi cöûa thaønh, thaáy moät haàm phaån lôùn, töø beân döôùi thaáy coù moät caùi ñaàu toùc nhoâ leân, lieàn hoûi ngöôøi daãn ñöôøng: ‘Ai ñoù vaäy?’ Ngöôøi aáy ñaùp raèng: ‘Ñoù laø töôùng nöôùc Taàn teân Baïch Khôûi,(1) chòu toäi ñeán nay chöa döùt.’”

Trieäu Vaên Xöông ñöôïc soáng laïi trôû veà roài, lieàn ñem chuyeän aáy taâu leân Tuøy Vaên ñeá. Vua lieàn saéc chö taêng ni trong thieân haï vì Chu Voõ ñeá maø trì tuïng kinh Kim cang, laäp trai ñaøn cuùng thí raát lôùn. Nhaân ñoù sai cheùp chuyeän naøy vaøo söû nhaø Tuøy.

Trong Caûm öùng phuù coù cheùp vieäc Söu Tín(2) ñoïa xuoáng ñòa nguïc laøm con ruøa chín ñaàu. Laø vì Söu Tín khi soáng thöôøng duøng lôøi phuø phieám, laùo xöôïc maø baøi xích ñaïo Phaät, neân phaûi chòu baùo öùng nhö vaäy. Ñeán khi hoái loãi thì ñaõ muoän roài!

Saùch Danh thaàn ngoân haïnh luïc(3) coù cheùp vieäc Vöông Kinh Coâng coù ñöùa con teân Baøng, laøm nhieàu vieäc chaúng laønh. Phaøm nhöõng vieäc xaáu traùi vôùi ñaïo lyù maø oâng Kinh Coâng phaïm vaøo, phaàn lôùn ñeàu do nôi Baøng. Sau khi Baøng cheát, Vöông Kinh Coâng mô hoà nhìn thaáy con mang goâng saét ñöùng beân cöûa. Do ñoù môùi söûa sang caên nhaø ñang ôû thaønh moät ngoâi chuøa, vì con maø caàu phöôùc ñöùc höôùng veà coõi aâm, mong cho con thoaùt khoûi khoå naïn.

(1)

Baïch Khôûi: töôùng nöôùc Taàn thôøi Chieán quoác (403-221 tröôùc Coâng nguyeân).

Baïch Khôûi coù taøi duøng binh, ñaùnh deïp treân baûy möôi thaønh, gieát khoâng bieát bao nhieâu maïng ngöôøi.

(2) Söu Tín teân töï laø Töû Sôn, ngöôøi xöù Taân Daõ, soáng vaøo ñôøi Nam Baéc trieàu, laøm chöùc Höõu veä töôùng quaân vaøo ñôøi Nguyeân ñeá nhaø Löông (552-554).

OÂng laø ngöôøi hoïc roäng, coù taøi vaên chöông, nhöng thöôøng laïm duïng ñeå vieát ra nhieàu ñieàu xaûo mò, löøa gaït ngöôøi khaùc.

(3) Danh thaàn ngoân haïnh luïc: boä saùch goàm Tieàn taäp 10 cuoán, Haäu taäp 14 cuoán, do Chaâu töû ñôøi Toáng soaïn; laïi coù Tuïc taäp 8 cuoán, Bieät taäp 26 cuoán, Ngoaïi taäp 17 cuoán do Lyù AÁu Voõ soaïn.

980

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

Laáy ñoù laøm baèng chöùng thì thaáy trong saùch cuûa nhaø Nho voán ñaõ coù noùi veà ñòa nguïc roài. Vaäy maø laïi noùi thuyeát ñòa nguïc cuûa ñaïo Phaät laø khoâng coù, vì sao khoâng chòu suy xeùt?

Nam söû(1) coù cheùp vieäc Löông Voõ ñeá(2) naèm moäng thaáy vò taêng choät maét caàm caùi lö höông nhoû ñi vaøo trong noäi cung, döôøng nhö coù yù thaùc sanh vaøo cung vua. Sau khi vua tænh giaác thì trong haäu cung vöøa sanh ñöôïc moät hoaøng töû.

Hoaøng töû aáy töø nhoû ñaõ ñau maét, chöõa trò khoâng döùt ñöôïc, cuoái cuøng cuõng muø moät maét, sau laø Nguyeân ñeá.(3) Saùch Danh thaàn ngoân haïnh luïc laïi coù cheùp vieäc oâng Phaïm Toå Vuõ khi saép sanh ra thì ngöôøi meï naèm moäng thaáy moät ngöôøi ñaøn oâng cao lôùn ñöùng beân caïnh noùi raèng: “Toâi laø töôùng nhaø Haùn, teân Ñaëng Vuõ.” Sau khi baø tænh giaác lieàn sanh ra ñöùa con trai, môùi ñaët teân laø Toå Vuõ. Vì tröôùc kia oâng Ñaëng Vuõ laø ngöôøi coù ñuû caùc neát toát, neân sau ñoù baø môùi ñaët teân töï cho con laø Thuaàn Phu. Laïi nhö trong caùc saùch söu taäp truyeän tích, taïp söï, coøn ghi cheùp nhöõng chuyeän nhö Baøo Tònh nhôù caùi gieáng ñôøi tröôùc, Döông Hoã bieát ñöôïc chieác voøng ñôøi tröôùc, ñöùa con gaùi cuûa Höôùng Tónh(4) cheát roài taùi sanh, hoûi cha meï tìm (1)

Nam söû: boä saùch ñôøi Ñöôøng, do Lyù Dieân Thoï soaïn, goàm 80 cuoán, cheùp vieäc töø nhaø Toáng ñeán heát nhaø Traàn, coäng laø 170 naêm. Ngoaøi ra coøn coù boä Baéc söû 100 cuoán, cheùp vieäc töø nhaø Tuøy, coäng laø 242 naêm.

(2) Löông Voõ ñeá: moät vò vua raát suøng tín ñaïo Phaät, trò vì töø naêm 502 ñeán naêm 549. Chính oâng laø ngöôøi ñaõ sai söù tieáp ñoùn Toå Boà-ñeà Ñaït-ma vaøo naêm 520 khi ngaøi vöøa môùi ñeán Trung Hoa. (3) Nguyeân ñeá: leân ngoâi naêm 552 vaø caàm quyeàn ñeán naêm 554. Sau khi Voõ ñeá gaëp loaïn Haàu Caûnh thì Giaûn Vaên ñeá leân noái ngoâi, trò vì trong 2 naêm roài môùi ñeán Nguyeân ñeá keá vò.

(4) Höôùng Tónh ngöôøi ñôøi Taán, coù ñöùa con gaùi nhoû bò beänh. Khi aáy ñöùa beù caàm moät con dao nhoû maø chôi. Ngöôøi meï giaät dao laïi chaúng cho naøng caàm, naøng giöõ laïi laøm meï bò ñöùt tay. Sau beänh khoâng khoûi, beù gaùi cheát. Ñöôïc moät naêm sau, ngöôøi meï laïi sanh ra moät ñöùa con gaùi nöõa. Ñeán naêm boán tuoåi, beù gaùi aáy hoûi meï raèng: “Con dao hoài tröôùc cuûa con, nay ôû ñaâu?” Ngöôøi meï ñaùp raèng khoâng bieát. Ñöùa beù nhaéc: “Ngaøy tröôùc, vì giaønh con dao maø meï ñöùt

QUYEÅN HAÏ

981

laïi con dao, vaø Vaên Ñaïm thaùc roài soáng laïi, noùi chuyeän bao höông ñeå chöùng minh cho cha bieát.

Laáy ñoù laøm baèng chöùng, trong saùch söû cuûa Nho gia voán ñaõ coù noùi ñeán vieäc luaân hoài. Vaäy maø laïi noùi thuyeát luaân hoài cuûa ñaïo Phaät laø sai traùi, vì sao khoâng chòu suy xeùt?

Caùc thuyeát veà ñòa nguïc, luaân hoài ñaõ noùi qua nhö vaäy, coøn nhö vieäc cheát roài maø hoùa thaønh suùc sanh cuõng ñöôïc ghi cheùp khoâng ít trong caùc saùch cuûa Nho gia.

Trong Tuøy thö, Lyù Só Khieâm(1) coù ghi laïi nhöõng vieäc oâng Coãn hoùa laøm con naêng,(2) Ñoã Vuõ hoùa laøm con ñeà quyeát,(3) Bao Quaàn hoùa roàng, Ngöu Ai laøm coïp,(4) Baønh Sanh hoùa thaønh heo,(5) Nhö YÙ laøm choù,(6) Hoaøng maãu laøm traïnh,(7) tay, sao laïi noùi raèng khoâng bieát?” Baø meï laáy laøm kinh ngaïc, beøn ñöa ra moät luùc nhieàu con dao ñeå thöû. Ñöùa beù choïn ñuùng ngay con dao ngaøy tröôùc noù caàm chôi. Nhö vaäy, roõ raøng ñöùa beù ñaõ taùi sanh.

(1) Lyù Só Khieâm teân töï laø Nhöôïng Chi, laøm chöùc Tham quaân ôû phuû Khai Phong vaøo ñôøi Tuøy (589-617), nhaø raát giaøu coù, thöôøng ra söùc cöùu giuùp ngöôøi khoán khoù. Moät hoâm, naèm moäng thaáy coù ngöôøi maëc aùo ñoû baûo raèng: ‘Trôøi xeùt oâng laø ngöôøi coù ñöùc, sau naøy seõ ñöôïc baùo ñaùp.’ Noùi xong, bieán maát. Veà sau, Lyù Só Khieâm thoï ñeán traêm tuoåi, con chaùu ñeàu ñöôïc laøm quan.

(2) Saùch Taû truyeän cheùp vieäc oâng Coãn laøm quan trò thuûy vaøo ñôøi vua Nghieâu (2367-2256 tröôùc Coâng nguyeân), do vieäc trò thuûy khoâng thaønh beøn töï gieo mình xuoáng nuùi maø cheát, hoàn phaùch hoùa laøm con naêng vaøng (coù hình daùng töông töï nhö con roàng), ñi xuoáng döôùi vöïc saâu.

(3) Ñeà quyeát: teân khaùc cuûa chim ñoã quyeân, moät loaøi chim aên ñeâm coù tieáng keâu nghe buoàn thaûm, thöôøng goïi laø chim cuoác.

(4) Saùch Hoaøi nam töû coù cheùp vieäc Ngöu Ai mang beänh baûy ngaøy, sau hoùa laøm coïp. Ngöôøi anh cuûa oâng böôùc vaøo cöûa phoøng bò oâng voà cheát.

(5) Ñôøi Chieán quoác, Trang coâng trong khi vaøo yeát kieán Teà haàu coù qua moät vuøng ñoài nuùi. Ngöôøi haàu boãng nhìn thaáy coâng töû Baønh Sanh laø ngöôøi ñaõ bò oâng haïi cheát tröôùc ñoù, lieàn keâu lôùn: ‘Coâng töû Baønh Sanh kìa!’ Trang coâng nhìn veà phía tröôùc, thaáy moät con heo raát lôùn, beøn noåi giaän quaùt to raèng: ‘Baønh Sanh daùm hieän ra ñi!’ Töùc thì con heo hieän ra hình ngöôøi, ñöùng daäy keâu lôùn. Trang coâng sôï quaù, teù xuoáng xe, bò thöông nôi chaân.

(6) Trieäu vöông teân Nhö YÙ, laø con thöù cuûa vua Haùn Cao toå (206-195 tröôùc Coâng nguyeân) vôùi Thích phu nhaân. Baø Löõ Haäu vôï vua Haùn Cao toå sai ngöôøi ñaàu ñoäc gieát oâng Nhö YÙ, hoàn phaùch oâng hoùa laøm con choù xanh.

(7) Saùch Tuïc Haùn thö coù cheùp vieäc Hoaøng maãu laø ngöôøi xöù Giang Haï, soáng vaøo ñôøi vua Linh ñeá (168-189). Moät hoâm baø ñi taém, laën xuoáng raát saâu maø

982

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

983

meï oâng Tuyeân Voõ laøm con ba ba,(1) Ñaëng Ngaõi laøm boø, Töø Baù laøm caù, Linh Haï laøm chim, Thö Sanh laøm raén...

ngöôøi.” Ñoù laø leõ thaät khoâng thay ñoåi, sao noùi raèng chaúng coù luaân hoài?

OÂi! Nhöõng chuyeän aáy voán cheùp ôû saùch Nho, chaúng phaûi do ñaïo Phaät noùi ra.

Tónh Trai hoïc só noùi: “Duø thoâng minh cuõng khoâng theå choáng laïi nghieäp löïc, duø giaøu sang cuõng khoâng theå thoaùt khoûi luaân hoài.”

OÂng Hoàng Maïi(2) coù noùi: “Chính toâi töøng thaáy nhöõng keû gieát heo, deâ, tôùi luùc laâm chung naèm laên döôùi ñaát caát tieáng keâu la gioáng nhö heo, deâ...”

Ngöôøi xöa noùi: “Nhöõng keû hung baïo heát söùc thì hoùa laøm coïp.” Trình töû noùi: “Chính toâi töøng thaáy moät ngöôøi daân laøng hoùa laøm coïp, laïi daãn con coïp khaùc veà nhaø baét lôïn aên.”

Nhöõng chuyeän nhö vaäy, xöa nay töøng coù raát nhieàu, sao ngöôøi ñôøi chaúng chòu tin?

Trang Chaâu(3) noùi: “Vaïn vaät sanh ra do leõ trôøi, cuõng trôû veà theo leõ trôøi.” Coå Nghi noùi: “Ngöôøi hoùa thaønh loaøi khaùc cuõng khoâng ñaùng lo.” Khoång töû daïy raèng: “Xeùt töø choã coäi nguoàn cho ñeán taän cuøng, neân bieát ñöôïc thuyeát sanh töû.”

Tin ñöôïc lôøi aáy thì bieát raèng ngöôøi ta khoâng theå giöõ maõi caùi thaân naøy. Neáu ngöôïc vôùi ñieàu laønh, thuaän theo ñieàu aùc thì khoâng theå traùnh khoûi phaûi laøm suùc sanh!

Saùch Huyeàn toâng tröïc chæ noùi: “Ngöôøi coù loøng daï nhö thuù vaät, khi cheát aét phaûi laøm thuù vaät. Keû soáng coù tình ngöôøi, thuaän ñaïo trôøi, khi cheát aét sanh trong hai coõi trôøi, khoâng thaáy trôû leân, hoùa laøm con traïnh.

Vaøo ñôøi nhaø Haùn, meï oâng Tuyeân Voõ ôû xöù Ñan Döông, ñöôïc taùm möôi tuoåi. Moät hoâm, baø xuoáng ao taém roài hoùa thaønh con ba ba. Boán anh em oâng Tuyeân Voõ môùi ñoùng cöûa ñaøo moät caùi ao trong nhaø, thaû ba ba xuoáng ñoù nuoâi. Maáy ngaøy sau, con ba ba loù ñaàu leân, ngoù boán höôùng, thaáy gaàn cöûa coù moät khoaûng troáng nhoû, lieàn chui qua ñoù maø ñi ra, roài ñi luoân khoâng trôû laïi nöõa.

(2) Hoàng Maïi töï laø Caûnh Löï, giöõ chöùc Haøn Laâm hoïc só vaøo ñôøi vua Toáng Cao toâng (1161), OÂng laø ngöôøi coù hoïc löïc tinh thoâng, co soaïn saùch Dung trai tuøy buùt.

(3) Trang Chaâu: töùc Trang töû, taùc giaû Nam hoa kinh.

(1)

Theo nhö treân maø suy ra thì Tam giaùo ñeàu coù noùi veà vieäc naøy, leõ naøo chæ vì chöa thaáy taän maét maø khoâng tin hay sao?

Cho neân, ñöùc Phaät môû loøng töø bi roäng lôùn, chæ baøy giaùo phaùp naêm thöøa. Nhaân thöøa daïy ngöôøi giöõ theo Naêm giôùi,(1) nhôø ñoù thöôøng ñöôïc sanh laøm ngöôøi, khoâng phaûi ñoïa laøm thaân suùc sanh. Thieân thöøa daïy ngöôøi tu taäp Möôøi ñieàu laønh,(2) nhôø ñoù ñöôïc sanh leân caùc coõi trôøi, khoâng ôû maõi trong coõi ngöôøi. Ba thöøa sau nöõa laø Thanh vaên thöøa, Duyeân giaùc thöøa cho ñeán Phaät thöøa, nhôø tu taäp theo ñoù maø döùt tröø vónh vieãn sanh töû luaân hoài, sanh veà Tònh ñoä, ñöôïc thöôøng coøn khoâng dieät maát, chöùng ñaéc trí hueä Voâ thöôïng, trôû laïi cöùu ñoä chuùng sanh.

OÂi! Chaân lyù cao xa cuûa ñaïo lôùn trong thieân haï cuõng khoâng ngoaøi nhöõng ñieàu naøy!

(1)

Naêm giôùi: töùc Nguõ giôùi, bao goàm: khoâng gieát haïi, khoâng troäm caép, khoâng taø daâm, khoâng noùi doái vaø khoâng uoáng röôïu.

(2) Möôøi ñieàu laønh, töùc Thaäp thieän ñaïo, bao goàm: 1. Khoâng saùt sanh, thöôøng laøm vieäc tha thöù vaø phoùng sanh; 2. Khoâng troäm caép, thöôøng tu haïnh boá thí, giuùp ñôõ, san seû vôùi moïi ngöôøi; 3. Khoâng taø daâm, luoân giöõ loøng chung thuûy moät vôï moät choàng; 4. Khoâng noùi doái, luoân noùi lôøi chaân thaät; 5. Khoâng noùi trau chuoát, thoâ tuïc, thöôøng noùi nhöõng lôøi coù yù nghóa, coù ích lôïi; 6. Khoâng noùi ñaâm thoïc, gaây chia reõ, thöôøng noùi nhöõng lôøi taïo ra söï ñoaøn keát, thöông yeâu nhau; 7. Khoâng noùi lôøi ñoäc aùc, gaây toån haïi, thöôøng noùi nhöõng lôøi oân hoøa, nhu thuaän; 8. Khoâng tham lam, luoân quaùn xeùt raèng moïi thöù cuûa caûi vaät chaát ñeàu chæ laø giaû taïm, khoâng thöôøng toàn; 9. Khoâng saân nhueá, thöôøng tu taäp haïnh töø bi, nhaãn nhuïc; 10. Khoâng ngu meâ, taø kieán, thöôøng saùng suoát tu taäp theo chaùnh kieán.

984

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

辯明升降托胎 或曰。釋氏言投胎托生者,言升降輪轉者, 此等之言,誠爲可惡,詎可信之。世閒愚夫愚 婦被他所惑。讀書智者不被其惑哉。

QUYEÅN HAÏ

Bieän minh thaêng giaùng thaùc thai Hoaëc vieát: Thích thò ngoân ñaàu thai thaùc sanh giaû, ngoân thaêng giaùng luaân chuyeån giaû, thöû ñaúng chi ngoân thaønh vi khaû oá, cöï khaû tín chi, Theá gian ngu phu ngu phuï bò tha sôû hoaëc, ñoäc thö trí giaû baát bò kyø hoaëc tai.

一元曰。子是博覽智人耶。

Nhaát Nguyeân vieát: Töû thò baùc laõm trí nhaân da?

或曰。然。

Hoaëc vieát: Nhieân.

一元曰。子是智人,則能竆通萬物之理。 乞將二事剖斷之。 或曰。懷胎生產之事,必從夫妻交感而 生,焉有外來投胎者。縱然有之,要見從何處 來,從何處入。所言投胎托生者,决不可信 矣。 所言升降輪轉者,實無此事。設事有之,何 不人生其畜,畜生其人。只見人生人,畜生畜 焉。斷此二事必不可信。 一元笑曰。子旣稱爲智者,不應自昧其 心。山僧雖是愚陋,不被子之所瞞。 或曰。師若達理,何不爲我詳說之。

985

Nhaát Nguyeân vieát: Töû thò trí nhaân, taéc naêng cuøng thoâng vaïn vaät chi lyù, khaát töông nhò söï phaãu ñoaùn chi.

Hoaëc vieát: Hoaøi thai sanh saûn chi söï, taát tuøng phu theâ giao caûm nhi sanh, yeân höõu ngoaïi lai ñaàu thai giaû? Tuùng nhieân höõu chi, yeáu kieán tuøng haø xöù lai, tuøng haø xöù nhaäp.

Sôû ngoân ñaàu thai thaùc sanh giaû, quyeát baát khaû tín hyõ.

Sôû ngoân thaêng giaùng luaân chuyeån giaû, thaät voâ thöû söï.

Thieát söï höõu chi, haø baát nhaân sanh kyø suùc, suùc sanh kyø nhaân, chæ kieán nhaân sanh nhaân, suùc sanh suùc yeân? Ñoaùn thöû nhò söï taát baát khaû tín.

Nhaát Nguyeân tieáu vieát: Töû kyù xöng vi trí giaû, baát öng töï muoäi kyø taâm. Sôn taêng tuy thò ngu laäu, baát bò töû chi sôû man.

Hoaëc vieát: Sö nhöôïc ñaït lyù, haø baát vò ngaõ töôøng thuyeát chi?

986

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

一元曰。然。吾語汝,汝當諦聽焉。子言 投胎托生皆從交感而有。世閒無子之人,多取 妻妾以交感,而終身竟無一箇兒女者。何耶。 要知投胎托生必假內外因緣,方得成就。 云何內外因緣。本人宿業爲內因,父母遺體爲 外緣。內外因緣和合而有。若無宿業自因,終 不托胎。何以故。父母猶如水土,神識猶如種 子。若無種子决定不生。 子不信有外來投胎之事,設使有之,要見 從何處來,從何處入。我今再將喻法,爲子决

QUYEÅN HAÏ

987

Nhaát Nguyeân vieát: Nhieân, ngoâ ngöù nhöõ, nhöõ ñöông ñeá thính yeân. Töû ngoân ñaàu thai thaùc sanh, giai tuøng giao caûm nhi höõu. Theá gian voâ töû chi nhaân, ña thuû theâ thieáp dó giao caûm, nhi chung thaân caùnh voâ nhaát caù nhi nöõ giaû, haø da?

Yeáu tri ñaàu thai thaùc sanh, taát giaû noäi ngoaïi nhaân duyeân, phöông ñaéc thaønh töïu. Vaân haø noäi ngoaïi nhaân duyeân? Boån nhaân tuùc nghieäp, vi noäi nhaân. Phuï maãu di theå, vi ngoaïi duyeân. Noäi ngoaïi nhaân duyeân hoøa hieäp nhi höõu. Nhöôïc voâ tuùc nghieäp töï nhaân, chung baát thaùc thai. Haø dó coá? Phuï maãu du nhö thuûy thoå, thaàn thöùc du nhö chuûng töû. Nhöôïc voâ chuûng töû, quyeát ñònh baát sanh.

Töû baát tín höõu ngoaïi lai ñaàu thai chi söï, thieát söû höõu chi, yeáu kieán tuøng haø xöù lai, tuøng haø xöù nhaäp. Ngaõ kim taùi töông duï phaùp, vò töû quyeát nghi. Thí nhö nhaân taïi thaâm

疑。譬如人在深房閨閣之內,有花香從外而

phoøng khueâ caùp chi noäi, höõu hoa höông tuøng ngoaïi nhi lai.

來。其人聞之,宛然可見,且花香亦無形相,亦

Kyø nhaân vaên chi, uyeån nhieân khaû kieán, thaû hoa höông dieäc

無隔礙,時風送來爲自然耳。 神識投胎亦復如是。况神識亦無形相,亦 不隔礙,業風吹來亦自然耳。

voâ hình töôùng, dieäc voâ caùch ngaïi, thôøi phong toáng lai, vi töï nhieân nhó.

Thaàn thöùc ñaàu thai, dieäc phuïc nhö thò. Huoáng thaàn thöùc dieäc voâ hình töôùng, dieäc baát caùch ngaïi, nghieäp phong xuy lai, dieäc töï nhieân nhó.

猶如人之妄想,有甚隔礙亦如夢中之事,與

Do nhö nhaân chi voïng töôûng, höõu thaäm caùch ngaïi. Dieäc

覺時則同。况夢亦無形相,亦不隔礙皆爲自然

nhö moäng trung chi söï, döõ giaùc thôøi taéc ñoàng. Huoáng moäng

耳。

dieäc voâ hình töôùng, dieäc baát caùch ngaïi, giai vi töï nhieân nhó.

988

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

989

Thaàn thöùc ñaàu thai, dieäc phuïc nhö thò. Yeáu tri thai phuùc

神識投胎亦復如是。要知胎腹與屋舍不 別。神識投胎如人進屋,乃自然耳。

döõ oác xaù baát bieät. Thaàn thöùc ñaàu thai nhö nhaân taán oác, naõi

或曰。屋舍甚大,胎腹極小,奚能藏得身 乎。

Hoaëc vieát: OÁc xaù thaäm ñaïi, thai phuùc cöïc tieåu, heà naêng

一元曰。神識,乃是無相之靈性。靈性能 大能小。大則無邊際,小則看不見。入胎腹不 以爲小,入屋舍不以爲大。此乃自然之理,何 必懷疑。 子又言。人生人,畜生畜,焉有升降輪轉之 事乎。設使有之,何不人生其畜,畜生其人。 此之無知之言,愚癡極甚。 譬如士之求官,必從官求。離官而得者,無 有是處。且夫人形是一,欲爲三教百家之 業,必須各從其類而得之。離類而得之,無有 是處。 亦如神識是一,皆由造作不同,遂使投胎有 異。投人胎則爲人。投畜胎則爲畜。豈可言 其人生畜,畜生人哉。 亦如水性是一,落在諸處,因處得名。又如 金性是一,造作衆器,因器類相。神識升降托 胎亦復如是。

töï nhieân nhó. taøng ñaéc thaân hoà?

Nhaát Nguyeân vieát: Thaàn thöùc naõi thò voâ töôùng chi linh taùnh. Linh taùnh naêng ñaïi naêng tieåu. Ñaïi taéc voâ bieân teá, tieåu taéc khaùn baát kieán. Nhaäp thai phuùc baát dó vi tieåu, nhaäp oác xaù baát dó vi ñaïi. Thöû naõi töï nhieân chi lyù, haø taát hoaøi nghi.

Töû höïu ngoân: Nhaân sanh nhaân, suùc sanh suùc, yeân höõu thaêng giaùng luaân chuyeån chi söï hoà? Thieát söû höõu chi, haø baát nhaân sanh kyø suùc, suùc sanh kyø nhaân? Thöû chi voâ tri chi ngoân, ngu si cöïc thaäm.

Thí nhö só chi caàu quan, taát tuøng quan caàu. Ly quan nhi ñaéc giaû, voâ höõu thò xöù. Thaû phuø nhaân hình thò nhaát, duïc vi Tam giaùo baùch gia chi nghieäp, taát tu caùc tuøng kyø loaïi nhi ñaéc chi. Ly loaïi nhi ñaéc chi, voâ höõu thò xöù.

Dieäc nhö thaàn thöùc thò nhaát, giai do taïo taùc baát ñoàng, toaïi söû ñaàu thai höõu dò. Ñaàu nhaân thai taéc vi nhaân, ñaàu suùc thai taéc vi suùc. Khôûi khaû ngoân kyø nhaân sanh suùc, suùc sanh nhaân tai?

Dieäc nhö thuûy taùnh thò nhaát, laïc taïi chö xöù, nhaân xöù ñaéc danh. Höïu nhö kim taùnh thò nhaát, taïo taùc chuùng khí, nhaân khí loaïi töôùng. Thaàn thöùc thaêng giaùng thaùc thai, dieäc phuïc nhö thò.

990

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

或曰。師言明矣。 一元曰。復有多種受胎,不及盡述。二事 之義,略說如斯。所言成形之事,非止胎生,亦 有卵生者,濕生者,化生者。子讀儒書,人倫一 界之事尙識未盡,焉能識十界之事乎。 或曰。何爲十界。 一元曰。佛界,菩薩界,緣覺界,聲聞界,天 界,人界,修羅界,餓鬼界,畜生界,地獄界。總 名四聖六凡,共成十界。 若神識作佛業,生佛界,作菩薩業生菩薩 界,作 緣覺業,生緣覺界,作 聲聞業,生聲聞 界,作天業生天界,作人業生人界,作修羅業生 修羅界,作 餓鬼業生餓鬼界,作 畜生業生畜生 界,作地獄業生地獄界。 所謂神識無定,隨業受報。一見華嚴經云。 若人欲了知, 三世一切佛, 應觀法界性, 一切唯心造。 豈不然乎。

QUYEÅN HAÏ

991

Hoaëc vieát: Sö ngoân minh hyõ.

Nhaát Nguyeân vieát: Phuïc höõu ña chuûng thoï thai, baát caäp taän thuaät. Nhò söï chi nghóa, löôïc thuyeát nhö tö. Sôû ngoân thaønh hình chi söï phi chæ thai sanh, dieäc höõu noaõn sanh giaû, thaáp sanh giaû, hoùa sanh giaû. Töû ñoäc Nho thö, nhaân luaân nhaát giôùi chi söï thöôïng thöùc vò taän, yeân naêng thöùc thaäp giôùi chi söï hoà?

Hoaëc vieát: Haø vi thaäp giôùi?

Nhaát Nguyeân vieát: Phaät giôùi, Boà Taùt giôùi, Duyeân giaùc giôùi, Thanh vaên giôùi, thieân giôùi, nhaân giôùi, tu-la giôùi, ngaï quyû giôùi, suùc sanh giôùi, ñòa nguïc giôùi. Toång danh töù thaùnh, luïc phaøm, coäng thaønh thaäp giôùi.

Nhöôïc thaàn thöùc taùc Phaät nghieäp, sanh Phaät giôùi; taùc Boà Taùt nghieäp, sanh Boà Taùt giôùi; taùc Duyeân giaùc nghieäp, sanh Duyeân giaùc giôùi; taùc Thanh vaên nghieäp, sanh Thanh vaên giôùi; taùc thieân nghieäp, sanh thieân giôùi; taùc nhaân nghieäp, sanh nhaân giôùi; taùc tu-la nghieäp, sanh tu-la giôùi; taùc ngaï quyû nghieäp, sanh ngaï quyû giôùi; taùc suùc sanh nghieäp, sanh suùc sanh giôùi; taùc ñòa nguïc nghieäp, sanh ñòa nguïc giôùi.

Sôû vò thaàn thöùc voâ ñònh, tuøy nghieäp thoï baùo. Baát kieán Hoa Nghieâm kinh vaân: Nhöôïc nhaân duïc lieãu tri.

Tam theá nhaát thieát Phaät. Öng quaùn phaùp giôùi taùnh.

Nhaát thieát duy taâm taïo.

Khôûi baát nhieân hoà?

992

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

子欲明大理,必須閱藏經,究本性,方可稱 爲博學有智之人,愼勿以管見窺天,反謗吾家 大法。 或曰。餘雖讀書,實未能達此之理。今幸 尊師開示,如闇得燈,如貧得寶。 一元曰。切不可執著小知小見,悞卻儞生 死大事,還要修持淨業,願出苦輪。 先德云。 世有才人文僣絶, 可憐不遇空王說, 幾多枉負聰明心, 到底生死打不徹。 誠哉是言也。 嗚呼。吾以復引因果,勸子回頭。昔有僧 明琛,通內外學,能畫蛇,作常山蛇勢,并作蛇 論。生身變爲蛇。 李伯時,畫馬,作打輥馬勢,活現馬形。 驗此二事,顯明念佛定成佛,求生淨土,定 生淨土。子何不以念佛爲心,求生淨土哉。 或曰。謹遵師命,當以修持。禮敬殷勤,辭 謝而退。

QUYEÅN HAÏ

993

Töû duïc minh ñaïi lyù, taát tu duyeät taïng kinh, cöùu boån taùnh, phöông khaû xöng vi baùc hoïc höõu trí chi nhaân. Thaän vaät dó quaûn kieán khuy thieân, phaûn baùng ngoâ gia ñaïi phaùp.

Hoaëc vieát: Dö tuy ñoäc thö, thaät vi naêng ñaït thöû chi lyù, Kim haïnh toân sö khai thò, nhö aùm ñaéc ñaêng, nhö baàn ñaéc baûo.

Nhaát Nguyeân vieát: Thieát baát khaû chaáp tröôùc tieåu tri tieåu kieán, ngoä khöôùc neã sanh töû ñaïi söï. Hoaøn yeáu tu trì tònh nghieäp, nguyeän xuaát khoå luaân.

Tieân ñöùc vaân: Theá höõu taøi nhaân vaên tieám tuyeät.

Khaû laân baát ngoä khoâng vöông thuyeát.

Kyû ña uoång phuï thoâng minh taâm. Ñaùo ñeå sanh töû ñaû baát trieät.

Thaønh tai thò ngoân daõ!

OÂ hoâ, ngoâ dó phuïc daãn nhaân quaû, khuyeán töû hoài ñaàu.

Tích höõu taêng Minh Saâm, thoâng noäi ngoaïi hoïc, naêng hoïa xaø, taùc thöôøng sôn xaø theá, tònh taùc xaø luaän, sanh thaân bieán vi xaø.

Lyù Baù Thôøi hoïa maõ, taùc ñaû coån maõ theá, hoaït hieän maõ hình.

Nghieäm thöû nhò söï, hieån minh nieäm Phaät ñònh thaønh Phaät; caàu sanh Tònh ñoä, ñònh sanh Tònh ñoä. Töû haø baát dó nieäm Phaät vi taâm, caàu sanh Tònh ñoä tai?

Hoaëc vieát: Caån tuaân sö maïng, ñöông dó tu trì. Leã kính aân caàn, töø taï nhi thoái.

994

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

13. Noùi veà vieäc ñaàu thai thaùc sanh luaân chuyeån

C

où ngöôøi baûo: “Ñaïo Phaät noùi vieäc ñaàu thai thaùc sanh luaân chuyeån leân xuoáng, lôøi aáy thaät ñaùng gheùt, sao coù theå tin ñöôïc? Chæ nhöõng keû ngu muoäi ôû theá gian môùi bò meâ hoaëc, haøng trí giaû ñoïc saùch aét khoâng theå bò doái gaït.”

Nhaát Nguyeân hoûi: “Theá oâng coù phaûi thuoäc haøng trí giaû ñoïc saùch bieát roäng ñoù chaêng?” Ñaùp: “Phaûi.”

Nhaát Nguyeân noùi: “OÂng laø trí giaû, aét coù theå thoâng suoát ñeán toät cuøng caùi lyù cuûa vaïn vaät. Xin oâng phaân tích roõ hai vieäc aáy.”

Ngöôøi kia noùi: “Vieäc mang thai vaø sanh saûn aét laø do nôi vôï choàng giao caûm maø coù, laøm sao laïi coù caùi chi ôû beân ngoaøi ñaàu thai vaøo? Ví nhö coù ñi nöõa, thì cuõng phaûi thaáy ñöôïc laø töø ñaâu maø ñeán, töø ñaâu maø vaøo? Neân noùi raèng coù vieäc ñaàu thai thaùc sanh thì quyeát khoâng theå tin ñöôïc.

“Coøn noùi raèng coù vieäc luaân chuyeån leân xuoáng, vieäc aáy thaät khoâng coù. Ví nhö coù vieäc aáy, taïi sao ngöôøi chaúng sanh ra thuù vaät, thuù vaät chaúng sanh ra ngöôøi, chæ thaáy ngöôøi sanh ngöôøi, thuù sanh thuù maø thoâi? Xeùt hai vieäc aáy aét laø khoâng theå tin ñöôïc.”

Nhaát Nguyeân cöôøi maø noùi raèng: “OÂng ñaõ nhaän laø haøng trí giaû thì chaúng neân töï laøm meâ muoäi loøng mình. Laõo taêng ôû nuùi naøy tuy laø queâ muøa ngu doát, nhöng chaúng theå bò oâng löøa doái.”

QUYEÅN HAÏ

995

Ngöôøi kia noùi: “Neáu thaày thoâng suoát lyù aáy, sao khoâng giaûng roõ cho toâi nghe?”

Nhaát Nguyeân ñaùp: “Ñöôïc, toâi seõ noùi, oâng haõy laéng nghe cho kyõ. OÂng vöøa noùi raèng vieäc ñaàu thai thaùc sanh ñeàu laø do nôi söï giao caûm maø coù, nhöng ôû ñôøi coù nhöõng keû khoâng con, duø ñaõ laáy raát nhieàu vôï, ñeàu coù giao caûm, maø troïn ñôøi cuõng khoâng coù con caùi. Taïi sao vaäy?

“Neân bieát raèng, trong vieäc ñaàu thai thaùc sanh, aét phaûi do ñuû nhaân duyeân trong ngoaøi môùi ñöôïc thaønh töïu. Theá naøo laø nhaân duyeân trong ngoaøi? Nghieäp löïc cuûa moãi ngöôøi, ñoù laø nhaân beân trong. Hình theå cha meï ban cho, ñoù laø duyeân beân ngoaøi. Nhaân duyeân trong ngoaøi hoøa hôïp maø coù.

Neáu khoâng coù nghieäp ñôøi tröôùc laøm nhaân, thì khoâng theå coù vieäc thaùc sanh. Vì sao vaäy? Cha meï ví nhö nöôùc vaø ñaát, thaàn thöùc ví nhö haït gioáng. Neáu khoâng coù haït gioáng, chaéc chaén khoâng theå coù söï naûy sanh.

“OÂng khoâng tin coù caùi chi ôû ngoaøi vaøo maø ñaàu thai vaø thaùc sanh; vaø ví nhö coù thì cuõng phaûi thaáy ñöôïc töø ñaâu maø ñeán vaø töø ñaâu maø vaøo. Nay toâi laïi ñöa ra moät ví duï ñeå döùt loøng nghi cho oâng. Ví nhö coù ngöôøi ñang ôû trong phoøng kín, coù muøi hoa thôm töø ngoaøi bay vaøo. Ngöôøi aáy nghe muøi höông, döôøng nhö thaáy ñöôïc vaäy. Nhöng höông hoa voán khoâng hình töôùng, cuõng khoâng bò ngaên ngaïi, gioù thoaûng ñöa noù ñeán laø töï nhieân vaäy thoâi.

“Thaàn thöùc ñaàu thai cuõng gioáng nhö vaäy, cuõng khoâng coù hình töôùng, cuõng khoâng bò ngaên ngaïi, cuõng do ngoïn gioù nghieäp thoåi ñeán, cuõng laø töï nhieân vaäy thoâi. Laïi nhö nhöõng yù töôûng lan man trong taâm ngöôøi, chuùng coù ngaên ngaïi gì ñaâu? Laïi nhö nhöõng vieäc xaûy ra trong moäng, so vôùi luùc

996

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

tænh thöùc thì caûm nhaän cuõng gioáng nhau, maø moäng cuõng khoâng coù hình töôùng, cuõng khoâng bò ngaên ngaïi, cuõng ñeàu laø töï nhieân vaäy thoâi.

“Thaàn thöùc ñaàu thai cuõng gioáng nhö vaäy. Neân bieát raèng, baøo thai vôùi nhaø ôû chaúng khaùc gì nhau. Thaàn thöùc ñaàu thai ví nhö ngöôøi ta ñi vaøo nhaø, cuõng laø töï nhieân vaäy thoâi.”

Ngöôøi kia hoûi: “Nhaø thì raát lôùn, baøo thai thì raát nhoû, laøm sao dung chöùa ñöôïc caùi thaân?”

Nhaát Nguyeân ñaùp: “Thaàn thöùc laø taùnh linh khoâng hình töôùng. Linh taùnh aáy coù theå lôùn leân hay nhoû laïi. Khi lôùn thì khoâng coù bôø beán, khi nhoû thì nhìn khoâng thaáy ñöôïc.

Theá neân khi vaøo baøo thai khoâng thaáy laø nhoû, khi vaøo nhaø ôû cuõng chaúng cho laø lôùn. Ñoù laø leõ töï nhieân, sao phaûi hoaøi nghi?

“OÂng laïi noùi raèng, ngöôøi sanh ra ngöôøi, thuù sanh ra thuù, laøm gì coù vieäc luaân chuyeån leân xuoáng? Ví nhö coù, thì taïi sao ngöôøi chaúng sanh ra thuù vaät, thuù vaät chaúng sanh ra ngöôøi? Ñoù laø lôøi noùi cuûa keû khoâng bieát, heát söùc ngu si! Ví nhö keû só muoán laøm quan, aét phaûi tìm caàu nôi cöûa quan.

Neáu rôøi boû cöûa quan maø ñöôïc laøm quan, thaät laø voâ lyù! Vaû laïi, nhö con ngöôøi tuy hình theå gioáng nhau, nhöng muoán theo caùc ngheà nghieäp khaùc nhau ñeàu phaûi tuøy theo töøng choã thích hôïp môùi ñöôïc. Nhö tìm caàu khoâng ñuùng nôi maø ñöôïc thì thaät laø voâ lyù!

“Thaàn thöùc cuõng vaäy, ñeàu laø gioáng nhau, do choã taïo nghieäp khaùc nhau neân coù söï ñaàu thai khaùc nhau. Vaøo thai ngöôøi thì laøm ngöôøi, vaøo thai thuù thì laøm thuù, sao coù theå noùi raèng ngöôøi sanh ra thuù, thuù sanh ra ngöôøi?

“Cuõng nhö tính chaát cuûa nöôùc voán laø nhö nhau, nhöng tuøy theo choã chaûy vaøo maø goïi teân khaùc nhau (nhö soâng,

QUYEÅN HAÏ

997

hoà, suoái...). Laïi nhö tính chaát cuûa vaøng ñeàu nhö nhau, laøm ra caùc moùn ñoà khaùc nhau thì coù hình daùng khaùc nhau.

Thaàn thöùc ñaàu thai leân xuoáng trong caùc caûnh giôùi cuõng gioáng nhö vaäy.”

Ngöôøi kia thöa: “Lôøi thaày noùi thaät ñaõ roõ raøng.”

Nhaát Nguyeân noùi: “Laïi coøn raát nhieàu caùch thoï thai, khoâng theå noùi heát. YÙ nghóa cuûa hai vieäc treân chæ noùi sô qua nhö vaäy.

“Coøn noùi veà vieäc thaønh hình, khoâng chæ coù moät caùch sanh töø baøo thai, coøn coù nhöõng loaøi sanh ra töø tröùng, töø nôi aåm öôùt, hoaëc do bieán hoùa maø sanh ra.(1) OÂng ñoïc saùch cuûa Nho gia, chæ rieâng trong moät coõi ngöôøi naøy coøn chöa bieát heát, laøm sao bieát ñöôïc vieäc trong Möôøi caûnh giôùi?”

Ngöôøi kia hoûi: “Nhöõng gì laø möôøi caûnh giôùi?”

Nhaát Nguyeân ñaùp: “Ñoù laø caûnh giôùi chö Phaät, caûnh giôùi chö Boà Taùt, caûnh giôùi Duyeân giaùc, caûnh giôùi Thanh vaên, caûnh giôùi chö thieân, caûnh giôùi nhaân loaïi, caûnh giôùi A-tula, caûnh giôùi ngaï quyû, caûnh giôùi suùc sanh vaø caûnh giôùi ñòa nguïc. Trong Möôøi caûnh giôùi naøy, boán caûnh giôùi ñaàu laø thuoäc veà baäc thaùnh, saùu caûnh sau laø thuoäc veà baäc phaøm.

“Neáu thaàn thöùc laøm nhöõng vieäc töông öùng vôùi caûnh giôùi chö Phaät thì sanh veà caûnh giôùi chö Phaät. Neáu laøm nhöõng vieäc töông öùng vôùi caûnh giôùi Boà Taùt aét sanh veà caûnh giôùi Boà Taùt. Neáu laøm nhöõng vieäc töông öùng vôùi caûnh giôùi Duyeân giaùc, seõ sanh veà caûnh giôùi Duyeân giaùc. Neáu laøm nhöõng vieäc töông öùng vôùi caûnh giôùi Thanh vaên, aét sanh veà caûnh giôùi Thanh vaên.

(1)

Trong kinh ñieån coù noùi ñeán boán caùch sanh ra naøy bao goàm: thai sanh, noaõn sanh, thaáp sanh vaø hoùa sanh.

998

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

“Neáu taïo nghieäp coõi trôøi thì sanh leân caûnh giôùi chö thieân. Neáu taïo nghieäp coõi ngöôøi aét sanh vaøo caûnh giôùi loaøi ngöôøi. Neáu taïo nghieäp a-tu-la, seõ sanh vaøo caûnh giôùi a-tu-la. Neáu taïo nghieäp ngaï quyû, aét sanh vaøo caûnh giôùi ngaï quyû. Neáu taïo nghieäp suùc sanh thì sanh vaøo caûnh giôùi suùc sanh. Neáu taïo nghieäp ñòa nguïc, aét phaûi sanh vaøo caûnh giôùi ñòa nguïc. Cho neân noùi raèng thaàn thöùc voán khoâng xaùc ñònh, chæ tuøy theo nghieäp maø thoï baùo. Trong kinh Hoa Nghieâm coù noùi: Neáu ai muoán roõ bieát, Ba ñôøi, möôøi phöông Phaät.

Neân quaùn taùnh Phaùp giôùi, Heát thaûy ñeàu do taâm.

“Chaúng phaûi ñuùng vaäy sao?

“Neáu oâng muoán thaáu roõ chaân lyù, phaûi ñoïc qua kinh Phaät, töï suy xeùt baûn taùnh, môùi coù theå ñöôïc xem laø ngöôøi coù trí, hoïc roäng. Phaûi thaän troïng chôù neân nhìn trôøi qua oáng nhoû(1) roài cheâ bai Chaùnh phaùp cuûa ñaïo Phaät!”

Ngöôøi kia thöa: “Toâi tuy coù ñoïc saùch nhöng thaät chöa ñaït tôùi lyù leõ naøy. Nay may gaëp ñöôïc thaày môû baøy chæ baûo, khaùc naøo nhö trong ñeâm toái coù ñöôïc ngoïn ñeøn, nhö keû ngheøo khoå baét ñöôïc cuûa baùu.”

Nhaát Nguyeân noùi: “OÂng chaúng neân chaáp chaët laáy choã thaáy bieát heïp hoøi maø boû qua vieäc lôùn sanh töû. Neân trôû veà (1)

Nhìn trôøi qua oáng nhoû: nhö ngöôøi nhìn leân trôøi qua caùi oáng nhoû, roài cho raèng baàu trôøi chæ nhoû heïp nhö nhöõng gì mình thaáy, cuõng töông töï nhö thaønh ngöõ “eách ngoài ñaùy gieáng coi trôøi baèng vung”. Caùch noùi naøy ñeå chæ nhöõng ngöôøi kieán thöùc heïp hoøi nhöng coá chaáp vaøo ñoù cho laø chaân lyù, khoâng theå nhaän bieát ñöôïc nhöõng gì cao xa hôn choã bieát cuûa mình.

QUYEÅN HAÏ

999

tu taäp caùc nghieäp laønh, phaùt nguyeän ñöôïc thoaùt ra khoûi voøng khoå naõo.

“Ngöôøi xöa coù daïy raèng: Nhöõng baäc taøi nhaân gioûi vaên chöông, Thöông vì chaúng gaëp ñaáng Phaùp vöông.

Uoång phí thoâng minh khoâng lôïi ích, Chaúng thoaùt khoûi tay quyû Voâ thöôøng.

“Lôøi aáy ñuùng laém thay!

“Than oâi! Nay toâi seõ daãn vaøi tích xöa nhaân quaû ñeå khuyeân oâng thöùc tænh! Xöa coù moät vò taêng teân Minh Saâm, hoïc thoâng caû Phaät phaùp vaø caùc moân hoïc theá tuïc. OÂng thöôøng veõ hình raén, cheá taùc ra traän theá Thöôøng sôn döïa theo hình raén(1) vaø baøn luaän vieäc raén. Roài ngay khi ñang soáng boãng hoaù hình thaønh raén!

“Laïi coù Lyù Baù Thôøi thöôøng veõ hình ngöïa, cheá taùc traän theá ngöïa ñaù baùnh xe. Roài ngay khi ñang soáng boãng hoùa ra hình ngöïa.

“Döïa vaøo hai vieäc aáy thì thaáy roõ raèng: nieäm Phaät nhaát ñònh seõ thaønh Phaät, caàu sanh Tònh ñoä thì nhaát ñònh ñöôïc veà Tònh ñoä. Sao oâng laïi khoâng phaùt taâm nieäm Phaät, caàu sanh Tònh ñoä?”

Ngöôøi kia thöa: “Xin kính caån vaâng lôøi thaày daïy, seõ lo vieäc tu trì.”

Roài aân caàn leã kính, töø taï ra veà.

(1)

Traän theá Thöôøng sôn döïa theo hình raén (Thöôøng sôn xaø theá): nuùi Thöôøng sôn, quaän Coái Keâ coù loaøi raén raát tinh quaùi, bò ñaùnh ôû ñaàu thì duøng ñuoâi quaät ñeán, bò chaën ôû ñuoâi thì duøng ñaàu taán coâng keû ñòch chöù khoâng thaùo chaïy.

Binh phaùp Toân Vuõ cuõng coù noùi ñeán loaïi traän theá döïa theo tích caùch cuûa loaïi raén naøy, goïi laø “ñaùnh ñaàu thì ñuoâi öùng”.

1000

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

辯明梁武定業 梁武一生奉佛,後至亡國丧身,何也。 無盡曰。不明定業之人,誠爲可愍。昔日 嵩嶽珪禪師云。佛有三能,三不能。 佛能空一切相,成萬法智而不能卽滅定業。 佛能知羣有性,竆億劫事,而不能化導無 緣。 佛能度一切有情而不能盡眾生界。 是謂三能三不能也。 今有心憤憤,口悱悱,聞佛似冤讐,見僧如 蛇虺者,吾末如之何也。以矣。且佛尙不能化 導無緣,吾如彼何哉。 議者皆謂梁武奉佛而亡國,蓋不探佛理 者,未足與議也。國祚之短長,世數之治亂。 吾不知其然矣。

QUYEÅN HAÏ

1001

Bieän minh Löông Voõ ñònh nghieäp Löông Voõ nhaát sanh phuïng Phaät, haäu chí vong quoác taùng thaân, haø daõ?

Voâ Taän vieát: Baát minh ñònh nghieäp chi nhaân, thaønh vi khaû maãn. Tích nhaät Tung Nhaïc Khueâ thieàn sö vaân: Phaät höõu tam naêng tam baát naêng.

Phaät naêng khoâng nhaát thieát töôùng, thaønh vaïn phaùp trí, nhi baát naêng töùc dieät ñònh nghieäp.

Phaät naêng tri quaàn höõu taùnh, cuøng öùc kieáp söï, nhi baát naêng hoùa ñaïo voâ duyeân.

Phaät naêng ñoä nhaát thieát höõu tình, nhi baát naêng taän chuùng sanh giôùi.

Thò vò tam naêng tam baát naêng daõ.

Kim höõu taâm phaån phaån, khaåu phæ phæ, vaên Phaät töï oaùn thuø, kieán taêng nhö xaø huûy giaû, ngoâ maït nhö chi haø daõ, dó hyõ. Thaû Phaät thöôïng baát naêng hoùa ñaïo voâ duyeân, ngoâ nhö bæ haø tai!

Nghò giaû giai vò Löông Voõ phuïng Phaät nhi vong quoác, caùi baát tham Phaät lyù giaû, vò tuùc döõ nghò daõ. Quoác toä chi ñoaûn tröôøng, theá soá chi trò loaïn, ngoâ baát tri kyø nhieân hyõ.

堯舜大聖而國止一身。其禪位者,以其

Nghieâu Thuaán ñaïi thaùnh, nhi quoác chæ nhaát thaân. Kyø

子之不肖,而後禪也。其子之不肖,豈天罪

thieän vò giaû, dó kyø töû chi baát tieáu, nhi haäu thieän daõ. Kyø

1002

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

之歟。自開闢志至漢明帝以前,佛法未至於 此,而國有遇難者,何也。 唐,張燕公所記,梁朝四公者能知天地鬼神 變化之事,了如指掌,而昭明太子亦聖人之徒 也。且聖人以治國治天下爲緒餘耳。豈無先 覺之明而愼擇可行之事以告武帝哉。蓋定業 不可逃矣。 嗚呼。定業之不可作也,猶水火之不可入 也。其報之來,若四時之無爽也。如西土師 子尊者,此土二祖大師,皆不免也。又豈眞師 子,二祖哉,釋迦如來尙且不免金鏘馬麥之 報,况初學凡夫哉。 蓋修也者,改往修來矣。且宿業旣還已,則 將來之善,豈捨我哉。今夫爲女形者,實劣於 男矣。遽欲奉佛而可凾變爲男乎。必將盡此 報身而願力有待於後世乎。 梁武壽高八十有六,不爲不多。以病而 卒,不至大惡。但捨身之謬,以其先見禍兆,筮 得乾卦上九之變。取其貴而無位,高而無民。 以此自卑,欲圖弭災召禍者。梁武自謬耳,於 佛何有哉。

QUYEÅN HAÏ

1003

töû chi baát tieáu, khôûi thieân toäi chi dö. Töï khai tòch chí Haùn Minh Ñeá dó tieàn, Phaät phaùp vò chí ö thöû, nhi quoác höõu ngoä naïn giaû, haø daõ? Ñöôøng, Tröông Yeán Coâng sôû kyù Löông trieàu töù coâng giaû, naêng tri thieân ñòa quyû thaàn bieán hoùa chi söï, lieãu nhö chæ chöôûng, nhi Chieâu Minh Thaùi töû, dieäc thaùnh nhaân chi ñoà daõ. Thaû thaùnh giaû dó trò quoác trò thieân haï vi töï dö nhó, khôûi voâ tieân giaùc chi minh, nhi thaän traïch khaû haønh chi söï dó caùo Voõ ñeá tai? Caùi ñònh nghieäp baát khaû ñaøo hyõ.

OÂ hoâ! Ñònh nghieäp chi baát khaû taùc daõ, do thuûy hoûa chi baát khaû nhaäp daõ. Kyø baùo chi lai, nhöôïc töù thôøi chi voâ saûng daõ. Nhö Taây ñoä Sö Töû toân giaû, thöû ñoä Nhò toå Ñaïi sö, giai baát mieãn daõ. Höïu khôûi chaân Sö Töû, Nhò toå tai? Thích-ca Nhö Lai thöôïng thaû baát mieãn kim thöông maõ maïch chi baùo, huoáng sô hoïc phaøm phu tai!

Caùi tu giaû daõ, caûi vaõng tu lai hyõ. Thaû tuùc nghieäp kyù hoaøn dó, taéc töông lai chi thieän, khôûi xaû ngaõ tai. Kim phuø vi nöõ hình giaû, thaät lieät ö nam hyõ. Cöï duïc phuïng Phaät, nhi khaû haøm bieán vi nam töû hoà? Taát töông taän thöû baùo thaân, nhi nguyeän löïc höõu ñaõi ö haäu theá hoà.

Löông Voõ thoï cao baùt thaäp höõu luïc, baát vi baát ña; dó beänh nhi toát, baát chí ñaïi aùc. Ñaõn xaû thaân chi maäu, dó kyø tieân kieán hoïa trieäu, pheä ñaéc caøn quaùi thöôïng cöûu chi bieán. Thuû kyø quí nhi voâ vò, cao nhi voâ daân. Dó thöû töï ty, duïc ñoà nhò tai trieäu hoïa giaû. Löông voõ töï maäu nhó, ö Phaät haø höõu tai.

1004

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

梁武小乘根器,專信有爲之果。茲其所 以不遇達磨之大法也。過信泥迹,執中無權 者,亦其定業使之然乎。但聖人創法,本爲天 下後世,豈爲一人設也。 孔子曰。仁者壽。而力稱回之爲仁。而回 且夭矣。豈孔子之言無驗歟。蓋非爲一人而 言也。梁武之奉佛其類回之爲仁乎。 侯景兵至而集沙門念摩訶般若波羅蜜 者,過信泥迹而不能權宜適變也。 亦猶後漢向詡。張角作亂,詡上便宜,頗多 譏刺左右。不欲國家興兵,但追將兵於河上北 向讀孝經,賊則當自退滅。

QUYEÅN HAÏ

1005

Löông Voõ tieåu thöøa caên khí, chuyeân tín höõu vi chi quaû.

Tö kyø sôû dó baát ngoä Ñaït-ma chi ñaïi phaùp daõ. Quaù tín neä tích, chaáp trung voâ quyeàn giaû, dieäc kyø ñònh nghieäp söû chi nhieân hoà. Ñaõn thaùnh nhaân saùng phaùp, boån vò thieân haï haäu theá, khôûi vò nhaát nhaân thieát daõ?

Khoång töû vieát: Nhaân giaû thoï, nhi löïc xöng Hoài chi vi nhaân, nhi Hoài thaû yeåu hyõ. Khôûi Khoång töû chi ngoân voâ nghieäm dö? Caùi phi vò nhaát nhaân nhi ngoân daõ, Löông Voõ chi phuïng Phaät, kyø loaïi Hoài chi vi nhaân hoà?

Haàu Caûnh binh chí, nhi taäp sa-moân nieäm Ma-ha Baùtnhaõ ba-la-maät giaû, quaù tín neä tích, nhi baát naêng quyeàn nghi thích bieán daõ.

Dieäc do Haäu Haùn Höôùng Huû, Tröông Giaùc taùc loaïn, Huû thöôùng tieän nghi, phaû ña ky thöù taû höõu. Baát duïc quoác gia höng binh, ñaõn truy töôùng binh ö haø thöôïng, baéc höôùng ñoäc Hieáu kinh, taëc taéc ñöông töï thoái dieät.

Höïu nhö Haäu Haùn, Caùi Huaân truyeän, Trung Bình nguyeân

又如後漢蓋勳傳,中平元年,北地羗胡與

nieân, baéc ñòa Khöông hoà, döõ Bieân Chöông ñaúng, khaáu loaïn

邊章等,㓂亂隴右,扶風。宋梟爲守,患多㓂

Luõng Höõu, Phoø Phong, Toáng Kieâu vi thuù, hoaïn ña khaáu

叛,謂勳曰。涼州寡於學術,故屢多反暴。今 欲多冩孝經令家家習之 ,庶或使人知義 。 此亦用之者不善也,豈孝經之罪歟。

baïn, vò Huaân vieát: Löông chaâu quaû ö hoïc thuaät, coá luõ ña phaûn baïo, kim duïc ña taû Hieáu kinh, linh gia gia taäp chi, thöù hoaëc söû nhaân tri nghóa.

Thöû dieäc duïng chi giaû baát thieän daõ, khôûi Hieáu kinh chi toäi dö?

1006

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

抑又安知梁武前定之業,禍不止此。由作 善以損之,故能使若是之壽也。

QUYEÅN HAÏ

1007

ÖÙc höïu an tri Löông Voõ tieàn ñònh chi nghieäp, hoïa baát chæ thöû. Do taùc thieän dó toån chi, coá naêng söû nhöôïc thò chi thoï daõ.

帝嘗以社稷存亡久近問於誌公。公自指其

Ñeá thöôøng dó xaõ taéc toàn vong cöûu caän, vaán ö Chí coâng.

咽示之,蓋讖侯景也。公臨滅時,武帝又復詢

Coâng töï chæ kyø yeát thò chi, caùi saám Haàu Caûnh daõ. Coâng laâm

詰前事。誌公曰。貧僧塔壞,陛下社稷隨壞。

dieät thôøi, Voõ ñeá höïu phuïc tuaân caät tieàn söï. Chí Coâng vieát: Baàn taêng thaùp hoaïi, beä haï xaõ taéc tuøy hoaïi.

公滅後,奉敕造塔已畢。武帝忽思曰。木

Coâng dieät haäu, phuïng saéc taïo thaùp dó taát, Voõ ñeá hoát tö

塔其能久乎。遂命撤去,改創以石塔。貴圖不

vieát: Moäc thaùp kyø naêng cöûu hoà? Toaïi meänh trieät khöù, caûi

朽以應其記。折塔纔畢,侯景兵已入矣。至人

saùng dó thaïch thaùp. Quyù ñoà baát huû, dó öng kyø kyù. Chieát

豈不前知耶。

thaùp taøi taát, Haàu Caûnh binh dó nhaäp hyõ. Chí nhaân khôûi baát tieàn tri da?

如安世高,帛法祖之徒,故來畢前世之

Nhö An Theá Cao, Baïch Phaùp Toå chi ñoà, coá lai taát tieàn

對,不遠千里自投死地者。以其定業不可逃

theá chi ñoái, baát vieãn thieân lyù töï ñaàu töû ñòa giaû, dó kyø ñònh

也。如晉郭璞,亦自知其不免,况識破虛幻,視 死如歸者乎。豈有明知宿有所負而欲使之避 拒苟免哉。

nghieäp baát khaû ñaøo daõ. Nhö Taán Quaùch Phaùc, dieäc töï tri kyø baát mieãn, huoáng thöùc phaù hö huyeãn, thò töû nhö quy giaû hoà. Khôûi höõu minh tri tuùc höõu sôû phuï, nhi duïc söû chi tî cöï caåu mieãn tai.

1008

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

14. Bieän minh ñònh nghieäp cuûa Löông Voõ ñeá(1)

C

où ngöôøi hoûi: “Löông Voõ ñeá(2) troïn ñôøi thôø Phaät, sau phaûi maát nöôùc taùn thaân. Taïi sao coù vieäc nhö

vaäy?”

Voâ Taän ñaùp: “Ñaùng thöông thay cho nhöõng ngöôøi khoâng roõ ñònh nghieäp.(3) Thuôû xöa, Khueâ Thieàn sö ôû nuùi Tung Nhaïc noùi raèng: ‘Coù ba vieäc Phaät laøm ñöôïc vaø ba vieäc khoâng theå laøm ñöôïc.

“Phaät coù theå xem taát caû hình töôùng ñeàu laø khoâng, thaønh töïu trí tueä bieát heát taát caû, nhöng khoâng theå dieät tröø ñònh nghieäp.

“Phaät coù theå roõ bieát taâm taùnh chuùng sanh cuøng moïi söï vieäc trong muoân ngaøn kieáp, nhöng khoâng theå giaùo hoùa nhöõng keû khoâng coù duyeân.

“Phaät coù theå cöùu ñoä heát thaûy höõu tình, nhöng khoâng theå ñoä heát caùc coõi chuùng sanh.(4)

QUYEÅN HAÏ

1009

“Ñoù laø ba vieäc maø Phaät laøm ñöôïc vaø khoâng theå laøm ñöôïc.”

“Nay coù nhöõng keû trong loøng höøng höïc, mieäng aám öùc, nghe ñeán tieáng Phaät döôøng nhö oaùn thuø, nhìn thaáy chö taêng döôøng nhö raén reát. Ñoái vôùi haïng ngöôøi aáy, toâi thaät chaúng bieát laøm sao! Cho ñeán Phaät coøn khoâng giaùo hoùa ñöôïc nhöõng keû voâ duyeân, thì toâi bieát laøm gì giuùp hoï?

“Nhöõng keû nghò luaän ñeàu cho raèng vua Löông Voõ ñeá thôø Phaät maø maát nöôùc. Nhöõng ngöôøi noùi nhö vaäy thaûy ñeàu laø chöa hoïc hieåu leõ Phaät, chöa ñuû söùc ñeå cuøng nghò luaän.

“Vaän nöôùc daøi hay ngaén, vieäc ñôøi ñöôïc an oån hay loaïn laïc, ta naøo bieát ñöôïc laø do ñaâu? Nhö vua Nghieâu, vua Thuaán laø baäc ñaïi thaùnh, maø ôû ngoâi chæ coù moät ñôøi.(1) Veà söï truyeàn ngoâi ñoù, do nôi con cuûa hai ngaøi khoâng toát neân môùi truyeàn ngoâi cho ngöôøi khaùc. Con caùi khoâng toát, leõ naøo laø loãi cuûa trôøi hay sao? Töø thuôû môû nöôùc(2) cho ñeán ñôøi Haùn Minh ñeá,(3) ñaïo Phaät chöa ñeán Trung Hoa, theá maø ñaát nöôùc vaãn gaëp nhieàu aùch naïn, ñoù laø taïi sao vaäy?

(1)

Trích trong Hoä phaùp luaän cuûa Thöøa töôùng Tröông Thöông Anh, ñôøi Toáng.

Tröông Thöông Anh teân töï laø Thieân Giaùc, hieäu laø Voâ Taän cö só, ngöôøi ñaát Thuïc chaâu. Vaøo ñôøi Toáng Anh Toâng (1064-1085), oâng thi ñoã Tieán só, laøm quan ñeán chöùc Thöøa töôùng. OÂng tröôùc coù yù muoán baøi xích ñaïo Phaät ñeå xieån döông ñaïo Nho, ñeán khi ñoïc hieåu kinh Phaät môùi thaáy ñöôïc nghóa lyù saâu xa maàu nhieäm. Töø ñoù thöôøng nghieân taàm Phaät hoïc, töøng tham baùi nhieàu vò danh taêng ñeå hoïc ñaïo. OÂng coù soaïn boä Hoä phaùp luaän löu haønh ôû ñôøi. Baøi naøy ñöôïc trích ra töø Hoä phaùp luaän cuûa oâng.

(2) Löông Voõ ñeá teân laø Tieâu Dieãn, thuoäc hoaøng toäc nöôùc Teà, caàm quaân coù coâng lôùn ñöôïc vua Teà phong laøm Löông vöông. Naêm 502, oâng pheá vua Teà, töï leân ngoâi, xöng laø Löông Voõ ñeá, môû ñaàu trieàu ñaïi nhaø Löông. OÂng ôû ngoâi ñeán naêm 549, ñöôïc 48 naêm.

(3) Ñònh nghieäp: nghieäp ñaõ taïo töø tröôùc, nay ñeán luùc phaûi thoï nhaän. Vì khoâng theå traùnh neù hay thay ñoåi neân goïi laø ñònh nghieäp.

(4) Veà vieäc thöù ba naøy, coù nghóa laø moãi moät höõu tình ñeàu coù theå ñöôïc Phaät cöùu ñoä, nhöng Phaät khoâng theå cöùu ñoä taát caû chuùng sanh trong phaùp giôùi. Ñaây laø söï thaät, vì cho duø ñaõ coù voâ soá ñöùc Phaät ra ñôøi nhöng vaãn coøn coù nhöõng chuùng sanh chìm trong bieån khoå. Caùc baûn cuõ dòch yù caâu naøy laø:

“Phaät khoâng theå laøm cho döùt heát caùc coõi chuùng sanh” hay “deïp heát caùi theá giôùi cuûa chuùng sanh”. Chuùng toâi thaáy khoâng hôïp vaên caûnh ôû ñaây, ñang noùi ñeán nhöõng ñieàu “muoán laøm nhöng khoâng theå laøm ñöôïc”, nhö vieäc dieät tröø ñònh nghieäp hay giaùo hoùa keû voâ duyeân ñeàu laø nhöõng chuyeän maø ñöùc Phaät duø “muoán laøm cuõng khoâng laøm ñöôïc”. Trong yù nghóa naøy, neáu noùi ñöùc Phaät muoán “döùt heát” hay “deïp heát” caùc coõi chuùng sanh thì khoâng ñuùng, maø chæ coù theå laø muoán “cöùu ñoä heát caùc coõi chuùng sanh” môùi hôïp lyù. Vôùi taâm nguyeän ñaïi bi, chaéc chaén chö Phaät ñeàu muoán cöùu ñoä heát chuùng sanh trong phaùp giôùi, nhöng vì ñieàu naøy laø khoâng theå laøm ñöôïc cho neân ñeán nay vaãn coøn coù voâ soá chuùng sanh chìm trong bieån khoå.

(1) Vua Nghieâu, vua Thuaán ñeàu khoâng truyeàn ngoâi cho con chaùu. Vua Nghieâu trò nöôùc ñeán cuoái ñôøi thì truyeàn cho vua Thuaán laø ngöôøi hieàn. Vua Thuaán sau laïi truyeàn cho vua Vuõ cuõng khoâng phaûi con chaùu. Töø vua Vuõ veà sau môùi baét ñaàu leä cha truyeàn con noái.

(2) Töø thuôû môû nöôùc: ôû ñaây noùi nöôùc Trung Hoa. (3) Haùn Minh ñeá, nieân hieäu Vónh Bình, töø naêm 58 ñeán naêm 75, töùc theá kyû 1.

1010

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

“Theo ghi cheùp cuûa Tröông Yeán Coâng ñôøi Ñöôøng thì trieàu Löông coù boán vò ñaïi thaàn roõ bieát heát moïi vieäc bieán hoùa cuûa trôøi ñaát, quæ thaàn, nhö nhìn trong loøng baøn tay.

Thaùi töû Chieâu Minh(1) cuõng ñöôïc toân xöng laø baäc thaùnh. Ñoái vôùi caùc baäc thaùnh nhaân nhö theá thì vieäc trò nöôùc, giöõ thieân haï chaúng qua chæ laø chuùt kieán thöùc dö thöøa, leõ naøo khoâng ñuû saùng suoát ñeå thaáy bieát tröôùc maø thaän troïng choïn laáy nhöõng vieäc neân laøm ñeå baûo cho Voõ ñeá bieát hay sao? Chæ vì ñònh nghieäp khoâng theå traùnh khoûi ñoù thoâi.

“Than oâi! Vôùi ñònh nghieäp thì khoâng theå laøm gì ñöôïc, cuõng nhö khoâng theå nhaûy vaøo choã nöôùc löûa! Nghieäp baùo ñuùng kyø thì ñeán, cuõng nhö boán muøa khoâng heà sai chaïy.

Nhö ngaøi Sö Töû Toân giaû(2) ôû AÁn Ñoä, ngaøi Nhò toå Ñaïi sö(3) ôû xöù naøy, ñeàu khoâng traùnh ñöôïc quaû baùo. Laïi nöõa, chaúng (1)

Thaùi töû Chieâu Minh: con lôùn cuûa Löông Voõ ñeá, teân laø Nhueä. Töø nhoû ñaõ ñoïc thoâng kinh saùch, moä ñaïo Phaät. Ngaøi coù cho xaây döïng ñieän Hueä Nghóa ñeå tieáp ñoùn caùc baäc danh taêng trong thieân haï. Taát caû kinh luaän cuûa ñaïo Phaät hieän coù ñöông thôøi ñeàu ñöôïc ngaøi xem qua. Naêm hai möôi tuoåi, ngaøi rôøi boû cung ñieän, chuyeân taâm tu taäp vaø coù chuù thuaät nhieàu kinh luaän.

(2) Sö Töû Toân giaû, cuõng goïi laø Sö Töû Boà-ñeà, laø Toå sö ñôøi thöù 24 cuûa AÁn Ñoä.

Toå sö ñôøi thöù 23 laø Haïc Laëc Toân giaû khi truyeàn phaùp cho ngaøi coù noùi tröôùc raèng: “Ta qua ñôøi ñöôïc 50 naêm seõ coù naïn ñeán vôùi con.” Veà sau, quaû nhieân coù keû ngoaïi ñaïo giaû daïng taêng só ñeán thích khaùch nhaø vua nhöng khoâng thaønh. Vua giaän döõ noùi raèng: “Töø tröôùc tôùi nay ta kính tin Tam baûo maø nay laïi bò taêng só laøm haïi.” Lieàn ra leänh huyû phaù chuøa chieàn, gieát haïi taêng chuùng. Ñích thaân vua mang göôm ñeán cheùm ñaàu Sö Töû Toân giaû. Toå sö ñieàm nhieân chaáp nhaän. Ñaàu ngaøi rôi xuoáng, maùu chaûy ra chæ thaáy maøu traéng nhö söõa, vaø moät caùch tay cuûa vua cuõng töï nhieân ruïng theo. Baûy ngaøy sau vua cheát.

Tuy Toân giaû chöùng ñaéc thaàn thoâng töï taïi, nhöng do ñònh nghieäp cuõng khoâng traùnh ñöôïc bò vua saùt thöông.

(3) Nhò toå Ñaïi sö: töùc ngaøi Hueä Khaû, ñöôïc Toå Boà-ñeà Ñaït-ma truyeàn phaùp, laøm Toå thöù hai cuûa Thieàn toâng Trung Hoa. Töông truyeàn ngaøi thoï ñeán 107 tuoåi.

Baáy giôø coù Hoøa Phaùp sö ñang giaûng kinh Nieát-baøn, nhöng thính chuùng ruû nhau ñeán nghe phaùp nôi ngaøi Hueä Khaû, chaúng coøn ai nghe oâng giaûng. Vò phaùp sö naøy sanh loøng saân haän, lieàn baøy chuyeän gieøm pha vôùi quan AÁp Teå laø Ñòch Troïng Khaûn. Khaûn nghe lôøi gieøm pha maø laøm haïi Nhò toå. Nhò toå tuy trí hueä saùng suoát cuõng khoâng traùnh ñöôïc naïn naøy, chæ vì nghieäp tröôùc ñaõ taïo neân ñeán nay phaûi thoï nhaän.

QUYEÅN HAÏ

1011

nhöõng ngaøi Sö Töû vaø ngaøi Nhò toå, cho ñeán Phaät Thích-ca cuõng khoâng traùnh khoûi nghieäp baùo phaûi aên luùa ngöïa,(1) huoáng chi nhöõng keû phaøm phu sô hoïc!

“Cho neân, ngöôøi tu taäp laø thay ñoåi loãi laàm ngaøy tröôùc, tu söûa vieäc ngaøy sau. Neáu nghieäp xöa ñaõ phaûi traû, thì ñieàu laønh trong töông lai leõ naøo laïi khoâng ñeán vôùi ta? Nhö ngöôøi hieän nay mang thaân nöõ, quaû thaät coù nhieàu ñieàu keùm hôn nam giôùi.(2) Duø coù gaéng söùc theo Phaät tu trì, leõ naøo coù theå bieán hình thaønh nam giôùi ñöôïc sao? Taát nhieân phaûi chòu traûi qua cho heát thaân nöõ trong hieän taïi, nguyeän löïc duø coù cuõng phaûi ñôïi ñeán ñôøi sau vaäy.

“Löông Voõ ñeá thoï 86 tuoåi, khoâng phaûi yeåu maïng. OÂng cheát vì beänh, khoâng ñeán möùc ñaïi aùc. Choã sai laàm ñeán noãi boû maïng laø khi thaáy tröôùc coù hoïa saép ñeán, boùi ñöôïc queû Caøn, nôi thöôïng cöûu coù bieán, laáy theo yù laø “sang quyù maø khoâng coù ngoâi vò, ôû treân cao maø khoâng coù daân” neân vua töï (1)

Nghieäp baùo aên luùa ngöïa: Kinh Laêng Nghieâm, quyeån 6 vaø Thieän kieán luaät Tyø-baø-sa ñeàu coù cheùp vieäc ñöùc Phaät Thích-ca coù laàn nhaän lôøi thænh caàu cuûa vua xöù Tyø-la-nhieân laø A-kyø-ñaït, cuøng ñaïi chuùng ñeán nöôùc aáy an cö trong ba thaùng. Khi Phaät vaø ñaïi chuùng ñaõ ñeán muøa an cö, ñöùc vua queân haún vieäc höùa cuùng döôøng, neân Phaät vaø ñaïi chuùng khoâng coù gì ñeå aên. Tình côø coù moät ngöôøi khaùch buoân ôû xöù Ba-la-naïi ñi ngang qua, phaùt taâm muoán cuùng döôøng nhöng laïi chaúng coù gì khaùc ngoaøi soá luùa mang theo cho ngöïa aên.

Theá laø trong suoát 3 thaùng an cö naêm ñoù, ñöùc Phaät vaø ñaïi chuùng goàm 500 vò A-la-haùn ñeàu phaûi aên toaøn loaïi luùa cuûa ngöïa aên. Qua vieäc aáy, ñöùc Phaät keå laïi cho ñaïi chuùng nghe veà nguyeân nhaân ñaõ daãn ñeán nghieäp baùo naøy.

Trong quaù khöù, khi Phaät coøn laø moät vò thaày Baø-la-moân, cuøng vôùi 500 ngöôøi ñeä töû cuûa mình ñaõ buoâng lôøi huûy baùng chö taêng, baûo raèng hoï chæ ñaùng aên luùa ngöïa maø thoâi. Do taâm ñòa xaáu aáy maø nay phaûi cuøng vôùi 500 vò A-la-haùn (tröôùc ñaây chính laø ñeä töû cuûa thaày Baø-la-moân) cuøng chòu quaû baùo phaûi aên toaøn luùa ngöïa.

(2) ÔÛ ñaây noùi keùm hôn chæ laø coù yù so saùnh nhöõng söï thuaän lôïi trong vieäc tu taäp maø thoâi. Nam giôùi coù raát nhieàu ñieåm thuaän lôïi hôn so vôùi nöõ giôùi trong vieäc tu taäp, duø laø xuaát gia hay taïi gia. Chaúng haïn, nöõ giôùi khi phaûi chòu ñöïng nhöõng söï khaéc khoå trong moâi tröôøng tu taäp thì yeáu ôùt hôn nam giôùi, sanh hoaït haèng ngaøy cuõng coù nhieàu baát tieän hôn.v.v...

1012

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

cho mình keùm coûi, muoán möu vieäc ngaên hoïa caàu phöôùc.

Löông Voõ ñeá töï mình hieåu sai nhö vaäy, naøo coù lieân quan gì ñeán Phaät phaùp?

“Löông Voõ ñeá voán caên khí Tieåu thöøa, chæ tin nôi nhaân quaû höõu vi, neân khoâng nhaän hieåu ñöôïc ñaïi phaùp cuûa ngaøi Ñaït-ma. Vua laïi quaù caâu neä theo loái cuõ, laøm theo khoâng chuùt quyeàn bieán, cuõng coù theå laø do ñònh nghieäp xui khieán nhö vaäy chaêng? Hôn nöõa, baäc thaùnh nhaân laäp neân Chaùnh phaùp laø vì caû thieân haï ñôøi sau, naøo phaûi chæ rieâng vì moät ngöôøi?

“Khoång töû noùi: ‘Ngöôøi nhaân ñöôïc soáng thoï.’ Ngaøi cuõng heát lôøi khen ngôïi Nhan Hoài laø ngöôøi nhaân. Theá maø Nhan Hoài laïi cheát yeåu! Leõ naøo cho raèng lôøi cuûa Khoång töû khoâng ñuùng sao? Chaúng qua lôøi aáy khoâng phaûi chæ noùi rieâng cho moät ngöôøi. Vieäc Löông Voõ ñeá thôø Phaät cuõng gioáng nhö ñöùc nhaân cuûa Nhan Hoài ñoù thoâi!

“Quaân loaïn Haàu Caûnh tôùi maø chæ taäp hoïp caùc vò sa-moân tuïng kinh Ñaïi Baùt-nhaõ Ba-la-maät, ñoù laø quaù tin vaøo tích xöa maø khoâng coù söï quyeàn bieán thích hôïp. Thaät gioáng nhö Höôùng Huû ñôøi Haäu Haùn, khi Tröông Giaùc laøm loaïn laïi daâng tôø bieåu tieän nghi, phaàn nhieàu cheâ traùch caùc quan taû höõu. OÂng cho raèng khoâng caàn höng binh choáng cöï, chæ daãn binh töôùng ñeán Haø Thöôïng, quay maët veà höôùng baéc maø ñoïc Hieáu Kinh, giaëc seõ töï nhieân lui maát.

“Laïi nhö truyeän Caùi Huaân ñôøi Haäu Haùn keå raèng, nieân hieäu Trung Bình thöù nhaát,(1) ngöôøi Khöông ôû phía baéc vaø boïn Bieân Chöông noåi loaïn ôû Luõng Höõu, Phuø Phong. Quan thaùi thuù laø Toáng Kieâu lo sôï vì coù nhieàu keû phaûn loaïn lieàn (1)

Trung Bình nguyeân nieân: töùc naêm 184, ñôøi vua Haùn Linh ñeá.

QUYEÅN HAÏ

1013

baûo Caùi Huaân: ‘Daân Löông Chaâu ít hoïc neân ngöôøi phaûn loaïn raát nhieàu. Nay phaûi cho cheùp thaät nhieàu Hieáu kinh, buoäc moãi nhaø ñeàu phaûi hoïc taäp, may ra seõ laøm cho hoï bieát vieäc nghóa.’ Ñoù cuõng laø ngöôøi duøng khoâng ñuùng caùch, leõ naøo laïi ñoå loãi cho Hieáu kinh hay sao?

“Laïi bieát ñaâu raèng nghieäp tröôùc cuûa Löông Voõ ñeá leõ ra phaûi chòu tai hoïa khoâng chæ chöøng aáy, nhöng nhôø ngaøi laøm vieäc laønh neân ñaõ giaûm bôùt ñi môùi soáng thoï ñöôïc nhö theá.

“Vua thöôøng hoûi thieàn sö Chí Coâng veà vaän nöôùc daøi hay ngaén. Thieàn sö chæ ñöa tay chæ vaøo nôi coå hoïng. Ñoù laø lôøi ñoaùn tröôùc caùi naïn Haàu Caûnh.(1) Khi ngaøi Chí Coâng saép vieân tòch, Löông Voõ ñeá laïi gaïn hoûi vieäc saép tôùi. Chí Coâng noùi: ‘Khi naøo ngoâi thaùp cuûa baàn taêng hö hoaïi, xaõ taéc cuûa beä haï cuõng maát theo.’

“Sau khi ngaøi Chí Coâng vieân tòch, ngöôøi vaâng leänh vua laøm thaùp vöøa xong, Voõ ñeá boãng nghó raèng: ‘Thaùp baèng caây goã laøm sao ñöôïc laâu beàn?’ Lieàn ra leänh phaù boû ñeå xaây thaùp baèng ñaù, coù yù muoán cho khoâng bò hö hoaïi, mong ñöôïc öùng vôùi lôøi cuûa Chí Coâng. Ngôø ñaâu vieäc phaù thaùp vöøa xong thì quaân loaïn Haàu Caûnh cuõng vöøa vaøo thaønh! Baäc chí nhaân haù chaúng bieát tröôùc ñoù sao? Laïi nhö caùc vò An Theá Cao,(2) (1)

Haàu Caûnh (侯景) laø teân vieân töôùng laøm phaûn, chöõ haàu侯 cuøng aâm vôùi chöõ 喉 laø coå hoïng, chöõ caûnh 景ñoàng aâm vôùi chöõ 頸 laø caùi coå. Vì theá, thieàn sö

Chí Coâng chæ vaøo coå hoïng ñeå nguï yù baùo tröôùc caùi loaïn Haàu Caûnh.

An Theá Cao: moät trong caùc vò cao taêng ñeán truyeàn baù ñaïo Phaät töø raát sôùm (khoaûng naêm 148 ñeán 176). Ngaøi voán laø hoaøng töû xöù An Töùc (安息), hoï An, teân theá tuïc laø An Thanh (安清), nhöng ñaõ boû ngoâi vua xuaát gia, hieäu laø Theá Cao (世高). Ngaøi laø moät trong caùc vò taêng tham gia sôùm nhaát trong vieäc dòch kinh taïng sang Haùn ngöõ vaø truyeàn baù Phaät giaùo ra khaép nôi. Ngaøi ñeán Trung Quoác naêm 148, vaøo ñôøi Haäu Haùn, vaø ôû laïi ñaây trong khoaûng hôn 20 naêm. Nhöõng kinh saùch do ngaøi dòch ñöôïc ghi nhaän trong khoaûng thôøi gian töø naêm 34 ñeán naêm 176, hieän coøn ñeå laïi trong Ñaïi Taïng Kinh ñöôïc 55 boä.

(2)

1014

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

Baïch Phaùp Toå,(1) coá yù traû nghieäp ñôøi tröôùc neân khoâng chòu Tuy nhieân, soá löôïng thaät söï maø ngaøi ñaõ dòch ñöôïc tin laø lôùn hôn con soá naøy raát nhieàu. Cuoái ñôøi, ngaøi bieát nghieäp xöa ñaõ ñeán nhöng vaãn an nhieân ñi vaøo chôï Coái Keâ trong luùc loaïn laïc. Quaû nhieân bò giaëc loaïn gieát laàm.

(1) Baïch Phaùp Toå: cao taêng ngöôøi Haø Noäi (Haø Nam, Thaåm Chaâu), soáng vaøo thôøi Taây Taán (265-317). Ngaøi töø thuôû nhoû ñaõ coù ñaïo taâm, thænh caàu vôùi cha xin ñöôïc xuaát gia. Ngaøi thoâng minh kieät xuaát, hoïc roäng bieát nhieàu, chuyeân caàn ñoïc tuïng kinh ñieån, baùc thoâng vaên töø nghóa lyù, ñoái vôùi caùc hoïc thuyeát theá tuïc cuõng am hieåu tinh töôøng. Sau ngaøi ñeán Tröôøng An kieán laäp tinh xaù, heát loøng giaùo hoùa ñoà chuùng, moân ñeä coù ñeán ngaøn ngöôøi. Nhöõng naêm cuoái ñôøi Hueä Ñeá, thanh danh cuûa ngaøi lan truyeàn khaép nôi, caùc baäc thöùc giaû ñöông thôøi ñeàu kính phuïc. Ñeán khi loaïn laïc noåi leân, ngaøi phaûi laùnh mình veà ñaát Luõng Thaïch, tình côø treân ñöôøng cuøng ñi vôùi quan thöù söû Taàn Chaâu laø Tröông Phuï. Tröông Phuï töøng nghe danh ñöùc cuûa ngaøi ñöôïc nhieàu ngöôøi quy kính, neân coù yù ñoà baûo ngaøi hoaøn tuïc nhaän quan chöùc trôï giuùp oâng ta.

Ngaøi khoâng baèng loøng. Tröông Phuï ñem loøng hieàm haän, sau tìm ngöôøi ñeán tranh luaän vôùi ngaøi. Lôøi cuøng yù taän khoâng baét beû gì ñöôïc maø luoân bò ngaøi khuaát phuïc, heát thaûy ñeàu xaáu hoå maø ra veà. Ngaøy kia, ngaøi cuøng vôùi Tröông Phuï ñaøm luaän, noùi lôøi khoâng hôïp yù. Tröông Phuï sai ngöôøi tìm baét. Ngaøi bieát oan nghieäp ñôøi tröôùc nay ñaõ ñeán neân khoâng laãn traùnh, cuøng ñoà chuùng baùi bieät, mang heát y cuï taøi vaät phaân phaùt cho moïi ngöôøi, roài töï mình tìm ñeán cöûa quan chòu phaït. Ngaøi tröôùc nieäm danh hieäu möôøi phöông chö Phaät, sau phaùt nguyeän xem Tröông Phuï laø thieän tri thöùc, khoâng muoán cho oâng naøy chòu toäi saùt nhaân. Phaùt nguyeän roài chòu ñaùnh 50 roi. Sau ñoù môùi an nhieân ngoài thò tòch.

QUYEÅN HAÏ

1015

traùnh neù, töï ñi vaøo choã cheát, vì bieát raèng ñònh nghieäp khoâng theå troán traùnh. Hoaëc nhö Quaùch Phaùc(1) ñôøi Taán (265-420) cuõng bieát mình chaúng khoûi ñònh nghieäp. Huoáng chi ngöôøi bieát roõ leõ hö huyeãn, xem caùi cheát nhö choã ñi veà!

Leõ naøo bieát roõ coù nôï ñôøi tröôùc maø ñôøi naøy laïi muoán traùnh neù hay choáng cöï ñeå khoûi traû hay sao?”

(1)

Quaùch Phaùc tinh thoâng Lyù dòch, töø luùc treû ñaõ bieát tröôùc mình khoâng thoaùt hoïa saùt thaân. Khi Vöông Ñoân phaûn Taán, moäng thaáy moät caùi caây cao vuùt taän trôøi, beøn vôøi Quaùch Phaùc ñeán hoûi. Tröôùc khi ñi, Phaùc noùi vôùi ngöôøi nhaø raèng: “Hoâm nay ta cheát.” Khi Phaùc ñeán nôi, Vöông Ñoân ñem vieäc chieâm bao ra hoûi, Quaùch Phaùc noùi thaät raèng: “Ñoù laø ñieàm baùo vieäc chaúng thaønh.” Ñoân noåi giaän, hoûi raèng: “Ngöôi bieát vieäc soáng cheát ñöôïc sao?” Phaùc ñaùp: “Toâi ñaõ bieát vieäc cheát hoâm nay.” Ñoân lieàn gieát Quaùch Phaùc, roài cöû binh ñaùnh Taán.

Quaû nhieân vieäc chaúng thaønh.

1016

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

辯明東西界域 客問妙明禪師曰。佛教是夷狄之法,我中 國不宜法之。孔死曰。夷狄之有君不如諸夏 之亡也。孟子曰。吾聞以夏變夷者,未聞變於 夷者也。且吾子曩時學二帝三王之法,習六經 諸子之書。今更捨之,反學西域之言,不亦陋 乎。 妙明曰。吾昔未見大聖微妙之旨,亦嘗出 此語,與子之見不相遠也。今則不然。 若子只知禮樂之華,而闇道德之實。窺爝 火之照而未睹日月之明也。孔子所語,疾時君 之廢禮。孟子譏陳相之專農,意有所主,理非 决然。 且舜生於東夷,文王生於西夷,大禹生於石 佃,日磾生於蕃,由余出於戎,季札出於蠻。此 三聖三賢皆生於夷狄。豈可以夷狄而不法之 也。 且太康,周幽,君之荒者也。石趙,嬴秦,君 之暴者也。趙高,李斯,臣之侫者也。侯景,宇

QUYEÅN HAÏ

1017

Bieän minh ñoâng taây giôùi vöïc

Khaùch vaán Dieäu Minh thieàn sö vieát: Phaät giaùo thò di ñòch chi phaùp, ngaõ trung quoác baát nghi phaùp chi. Khoång töû vieát: Di ñòch chi höõu quaân, baát nhö chö haï chi vong daõ. Maïnh töû vieát: Ngoâ vaên dó haï bieán di giaû, vò vaên bieán ö di giaû daõ.

Thaû ngoâ töû naüng thôøi hoïc nhò ñeá tam vöông chi phaùp, taäp luïc kinh chö töû chi thö, kim caùnh xaû chi, phaûn hoïc Taây vöïc chi ngoân, baát dieäc laäu hoà?

Dieäu Minh vieát: Ngoâ tích vò kieán ñaïi thaùnh vi dieäu chi chæ, dieäc thöôøng xuaát thöû ngöõ. Döõ töû chi kieán, baát töông vieãn daõ. Kim taéc baát nhieân.

Nhöôïc töû chæ tri leã nhaïc chi hoa, nhi aùm ñaïo ñöùc chi thaät, khuy töôùc hoûa chi chieáu, nhi vò ñoå nhaät nguyeät chi minh daõ. Khoång töû sôû ngöõ, taät thôøi quaân chi pheá leã. Maïnh töû ky Traàn Töông chi chuyeân noâng, yù höõu sôû chuû, lyù phi quyeát nhieân.

Thaû Thuaán sanh ö Ñoâng di, Vaên vöông sanh ö Taây di, Ñaïi voõ sanh ö Thaïch Ñieàn, Nhaät Ñaïn sanh ö Phieân, Do Dö xuaát ö Nhung, Quyù Traùt xuaát ö Man, thöû tam thaùnh tam hieàn giai sanh ö di ñòch, khôûi khaû dó di ñòch nhi baát phaùp chi daõ?

Thaû Thaùi Khang, Chu U quaân chi hoang giaû daõ; Thaïch Trieäu, Doanh Taàn quaân chi baïo giaû daõ; Trieäu Cao, Lyù Tö

1018

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1019

文,臣之悖者也。此四君四臣皆生於中夏。豈 可以中夏而法之也。

thaàn chi nònh giaû daõ; Haàu Caûnh, Vuõ Vaên thaàn chi boäi giaû

昔孔子欲居九夷。或曰。陋,如之何。子

Tích Khoång töû duïc cö cöûu di, hoaëc vieát: Laäu, nhö chi

曰。君子居之,何陋之有。

daõ; thöû töù quaân töù thaàn giai sanh ö trung haï, khôûi khaû dó trung haï nhi phaùp chi daõ?

haø? Töû vieát: Quaân töû cö chi, haø laäu chi höõu?

Phuø nhö thò, phi thaùnh hieàn caâu ö Di, Haï, nhi nhaân töï

夫如是非聖賢拘於夷夏,而人自夷夏耳。

Di, Haï nhó.

且北辰之星在天之中,在齊之北。以此觀 之,齊魯漢魏之地未必爲中也。 若此以彼爲西戎,彼必以此爲東夷矣。而 又且孰爲其中耶。 自高天之所覆,厚地之所載,山川之廣,邦 域之多,不可以億兆而記。又焉知此爲中 乎,彼爲邊乎。 佛以百億日月世界如一芥子,况一日月之 小世界乎。 語云。多聞擇其善者而從之。吾是以尊其 大而學之。譬如大海一滴,味具百川。出世之 道頗知,則世閒之道不勞自得矣。

Thaû baéc thaàn chi tinh taïi thieân chi trung, taïi Teà chi baéc.

Dó thöû quan chi, Teà, Loã, Haùn, Nguïy chi ñòa vò taát vi trung daõ.

Nhöôïc thöû dó bæ vi taây nhung, bæ taát dó thöû vi ñoâng di hyõ. Nhi höïu thaû thuïc vi kyø trung da?

Töï cao thieân chi sôû phuù, haäu ñòa chi sôû taûi, sôn xuyeân chi quaûng, bang vöïc chi ña, baát khaû dó öùc trieäu nhi kyù, höïu yeân tri thöû vi trung hoà, bæ vi bieân hoà.

Phaät dó baùch öùc nhaät nguyeät theá giôùi nhö nhaát giôùi töû, huoáng nhaát nhaät nhaát nguyeät chi tieåu theá giôùi hoà?

Ngöõ vaân: Ña vaên, traïch kyø thieän giaû nhi tuøng chi. Ngoâ thò dó toân kyø ñaïi nhi hoïc chi. Thí nhö ñaïi haûi nhaát tích, vò cuï baù xuyeân. Xuaát theá chi ñaïo phaû tri, taéc theá gian chi ñaïo baát lao töï ñaéc hyõ.

1020

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

15. Bieän minh ranh giôùi caùc coõi ñoâng taây

C

où ngöôøi khaùch hoûi thieàn sö Dieäu Minh raèng: “Phaät giaùo laø phaùp cuûa ngöôøi di ñòch,(1) ngöôøi trung quoác chuùng ta khoâng neân theo. Ñöùc Khoång töû noùi: ‘Daân di ñòch luùc coù vua cuõng khoâng baèng daân Trung Hoa(2) luùc bieán loaïn.’(3) Maïnh töû noùi: ‘Ta töøng nghe nhôø ngöôøi Trung Hoa caûi hoùa daân man di, chöa töøng nghe vieäc thay ñoåi theo man di.’ Vaû laïi, nhö thaày töø laâu cuõng ñaõ hoïc theo pheùp taéc cuûa Nhò ñeá, Tam vöông,(4) töøng trau gioài Luïc kinh vaø caùc saùch thaùnh hieàn,(5) nay laïi boû heát ñi ñeå theo hoïc nhöõng lôøi cuûa ngöôøi Taây Vöïc,(6) chaúng phaûi laø thieáu suy nghó laém sao?”

(1)

Di ñòch (夷狄): moïi rôï, ngöôøi Trung Hoa xöa duøng vôùi yù khinh mieät, chæ caùc daân toäc thieåu soá, vì hoï cho laø keùm vaên minh, khoâng hoïc ñaïo lyù. Ngöôøi Trung Hoa xöa töï cho raèng chæ mình laø vaên minh vaø ôû giöõa trôøi ñaát (trung quoác), coøn caùc daân toäc ôû chung quanh ñeàu laø moïi rôï (di, ñòch, nhung, man). Do ñònh kieán sai laàm naøy maø hoï vaãn thöôøng goïi ngöôøi AÁn Ñoä laø rôï Hoà.

(2) Nguyeân taùc duøng chöõ Haï (夏) ñeå chæ daân Trung Hoa, cuõng coù khi goïi laø Hoa Haï.

(3) YÙ noùi daân trung quoác coù leã nghóa, neân duøng khi bieán loaïn khoâng coù vua cuõng vaãn coøn hôn daân di ñòch, vì hoï chaúng coù leã nghóa.

(4) Nhò ñeá, Tam vöông: chæ 5 ñôøi ñeá vöông töø thôøi coå ñaïi, ñöôïc xem laø nhöõng baäc thaùnh nhaân ñaõ ñaët neàn moùng cho vaên minh Trung Hoa. Nhò ñeá, Tam vöông chæ hai ñôøi ñeá, ba ñôøi vöông. Nhò ñeá laø Ñeá Nghieâu (2357-2256 tröôùc Coâng nguyeân) vaø Ñeá Thuaán (2255-2206 tröôùc Coâng nguyeân), cuõng thöôøng goïi laø Nghieâu, Thuaán, laø hai ñôøi vua ñöôïc xem laø thaùi bình thònh trò nhaát trong lòch söû Trung Hoa. Tam vöông laø vua Ñaïi Vuõ (2205-2198 tröôùc Coâng nguyeân) nhaø Haï, vua Thaønh Thang (1783-1754 tröôùc Coâng nguyeân) nhaø Thöông vaø Vaên vöông (1134-1116 tröôùc Coâng nguyeân) nhaø Chu. (5) Nguyeân taùc duøng Luïc kinh, chö töû. Luïc kinh chæ saùu boä saùch quan troïng nhaát trong Nho hoïc thôøi xöa, goàm kinh Thi, kinh Thö, kinh Leã, kinh Nhaïc, kinh Dòch vaø kinh Xuaân thu. Chö töû chæ chung tröôùc taùc cuûa taát caû caùc vò hoïc giaû, trieát nhaân trong khaép nöôùc.

(6) Taây Vöïc: chæ AÁn Ñoä, vì naèm veà phía taây Trung Hoa, cuõng coù khi goïi laø Taây Truùc, Taây Thoå.

QUYEÅN HAÏ

1021

Thieàn sö Dieäu Minh ñaùp: “Ngaøy tröôùc, khi chöa thaáy ñöôïc yù chæ saâu xa maàu nhieäm cuûa baäc Ñaïi Thaùnh,(1) toâi cuõng thöôøng noùi ra lôøi aáy. So vôùi choã hieåu bieát cuûa oâng baây giôø cuõng khoâng khaùc nhau maáy. Nhöng nay thì khoâng phaûi nhö vaäy.

“Neáu nhö oâng chæ bieát ñeán caùi veû ñeïp beân ngoaøi cuûa leã nhaïc maø khoâng thaáy roõ ñöôïc caùi chaân thaät cuûa ñaïo ñöùc, thì coù khaùc naøo chæ thoaùng thaáy aùnh löûa cuûa ngoïn ñuoác maø chöa nhìn ñöôïc aùnh saùng cuûa maët trôøi, maët traêng. Lôøi ñöùc Khoång töû noùi ra ñoù laø vì gheùt giaän caùc vua chö haàu thôøi baáy giôø boû maát leã giaùo. Coøn Maïnh Töû noùi nhö vaäy laø coù yù cheâ traùch thuyeát chuyeân noâng cuûa Traàn Töông.(2) Ñeàu laø nhöõng lôøi noùi ra coù chuû ñích, chaúng phaûi lyù leõ tuyeät ñoái.(3) “Vaû laïi, nhö vua Thuaán sanh ôû Ñoâng di, vua Vaên vöông sanh ôû Taây di, vua Ñaïi Vuõ sanh ôû xöù Thaïch Ñieàn, oâng Nhaät Ñaïn,(4) sanh ôû ñaát Phan, oâng Do Dö(5) sanh ôû ñaát Nhung, (1)

Ñaïi Thaùnh: chæ ñöùc Phaät.

Thuyeát chuyeân noâng cuûa Traàn Töông: Trong saùch Maïnh töû, quyeån 3 coù cheùp vieäc Traàn Töông noùi raèng taát caû moïi ngöôøi ñeàu neân töï mình caøy ruoäng maø aên, cho ñeán vua chuùa cuõng vaäy. Maïnh töû baùc boû thuyeát aáy, cho raèng xaõ hoäi coù söï phaân coâng hôïp lyù, khoâng theå ai cuõng nhö ai. Coù nhöõng vieäc maø haïng quaân töû phaûi laøm, cuõng coù nhöõng vieäc maø haïng tieåu nhaân phaûi laøm.

(3) ÔÛ ñaây bieän luaän roõ veà lôøi noùi cuûa Khoång töû vaø Maïnh töû vöøa daãn treân.

Khoång töû noùi “Daân di ñòch luùc coù vua cuõng khoâng baèng daân Trung Hoa luùc bieán loaïn” laø ñeå coå xuùy cho vieäc duy trì leã nghóa, vì daân Trung Hoa sôû dó hôn di ñòch laø nhôø coù leã nghóa. Maïnh töû noùi “töøng nghe ngöôøi Trung Hoa caûi hoùa daân man di, chöa töøng nghe vieäc thay ñoåi theo man di” laø ñeå cheâ traùch thuyeát chuyeân noâng cuûa Traàn Töông khaùc naøo nhö theo neáp sanh hoaït man di, töø boû heát caùc neàn taûng vaên minh nhö haønh chaùnh, ñaïo ñöùc, leã nhaïc...

(4) Nhaät Ñaïn: moät vò quan hieàn ñöùc ñôøi vua Haùn Vaên ñeá (179-157 tröôùc Coâng nguyeân).

(5) Do Dö: moät baäc hieàn só vaøo ñôøi vua Taàn Thuûy Hoaøng (246-210 tröôùc Coâng nguyeân).

(2)

1022

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

oâng Quyù Traùt(1) sanh ôû ñaát Man. Ba vò thaùnh vöông vaø ba vò toâi hieàn aáy ñeàu laø ngöôøi di ñòch, leõ naøo cho raèng vì hoï laø di ñòch maø chaúng neân noi theo hay sao?

“Laïi nhö Thaùi Khöông(2) vaø Chaâu U(3) laø nhöõng oâng vua hoang daâm; Doanh Taàn(4) vôùi Thaïch Trieäu(5) laø nhöõng oâng vua baïo ngöôïc; Lyù Tö(6) vaø Trieäu Cao(7) laø nhöõng beà toâi sieåm nònh; Haàu Caûnh(8) vôùi Vuõ Vaên(9) laø nhöõng beà toâi phaûn nghòch. Boán oâng vua vaø boán ngöôøi beà toâi aáy ñeàu sanh ôû trung quoác,(10) leõ naøo vì hoï laø ngöôøi trung quoác maø laïi noi theo hay sao?

(1)

Quyù Traùt: moät baäc hieàn só ñôøi nhaø Chu, laø chaùu ñôøi thöù 19 cuûa vua Thaùi Baù.

(2) Thaùi Khöông: vua nhaø Haï, ôû ngoâi 29 naêm, töø naêm 2188 ñeán 2160 tröôùc Coâng nguyeân, laø moät oâng vua ñam meâ töûu saéc cho neân bò pheá.

(3) Chu U, töùc U vöông nhaø Chu, ôû ngoâi 11 naêm (781-770 tröôùc Coâng nguyeân).

Vua say meâ naøng Bao Töï, pheá baø Thaân haäu. Vì nghe lôøi Bao Töï maø ñoát löûa hieäu giaû laøm coù bieán, gieãu côït chö haàu. Sau quaân Khuyeån Nhung ñeán ñaùnh thaät, vua ñoát löûa hieäu nhöng chö haàu chaúng ai tieáp cöùu. Quaân Khuyeån Nhung gieát U vöông, laäp con cuûa baø Thaân haäu leân ngoâi hieäu laø Chu Bình vöông (770-720 tröôùc Coâng nguyeân).

(4) Doanh Taàn, töùc Taàn Thuûy Hoaøng, teân laø Löõ Chaùnh, con cuûa Löõ Baát Vi, dieät nhaø Chu vaø saùu nöôùc chö haàu roài leân ngoâi Thieân töû, trò nöôùc 37 naêm (246210 tröôùc Coâng nguyeân). Taàn Thuûy Hoaøng laøm nhieàu vieäc voâ ñaïo, taøn aùc, ñoát saùch choân hoïc troø, ngöôøi ngöôøi ñeàu oaùn giaän.

(5) Thaïch Trieäu, töùc Trieäu Thaïch Laëc, ngöôøi ñôøi Ñoâng Taán (317-420). Thaïch Trieäu maïo xöng ñeá hieäu, laøm nhieàu vieäc taøn baïo, sau bò em laø Thaïch Hoå gieát cheát.

(6) Lyù Tö: gian thaàn ñôøi Taàn Thuûy Hoaøng, huøa theo vôùi Thuûy Hoaøng laøm nhieàu ñieàu baïo ngöôïc, sau bò Trieäu Cao ñaàu caùo, nhaân ñoù bò toäi tru dieät.

(7) Trieäu Cao: gian thaàn ñoàng thôøi vôùi Lyù Tö. Trieäu Cao gieát vua Nhò Theá laø con cuûa Taàn Thuûy Hoaøng, laäp con thöù cuûa Thuûy Hoaøng laø Töû Anh leân ngoâi.

Töû Anh leân ngoâi xong lieàn xöû Trieäu cao toäi tru di ba hoï.

(8) Haàu Caûnh: loaïn thaàn ñôøi vua Löông Voõ Ñeá (502-540), khôûi binh laøm phaûn, baét nhoát Löông Voõ Ñeá cho ñeán cheát. Sau bò Traàn Baù Tieân gieát cheát.

(9) Vuõ Vaên, töùc Vuõ Vaên Hoùa Caäp, beà toâi cuûa Tuøy Döông Ñeá (589-604), sau phaûn nghòch gieát vua, cuoái cuøng bò nghóa thaàn cuûa Tuøy Döông Ñeá laø Boäc Xaï gieát cheát.

(10) Chöõ “trung quoác” ôû ñaây ñöôïc duøng vôùi yù nghóa laø ñaát nöôùc ôû giöõa, phaân bieät vôùi caùc xöù “man di” bao quanh. Cuõng xuaát phaùt töø ñaây maø veà sau coù teân nöôùc Trung Quoác nhö hieän nay.

QUYEÅN HAÏ

1023

“Ngaøy tröôùc, coù laàn ñöùc Khoång töû muoán ñeán soáng nôi mieàn Cöûu di.(1) Coù ngöôøi hoûi: ‘Daân aáy thoâ loã, bieát laøm sao?’

Khoång töû ñaùp: ‘Ngöôøi quaân töû ñaõ ôû ñoù thì laøm sao coøn coù söï thoâ loã?’ Nhö vaäy, chaúng phaûi baäc thaùnh hieàn caâu neä phaân bieät di ñòch vôùi trung quoác, chæ taïi ngöôøi ñôøi töï phaân bieät nhö vaäy maø thoâi.

“Hôn nöõa, nhö sao Baéc thaàn ôû giöõa trôøi maø ôû nöôùc Teà thaáy laø phöông baéc. Theo ñoù maø xeùt ra thì caùc xöù Teà, Loã, Haùn, Nguïy chaéc gì ñaõ laø ôû giöõa? Nhö ôû nôi ñaây goïi ñoù laø gioáng rôï mieàn taây, thì nôi ñoù laïi goïi ñaây laø luõ moïi phía ñoâng. Nhö vaäy bieát ñaâu laø ôû giöõa?

“Döôùi voøm trôøi cao, treân maët ñaát roäng, soâng nuùi meânh moâng coù bieát bao nhieâu laø xöù sôû, laáy soá trieäu öùc maø ghi chaúng xieát, bieát nôi naøo laø ôû giöõa, nôi naøo laø bôø meù? “Ñöùc Phaät nhìn khaép vuõ truï bao la naøy, thaáy moät theá giôùi coù traêm öùc maët trôøi maët traêng chaúng qua chæ nhö moät haït caûi, huoáng chi caùi theá giôùi nhoû chæ coù moät maët trôøi vaø moät maët traêng naøy!

“Saùch Luaän ngöõ noùi: ‘Nghe nhieàu, choïn laáy ñieàu toát maø laøm theo.’(2) Vì theá toâi toân troïng caùi hoïc roäng lôùn cuûa ñaïo Phaät maø laøm theo. Ví nhö moät gioït nöôùc bieån chöùa ñuû muøi vò traêm doøng soâng, neáu roõ bieát ñöôïc ñaïo phaùp xuaát theá thì caùi hoïc cuûa theá gian khoâng caàn nhoïc söùc cuõng töï nhieân naém ñöôïc.”

(1)

Saùch Haùn thö cheùp raèng, di ñòch ôû phöông ñoâng coù 9 gioáng: Khuyeån di, Ö di, Phöông di , Huyønh di, Baïch di, Xích di, Huyeàn di, Phong di vaø Döông di.

Mieàn Cöûu di laø chæ xöù sôû cuûa 9 gioáng daân di ñòch naøy, töùc naèm veà bieân giôùi phía ñoâng cuûa Trung Hoa. (2) Trích töø saùch Luaän ngöõ, chöông VII, tieát 27.

1024

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

辯明三教經典 客又問妙明曰。至寶光而不華。至辭愨而 不飾。言約而至者麗,事寡而達者明。故珠玉 少而貴,瓦礫多而賤。聖人製六經,不過數萬 餘言。老子說道德經,不過五千餘言。今見佛 經卷以萬計,言以億數。自非一人力所堪能, 蓋繁而不要也。 妙明曰。牟子云。江東異於行潦者,深廣 也。泰山別於丘陵者,高大也。若夫深不異於 行潦,則孺子浴其淵。高不出於丘陵,則跛羊 陵其巓。 摩天之翼不居萑葦之莖。吞舟之魚不處溪 塘之水。剖蚌蛤之腹求明月之珠,探枳棘之巢 求鸞鳳之卵,必難獲者。何也。蓋小不容於 大,而大不處乎小也。 故萬斛之鼎不可滿以盂水。一鈞之鐘不可 容於流泉。合抱之木,豈適用以茅茨。尋尺之 棘安能負於廣厦。

QUYEÅN HAÏ

1025

Bieän minh Tam giaùo kinh ñieån Khaùch höïu vaán Dieäu Minh vieát: Chí baûo quang nhi baát hoa, chí töø xaùc nhi baát söùc, ngoân öôùc nhi chí giaû leä, söï quaû nhi ñaït giaû minh. Coá chaâu ngoïc thieåu nhi quyù, ngoõa lòch ña nhi tieän. Thaùnh nhaân cheá luïc kinh, baát quaù soá vaïn dö ngoân.

Laõo töû thuyeát Ñaïo ñöùc kinh, baát quaù nguõ thieân dö ngoân.

Kim kieán Phaät kinh, quyeån dó vaïn keá, ngoân dó öùc soá, töï phi nhaát nhaân löïc sôû kham naêng, caùi phieàn nhi baát yeáu daõ.

Dieäu Minh vieát: Maâu töû vaân: Giang ñoâng dò ö haønh laïo giaû, thaâm quaûng daõ; Thaùi sôn bieät ö khöu laêng giaû, cao ñaïi daõ. Nhöôïc phuø thaâm baát dò ö haønh laïo, taéc nhuï töû duïc kyø uyeân; cao baát xuaát ö khöu laêng, taéc baû döông laêng kyø ñieân.

Ma thieân chi döïc, baát cö hoaøn vi chi haønh. Thoân chaâu chi ngö, baát xöû kheâ ñöôøng chi thuûy. Phaãu baïng caùp chi phuùc caàu minh nguyeät chi chaâu, thaùm chæ cöùc chi saøo caàu loan phuïng chi noaõn, taát nan hoaïch giaû. Haø daõ? Caùi tieåu baát dung ö ñaïi, nhi ñaïi baát xöû hoà tieåu daõ.

Coá vaïn hoäc chi ñænh baát khaû maõn dó vu thuûy. Nhaát quaân chi chung, baát khaû dung ö löu tuyeàn. Hieäp baõo chi moäc, khôûi thích duïng dó mao tyø? Taàm xích chi cöùc, an naêng phuï ö quaûng haï?

1026

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

故器有寬隘,量有巨細,材有勝劣,物有輕 重,德有厚薄,道有淺深,法有權實,機有大 小,所處之分未有乖也。

QUYEÅN HAÏ

1027

Coá khí höõu khoan aûi, löôïng höõu cöï teá, taøi höõu thaéng lieät, vaät höõu khinh troïng, ñöùc höõu haäu baïc, ñaïo höõu thieån thaâm, phaùp höõu quyeàn thaät, cô höõu ñaïi tieåu, sôû xöù chi phaân vò höõu quai daõ.

且佛之經也,前說億劫之事,後道萬世之

Thaû Phaät chi kinh daõ, tieàn thuyeát öùc kieáp chi söï, haäu

要。至於無始未萌之前,二儀肇形之際,其遠

ñaïo vaïn theá chi yeáu, chí ö voâ thuûy vò manh chi tieàn, nhò

不可推,其事不可紀,其微不可握,其纖不可 入。佛悉彌綸於廣大之外,剖析其窈渺之內。

nghi trieäu hình chi teá, kyø vieãn baát khaû suy, kyø söï baát khaû kyû, kyø vi baát khaû aùc, kyø tieâm baát khaû nhaäp, Phaät taát di luaân ö quaûng ñaïi chi ngoaïi, phaãu tích kyø yeåu mieãu chi noäi, dó

以至高天無極之上,厚地無極之下。莫不示諸

chí cao thieân voâ cöïc chi thöôïng, haäu ñòa voâ cöïc chi haï, maïc

斯乎,如指其掌也。

baát thò chö tö hoà, nhö chæ kyø chöôûng daõ.

所明旣博,文奚爲繁。卷萬言億亦未足爲

Sôû minh kyù baùc, vaên heà vi phieàn, quyeån vaïn ngoân öùc, dieäc vò tuùc vi ña, haø baát yeáu chi höõu da? Khôûi ñaëc dó nhaát

多。何不要之有耶。豈特以一人力所堪能,然

nhaân löïc sôû kham naêng, nhieân haäu dó vi ñaéc hyõ? Thí nhö

後以爲得矣。譬如渴人飲海,飽而自足,焉知

khaùt nhaân aåm haûi, baõo nhi töï tuùc, yeân tri kyø dö tai?

其餘哉。 今人皮膚之學,偏要排佛,纔讀數十卷 書,心忿忿然,遽以排佛爲急務。 嗚呼。世人力排佛教,猶側一掌而翳日 光,抱一石而塞巨浸。其於功也,不亦勞乎。

Kim nhaân bì phu chi hoïc, thieân yeáu baøi Phaät, taøi ñoäc soå thaäp quyeån thö, taâm phaãn phaãn nhieân, cöï dó baøi Phaät vi caáp vuï.

OÂ hoâ, theá nhaân löïc baøi Phaät giaùo, do traéc nhaát chöôûng nhi eá nhaät quang, baõo nhaát thaïch nhi taéc cöï taåm. Kyø ö coâng döõ, baát dieäc lao hoà?

1028

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

16. Bieän minh kinh ñieån cuûa Tam giaùo

K

haùch laïi hoûi(1) thieàn sö Dieäu Minh raèng: “Ngoïc cöïc quyù thì saùng choùi maø khoâng coù veû ñeïp taàm thöôøng, lôøi thaáu lyù thì khoâng trau chuoát hoa myõ; noùi giaûn löôïc maø thaáu lyù môùi laø lôøi hay, vieäc laøm ít maø ñaït keát quaû môùi laø saùng suoát. Cho neân chaâu ngoïc ít maø ñöôïc quyù troïng, ngoùi gaïch nhieàu maø bò xem reû. Thaùnh nhaân laøm ra Luïc kinh khoâng quaù maáy vaïn lôøi, Laõo töû noùi Ñaïo ñöùc kinh khoâng hôn naêm ngaøn chöõ. Nay thaáy kinh Phaät coù ñeán haøng vaïn quyeån, haøng traêm ngaøn lôøi, söùc moät ngöôøi khoâng theå tieáp nhaän noåi, laø bôûi quaù röôøm raø maø khoâng thieát yeáu.”

Thieàn sö Dieäu Minh ñaùp: “Maâu töû(2) noùi raèng: ‘Bieån Ñoâng saâu roäng neân khaùc vôùi vuõng nöôùc ñoïng beân ñöôøng, Thaùi sôn cao lôùn neân khaùc vôùi ñoài goø.’ Neáu chaúng saâu hôn vuõng nöôùc ñoïng thì ñöùa treû con cuõng taém ñöôïc taän ñaùy; neáu chaúng cao hôn ñoài goø thì con deâ queø cuõng leân ñöôïc tôùi ñænh.

“Loaøi chim bay taän trôøi xanh chaúng naùu mình trong ñaùm lau saäy; loaøi caù lôùn nuoát caû con thuyeàn khoâng soáng trong nöôùc suoái, nöôùc ao. Nhö moå buïng con trai ñeå tìm haït (1)

Baøi naøy noái tieáp cuoäc ñoái thoaïi trong baøi tröôùc.

Maâu töû, hoïc giaû Phaät giaùo soáng vaøo ñôøi Hieán Ñeá (190-219), cuoái trieàu Haùn. OÂng laø ngöôøi coù taøi, hoïc löïc uyeân baùc nhöng khoâng ra laøm quan maø chæ chuyeân nghieân cöùu Phaät hoïc. OÂng coù tröôùc taùc saùch Lyù hoaëc luaän goàm 37 thieân, baøy toû nhöõng ñieåm chí lyù, chaân chaùnh cuûa ñaïo Phaät ñeå phaù tröø nhöõng söï nghi hoaëc, taø kieán.

(2)

QUYEÅN HAÏ

1029

chaâu minh nguyeät, moø toå chim treân caây quyùt hoâi(1) ñeå tìm tröùng chim loan chim phuïng, aét laø khoù ñöôïc! Vì sao vaäy?

Vì choã nhoû heïp khoâng chöùa noåi vaät lôùn lao, maø vaät lôùn lao chaúng ôû nôi nhoû heïp. Cho neân, khoâng theå duøng nöôùc trong cheùn laøm ñaày caùi vaïc(2) muoân hoäc,(3) caùi thuøng moät quaân(4) khoâng theå chöùa caû doøng nöôùc suoái. Caây to moät oâm leõ naøo duøng laøm coät choáng leàu tranh? Caây taùo gai nhoû beù sao coù theå choáng ñôõ ngoâi nhaø to roäng?

“Cho neân ñoà vaät coù roäng heïp, söùc chöùa coù lôùn nhoû, taøi coù cao thaáp, vaät coù ñaét reû, ñöùc coù daøy moûng, ñaïo coù saâu caïn, phaùp coù quyeàn thaät, cô coù lôùn nhoû, tuøy choã maø phaân boá chöa töøng coù söï traùi leõ.

“Laïi noùi veà kinh Phaät, tröôùc thì noùi vieäc xaûy ra trong traêm ngaøn kieáp, sau thì noùi chuyeän thieát yeáu cuûa muoân ñôøi, cho ñeán thuôû ban sô chöa coù muoân vaät, trôøi ñaát vöøa môùi töôïng hình, thaät laø xa xoâi khoâng theå suy löôøng, vieäc nhieàu khoâng theå ghi cheùp, nhoû nhieäm khoâng theå naém baét, kín heïp khoâng theå böôùc vaøo. Ñöùc Phaät thoâng hieåu moïi vieäc roäng lôùn beân ngoaøi, phaân tích choã saâu xa nhoû nhieäm nhaát beân trong, cho ñeán coõi trôøi voâ taän veà phía treân, coõi ñaát voâ taän veà phía döôùi, khoâng gì maø khoâng chæ roõ nhö trong loøng baøn tay.

“Choã saùng toû ñaõ bao truøm ñeán theá thì vaên töø ñaâu phaûi röôøm raø, duø ñeán haøng vaïn quyeån, haøng traêm ngaøn lôøi cuõng (1)

Quyùt hoâi, coøn goïi laø caây caâu quaát, caây chanh gai, laø loaïi caây töông töï nhö caây cam nhöng quaû raát ñaéng, thaân coù nhieàu gai nhoïn, quaû duøng laøm thuoác.

Quaû haùi non baøo cheá thaønh chæ thaät, quaû haùi vaøo muøa thu baøo cheá thaønh chæ xaùc, ñeàu laø caùc vò thuoác baéc.

(2) Vaïc: duïng cuï thôøi xöa duøng ñeå naáu, gioáng nhö caùi chaûo lôùn nhöng coù 3 chaân ñeå töï ñöùng vöõng, nhö ngaøy nay vaãn coøn nghe noùi ñeán vaïc daàu.

(3) Hoäc: teân moät duïng cuï ño löôøng thôøi coå, moãi hoäc baèng 10 ñaáu, moãi ñaáu laïi coù 10 thaêng.

(4) Quaân: ñôn vò ño löôøng thôøi xöa, moãi quaân coù ba möôi caân.

1030

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

chöa ñuû goïi laø nhieàu, coù choã naøo laø khoâng thieát yeáu ñaâu?

Leõ naøo chæ xeùt ôû choã söùc moät ngöôøi tieáp nhaän ñöôïc heát môùi cho laø ñöôïc hay sao? Ví nhö ngöôøi khaùt uoáng nöôùc, ñaõ côn khaùt thì thoâi, caàn chi bieát ñeán choã nöôùc coøn thöøa?

QUYEÅN HAÏ

1031

khôûi taâm höøng höïc nhö löûa ñoát, gaáp ruùt xem vieäc baøi baùc ñaïo Phaät laø caáp baùch!

“Caùi hoïc caïn côït cuûa ngöôøi ñôøi nay, chæ theo ñònh kieán maø baøi baùc ñaïo Phaät, vöøa ñoïc qua vaøi möôi quyeån saùch ñaõ

“Than oâi! Söùc cuûa ngöôøi ñôøi maø baøi baùc ñaïo Phaät, khaùc naøo nhö nghieâng baøn tay ñeå che aùnh maët trôøi, nhö oâm moät hoøn ñaù maø ngaên con soâng lôùn! Ra coâng nhö theá, chaúng phaûi cuõng laø meät nhoïc laém ñoù sao?”

辯明三教至道

Bieän minh Tam giaùo chí ñaïo

如是我聞。諸佛蓋爲一大事因緣,入山修 道,證果度生。後之學者必效先覺之所爲,乃 可以明此一大事也,亦以深隠山居,思惟此 事。有客至而問曰。師居於此爲何事乎。 一元曰。學佛道也。 曰。佛道之理可得聞乎。 曰。恣汝所問,吾卽答之。 客曰。釋道二家之法,本是異端,師何以學 之。 曰。先生何爲出此言也。 客曰。道之虛無。釋之寂滅。豈不是異端 也。

Nhö thò ngaõ vaên: Chö Phaät caùi vò nhaát ñaïi söï nhaân duyeân, nhaäp sôn tu ñaïo, chöùng quaû ñoä sanh. Haäu chi hoïc giaû, taát hieäu tieân giaùc chi sôû vi, naõi khaû dó minh thöû nhaát ñaïi söï daõ, dieäc dó thaâm aån sôn cö tö duy thöû söï. Höõu khaùch chí nhi vaán vieát: Sö cö ö thöû, vi haø söï hoà?

Nhaát Nguyeân vieát: Hoïc Phaät ñaïo daõ.

Vieát: Phaät ñaïo chi lyù, khaû ñaéc vaên hoà?

Vieát: Töù nhöõ sôû vaán, ngoâ töùc ñaùp chi.

Khaùch vieát: Thích Ñaïo nhò gia chi phaùp, boån thò dò ñoan, sö haø dó hoïc chi?

Vieát: Tieân sanh haø vi xuaát thöû ngoân daõ?

Khaùch vieát: Ñaïo chi hö voâ, Thích chi tòch dieät, khôûi baát thò dò ñoan daõ?

1032

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

餘笑而反問曰。子曾讀虛無寂滅之書不。

QUYEÅN HAÏ

Dö tieáu nhi phaûn vaán vieát: Töû taèng ñoäc hö voâ tòch dieät chi thö phuû?

答曰。異端之教不足觀也。

Ñaùp vieát: Dò ñoan chi giaùo baát tuùc quan daõ.

Vieát: Bæ thö thöôïng vò naêng ñoäc, yeân thöùc dò ñoan chi

曰。彼書尙未能讀,焉識異端之道乎。非 是教之異端,自是仁者執異端也。使仁者若知 孔子則知佛老。因不知孔子,則反謗釋道矣。

1033

ñaïo hoà? Phi thò giaùo chi dò ñoan, töï thò nhaân giaû chaáp dò ñoan daõ. Söû nhaân giaû nhöôïc tri Khoång töû, taéc tri Phaät Laõo.

Nhaân baát tri Khoång töû, taéc phaûn baùng Thích, Ñaïo hyõ. Baát

不聞張無盡曰。吾學佛然後能知儒。此言實

vaên Tröông Voâ Taän vieát: Ngoâ hoïc Phaät nhieân haäu naêng tri

爲至當。

Nho. Thöû ngoân thaät vi chí ñaùng.

客拜而再問曰。三教至道俱可聞乎。

Khaùch baùi nhi taùi vaán vieát: Tam giaùo chí ñaïo, caâu khaû vaên hoà? Ñaùp vieát: Vaên khaû vaên, duy khuûng baát naêng haønh daõ.

答曰。聞可聞,唯恐不能行也。若能行 持,可以爲孔子,可以爲老子,可以成佛矣。若 聞而不信,信而不行,猶畫餅之不充饑也。

Nhöôïc naêng haønh trì, khaû dó vi Khoång töû, khaû dó vi Laõo töû, khaû dó thaønh Phaät hyõ. Nhöôïc vaên nhi baát tín, tín nhi baát haønh, du hoïa bính chi baát sung cô daõ.

客曰。師今說之,我當行也。

Khaùch vieát: Sö kim thuyeát chi, ngaõ ñöông haønh daõ.

一元曰。三教至道但是一心。心者,人之

Nhaát Nguyeân vieát: Tam giaùo chí ñaïo, ñaõn thò nhaát taâm.

本源也。釋云。心是法中王。道云。心是衆

Taâm giaû, nhaân chi boån nguyeân daõ. Thích vaân: Taâm thò phaùp trung vöông. Ñaïo vaân: Taâm thò chuùng chi vöông. Nho vaân:

之王。儒云。心是人之主。一切諸法皆不出

Taâm thò nhaân chi chuû. Nhaát thieát chö phaùp, giai baát xuaát ö

於心也。

taâm daõ.

王不動,萬性自安。心不亂,諸邪不起。正 所謂。心有主則不能動矣。

Vöông baát ñoäng, vaïn taùnh töï an. Taâm baát loaïn, chö taø baát khôûi. Chaùnh sôû vò: taâm höõu chuû, taéc baát naêng ñoäng hyõ.

1034

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

釋云。心地法門,非在舌辯。道云。心地 下功,全拋世事。儒云。說不如行,行不如 到。俱要終竆至實,畢到斯源。了義還宗隨機 赴感。 故孔子以寂然不動爲體,感而遂通爲用。 佛以定爲體,慧爲用也。老子以虛無爲體,妙 有爲用。亦此意也。

QUYEÅN HAÏ

1035

Thích vaân: Taâm ñòa phaùp moân, phi taïi thieät bieän. Ñaïo vaân: Taâm ñòa haï coâng, toaøn phao theá söï. Nho vaân: Thuyeát baát nhö haønh, haønh baát nhö ñaùo. Caâu yeáu chung cuøng chí thaät, taát ñaùo tö nguyeân. Lieãu nghóa hoaøn toâng, tuøy cô phoù caûm.

Coá Khoång töû dó tòch nhieân baát ñoäng vi theå, caûm nhi toaïi thoâng vi duïng. Phaät dó ñònh vi theå, hueä vi duïng daõ. Laõo töû dó hö voâ vi theå, dieäu höõu vi duïng, dieäc thöû yù daõ.

Ta hoà, phi ñoäc kim chi hoïc giaû, baát kieán Phu töû chi ñaïo,

嗟乎。非讀今之學者不見夫子之道,不識 夫子之心。當時聖門顏子,號爲具體,盡平生 力量只道得箇瞻之在前,忽焉在後。如有所立 卓爾,竟捉摸未著。

baát thöùc Phu töû chi taâm. Ñöông thôøi Thaùnh moân Nhan

而聖人分明八字打開,向諸弟子曰。二三 子,以我爲隱乎,吾無隱乎爾。以此觀之,聖人 未嘗迴避諸弟子,而諸弟子自蹉過了。

ñeä töû vieát: Nhò tam töû, dó ngaõ vi aån hoà, ngoâ voâ aån hoà nhó.

亦如佛說法華經曰。此經開方便門,示眞 實相。是法華經藏深固幽遠。無人能到。何 以故。是法非思量分別之所能解。一切聲 聞,緣覺所不能知。一切諸大菩薩亦不能知。 唯佛與佛乃能究盡。

khai phöông tieän moân, thò chaân thaät töôùng. Thò Phaùp Hoa

嗚呼。三乘賢聖尙不能測其佛智,况凡夫

töû, hieäu vi cuï theå, taän bình sanh löïc löôïng chæ ñaïo: ñaéc caù chieâm chi taïi tieàn, hoát yeân taïi haäu. Nhö höõu sôû laäp traùc nhó, kính troùc maïc vò tröôùc.

Nhi thaùnh nhaân phaân minh baùt töï ñaû khai, höôùng chö Dó thöû quan chi, thaùnh nhaân vò thöôøng hoài tî chö ñeä töû, nhi chö ñeä töû töï tha quaù lieãu.

Dieäc nhö Phaät thuyeát Phaùp Hoa kinh vieát: Thöû kinh kinh taïng, thaâm coá u vieãn, voâ nhaân naêng ñaùo. Haø dó coá? Thò phaùp phi tö löôïng phaân bieät chi sôû naêng giaûi. Nhaát thieát Thanh vaên, Duyeân giaùc sôû baát naêng tri. Nhaát thieát chö ñaïi Boà Taùt, dieäc baát naêng tri. Duy Phaät döõ Phaät, naõi naêng cöùu taän.

OÂ hoâ! Tam thöøa hieàn thaùnh, thöôïng baát naêng traéc kyø Phaät trí, huoáng phaøm phu nhi naêng traéc ñaïc tai? Phaøm tình

1036

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

而能測度哉。凡情欲測佛智如取螢火燒須彌 山,全無交涉,但徒勞神爾。 不知佛眞法身猶若虛空。應物現形如水中 月。廣則包羅法界,窄則纖芥難投。用時則法 界全彰,放下則一塵不立,直得虛空粉碎,大地 平沈,魔外心寒,人天膽丧。如斯至道,豈文字 語言而可測也。 不見華嚴的意曰。法界之寬,太虛莫能喻 其量。一眞之妙,千聖安可齊其功。卽此用離 此用,奮然角虎之威。明頭來暗頭來,猛矣鐵 牛之勢。擲大千於八方之外,非正非偏。納須 彌於一芥之中,不迫不隘。 謂其空兮,全眞獨露。謂其有兮,纖跡不 存。二乘聲聞不能窺其涯涘。登地菩薩未能 了其圓融。唯上根上機頓悟於一時一刻。彼 小乘小器更修於多劫多生。如此者,豈凡愚淺 見之可測哉。 金剛經云。 若以色見我, 以音聲求我,

QUYEÅN HAÏ

1037

duïc traéc Phaät trí, nhö thuû huyønh hoûa thieâu Tu-di sôn, toaøn voâ giao thieäp, ñaõn ñoà lao thaàn nhó.

Baát tri Phaät chaân phaùp thaân do nhöôïc hö khoâng, öùng vaät hieän hình nhö thuûy trung nguyeät. Quaûng taéc bao la phaùp giôùi, traùch taéc tieâm giôùi nan ñaàu. Duïng thôøi taéc phaùp giôùi toaøn chöông, phoùng haï taéc nhaát traàn baát laäp. Tröïc ñaéc hö khoâng phaán toaùi, ñaïi ñòa bình traàm. Ma ngoaïi taâm haøn, nhaân thieân ñaûm taùng. Nhö tö chí ñaïo, khôûi vaên töï ngöõ ngoân nhi khaû traéc daõ?

Baát kieán Hoa Nghieâm ñích yù vieát: Phaùp giôùi chi khoan, thaùi hö maïc naêng du kyø löôïng. Nhaát chaân chi dieäu, thieân thaùnh an khaû teà kyø coâng. Töùc thöû duïng ly thöû duïng, phaán nhieân giaùc hoå chi oai. Minh ñaàu lai aùm ñaàu lai, maõnh hyõ thieát ngöu chi theá. Tròch ñaïi thieân ö baùt phöông chi ngoaïi, phi chaùnh phi thieân, naïp Tu-di ö nhaát giôùi chi trung, baát baùch baát aûi.

Vò kyø khoâng heà, toaøn chaân ñoäc loä. Vò kyø höõu heà, tieâm tích baát toàn. Nhò thöøa Thanh vaên baát naêng khuy kyø nhai só. Ñaêng ñòa Boà Taùt vò naêng lieãu kyø vieân dung. Duy thöôïng caên thöôïng cô ñoán ngoä ö nhaát thôøi nhaát khaéc. Bæ tieåu thöøa tieåu khí caùnh tu ö ña kieáp ña sanh, Nhö thöû giaû, khôûi phaøm ngu thieån kieán chi khaû traéc tai?

Kim Cang kinh vaân: Nhöôïc dó saéc kieán ngaõ.

Dó aâm thanh caàu ngaõ.

1038

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Thò nhaân haønh taø ñaïo.

是人行邪道, 不能見如來。 又云。無法可說,是名說法。云何為人演 說。不取於相,如如不動。 道云。視不得見,聽不得聞,離種種邊 名,名曰妙道。又云。道難說,須當自悟。法 可傳,道不可傳也。 儒云。視不用目,聽不用耳。離耳目之 用,自然得性。又云。道本無言,言生理喪。 若將聲色化民,是爲末也。 深推三教至道皆不在乎傳受文字也。 莊子云。使道之可傳,人莫不傳之子孫。 道之可獻,人莫不獻之君親。其不可傳獻 者,無他。中無主而外無其證也。 又云。夫子欲見溫伯雪子久矣。及見,寂 無一言。及出,子路怪而問曰。夫子欲見溫伯

1039

Baát naêng kieán Nhö Lai. Höïu vaân: Voâ phaùp khaû thuyeát, thò danh thuyeát phaùp, Vaân haø vò nhaân dieãn thuyeát? Baát thuû ö töôùng, nhö nhö baát ñoäng. Ñaïo vaân: Thò baát ñaéc kieán, thính baát ñaéc vaên, ly chuûng chuûng bieân danh, danh vieát dieäu ñaïo. Höïu vaân: Ñaïo nan thuyeát tu ñöông töï ngoä. Phaùp khaû truyeàn, ñaïo baát khaû truyeàn daõ.

Nho vaân: Thò baát duïng muïc, thính baát duïng nhó. Ly nhó muïc chi duïng, töï nhieân ñaéc taùnh. Höïu vaân: Ñaïo boån voâ ngoân, ngoân sanh lyù taùng. Nhöôïc töông thanh saéc hoùa daân, thò vi maït daõ.

Thaâm suy tam giaùo chí ñaïo, giai baát taïi hoà truyeàn thoï vaên töï daõ.

Trang töû vaân: Söû ñaïo chi khaû truyeàn, nhaân maïc baát truyeàn chi töû toân? Ñaïo chi khaû hieán, nhaân maïc baát hieán chi quaân thaân? Kyø baát khaû truyeàn hieán giaû, voâ tha. Trung voâ chuû, nhi ngoaïi voâ kyø chöùng daõ.

Höïu vaân: Phu töû duïc kieán OÂn Baù Tuyeát töû cöûu hyõ. Caäp kieán, tòch voâ nhaát ngoân. Caäp xuaát, Töû Loä quaùi nhi vaán vieát: Phu töû duïc kieán OÂn Baù Tuyeát töû cöûu hyõ, duyeân haø voâ nhaát

雪子久矣,緣何無一言乎。孔子曰。此人目擊

ngoân hoà? Khoång töû vieát: Thöû nhaân muïc kích nhi ñaïo toàn,

而道存,不可以容言音矣。

baát khaû dó dung ngoân aâm hyõ.

1040

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

要知夫子之道實是超出語言。非類今之世 人,只工文字而不修道德。但要人爵而不修天 爵。 不見論語云。天何言哉。四時行焉,百物 生焉,天何言哉。 又云。夫子之文章,可得而聞也。夫子之

QUYEÅN HAÏ

1041

Yeáu tri Phu töû chi ñaïo, thaät thò sieâu xuaát ngöõ ngoân, phi loaïi kim chi theá nhaân, chæ coâng vaên töï, nhi baát tu ñaïo ñöùc. Ñaõn yeáu nhaân töôùc nhi baát tu thieân töôùc.

Baát kieán Luaän ngöõ vaân: Thieân haø ngoân tai! Töù thôøi haønh yeân, baùch vaät sanh yeân. Thieân haø ngoân tai!

Höïu vaân: Phu töû chi vaên chöông, khaû ñaéc nhi vaên daõ?

Phu töû chi ngoân taùnh, döõ thieân ñaïo, baát khaû ñaéc nhi vaên

言性與天道不可得而聞也。又云。德行本 也,文藝末也。

daõ? Höïu vaân: Ñöùc haïnh boån daõ, vaên ngheä maït daõ.

周子通書曰。不知務道德,而以文辭爲能 者,藝焉而已矣。昔者齊桓公讀書於堂上,有 斲輪者告曰。公所讀書者,古人糟粕也,不得 眞醇之味。

töø vi naêng giaû, ngheä yeân nhi dó hyõ. Tích giaû Teà Hoaøn coâng

亦如達磨西來,不立文字,教外別傳,直指 人心,見性成佛。奚拘於文字語言乎。

truyeàn, tröïc chæ nhaân taâm, kieán taùnh thaønh Phaät, heà caâu ö

從上三教聖人本是無言無說。只爲後人迷 失眞智,不得已而開箇門戶與後人也。惜乎後 人不行,是誰之咎歟。

Tuøng thöôïng Tam giaùo thaùnh nhaân, boån thò voâ ngoân voâ

佛眼遠和尙曰。學者不可泥於文字語言。 蓋文字語言依他作解,障自悟門,不能出言象 之表。

Chu töû thoâng thö vieát: Baát tri vuï ñaïo ñöùc, nhi dó vaên ñoäc thö ö ñöôøng thöôïng, höõu traùc luaân giaû caùo vieát: Coâng sôû ñoäc thö giaû, coå nhaân tao phaùch daõ, baát ñaéc chaân thuaàn chi vò.

Dieäc nhö Ñaït-ma taây lai, baát laäp vaên töï, giaùo ngoaïi bieät vaên töï ngöõ ngoân hoà?

thuyeát, chæ vò haäu nhaân meâ thaát chaân trí, baát ñaéc dó nhi khai caù moân hoä döõ haäu nhaân daõ. Tích hoà haäu nhaân baát haønh, thò thuøy chi cöûu dö.

Phaät Nhaõn Vieãn hoøa thöôïng vieát: Hoïc giaû baát khaû neä ö vaên töï ngöõ ngoân. Caùi vaên töï ngöõ ngoân, y tha taùc giaûi, chöôùng töï ngoä moân, baát naêng xuaát ngoân töôïng chi bieåu.

1042

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

昔達觀頴初見石門聰和尙,室中馳騁口舌 之辯。聰曰。子之所說,乃紙上語,則未極 其奥。須用眞叅實悟。悟則超然卓立,不乘 言,不滯句。如師子王哮吼百獸震駭。回觀文 字之學,何啻以十較百,以千較萬也。 諸仁者。况以道源不遠,性海非遙。但向 己求,莫從他覓。覓卽不得,得亦不眞。人能 弘道,非道弘人。易云。百姓日用而不知,深 可痛也。 於戲。今生不了,永入輪迴。朝若得聞,夕 死可矣。 仲尼言。欲學至道,須當絶念於未萌,治心 於 未 起 。 莫見乎隱,莫顯乎微。所謂誠其意 者,毋自欺也。

QUYEÅN HAÏ

1043

Tích Ñaït Quan Dónh sô kieán Thaïch Moân Thoâng hoøa thöôïng, thaát trung trì sính khaåu thieät chi bieän. Thoâng vieát: Töû chi sôû thuyeát, naõi chæ thöôïng ngöõ, taéc vò cöïc kyø aùo. Tu duïng chaân tham thaät ngoä, ngoä taéc sieâu nhieân traùc laäp, baát thöøa ngoân, baát treä cuù. Nhö sö töû vöông hao hoáng, baùch thuù chaán haõi. Hoài quan vaên töï chi hoïc, haø ñeà dó thaäp giaùc baùch, dó thieân giaùc vaïn daõ.

Chö nhaân giaû! Huoáng dó ñaïo nguyeân baát vieãn, taùnh haûi phi dieâu. Ñaõn höôùng kyû caàu, maïc tuøng tha mòch, Mòch töùc baát ñaéc, ñaéc dieäc baát chaân. Nhaân naêng hoaèng ñaïo, phi ñaïo hoaèng nhaân. Dòch vaân: Baùch taùnh nhaät duïng nhi baát tri, thaâm khaû thoâng daõ.

OÂ hoâ! Kim sanh baát lieãu, vónh nhaäp luaân hoài. Trieâu nhöôïc ñaéc vaên, tòch töû khaû hyõ!

Troïng Ni ngoân: Duïc hoïc chí ñaïo, tu ñöông tuyeät nieäm ö vò manh, trò taâm ö vò khôûi. Maïc kieán hoà aån, maïc hieån hoà vi, sôû vò thaønh kyø yù giaû, voâ töï khi daõ.

Laõo töû ngoân: Duïc ñaéc chí ñaïo, tu ly kieán vaên giaùc tri.

老子言。欲得至道,須離見聞覺知,忘心忘 境,直要忘忘。忘無可忘,斯爲眞忘。

Vong taâm vong caûnh, tröïc yeáu vong vong. Vong voâ khaû

能人言。谷入至道,須離作止任滅。若說 有覺,猶未離幻。離遠離幻,亦復遠離。一而 三,三而一,皆此道也。

dieät. Nhöôïc thuyeát höõu giaùc, do vò ly huyeãn, ly vieãn ly

儒曰。毋意,毋心,毋固,毋我。道曰。無

töôùng, voâ danh, voâ naêng, voâ sôû. Thích vieát: Voâ ngaõ, voâ

vong, tö vi chaân vong.

Naêng Nhaân ngoân: Duïc nhaäp chí ñaïo, tu ly taùc chæ nhaäm huyeãn dieäc phuïc vieãn ly. Nhaát nhi tam, tam nhi nhaát, giai thöû ñaïo daõ.

Nho vieát: Voâ yù, voâ taâm, voâ coá, voâ ngaõ. Ñaïo vieát: Voâ

1044

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

相,無名,無能,無所。釋曰。無我,無人,無 懀,無愛。是故三教聖人皆不越這箇道理也。 孔子曰。吾有知乎哉。無知也。 楞嚴經云。知見立知,即無明本。知見無 見。斯卽涅槃。 般若偈云。般若無知,無事不知。般若無 見,無事不見。空生以無說而說。天帝以無聞 而聞。斯乃眞般若之妙道也。

QUYEÅN HAÏ

1045

nhaân, voâ taéng, voâ aùi. Thò coá Tam giaùo thaùnh nhaân giai baát vieät giaù caù ñaïo lyù daõ.

Khoång töû vieát: Ngoâ höõu tri hoà tai! Voâ tri daõ.

Laêng Nghieâm kinh vaân: Tri kieán laäp tri, töùc voâ minh boån. Tri kieán voâ kieán, tö töùc Nieát-baøn.

Baùt-nhaõ keä vaân: Baùt-nhaõ voâ tri, voâ söï baát tri. Baùt-nhaõ voâ kieán, voâ söï baát kieán. Khoâng sanh dó voâ thuyeát nhi thuyeát.

Thieân ñeá dó voâ vaên nhi vaên, tö naõi chaân Baùt-nhaõ chi dieäu ñaïo daõ.

Lieät töû vaân: Thò dó thaùnh nhaân coâng cao nhò nghi, nhi

列子云。是以聖人功高二儀,而不仁。明 逾日月,而常昏。不仁者,施恩不望報。常昏 者,照而無心也。無爲而治者,亦如是也。

baát nhaân. Minh du nhaät nguyeät, nhi thöôøng hoân. Baát nhaân

孔子教人,在明明德,在新民,在止於至 善。能推此理而行可以爲孔子也。

chæ ö chí thieän. Naêng suy thöû lyù nhi haønh, khaû dó vi Khoång

老子教人,以誠而入,以默而守,以柔而 用。能推此理而行,則可以爲老子也。

dó nhu nhi duïng. Naêng suy thöû lyù nhi haønh, taéc khaû dó vi

佛氏教人,廣行慈悲願力之道。大慈者,與 一切眾生之樂。大悲者,拔一切眾生之苦。大 願者。願眾生成正覺也。大力者,度眾生出三 界也。能推此理而行,可以成佛也。

giaû, thi aân baát voïng baùo. Thöôøng hoân giaû, chieáu nhi voâ taâm daõ. Voâ vi nhi trò giaû, dieäc nhö thò daõ.

Khoång töû giaùo nhaân, taïi minh minh ñöùc, taïi taân daân, taïi töû daõ.

Laõo töû giaùo nhaân, dó thaønh nhi nhaäp, dó maëc nhi thuû, Laõo töû daõ.

Phaät thò giaùo nhaân, quaûng haønh töø bi nguyeän löïc chi ñaïo. Ñaïi töø giaû, döõ nhaát thieát chuùng sanh chi laïc. Ñaïi bi giaû, baït nhaát thieát chuùng sanh chi khoå. Ñaïi nguyeän giaû, nguyeän chuùng sanh thaønh chaùnh giaùc daõ. Ñaïi löïc giaû, ñoä chuùng sanh xuaát tam giôùi daõ. Naêng suy thöû lyù nhi haønh, khaû dó thaønh Phaät daõ.

1046

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

夫至道者,如秋月之流空,若閑雲之出岫。 赤洒洒,活鱍鱍,圓陀陀,光爍爍。玄之又 玄,妙之又妙者也。 今以略說三教至道與汝知之。若談妙 理,竆劫說不可盡也。 吁。聖人空費老婆心,知音不用頻頻舉。 吾勸仁者,同發佛心,同修佛道,同生佛國,同 成佛果也。 客稽首而退,謝曰。信受奉行。

QUYEÅN HAÏ

1047

Phuø chí ñaïo giaû, nhö thu nguyeät chi löu khoâng. Nhöôïc nhaøn vaân chi xuaát tuï, xích saùi saùi, hoaït baùt baùt, vieân ñaø ñaø, quang thöôùc thöôùc, huyeàn chi höïu huyeàn, dieäu chi höïu dieäu giaû daõ.

Kim dó löôïc thuyeát tam giaùo chí ñaïo, döõ nhöõ tri chi.

Nhöôïc ñaøm dieäu lyù, cuøng kieáp thuyeát baát taän daõ.

Hu! Thaùnh nhaân khoâng phí laõo baø taâm, tri aâm baát duïng taàn taàn cöû. Ngoâ khuyeán nhaân giaû ñoàng phaùt Phaät taâm, ñoàng tu Phaät ñaïo, ñoàng sanh Phaät quoác, ñoàng thaønh Phaät quaû daõ.

Khaùch kheå thuû nhi thoái, taï vieát: Tín thoï phuïng haønh.

17. Bieän minh choã chí ñaïo trong Tam giaùo

T

oâi coù nghe raèng:(1) Chö Phaät vì moät vieäc nhaân duyeân lôùn neân vaøo nuùi tu haønh, chöùng thaønh ñaïo quaû cöùu ñoä chuùng sanh. Nhöõng ngöôøi haäu hoïc aét phaûi noi theo choã laøm cuûa baäc ñaõ giaùc ngoä môùi coù theå thaáu roõ vieäc ñaïi söï aáy, neân cuõng phaûi aån mình trong röøng nuùi maø suy xeùt vieäc naøy. Coù ngöôøi tìm ñeán hoûi raèng: “Thaày ôû ñaây laøm gì?”

Nhaát Nguyeân ñaùp: “Hoïc ñaïo Phaät.”

Laïi hoûi: “Coù theå noùi cho toâi nghe caùi lyù cuûa ñaïo Phaät ñöôïc chaêng?” Ñaùp: “OÂng cöù tuøy yù hoûi, toâi seõ ñaùp.”

(1)

Lôøi ngaøi Nhaát Nguyeân Toâng Boån töï xöng.

Khaùch noùi: “Giaùo phaùp cuûa hai ñaïo Thích, Laõo voán ñeàu laø nhöõng söï dò ñoan, thaày theo hoïc laøm gì?”

Nhaát Nguyeân hoûi: “Vì sao oâng laïi noùi nhö vaäy?”

Khaùch ñaùp: “Caùi hö voâ cuûa ñaïo Laõo, söï tòch dieät cuûa ñaïo Phaät, chaúng phaûi ñeàu laø dò ñoan ñoù sao?”

Nhaát Nguyeân cöôøi hoûi laïi raèng: “OÂng ñaõ töøng ñoïc nhöõng saùch noùi veà hö voâ, tòch dieät hay chöa?” Ñaùp: “Ñoù laø giaùo phaùp dò ñoan, chaúng caàn xem ñeán.”

Nhaát Nguyeân noùi: “Kinh saùch cuûa hoï oâng coøn chöa ñoïc, sao bieát ñöôïc laø ñaïo dò ñoan? Nhö vaäy chaúng phaûi giaùo phaùp caùc ñaïo aáy laø dò ñoan, maø chính laø töï oâng chaáp laáy söï dò ñoan. Neáu oâng hieåu ñöôïc Khoång töû, aét seõ hieåu ñöôïc

1048

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

Phaät, Laõo. Vì khoâng hieåu Khoång töû neân môùi choáng baùng vôùi Phaät, Laõo ñoù thoâi. Tröông Voâ Taän noùi raèng: ‘Ta nhôø hoïc Phaät roài sau môùi roõ ñöôïc ñaïo Nho.’ Lôøi aáy thaät ñuùng lyù thay!”

Khaùch chaép tay vaùi, hoûi tieáp raèng: “Thaày coù theå noùi cho toâi nghe lyù roát raùo cuûa caû Tam giaùo ñöôïc chaêng?” Ñaùp: “Nghe thì coù theå ñöôïc, chæ sôï oâng khoâng theå laøm theo. Neáu nhö thöôøng laøm theo thì coù theå trôû thaønh nhö Khoång töû, nhö Laõo töû, cuõng coù theå thaønh Phaät. Coøn nhö nghe maø chaúng tin, hoaëc tin maø chaúng laøm, thì coù khaùc chi caùi baùnh veõ, khoâng theå no loøng.”

Khaùch thöa raèng: “Xin thaày giaûng giaûi, toâi nguyeän seõ laøm theo.”

Nhaát Nguyeân noùi: “Choã roát raùo trong caû Tam giaùo chæ moät söï nhaát taâm maø thoâi. Taâm laø nguoàn coäi cuûa con ngöôøi. Ñaïo Phaät noùi: ‘Taâm laø vua caùc phaùp.’ Ñaïo Laõo noùi: ‘Taâm laø vua cuûa chuùng.” Ñaïo Nho noùi: ‘Taâm laø chuû cuûa ngöôøi.’

“Taát caû phaùp ñeàu khoâng ra ngoaøi taâm. Neáu vua chaúng ñoäng aét muoân daân ñeàu yeân oån, taâm khoâng roái loaïn thì nhöõng ñieàu taø vaïy khoâng sanh khôûi. Ñoù thaät laø: Taâm coù chuû ñònh aét khoâng theå roái loaïn. “Ñaïo Phaät daïy: ‘Phaùp moân taâm ñòa khoâng phaûi ôû nôi söï bieän luaän.’ Ñaïo Laõo noùi: “Taâm ñòa ra coâng, vieäc ñôøi döùt saïch.” Ñaïo Nho noùi: ‘Noùi khoâng baèng laøm, laøm khoâng baèng ñaït tôùi.’ Thaûy ñeàu noùi söï thieát yeáu laø choã roát cuøng chaân thaät, ñaït tôùi nguoàn coäi naøy, thaáu roõ thaät nghóa, quay veà coäi goác, tuøy cô duyeân maø coù söï caûm öùng.

“Cho neân, ñöùc Khoång töû laáy söï vaéng laëng chaúng ñoäng laøm theå, choã duïng laø caûm öùng maø thoâng suoát; ñöùc Phaät

QUYEÅN HAÏ

1049

laáy taâm an ñònh laøm theå, choã duïng laø trí hueä. Laõo töû laáy hö voâ laøm theå, choã duïng laø hieän höõu nhieäm maàu. Ñeàu laø cuøng moät yù nhö theá.

“Than oâi! Khoâng chæ laø hoïc giaû ñôøi nay khoâng thaáy ñöôïc ñaïo Phu töû, khoâng hieåu ñöôïc loøng Phu töû, cho ñeán trong soá moân ñeä ñöông thôøi coù Nhan töû(1) ñöôïc xem laø ñaày ñuû ñöùc haïnh cuûa baäc thaùnh,(2) nhöng duøng heát söùc bình sanh cuõng chæ noùi ñöôïc raèng: ‘Môùi nhìn thaáy tröôùc maët, boãng hieän laïi sau löng...”(3) nhö ñöùng söøng söõng ñoù nhöng roát cuøng chaúng theå naém baét, sôø moù ñöôïc.

“Tuy vaäy, ñöùc Khoång töû ñaõ môû baøy chæ baûo raát roõ raøng.

Ngaøi daïy caùc moân ñeä raèng: ‘Caùc oâng cho raèng ta coù choã che giaáu ö? Ta khoâng che giaáu ñieàu chi caû.’(4) Theo ñoù maø xeùt ra, thaùnh nhaân chöa heà coù söï che giaáu, traùnh neù caùc ñeä töû, chæ do haøng ñeä töû töï coù choã sai leäch, hieåu laàm ñoù thoâi.

“Laïi nhö trong kinh Phaùp hoa, Phaät daïy: “Kinh naøy môû caùnh cöûa phöông tieän, chæ roõ töôùng chaân thaät.” Kinh Phaùp (1)

Nhan töû: töùc Nhan Hoài, cuõng goïi laø Nhan Uyeân.

Saùch Maïnh töû, quyeån 2, chöông Coâng Toân Söûu (thöôïng) noùi: “... Caùc oâng Töû Du, Töû Haï, Töû Tröông ñeàu coù moät phaàn ñöùc haïnh cuûa baäc thaùnh; caùc oâng Nhieãm Ngöu, Maãn Töû, Nhan Uyeân coù ñuû caùc ñöùc haïnh cuûa baäc thaùnh, chæ laø keùm hôn.” (子夏,子游,子張皆有聖人之一體。冉牛,閔子,顏淵 則具體而微。- Töû Haï, Töû Du, Töû Tröông giai höõu thaùnh nhaân chi nhaát theå, Nhieãm Ngöu, Maãn Töû, Nhan Uyeân taéc cuï theå nhi vi.) Nguyeân baûn Haùn vaên chæ noùi Nhan töû “hieäu vi cuï theå” (號爲具體), chính laø chæ ñeán yù nghóa ñoaïn naøy.

(3) Trong saùch Luaän ngöõ, quyeån 5, chöông 9, tieát 10, oâng Nhan Uyeân khen raèng: “Ñaïo cuûa thaày ta caøng troâng leân thì thaáy caøng cao, caøng duøi vaøo thì caøng bieát laø kieân coá, môùi nhìn thaáy tröôùc maët, boãng hieän laïi sau löng...”

(4) Saùch Luaän ngöõ, chöông 7, tieát 23: “Nhò tam töû, dó ngaõ vi aån hoà? Ngoâ voâ aån hoà nhó! Ngoâ voâ haønh nhi baát döõ nhò tam töû giaû. Thò Khaâu daõ. (二三子以 我為隱乎？吾無隱乎爾！吾無行而不與二三子者，是丘也。) “Caùc oâng cho raèng ta coù choã che giaáu ö? Ta khoâng che giaáu ñieàu chi caû. Ta khoâng laøm ñieàu gì maø khoâng cho caùc oâng bieát. Khaâu naøy laø nhö vaäy.”

(2)

1050

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

hoa naøy haøm chöùa söï saâu xa, kieân coá vaø aån maät, huyeàn nhieäm, khoâng ai coù theå thaáu trieät noåi. Vì sao vaäy? Phaùp naøy khoâng theå duøng söï suy löôøng phaân bieät maø hieåu ñöôïc.

Heát thaûy Thanh vaên, Duyeân giaùc ñeàu khoâng hieåu noåi, cho ñeán taát caû caùc vò ñaïi Boà Taùt cuõng khoâng hieåu noåi. Chæ rieâng Phaät vôùi Phaät môùi coù theå cöùu xeùt ñeán cuøng phaùp aáy.

“Than oâi! Caùc vò hieàn thaùnh trong ba thöøa(1) coøn khoâng theå suy löôøng trí Phaät, huoáng chi phaøm phu laïi coù theå xeùt löôøng ñöôïc sao? Laáy caùi tình thöùc cuûa ngöôøi phaøm maø suy löôøng trí Phaät, khaùc naøo duøng chuùt löûa ñom ñoùm maø ñoát nuùi Tu-di! Thaät khoâng chuùt aûnh höôûng gì, chæ uoång coâng khoù nhoïc. Naøo bieát raèng Phaùp thaân chaân thaät cuûa Phaät döôøng nhö hö khoâng, öùng theo vaät maø hieän ra hình nhö traêng döôùi nöôùc, khi roäng thì bao truøm caû phaùp giôùi, khi heïp thì nhoû nhö haït caûi cuõng khoù loït vaøo, khi duøng ñeán thì caû phaùp giôùi ñeàu hieän roõ, khi buoâng boû thì moät haït buïi cuõng chaúng thaønh, cho ñeán noãi hö khoâng naùt nghieàn, coõi ñaát san baèng, chìm maát, chuùng ma ngoaïi ñaïo kinh hoàn, khaép haøng trôøi ngöôøi khieáp sôï. Choã roát raùo cuûa ñaïo laø nhö theá, coù theå duøng vaên töï, ngoân ngöõ maø suy löôøng ñöôïc sao?

“Kinh Hoa nghieâm coù yù chính raèng: ‘Choã roäng lôùn cuûa phaùp giôùi, hö khoâng chaúng saùnh baèng. Choã maàu nhieäm chaân thaät duy nhaát, duø ngaøn vò thaùnh ra coâng cuõng khoâng theo kòp. Chính laø choã duøng, cuõng lìa khoûi choã duøng,(2) (1)

Ba thöøa: Thanh vaên thöøa, Duyeân giaùc thöøa vaø Boà Taùt thöøa. Caùc vò tu taäp theo Thanh vaên thöøa chöùng töø sô quaû (quaû vò thaáp nhaát) Tu-ñaø-hoaøn trôû leân ñeàu ñöôïc toân xöng laø baäc thaùnh.

(2) Ngaøi Baùch Tröôïng ñeán tham hoïc vôùi Maõ Toå. Toå ñöa tay chæ caây phaát traàn döïng caïnh giöôøng. Baùch Tröôïng noùi: ‘Chính laø choã duøng, cuõng lìa khoûi choã duøng.’ Toå noùi: ‘OÂng ngaøy sau boùc môû vaøi mieáng da, laáy ai laø ngöôøi?’ Baùch

QUYEÅN HAÏ

1051

phaán chaán nhö coïp ra oai;(1) choã saùng ñeán, choã toái ñeán,(2) maïnh meõ nhö uy theá con traâu saét;(3) neùm caû theá giôùi Ñaïi thieân ra ngoaøi taùm höôùng cuõng khoâng ngay khoâng leäch; eùp nuùi Tu-di vaøo trong moät haït caûi cuõng khoâng cheøn eùp, chaät heïp.

“Baûo ñoù laø khoâng, sao rieâng coù söï chaân thaät hieån baøy; coøn baûo laø coù, thì duø moät daáu tích nhoû nhieäm cuõng khoâng toàn taïi. Haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc khoâng theå thaáy ñöôïc bôø beán; cho ñeán haøng Boà Taùt töø Sô ñòa trôû leân(4) cuõng chöa hieåu roõ heát choã vieân dung. Chæ coù baäc caên cô cao toät môùi ñoán ngoä töùc thôøi, coøn haïng caên khí nhoû nhoi aét phaûi tu taäp traûi qua nhieàu ñôøi nhieàu kieáp.

“Nhö vaäy, keû phaøm tuïc ngu si, thaáy bieát noâng caïn, leõ naøo coù theå xeùt löôøng ñöôïc sao?

Tröôïng caàm caây phaát traàn döïng leân. Toå noùi: “Chính laø choã duøng, cuõng lìa khoûi choã duøng.’ Baùch Tröôïng treo caây phaát traàn leân choã cuõ. Maõ Toå lieàn heùt lôùn. Baùch Tröôïng nhaân ñoù ñaïi ngoä, nhöng vì tieáng heùt lôùn quaù neân tai ñieác ñeán ba ngaøy.

(1) Hoaøng Baù ñeán tham vaán Baùch Tröôïng, Toå hoûi: “ÔÛ ñaâu ñeán ñaây?” Hoaøng Baù ñaùp: “Töø nuùi Ñaïi Huøng.” Baùch Tröôïng hoûi: “ÔÛ nuùi Ñaïi Huøng, coù thaáy con coïp lôùn khoâng?” Hoaøng Baù beøn giaû laøm tö theá con coïp. Baùch Töôïng caàm caây buùa, giaû theá nhö cheùm coïp. Hoaøng Baù lieàn taùt truùng Baùch Tröôïng moät caùi. Baùch Töôïng cöôøi ha haû, hoâm sau thaêng ñöôøng noùi vôùi ñaïi chuùng: “Nuùi Ñaïi huøng coù moät con coïp lôùn, laõo taêng vöøa bò noù vaû moät phaùt.”

(2) Saùch Nguõ ñaêng hoäi nguyeân, quyeån 4, keå chuyeän hoøa thöôïng Phoå Hoùa thöôøng rung moät caùi chuoâng nhoû roài noùi: “Saùng ñeán thì ñaùnh choã saùng, toái ñeán thì ñaùnh choã toái, boán phöông taùm höôùng ñeán thì ñaùnh nhö gioù xoaùy, hö khoâng ñeán thì ñaùnh khoâng döøng nghæ.” (明頭來,明頭打。暗頭來,暗頭 打。四方八面來,旋風打。虛空來, 連架打。- Minh ñaàu lai, minh ñaàu ñaû. AÙm ñaàu lai, aùm ñaàu ñaû. Töù phöông baùt dieän lai, toaøn phong ñaû. Hö khoâng lai, lieân giaù ñaû.)

(3) Uy theá con traâu saét (thieát ngöu chi theá): döïa theo yù trong moät baøi keä cuûa cö só Baøng Uaån, noùi raèng chæ coù con traâu baèng saét laø khoâng sôï tieáng gaàm cuûa loaøi sö töû. YÙ noùi söï duõng maõnh khoâng coøn bieát sôï laø gì.

(4) Nguyeân baûn Haùn vaên duøng “ñaêng ñòa Boà Taùt”. Haøng Boà Taùt tu taäp laàn löôït traûi qua 52 ñòa vò, töø thaáp ñeán cao goàm coù: Thaäp tín, Thaäp truï, Thaäp haïnh, Thaäp hoài höôùng, Thaäp ñòa, Ñaúng giaùc vaø Dieäu giaùc. Töø khi chöùng ñaéc Sô ñòa trong Thaäp ñòa thì goïi laø Boà Taùt ñaêng ñòa.

1052

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

“Kinh Kim Cang daïy raèng: Neáu duøng saéc thaáy Ta, Duøng aâm thanh caàu Ta. Laø ngöôøi haønh taø ñaïo, Chaúng theå thaáy Nhö Lai. “Laïi noùi: ‘Khoâng moät phaùp naøo coù theå thuyeát, ñoù goïi laø thuyeát phaùp... Chaúng chaáp giöõ nôi töôùng, nhö nhö chaúng ñoäng.’

“Laõo giaùo noùi: ‘Nhìn khoâng theå thaáy, nghe chaúng theå nghe, lìa khoûi moïi giôùi haïn, ñoù goïi laø dieäu ñaïo.’ Laïi noùi: ‘Ñaïo khoù giaûng noùi, phaûi töï chöùng ngoä. Phaùp coù theå truyeàn, nhöng ñaïo khoâng theå truyeàn.’

“Nho giaùo noùi: ‘Thaáy khoâng duøng maét, nghe chaúng duøng tai, lìa boû choã duøng cuûa maét vaø tai töï nhieân ñaït ñöôïc taùnh.’

Laïi noùi: ‘Ñaïo voán khoâng lôøi. Khôûi neân lôøi noùi thì chaân lyù tieâu maát. Neáu duøng aâm thanh, hình saéc ñeå giaùo hoùa daân thì ñoù chæ laø vieäc ôû ngoïn maø thoâi.’

“Xeùt thaät saâu xa choã roát raùo cuûa ñaïo trong Tam giaùo, ñeàu khoâng do nôi söï truyeàn daïy baèng vaên töï. Trang töû noùi: ‘Ví nhö ñaïo coù theå truyeàn ñöôïc, sao ngöôøi ta laïi khoâng truyeàn cho con chaùu? Ví nhö ñaïo maø daâng hieán ñöôïc, sao ngöôøi ta laïi khoâng daâng hieán cho nhöõng ngöôøi mình toân kính?’ Sôû dó ñaïo khoâng theå truyeàn, khoâng theå daâng hieán, chæ laø vì khi beân trong chöa laøm chuû ñöôïc taâm thì beân ngoaøi thaät khoâng coù gì ñeå chöùng ñaéc.

“Laïi keå chuyeän raèng: ‘Phu töû(1) muoán gaëp OÂn Baù Tuyeát töû ñaõ laâu. Ñeán khi gaëp roài, laëng thinh khoâng noùi lôøi naøo.

(1)

Phu töû: töùc Khoång töû.

QUYEÅN HAÏ

1053

Khi ra veà, Töû Loä laáy laøm laï hoûi raèng: ‘Thaày muoán gaëp OÂn Baù Tuyeát töû ñaõ laâu, nay sao laïi khoâng noùi lôøi naøo?’ Khoång töû ñaùp: ‘Ngöôøi aáy chæ caàn ñöôïc taän maét nhìn thaáy thì coøn coù ñaïo, khoâng theå chaáp nhaän lôøi noùi, ngoân ngöõ.’

“Neân bieát raèng ñaïo cuûa Phu töû thaät laø vöôït khoûi ngoân ngöõ, khoâng gioáng nhö ngöôøi ñôøi nay chæ gioûi vaên töï maø khoâng tu ñaïo ñöùc, chæ ñaët naëng danh vò vôùi con ngöôøi maø khoâng tu laáy söï cao quyù theo ñaïo trôøi.

“Saùch Luaän ngöõ vieát: ‘Trôøi noùi gì ñaâu? Boán muøa chuyeån vaän, traêm vaät sanh soâi. Trôøi coù noùi gì ñaâu?’(1) Laïi noùi: ‘Vaên chöông cuûa ñöùc Phu töû coù theå ñöôïc nghe, coøn lôøi Phu töû noùi veà baûn taùnh cuøng vôùi thieân ñaïo thì khoâng theå ñöôïc nghe.”(2) Laïi noùi: ‘Ñöùc haïnh laø coäi goác, vaên ngheä laø ngoïn.”

“Trong saùch Thoâng thö cuûa Chu töû(3) coù noùi: ‘Khoâng chuyeân ñaïo ñöùc maø gioûi vaên töø, ñoù chæ laø caùi ngheà maø thoâi.’ Thuôû xöa, Teà Hoaøn Coâng ñoïc saùch nôi thö phoøng, coù ngöôøi thôï laøm baùnh xe baûo raèng: ‘Ngaøi ñoïc saùch ñoù chæ laø caën baõ cuûa coå nhaân, khoâng theå coù ñöôïc caùi muøi vò chaân thaät thuaàn khieát.’

“Ngaøi Ñaït-ma töø AÁn Ñoä sang ñaây, khoâng laäp thaønh vaên töï, rieâng truyeàn ngoaøi giaùo ñieån, chæ thaúng nôi taâm ngöôøi, (1)

Ñaây daãn lôøi ñöùc Khoång töû ghi trong Luaän ngöõ, chöông Döông hoùa thöù 17.

Nguyeân vaên cuûa tieát 18 naøy laø nhö sau: 子曰：予欲無言！子貢曰：

子如不言，則小子何述焉？子曰：天何言哉？四時行焉，百物 生焉，天何言哉？(Töû vieát: Dö duïc voâ ngoân! Töû Coáng vieát: Töû nhö baát

ngoân, tieåu töû haø thuaät yeân? Töû vieát: Thieân haø ngoân tai? Töù thôøi haønh yeân, baùch vaät sanh yeân. Thieân haø ngoân tai? – Khoång töû noùi: Ta muoán khoâng noùi.

Töû Coáng thöa: Neáu Thaày khoâng noùi, chuùng con bieát hoïc theo nhö theá naøo?

Khoång töû noùi: Trôøi noùi gì ñaâu? Boán muøa chuyeån vaän, traêm vaät sanh soâi. Trôøi coù noùi gì ñaâu?)

(2) Ñaây daãn lôøi Töû Coáng trong Luaän ngöõ, chöông 5, tieát 12.

(3) Chu töû: töùc Chu Lieâm Kheâ.

1054

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

thaáy taùnh thaønh Phaät, naøo coù caâu neä nôi vaên töï, ngoân ngöõ?

“Töø tröôùc caùc baäc thaùnh trong Tam giaùo voán laø khoâng noùi, khoâng thuyeát, chæ vì ngöôøi ñôøi sau meâ môø chaân trí neân baát ñaéc dó môùi khai môû ra giaùo moân ñeå daïy ngöôøi haäu theá. Tieác thay, ngöôøi ñôøi sau laïi chaúng laøm theo, nhö vaäy laø loãi cuûa ai?

“Hoøa thöôïng Phaät Nhaõn Vieãn noùi: ‘Ngöôøi hoïc khoâng neân caâu neä ôû vaên töï, ngoân ngöõ. Heát thaûy vaên töï, ngoân ngöõ ñeàu laø döïa theo ngöôøi khaùc maø hieåu neân laøm chöôùng ngaïi söï toû ngoä cuûa chính mình, khieán cho khoâng theå thoaùt ra khoûi caùi giôùi haïn bieåu ñaït cuûa ngoân töø.’

“Ngaøy tröôùc, laàn ñaàu oâng Ñaït Quan Huùc gaëp hoøa thöôïng Thaïch Moân Thoâng, chæ muoán tranh taøi bieän luaän. Hoøa thöôïng noùi: ‘Nhöõng ñieàu oâng noùi ñeàu chæ laø lôøi ghi cheùp treân giaáy, ñeàu chöa ñaït tôùi choã uyeân aùo roát cuøng, caàn phaûi coù söï tham cöùu cho ñeán choã chaân thaät chöùng ngoä. Ñaït ngoä roài thì sieâu vieät söøng söõng giöõa trôøi, chaúng döïa theo lôøi noùi, chaúng troùi buoäc nôi caâu chöõ, nhö sö töû chuùa gaàm roáng, caùc loaøi thuù ñeàu khieáp sôï, quay nhìn laïi caùi hoïc vaên töï khaùc naøo nhö laáy haøng chuïc so vôùi haøng traêm, laáy haøng ngaøn so vôùi haøng vaïn.

“Naøy caùc vò! Huoáng chi, nguoàn ñaïo voán chaúng xa, bieån taùnh thaät khoâng ngaên caùch, chæ caàn quay laïi caàu nôi chính mình, ñöøng chaïy theo ngöôøi khaùc maø tìm; duø tìm cuõng khoâng coù ñöôïc, duø ñöôïc cuõng khoâng phaûi chaân thaät. Ngöôøi coù theå laøm cho ñaïo roäng truyeàn, ñaïo khoâng theå laøm cho ngöôøi phaùt trieån. Kinh Dòch noùi: ‘Traêm hoï thöôøng duøng haèng ngaøy maø khoâng bieát, thaät ñaùng thöông thay!’

QUYEÅN HAÏ

1055

“Than oâi! Ngay trong ñôøi naøy neáu khoâng lieãu ngoä, aét phaûi maõi maõi chìm trong luaân hoài. ‘Saùng ñöôïc nghe ñaïo, chieàu cheát cuõng vui.’(1) “Khoång töû daïy raèng: ‘Muoán hoïc choã roát raùo cuûa ñaïo, phaûi döùt moïi nieäm töôûng töø khi coøn chöa chôùm, trò taâm yù khi chöa sanh khôûi... Ñöøng cho raèng giaáu kín thì khoâng thaáy, vieäc nhoû thì khoâng baøy roõ.’ Ñoù chính laø laøm cho taâm yù chaân thaønh, khoâng töï doái mình.

“Laõo töû noùi: ‘Muoán ñöôïc choã roát raùo cuûa ñaïo, phaûi lìa boû söï thaáy, nghe, nhaän bieát; queân taâm, queân caûnh, cho ñeán queân caû caùi queân. Queân ñöôïc ñieàu khoâng theå queân môùi thaät laø queân.’ “Ñöùc Phaät Thích-ca daïy raèng: ‘Muoán vaøo ñöôïc choã roát raùo cuûa ñaïo, phaûi lìa boû heát moïi söï taïo taùc, döøng nghæ, nhaän laáy, dieät boû. Neáu noùi coù choã giaùc ngoä töùc laø chöa lìa khoûi huyeãn aûo. Ngay caû söï lìa khoûi huyeãn aûo cuõng lìa boû ñi. Moät maø ba, ba maø moät, ñoù laø ñaïo vaäy.’ “Ñaïo Nho daïy: ‘Khoâng giöõ yù rieâng, khoâng ñònh thôøi haïn, khoâng coá chaáp ñieàu ñaõ bieát, khoâng lo cho rieâng mình.’ Ñaïo Laõo daïy: ‘Khoâng hình töôùng, khoâng teân goïi, khoâng coù ngöôøi laøm, khoâng coù vieäc ñöôïc laøm.’ Nhaø Phaät noùi: ‘Khoâng coù töï ngaõ, khoâng coù ngöôøi khaùc, khoâng oaùn gheùt, khoâng luyeán aùi.’ Cho neân, thaùnh nhaân trong Tam giaùo ñeàu khoâng vöôït qua moät lyù ñaïo aáy.

“Khoång töû noùi: ‘Ta bieát ñöôïc gì chaêng? Ta khoâng bieát chi caû.’

Kinh Laêng Nghieâm noùi: ‘Thaáy bieát maø cho laø bieát, töùc laø goác cuûa voâ minh. Thaáy bieát maø khoâng thaáy bieát, ñoù töùc laø Nieát-baøn.’

(1)

Ñaây trích lôøi ñöùc Khoång töû: “Trieâu vaên ñaïo tòch töû khaû hyõ.”

1056

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

“Keä Baùt-nhaõ raèng: ‘Baùt-nhaõ khoâng bieát nhöng khoâng vieäc gì khoâng bieát; Baùt-nhaõ khoâng thaáy nhöng khoâng vieäc gì khoâng thaáy.

“Ngaøi Khoâng Sanh(1) laáy söï khoâng noùi ñeå noùi, Thieân ñeá(2) laáy söï khoâng nghe ñeå nghe. Ñoù laø ñaïo nhieäm maàu cuûa Baùt-nhaõ chaân thaät.

“Lieät töû noùi: ‘Cho neân, baäc thaùnh nhaân coâng cao nhö trôøi ñaát maø chaúng nhaân; saùng toû nhö maët trôøi, maët traêng maø thöôøng toái. Chaúng nhaân laø thi aân maø khoâng mong söï baùo ñaùp; thöôøng toái laø chieáu saùng moät caùch voâ taâm. Khoâng laøm maø trò yeân cuõng laø nghóa aáy.’

“Khoång töû daïy ngöôøi ‘laøm toû raïng ñöùc taùnh saün coù, laøm cho daân ngaøy caøng môùi meû, ñaït ñeán möùc chí thieän”. Neáu xeùt theo leõ aáy maø laøm thì coù theå ñöôïc nhö Khoång töû.

“Laõo töû daïy ngöôøi ‘laáy ñöùc chaân thaønh maø vaøo, laáy söï laëng leõ maø giöõ, laáy söï nhu thuaän maø duøng’. Neáu xeùt theo leõ aáy maø laøm thì coù theå ñöôïc nhö Laõo töû. “Ñaïo Phaät daïy ngöôøi ‘thi haønh roäng raõi töø, bi, nguyeän, löïc.’ Ñaïi töø laø mang ñieàu vui ñeán cho taát caû chuùng sanh.

QUYEÅN HAÏ

1057

Ñaïi bi laø cöùu vôùt khoå ñau cho taát caû chuùng sanh. Ñaïi nguyeän laø nguyeän cho taát caû chuùng sanh ñeàu thaønh Chaùnh giaùc. Ñaïi löïc laø ñoä cho heát thaûy chuùng sanh ñeàu ra khoûi Ba coõi.”(1) Neáu xeùt theo leõ aáy maø laøm thì coù theå thaønh Phaät.

“Choã roát raùo cuûa ñaïo ví nhö vaàng traêng thu löôùt giöõa trôøi cao roäng, nhö ñaùm maây boàng beành vöøa thoaùt khoûi khe nuùi, hoaùt nhieân töï taïi, linh hoaït sanh ñoäng, troøn vaønh vaïnh, saùng rôõ rôõ, ñaõ nhieäm maàu laïi caøng theâm maàu nhieäm.

“Nay toâi ñaõ noùi sô qua choã roát raùo cuûa ñaïo trong Tam giaùo ñeå oâng ñöôïc bieát. Neáu noùi veà lyù nhieäm maàu thì duø troïn kieáp cuõng khoâng noùi heát.

“OÂi! Thaùnh nhaân luoáng phí taâm töø bi, keû hieåu nhau ñaâu caàn phaûi noùi nhieàu. Toâi khuyeân moïi ngöôøi haõy cuøng nhau phaùt khôûi taâm Boà-ñeà, cuøng tu theo ñaïo Phaät, cuøng sanh veà coõi Phaät, cuøng thaønh töïu quaû Phaät.”

Khaùch cuùi ñaàu baùi bieät, thöa raèng: “Toâi xin tin nhaän vaø kính caån laøm theo.”

(1)

Khoâng Sanh: töùc ngaøi Tu-boà-ñeà (Subhūti), dòch nghóa laø Thieän Hieän, Thieän Caùt, Thieän Nghieäp... Ngaøi laø moät trong 10 vò ñaïi ñeä töû cuûa Phaät, ñöôïc Phaät khen ngôïi laø Giaûi khoâng ñeä nhaát (ngöôøi hieåu roõ nhaát veà nghóa khoâng) trong caùc ñeä töû haøng Thanh vaên.

(2) Thieân ñeá (Sanskrit: Indra), hay Thieân Ñeá thích, teân laø Thích-ñeà-hoaøn-nhaân (釋提桓因), dòch nghóa laø Naêng thieân chuû, laø vò vua ôû coõi trôøi Ñao-lî, goàm 33 caûnh trôøi (Tam thaäp tam thieân 三十三天; Sanskrit: trāyas-triṃśa).

(1)

Ba coõi (Tam giôùi): töùc Duïc giôùi, Saéc giôùi vaø Voâ saéc giôùi. Taát caû chuùng sanh trong voøng luaân hoài khoâng ra ngoaøi ba coõi naøy, neân noùi ‘ra khoûi ba coõi’ cuõng ñoàng nghóa nhö noùi ‘thoaùt khoûi luaân hoài’.

1058

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

辯明三教優劣,勸修淨土論 或問曰。儒釋道三教,有同異不,有優劣 不。 一元曰。亦同亦不同,亦優亦不優。 或曰。師言何謂也。 曰。大量者用之,卽同卽優。小機者執 之,卽異卽劣。總從一性上起用,只是機見差 別,有同異優劣也。 或曰。同異優劣之理,可得聞乎。 曰。張無盡問大慧禪師云。堯舜禹湯皆聖 人也,佛竟不言之,何耶。師曰。堯舜禹湯比 梵王帝釋有優劣不。 無盡曰。堯舜禹湯豈可比梵王帝釋何論優 劣。師曰。佛以梵釋爲凡夫也。餘可知矣。 公乃擊節而歎曰。堯舜禹湯不及梵王帝釋 遠矣。佛以梵釋猶爲凡夫,始知佛是聖中之 聖,天中之天,無上法王,正等正覺。

QUYEÅN HAÏ

1059

Bieän minh Tam giaùo öu lieät, khuyeán tu Tònh ñoä luaän Hoaëc vaán vieát: Nho, Thích, Ñaïo tam giaùo, höõu ñoàng dò phuû, höõu öu lieät phuû?

Nhaát Nguyeân vieát: Dieäc ñoàng dieäc baát ñoàng, dieäc öu dieäc baát öu.

Hoaëc vieát: Sö ngoân haø vò daõ?

Vieát: Ñaïi löôïng giaû duïng chi, töùc ñoàng töùc öu. Tieåu cô giaû chaáp chi, töùc dò töùc lieät. Toång tuøng nhaát taùnh thöôïng khôûi duïng, chæ thò cô kieán sai bieät, höõu ñoàng dò öu lieät daõ.

Hoaëc vieát: Ñoàng dò öu lieät chi lyù, khaû ñaéc vaên hoà?

Vieát: Tröông Voâ Taän vaán Ñaïi Hueä thieàn sö vaân: Nghieâu, Thuaán, Voõ, Thang giai thaùnh nhaân daõ, Phaät caùnh baát ngoân chi, haø da? Sö vieát: Nghieâu, Thuaán, Voõ, Thang tyû Phaïm vöông Ñeá thích höõu öu lieät phuû?

Voâ Taän vieát: Nghieâu, Thuaán, Voõ, Thang khôûi khaû tyû Phaïm vöông Ñeá thích, haø luaän öu lieät.

Sö vieát: Phaät dó Phaïm Thích vi phaøm phu daõ, dö khaû tri hyõ.

Coâng naõi kích tieát nhi thaùn vieát: Nghieâu, Thuaán, Voõ, Thang baát caäp Phaïm vöông Ñeá thích vieãn hyõ. Phaät dó Phaïm Thích do vi phaøm phu, thuûy tri Phaät thò thaùnh trung chi thaùnh, thieân trung chi thieân, voâ thöôïng Phaùp vöông, chaùnh ñaúng chaùnh giaùc.

1060

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

昔時吳主孫權問尙書令闞澤曰。仲尼,老 子,得與佛比對不。闞澤曰。若將孔老二家比 較佛法,遠之遠矣。所以然者。孔老設教法天 制用,不敢違天。佛之設教,諸天奉行,不敢違 佛。以此言之,實非比對,明矣。 豈不見書云。士希賢,賢希聖,聖希天。天 中至尊無非玉帝。玉帝比羅漢猶吏比進士,况 佛乎。佛是菩薩,緣覺,聲聞之師,是爲聖師 也。 又問。仙道比佛道何如。 答。神仙尙受玉帝所轄,豈可比於佛也。 况以仙道難修,又有墜落之日。佛道易學,永 無退轉之時。 楞嚴經云。世有十種神仙,俱不曾修正 覺,報盡還墮諸趣。若要出生死,超凡聖,唯佛 道爾。 昔日釋迦讚弗沙佛云。 天上天下無如佛, 十方世界亦無比,

QUYEÅN HAÏ

1061

Tích thôøi Ngoâ chuùa Toân Quyeàn vaán Thöôïng thö leänh Haùm Traïch vieát: Troïng Ni, Laõo töû, ñaéc döõ Phaät tyû ñoái phuû?

Haùm Traïch vieát: Nhöôïc töông Khoång, Laõo nhò gia tyû giaûo Phaät phaùp, vieãn chi vieãn hyõ. Sôû dó nhieân giaû. Khoång, Laõo thieát giaùo, phaùp thieân cheá duïng, baát caûm vi thieân. Phaät chi thieát giaùo, chö thieân phuïng haønh, baát caûm vi Phaät. Dó thöû ngoân chi thaät phi tyû ñoái, minh hyõ.

Khôûi baát kieán Thö vaân: Só hy hieàn, hieàn hy thaùnh, thaùnh hy thieân, thieân trung chí toân, voâ phi Ngoïc ñeá. Ngoïc ñeá tyû La-haùn, do laïi tyû tieán só, huoáng Phaät hoà? Phaät thò Boà Taùt, Duyeân giaùc, Thanh vaên chi sö, thò vi thaùnh sö daõ.

Höïu vaán: Tieân ñaïo tyû Phaät ñaïo haø nhö? Ñaùp: Thaàn tieân thöôïng thoï Ngoïc ñeá sôû haït, khôûi khaû tyû ö Phaät daõ? Huoáng dó tieân ñaïo nan tu, höïu höõu truïy laïc chi nhaät; Phaät ñaïo dò hoïc, vónh voâ thoái chuyeån chi thôøi.

Laêng Nghieâm kinh vaân: Theá höõu thaäp chuûng thaàn tieân, caâu baát taèng tu chaùnh giaùc, baùo taän hoaøn ñoïa chö thuù.

Nhöôïc yeáu xuaát sanh töû, sieâu phaøm thaùnh, duy Phaät ñaïo nhó.

Tích nhaät Thích-ca taùn Phaát-sa Phaät vaân: Thieân thöôïng thieân haï voâ nhö Phaät.

Thaäp phöông theá giôùi dieäc voâ tyû.

1062

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Theá gian sôû höõu ngaõ taän kieán.

世間所有我盡見, 一切無有如佛者。 是也。 又不見列子云。商太宰問於孔子曰。夫子 聖者歟。 答曰。丘也,博聞強記,非聖也。 問曰。三王聖者歟。 答曰。三王乃任智勇也,聖則丘不知。 然則五帝聖者歟。 答曰。五帝乃任仁義也,聖則丘不知。 上古三皇聖者歟。 答曰。上古三皇乃任因時也,聖則丘不知。

1063

Nhaát thieát voâ höõu nhö Phaät giaû.

Thò daõ.

Höïu baát kieán Lieät töû vaân: Thöông Thaùi teå vaán ö Khoång töû vieát: Phu töû thaùnh giaû dö? Ñaùp vieát: Khaâu daõ, baùc vaên cöôøng kyù, phi thaùnh daõ.

Vaán vieát: Tam vöông thaùnh giaû dö? Ñaùp vieát: Tam vöông naõi nhaäm trí duõng giaû, thaùnh taéc Khaâu baát tri.

Nhieân taéc Nguõ ñeá thaùnh giaû dö? Ñaùp vieát: Nguõ ñeá naõi nhaäm nhaân nghóa giaû, thaùnh taéc Khaâu baát tri.

Thöôïng coå tam hoaøng thaùnh giaû dö? Ñaùp vieát: Thöôïng coå Tam hoaøng, naõi nhaäm nhaân thôøi giaû, thaùnh taéc Khaâu baát tri.

太宰又問曰。然則孰爲聖者歟。

Thaùi teå höïu vaán vieát: Nhieân taéc thuïc vi thaùnh giaû dö?

時孔子動容有閒曰。西方有大聖人,不治

Thôøi Khoång töû ñoäng dung höõu giaùn vieát: Taây phöông

而不亂,不言而自信,不化而自行,蕩蕩乎民無 能名焉。

höõu ñaïi thaùnh nhaân, baát trò nhi baát loaïn, baát ngoân nhi töï tín, baát hoùa nhi töï haønh, ñaõng ñaõng hoà daân voâ naêng danh yeân.

正所謂。森羅萬象至空而極。百川衆流至

Chaùnh sôû vò saâm la vaïn töôïng chí khoâng nhi cöïc, baùch

海而極。一切賢聖至佛而極。一切教法至心

xuyeân chuùng löu chí haûi nhi cöïc, nhaát thieát hieàn thaùnh chí Phaät nhi cöïc, nhaát thieát giaùo phaùp chí taâm nhi cöïc. Taâm daõ

1064

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

而極。心也者,是總持之妙本,萬法之洪源。 亦名大智慧藏,無住涅槃。百千萬名盡是心之 異號耳。 孟子曰。人皆可以爲堯舜。荀子曰。塗之 人可以爲禹。常不輕菩薩云。我不敢輕於汝 等,汝等皆當作佛。是人人可以爲聖賢,人人 可以作佛。 西方淨土,乃要捷門庭,無人不可以修,不 拘僧俗,而只要辦心。本無男女而何須著相。 未明人,妄分三教。了得底,同悟一心。 且夫聖人之心,正而已矣。聖人之教,善而 已矣。不必僧,不必儒,不必彼,不必此。彼 此者,情也。僧儒者,迹也。聖人垂迹,所以 存本也。聖人行情,所以順性也。存本而不 滯迹,可以語權也。順性而不溺情,可以語實 也。 夫大道者,唯心之謂道。闡道之謂教。教 也者,聖人之垂迹也。道也者,生靈之大本 也。是故學者只宜背塵而合覺,不可認假而迷 眞也。

QUYEÅN HAÏ

1065

giaû, thò toång trì chi dieäu boån, vaïn phaùp chi hoàng nguyeân, dieäc danh ñaïi trí hueä taïng, voâ truï Nieát-baøn. Baùch thieân vaïn danh, taän thò taâm chi dò hieäu nhó.

Maïnh töû vieát: Nhaân giai khaû dó vi Nghieâu, Thuaán. Tuaân töû vieát: Ñoà chi nhaân khaû dó vi Vuõ. Thöôøng Baát Khinh Boà Taùt vaân: Ngaõ baát caûm khinh ö nhöõ ñaúng, nhöõ ñaúng giai ñöông taùc Phaät. Thò nhaân nhaân khaû dó vi thaùnh hieàn, nhaân nhaân khaû dó taùc Phaät.

Taây phöông Tònh ñoä, naõi yeáu tieäp moân ñình, voâ nhaân baát khaû dó tu, baát caâu taêng tuïc, nhi chæ yeáu bieän taâm. Boån voâ nam nöõ, nhi haø tu tröôùc töôùng? Vò minh nhaân, voïng phaân tam giaùo. Lieãu ñaéc ñeå, ñoàng ngoä nhaát taâm.

Thaû phuø thaùnh nhaân chi taâm, chaùnh nhi dó hyõ. Thaùnh nhaân chi giaùo, thieän nhi dó hyõ. Baát taát taêng, baát taát nho, baát taát bæ, baát taát thöû. Bæ thöû giaû, tình daõ. Taêng nho giaû, tích daõ.

Thaùnh nhaân thuøy tích, sôû dó toàn boån daõ. Thaùnh nhaân haønh tình, sôû dó thuaän taùnh daõ. Toàn boån nhi baát treä tích, khaû dó ngöõ quyeàn daõ. Thuaän taùnh nhi baát nòch tình, khaû dó ngöõ thaät daõ.

Phuø ñaïi ñaïo giaû, duy taâm chi vò ñaïo. Xieån ñaïo chi vò giaùo. Giaùo daõ giaû, thaùnh nhaân chi thuøy tích daõ. Ñaïo daõ giaû, sanh linh chi ñaïi boån daõ. Thò coá hoïc giaû chæ nghi boái traàn nhi hieäp giaùc, baát khaû nhaän giaû nhi meâ chaân daõ.

1066

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

諸仁者。儒非定儒,道非定道,故知皆可成 佛。非唯三教可成,乃百家諸子盡可以成也。 人何爲而不修乎。輕淨土而不生乎。 或曰。但了自己生死,何須苦惱勸人。 餘曰。不然。豈不聞如來應世無一法不 是利生。菩薩修行,肯纖毫而爲自己。此法 門,人若知之,如己知之,豈不快哉。人若不 知,如己不知,豈不痛哉。 華嚴經云。非諸眾生請我發心,我自為眾 生作不請之友。 語云。己欲立而立人,己欲達而達人。推 己及人,仁者之心也。 若止於自修,則是聲聞之徒,名爲小乘。猶 如車乘之小者,僅能自濟而已。蓋佛所謂斷佛 種者也。能廣勸人者,名爲大乘菩薩。猶如車 乘之大者,人我兼濟之謂。此獲無量福報,所 以能至佛地也。 十方恆河沙數諸佛皆共讚歎阿彌陀佛功德 不可思議,謂不可以心思,不可以言議也。其 功德如此,可謂至矣。故大慈菩薩勸修偈云。

QUYEÅN HAÏ

1067

Chö nhaân giaû! Nho phi ñònh Nho, Ñaïo phi ñònh Ñaïo, coá tri giai khaû thaønh Phaät. Phi duy Tam giaùo khaû thaønh, naõi baùch gia chö töû, taän khaû dó thaønh daõ. Nhaân haø vi nhi baát tu hoà, khinh Tònh ñoä nhi baát sanh hoà?

Hoaëc vieát: Ñaõn lieãu töï kyû sanh töû, haø tu khoå naõo khuyeán nhaân?

Dö vieát: Baát nhieân. Khôûi baát vaên Nhö Lai öùng theá, voâ nhaát phaùp baát thò lôïi sanh; Boà Taùt tu haønh, khaúng tieâm haøo nhi vi töï kyû. Thöû phaùp moân nhaân nhöôïc tri chi nhö kyû tri chi, khôûi baát khoaùi tai? Nhaân nhöôïc baát tri nhö kyû baát tri, khôûi baát thoáng tai?

Hoa Nghieâm kinh vaân: Phi chö chuùng sanh thænh ngaõ phaùt taâm, ngaõ töï vò chuùng sanh taùc baát thænh chi höõu.

Ngöõ vaân: Kyû duïc laäp nhi laäp nhaân, kyû duïc ñaït nhi ñaït nhaân; suy kyû caäp nhaân, nhaân giaû chi taâm daõ.

Nhöôïc chæ ö töï tu, taéc thò Thanh vaên chi ñoà, danh vi Tieåu thöøa. Do nhö xa thöøa chi tieåu giaû, caän naêng töï teá nhi dó. Caùi Phaät sôû vò ñoaïn Phaät chuûng giaû daõ. Naêng quaûng khuyeán nhaân giaû, danh vi Ñaïi thöøa Boà Taùt, do nhö xa thöøa chi ñaïi giaû, nhaân ngaõ kieâm teá chi vò. Thöû hoaïch voâ löôïng phöôùc baùo, sôû dó naêng chí Phaät ñòa daõ.

Thaäp phöông haèng haø sa soá chö Phaät, giai coäng taùn thaùn A-di-ñaø Phaät coâng ñöùc baát khaû tö nghò, vò baát khaû dó taâm tö, baát khaû dó ngoân nghò daõ. Kyø coâng ñöùc nhö thöû, khaû vò chí hyõ. Coá Ñaïi Töø Boà Taùt khuyeán tu keä vaân:

1068

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

能勸二人修, 比自己精進。 勸至十餘人, 福德已無量。 如勸百與千, 名為真菩薩。 又能過萬數, 卽是阿彌陀。

QUYEÅN HAÏ

1069

Naêng khuyeán nhò nhaân tu, Tyû töï kyû tinh taán.

Khuyeán chí thaäp dö nhaân.

Phöôùc ñöùc dó voâ löôïng.

Nhö khuyeán baùch döõ thieân, Danh vi chaân Boà Taùt.

Höïu naêng quaù vaïn soá.

Töùc thò A-di-ñaø.

Do thöû quan chi, taéc Taây phöông chi thuyeát khaû bieán

由此觀之,則西方之說可徧天下,苦海眾生 可盡生淨土矣。

thieân haï, khoå haûi chuùng sanh khaû taän sanh Tònh ñoä hyõ.

若見一人退墮,則協力提携。一人捨凡則 遞相照顧。雖不能弘教利物,亦可以溫故知 新。

Nhaát nhaân xaû phaøm taéc ñeä töông chieáu coá. Tuy baát naêng

豈不見施人一錢人稱受惠。益人一語彼豈 無知。財施則濟人之貧。食施則濟人之命。 法施則令人出世,功德詎可比倫。

Thöïc thí taéc teá nhaân chi maïng. Phaùp thí taéc linh nhaân xuaát

財施如燈,止明小室。法施如日,徧照大 千。悋法而不勸修,累劫沈於黑獄。推己而行 化導,現生則是阿彌。 敢冀運慈,遞相勸發。以斯悲願,結此淨 緣。拔滯溺之沈流,拯昏迷之失性。齊登樂 土,圓報佛恩。可謂未度者令度矣。

Nhöôïc kieán nhaát nhaân thoái ñoïa, töùc hieäp löïc ñeà hueà. hoaèng giaùo lôïi vaät, dieäc khaû dó oân coá tri taân.

Khôûi baát kieán thí nhaân nhaát tieàn, nhaân xöng thoï hueä. Ích nhaân nhaát ngöõ, bæ khôûi voâ tri? Taøi thí taéc teá nhaân chi baàn. theá, coâng ñöùc cöï khaû tyû luaân.

Taøi thí nhö ñaêng, chæ minh tieåu thaát. Phaùp thí nhö nhaät, bieán chieáu ñaïi thieân. Laän phaùp nhi baát khuyeán tu, luõy kieáp traàm ö haéc nguïc. Suy kyû nhi haønh hoùa ñaïo, hieän sanh taéc thò A-di.

Caûm kyù vaän töø, ñeä töông khuyeán phaùt. Dó tö bi nguyeän, keát thöû tònh duyeân. Baït treä nòch chi traàm löu, chöûng hoân meâ chi thaát taùnh. Teà ñaêng laïc ñoä, vieân baùo Phaät aân, khaû vò vò ñoä giaû linh ñoä hyõ.

1070

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

18. Bieän minh choã hôn keùm trong Tam giaùo, khuyeán tu Tònh ñoä

C

où ngöôøi hoûi raèng: “Trong ba ñaïo laø Nho, Thích vaø Laõo, coù choã naøo gioáng nhau hoaëc khaùc nhau chaêng? Coù ñieåm naøo hôn keùm nhau chaêng?”

Nhaát Nguyeân ñaùp: “Ba ñaïo aáy gioáng nhau, laïi cuõng khaùc nhau; coù hôn nhau, laïi cuõng khoâng hôn nhau.”

Ngöôøi kia hoûi: “Thaày noùi vaäy laø yù theá naøo?” Ñaùp: “Ngöôøi coù taâm löôïng roäng lôùn bieát vaän duïng thì laø gioáng nhau, hôn nhau. Keû caên cô thaáp keùm coá chaáp vaøo ñaïo mình chæ thaáy laø nhöõng ñieàu khaùc nhau, keùm nhau.(1) Caû ba ñaïo ñeàu töø nôi moät baûn taùnh maø khôûi duøng, chæ do caên cô vaø söï thaáy bieát khaùc nhau neân môùi coù choã gioáng nhau, khaùc nhau, hoaëc hôn hoaëc keùm.”

Laïi hoûi: “Toâi coù theå ñöôïc nghe caùi lyù gioáng nhau, khaùc nhau, hoaëc hôn hoaëc keùm ñoù hay chaêng?” Ñaùp: “Tröông Voâ Taän coù laàn hoûi thieàn sö Ñaïi Hueä: ‘Caùc vua Nghieâu, Thuaán, Thang, Vuõ ñeàu laø thaùnh nhaân, sao ñaïo Phaät chaúng bao giôø noùi ñeán?’ Thieàn sö hoûi laïi: ‘Nghieâu, Thuaán, Thang, Vuõ so vôùi Phaïm vöông, Ñeá thích coù hôn keùm gì chaêng?’ Tröông Voâ Taän ñaùp: ‘Nghieâu, Thuaán, Thang, (1)

Caâu hoûi ñaët ra trong quan heä so saùnh, haøm yù muoán bieát xem ñaïo naøo hôn, ñaïo naøo keùm. Caâu traû lôøi trong nguyeân taùc ñaõ kheùo leùo chuyeån sang quan heä choïn loïc baèng caùch duøng “baát öu” (khoâng hôn) thay vì “lieät” (thua keùm). Treân cô sôû ñoù, thieàn sö Nhaát Nguyeân bieän giaûi vaán ñeà baèng caùch nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa nhaän thöùc chuû quan, vaø chæ ra moät khuynh höôùng thöïc teá laø: Ñoái vôùi nhöõng keû heïp hoøi, noâng caïn thì chæ luoân nhìn thaáy söï khaùc bieät vaø nhöõng ñieåm xaáu cuûa ngöôøi khaùc (chöù khoâng phaûi nhöõng ñieåm toát cuûa mình); ngöôïc laïi, ngöôøi coù taâm löôïng roäng lôùn thì luoân nhìn thaáy nhöõng ñieåm töông ñoàng, nhöõng ñieàu toát ñeïp cuûa mình cuõng nhö cuûa ngöôøi khaùc.

QUYEÅN HAÏ

1071

Vuõ voán khoâng theå saùnh vôùi Phaïm vöông, Ñeá thích, noùi chi ñeán chuyeän hôn keùm?’ Thieàn sö noùi: ‘Phaät xem Phaïm vöông, Ñeá thích cuõng laø phaøm phu. Theo ñoù coù theå bieát veà nhöõng haïng khaùc.’ Tröông Voâ Taän voã tay ngôïi khen raèng: ‘Nghieâu, Thuaán, Thang, Vuõ ñeàu keùm xa Phaïm vöông, Ñeá thích. Phaät xem Phaïm, Thích chæ laø phaøm phu, ñuû bieát raèng Phaät laø baäc thaùnh cao nhaát trong caùc thaùnh, vò thieân chuû cao nhaát trong chö thieân, laø baäc Phaùp vöông cao troåi nhaát, baäc Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc!’

“Ngaøy tröôùc, chuùa Ngoâ laø Toân Quyeàn(1) hoûi quan Thöôïng thö laø Haùm Traïch raèng: ‘Khoång töû vaø Laõo töû coù theå ñem so saùnh vôùi Phaät chaêng?’ Haùm Traïch ñaùp: ‘Neáu ñem caû hai nhaø Khoång, Laõo ra maø so saùnh vôùi phaùp Phaät thì caøng so saùnh laïi caøng caùch xa theâm.’ Leõ taát nhieân laø nhö vaäy. Ñaïo Khoång vaø ñaïo Laõo ñöôïc laäp ra döïa theo pheùp trôøi ñeå cheá ñònh roài vaän duïng, chaúng daùm traùi vôùi trôøi. Ñöùc Phaät laäp ra giaùo phaùp, chö thieân ñeàu kính caån laøm theo, chaúng daùm traùi lôøi Phaät. Döïa theo ñoù maø noùi thì quaû thaät khoâng theå so saùnh ñöôïc, roõ raøng laø nhö vaäy.

“Kinh Thö noùi: ‘Keû só kính ngöôõng ngöôøi hieàn, ngöôøi hieàn kính ngöôõng baäc thaùnh, baäc thaùnh kính ngöôõng trôøi.’

Cao quyù nhaát trôøi khoâng ngoaøi Ngoïc ñeá. Ngoïc ñeá ñem so vôùi vò A-la-haùn cuõng nhö ngöôøi thô laïi(2) ñem so vôùi vò tieán só, huoáng chi laø Phaät? Phaät laø thaày cuûa haøng Boà Taùt Duyeân giaùc, Thanh vaên, neân chính laø thaày cuûa caùc vò thaùnh.

(1)

Toân Quyeàn: chuùa nöôùc Ngoâ, moät trong ba nöôùc thôøi Tam quoác (Ngoâ, Thuïc vaø Nguïy). Toân Quyeàn leân ngoâi naêm 200, ñeán naêm 249 thì maát.

(2) Thô laïi: ngöôøi laøm coâng vieäc ghi cheùp (töông töï nhö thö kyù), söùc hoïc chæ ñuû laøm coâng vieäc naøy, neân so vôùi söùc hoïc cuûa ngöôøi ñoã tieán só thì caùch bieät raát xa.

1072

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

Ngöôøi kia laïi hoûi: “Theá ñaïo Tieân(1) so vôùi ñaïo Phaät thì theá naøo?”

Nhaát Nguyeân ñaùp: “Thaàn tieân naèm trong söï cai quaûn cuûa Ngoïc ñeá, leõ naøo coù theå ñem so vôùi Phaät? Huoáng chi, ñaïo Tieân khoù tu, laïi vaãn coù ngaøy phaûi rôi xuoáng nhöõng caûnh giôùi thaáp keùm hôn; ñaïo Phaät deã hoïc, ñaõ tu theo thì maõi maõi khoâng bao giôø thoái chuyeån.

“Kinh Laêng Nghieâm noùi: ‘Trong ñôøi coù möôøi loaïi tieân, thaûy ñeàu chöa töøng tu ñaïo Chaùnh giaùc. Khi phöôùc baùo heát phaûi rôi vaøo caùc caûnh giôùi thaáp keùm hôn.’ Nhö muoán thoaùt voøng sanh töû, vöôït treân caû hai baäc thaùnh phaøm, chæ duy nhaát coù moät ñöôøng tu Phaät maø thoâi.

“Thuôû tröôùc, ñöùc Thích-ca ngôïi khen Phaät Phaát-sa(2) raèng: Khaép ñaát trôøi khoâng ai nhö Phaät, Trong caû möôøi phöông cuõng chaúng baèng, Töøng xem khaép thaûy theá gian naøy, Khoâng ai toân quyù nhö ñöùc Phaät!

“Quaû laø nhö vaäy!

“Saùch Lieät töû cheùp vieäc Thaùi teå Thöông hoûi ñöùc Khoång töû raèng: ‘Thaày coù phaûi baäc thaùnh chaêng?’

QUYEÅN HAÏ

1073

“Khoång töû ñaùp: ‘Ta nghe nhieàu nhôù gioûi, nhöng chaúng phaûi baäc thaùnh.’

“Laïi hoûi: ‘Tam vöông(1) coù phaûi laø thaùnh chaêng?’ “Ñaùp: ‘Tam vöông döïa vaøo trí duõng, coøn thaùnh hay khoâng thì Khaâu naøy khoâng bieát.’

“Laïi hoûi: ‘Nhö vaäy, haún Nguõ ñeá(2) phaûi laø baäc thaùnh?’ “Ñaùp: ‘Nguõ ñeá gaùnh vaùc ñöôïc nhaân nghóa, coøn thaùnh hay khoâng thì Khaâu naøy khoâng bieát.’

“Laïi hoûi: ‘Theá Tam hoaøng(3) ñôøi thöôïng coå coù phaûi thaùnh chaêng?’ “Ñaùp: ‘Tam hoaøng ñôøi thöôïng coå gioûi vaän duïng theo thôøi cô, coøn nhö thaùnh hay khoâng thì Khaâu naøy chaúng bieát.’

“Thaùi teå hoûi: ‘Vaäy ai laø thaùnh?’

“Baáy giôø, ñöùc Khoång töû ñoåi haún saéc maët, ñaùp: ‘Beân phöông taây(4) coù vò ñaïi thaùnh nhaân, khoâng trò maø daân chaúng loaïn, khoâng noùi maø daân tin caäy, khoâng giaùo hoùa maø daân thi haønh, döôøng meânh moâng roäng lôùn thay, daân khoâng theå naøo noùi ra heát ñöôïc!’

“Quaû thaät laø: ‘Muoân hình vaïn töôïng ñeán choã khoâng laø roát cuøng; traêm soâng cuøng chaûy ñeán bieån caû laø roát cuøng; heát thaûy hieàn thaùnh ñeán quaû Phaät laø roát cuøng; heát thaûy giaùo phaùp ñeán taâm laø roát cuøng.’ Taâm laø coäi goác nhieäm maàu

(1)

Ñaïo Tieân: Trong tín ngöôõng AÁn Ñoä thôøi coå thì vieäc tu tieân ñöôïc xem laø phoå bieán, nhöng trong boái caûnh tín ngöôõng Trung Hoa vaøo theá kyû 11-12 thì ñaïo Tieân thaät ra chæ laø moät bieán theå cuûa ñaïo Laõo, khi nhöõng ngöôøi theo tín ngöôõng naøy ngaøy caøng nghieâng veà caùc thuaät luyeän ñan, tu tieân keøm vôùi vieäc söû duïng phuø chuù, phaùp thuaät.

(2) Phaät Phaát-sa (Tiṣya): moät ñöùc Phaät ñôøi quaù khöù. Khi ñöùc Phaät Thích-ca coøn trong giai ñoaïn tu taäp, ñaõ töøng ñem thaân leã Phaät Phaát-sa, mieäng ngôïi khen Phaät Phaát-sa, lieân tieáp nhö vaäy baûy ngaøy baûy ñeâm, lieàn ñöôïc coâng ñöùc töùc thôøi vöôït qua chín kieáp tu taäp.

(1)

Tam vöông: chæ Vuõ vöông nhaø Haï, Thaønh Thang nhaø Thöông vaø Vaên vöông nhaø Chu, thöôøng ñöôïc ngöôøi ñôøi toân xöng laø ba vò Thaùnh vöông.

(2) Nguõ ñeá: chæ caùc vò Thieáu Hieäu (2597–2514), Chuyeân Huùc (2513–2436), Ñeá Coác (2435–2366), Ñeá Nghieâu (2357–2256) vaø Ñeá Thuaán (2255–2206).

(3) Tam Hoaøng: Ba vò vua Trung Hoa thuôû ban sô, töø khoaûng 2598 tröôùc Coâng nguyeân trôû veà tröôùc, goàm coù Phuïc Hy, Thaàn Noâng vaø Hoaøng Ñeá.

(4) Chæ AÁn Ñoä, vì naèm veà phía taây Trung Hoa, nhieàu nôi cuõng goïi laø Taây Truùc, Taây Vöïc.

1074

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1075

cuûa söï thaâu toùm, giöõ gìn; laø coäi nguoàn lôùn lao cuûa muoân phaùp; cuõng goïi laø kho chöùa ñaïi trí hueä, laø Nieát-baøn Voâ truï, cho ñeán traêm ngaøn muoân teân goïi cuõng ñeàu chæ laø nhöõng hieäu khaùc nhau cuûa taâm maø thoâi.

ñaïo aáy goïi laø giaùo phaùp. Giaùo phaùp laø hình tích ñeå laïi cuûa thaùnh nhaân; ñaïo laø coäi goác lôùn lao cuûa muoân loaøi. Vì theá, ngöôøi hoïc chæ neân lìa boû tình traàn maø hôïp theo linh giaùc, khoâng theå nhaän laáy söï giaû doái maø meâ laáp söï chaân thaät.

“Saùch Maïnh töû noùi: ‘Ai cuõng coù theå laøm vua Nghieâu, vua Thuaán.’ Saùch Tuaân töû noùi: ‘Ngöôøi ñi treân ñöôøng ñoù, ai cuõng coù theå laøm vua Vuõ.’ Boà Taùt Thöôøng Baát Khinh(1) noùi: ‘Toâi khoâng daùm xem thöôøng caùc oâng, caùc oâng ñeàu seõ thaønh Phaät.’

“Naøy caùc vò! Ñaïo Nho, khoâng nhaát ñònh laø Nho; ñaïo Laõo, khoâng nhaát ñònh laø Laõo; cho neân bieát raèng taát caû ñeàu coù theå thaønh Phaät. Khoâng chæ rieâng ngöôøi trong Tam giaùo, maø cho ñeán ngöôøi trong taát caû caùc hoïc phaùi cuõng ñeàu coù theå thaønh Phaät. Nhö vaäy sao ngöôøi coøn khoâng tu haønh?

Sao laïi xem thöôøng Tònh ñoä maø chaúng sanh veà?”

“Ñoù laø yù nghóa: ai ai cuõng coù theå laø thaùnh hieàn, ngöôøi ngöôøi ñeàu coù theå thaønh Phaät.

“Taây phöông Tònh ñoä laø phaùp moân thieát yeáu, thaúng taét mau choùng, ai ai cuõng tu ñöôïc, cho duø laø xuaát gia hay taïi gia, chæ caàn phaân roõ leõ taâm. Voán thaät khoâng coù nam nöõ, vì sao phaûi vöôùng maéc nôi hình töôùng? Keû meâ môø môùi sai laàm phaân bieät Tam giaùo, ngöôøi ñaõ thaáu roõ roài thaûy ñeàu ngoä ôû moät taâm.

“Vaû laïi, taâm cuûa thaùnh nhaân laø chaân chaùnh, lôøi daïy cuûa thaùnh nhaân laø toát laønh, chaúng caàn phaûi laø taêng só hay nho só, ñaïo naøy hay ñaïo kia. Coù ñaïo naøy, ñaïo kia laø do tình thöùc; phaân bieät taêng só, nho só laø do hình tích. Thaùnh nhaân truyeàn laïi hình tích vì giöõ laáy goác; thaùnh nhaân laøm theo tình thöùc vì thuaän theo taùnh. Giöõ laáy goác maø khoâng troùi buoäc nôi hình tích, neân coù theå noùi phaùp quyeàn bieán; thuaän theo taùnh maø khoâng ñaém meâ nôi tình thöùc, neân coù theå noùi phaùp chaân thaät.

“Noùi veà ñaïo lôùn, chæ moät taâm naøy goïi laø ñaïo; roäng truyeàn (1)

Boà Taùt Thöôøng Baát Khinh: vò Boà Taùt ñöôïc noùi ñeán ôû phaåm kinh cuøng teân trong kinh Phaùp Hoa.

Ngöôøi kia hoûi: “Chæ caàn töï mình roõ bieát vieäc sanh töû, caàn chi phaûi khoå nhoïc khuyeân daïy ngöôøi khaùc?” Ñaùp raèng: “Chaúng phaûi vaäy. OÂng haù chaúng nghe raèng: Ñöùc Nhö Lai ra ñôøi, khoâng moät phaùp naøo khoâng vì lôïi ích chuùng sanh; Boà Taùt tu haønh, khoâng moät maûy may lo cho rieâng mình. Phaùp moân naøy, neáu ngöôøi khaùc ñöôïc bieát, cuõng nhö ta bieát, chaúng vui söôùng laém sao? Neáu ngöôøi khaùc khoâng bieát, nhö ta khoâng bieát, chaúng ñau xoùt laém sao?

“Kinh Hoa Nghieâm daïy: ‘Khoâng phaûi chuùng sanh thænh caàu ta phaùt taâm, töï ta vì chuùng sanh laøm ngöôøi baïn khoâng ñôïi caàu thænh.’

“Saùch Luaän ngöõ noùi: ‘Töï mình muoán döïng laäp, haõy giuùp ngöôøi döïng laäp; töï mình muoán thaønh ñaït, haõy giuùp ngöôøi thaønh ñaït.’(1) Suy loøng mình, hieåu ñöôïc loøng ngöôøi, ñoù laø taâm ñòa cuûa ngöôøi coù ñöùc nhaân.

“Neáu döøng ôû choã töï tu cho rieâng mình, ñoù laø haøng Thanh vaên, goïi laø Tieåu thöøa. Tieåu thöøa ví nhö coã xe nhoû, chaúng (1)

Caâu naøy trích ôû saùch Luaän ngöõ, chöông VI, tieát 28.

1076

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

qua chæ chôû ñöôïc rieâng mình maø thoâi, neân Phaät noùi laø döùt maát haït gioáng Phaät. Neáu coù theå roäng khuyeân nhieàu ngöôøi thì goïi laø haøng Boà Taùt Ñaïi thöøa. Ñaïi thöøa ví nhö coã xe lôùn, chôû ñöôïc caû mình vaø ngöôøi khaùc. Nhö vaäy ñaït ñöôïc voâ löôïng phöôùc baùo, nhôø ñoù coù theå tieán leân quaû Phaät.

“Chö Phaät möôøi phöông nhieàu nhö soá caùt soâng Haèng ñeàu ngôïi khen coâng ñöùc cuûa Phaät A-di-ñaø laø khoâng theå nghó baøn, nghóa laø khoâng theå ñem taâm trí maø xeùt, khoâng theå duøng lôøi noùi maø luaän. Coâng ñöùc nhö vaäy coù theå goïi laø ñeán möùc cuøng cöïc. Cho neân Boà Taùt Ñaïi Töø coù keä khuyeán tu raèng: Khuyeân ñöôïc vaøi ngöôøi tu, Ví nhö töï tinh taán.

Khuyeân ñöôïc hôn möôøi ngöôøi, Phöôùc ñöùc thaät voâ löôïng.

Khuyeân ñöôïc traêm, ngaøn ngöôøi, Ñoù thaät laø Boà Taùt.

Khuyeân ñöôïc haøng vaïn ngöôøi, Chính thaät A-di-ñaø!

“Do ñoù maø suy ra, thuyeát Taây phöông coù theå phoå bieán khaép thieân haï, heát thaûy chuùng sanh trong bieån khoå ñeàu coù theå sanh veà Tònh ñoä. Neáu thaáy moät ngöôøi lui böôùc, chuùng ta neân cuøng nhau hôïp söùc maø naâng ñôõ, daãn daét; neáu coù keû qua ñôøi rôøi boû coõi phaøm naøy, chuùng ta neân thay nhau chieáu coá.(1) (1)

Thay nhau chieáu coá: nghóa laø lo vieäc trôï nieäm danh hieäu A-di-ñaø vaø toå chöùc

QUYEÅN HAÏ

1077

“Duø khoâng ñuû söùc roäng truyeàn giaùo phaùp lôïi ích muoân loaøi, nhöng ta cuõng coù theå nghó nhôù laïi vieäc xöa ñeå bieát vieäc ngaøy nay.

“Thí cho ngöôøi moät chuùt tieàn baïc, ngöôøi lieàn noùi lôøi bieát ôn; vaäy giuùp cho ngöôøi moät lôøi noùi coù ích, leõ naøo ngöôøi laïi khoâng bieát hay sao?

“Boá thí tieàn baïc haún cöùu giuùp ñöôïc söï ngheøo khoù cho ngöôøi. Boá thí thöùc aên haún cöùu giuùp ñöôïc maïng soáng cho ngöôøi. Boá thí Chaùnh phaùp aét coù theå khieán cho ngöôøi vöôït ra khoûi theá tuïc, coâng ñöùc coù gì saùnh baèng?

“Boá thí taøi vaät ví nhö ngoïn ñeøn, chæ saùng trong caên nhaø nhoû. Boá thí Chaùnh phaùp ví nhö maët trôøi, soi chieáu khaép coõi theá giôùi. Tham tieác Chaùnh phaùp maø chaúng roäng khuyeân ngöôøi tu taäp thì phaûi nhieàu kieáp ñoïa vaøo ñòa nguïc ñen toái. Töï xeùt loøng mình maø ñem Chaùnh phaùp giaùo hoùa ngöôøi khaùc, ngay trong ñôøi naøy ñaõ laø Phaät Di-ñaø.

“Raát mong ai naáy ñeàu khôûi loøng töø, thay nhau khuyeân ngöôøi phaùt taâm tu taäp, do bi nguyeän naøy maø keát moái duyeân laønh thanh tònh, vôùt laáy keû chôi vôi chìm ñaém; cöùu laáy ngöôøi meâ muoäi queân taùnh giaùc, cuøng nhau sanh veà Cöïc Laïc, troïn baùo ñeàn ôn Phaät. Ñoù goïi laø: Vôùi heát thaûy chuùng meâ, nguyeän ñöa veà beán giaùc!”

tang leã cho phuø hôïp vôùi yù nguyeän vaõng sanh cuûa ngöôøi quaù coá.

1078

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

辯明三教聖人前後降生頌 三教法數云。

QUYEÅN HAÏ

Bieän minh Tam giaùo thaùnh nhaân tieàn haäu giaùng sanh tuïng Tam giaùo phaùp soá vaân:

周昭,甲寅第四帝,

Chaâu Chieâu, Giaùp Daàn ñeä töù ñeá,

釋迦降生迦維衛。

Thích-ca giaùng sanh Ca-duy-veä.

穆王,壬申五十三,

Muïc Vöông, Nhaâm Thaân nguõ thaäp tam,

如來八十歸眞際。

Nhö Lai baùt thaäp quy chaân teá.

滅度一千八十年,

Dieät ñoä nhaát thieân baùt thaäp nieân,

教流漢明,永平世。

Giaùo löu Haùn minh, Vónh Bình theá.

佛先四百二十二,

Phaät tieân töù baùch nhò thaäp nhò,

老子方生,定王世。

Laõo töû phöông sanh, Ñònh vöông theá.

佛先四百七十七,

Phaät tieân töù baùch thaát thaäp thaát,

孔子靈王時誕質。

Khoång töû Linh vöông thôøi ñaõn chaát.

爲報勞生稚子知,

Vò baùo lao sanh tró töû tri,

鼎分三足還歸一。

Ñaûnh phaân tam tuùc hoaøn quy nhaát.

1079

1080

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1081

“Phaät ñaûn sanh tröôùc, ñeán 422 naêm sau ñöùc Laõo töû môùi

19. Bieän minh vieäc ñaûn sanh tröôùc sau cuûa ba vò Thaùnh nhaân Tam giaùo

S

aùch Tam giaùo phaùp soá noùi raèng: “Ñôøi vua thöù tö cuûa nhaø Chu laø Chu Chieâu Vöông,(1) vaøo naêm Giaùp

Daàn, ñöùc Phaät Thích-ca ñaûn sanh taïi thaønh Ca-duy-veä.

ra ñôøi, vaøo ñôøi Chu Ñònh Vöông.(1) “Phaät ñaûn sanh tröôùc, ñeán 477 naêm sau ñöùc Khoång töû môùi ra ñôøi, vaøo ñôøi Chu Linh Vöông.(2) “Nay thuaät vaên naøy ñeå ngöôøi ñôøi sau ñeàu ñöôïc bieát,(3) nhö caùi vaïc kia tuy phaân ra coù ba chaân nhöng vaãn cuøng chung moät muïc ñích.”(4)

“Ñôøi Chu Muïc Vöông,(2) naêm thöù naêm möôi ba, Nhaâm Thaân,(3) ñöùc Nhö Lai nhaäp Nieát-baøn, thoï 80 tuoåi.

“Sau khi Phaät dieät ñoä 1080 naêm, Phaät phaùp truyeàn ñeán Trung Hoa vaøo ñôøi Haùn Minh ñeá, nieân hieäu Vónh Bình.(4) (1)

Chu Chieâu Vöông teân Haø, con cuûa Chu Khang Vöông, leân ngoâi naêm 1052 tröôùc Coâng nguyeân, cai trò 51 naêm, ñeán naêm 1002 tröôùc Coâng Nguyeân ñi tuaàn thuù ôû phöông nam roài maát ôû ñaát Haùn. Trong ñôøi Chieâu Vöông chæ coù moät naêm Giaùp Daàn laø naêm 1027 tröôùc Coâng nguyeân. Nhöng theo nhöõng tö lieäu hieän ñöôïc coâng nhaän roäng raõi thì ñöùc Phaät Thích-ca ñaûn sanh vaøo naêm 624 tröôùc Coâng nguyeân.

(2) Chu Muïc Vöông leân ngoâi naêm 1001 tröôùc Coâng nguyeân, sau khi Chieâu Vöông maát. Vua naøy taïi vò 55 naêm, maát naêm 946 tröôùc Coâng nguyeân.

(3) Nhaâm Thaân: töùc naêm 949 tröôùc Coâng nguyeân.

(4) Haùn Minh ñeá leân ngoâi naêm 58, ñaët nieân hieäu Vónh Bình naêm thöù nhaát, keùo daøi ñeán naêm 75, laø nieân hieäu Vónh Bình thöù 18. Saùi AÂm ñi söù AÁn Ñoä veà vaøo naêm Vónh Bình thöù 10 (töùc naêm 67), mang theo nhieàu kinh töôïng vaø thænh moät soá cao taêng ñeán truyeàn phaùp, ñaùnh daáu moác ñaàu tieân trong vieäc truyeàn Phaät phaùp ñeán Trung Hoa. Nhö vaäy, caên cöù caùc söû lieäu chính thöùc ñeán nay ñöôïc coâng nhaän thì caùc nieân bieåu neâu ra trong baøi naøy ñeàu sai leäch. Hôn nöõa, töø naêm Muïc Vöông thöù 53 (949 tröôùc Coâng nguyeân) ñeán naêm Vónh Bình thöù 10 (67) chæ coù 1016 naêm chöù khoâng ñeán 1080 naêm.

(1)

Chu Ñònh Vöông leân ngoâi naêm 606 tröôùc Coâng nguyeân, taïi vò ñeán naêm 585 tröôùc Coâng nguyeân (21 naêm). Theo baøi naøy, Laõo töû sanh trong giai ñoaïn naøy, vaø phaûi tính töø naêm Phaät ñaûn sanh ñaõ noùi ôû tröôùc (1027), sau 422 naêm töùc laø naêm 605 tröôùc Coâng nguyeân, töùc Chu Ñònh Vöông naêm thöù hai; vì neáu tính töø naêm Phaät nhaäp Nieát-baøn (muoän hôn khoaûng 80 naêm) thì khoâng rôi vaøo ñôøi Chu Ñònh Vöông.

(2) Chu Linh Vöông leân ngoâi naêm 571 tröôùc Coâng nguyeân, taïi vò 27 naêm, töùc laø ñeán naêm 544 tröôùc Coâng nguyeân. Theo baøi naøy thì Khoång töû sanh vaøo naêm 550 tröôùc Coâng nguyeân, khaù chính xaùc so vôùi nieân ñaïi hieän nay ñöôïc bieát laø naêm 551 tröôùc Coâng nguyeân.

(3) Theo noäi dung baøi naøy, tuy naêm ñaûn sanh cuûa ñöùc Phaät Thích-ca khoâng phuø hôïp vôùi nhöõng gì chuùng ta hieän bieát, nhöng naêm sanh cuûa Khoång töû coù theå xem laø chính xaùc, laïi noùi chaéc veà naêm sanh cuûa Laõo töû, laø ñieàu maø caùc nhaø nghieân cöùu hieän nay vaãn coøn chöa quyeát ñònh. Chuùng toâi dòch laïi nguyeân vaên vôùi caùc chuù giaûi thích ñaùng veà nieân ñaïi laø ñeå tieän so saùnh, hy voïng coù theå laø nguoàn tham khaûo theâm cho vaán ñeà naøy. Duø sao cuõng laø caùch nhìn cuûa moät baäc tieàn boái töø khaù sôùm (theá kyû 11), vaø caâu hoûi caàn ñaët ra laø: Soaïn giaû ñaõ coù trong tay nhöõng cöù lieäu naøo ñeå vieát ra nhöõng nieân ñaïi coù tính xaùc quyeát trong baøi naøy?

(4) Caùi vaïc ngaøy xöa duøng ñeå naáu, töông töï nhö caùi chaûo lôùn nhöng coù 3 chaân ñeå töï ñöùng vöõng chöù khoâng caàn ñaët treân beáp loø. Caâu naøy coù yù noùi vieäc phaân ra Tam giaùo vaãn coù cuøng moät muïc ñích giaùo hoùa nhöõng ñieàu toát ñeïp cho chuùng sanh maø thoâi.

1082

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

辯明精氣神 玄宗直指云。戒以養精。定以養氣。慧以 養神。 一元曰。悟人自識元精,元氣,元神。迷人 妄認色身上精氣神。大愚大錯,恠哉,苦哉。 豈不見張紫陽說。精氣神者,先天地之元 精,元氣,元神也。 元精,非婬泆之精。元氣,非呼吸之氣。元 神,非念慮之神。癡人不曉此意,喚甕作鐘。 眼旣不明,理亦不達。矯誘他清信之士。 一向在臭皮袋上造作,昧卻一眞佛性,展轉輪 迴。妄言此是修行,實可悲也。 吾以忝爲佛子,豈可懷寶迷邦。宜當開示 未來,共入菩提正路。 精者,本來元精也。戒也,純一無雜,具足 清白梵行之相。此乃清淨法身也。清淨法身 者,卽是汝之性也。

QUYEÅN HAÏ

1083

Bieän minh tinh khí thaàn Huyeàn toâng tröïc chæ vaân: Giôùi, dó döôõng tinh, ñònh dó döôõng khí, hueä dó döôõng thaàn.

Nhaát Nguyeân vieát: Ngoä nhaân töï thöùc nguyeân tinh nguyeân khí nguyeân thaàn. Meâ nhaân voïng nhaän saéc thaân thöôïng tinh khí thaàn. Ñaïi ngu ñaïi thoá, quaùi tai khoå tai.

Khôûi baát kieán Tröông Töû Döông thuyeát: Tinh khí thaàn giaû, tieân thieân ñòa chi nguyeân tinh nguyeân khí nguyeân thaàn daõ.

Nguyeân tinh, phi daâm daät chi tinh. Nguyeân khí, phi hoâ haáp chi khí. Nguyeân thaàn, phi nieäm löï chi thaàn. Si nhaân baát hieåu thöû yù, hoaùn uùng taùc chung.

Nhaõn kyù baát minh, lyù dieäc baát ñaït. Kieåu duï tha thanh tín chi só, nhaát höôùng taïi xuù bì ñaïi thöôïng taïo taùc. Muoäi khöôùc nhaát chaân Phaät taùnh, trieån chuyeån luaân hoài. Voïng ngoân thöû thò tu haønh, thaät khaû bi daõ.

Ngoâ dó thieåm vi Phaät töû, khôûi khaû hoaøi baûo meâ bang, Nghi ñöông khai thò vò lai, coäng nhaäp Boà-ñeà chaùnh loä.

Tinh giaû, boån lai nguyeân tinh daõ. Giôùi daõ, thuaàn nhaát voâ taïp, cuï tuùc thanh baïch phaïm haïnh chi töôùng. Thöû naõi thò thanh tònh phaùp thaân daõ. Thanh tònh phaùp thaân giaû, töùc thò nhöõ chi taùnh daõ.

1084

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

氣者,本來元氣也。定也,寂然不動,具足 無量妙義。此乃是圓滿報身也。圓滿報身 者,卽是汝之智也。

QUYEÅN HAÏ

1085

Khí giaû, boån lai nguyeân khí daõ. Ñònh daõ, tòch nhieân baát ñoäng, cuï tuùc voâ löôïng dieäu nghóa. Thöû naõi thò vieân maõn baùo thaân daõ. Vieân maõn baùo thaân giaû, töùc thò nhöõ chi trí daõ.

Thaàn giaû, boån lai nguyeân thaàn daõ. Hueä daõ, caûm nhi toaïi

神者,本來元神也。慧也,感而遂通,具足

thoâng, cuï tuùc haèng sa dieäu duïng. Thöû naõi thò thieân baùch öùc

恆河沙用。此乃是千百億化身也。千百億化

hoùa thaân daõ. Thieân baùch öùc hoùa thaân giaû, töùc thò nhöõ chi

身者,卽是汝之行也。 又謂之法身,般若,解脫。又謂之 戒,定,慧。又謂之一體三寶。 邪迷之人將婬泆之精喚作佛寶。將呼吸之 氣喚作法寶。將念慮之神喚作僧寶。此等迷 流,謾人謾己,悞自悞他。非但賺度後人,是亦 輕誣先聖也。 切戒諸人不可錯解。古人錯一不落字,猶 作野狐五百劫。豈可將如來正法作爲魔家毒 藥,其罪可恕否。此等邪師,入地獄如箭。 奉勸後之學者,記取,記取。珍重,珍重。

haïnh daõ.

Höïu vò chi phaùp thaân, Baùt-nhaõ, giaûi thoaùt. Höïu vò chi giôùi, ñònh, hueä. Höïu vò chi nhaát theå Tam baûo.

Taø meâ chi nhaân, töông daâm daät chi tinh, hoaùn taùc Phaät baûo. Töông hoâ haáp chi khí, hoaùn taùc Phaùp baûo. Töông nieäm löï chi thaàn, hoaùn taùc Taêng baûo. Thöû ñaúng meâ löu, maïn nhaân maïn kyû, ngoä töï ngoä tha, phi ñaõn traùm ñoä haäu nhaân, thò dieäc khinh vu tieân thaùnh daõ.

Thieát giôùi chö nhaân, baát khaû thoá giaûi. Coå nhaân thoá nhaát baát laïc töï, do taùc daõ hoà nguõ baùch kieáp. Khôûi khaû töông Nhö Lai Chaùnh phaùp, taùc vi ma gia ñoäc döôïc, kyø toäi khaû thöù phuû? Thöû ñaúng taø sö, nhaäp ñòa nguïc nhö tieãn.

Phuïng khuyeán haäu chi hoïc giaû, kyù thuû, kyù thuû! Traân troïng, traân troïng!

1086

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

20. Bieän minh veà tinh, khí, thaàn

S

aùch Huyeàn toâng tröïc chæ ghi: “Giôùi duøng ñeå döôõng tinh, ñònh duøng ñeå döôõng khí, hueä duøng ñeå döôõng

thaàn.”

Nhaát Nguyeân noùi: “Ngöôøi ngoä thì töï bieát ñoù laø nguoàn tinh, nguoàn khí, nguoàn thaàn. Ngöôøi ngu meâ muoäi sai laàm nhaän laáy nôi xaùc thaân naøy laø tinh khí thaàn. Thaät ngu muoäi sai laàm thay! Kyø laï thay, ñau ñôùn thay!

“Tröông Töû Döông noùi raèng: ‘Tinh, khí, thaàn ñoù laø nguoàn tinh, nguoàn khí, nguoàn thaàn, voán coù töø tröôùc caû trôøi ñaát.’

“Nguoàn tinh khoâng phaûi caùi tinh cuûa söï daâm daät. Nguoàn khí khoâng phaûi caùi khí cuûa söï hoâ haáp. Nguoàn thaàn khoâng phaûi caùi thaàn nhôù töôûng lo nghó. Keû ngu si khoâng hieåu yù naøy, troâng gaø hoùa cuoác!(1) Maét nhìn ñaõ chaúng roõ raøng, lyù leõ khoâng thoâng suoát, laïi doái gaït nhöõng ngöôøi coù loøng tin trong saïch. Khö khö giöõ laáy caùi tuùi da hoâi thoái naøy(2) maø laøm coâng kia vieäc noï, meâ laáp taùnh Phaät thuaàn chaân, xoay vaàn trong choán luaân hoài, laïi noùi baäy raèng ñoù laø tu haønh.

Thaät ñaùng thöông thay!

“Toâi laáy laøm hoå theïn ñöùng trong haøng Phaät töû, leõ naøo oâm cuûa baùu maø ñeå cho nöôùc nhaø roái loaïn?(3) Neân phaûi môû (1)

Nguyeân baûn duøng “hoaùn uùng taùc chung”, dòch saùt nghóa laø “goïi caùi voø laø caùi chuoâng”, chæ söï nhaàm laãn giöõa nhöõng thöù gioáng nhau.

(2) Caùi tuùi da hoâi thoái naøy: ví saéc thaân töù ñaïi nhö caùi tuùi da ñöïng nhöõng xöông thòt, maùu muû... vaø bieát bao thöù hoâi haùm, baát tònh.

(3) Nguyeân taùc laø “hoaøi baûo meâ bang”, laáy yù töø saùch Luaän ngöõ, quyeån 9, chöông 17, tieát 1, laø lôøi Döông Hoùa noùi vôùi Khoång töû: “Hoaøi kyø baûo nhi meâ kyø bang, khaû vò nhaân hoà?” (懷其寶而迷其邦，可謂仁乎。) (OÂm cuûa baùu maø ñeå cho nöôùc nhaø roái loaïn, coù theå goïi laø ngöôøi coù ñöùc nhaân hay chaêng?)

QUYEÅN HAÏ

1087

baøy chæ baûo cho ngöôøi ñôøi sau, ñeå cuøng böôùc vaøo ñaïo Boà-ñeà chaân chaùnh.

“Tinh laø caùi nguoàn tinh voán coù xöa nay. Giôùi laø söï thuaàn nhaát khoâng hoãn taïp, ñaày ñuû caùc töôùng trong saïch thanh tònh. Ñoù chính laø Phaùp thaân thanh tònh. Phaùp thaân thanh tònh töùc laø töï taùnh cuûa caùc oâng ñoù.

“Khí laø caùi nguoàn khí voán coù xöa nay. Ñònh laø söï vaéng laëng an nhieân chaúng ñoäng, ñaày ñuû voâ soá yù nghóa nhieäm maàu. Ñoù chính laø Baùo thaân vieân maõn. Baùo thaân vieân maõn töùc laø trí tueä cuûa caùc oâng ñoù.

“Thaàn laø caùi nguoàn thaàn voán coù xöa nay. Hueä laø söï caûm öùng maø thoâng suoát, ñaày ñuû voâ soá coâng duïng nhieäm maàu. Ñoù chính laø Hoùa thaân thieân baùch öùc. Hoùa thaân thieân baùch öùc töùc laø ñöùc haïnh cuûa caùc oâng ñoù.

“Laïi cuõng goïi laø Phaùp thaân, laø Baùt-nhaõ, laø Giaûi thoaùt; cuõng goïi laø Giôùi, Ñònh, Hueä; cuõng goïi laø Nhaát theå Tam baûo.

“Keû taø meâ laáy caùi tinh cuûa söï daâm daät maø goïi laø Phaät baûo; laáy caùi khí cuûa söï hoâ haáp maø goïi laø Phaùp baûo; laáy caùi thaàn nhôù töôûng lo nghó maø goïi laø Taêng baûo.

“Nhöõng keû meâ laàm nhö theá laø doái mình doái ngöôøi, töï mình sai laàm cuõng laøm cho ngöôøi khaùc sai laàm theo, khoâng chæ gaït gaãm ngöôøi ñôøi sau maø cuõng laø khinh cheâ baäc thaùnh ñôøi tröôùc.

“Xin heát loøng khuyeân raên caùc oâng, chôù neân hieåu bieát sai laàm. Ngöôøi xöa chæ sai laàm moät chöõ “khoâng” maø phaûi ñoïa

1088

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

laøm choàn 500 kieáp!(1) Leõ naøo laïi ñem Chaùnh phaùp cuûa Nhö (1)

Laáy yù töø Voâ moân quan, taéc thöù 2: Con choàn hoang cuûa Baùch tröôïng. Noäi dung nhö sau: Hoøa thöôïng Baùch Tröôïng moãi khi giaûng phaùp ñeàu coù moät oâng giaø ñeán nghe. Khi taêng chuùng lui ra, oâng laõo cuõng ñi maát. Moät hoâm, nghe phaùp xong oâng laõo vaãn khoâng ñi. Hoøa thöôïng hoûi: “OÂng laø ai vaäy?”

OÂng laõo noùi: “Toâi thaät khoâng phaûi ngöôøi. Vaøo thôøi Phaät Ca-dieáp trong quaù khöù toâi ñaõ töøng ôû nuùi naøy tu taäp. Nhaân coù ngöôøi ñeán hoïc, hoûi raèng: Baäc tu haønh lôùn coù rôi vaøo nhaân quaû hay chaêng?” Toâi ñaùp: Khoâng. Lieàn phaûi ñoïa laøm thaân choàn hoang 500 kieáp. Nay thænh hoøa thöôïng ban cho moät caâu chuyeån ngöõ, may ra ñöôïc thoaùt kieáp choàn.” Noùi xong lieàn hoûi: “Baäc tu haønh lôùn coù rôi vaøo nhaân quaû hay chaêng?” Hoøa thöôïng ñaùp: “Khoâng che môø nhaân quaû.” OÂng laõo nghe xong ñaïi ngoä, leã baùi roài noùi raèng: “Nay toâi ñaõ thoaùt kieáp choàn, boû xaùc sau nuùi, xin thaày choân caát theo leã cuûa ngöôøi tu.”

離相顯性往生淨土說

QUYEÅN HAÏ

1089

Lai maø hoùa laøm thuoác ñoäc cuûa ma? Toäi aáy thaät khoâng theå tha thöù.

“Boïn thaày taø nhö vaäy, aét phaûi vaøo ñòa nguïc nhanh nhö teân baén!

“Kính khuyeân nhöõng ngöôøi haäu hoïc phaûi nhôù laáy, nhôù laáy! Traân troïng, traân troïng!”

Ly töôùng hieån taùnh, vaõng sanh Tònh ñoä thuyeát Hoaëc vaán vieát: Nöõ nhaân nieäm Phaät, ñaéc sanh Tònh ñoä

或問曰。女人念佛,得生淨土否。 一元曰。是何言歟。鸚鵡鴝鵒念佛尙得往 生,况於人乎。 或曰。女有十惡,云何便得往生。

phuû?

Nhaát Nguyeân vieát: Thò haø ngoân dö? Anh vuõ, cuø duïc nieäm Phaät thöôïng ñaéc vaõng sanh, huoáng ö nhaân hoà?

Hoaëc vieát: Nöõ höõu thaäp aùc, vaân haø tieän ñaéc vaõng sanh?

一初生父母不喜。二舉養視無滋味。三心

Nhaát sô sanh phuï maãu baát hyû. Nhò cöû döôõng thò voâ tö

常畏人。四父母憂嫁。五父母生離。六畏夫 喜怒。七懷產甚難。八小爲父母檢錄。九中 爲夫主制禁。十老爲兒孫所訶。從生至終不

vò. Tam taâm thöôøng uùy nhaân. Töù phuï maãu öu giaù. Nguõ phuï

得自在。

ñaéc töï taïi.

maãu sanh ly. Luïc uùy phu hyû noä. Thaát hoaøi saûn thaäm nan.

Baùt tieåu vi phuï maãu kieåm luïc. Cöûu trung vi phu chuû cheá caám. Thaäp laõo vi nhi toân sôû ha. Tuøng sanh chí chung, baát

1090

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

又有五障。一者不得作梵天王。二者帝 釋。三者魔王。四者轉輪聖王。五者佛身。 云何女身速得成佛。

QUYEÅN HAÏ

1091

Höïu höõu nguõ chöôùng. Nhaát giaû baát ñaéc taùc Phaïm thieân vöông, nhò giaû Ñeá thích, tam giaû Ma vöông, töù giaû Chuyeån luaân Thaùnh vöông, nguõ giaû Phaät thaân. Vaân haø nöõ thaân toác ñaéc thaønh Phaät? Ñaùp vieát: Nhöôïc luaän töôùng thuyeát, quaû naõi höõu chi.

答曰。若論相說,果乃有之。若言性宗,卽 無此事。當時龍女年始八歲,智慧利根,刹那

Nhöôïc ngoân taùnh toâng, töùc voâ thöû söï. Ñöông thôøi Long nöõ

成佛,豈在男女老幼之相乎。

taïi nam nöõ laõo aáu chi töôùng hoà?

禪宗會下許多女人,現世明心見性成佛作 祖者,何况身後往生乎。 汝定執女相爲實者,甚矣不達性理也。不 達性理,卻是女人。會得性宗,非男非女。 大般泥洹經云。若有男子,不知自身有如 來性,世間雖名男子,佛 說此輩是女人也。若 有女人能知自身有如來性,世間雖曰女人,佛 說此等是男子也。 不見宗鏡云。四大之身,見有生滅男女之 相,而靈覺之性實無生滅男女之相。汝今悟此 性,名為長壽,亦名如來壽量,亦名涅槃妙心。 又云。凡有心者,悉皆成佛。如今行是佛 行,坐是佛坐。故云。阿鼻依正,全處極聖之 自心。諸佛法身不離下凡之一念。

nieân thuûy baùt tueá, trí hueä lôïi caên, saùt-na thaønh Phaät, khôûi Thieàn toâng hoäi haï höùa ña nöõ nhaân, hieän theá minh taâm kieán taùnh thaønh Phaät taùc Toå giaû, haø huoáng thaân haäu vaõng sanh hoà?

Nhöõ ñònh chaáp nöõ töôùng vi thaät giaû, thaäm hyõ baát ñaït taùnh lyù daõ. Baát ñaït taùnh lyù, khöôùc thò nöõ nhaân. Hoäi ñaéc taùnh toâng, phi nam phi nöõ. Ñaïi Baùt Neâ-hoaøn kinh vaân: Nhöôïc höõu nam töû, baát tri töï thaân höõu Nhö Lai taùnh, theá gian tuy danh nam töû, Phaät thuyeát thöû boái thò nöõ nhaân daõ. Nhöôïc höõu nöõ nhaân, naêng tri töï thaân höõu Nhö Lai taùnh, theá gian tuy vieát nöõ nhaân, Phaät thuyeát thöû ñaúng thò nam töû daõ.

Baát kieán Toâng kính vaân: Töù ñaïi chi thaân, kieán höõu sanh dieät nam nöõ chi töôùng, nhi linh giaùc chi taùnh thaät voâ sanh dieät töôùng. Nhó kim ngoâ thöû taùnh, danh vi tröôøng thoï, dieäc danh Nhö Lai thoï löôïng, dieäc danh Nieát-baøn dieäu taâm.

Höïu vaân: Phaøm höõu taâm giaû, taát giai thaønh Phaät. Nhö kim haønh thò Phaät haønh, toïa thò Phaät toïa. Coá vaân, A-tyø y chaùnh, toaøn xöù cöïc thaùnh chi töï taâm. Chö Phaät phaùp thaân, baát ly haï phaøm chi nhaát nieäm.

1092

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

裴相國云。血氣之屬必有知。凡有知者必 同體。正所謂。蠢動含靈皆具佛性,况女人 乎。 問。旣具佛性,蠢動含靈何不成佛,卻在輪 迴受苦乎。 答。只爲當時著相迷性,輩覺合塵,造作種 種惡業,今墮異類受苦。蠢動含靈且置而弗 論,今時得箇人身者,尙不肯齋戒念佛求生淨 土,反教異類成佛乎。 或曰。多有善知識見女人齋戒念佛者,皆 願他女轉男身,來世修道。此說何如。 一元曰。此等善知識,濫叨知識之名,而不 達知識之理,實乃癡迷。 不知維摩經云。舍利弗與一天女曰。何以 不轉女身。 天曰。我從十二年來,求女人相了不可 得,當何所轉。譬如幻師化作幻女,若有人問 何以不轉女身,是人為正問不。 舍利弗言。不也。幻無定相,當何所轉。

QUYEÅN HAÏ

1093

Buøi Töôùng quoác vaân: Huyeát khí chi thuoäc, taát höõu tri.

Phaøm höõu tri giaû, taát ñoàng theå. Chaùnh sôû vò: Xuaån ñoäng haøm linh, giai cuï Phaät taùnh, huoáng nöõ nhaân hoà.

Vaán: Kyù cuï Phaät taùnh, xuaån ñoäng haøm linh, haø baát thaønh Phaät khöù, khöôùc taïi luaân hoài thoï khoå hoà? Ñaùp: Chæ vi ñöông thôøi tröôùc töôùng meâ taùnh, boái giaùc hieäp traàn, taïo taùc chuûng chuûng aùc nghieäp, kim ñoïa dò loaïi thoï khoå. Xuaån ñoäng haøm linh thaû trí nhi phaát luaän, kim thôøi ñaéc caù nhaân thaân giaû, thöôïng baát khaúng trai giôùi nieäm Phaät, caàu sanh Tònh ñoä, phaûn giaùo dò loaïi thaønh Phaät hoà?

Hoaëc vieát: Ña höõu thieän tri thöùc, kieán nöõ nhaân trai giôùi nieäm Phaät giaû, giai nguyeän tha nöõ chuyeån nam thaân, lai theá tu ñaïo, thöû thuyeát haø nhö?

Nhaát Nguyeân vieát: Thöû ñaúng thieän tri thöùc, laïm thao tri thöùc chi danh nhi baát ñaït tri thöùc chi lyù. Thaät naõi si meâ.

Baát tri Duy-ma kinh vaân: Xaù-lî-phaát döõ nhaát thieân nöõ vieát: Haø dó baát chuyeån nöõ thaân?

Thieân vieát: Ngaõ tuøng thaäp nhò nieân lai, caàu nöõ nhaân töôùng lieãu baát khaû ñaéc, ñöông haø sôû chuyeån? Thí nhö huyeãn sö hoùa taùc huyeãn nöõ, nhöôïc höõu nhaân vaán: Haø dó baát chuyeån nöõ thaân? Thò nhaân vi chaùnh vaán phuû?

Xaù-lî-phaát ngoân: Baát daõ, huyeãn voâ ñònh töôùng, ñöông haø sôû chuyeån.

1094

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

天曰。一切諸法亦復如是,無有定相。云 何乃問不轉女身。卽時天女以神通力。變舍 利弗令如天女。天自化身如舍利弗,而問言。 何以不轉女身。 舍利弗以天女像而答言。我今不知何轉而 變為女身。

QUYEÅN HAÏ

1095

Thieân vieát: Nhaát thieát chö phaùp dieäc phuïc nhö thò, voâ höõu ñònh töôùng. Vaân haø naõi vaán baát chuyeån nöõ thaân? Töùc thôøi thieân nöõ dó thaàn thoâng löïc, bieán Xaù-lî-phaát linh nhö thieân nöõ, thieân töï hoùa thaân nhö Xaù-lî-phaát nhi vaán ngoân: Haø dó baát chuyeån nöõ thaân?

Xaù-lî-phaát dó thieân nöõ töôïng nhi ñaùp ngoân: Ngaõ kim baát tri haø chuyeån nhi bieán vi nöõ thaân?

Thieân vieát: Xaù-lî-phaát nhöôïc naêng chuyeån thöû nöõ thaân,

天曰。舍利弗若能轉此女身。則一切女人

taéc nhaát thieát nöõ nhaân dieäc ñöông naêng chuyeån, Nhö Xaù-

亦當能轉。如舍利弗非女而現女身。一切女

lî-phaát phi nöõ nhi hieän nöõ thaân, nhaát thieát nöõ nhaân dieäc

人亦復如是。雖現女身而非女也。是故佛說

phuïc nhö thò, tuy hieän nöõ thaân nhi phi nöõ daõ. Thò coá Phaät

一切諸法非男非女。 卽時天女還攝神力。舍利弗身還復如故。 如此者。眞如性中豈有男女之相耶。况法 華經中專記女人生極樂世界,豈不其然乎。 又往生傳載女人生西方者,不勝其數。知 識何不知識焉。

thuyeát nhaát thieát chö phaùp, phi nam phi nöõ.

Töùc thôøi thieân nöõ hoaøn nhieáp thaàn löïc, Xaù-lî-phaát thaân hoaøn phuïc nhö coá.

Nhö thöû giaû, chaân nhö taùnh trung khôûi höõu nam nöõ chi töôùng da? Huoáng Phaùp Hoa kinh trung chuyeân kyù nöõ nhaân sanh Cöïc Laïc theá giôùi, khôûi baát kyø nhieân hoà?

Höïu Vaõng sanh truyeän taûi nöõ nhaân sanh Taây phöông giaû, baát thaéng kyø soá, tri thöùc haø baát tri thöùc yeân?

1096

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

21. Lìa hình töôùng, roõ chaân taùnh, vaõng sanh Tònh ñoä

C

où ngöôøi hoûi: “Nöõ giôùi nieäm Phaät coù ñöôïc sanh veà Tònh ñoä chaêng?”

Nhaát nguyeân ñaùp: “Sao oâng noùi vaäy? Chim veït, chim saùo nieäm Phaät coøn ñöôïc vaõng sanh, huoáng chi con ngöôøi?”

Laïi hoûi: “Nöõ giôùi coù möôøi ñieàu thua keùm, laøm sao coù theå ñöôïc vaõng sanh? Moät laø luùc sanh ra cha meï khoâng vui möøng.(1) Hai laø khi nuoâi naáng khoâng daønh cho nhöõng moùn ngon quyù. Ba laø trong loøng thöôøng sôï seät ngöôøi khaùc. Boán laø khieán cha meï phaûi lo laéng vieäc cöôùi gaû. Naêm laø phaûi xa lìa khi cha meï coøn soáng. Saùu laø phaûi sôï seät taùnh khí choàng thay ñoåi. Baûy laø phaûi mang thai vaø sanh nôû, laø vieäc raát khoù khaên. Taùm laø luùc nhoû phaûi chòu söï quaûn cheá khaét khe cuûa cha meï. Chín laø khi ñaõ tröôûng thaønh phaûi chòu söï caám cheá cuûa choàng. Möôøi laø ñeán tuoåi giaø phaûi chòu söï naëng lôøi cuûa con chaùu.(2) Töø khi sanh ra cho ñeán cuoái ñôøi, nöõ giôùi luoân thieáu söï töï do.

(1)

Vaên naøy vieát töø theá kyû 11, trong boái caûnh xaõ hoäi Nho giaùo Trung Hoa xöa voán troïng nam khinh nöõ, khi sanh con chæ muoán sanh con trai noái doøng maø thoâi. Quan ñieåm naøy ngaøy nay taát nhieân khoâng coøn ñöôïc chaáp nhaän nöõa vì ñaõ trôû thaønh baát hôïp lyù. Nhöng trong thöïc teá vaãn coøn coù khoâng ít ngöôøi chòu aûnh höôûng nhaát ñònh cuûa quan ñieåm xa xöa naøy.

(2) Caû 10 ñieàu thua keùm cuûa nöõ giôùi ñöôïc keå ra ôû ñaây ñeàu xuaát phaùt töø quan ñieåm troïng nam khinh nöõ xöa kia, khoâng coøn phuø hôïp vôùi thöïc traïng xaõ hoäi ngaøy nay. Tuy nhieân, ngay trong xaõ hoäi hieän ñaïi thì nöõ giôùi vaãn coù nhöõng ñieàu thua keùm nam giôùi, xeùt theo yù nghóa phaûi chòu ñöïng nhieàu khoù khaên, baát tieän hôn. Chaúng haïn, theå chaát phuï nöõ noùi chung yeáu ôùt hôn neân phaûi gaén boù vôùi coâng vieäc trong nhaø nhieàu hôn, phuï nöõ phaûi ñaûm nhaän thieân chöùc laøm meï, coù raát nhieàu khoù khaên maø nam giôùi khoâng theå chia seû taát caû, hoaëc phuï nöõ khoâng ñöôïc gaàn guõi cha meï sau khi laáy choàng...

QUYEÅN HAÏ

1097

“Nöõ giôùi laïi coù naêm ñieàu chöôùng ngaïi. Moät laø khoâng theå laøm Phaïm Thieân vöông, hai laø khoâng theå laøm Ñeá Thích, ba laø khoâng theå laøm Ma Vöông, boán laø khoâng theå laøm Chuyeån luaân Thaùnh vöông, naêm laø khoâng theå laøm Phaät. Nhö vaäy thaân nöõ sao coù theå mau choùng thaønh Phaät ñöôïc?”

Nhaát Nguyeân ñaùp: “Neáu luaän veà hình töôùng, quaû thaät coù nhöõng ñieàu nhö vaäy. Nhöng luaän veà söï coát yeáu cuûa baûn taùnh thì khoâng coù nhöõng vieäc aáy. Thôøi Phaät taïi theá coù vò Long nöõ(1) môùi 8 tuoåi nhöng trí hueä ñaày ñuû, caên cô nhanh nhaïy, thaønh Phaät chæ trong choác laùt.(2) Vaäy leõ naøo vieäc thaønh Phaät laïi do nôi hình töôùng nam, nöõ, giaø, treû hay sao?

“Trong Thieàn toâng coù raát nhieàu ngöôøi thuoäc nöõ giôùi maø ngay trong ñôøi naøy cuõng roõ ñöôïc taâm, thaáy ñöôïc taùnh, laøm thaày laøm toå, huoáng chi laø vieäc vaõng sanh sau khi ñaõ boû thaân naøy?

“Neáu oâng coá chaáp cho caùi hình töôùng nöõ giôùi laø thaät, quaû laø raát khoâng thoâng ñaït lyù taùnh. Ngöôøi khoâng thoâng ñaït lyù taùnh môùi chính laø nöõ nhaân; nhö naém hieåu ñöôïc choã coát yeáu cuûa baûn taùnh thì thaät laø khoâng coù nam nöõ.

“Kinh Ñaïi Baùt Neâ-hoaøn(3) daïy raèng: ‘Nhö coù ngöôøi nam khoâng bieát raèng thaân mình töï coù taùnh Nhö Lai, duø theá gian goïi ngöôøi aáy laø nam nhöng Phaät noùi raèng haïng ngöôøi (1)

Long nöõ: con gaùi cuûa Long vöông.

Chuyeän naøy ñöôïc noùi ñeán trong kinh Dieäu phaùp lieân hoa (töùc kinh Phaùp Hoa), phaåm Ñeà-baø-ñaït-ña thöù 12.

(3) Kinh Ñaïi Baùt Neâ-hoaøn, 6 quyeån, baûn dòch Haùn vaên cuûa ngaøi Phaùp Hieån ñôøi Ñoâng Taán, thuoäc Ñaïi chaùnh taïng, quyeån 12, kinh soá 376. Raát nhieàu ngöôøi nhaàm laãn baûn kinh naøy vôùi kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn, baûn dòch Haùn vaên cuûa ngaøi Ñaøm-voâ-saám, 40 quyeån, thuoäc Ñaïi chaùnh taïng, quyeån 12, kinh soá 374.

(2)

1098

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

aáy laø nöõ. Nhö coù ngöôøi nöõ bieát ñöôïc raèng thaân mình töï coù taùnh Nhö Lai, duø theá gian goïi ngöôøi aáy laø nöõ nhöng Phaät noùi raèng ngöôøi aáy laø nam.’

“Saùch Toâng kính luïc noùi: ‘Thaân töù ñaïi naøy nhìn vaøo coù nhöõng hình töôùng sanh, dieät, nam, nöõ; nhöng taùnh linh giaùc thaät khoâng coù nhöõng hình töôùng sanh, dieät, nam, nöõ.’

“Nhö nay oâng nhaän hieåu taùnh aáy thì goïi laø ñöôïc tuoåi thoï laâu daøi, cuõng goïi laø tuoåi thoï ñoàng vôùi Nhö Lai, cuõng goïi laø ñaït ñöôïc taâm Nieát-baøn maàu nhieäm.

“Laïi noùi: ‘Neáu coù taâm thöùc thì heát thaûy ñeàu thaønh Phaät.’

Cho neân, hieän nay ñang ñi ñoù laø Phaät ñi, ñang ngoài ñoù chính laø Phaät ngoài. Neân noùi raèng: ‘Y baùo vaø chaùnh baùo ñòa nguïc A-tyø ñeàu saün coù trong töï taâm baäc thaùnh, phaùp thaân chö Phaät chöa töøng lìa khoûi moät nieäm phaøm phu.’

QUYEÅN HAÏ

1099

sanh Tònh ñoä, laïi coù theå giaùo hoùa loaøi khaùc thaønh Phaät ñöôïc sao?”

Ngöôøi kia laïi hoûi: “Coù nhöõng baäc thieän tri thöùc thaáy nöõ giôùi aên chay, giöõ giôùi, nieäm Phaät lieàn nguyeän cho ngöôøi nöõ aáy qua ñôøi sau ñöôïc chuyeån laøm nam thaân ñeå tu haønh.

Vieäc aáy theá naøo?”

Nhaát Nguyeân ñaùp: “Nhöõng ngöôøi nhö theá chæ laïm xöng laø tri thöùc, vì hoï thaät khoâng hieåu bieát lyù leõ, quaû laø raát si meâ.

“Kinh Duy-ma coù ñoaïn: ‘Xaù-lî-phaát hoûi moät vò thieân nöõ raèng: Sao khoâng chuyeån ñoåi thaân nöõ?

“Thieân nöõ ñaùp: Töø möôøi hai naêm qua toâi vaãn caàu caùi töôùng nöõ nhaân maø khoâng ñöôïc, laáy gì maø chuyeån ñoåi? Ví nhö coù moät nhaø aûo thuaät taïo ra moät coâ gaùi aûo. Neáu coù ngöôøi hoûi: Sao khoâng chuyeån ñoåi thaân nöõ? Vaäy caâu hoûi cuûa ngöôøi aáy coù chính ñaùng chaêng?

“Buøi Töôùng quoác noùi: ‘Nhöõng loaøi coù khí huyeát khí aét coù nhaän bieát. Neáu coù nhaän bieát aét laø ñoàng theå.’ Ñoù chính laø: ‘Heát thaûy nhöõng loaøi coù linh taùnh bieát cöû ñoäng ñeàu saün ñuû taùnh Phaät. Huoáng chi laø nöõ giôùi?”

“Xaù-lî-phaát ñaùp: Khoâng, söï aûo hoùa khoâng coù hình töôùng nhaát ñònh, laáy gì maø chuyeån ñoåi?

Ngöôøi kia laïi hoûi: “Ñaõ saün coù taùnh Phaät, sao nhöõng loaøi coù linh taùnh bieát cöû ñoäng khoâng thaønh Phaät, laïi ôû maõi trong luaân hoài chòu khoå?”

“Thieân nöõ noùi: Taát caû caùc phaùp cuõng ñeàu nhö vaäy, voán khoâng coù hình töôùng nhaát ñònh. Sao laïi hoûi vieäc khoâng chuyeån ñoåi thaân nöõ?

Nhaát Nguyeân ñaùp: “Chæ vì luùc tröôùc laøm ngöôøi vöôùng chaáp hình töôùng, meâ laáp chaân taùnh, ngöôïc vôùi chaùnh giaùc maø hôïp theo saùu traàn, taïo ra moïi thöù aùc nghieäp, neân nay phaûi ñoïa vaøo loaøi vaät maø chòu khoå.

“Lieàn ñoù, thieân nöõ duøng söùc thaàn thoâng khieán cho Xaù-lîphaát hoùa thaønh hình thieân nöõ, coøn thieân nöõ laïi hoùa thaønh Xaù-lî-phaát, roài hoûi: Sao khoâng chuyeån ñoåi thaân nöõ?

“Haõy taïm gaùc laïi vieäc cuûa nhöõng loaøi coù linh taùnh bieát cöû ñoäng, ñeán nhö nhöõng keû hieän nay ñöôïc mang thaân ngöôøi coøn chaúng chòu aên chay giöõ giôùi, nieäm Phaät caàu

“Xaù-lî-phaát trong hình töôùng thieân nöõ ñaùp raèng: Nay toâi chaúng bieát vì sao laïi hoùa laøm thaân nöõ.

“Thieân nöõ noùi: Nhö Xaù-lî-phaát coù theå chuyeån ñoåi thaân nöõ aáy thì taát caû nöõ nhaân cuõng ñeàu coù theå chuyeån ñoåi thaân

1100

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

nöõ. Nhö Xaù-lî-phaát voán chaúng phaûi laø nöõ maø hieän ra thaân nöõ, taát caû nöõ nhaân cuõng ñeàu nhö vaäy, tuy hieän ra thaân nöõ nhöng chaúng phaûi laø nöõ. Cho neân Phaät daïy raèng taát caû caùc phaùp voán thaät khoâng coù nam nöõ.

“Döùt lôøi, thieân nöõ laïi thaâu laïi söùc thaàn thoâng, Xaù-lîphaát hieän thaân trôû laïi nhö cuõ.

QUYEÅN HAÏ

1101

cheùp vieäc nöõ nhaân ñöôïc sanh veà theáá giôùi Cöïc Laïc, leõ naøo khoâng phaûi vaäy sao?

“Laïi nhö trong Vaõng sanh truyeän coù cheùp vieäc nöõ nhaân vaõng sanh Taây phöông, soá nhieàu khoâng keå xieát!

“Baäc trí thöùc vì sao laïi khoâng hieåu bieát?”

“Nhö vaäy, trong taùnh chaân nhö leõ naøo laïi coù töôùng nam, töôùng nöõ hay sao? Huoáng chi trong kinh Phaùp Hoa coù

身雖出家不求淨土說 天如和尙云。近世有等出家,雖云離俗, 俗習不除。盡曰出塵,塵緣不斷。經教固不 知,參禪又不會。心猿亂走,意馬奔馳。作隊 成羣,打閧過日。非但虛消信施,亦乃埋沒己 靈。眼光落地之時,路頭向甚處去。 正是青天白日爺娘不識。未證謂證,未得 謂得。實乃徒入空門,虛生浪死。 噫。問君出家因甚麽事。爲衣食故。貪富 貴故。求安樂故。父母捨汝出家,指望超度父 母,報答四恩。如今自己尙無靠託,况能拔濟 他人乎。

Thaân tuy xuaát gia, baát caàu Tònh ñoä thuyeát Thieân Nhö hoøa thöôïng vaân: Caän theá höõu ñaúng xuaát gia, tuy vaân ly tuïc, tuïc taäp baát tröø; taän vieát xuaát traàn, traàn duyeân baát ñoaïn. Kinh giaùo coá baát tri, tham thieàn höïu baát hoäi. Taâm vieân loaïn taåu, yù maõ boân trì. Taùc ñoäi thaønh quaàn, ñaû hoáng quaù nhaät. Phi ñaõn hö tieâu tín thí, dieäc naõi mai moät kyû linh. Nhaõn quan laïc ñòa chi thôøi, loä ñaàu höôùng thaäm xöù khöù.

Chaùnh thò thanh thieân baïch nhaät gia nöông baát thöùc, Vò chöùng vò chöùng, vò ñaéc vò ñaéc. Thaät naõi ñoà nhaäp khoâng moân, hö sanh laõng töû.

Y! Vaán quaân xuaát gia nhaân thaäm ma söï? Vò y thöïc coá?

Tham phuù quyù coá? Caàu an laïc coá? Phuï maãu xaû nhöõ xuaát gia, chæ voïng sieâu ñoä phuï maãu, baùo ñaùp töù aân. Nhi kim töï kyû thöôïng voâ khaùo thaùc, huoáng naêng baït teá tha nhaân hoà?

1102

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

有日閻羅老子與儞打算飯錢,將甚抵敵。 不落地獄餓鬼,定是載角披毛。如是出家,可 悲可痛。 諸仁者。趑此未老無病之前,急早作箇活 計。堅持齋戒,念佛誦經,禮讚發願,求生淨 土。得見彌陀之後,可以超度父母,可以報答 四恩,可以拔濟羣生,可以永受快樂。如此出 家,方爲佛子。

QUYEÅN HAÏ

1103

Höõu nhaät Dieâm-la laõo töû döõ neã ñaû toaùn phaïn tieàn, töông thaäm ñeå ñòch. Baát laïc ñòa nguïc ngaï quyû, ñònh thò taûi giaùc phi mao. Nhö thò xuaát gia khaû bi khaû thoáng.

Chö nhaân giaû! Tö thöû vò laõo voâ beänh chi tieàn, caáp taûo taùc caù hoaït keá. Kieân trì trai giôùi, nieäm Phaät tuïng kinh, leã taùn phaùt nguyeän, caàu sanh Tònh ñoä. Ñaéc kieán Di ñaø chi haäu, khaû dó sieâu ñoä phuï maãu, khaû dó baùo ñaùp töù aân, khaû dó baït teá quaàn sanh, khaû dó vónh thoï khoaùi laïc. Nhö thöû xuaát gia phöông vi Phaät töû.

Ta hoà! Höïu höõu nhaát ñaúng vi taêng vi ñaïo giaû, giaùo tha

嗟乎。又有一等爲僧爲道者,教他求生淨 土只說功行全無,工夫未到。且求來世再爲男 子,重復出家展轉修行,方可生彼。此等退屈 下流,愚癡極甚。自迷猶且可,又要賺他人。 我且問汝,現今男子出家不求淨土,更待何 生。

caàu sanh Tònh ñoä, chæ thuyeát coâng haïnh toaøn voâ, coâng phu

先德云。今生不得生,一蹉是百蹉。此身 不向今生度,更向何生度此身。誠哉是言也。

ñoä thöû thaân? Thaønh tai thò ngoân daõ.

vò ñaùo, thaû caàu lai theá taùi vi nam töû, truøng phuïc xuaát gia trieån chuyeån tu haønh, phöông khaû sanh bæ. Thöû ñaúng thoái khuaát haï löu, ngu si cöïc thaäm. Töï meâ do thaû khaû, höïu yeáu traùm tha nhaân. Ngaõ thaû vaán nhöõ, hieän kim nam töû xuaát gia baát caàu Tònh ñoä, caùnh ñaõi haø sanh?

Tieân ñöùc vaân: Kim sanh baát ñaéc sanh, nhaát tha thò baùch tha. Thöû thaân baát höôùng kim sanh ñoä, caùnh höôùng haø sanh Chö nhaân giaû! Nhöôïc luaän coâng haïnh coâng phu yeáu

諸仁者。若論功行工夫要成佛者,且待 彌勒下生,千佛出世。若言九品法門求生淨 土,一念信心彈指可到。何以故。仗佛力故。

thaønh Phaät giaû, thaû ñaõi Di-laëc haï sanh, thieân Phaät xuaát theá.

不見蓮宗寶鑑云。信餘門學道,如蟻子上

Baát kieán Lieân toâng baûo giaùm vaân: Tín dö moân ñaïo, nhö

Nhöôïc ngoân cöûu phaåm phaùp moân caàu sanh Tònh ñoä, nhaát nieäm tín taâm ñaøn chæ khaû ñaùo. Haø dó coá? Tröôïng Phaät löïc coá.

1104

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

於高山。淨土往生,似風帆行於順水。彌陀 接引,直趣菩提。眾聖提携,高超三界。上品 即登佛果,下生猶勝天宮。普信勿疑,同修不 退。 又不見决疑論云。人身難得,淨土易生。 何以故。五戒不持,人天路絶。五戒清淨,方 得爲人。况以五戒難持,亦無願力攝受。此 所謂人身難得也。修淨土者,未必持戒全與不 全,但念阿彌陀佛名號,縱有罪業亦許懺悔。 臨命終時,阿彌陀佛,觀音,勢至,清淨海衆各 有願力,共來接引攝受。此所謂淨土易生也。

QUYEÅN HAÏ

1105

nghò töû thöôùng ö cao sôn. Tònh ñoä vaõng sanh, töï phong haøng haønh ö thuaän thuûy. Di-ñaø tieáp daãn, tröïc thuù Boà-ñeà.

Chuùng thaùnh ñeà hueà, cao sieâu tam giôùi. Thöôïng phaåm töùc ñaêng Phaät quaû, haï sanh do thaéng thieân cung. Phoå thænh vaät nghi, ñoàng tu baát thoái.

Höïu baát kieán Quyeát nghi luaän vaân: Nhaân thaân nan ñaéc, Tònh ñoä dò sanh. Haø dó coá? Nguõ giôùi baát trì, nhaân thieân loä tuyeät; nguõ giôùi thanh tònh, phöông ñaéc vi nhaân. Huoáng dó nguõ giôùi nan trì, dieäc voâ nguyeän löïc nhieáp thoï. Thöû sôû vò nhaân thaân nan ñaéc daõ. Tu Tònh ñoä giaû, vò taát trì giôùi toaøn döõ baát toaøn, ñaõn nieäm A-di-ñaø Phaät danh hieäu, tuùng höõu toäi nghieäp dieäc höùa saùm hoái. Laâm maïng chung thôøi, A-diñaø Phaät, Quaùn AÂm, Theá Chí, thanh tònh haûi chuùng caùc höõu nguyeän löïc, coäng lai tieáp daãn nhieáp thoï. Thöû sôû vò Tònh ñoä dò sanh daõ.

十六觀經云。至心念南無阿彌陀佛一

Thaäp luïc quaùn kinh vaân: Chí taâm nieäm Nam-moâ A-di-

聲,滅八十億劫生死重罪。上至一心不亂,下

ñaø Phaät nhaát thanh, dieät baùt thaäp öùc kieáp sanh töû troïng

至十念成功。五逆十惡罪人,臨終十聲阿彌 陀佛亦得往生淨土。况出家齋戒念佛而不生 乎。 嗚呼。如此捷徑法門,只是無人信受。若 不信受奉行,出家有何益矣。

toäi. Thöôïng chí nhaát taâm baát loaïn, haï chí thaäp nieäm thaønh coâng, nguõ nghòch thaäp aùc toäi nhaân, laâm chung thaäp thanh A-di-ñaø Phaät, dieäc ñaéc vaõng sanh Tònh ñoä. Huoáng xuaát gia trai giôùi nieäm Phaät nhi baát sanh hoà?

OÂ hoâ, nhö thöû tieäp kính phaùp moân, chæ thò voâ nhaân tín thoï. Nhöôïc baát tín thoï phuïng haønh, xuaát gia höõu haø ích hyõ?

1106

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

22. Thaân tuy xuaát gia, chaúng caàu Tònh ñoä

H

oøa thöôïng Thieân Nhö noùi: “Gaàn ñaây coù nhöõng ngöôøi xuaát gia, tuy noùi lìa tuïc nhöng thoùi tuïc chaúng boû, xöng laø xuaát traàn nhöng duyeân traàn chaúng döùt. Kinh saùch giaùo ñieån ñaõ khoâng bieát ñeán, vieäc tham thieàn laïi khoâng choã hoäi nhaäp. Taâm nhö con vöôïn laêng xaêng, yù nhö con ngöïa hoái haû. Nhöõng keû aáy keát thaønh beø ñaûng, suoát ngaøy quaùt thaùo, ñaùnh nhau. Chaúng nhöõng uoång côm tín thí maø coøn laøm mai moät linh taùnh cuûa chính mình. Moät mai khi döùt boû thaân naøy, bieát ñi veà ñaâu?

“Thaät roõ raøng nhö giöõa ban ngaøy, ñaõ khoâng bieát ñeán cha meï,(1) maø vieäc tu haønh chöa chöùng laïi noùi raèng chöùng, chöa ñöôïc laïi noùi raèng ñöôïc, thaät uoång thay cho vieäc böôùc vaøo cöûa Khoâng,(2) phí caû moät ñôøi!

“Xin hoûi caùc vò raèng: Vì ñieàu chi maø xuaát gia? Vì côm aùo chaêng? Vì tham phuù quyù chaêng? Vì caàu ñöôïc an vui chaêng?

Cha meï cho con xuaát gia chæ mong coù moät ngaøy seõ sieâu ñoä cha meï, baùo ñaùp boán ôn,(3) nhöng hieän nay caùc vò töï thaân coøn khoâng ñaùng nöông döïa vaøo, huoáng chi laïi coù theå cöùu vôùt ngöôøi khaùc hay sao? Moät mai Dieâm vöông seõ cuøng caùc (1)

Khoâng bieát ñeán cha meï: ngöôøi xuaát gia döùt haún vieäc gia ñình, duø cha meï coøn soáng cuõng khoâng theå lo vieäc phuïng döôõng. Vaên Quy sôn caûnh saùch noùi: “Laøm ngöôøi xuaát gia, chaúng theå daâng cho cha meï mieáng aên ngon ngoït, cho ñeán quyeán thuoäc cuõng ñeàu döùt boû.”

(2) Böôùc vaøo cöûa Khoâng: chæ vieäc xuaát gia, vì ngöôøi xuaát gia quan troïng nhaát laø tu taäp ñeå thaáu trieät ñöôïc taùnh Khoâng cuûa vaïn phaùp.

(3) Boán ôn (töù aân): Boán ôn naëng maø chuùng ta thoï nhaän. Moät laø ôn cha meï (cha meï sanh döôõng mình), hai laø ôn chuùng sanh (moïi nhu caàu cuûa mình chæ ñöôïc ñaùp öùng nhôø coù nhöõng chuùng sanh khaùc), ba laø ôn quoác gia (ñaõ cho mình moät moâi tröôøng soáng toát ñeïp, an laønh), boán laø ôn Tam baûo (ñaõ chæ ra cho mình con ñöôøng chaân chaùnh tu taäp ñeå thoaùt moïi neûo khoå).

QUYEÅN HAÏ

1107

vò tính soå côm tieàn,(1) caùc vò laáy gì maø ñeàn traû? Neáu khoâng ñoïa vaøo caùc caûnh giôùi ñòa nguïc, ngaï quyû, aét cuõng phaûi sanh laøm caùc loaøi suùc sanh. Ngöôøi xuaát gia nhö theá thaät ñaùng thöông thay! Thaät ñau xoùt thay!

“Naøy caùc vò! Ngay trong luùc tuoåi giaø chöa ñeán, thaân naøy khoâng coù beänh, haõy sôùm thöïc haønh neáp soáng toát ñeïp, beàn loøng aên chay giöõ giôùi, nieäm Phaät tuïng kinh, leã taùn phaùt nguyeän caàu sanh Tònh ñoä. Sau khi ñöôïc gaëp ñöùc Phaät Adi-ñaø, môùi coù theå sieâu ñoä cha meï, môùi coù theå baùo ñaùp boán ôn, môùi coù theå cöùu vôùt muoân loaøi, môùi coù theå ñöôïc an vui maõi maõi. Ngöôøi xuaát gia nhö vaäy môùi xöùng ñaùng laø ñeä töû Phaät.

“Than oâi! Laïi coù moät haïng ngöôøi laøm taêng, tu ñaïo, khi daïy ngöôøi khaùc vieäc caàu sanh Tònh ñoä luoân noùi raèng: Caùc ngöôøi hieän nay coâng haïnh khoâng coù, coâng phu chöa ñuû, chæ neân caàu cho ñôøi sau ñöôïc sanh laøm nam giôùi, roài laïi xuaát gia, tu haønh töøng böôùc tieán tôùi môùi coù theå sanh veà Tònh ñoä. Ñoù laø haïng ngöôøi heøn keùm thoái chí,(2) ngu si thaùi quaù.

Töï mình meâ laàm coøn coù theå tha thöù, laïi coøn muoán doái gaït ngöôøi khaùc!

“Xin hoûi caùc vò, nay ñöôïc laøm thaân nam töû xuaát gia, khoâng caàu sanh Tònh ñoä thì ñôïi ñeán bao giôø?

(1)

Tính soå côm tieàn: töùc moùn nôï côm aùo bình sanh ñaõ nhaän cuûa thaäp phöông tín thí. Thieàn moân coù daïy: “Tín thí nan tieâu.” (Söï cuùng döôøng cuûa tín thí raát khoù boû phí.) Neáu ñaõ nhaän söï cuùng döôøng cuûa tín thí thì phaûi ñaùp traû xöùng ñaùng baèng vieäc chuyeân taâm tu taäp, lôïi ích muoân loaøi. Baèng ngöôïc laïi thì cuõng khoâng khaùc gì vay nôï keû khaùc, aét coù ngaøy phaûi traû ñuû caû voán laãn laõi.

(2) Veà söï thoái chí cuûa ngöôøi tu haønh, coù 3 ñieàu. Moät laø Boà-ñeà quaûng ñaïi khuaát, nghóa laø thaáy quaû Phaät quaù cao xa, ñaïo Boà-ñeà quaù roäng lôùn maø sanh ra thoái chí. Hai laø Vaïn haïnh nan tu khuaát, nghóa laø thaáy nhöõng coâng haïnh tu taäp quaù khoù khaên maø sanh ra thoái chí. Ba laø Chuyeån y nan chöùng khuaát, nghóa laø thaáy caùc ñaïo quaû chuyeån y maàu nhieäm raát khoù chöùng ñaéc maø sanh ra thoái chí.

1108

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

“Ngöôøi xöa daïy raèng: ‘Kieáp naøy chaúng ñöôïc vaõng sanh, thì traêm kieáp sau cuõng seõ laëp laïi sai laàm aáy. Thaân naøy khoâng caàu giaûi thoaùt trong kieáp naøy, laïi chôø ñeán kieáp naøo môùi ñöôïc giaûi thoaùt?’ Lôøi noùi ñuùng laém thay!

“Naøy caùc vò, neáu luaän veà vieäc tu taäp coâng haïnh, coâng phu ñeå mong thaønh Phaät, aét phaûi chôø maõi ñeán Phaät Dilaëc ñaûn sanh, ngaøn ñöùc Phaät ra ñôøi. Coøn noùi veà phaùp moân Chín phaåm(1) caàu sanh Tònh ñoä thì chæ caàn moät nieäm khôûi loøng tin, trong thôøi gian khaûy moùng tay ñaõ coù theå sanh veà coõi Phaät! Vì sao vaäy? Ñoù laø nhôø nöông vaøo söùc Phaät.

“Saùch Lieân toâng baûo giaùm noùi raèng: ‘Tu taäp nhöõng phaùp moân khaùc, ví nhö con kieán boø leân nuùi cao, coøn tu phaùp moân vaõng sanh Tònh ñoä, ví nhö thuyeàn buoàm thuaän gioù xuoâi doøng. Phaät A-di-ñaø tieáp daãn, thaúng tôùi quaû Boà-ñeà; caùc vò thaùnh dìu daét, vöôït thoaùt ngay Ba coõi. Baäc Thöôïng phaåm(2) lieàn ñaït quaû Phaät; baäc Haï sanh(3) vaãn coøn hôn cung ñieän caùc coõi trôøi. Khuyeân taát caû caùc vò ñöøng nghi ngôø nöõa, haõy cuøng nhau tu taäp khoâng luøi böôùc.

“Trong Quyeát nghi luaän coù daïy raèng: ‘Thaân ngöôøi thaät khoù ñöôïc, Tònh ñoä deã sanh veà.’ Vì sao vaäy? Neáu khoâng giöõ troïn Naêm giôùi thì khoâng theå sanh trong hai coõi trôøi, ngöôøi. Naêm giôùi giöõ trong saïch thì môùi ñöôïc laøm ngöôøi.

(1)

Chín phaåm: Kinh Ñaïi A-di-ñaø daïy raèng chuùng sanh ñöôïc vaõng sanh Tònh ñoä coù 9 haïng, chia laøm 3 phaåm, töø thaáp leân cao laø: Haï phaåm haï sanh, Haï phaåm trung sanh, Haï phaåm thöôïng sanh; Trung phaåm haï sanh, Trung phaåm trung sanh, Trung phaåm thöôïng sanh; Thöôïng phaåm haï sanh, Thöôïng phaåm trung sanh vaø Thöôïng phaåm thöôïng sanh. Vì theá, chín haïng naøy thöôøng goïi laø chín phaåm, bao goàm taát caû caùc möùc ñoä tu taäp khaùc nhau, töø nhöõng ngöôøi mang nhieàu aùc nghieäp nhöng chí thaønh nieäm Phaät ñöôïc vaõng sanh (ñôùi nghieäp vaõng sanh) cho ñeán nhöõng baäc coâng haïnh vieân maõn, ngay khi coøn soáng ñaõ theå hieän ñaày ñuû söï giaùc ngoä (hieän theá A-di-ñaø).

(2) Thöôïng phaåm: töùc haøng Thöôïng phaåm thöôïng sanh nhö vöøa noùi treân, töùc laø baäc cao nhaát trong Chín phaåm.

(3) Haï sanh: töùc haøng Haï phaåm haï sanh nhö vöøa noùi treân, töùc laø baäc thaáp nhaát trong Chín phaåm.

QUYEÅN HAÏ

1109

Huoáng chi, Naêm giôùi ñaõ khoù giöõ theo, laïi khoâng coù nguyeän löïc hoã trôï. Vì vaäy neân noùi raèng: Thaân ngöôøi thaät khoù ñöôïc.

Coøn ngöôøi tu Tònh ñoä thì khoâng nhaát thieát vieäc giöõ giôùi coù ñöôïc troïn veïn hay khoâng, chæ thöôøng nhôù nieäm danh hieäu Phaät A-di-ñaø, duø coù toäi nghieäp cuõng coù theå saùm hoái. Ñeán khi laâm chung thì ñöùc Phaät A-di-ñaø, caùc vò Boà Taùt Quaùn AÂm, Theá Chí vaø ñaïi chuùng thanh tònh nhieàu nhö bieån lôùn cuøng hieän ñeán, taát caû caùc vò aáy ñeàu coù nguyeän löïc tieáp daãn, ñoùn nhaän mình. Vì vaäy cho neân noùi raèng: Tònh ñoä deã sanh veà.

“Kinh Thaäp luïc quaùn(1) daïy raèng: ‘Chí taâm nieäm moät tieáng A-di-ñaø Phaät thì döùt ñöôïc caùc toäi naëng trong taùm möôi öùc kieáp sanh töû. Ñoù laø noùi töø nhöõng baäc ñaït ñöôïc nhaát taâm baát loaïn,(2) cho ñeán keû chæ troïn ñuû möôøi nieäm. Cho duø ñaõ phaïm vaøo Naêm toäi nghòch,(3) Möôøi ñieàu aùc,(4) nhöng khi laâm chung nieäm Phaät A-di-ñaø möôøi tieáng cuõng ñöôïc vaõng sanh Tònh ñoä, huoáng chi ngöôøi xuaát gia aên chay, giöõ giôùi, nieäm Phaät laïi chaúng ñöôïc vaõng sanh hay sao?

“Than oâi! Ñoái vôùi phaùp moân mau choùng thaúng taét naøy, chæ sôï ngöôøi khoâng chòu tin nhaän maø thoâi. Nhöng neáu khoâng tin nhaän vaø kính caån laøm theo thì vieäc xuaát gia lieäu coù ích gì?”

(1)

Kinh Thaäp luïc quaùn (Thaäp luïc quaùn kinh): töùc kinh Quaùn Voâ Löôïng Thoï Phaät, cuõng thöôøng goïi taét laø Quaùn kinh.

(2) Nhaát taâm baát loaïn: yeáu chæ cuûa kinh A-di-ñaø, nghóa laø ngöôøi nieäm Phaät ñaït ñeán möùc khoâng coøn baát cöù voïng nieäm naøo trong taâm, chæ duy nhaát coù danh hieäu Phaät maø thoâi, khoâng heà coù söï taùn loaïn.

(3) Naêm toäi nghòch (Nguõ nghòch toäi): laø caùc toäi gieát cha, gieát meï, gieát A-la-haùn, phaù hoøa hieäp Taêng, laøm thaân Phaät chaûy maùu.

(4) Möôøi ñieàu aùc (Thaäp aùc, hay Thaäp baát thieän ñaïo): goàm coù: 1. Gieát haïi, 2.

Troäm caép, 3. Taø daâm, 4. Noùi doái, 5. Noùi theâu deät, noùi lôøi voâ nghóa, 6. Noùi hai löôõi, noùi ñaâm thoïc, gaây chia reõ ngöôøi khaùc, 7. Noùi lôøi ñoäc aùc, 8. Tham lam, 9. Saân haän, 10. Si meâ.

1110

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

裴相國身心虛偽說 唐,相國裴休曰。大衆從無始來,常認爲我 身者,是地水火風假合之身。旋聚旋散,屬無 常法,非我身也。 大衆從無始來,常認爲我心者,是緣慮客塵 虛妄之心。乍起乍滅,屬無常法,非我心也。 我有眞身,圓滿空寂者是也。我有眞心,廣 大靈知者是也。空寂靈知,神用自在。性含萬

QUYEÅN HAÏ

1111

Buøi Töôùng quoác thaân taâm hö nguïy thuyeát Ñöôøng, Töôùng quoác Buøi Höu vieát: Ñaïi chuùng tuøng voâ thuûy lai, thöôøng nhaän vi ngaõ thaân giaû, thò ñòa thuûy hoûa phong giaû hieäp chi thaân. Toaøn tuï toaøn taùn, thuoäc voâ thöôøng phaùp, phi ngaõ thaân daõ. Ñaïi chuùng tuøng voâ thuûy lai, thöôøng nhaän vi ngaõ taâm giaû, thò duyeân löï khaùch traàn hö voïng chi taâm. Saï khôûi saï dieät, thuoäc voâ thöôøng phaùp, phi ngaõ taâm daõ.

Ngaõ höõu chaân thaân, vieân maõn khoâng tòch giaû thò daõ, Ngaõ höõu chaân taâm, quaûng ñaïi linh tri giaû thò daõ. Khoâng tòch linh tri, thaàn duïng töï taïi. Taùnh haøm vaïn ñöùc, theå tuyeät

德,體絶百非。如淨月輪,圓滿無缺。惑雲所

baùch phi. Nhö tònh nguyeät luaân, vieân maõn voâ khuyeát. Hoaëc

覆,不自覺知。妄惑旣除,眞心本淨。

vaân sôû phuù, baát töï giaùc tri. Voïng hoaëc kyù tröø, chaân taâm boån tònh.

十方諸佛,一切眾生,與我此心,三無差

Thaäp phöông chö Phaät, nhaát thieát chuùng sanh döõ ngaõ

別,此卽菩提心體也。捨此不認,而認臭身妄

thöû taâm, tam voâ sai bieät. Thöû töùc Boà-ñeà taâm theå daõ. Xaû thöû

念,隨死隨生,與禽獸雜類,比肩受苦,爲丈夫 者豈不羞哉。

baát nhaän, nhi nhaän xuù thaân voïng nieäm, tuøy töû tuøy sanh, döõ caàm thuù taïp loaïi, tyû kieân thoï khoå. Vi tröôïng phu giaû, khôûi baát tu tai?

1112

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

23. Buøi Töôùng quoác luaän vieäc thaân taâm laø hö giaû

Ñ

ôøi Ñöôøng, töôùng quoác Buøi Höu noùi raèng: “Töø voâ thuûy ñeán nay, caùi thaân maø caùc oâng nhaän laø thaân cuûa mình, chính laø caùi thaân taïm hôïp bôûi ñaát, nöôùc, löûa, gioù.(1) Nhöng caùi thaân ñoù luùc hôïp luùc tan, thuoäc veà phaùp voâ thöôøng, thaät chaúng phaûi thaân cuûa mình.

“Töø voâ thuûy ñeán nay, caùi taâm maø caùc oâng nhaän laø taâm cuûa mình, chính laø caùi taâm hö voïng chaïy traàn caûnh beân ngoaøi.(2) Nhöng caùi taâm ñoù chôït khôûi chôït maát, thuoäc veà phaùp voâ thöôøng, thaät chaúng phaûi taâm cuûa mình.

QUYEÅN HAÏ

1113

laëng thöôøng nhaän bieát, coâng duïng khoân löôøng, töï do töï taïi; taùnh aáy haøm chöùa muoân ñöùc haïnh, theå aáy döùt saïch moïi söï phaân bieät coù khoâng.(1) “Nhö vaàng traêng saùng troøn vaønh vaïnh, do ñaùm maây meâ laàm che laáp neân khoâng töï roõ bieát. Khi tröø ñöôïc söï meâ laàm roài, môùi bieát chaân taâm xöa nay voán thöôøng thanh tònh.

Taâm cuûa chö Phaät möôøi phöông, taâm cuûa taát caû chuùng sanh vaø Taâm cuûa ta ñaây, caû ba ñeàu khoâng khaùc gì nhau. Ñoù chính laø taâm theå Boà-ñeà.

“Nay boû caùi taâm aáy maø khoâng nhìn nhaän, laïi nhaän laáy caùi taâm voïng nieäm trong thaân xaùc nhô nhôùp phuï thuoäc vaøo söï soáng cheát, cuøng vôùi caùc loaøi caàm thuù chen nhau chòu khoå. Baäc tröôïng phu nhö vaäy leõ naøo khoâng thaáy hoå theïn laém sao?”

“Chuùng ta coù caùi thaân chaân thaät, troøn ñaày roãng laëng, chính laø thaân cuûa mình. Chuùng ta coù caùi taâm chaân thaät, roäng lôùn thöôøng nhaän bieát, chính laø taâm cuûa mình. Roãng (1)

Ñaát, nöôùc, löûa, gioù: töùc Töù ñaïi, boán yeáu toá caáu thaønh vaät chaát. Ñaát töôïng tröng cho caùc ñoä raén, nöôùc töôïng tröng cho söï aåm öôùt, löûa töôïng tröng cho naêng löôïng, vaø gioù töôïng tröng cho söï chuyeån ñoäng.

(2) Traàn caûnh beân ngoaøi: chæ Luïc traàn, töùc aâm thanh, hình saéc, muøi höông, vò neám, söï xuùc chaïm vaø caùc phaùp.

(1)

Nguyeân baûn Haùn vaên duøng “tuyeät baùch phi”. Töø ñieån Phaät hoïc Ñinh Phuùc Baûo giaûi thích hai chöõ “baùch phi” laø: 百者，舉大數也。非者，非有非無 等。 (Baùch giaû, cöû ñaïi soá daõ. Phi giaû, phi höõu phi voâ ñaúng. – Noùi moät traêm töùc laø con soá töôïng tröng, noùi khoâng töùc laø khoâng höõu cuõng khoâng voâ.)

1114

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

龍舒居士婬殺說 飲食男女,人之大欲存焉。制之若無,斯爲 聖人。節而不縱,可爲賢人。縱而不節,是爲 下愚。

QUYEÅN HAÏ

1115

Long Thö cö só daâm saùt thuyeát AÅm thöïc, nam nöõ, nhaân chi ñaïi duïc toàn yeân. Cheá chi nhöôïc voâ, tö vi thaùnh nhaân. Tieát nhi baát tuùng, khaû vi hieàn nhaân. Tuùng nhi baát tieát, thò vi haï ngu.

Caùi thöû nhò giaû, giai taïo nghieäp chi sôû. Saùt sanh dó tö

蓋此二者,皆造業之所。殺生以資口腹,非 造罪而何。婬慾以丧天眞,非造罪而何。

khaåu phuùc, phi taïo toäi nhi haø? Daâm duïc dó taùng thieân chaân,

况二者更相助發。因美飲食則血氣盛。 血氣盛則婬慾多。婬慾多則反損血氣。血氣 損,則又頼飲食以滋補。是二者更相造罪者。

taéc huyeát khí thaïnh. Huyeát khí thaïnh taéc daâm duïc ña. Daâm

若欲省口腹,必先節婬慾。若能節婬慾,卽 可省口腹。此乃安身延年之道。 若能節而絶之,則麤糲亦自美矣。若縱 之,則人生受用之數有限,限盡則早終也。 慈覺禪師云。 飲食於人日月長, 精麤隨分塞饑瘡。 纔過三寸成何物, 不用將心細校量。

phi taïo toäi nhi haø?

Huoáng nhò giaû caùnh töông trôï phaùt. Nhaân myõ aåm thöïc duïc ña taéc phaûn toån huyeát khí. Huyeát khí toån taéc höïu laïi aåm thöïc dó tö boå. Thò nhò giaû caùnh töông taïo toäi daõ.

Nhöôïc duïc tænh khaåu phuùc, taát tieân tieát daâm duïc. Nhöôïc naêng tieát daâm duïc, töùc khaû tænh khaåu phuùc. Thöû naõi an thaân dieân nieân chi ñaïo.

Nhöôïc naêng tieát nhi tuyeät chi, taéc thoâ leä dieäc töï myõ hyõ.

Nhöôïc tuùng chi taéc nhaân sanh thoï duïng chi soá höõu haïn, haïn taän taéc taûo chung daõ.

Töø Giaùc thieàn sö vaân: AÅm thöïc ö nhaân nhaät nguyeät tröôøng.

Tinh thoâ tuøy phaän taéc cô sang.

Taøi quaù tam thoán thaønh haø vaät?

Baát duïng töông taâm teá hieäu löông.

1116

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

若能如是思省,自可省口腹矣。 務實野夫云。 皮包骨肉幷膿血, 強作嬌嬈誑惑人。 千古英雄皆坐此, 百年同作一坑塵。 若能如是思省,自可省婬慾矣。 果了得此二者,在生何由有疾病夭折。身 後何由有地獄畜生。修淨土者,實當謹戒於 此。 24. Cö só Long Thö baøn veà söï daâm duïc vaø gieát haïi

V

ieäc aên uoáng vaø tình duïc giöõa nam nöõ laø hai söï ham muoán lôùn nhaát cuûa con ngöôøi. Coù theå kieàm cheá cho ñeán möùc khoâng coøn nöõa laø baäc thaùnh. Haïn cheá khoâng phoùng tuùng laø ngöôøi hieàn. Phoùng tuùng khoâng haïn cheá laø haïng ngu si heøn keùm.

Caû hai vieäc aáy ñeàu laø choã khieán cho ngöôøi taïo nghieäp.

Gieát haïi sanh maïng ñeå ñöôïc aên ngon mieäng, no buïng, chaúng phaûi laø gaây toäi hay sao? Daâm duïc laøm maát ñi taùnh chaân thaät trôøi ban, chaúng phaûi laø gaây toäi hay sao? Huoáng

QUYEÅN HAÏ

1117

Nhöôïc naêng nhö thò tö tænh, töï khaû tænh khaåu phuùc hyõ.

Vuï Thaät Daõ Phu vaân: Bì bao coát nhuïc tinh nuøng huyeát.

Cöôõng taùc kieàu nhieâu cuoáng hoaëc nhaân.

Thieân coå anh huøng giai toïa thöû.

Baùch nieân ñoàng taùc nhaát khanh traàn.

Nhöôïc naêng nhö thò tö tænh, töï khaû tænh daâm duïc hyõ.

Quaû lieãu ñaéc thöû nhò giaû, taïi sanh haø do höõu taät beänh yeåu chieát? Thaân haäu haø do höõu ñòa nguïc suùc sanh? Tu Tònh ñoä giaû, thaät ñöông caån giôùi ö thöû.

chi hai vieäc aáy ñeàu nöông theo nhau maø phaùt trieån. AÊn nhieàu moùn ngon neân khí huyeát sung thaïnh; khí huyeát sung thaïnh thì daâm duïc nhieàu; daâm duïc nhieàu aét trôû laïi hao toån khí huyeát; khí huyeát hao toån laïi phaûi döïa vaøo vieäc aên uoáng ñeå töï taåm boå. Vaäy laø hai vieäc aáy ñeàu thay nhau taïo nghieäp.

Muoán giaûm bôùt caùi toäi do vieäc aên uoáng, tröôùc heát phaûi haïn cheá söï daâm duïc. Neáu coù theå haïn cheá söï daâm duïc, töï nhieân caùi toäi do vieäc aên uoáng seõ giaûm bôùt. Ñoù laø phöông caùch ñeå ñöôïc yeân thaân vaø soáng laâu. Neáu haïn cheá ñöôïc söï daâm duïc cho ñeán döùt boû ñi, thì duø aên uoáng ñaïm baïc cuõng thaáy ngon laønh. Coøn nhö buoâng thaû phoùng tuùng, soá phaàn

1118

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Moät bao da chöùa thòt, maùu, xöông...

ñöôïc höôûng voán coù giôùi haïn, khi duøng heát aét phaûi döùt sôùm.

Goïi laø xinh ñeïp, aáy doái löôøng.

Xöa nay quaân töû ñeàu oâm aáp,

Thieàn sö Töø Giaùc noùi raèng:

Traêm tuoåi naøo ai thoaùt moä ñöôøng?

Moãi ngaøy hai böõa nuoâi thaân maïng, Dôû ngon tuøy phaän, moùn thuoác thöôøng;(1) Nuoát vaøo trong buïng thaønh gì theá?

Sao chaúng löu taâm kheùo xeùt löôøng!

Neáu thöôøng suy xeùt nhö vaäy thì coù theå töï mình giaûm bôùt ñöôïc toäi loãi gaây ra do vieäc aên uoáng.

Vuï Thaät Daõ Phu coù baøi thô raèng: (1)

Kinh Phaät daïy neân xem moùn aên nhö vò thuoác ñeå chöõa beänh, chæ vì nuoâi soáng thaân naøy neân phaûi duøng ñeán, khoâng coù söï ñaém meâ, ham thích.

理事圓頓說 天眞佛不從外來,一切眾生各各具有。但 由虛妄流轉,二障覆蔽不能了知。 故菩薩修六度萬行,證大圓覺。於無分別 智照眞如理,於金剛道中斷盡煩惱所知二障。 於解脫道中顯出清淨法身,如用藥磨鏡也。

1119

Neáu thöôøng suy xeùt nhö vaäy thì coù theå töï mình giaûm bôùt söï daâm duïc.

Neáu quaû thaät thaáu hieåu ñöôïc caû hai ñieàu naøy, thì ñôøi soáng khoâng do ñaâu maø phaûi chòu taät beänh, cheát yeåu. Ñeán sau khi boû thaân naøy, cuõng khoâng do ñaâu maø rôi vaøo nhöõng caûnh giôùi ñòa nguïc, suùc sanh.

Ngöôøi tu Tònh ñoä phaûi heát söùc caån thaän giöõ gìn ñoái vôùi hai vieäc naøy.

Lyù söï vieân ñoán thuyeát

Thieân chaân Phaät baát tuøng ngoaïi lai, nhaát thieát chuùng sanh caùc caùc cuï höõu, ñaõn do hö voïng löu chuyeån, nhò chöôùng phuù teá baát naêng lieãu tri.

Coá Boà Taùt tu luïc ñoä vaïn haïnh, chöùng ñaïi vieân giaùc. Ö voâ phaân bieät trí, chieáu chaân nhö lyù. Ö kim cang ñaïo trung, ñoaïn taän phieàn naõo sôû tri nhi chöôùng. Ö giaûi thoaùt ñaïo trung, hieån xuaát thanh tònh phaùp thaân, nhö duïng döôïc ma kính daõ.

1120

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

永明壽禪師云。心爲法界之宗。一切諸法 心爲上首。若知於心,則能得知一切諸法。 大灌頂經云。禪思比丘無他想念,唯守一 法然後見心。 桐江瑛法師云。心焉,心焉。本自天然。 卓爾獨立,湛寂孤堅。妙中至妙,玄中又玄。 無來無去,不變不遷。由體明覺,遂生諸緣。 鏡含萬象,海納百川。收之兮,神潛方寸。舒 之兮,光充大千。變化自在,作用無邊。乃生 乃佛,爲實爲權。迷之則浩浩不返,悟之則了 了相傳。 釋云。一法爲宗,諸法無寄。他緣自絶,妙 性顯然。志當歸一,而何智不明。尋流得 源,而何疑不釋。撮要之旨,斯莫大焉。 書云。精一無二,唯精唯一。先治身心,後 治家國。 經云。常正其心,不事餘學。 孟子曰。學問之道無他,求其放心而已矣。 古人云。覺得心放,便是工夫。不怕念

QUYEÅN HAÏ

1121

Vónh Minh Thoï thieàn sö vaân: Taâm vi phaùp giôùi chi toâng, nhaát thieát chö phaùp taâm vi thöôïng thuû. Nhöôïc tri ö taâm, taéc naêng ñaéc tri nhaát thieát chö phaùp. Ñaïi Quaùn Ñaûnh kinh vaân: Thieàn Tö tyø-kheo voâ tha töôûng nieäm, duy thuû nhaát phaùp nhieân haäu kieán taâm. Ñoàng Giang Anh phaùp sö vaân: Taâm yeân taâm yeân, boån töï thieân nhieân. Traùc nhó ñoäc laäp, traïm tòch coâ kieân. Dieäu trung chí dieäu, huyeàn trung höïu huyeàn. Voâ lai voâ khöù, baát bieán baát thieân. Do theå minh giaùc, toaïi sanh chö duyeân. Kính haøm vaïn töôïng, haûi naïp baùch xuyeân. Thaâu chi heà, thaàn tieàm phöông thoán. Thö chi heà, quang sung ñaïi thieân. Bieán hoùa töï taïi, taùc duïng voâ bieân. Naõi sanh naõi Phaät, vi thaät vi quyeàn. Meâ chi taéc haïo haïo baát phaûn, ngoä chi taéc lieãu lieãu töông truyeàn.

Thích vieát: Nhaát phaùp vi toâng, chö phaùp voâ kyù. Tha duyeân töï tuyeät, dieäu taùnh hieån nhieân. Chí ñöông quy nhaát, nhi haø trí baát minh? Taàm löu ñaéc nguyeân, nhi haø nghi baát thích? Toaùt yeáu chi chæ, tö maïc ñaïi yeân.

Thö vaân: Tinh nhaát voâ nhò, duy tinh duy nhaát. Tieân trò thaân taâm, haäu trò gia quoác.

Kinh vaân: Thöôøng chaùnh kyø taâm, baát söï dö hoïc.

Maïnh töû vieát: Hoïc vaán chi ñaïo voâ tha, caàu kyø phoùng taâm nhi dó hyõ.

Coå nhaân vaân: Giaùc ñaéc taâm phoùng, tieän thò coâng phu,

1122

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1123

起,唯恐覺遲。覺速止速,二妙相宜。知非改 過,蘧顏可師。

Baát phaï nieäm khôûi, duy khuûng giaùc trì. Giaùc toác chæ toác, nhò

楞嚴經云。佛語心爲宗。降心成道,萬行 俱成。唯心之理,不可忘也。始知得地,萬物 皆生。得理,萬行皆成。

Laêng Nghieâm kinh vaân: Phaät ngöõ taâm vi toâng. Haøng

裴相國云。心者,萬物之總也。分而爲戒

dieäu töông nghi. Tri phi caûi quaù, Cöø Nhan khaû sö.

taâm thaønh ñaïo, vaïn haïnh caâu thaønh. Duy taâm chi lyù, baát khaû vong daõ. Thuûy tri ñaéc ñòa vaïn vaät giai sanh, ñaéc lyù vaïn haïnh giai thaønh.

Buøi töôùng quoác vaân: Taâm giaû, vaïn vaät chi toång daõ. Phaân

定慧,開而爲六度,散而爲萬行。萬行未嘗離 一心。一心未嘗違萬行。故曰萬行顯眞宗 也。

nhi vi giôùi, ñònh, hueä, khai nhi vi luïc ñoä, taùn nhi vi vaïn

宗鏡云。理行相資,闕一不可。有爲雖 僞,棄之則佛道難成。無爲雖眞,執之則慧性 不朗。

Toâng kính vaân: Lyù haønh töông tö, khuyeát nhaát baát khaû.

是故文殊以理印行,差別之道無虧。普賢 以行會理,根本之門不廢。 若違事而推理,墮聲聞之愚。若離理而行 事,同凡夫之執。理事兼行,是爲大乘菩薩 也。

haïnh. Vaïn haïnh vò thöôøng ly nhaát taâm, nhaát taâm vò thöôøng vi vaïn haïnh. Coá vieát vaïn haïnh hieån chaân toâng daõ.

Höõu vi tuy nguïy, khí chi taéc Phaät ñaïo nan thaønh. Voâ vi tuy chaân, chaáp chi taéc hueä taùnh baát laõng.

Thò coá Vaên-thuø dó lyù aán haønh, sai bieät chi ñaïo voâ khuy.

Phoå Hieàn dó haønh hoäi lyù, caên boån chi moân baát pheá.

Nhöôïc vi söï nhi suy lyù, ñoïa Thanh vaên chi ngu. Nhöôïc ly lyù nhi haønh söï, ñoàng phaøm phu chi chaáp. Lyù söï kieâm haønh, thò vi Ñaïi thöøa Boà Taùt daõ.

Höïu vaân: Nhöôïc nhaân duïc thaønh ñaïi giaùc taát tu haønh

又云。若人欲成大覺,必須行乎中道。中

hoà trung ñaïo. Trung ñaïo giaû, baát thieân baát yû daõ. Baát thieân ö

道者,不偏不倚也。不偏於空,不倚於有。有 亦不著,無亦不空。斯乃謂之中道也。

khoâng, baát yû ö höõu. Höõu dieäc baát tröôùc, voâ dieäc baát khoâng.

Tö naõi vò chi trung ñaïo daõ.

1124

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Taâm phuù vaân: Höõu nhaân an ñaùo thanh löông trì, tu

心賦云。有人安到清涼池,須用目足更資 也。清涼池者,圓頓一乘之性海也。有目無足 不得到清涼池。目者,何也。竆其理也。理 者,何也。一心也。足者,何也。行其事也。 事者,何也。萬行也。

1125

duïng muïc tuùc caùnh tö daõ. Thanh löông trì giaû, vieân ñoán nhaát thöøa chi taùnh haûi daõ. Höõu muïc voâ tuùc, baát ñaéc ñaùo thanh löông trì. Muïc giaû, haø daõ? Cuøng kyø lyù daõ. Lyù giaû, haø daõ? Nhaát taâm daõ. Tuùc giaû, haø daõ? Haønh kyø söï daõ. Söï giaû, haø daõ? Vaïn haïnh daõ.

Chaùnh sôû vò, thaät teá lyù ñòa baát thoï nhaát traàn, Phaät söï

正所謂。實際理地不受一塵。佛事門中 不捨一法。何哉。要知萬法本於一心。一心 具乎萬法。法卽全心之法。心乃全法之心。

moân trung, baát xaû nhaát phaùp. Haø tai? Yeáu tri vaïn phaùp boån ö nhaát taâm, nhaát taâm cuï hoà vaïn phaùp. Phaùp töùc toaøn taâm chi phaùp, taâm naõi toaøn phaùp chi taâm. Taâm töùc thò phaùp,

心卽是法,法卽是心。是爲體用不二,理事齊

phaùp töùc thò taâm. Thò vi theå duïng baát nhò, lyù söï teà chöông.

彰。三觀圓修直入如來地矣。

Tam quaùn vieân tu, tröïc nhaäp Nhö Lai ñòa hyõ.

25. Lyù vaø söï töùc thôøi troïn veïn

P

haät Thieân chaân chaúng töø beân ngoaøi ñeán, heát thaûy chuùng sanh ñeàu saün coù ñaày ñuû, chæ vì voïng nieäm hö doái troâi laên, hai ñieàu chöôùng ngaïi(1) che laáp neân khoâng theå roõ bieát.

Cho neân, Boà Taùt tu Saùu ba-la-maät

(2)

(1)

vaø muoân coâng

Hai ñieàu chöôùng ngaïi: Coù 2 nghóa. Moät laø phieàn naõo chöôùng (nhöõng caûm xuùc buoàn, giaän, yeâu, gheùt... laøm che laáp chaân taùnh) vaø sôû tri chöôùng (nhöõng söï hieåu bieát khoâng chaân thaät laøm che laáp trí hueä). Hai laø lyù chöôùng (coá chaáp vaøo lyù) vaø söï chöôùng (coá chaáp vaøo söï).

(2) Saùu ba-la-maät (Luïc ba-la-maät, hay Luïc ñoä), goàm boá thí ba-la-maät, trì giôùi ba-la-maät, tinh taán ba-la-maät, nhaãn nhuïc ba-la-maät, ba-la-maät thieàn ñònh vaø trí hueä ba-la-maät.

haïnh,(1) chöùng ñöôïc söï giaùc ngoä saùng suoát troøn ñaày, vôùi trí hueä khoâng phaân bieät, soi toû lyù chaân nhö; ôû trong ñaïo kim cang döùt saïch hai ñieàu chöôùng ngaïi phieàn naõo vaø sôû tri; ôû trong ñaïo giaûi thoaùt hieån baøy phaùp thaân trong saïch, nhö duøng thuoác maø lau kính.

Thieàn sö Vónh Minh Thoï noùi raèng: “Taâm laø nguoàn coäi cuûa phaùp giôùi; ñoái vôùi caùc phaùp, taâm laø quan troïng nhaát.

Neáu roõ bieát ñöôïc taâm aét coù theå roõ bieát taát caû caùc phaùp.”

Kinh Ñaïi quaùn ñænh noùi: “Tyø-kheo Thieàn Tö khoâng töôûng nieäm ñieàu chi khaùc, chæ giöõ laáy moät phaùp, roài sau thaáy ñöôïc taâm.”

(1)

Muoân coâng haïnh (vaïn haïnh): chæ chung taát caû moïi coâng haïnh tu taäp.

1126

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

Phaùp sö Anh ôû Ñoàng Giang(1) noùi: “Naøy taâm, naøy taâm!

Voán laø töï nhieân, söøng söõng ñöùng rieâng, vaéng laëng thanh tònh vöõng chaéc, maàu nhieäm nhaát trong caùc söï maàu nhieäm, huyeàn dieäu hôn caû trong caùc söï huyeàn dieäu; khoâng ñeán khoâng ñi, khoâng ñoåi khoâng dôøi, do theå minh giaùc maø sanh ra caùc duyeân, nhö göông soi haøm chöùa muoân hình töôïng, nhö bieån lôùn dung naïp traêm doøng soâng. Thaâu toùm laïi, thaàn khí aån trong gang taác; traûi roäng ra, soi chieáu khaép theá giôùi Ñaïi thieân; töï do bieán hoùa, taùc duïng voâ cuøng; laø chuùng sanh, maø cuõng laø Phaät; laø chaân thaät, maø cuõng laø quyeàn bieán; khi meâ troâi laên maõi trong choán moâng meânh; luùc ngoä thöôøng roõ bieát trong töøng giaây phuùt.” Ñaïo Phaät daïy: “Chæ moät phaùp laø chính yeáu, caùc phaùp khoâng nöông vaøo; duyeân beân ngoaøi töï döùt, taùnh maàu nhieäm hieån baøy; taâm yù quay veà moät moái thì trí tueä naøo laïi khoâng saùng roõ? Theo doøng tìm ñöôïc nguoàn coäi thì choã nghi naøo laïi khoâng thaáu suoát? Veà yù nghóa coát yeáu, khoâng coøn gì hôn ñieåm naøy.”

QUYEÅN HAÏ

1127

Ngöôøi xöa noùi: “Bieát ñöôïc taâm mình ñang laïc loái, ñoù chính laø choã coâng phu. Khoâng sôï nieäm töôûng sanh khôûi, chæ sôï chaäm roõ bieát. Roõ bieát sôùm thì döøng laïi sôùm, hai vieäc aáy töông quan kheùo leùo vôùi nhau; bieát sai lieàn söûa loãi, coù theå hoïc theo Cöø, Nhan.”(1) Kinh Laêng-giaø daïy raèng: “Phaät daïy taâm laø chính yeáu.

Haøng phuïc ñöôïc taâm laø thaønh ñaïo, muoân haïnh ñeàu thaønh töïu. Lyù duy taâm aáy khoâng theå queân ñöôïc. Môùi bieát raèng, töø nôi ñaát maø muoân vaät ñeàu sanh soâi; töø nôi lyù maø muoân haïnh ñeàu thaønh töïu.”

Buøi Töôùng quoác noùi: “Caùi taâm bao goàm heát thaûy muoân vaät, phaân chia ra thaønh giôùi, ñònh, hueä; môû thoâng thaønh saùu ba-la-maät; chia nhoû ra thaønh muoân coâng haïnh. Muoân haïnh chöa töøng lìa khoûi taâm chuyeân nhaát; taâm chuyeân nhaát chöa töøng traùi vôùi muoân haïnh. Cho neân noùi raèng muoân haïnh hieån baøy toâng chæ chaân thaät.”

Kinh Thö noùi: “Chæ moät choã tinh chuyeân, khoâng coù hai.

Tinh chuyeân laø quan troïng nhaát. Tröôùc phaûi söûa trò thaân taâm, sau môùi söûa trò ñöôïc vieäc nhaø, vieäc nöôùc.”

Saùch Toâng kính luïc noùi raèng: “Lyù thuyeát vaø thöïc haønh hoã trôï cho nhau, khoâng theå thieáu ñi moät. Phaùp höõu vi tuy laø hö doái, nhöng neáu boû ñi thì ñaïo Phaät khoù thaønh; phaùp voâ vi tuy laø chaân thaät, nhöng neáu vöôùng chaáp vaøo ñoù thì taùnh trí hueä khoâng theå saùng.

Kinh Phaät daïy raèng: “Thöôøng giöõ taâm chaân chaùnh, chaúng hoïc ñieàu gì khaùc.”

“Cho neân ñöùc Vaên-thuø y theo lyù maø thöïc haønh caùc haïnh, nhôø ñoù ñaïo sai bieät khoâng thieáu; ñöùc Phoå Hieàn y theo

Maïnh töû noùi: “Caùi ñaïo cuûa söï hoïc hoûi khoâng phaûi gì khaùc, chæ tìm laïi ñöôïc caùi taâm laïc loái cuûa mình laø xong.”(2) Phaùp sö Anh ôû Ñoàng Giang, töùc phaùp sö Ñöùc Taïng Traïch Anh (德藏擇 瑛), ngöôøi Haøng Chaâu, chuøa Töôøng Phuø, coù soaïn Quaùn taâm luïc, ñöôïc ñöa vaøo saùch Truy moân caûnh huaán (緇門警訓 – Ñaïi chaùnh taïng, quyeån 48, soá

(1)

hieäu 2023). Ñoaïn trích ôû ñaây laáy töø Quaùn taâm luïc.

Trong saùch Maïnh töû, quyeån 6, Caùo töû chöông cuù thöôïng, tieát 11, Maïnh töû than raèng: “Ngöôøi ta coù con gaø, con choù chaïy laïc thì lo ñi tìm laïi, nhöng taâm

(2)

yù laïc loái thì laïi khoâng bieát tìm veà. Caùi ñaïo cuûa söï hoïc hoûi khoâng phaûi gì khaùc, chæ tìm laïi ñöôïc caùi taâm laïc loái cuûa mình laø xong.” (人有雞犬放，則知求 之，有放心，而不知求。學問之道無他，求其放心而已矣。– Nhaân höõu keâ khuyeån phoùng taéc tri caàu chi, höõu phoùng taâm nhi baát tri caàu. Hoïc vaán chi ñaïo voâ tha, caàu kyø phoùng taâm nhi dó hyõ.)

(1) Cöø, Nhan: töùc Cöø Baù Ngoïc vaø Nhan Hoài, ñeàu laø baäc hieàn só. Cöø Baù Ngoïc laø quan ñaïi phu hieàn ñöùc ôû nöôùc Veä, khi ñöùc Khoång töû löu laïc töøng ôû troï nôi nhaø oâng. Nhan Hoài (töùc Nhan Uyeân) laø vò ñeä töû noåi tieáng hieàn haäu nhaát cuûa Khoång töû. OÂng maát naêm 31 tuoåi.

1128

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

haïnh maø hieåu ñöôïc lyù, nhôø ñoù phaùp moân caên baûn chaúng maát.

“Neáu traùi vôùi söï maø suy ra lyù, aét rôi vaøo choã thieáu trí cuûa haøng Thanh vaên. Neáu lìa khoûi lyù maø thöïc haønh söï vieäc, töùc ñoàng vôùi söï vöôùng chaáp cuûa phaøm phu. Vieäc laøm coù ñuû caû lyù vaø söï, chính laø haøng Boà Taùt Ñaïi thöøa.”

Laïi noùi raèng: “Neáu muoán thaønh baäc Ñaïi giaùc, aét phaûi laøm theo Trung ñaïo. Trung ñaïo nghóa laø khoâng thieân leäch, khoâng döïa vaøo. Khoâng thieân leäch veà choã khoâng, khoâng döïa vaøo choã coù; ñoái vôùi choã coù khoâng vöôùng maéc; ñoái vôùi choã khoâng cuõng khoâng cho laø khoâng. Nhö theá goïi laø Trung ñaïo.”

Trong baøi Taâm phuù(1) coù caâu: Coù ai muoán vieáng ao trong maùt,

QUYEÅN HAÏ

1129

“Ao trong maùt, ñoù laø chæ bieån taùnh Nhaát thöøa töùc thôøi troïn ñuû. Maét nhìn maø chaân khoâng böôùc thì khoâng ñeán ñöôïc ao trong maùt aáy. Maét laø gì? Laø söï thaáu hieåu ñöôïc lyù. Lyù aáy laø gì? Laø taâm chuyeân nhaát. Chaân laø gì? Laø thöïc haønh söï vieäc. Söï vieäc ñoù laø gì? Laø muoân coâng haïnh.”

Quaû thaät laø: “Ñaït thaáu lyù chaân thaät thì duø moät maûy buïi traàn cuõng khoâng nhaän laáy, nhöng trong caùc phaùp moân Phaät söï thì duø moät phaùp cuõng khoâng buoâng boû.”

Vì sao vaäy? Phaûi bieát raèng taâm chuyeân nhaát laø goác cuûa muoân phaùp; trong taâm chuyeân nhaát coù ñuû caû muoân phaùp.

Phaùp laø phaùp cuûa caùi taâm troïn veïn; taâm laø taâm cuûa taát caû caùc phaùp. Taâm laø phaùp; phaùp laø taâm. Ñoù chính laø theå vôùi duïng chaúng phaûi hai; lyù vôùi söï ñeàu saùng roõ. Tu taäp troïn veïn ba pheùp quaùn(1) lieàn thaúng vaøo caûnh giôùi Nhö Lai.

Maét nhìn, chaân böôùc môùi ñeán nôi.

(1) (1)

Taâm phuù (心賦), trích töø saùch Thieàn quan saùch taán (禪關策進), Ñaïi chaùnh taïng quyeån 48, soá hieäu 2024.

為君子說 龍舒曰。人皆可以爲君子,而不肯爲君 子。不須爲小人,而必欲爲小人。 若誠信恭敬,若温和方正,若推賢揚善,若 隨宜利物,凡此之類皆君子之事也。爲之亦不 難者,人不肯爲。何哉。

Ba pheùp quaùn (Tam quaùn): töùc Khoâng quaùn, Giaû quaùn vaø Trung quaùn.

Khoâng quaùn laø quaùn xeùt nghóa khoâng cuûa muoân phaùp. Giaû quaùn laø quaùn xeùt tính chaát giaû hôïp, voâ thöôøng. Trung quaùn laø quaùn xeùt lyù Trung ñaïo, thaáy roõ yù nghóa roát raùo muoân phaùp chaúng phaûi khoâng, chaúng phaûi giaû.

Vi quaân töû thuyeát Long Thö vieát: Nhaân khaû dó vi quaân töû nhi baát khaúng vi quaân töû. Baát tu vi tieåu nhaân nhi taát duïc vi tieåu nhaân, Nhöôïc thaønh tín cung kính, nhöôïc oân hoøa phöông chaùnh, nhöôïc thoâi hieàn döông thieän, nhöôïc tuøy nghi lôïi vaät, phaøm thöû chi loaïi, giai quaân töû chi söï daõ. Vi chi dieäc baát nan giaû, nhaân baát khaúng vi, haø tai?

1130

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

若欺詐傲慢,若麤暴諂曲,若說短揚惡,若 縱意害物,凡此之類皆小人之事也。爲之有何 利益,人必爲之。何哉。 爲君子,則人喜之,神佑之,禍患不生,福鹿 可永,所得多矣。雖有時而失,命也。非因君 子而失。使不爲君子亦失矣,命有定分故也。 爲小人則人怨之,神怒之,禍患將至,福壽 以促,所失多矣。雖有時而得,命也。非因小 人而失。使不爲小人亦得矣,命有定分故也。 孔子謂。不知命,無以爲君子。能審此 理,所謂君子嬴得爲君子,小人枉了爲小人。 如是以修淨土,必不在下品生矣。 26. Laøm ngöôøi quaân töû

OÂ

ng Long Thö noùi raèng: “ÔÛ ñôøi, ai cuõng coù theå laøm ngöôøi quaân töû nhöng laïi chaúng chòu laøm; thaät khoâng neân laøm keû tieåu nhaân nhöng laïi coá yù laøm.

“Nhö nhöõng ñöùc thaønh tín vaø cung kính, oân hoøa vaø ngay thaúng, khuyeán khích ñieàu laønh, xieån döông ñieàu thieän, tuøy luùc thích hôïp maø laøm lôïi ích cho ngöôøi khaùc... ñeàu laø vieäc

QUYEÅN HAÏ

1131

Nhöôïc khi traù ngaïo maïn, nhöôïc thoâ baïo sieåm khuùc, nhöôïc thuyeát ñoaûn döông aùc, nhöôïc tuùng yù haïi vaät, phaøm thöû chi loaïi, giai tieåu nhaân chi söï daõ, Vi chi höõu haø lôïi ích, nhaân taát vi chi, haø tai?

Vi quaân töû, taéc nhaân hyû chi, thaàn höõu chi, hoïa hoaïn baát sanh, phöôùc loäc khaû vónh, sôû ñaéc ña hyõ. Tuy höõu thôøi nhi thaát, maïng daõ, phi nhaân quaân töû nhi thaát. Söû baát vi quaân töû dieäc thaát hyõ, maïng höõu ñònh phaàn coá daõ.

Vi tieåu nhaân taéc nhaân oaùn chi, thaàn noä chi, hoïa hoaïn töông chí, phöôùc thoï dó xuùc, sôû thaát ña hyõ. Tuy höõu thôøi nhi ñaéc, maïng daõ, phi nhaân tieåu nhaân nhi ñaéc. Söû baát vi tieåu nhaân dieäc ñaéc hyõ, maïng höõu ñònh phaàn coá daõ.

Khoång töû vò: Baát tri maïng, voâ dó vi quaân töû. Naêng thaåm thöû lyù, sôû vò quaân töû doanh ñaéc vi quaân töû, tieåu nhaân uoång lieãu vi tieåu nhaân. Nhö thò dó tu Tònh ñoä, taát baát taïi haï phaåm sanh hyõ.

cuûa ngöôøi quaân töû. Laøm nhöõng vieäc aáy naøo coù khoù khaên gì, nhöng ngöôøi ta laïi chaúng chòu laøm. Vì sao vaäy?

“Nhö nhöõng thoùi doái traù vaø ngaïo maïn, thoâ baïo vaø dua bôï, noùi ñieàu loãi, phaùt trieån vieäc xaáu, phoùng tuùng laøm haïi ngöôøi khaùc... ñeàu laø vieäc cuûa keû tieåu nhaân. Laøm nhöõng vieäc aáy naøo coù lôïi ích gì, nhöng ngöôøi ta laïi coá yù laøm. Vì sao vaäy?

“Laøm ngöôøi quaân töû thì ngöôøi khaùc vui möøng, thaàn minh phuø hoä, tai hoïa chaúng sanh ra, phöôùc loäc laâu daøi, choã ñaït

1132

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

ñöôïc raát nhieàu. Tuy cuõng coù luùc thaát baïi, nhöng ñoù laø do soá maïng, chaúng phaûi do laøm quaân töû maø bò thaát baïi. Giaù nhö khoâng laøm ngöôøi quaân töû cuõng vaãn thaát baïi, laø vì soá maïng ñaõ coù phaàn saün ñònh.(1) “Laøm keû tieåu nhaân thì ngöôøi khaùc oaùn gheùt, thaàn minh töùc giaän, tai hoïa keùo ñeán, phöôùc thoï ngaén nguûi, choã maát maùt raát nhieàu. Tuy cuõng coù luùc thaønh töïu, nhöng ñoù laø do (1)

QUYEÅN HAÏ

1133

soá maïng, chaúng phaûi do laøm tieåu nhaân maø ñöôïc thaønh töïu.

Giaù nhö khoâng laøm keû tieåu nhaân cuõng vaãn ñöôïc thaønh töïu vaäy, laø vì soá maïng ñaõ coù phaàn saün ñònh. “Ñöùc Khoång töû daïy raèng: ‘Khoâng hieåu ñöôïc soá maïng, chaúng laáy gì ñeå goïi laø quaân töû.’

“Neáu ai xeùt kyõ ñöôïc leõ naøy thaät ñaùng goïi laø quaân töû, nhö goïi laø tieåu nhaân thì thaät oan uoång. Ñöôïc nhö vaäy roài tu Tònh ñoä, aét khoâng chæ vaõng sanh vaøo haøng Haï phaåm.”

Noùi soá maïng laø theo Nho hoïc. Theo Phaät hoïc, ôû ñaây neân hieåu laø ñònh nghieäp.

情說 龍舒曰。喜怒好惡嗜欲,皆情也。養情爲 惡,縱情爲賊。折情爲善,滅情爲聖。 甘其飲食,美其衣服,大其居處,若此之類 是爲養情。 飲食若流,衣服盡飾,居處無厭,若此之類 皆是縱情。 犯之不校,觸之不怒,傷之不怨,是謂折情。 犯之,觸之,傷之如空,反生憐愍愚癡之 心,是謂滅情。 悟此理,則心地常淨,如在淨土矣。

Tình thuyeát Long Thö vieát: Hyû, noä, haùo, oá thò duïc, giai tình daõ.

Döôõng tình vi aùc, tuùng tình vi taëc, chieát tình vi thieän, dieät tình vi thaùnh.

Cam kyø aåm thöïc, myõ kyø y phuïc, ñaïi kyø cö xöû, nhöôïc thöû chi loaïi thò vi döôõng tình.

AÅm thöïc nhöôïc löu, y phuïc taän söùc, cö xöû voâ yeám, nhöôïc thöû chi loaïi giai thò tuùng tình.

Phaïm chi baát hieäu, xuùc chi baát noä, thöông chi baát oaùn, thò vò chieát tình.

Phaïm chi, xuùc chi, thöông chi nhö khoâng, phaûn sanh laân maãn ngu si chi taâm, thò vò dieät tình.

Ngoä thöû lyù, taéc taâm ñòa thöôøng tònh, nhö taïi Tònh ñoä hyõ.

1134

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

27. Luaän veà caùi tình thöôøng

OÂ

ng Long Thö noùi raèng: “Möøng, giaän, öa, gheùt, tham muoán... ñeàu laø nhöõng tình thöôøng. Ñoái vôùi nhöõng tình thöôøng aáy, nuoâi lôùn chuùng thì xaáu aùc, buoâng thaû chuùng thì hö hoûng, laøm chuû ñöôïc chuùng thì hieàn thieän, döùt boû ñöôïc chuùng laø baäc thaùnh.

“AÊn uoáng chuoäng thöùc ngon laï, y phuïc chuoäng loaïi quyù ñeïp, cö xöû khoa tröông... nhöõng vieäc nhö vaäy goïi laø nuoâi lôùn tình thöôøng.

小因果說 龍舒曰。有修橋人,有毀橋人。此天堂地 獄之小因也。 有坐轎人,有荷轎人。此天堂地獄之小果 也。 觸類長之皆可見矣。常如是省察其心,以 修淨土,上品上生,復何疑哉。

QUYEÅN HAÏ

1135

“AÊn uoáng tham cho ñöôïc nhieàu, y phuïc coá trang söùc cho ñeïp hôn, cö xöû khoâng bieát chaùn... nhöõng vieäc nhö vaäy goïi laø buoâng thaû tình thöôøng.

“Bò xaâm phaïm maø khoâng tranh giaønh, bò xuùc phaïm maø khoâng noåi giaän, bò thöông toån maø khoâng oaùn haän... ñoù goïi laø laøm chuû ñöôïc tình thöôøng.

“Bò xaâm phaïm, bò xuùc phaïm, bò thöông toån maø xem nhö khoâng coù gì, laïi ñem loøng thöông xoùt keû ngu si ñaõ laøm nhöõng vieäc aáy, ñoù goïi laø döùt boû ñöôïc tình thöôøng.

“Hieåu roõ ñöôïc leõ aáy thì taâm ñòa thöôøng trong saïch, cuõng nhö ñang ôû nôi Tònh ñoä.”

Tieåu nhaân quaû thuyeát

Long Thö vieát: Höõu tu kieàu nhaân, höõu huûy kieàu nhaân.

Thöû thieân ñöôøng ñòa nguïc chi tieåu nhaân daõ.

Höõu toïa kieäu nhaân, höõu haø kieäu nhaân. Thöû thieân ñöôøng ñòa nguïc chi tieåu quaû daõ.

Xuùc loaïi tröôøng chi, giai khaû kieán hyõ. Thöôøng nhö thò tænh saùt kyø taâm, dó tu Tònh ñoä, Thöôïng phaåm vaõng sanh phuïc haø nghi tai!

1136

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1137

28. Baøn veà nhaân, quaû nhoû nhaët

OÂ

ng Long Thö noùi raèng: “Coù ngöôøi söûa caàu, coù keû laøm hoûng caàu. Ñoù laø nhöõng caùi nhaân nhoû cuûa thieân ñöôøng, ñòa nguïc.

“Coù ngöôøi ngoài treân kieäu, coù keû ñi khieâng kieäu. Ñoù laø nhöõng caùi quaû nhoû cuûa thieân ñöôøng, ñòa nguïc.

二天人說

“Moïi caûm xuùc phaùt trieån trong loøng ñeàu coù theå thaáy ñöôïc. Neáu thöôøng soi xeùt töï taâm nhö vaäy ñeå tu phaùp Tònh ñoä thì coù theå vaõng sanh vaøo haøng Thöôïng phaåm, khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa.”

Nhò thieân nhaân thuyeát

Long Thö vieát: Hoa Nghieâm kinh vaân: Nhaân sanh höõu

龍舒曰。華嚴經云。人生有二天人隨人。

nhò thieân nhaân tuøy nhaân, nhaát danh Ñoàng Sanh, nhò vieát

一名同生,二曰同名。天人常見人,人不見天

Ñoàng Danh. Thieân nhaân thöôøng kieán nhaân, nhaân baát kieán

人。 此二天人,豈非善惡二部童子之徒歟。人 之舉意發言動步,常念此二天人見人,而能無 愧。如此修淨土,則必上品上生。 或曰。一人尙有二天人,何天人之多也。 曰。一月普現一切水,豈必月之多哉。

thieân nhaân.

Thöû nhò thieân nhaân, khôûi phi thieän aùc nhò boä ñoàng töû chi ñoà dö? Nhaân chi cöû yù phaùt ngoân ñoäng boä, thöôøng nieäm thöû nhò thieân nhaân kieán nhaân nhi naêng voâ quyù? Nhö thöû tu Tònh ñoä, taéc taát Thöôïng phaåm thöôïng sanh.

Hoaëc vieát: Nhaát nhaân thöôïng höõu nhò thieân nhaân, haø thieân nhaân chi ña daõ?

Vieát: Nhaát nguyeät phoå hieän nhaát thieát thuûy, khôûi taát nguyeät chi ña tai?

1138

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

29. Hai vò thieân nhaân

OÂ

ng Long Thö noùi: “Trong kinh daïy raèng,(1) ngöôøi ñôøi khi coøn soáng luoân coù hai vò thieân nhaân theo saùt, moät vò teân laø Ñoàng Sanh, moät vò teân laø Ñoàng Danh.

Thieân nhaân thöôøng thaáy ñöôïc ngöôøi, nhöng ngöôøi khoâng thaáy thieân nhaân.

“Hai vò thieân nhaân aáy, leõ naøo khoâng phaûi ñoàng töû cuûa hai boä thieän, aùc ñoù sao? Ngöôøi ta moãi khi khôûi yù, môû lôøi,

QUYEÅN HAÏ

1139

caát böôùc... nhö thöôøng nghó ñeán hai vò thieân nhaân luoân nhìn thaáy mình, sao coù theå khoâng töï theïn vôùi loøng (maø laøm vieäc xaáu)? Cöù nhö theá maø tu Tònh ñoä, chaéc chaén phaûi ñöôïc sanh vaøo haøng Thöôïng phaåm thöôïng sanh.”

Coù ngöôøi hoûi raèng: “Neáu moãi ngöôøi ñeàu coù hai vò thieân nhaân, chaúng phaûi quaù nhieàu thieân nhaân hay sao?” Ñaùp: “Moät vaàng traêng chieáu hieän khaép nhöõng nôi coù nöôùc, leõ naøo laïi coù quaù nhieàu traêng hay sao?

(1)

Nguyeân taùc Haùn vaên noùi laø kinh Hoa Nghieâm, nhöng chuùng toâi chæ tìm thaáy moät ñoaïn coù yù nghóa töông töï trong Voâ Löôïng Thoï Kinh nghóa sôù (無量壽 經義疏), khoâng thaáy noäi dung naøy trong kinh Hoa Nghieâm.

勸修備說 龍舒曰。晝必有夜,必爲夜備。暑必有寒, 必爲寒備。存必有去,必爲去備。 何謂夜備。燈燭牀褥。何謂寒備。衾裘炭 薪。何謂去備。福慧淨土。

Khuyeán tu bò thuyeát

Long Thö vieát: Truù taát höõu daï, taát vi daï bò. Thöû taát höõu haøn, taát vi haøn bò. Toàn taát höõu khöù, taát vi khöù bò.

Haø vò daï bò? Ñaêng, chuùc, saøng, nhuïc. Haø vò haøn bò?

Khaâm, cöøu, thaùn, taân. Haø vò khöù bò? Phöôùc, hueä, Tònh ñoä.

1140

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1141

30. Baøn veà söï chuaån bò tröôùc

OÂ

ng Long Thö noùi: “Coù ngaøy thì coù ñeâm, neân phaûi chuaån bò cho luùc ñeâm veà. Coù noùng thì coù laïnh, cho neân phaûi chuaån bò cho luùc reùt laïnh. Coù soáng thì coù cheát, cho neân phaûi chuaån bò cho khi cheát.

寄庫功德說 龍舒曰。餘徧覽藏經,卽無陰府寄庫之 說。奉勸世人以寄庫所費之貲請僧爲西方之 供。 一心西方則必得往生。若不爲淨土功 德,而爲陰府寄庫,則是志在陰府,死必入陰府

“Chuaån bò nhöõng gì cho ñeâm? AÁy laø ñeøn ñuoác, giöôøng nguû. Chuaån bò nhöõng gì cho khi reùt laïnh? AÁy laø chaên, aùo aám, than, cuûi. Chuaån bò nhöõng gì cho khi cheát? AÁy laø lo tu phöôùc, hueä vaø Tònh ñoä.”

Kyù khoá coâng ñöùc thuyeát

Long Thö vieát: Dö bieán laõm taïng kinh, töùc voâ aâm phuû kyù khoá chi thuyeát. Phuïng khuyeán theá nhaân dó kyù khoá sôû phí chi ti, thænh taêng vi Taây phöông chi cuùng.

Nhaát taâm Taây phöông, taéc taát ñaéc vaõng sanh. Nhöôïc baát vi Tònh ñoä coâng ñöùc, nhi vi aâm phuû kyù khoá, taéc thò chí taïi aâm phuû, töû taát nhaäp aâm phuû hyõ.

矣。 譬如有人,不爲君子之行,以交結賢人君 子,乃寄錢於司理院獄子處,待其下獄則用錢 免罪。豈不謬哉。

Thí nhö höõu nhaân, baát vi quaân töû chi haïnh, dó giao keát hieàn nhaân quaân töû, naõi kyù tieàn ö ty lyù vieän nguïc töû xöù, ñaõi kyø haï nguïc taéc duïng tieàn mieãn toäi, khôûi baát maäu tai?

1142

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1143

31. Baøn veà vieäc göûi kho coâng ñöùc

OÂ

ng Long Thö noùi raèng: “Toâi ñaõ xem khaép taïng kinh, khoâng coù choã naøo noùi vieäc göûi kho aâm phuû.(1) Xin khuyeân ngöôøi ñôøi duøng tieàn cuûa xaøi phí trong vieäc aáy maø thænh chö taêng thieát leã cuùng höôùng veà Taây phöông.

“Moät loøng höôùng veà Taây phöông, aét ñöôïc vaõng sanh.

Neáu khoâng laøm nhöõng coâng ñöùc Tònh ñoä, chæ tin vieäc göûi

kho aâm phuû, töùc laø loøng höôùng veà aâm phuû, khi cheát aét phaûi xuoáng aâm phuû.

“Ví nhö coù ngöôøi khoâng hoïc theo ñöùc haïnh baäc quaân töû, tuy giao keát vôùi hieàn nhaân quaân töû nhöng laïi lo göûi tieàn cho quan cai nguïc, ñôïi khi naøo mình vaøo nguïc thì duøng tieàn aáy maø chuoäc toäi, chaúng phaûi laø sai laàm laém sao?”

(1)

Ñaây noùi vieäc ngöôøi ñôøi thöôøng ñoát tieàn giaáy vaøng maõ cuøng vôùi quaàn aùo, vaät duïng ñeå göûi xuoáng aâm phuû cho ngöôøi cheát.

過現未來三大劫說 藏經云。莊嚴劫謂之過去。仁賢劫謂之現 在。星宿劫謂之未來。三劫之中各具成住壞 空四劫。四劫共之爲一大劫。 過去,未來且置而弗論。今言現在仁賢劫 數。成劫二十小劫。住劫二十小劫。壞劫二 十小劫。空劫二十小劫。 小劫之數,一增一減。從八萬四千歲,增劫 之極爲始。

Quaù, hieän, vò lai tam ñaïi kieáp thuyeát

Taïng kinh vaân: Trang nghieâm kieáp, vò chi quaù khöù.

Nhaân hieàn kieáp, vò chi hieän taïi. Tinh tuù kieáp, vò chi vò lai.

Tam kieáp chi trung, caùc cuï thaønh, truï, hoaïi, khoâng töù kieáp.

Töù kieáp coäng chi, vi nhaát ñaïi kieáp.

Quaù khöù, vò lai thaû trí nhi phaát luaän. Kim ngoân hieän taïi nhaân hieàn kieáp soá. Thaønh kieáp nhò thaäp tieåu kieáp, truï kieáp nhò thaäp tieåu kieáp, hoaïi kieáp nhò thaäp tieåu kieáp, khoâng kieáp nhò thaäp tieåu kieáp.

Tieåu kieáp chi soá, nhaát taêng nhaát giaûm, tuøng baùt vaïn töù thieân tueá, taêng kieáp chi cöïc vi thuûy.

1144

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

過百年減一歲,減至三十歲時,饑饉災起。 減至二十歲時,疾疫災起。減至十歲減劫之極 爲終,刀兵災起。 刀兵災後,復過百年増一歲,増至八萬四千 歲時,爲一小劫。

QUYEÅN HAÏ

1145

Quaù baùch nieân giaûm nhaát tueá, giaûm chí tam thaäp tueá thôøi, cô caän tai khôûi. Giaûm chí nhò thaäp tueá thôøi, taät dòch tai khôûi. Giaûm chí thaäp tueá giaûm kieáp chi cöïc vi chung, ñao binh tai khôûi. Ñao binh tai haäu, phuïc quaù baùch nieân taêng nhaát tueá, taêng chí baùt vaïn töù thieân tueá thôøi, vi nhaát tieåu kieáp.

Thaønh truï hoaïi khoâng kieáp noäi, caùc cuï nhò thaäp tieåu

成住壞空劫內,各具二十小劫。二十小劫 爲一中劫。四中劫共之爲一大劫。

kieáp. Nhò thaäp tieåu kieáp vi nhaát trung kieáp. Töù trung kieáp coäng chi vi nhaát ñaïi kieáp.

Taùi ngoân hieän taïi truï kieáp chi trung nhò thaäp tieåu kieáp,

再言現在住劫之中二十小劫。八小劫中

Baùt tieåu kieáp trung voâ Phaät xuaát theá, chí ñeä cöûu tieåu kieáp

無佛出世。至第九小劫,八萬歲時減至六萬

baùt vaïn tueá thôøi, giaûm chí luïc vaïn tueá, Caâu-löu-toân Phaät

歲,拘畱孫佛出世。 六萬歲減至四萬歲,拘那含牟尼佛出世。 四萬歲減至二萬歲,迦葉佛出世。 二萬歲減至百歲,釋迦牟尼佛出世。

xuaát theá.

Luïc vaïn tueá giaûm chí töù vaïn tueá, Caâu-na-haøm Maâu-ni Phaät xuaát theá.

Töù vaïn tueá giaûm chí nhò vaïn tueá, Ca-dieáp Phaät xuaát theá.

Nhò vaïn tueá giaûm chí nhaát baùch tueá, Thích-ca Maâu-ni Phaät xuaát theá.

自第十小劫中,八萬四千歲減至八萬歲 時,彌勒佛出世。 彌勒佛後,四小劫無佛出世。至十五小劫 中,九百九十四佛相續出興。

Töï ñeä thaäp tieåu kieáp trung, baùt vaïn töù thieân tueá giaûm chí baùt vaïn tueá thôøi, Di-laëc Phaät xuaát theá.

Di-laëc Phaät haäu, töù tieåu kieáp voâ Phaät xuaát theá, chí thaäp nguõ tieåu kieáp trung, cöûu baùch cöûu thaäp töù Phaät, töông tuïc xuaát höng.

1146

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Xuaát höng chi haäu, höïu töù tieåu kieáp voâ Phaät xuaát theá,

出興之後,又四小劫無佛出世。至第二十 小劫,從十歲增至八萬四千歲住劫滿,樓至佛 出世,本願出增劫故。 壞劫時至,大三災豈。大小三災事相盡載 中卷,龍華三會,覽者宜悉。

32. Baøn veà ba ñaïi kieáp quaù khöù, hieän taïi vaø vò lai

T

rong taïng Kinh cheùp raèng: Kieáp quaù khöù teân laø Trang nghieâm, kieáp hieän taïi teân laø Nhaân hieàn, kieáp töông lai teân laø Tinh tuù. Trong ba kieáp aáy, moãi kieáp ñeàu coù ñuû boán giai ñoaïn laø thaønh, truï, hoaïi, khoâng. Boán giai ñoaïn naøy hôïp laïi thaønh moät Ñaïi kieáp.

Nay taïm gaùc laïi khoâng baøn ñeán kieáp quaù khöù vaø kieáp vò lai, chæ noùi veà kieáp hieän taïi laø Nhaân hieàn.

Giai ñoaïn thaønh coù 20 tieåu kieáp, giai ñoaïn truï coù 20 tieåu kieáp, giai ñoaïn hoaïi coù 20 tieåu kieáp, giai ñoaïn khoâng coù 20 tieåu kieáp.

Khoaûng thôøi gian cuûa moät tieåu kieáp laø moät laàn taêng vaø moät laàn giaûm. Khôûi ñaàu töø luùc tuoåi thoï con ngöôøi ñöôïc 84.000 tuoåi, laø luùc kieáp taêng heát möùc.

Traûi qua 100 naêm thì tuoåi thoï con ngöôøi giaûm ñi 1 tuoåi,

1147

Chí ñeä nhò thaäp cöûu kieáp, tuøng thaäp tueá taêng chí baùt vaïn töù thieân tueá truï kieáp maõn, Laâu-chí Phaät xuaát theá, boån nguyeän xuaát taêng kieáp coá.

Hoaïi kieáp thôøi chí, ñaïi tam tai khôûi. Ñaïi tieåu tam tai söï töôùng, taän taûi trung quyeån, Long Hoa tam hoäi, laõm giaû nghi taát.

giaûm daàn cho tôùi khi tuoåi thoï con ngöôøi coøn 30 tuoåi thì naïn ñoùi khôûi leân; giaûm ñeán coøn 20 tuoåi thì beänh dòch khôûi leân; giaûm ñeán coøn 10 tuoåi laø heát möùc, naïn ñao binh khôûi leân.

Sau naïn ñao binh roài thì cöù qua 100 naêm tuoåi thoï con ngöôøi laïi taêng leân 1 tuoåi. Taêng maõi cho ñeán 84.000 tuoåi laø ñuû moät tieåu kieáp.

Moãi giai ñoaïn thaønh, truï, hoaïi, khoâng ñeàu coù ñuû 20 tieåu kieáp; 20 tieåu kieáp hôïp thaønh 1 trung kieáp; 4 trung kieáp hôïp thaønh moät ñaïi kieáp.

Laïi noùi veà giai ñoaïn truï hieän nay coù 20 tieåu kieáp. Trong 8 tieåu kieáp khoâng coù Phaät ra ñôøi, ñeán tieåu kieáp thöù chín, töø khi tuoåi thoï con ngöôøi laø 84.000 tuoåi giaûm daàn cho ñeán coøn 60.000 tuoåi thì ñöùc Phaät Caâu-löu-toân ra ñôøi.

Töø luùc tuoåi thoï con ngöôøi laø 60.000 tuoåi giaûm daàn cho ñeán coøn 40.000 tuoåi thì ñöùc Phaät Caâu-na-haøm Maâu-ni ra ñôøi.

1148

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

Töø luùc tuoåi thoï con ngöôøi laø 40.000 tuoåi giaûm daàn cho ñeán coøn 20.000 tuoåi thì ñöùc Phaät Ca-dieáp ra ñôøi.

QUYEÅN HAÏ

1149

Töø luùc tuoåi thoï con ngöôøi laø 20.000 tuoåi giaûm daàn cho ñeán coøn 100 tuoåi thì ñöùc Phaät Thích-ca Maâu-ni ra ñôøi.

Ñeán tieåu kieáp thöù hai möôi, töø luùc tuoåi thoï con ngöôøi laø 10 tuoåi taêng daàn cho ñeán 84.000 tuoåi thì giai ñoaïn kieáp truï vöøa döùt, baáy giôø ñöùc Phaät Laâu-chí seõ ra ñôøi, do boån nguyeän cuûa ngaøi laø ra ñôøi vaøo luùc kieáp taêng.

Sang tieåu kieáp thöù möôøi, töø khi tuoåi thoï con ngöôøi laø 84.000 tuoåi giaûm daàn cho ñeán coøn 80.000 tuoåi thì ñöùc Phaät Di-laëc ra ñôøi. Töø sau Phaät Di-laëc, trong suoát 4 tieåu kieáp khoâng coù Phaät ra ñôøi.

Khi giai ñoaïn kieáp hoaïi ñeán, seõ coù ba tai kieáp lôùn xaûy ra. Veà söï töôùng cuûa ba tai kieáp lôùn vaø ba tai kieáp nhoû, ñaõ coù noùi ñaày ñuû ôû quyeån trung,(1) trong baøi Long hoa tam hoäi.

Ñeán tieåu kieáp thöù möôøi laêm seõ coù 994 ñöùc Phaät laàn löôït ra ñôøi. Tieáp theo sau ñoù, laïi trong suoát 4 tieåu kieáp khoâng coù Phaät ra ñôøi.

尸迦羅越六方禮經 佛在王舍城,晨朝乞食,遙見雞足山中有長 者子名尸迦羅越。嚴頭洗潄,著潔淨衣,東向 四拜,南向四拜,西向四拜,北向四拜,向天四 拜,向地四拜。 佛到其家問之,何爲。 尸迦羅越言。在此六向拜。 佛言。六向拜此是何法。 尸迦羅越言。父母在時教我,早起六向 拜。不知何爲。今父喪亡,不敢違命。

(1)

Xem baøi Löôïc noùi veà Long Hoa tam hoäi, trang 770.

Thi-ca-la-vieät luïc phöông leã kinh Phaät taïi Vöông Xaù thaønh, thaàn trieâu khaát thöïc, dieâu kieán Keâ tuùc sôn trung höõu tröôûng giaû töû danh Thi-ca-lavieät, nghieâm ñaàu taåy thaáu, tröôùc khieát tònh y, ñoâng höôùng töù baùi, nam höôùng töù baùi, taây höôùng töù baùi, baéc höôùng töù baùi, höôùng thieân töù baùi, höôùng ñòa töù baùi.

Phaät ñaùo kyø gia vaán chi: Haø vi?

Thi-ca-la-vieät ngoân: Taïi thöû luïc höôùng baùi.

Phaät ngoân: Luïc höôùng baùi thöû thò haø phaùp?

Thi-ca-la-vieät ngoân: Phuï maãu taïi thôøi giaùo ngaõ, taûo khôûi luïc höôùng baùi, baát tri haø vi. Kim phuï taùng vong, baát caûm vi maïng.

1150

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

佛言。父教汝六向拜,不以身拜之。汝錯 會其父意也。 尸迦羅越便長跪言。願佛為我解此六向拜 義。

QUYEÅN HAÏ

1151

Phaät ngoân: Phuï giaùo nhöõ luïc höôùng baùi, baát dó thaân baùi chi, nhöõ thoá hoäi kyø phuï yù daõ.

Thi-ca-la-vieät tieän tröôøng quyø ngoân: Nguyeän Phaät vò ngaõ giaûi thöû luïc höôùng baùi nghóa.

Phaät ngoân: Ñeá thính! Noäi tröôùc taâm trung, vò nhöõ töôøng

佛言。諦聽。內著心中,爲汝詳解。其有 長者智人能斷六惡法,便是拜六方。

giaûi. Kyø höõu tröôûng giaû trí nhaân, naêng ñoaïn luïc aùc phaùp,

何爲六惡法。一者喜飲酒。二者喜博弈。

Haø vò luïc aùc phaùp? Nhaát giaû hyû aåm töûu, nhò giaû hyû baùc

三者喜早臥晚起。四者喜請客。五者喜與惡 知識結交。六者喜殺生,謾騙,貪愛他人婦 女。若能除此六事,卽是禮拜六方。 汝若不除,禮拜何益。復使惡名流布,家圜 不治,錢財耗減,己身羸憊,善行日廢,遐邇不 敬。 長者子。當用擇其善者而從之,其不善者 而遠之。我無量劫來常親近善知識,今得成 佛。 佛復告尸迦羅越。言東向拜者,謂子事父 母當有五事。一者孝敬定省,常令父母歡喜。 二者早起勅令奴婢,作其飯食,勤儉治家。三

tieän thò baùi luïc phöông.

dòch, tam giaû hyû taûo ngoïa vaõn khôûi, töù giaû hyû thænh khaùch, nguõ giaû hyû döõ aùc tri thöùc keát giao, luïc giaû hyû saùt sanh, maïn phieán, tham aùi tha nhaân phuï nöõ. Nhöôïc naêng tröø thöû luïc söï, töùc thò leã baùi luïc phöông.

Nhöõ nhöôïc baát tröø, leã baùi haø ích? Phuïc söû aùc danh löu boá, gia vieân baát trò, tieàn taøi hao giaûm, kyû thaân luy baïi, thieän haønh nhaät pheá, haø nhó baát kính?

Tröôûng giaû töû! Ñöông duïng traïch kyø thieän giaû nhi tuøng chi, kyø baát thieän giaû nhi vieãn chi. Ngaõ voâ löôïng kieáp lai, thöôøng thaân caän thieän tri thöùc, kim ñaéc thaønh Phaät.

Phaät phuïc caùo Thi-ca-la-vieät: Ngoân ñoâng höôùng baùi giaû, vò töû söï phuï maãu, ñöông höõu nguõ söï. Nhaát giaû hieáu kính ñònh tænh, thöôøng linh phuï maãu hoan hyû. Nhò giaû taûo khôûi saéc linh noâ tyø, taùc kyø aåm thöïc, caàn kieäm trò gia. Tam giaû ñaïi kyø phuï maãu cuø lao. Töù giaû ñöông nieäm phuï maãu aân

1152

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

者代其父母劬勞。四者當念父母恩德。五者 父母疾病,當懷憂慼,求醫治之。 父母視子亦有五事。一者當念令去惡就 善。二者當教親近智人。三者當教勤謹學 問。四者當令及時娶婦。五者家中所有財產 悉當與之。 南向拜者,謂弟子事師,當有五事。一者當 敬畏之。二者當依其訓導。三者所以浣濯修 治當力爲之。四者勤學不厭。五者過後當以 仰望讚德,切勿談其過失。 師教弟子亦有五事。一者誨人不倦,當令 疾知。二者要勝他人弟子。三者欲令知見不 忘。四者有疑難處當為說明。五者欲令弟子 智慧超過於師。 西向拜者,謂婦事夫當有五事。一者夫從 外來,當起迎之。二者夫出不在,當炊蒸掃 除,敬心相待。三者不得婬心于外,當用堅守 閨門。四者若罵言,不得應口作其怒色,所有 教誡當承奉之,所有什物不得藏匿自用。五者 待夫先寢,然後照管方睡。

QUYEÅN HAÏ

1153

ñöùc. Nguõ giaû phuï maãu taät beänh, ñöông hoaøi öu thích, caàu y trò chi.

Phuï maãu thò töû dieäc höõu nguõ söï. Nhaát giaû ñöông linh khöû aùc töïu thieän. Nhò giaû ñöông giaùo thaân caän trí nhaân.

Tam giaû ñöông giaùo caàn caån hoïc vaán. Töù giaû ñöông linh caäp thôøi thuù phuï. Nguõ giaû gia trung sôû höõu taøi saûn taát ñöông döõ chi.

Nam höôùng baùi giaû, vò ñeä töû söï sö höõu nguõ söï. Nhaát giaû ñöông kính uùy chi. Nhò giaû ñöông y kyø huaán ñaïo. Tam giaû sôû dó hoaùn traïc tu trò ñöông löïc vi chi. Töù giaû caàn hoïc baát yeåm. Nguõ giaû quaù haäu ñöông dó ngöôõng voïng taùn ñöùc, thieát vaät ñaøm kyø quaù thaát.

Sö giaùo ñeä töû dieäc höõu nguõ söï. Nhaát giaû hoái nhaân baát quyeän, ñöông linh taät tri. Nhò giaû yeáu thaéng tha nhaân ñeä töû. Tam giaû duïc linh tri kieán baát vong, Töù giaû höõu nghi nan xöù, ñöông vò thuyeát minh. Nguõ giaû duïc linh ñeä töû trí tueä sieâu quaù ö sö.

Taây höôùng baùi giaû, vò phuï söï phu ñöông höõu nguõ söï.

Nhaát giaû phu tuøng ngoaïi lai ñöông khôûi nghinh chi. Nhò giaû phu xuaát baát taïi ñöông xuy chöng taûo tröø, kính taâm töông ñaõi. Tam giaû baát ñaéc daâm taâm vu ngoaïi, ñöông duïng kieân thuû khueâ moân. Töù giaû nhöôïc maï ngoân, baát ñaéc öùng khaåu taùc kyø noä saéc, sôû höõu giaùo giôùi ñöông thöøa phuïng chi, sôû höõu thaäp vaät baát ñaéc taøng maëc töï duïng. Nguõ giaû ñaõi phu tieân taåm, nhieân haäu chieáu quaûn phöông thuïy.

1154

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

夫視婦亦有五事。一者出入當用遞相恭 敬。二者飯食當令稱時,勿令妻惱。三者妻欲 衣服首飾,勿違其意。富者盡辦,貧者隨分。 四者家中所有,悉用付之。五者不得外犯邪色 令妻生疑異心。 北向拜者,謂人相處親屬朋友,彼此皆有五 事。一者彼此若作惡事,當用遞相勸化,呵諫 止之。二者彼此有難有疾,當用看顧調和治 之。三者彼此有家懷語,不得為外人說。四 者當用各相敬歎,不斷往來,或時觸突不得惱 恨。五者彼此貧富不等,當用扶持賑濟,所有 美物當用分之。 向地拜者,謂家主視奴僕客使婢,當有五 事。一者先用知其饑渴寒暑,然後驅使。二者 有病當為呼醫治之。三者不得妄鞭撻之,當用 審問虛實然後責治。可恕者恕,恕不得者訓治 之。四者若有纖小私財,不得奪之。五者給與 物件當令平等,勿得仟偏心。 奴僕使婢事主亦有五事。一者當用早 起,勿令主呼。二者所應作者當自上心,勿勞

QUYEÅN HAÏ

1155

Phu thò phuï dieäc höõu nguõ söï. Nhaát giaû xuaát nhaäp ñöông duïng ñeä töông cung kính. Nhò giaû aåm thöïc ñöông linh xöùng thôøi, vaät linh theâ naõo. Tam giaû theâ duïc y phuïc thuû söùc, vaät vi kyø yù, phuù giaû taân bieän, baàn giaû tuøy phaän. Töù giaû gia trung sôû höõu taát duïng phoù chi. Nguõ giaû baát ñaéc ngoaïi phaïm taø saéc, linh theâ sanh nghi dò taâm.

Baéc höôùng baùi giaû, vò nhaân töông xöû thaân thuoäc baèng höõu, bæ thöû giai höõu nguõ söï. Nhaát giaû bæ thöû nhöôïc taùc aùc söï, ñöông duïng ñeä töông khuyeán hoùa, ha giaùn chæ chi. Nhò giaû bæ thöû höõu naïn höõu taät, ñöông duïng khaùn coá ñieàu hoøa trò chi. Tam giaû bæ thöû höõu gia hoaøi ngöõ, baát ñaéc vò ngoaïi nhaân thuyeát. Töù giaû ñöông duïng caùc töông kính thaùn baát ñoaïn vaõng lai, hoaëc thôøi xuùc ñoät baát ñaéc naõo haän. Nguõ giaû bæ thöû baàn phuù baát ñaúng, ñöông duïng phoø trì chaån teá, sôû höõu myõ vaät ñöông duïng phaân chi.

Höôùng ñòa baùi giaû, vò gia chuû thò noâ boäc söû tyø, ñöông höõu nguõ söï. Nhaát giaû tieân duïng tri kyø cô khaùt haøn thöû, nhieân haäu khu söû. Nhò giaû höõu beänh ñöông vò hoâ y trò chi.

Tam giaû baát ñaéc voïng tieân thaùt chi, ñöông duïng thaåm vaán hö thaät, nhieân haäu traùch trò. Khaû thöù giaû thöù, thöù baát ñaéc giaû huaán trò chi. Töù giaû nhöôïc höõu tieâm tieåu tö taøi baát ñaéc ñoaït chi. Nguõ giaû caáp chæ vaät kieän ñöông linh bình ñaúng, vaät ñaéc thieân taâm.

Noâ boäc söû tyø söï chuû dieäc höõu nguõ söï. Nhaát giaû ñöông duïng taûo khôûi, vaät linh chuû hoâ. Nhò giaû sôû öng taùc giaû ñöông töï thöôïng taâm, vaät lao chuû söû. Tam giaû ñöông aùi tích

1156

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

主使。三者當愛惜主物,不得棄捐作賤。四 者主翁出入當用小心迎送。五者只宜稱譽主 翁,不得說其過惡。 向天拜者,謂人供養沙門善知識,當用五 事。一者以眞實心向之。二者恭敬承事不以 爲勞。三者數問道理。四者應聞思修。五者 請决念佛參禪之旨,晝夜當勤。 沙門善知識亦以五事開示其人。一者教之 布施,持戒,忍辱,精進,定心,智慧。二者教之 威儀禮節,勿令放肆。三者教之言行相顧,寧 使少言多行,不可少行多言。四者教之勤禮三 寶,悲愍大小生靈。五者教之回向,發願求生 淨土,得菩提道,復度羣情。 如是行之,名為敬順父命禮拜六方。若不 如斯,縱拜無益。 爾時尸迦羅越卽受五戒,慇懃禮佛。佛以 重說偈言。

QUYEÅN HAÏ

1157

chuû vaät, baát ñaéc khí quyeân taùc tieän. Töù giaû chuû oâng xuaát nhaäp ñöông duïng tieåu taâm nghinh toáng. Nguõ giaû chæ nghi xöng döï chuû oâng, baát ñaéc thuyeát kyø quaù aùc.

Höôùng thieân baùi giaû vò nhaân cuùng döôøng sa-moân, thieän tri thöùc ñöông duïng nguõ söï. Nhaát giaû dó chaân thaät taâm höôùng chi. Nhò giaû cung kính thöøa söï baát dó vi lao. Tam giaû soå vaán ñaïo lyù. Töù giaû öng vaên tö tu. Nguõ giaû thænh quyeát nieäm Phaät tham thieàn chi chæ, truù daï ñöông caàn.

Sa-moân, thieän tri thöùc dieäc dó nguõ söï khai thò kyø nhaân.

Nhaát giaû giaùo chi boá thí, trì giôùi, nhaãn nhuïc, tinh taán, ñònh taâm, trí hueä. Nhò giaû giaùo chi oai nghi leã tieát, vaät linh phoùng töù. Tam giaû giaùo chi ngoân haønh töông coá, ninh söû thieåu ngoân ña haønh, baát khaû thieåu haønh ña ngoân. Töù giaû giaùo chi caàn leã Tam baûo, bi maãn ñaïi tieåu sanh linh. Nguõ giaû giaùo chi hoài höôùng phaùt nguyeän caàu sanh Tònh ñoä, ñaéc Boà-ñeà ñaïo phuïc ñoä quaàn tình.

Nhö thò haønh chi, danh vi kính thuaän phuï maïng leã baùi luïc phöông. Nhöôïc baát nhö tö, tuùng baùi voâ ích.

Nhó thôøi Thi-ca-la-vieät töùc thoï nguõ giôùi, aân caàn leã Phaät.

Phaät dó truøng thuyeát keä ngoân:

鷄鳴當早起, 被衣徐下牀。 澡漱令嚴潔,

Keâ minh ñöông taûo khôûi,

兩手捧香花。

Löôõng thuû phuûng höông hoa.

Bò y töø haï saøng.

Thaùo thaáu linh nghieâm khieát,

1158

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

剔燈換淨水, 供養佛法僧。 合掌恭敬禮, 發願報四恩。 六度法門中, 一一當修學。 布施度慳貪, 持戒度毀犯。 忍辱度瞋恚, 精進度昏沈。 定心度散亂, 智慧度愚癡。 光陰不待人, 勤行莫放逸。 生老病死苦, 人命不久停。 况復臨終時, 無親可恃怙。 無處可隱藏, 無藥可救治。 天福尙有盡, 人福有幾長。

QUYEÅN HAÏ

Dòch ñaêng hoaùn tònh thuûy, Cuùng döôøng Phaät, Phaùp, Taêng.

Hieäp chöôûng cung kính leã, Phaùt nguyeän baùo töù aân.

Luïc ñoä phaùp moân trung, Nhaát nhaát ñöông tu hoïc.

Boá thí ñoä xan tham, Trì giôùi ñoä huûy phaïm, Nhaãn nhuïc ñoä saân nhueá, Tinh taán ñoä hoân traàm, Ñònh taâm ñoä taùn loaïn, Trí hueä ñoä ngu si.

Quang aâm baát ñaõi nhaân, Caàn haønh maïc phoùng daät.

Sanh laõo beänh töû khoå, Nhaân maïng baát cöûu ñình.

Huoáng phuïc laâm chung thôøi, Voâ thaân khaû thò hoã.

Voâ xöù khaû aån taøng, Voâ döôïc khaû cöùu trò.

Thieân phöôùc thöôïng höõu taän, Nhaân phöôùc höõu kyû tröôøng.

1159

1160

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

父母妻子居, 盡如寄宿客。 夜裏共安身, 天明各消散。 無常亦如是, 預辦佛資糧。 况以六道中, 輪迴無暫已。 今幸得人身, 復聞深妙法。 自行當化他, 彼此俱利益。 六度爲舟船, 能超生死海。 極樂阿彌陀, 願力不思議。 接引上金堦, 親受菩提記。 四衆當奉行, 應求生彼國。 尸迦羅越子, 聞佛所說言, 踊躍甚歡忻, 作禮而信受。

QUYEÅN HAÏ

Phuï maãu theâ töû cö, Taän nhö kyù tuùc khaùch.

Daï lyù coäng an thaân, Thieân minh caùc tieâu taùn.

Voâ thöôøng dieäc nhö thò, Döï bieän Phaät tö löông.

Huoáng dó luïc ñaïo trung, Luaân hoài voâ taïm dó.

Kim haïnh ñaéc nhaân thaân, Phuïc vaên thaâm dieäu phaùp, Töï haønh ñöông hoùa tha, Bæ thöû caâu lôïi ích.

Luïc ñoä vi chu thuyeàn, Naêng sieâu sanh töû haûi.

Cöïc Laïc A-di-ñaø, Nguyeän löïc baát tö nghò.

Tieáp daãn thöôùng kim giai, Thaân thoï Boà-ñeà kyù.

Töù chuùng ñöông phuïng haønh, Öng caàu sanh bæ quoác.

Thi-ca-la-vieät töû, Vaên Phaät sôû thuyeát ngoân, Duõng döôïc thaäm hoan haân, Taùc leã nhi tín thoï.

1161

1162

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

PHUÏ BAÛN 1: Thi-ca-la-vieät luïc phöông leã kinh - Ñaïi taïng kinh baûn chöõ Vaïn, quyeån 54, soá 551, trang 418 - 422

QUYEÅN HAÏ

1163

1164

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1165

1166

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1167

PHUÏ BAÛN 2: Phaät thuyeát Thieän Sanh töû kinh - Ñaïi taïng kinh baûn chöõ Vaïn, quyeån 54, soá 591, trang 686 - 692

1168

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1169

1170

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1171

1172

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1173

1174

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

33. Kinh Thi-ca-la-vieät leã baùi saùu phöông(1)

K

hi Phaät ôû taïi thaønh Vöông Xaù,(2) vaøo buoåi saùng sôùm ñi khaát thöïc, nhìn xa xa veà phía nuùi Keâ Tuùc(3) thaáy coù moät chaøng con nhaø tröôûng giaû teân Thi-ca-la-vieät(4) ñang chaûi ñaàu, suùc mieäng, röûa maët, thay y phuïc saïch seõ, roài höôùng veà phöông ñoâng laïy 4 laïy, höôùng veà phöông nam, phöông taây, phöông baéc cuõng laïy moãi phöông 4 laïy, laïi höôùng leân trôøi laïy 4 laïy, höôùng xuoáng ñaát laïy 4 laïy.

(1)

Kinh naøy coù teân Phaïn ngöõ laø Śīgalovāda-sūtra, ñöôïc tìm thaáy trong Ñaïi chaùnh taïng, quyeån 1, soá hieäu 16, vôùi noäi dung khaùc bieät so vôùi baûn ñöôïc khaéc trong saùch naøy. Teân Haùn vaên laø Phaät thuyeát Thi-ca-la-vieät luïc phöông leã kinh (佛說尸迦羅越六方禮經), do ngaøi An Theá Cao dòch sang Haùn vaên vaøo khoaûng naêm 148 ñeán 176, thuoäc ñôøi Haäu Haùn. Trong baûn chöõ Vaïn (Caøn Long), kinh naøy coøn coù theâm teân khaùc laø Tröôøng A-haøm Thieän Sanh kinh (goïi taét laø kinh Thieän Sanh), ñöôïc xeáp vaøo quyeån 54, kinh soá 551, töø trang 418 ñeán trang 422. Ngoaøi ra, kinh naøy coøn ñöôïc ngaøi Chi Phaùp Ñoä dòch vaøo ñôøi Taây Taán (khoaûng naêm 301) vôùi teân laø Phaät thuyeát Thieän Sanh töû kinh, ñöôïc xeáp vaøo Ñaïi chaùnh taïng, quyeån 1, kinh soá 17. Trong baûn chöõ Vaïn, kinh naøy thuoäc quyeån 54, kinh soá 591, töø trang 686 ñeán trang 692.

Chuùng toâi vaãn chöa theå xaùc ñònh ñöôïc ngaøi Toâng Boån khi soaïn saùch naøy ñaõ döïa vaøo baûn dòch naøo, vì coù ñoâi choã raát gioáng vôùi baûn cuûa ngaøi An Theá Cao nhöng phaàn lôùn laïi coù caáu truùc khaùc bieät khaù xa. Phaûi chaêng vaøo theá kyû 11 vaãn coøn löu haønh moät baûn dòch khaùc cuûa kinh naøy maø ñeán nay khoâng coøn nöõa? Ñeå taïo ñieàu kieän tham khaûo ñoái chieáu, chuùng toâi ñaõ cho in keøm 2 phuï baûn laø hình chuïp baûn khaéc goã cuûa 2 baûn kinh vöøa noùi treân.

(2) Thaønh Vöông Xaù, teân Phaïn ngöõ laø Rājagṛha, dòch aâm laø La-duyeät.

(3) Nuùi Keâ Tuùc (Keâ Tuùc sôn), teân Phaïn ngöõ laø Kukkuṭapada, dòch aâm laø Khuaát-khuaát-traù-baù-ñaø (屈屈吒播陀). Nuùi naøy thuoäc ñòa phaän nöôùc Makieät-ñaø (Magadha), cuõng coù teân laø nuùi Gurupada (Cuõ-loâ-baù-ñaø -窶盧播陀), dòch nghóa laø Toân Tuùc, laø nôi Toân giaû Ca-dieáp töøng nhaäp ñònh.

(4) Thi-ca-la-vieät, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Sīṅgālaka, dòch nghóa laø Thieän Sanh. Coù nôi goïi oâng naøy laø Sujāta, dòch aâm laø Tu-xaø-ñaø (須闍陀). Veà nhaân vaät trong kinh naøy, coù leõ laø con trai cuûa oâng Thi-ca-la-vieät thì ñuùng hôn, maëc duø trong haàu heát caùc ñoaïn ñeàu chæ goïi laø Thi-ca-la-vieät. Chuùng toâi ngôø nhö theá laø vì: thöù nhaát, trong teân kinh goïi laø “Thieän Sanh töû” (con trai oâng Thieän Sanh); thöù hai, phaàn cuoái coù moät caâu keä cuõng goïi nhaân vaät naøy laø Thi-ca-lavieät töû; thöù ba, trong baûn Phaät thuyeát Thieän Sanh töû kinh do ngaøi Chi Phaùp Ñoä dòch coù keå roõ trong ñoaïn khôûi ñaàu raèng: “OÂng cö só Thieän Sanh bò beänh naëng khoâng qua khoûi, goïi con trai ñeán daën doø vieäc leã laïy saùu phöông.”

QUYEÅN HAÏ

1175

Ñöùc Phaät lieàn ñeán nhaø ngöôøi aáy, hoûi: “Con ñang laøm gì vaäy?”

Thi-ca-la-vieät ñaùp: “Con ôû ñaây leã laïy saùu phöông.” Ñöùc Phaät hoûi: “Leã laïy saùu phöông nhö vaäy laø theo phaùp gì?”

Thi-ca-la-vieät ñaùp: “Khi cha meï coøn soáng coù daïy con moãi buoåi saùng sôùm phaûi leã laïy saùu phöông, con cuõng khoâng hieåu ñeå laøm gì. Nay cha meï ñaõ qua ñôøi, con khoâng daùm traùi lôøi daïy.”

Phaät noùi: “Cha con daïy vieäc leã laïy saùu phöông khoâng phaûi duøng thaân leã laïy nhö theá. Con ñaõ hieåu sai yù cuûa cha con roài.”

Thi-ca-la-vieät lieàn quyø xuoáng thöa: “Xin Phaät töø bi vì con giaûng giaûi yù nghóa vieäc leã laïy saùu phöông.”

Phaät daïy: “Ñöôïc, con haõy laéng nghe cho kyõ! Haõy ñeå taâm vaøo lôøi daïy, ta seõ vì con giaûng roõ.

“Haøng tröôûng giaû, nhöõng ngöôøi trí thöùc, neáu nhö coù theå tröø döùt saùu phaùp xaáu aùc, ñoù chính laø leã laïy saùu phöông.

“Nhöõng gì laø saùu phaùp xaáu aùc? Moät laø tham uoáng röôïu, hai laø meâ côø baïc, ba laø thích nguû sôùm daäy treã, boán laø öa môøi thænh khaùch khöùa, naêm laø thích keát giao cuøng keû xaáu, saùu laø ham thích vieäc gieát haïi, löøa gaït, dan díu vôï ngöôøi.

Neáu coù theå tröø döùt saùu vieäc aáy, ñoù laø leã laïy saùu phöông.

“Neáu con khoâng tröø ñöôïc saùu vieäc aáy thì söï leã laïy naøo coù ích gì? Laïi coøn lan traøn tieáng xaáu, vieäc nhaø roái loaïn, tieàn cuûa tieâu toán, thaân theå yeáu ñuoái, gaày coøm, vieäc laønh ngaøy caøng mai moät, keû xa ngöôøi gaàn khoâng coøn ai kính troïng.

1176

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1177

“Naøy chaøng trai! Neân bieát choïn ngöôøi toát ñeå giao tieáp, hoïc hoûi theo; traùnh xa nhöõng ngöôøi xaáu aùc. Nhö ta töø voâ soá kieáp tröôùc vaãn thöôøng gaàn guõi nhöõng baäc thieän tri thöùc, nay môùi ñöôïc thaønh quaû Phaät.”

khaùc. Ba laø muoán cho hoïc troø khoâng queân nhöõng kieán thöùc ñaõ hoïc. Boán laø khi hoïc troø coù nhöõng choã khoù khaên, khoâng hieåu, phaûi taän tình giaûng roõ. Naêm laø mong muoán daïy doã sao cho hoïc troø coù ñöôïc trí tueä vöôït hôn caû thaày.

Phaät laïi baûo Thi-ca-la-vieät: “Baûo con leã laïy phöông ñoâng laø coù yù nghóa phuïng döôõng cha meï phaûi nhôù 5 ñieàu. Moät laø heát loøng hieáu kính, chaêm nom thaêm vieáng, thöôøng khieán cha meï vui loøng. Hai laø moãi ngaøy daäy sôùm, saép xeáp vieäc nhaø, vieäc côm nöôùc, luoân giöõ theo neáp nhaø caàn kieäm. Ba laø thay cha meï laøm moïi vieäc naëng nhoïc. Boán laø luoân nhôù nghó ñeán ôn ñöùc cuûa cha meï. Naêm laø khi cha meï coù beänh taät heát loøng lo laéng, tìm thaày thuoác chöõa trò.

“Leã laïy phöông taây laø coù yù nghóa ngöôøi vôï ñoái vôùi choàng phaûi nhôù 5 ñieàu. Moät laø khi choàng töø beân ngoaøi ñi vaøo phaûi ñöùng leân chaøo ñoùn. Hai laø khi choàng vaéng nhaø phaûi lo vieäc beáp nuùc, queùt doïn, giöõ loøng kính troïng maø chôø ñôïi.

Ba laø khoâng ñöôïc khôûi loøng daâm duïc vôùi ngöôøi ngoaøi, phaûi giöõ chaët cöûa khueâ phoøng. Boán laø khi choàng coù naëng lôøi, khoâng ñöôïc tuøy tieän ñoái ñaùp, loä veû giaän töùc; choàng coù daïy raên ñieàu gì phaûi cung kính nghe theo; coù sôû höõu moùn gì cuõng khoâng ñöôïc caát giaáu ñeå duøng rieâng. Naêm laø phaûi ñôïi choàng nghæ ngôi tröôùc, töï mình xem xeùt caån thaän vieäc nhaø roài môùi ñi nghæ sau.

“Cha meï ñoái vôùi con cuõng coù 5 ñieàu. Moät laø daïy con boû ñieàu aùc, laøm ñieàu laønh. Hai laø daïy con thöôøng gaàn guõi nhöõng ngöôøi hieåu bieát. Ba laø daïy con chuyeân caàn, chuù troïng vieäc hoïc hoûi. Boán laø khi ñeán tuoåi thì lo vieäc döïng vôï gaû choàng. Naêm laø chia phaàn taøi saûn trong gia ñình cho con.

“Leã laïy phöông nam laø coù yù nghóa ngöôøi hoïc troø phuïng söï thaày phaûi nhôù 5 ñieàu. Moät laø giöõ loøng cung kính, sôï seät.

Hai laø y theo lôøi thaày daïy baûo. Ba laø coù nhöõng vieäc giaët giuõ, söûa sang phaûi gaéng söùc laøm. Boán laø chuyeân caàn hoïc hoûi khoâng chaùn naûn. Naêm laø sau khi thaày qua ñôøi phaûi giöõ loøng kính ngöôõng, nhôù töôûng, ngôïi khen nhöõng ñöùc ñoä cuûa thaày, nhaát thieát khoâng ñöôïc luaän baøn ñeán nhöõng ñieàu sai traùi, laàm loãi tröôùc ñaây cuûa thaày.

“Thaày daïy ñeä töû cuõng coù 5 ñieàu. Moät laø heát loøng daïy baûo khoâng moûi meät, khieán cho hoïc troø mau ñöôïc hieåu bieát. Hai laø mong muoán hoïc troø cuûa mình vöôït hôn hoïc troø ngöôøi

“Choàng ñoái vôùi vôï cuõng coù 5 ñieàu. Moät laø moãi khi ra vaøo ñeàu giöõ loøng töông kính. Hai laø vieäc aên uoáng coù giôø giaác thích hôïp, khoâng ñeå vôï phaûi khoù nhoïc, buoàn böïc. Ba laø khi vôï muoán mua saém quaàn aùo, ñoà trang söùc... chôù neân traùi yù; nhaø giaøu coù thì saém ñuû, ngheøo khoù thì tuøy söùc. Boán laø giao phoù taøi saûn trong nhaø cho vôï coi soùc, gìn giöõ. Naêm laø khoâng ñöôïc dan díu tö tình vôùi ngöôøi khaùc, khieán vôï phaûi sanh loøng nghi ngôø.

“Leã laïy phöông baéc laø coù yù nghóa trong söï giao tieáp cö xöû vôùi thaân thuoäc, baïn beø, ñoâi beân ñeàu phaûi nhôù 5 vieäc. Moät laø khi coù ngöôøi laøm vieäc xaáu aùc, loãi laàm, nhöõng ngöôøi khaùc phaûi thay nhau khuyeân baûo, can giaùn, ngaên chaën. Hai laø khi coù ngöôøi gaëp tai naïn ruûi ro, oám ñau taät beänh, nhöõng ngöôøi khaùc phaûi quan taâm chia seû giuùp ñôõ, chöõa trò beänh

1178

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

taät. Ba laø khi moät ai ñoù coù lôøi noùi rieâng trong nhaø, nhöõng ngöôøi khaùc khoâng ñöôïc mang ra noùi vôùi ngöôøi ngoaøi. Boán laø phaûi giöõ loøng kính troïng, ngôïi khen ñieàu toát cuûa nhau; duy trì quan heä tôùi lui thaêm vieáng; neáu nhö coù luùc ñuïng chaïm, xung ñoät nhau cuõng khoâng ñöôïc sanh loøng buoàn giaän, oaùn hôøn. Naêm laø trong quan heä coù söï khaùc bieät giaøu ngheøo chaúng gioáng nhau, neân giuùp ñôõ, hoã trôï, cöùu vôùt laãn nhau; khi coù moùn ngon vaät quyù neân chia seû cho nhau.

“Leã laïy phöông döôùi laø coù yù nghóa ngöôøi chuû ñoái vôùi nhöõng keû giuùp vieäc phaûi bieát 5 ñieàu. Moät laø tröôùc heát phaûi löu taâm ñeán caùc nhu caàu ñoùi no, laïnh noùng cuûa hoï, roài sau môùi sai khieán coâng vieäc. Hai laø khi hoï coù beänh phaûi lo môøi thaày thuoác chöõa trò. Ba laø khoâng ñöôïc sai laàm duøng ñeán ñoøn roi, ñaùnh ñaäp, caàn phaûi tra xeùt söï vieäc roõ raøng roài sau môùi traùch phaït. Vieäc coù theå tha thöù thì neân tha thöù; khoâng theå tha ñöôïc môùi phaûi traùch phaït ñeå daïy doã.

Boán laø khi hoï coù ñoâi chuùt tieàn rieâng khoâng ñöôïc tìm caùch ñoaït laáy. Naêm laø khi cung caáp, phaân chia moùn gì cho hoï ñeàu phaûi coâng baèng, bình ñaúng nhö nhau, khoâng ñöôïc coù yù thieân vò.

“Ngöôøi giuùp vieäc ñoái vôùi chuû cuõng coù 5 vieäc. Moät laø phaûi lo daäy sôùm, khoâng ñôïi chuû goïi. Hai laø phaûi bieát nhöõng vieäc neân laøm thì töï löu taâm laøm, khoâng ñeå nhoïc loøng chuû sai khieán. Ba laø phaûi bieát thöông tieác quyù troïng taøi saûn cuûa chuû, khoâng ñöôïc coi reû maø vaát boû, laøm hö hoûng. Boán laø moãi khi chuû nhaø coù vieäc ra vaøo, phaûi löu taâm ñöa ñoùn.

Naêm laø chæ neân ngôïi khen nhöõng ñieåm toát ñeïp cuûa chuû, khoâng ñöôïc baøn noùi nhöõng vieäc xaáu loãi.

“Leã laïy phöông treân laø coù yù nghóa ngöôøi cuùng döôøng caùc baäc sa-moân, thieän tri thöùc phaûi nhôù 5 ñieàu. Moät laø

QUYEÅN HAÏ

1179

phaûi duøng taâm chaân thaät höôùng veà. Hai laø phaûi cung kính laøm vieäc phuïng söï, khoâng cho laø khoù nhoïc. Ba laø phaûi thöôøng nhieàu laàn thöa hoûi ñaïo lyù. Boán laø phaûi laéng nghe, suy ngaãm roài tu taäp laøm theo. Naêm laø phaûi thöa hoûi roõ veà toâng chæ cuûa vieäc nieäm Phaät, tham thieàn, ngaøy ñeâm chuyeân caàn tu taäp.

“Haøng sa-moân, thieän tri thöùc khi chæ baøy cho ngöôøi cuõng phaûi nhôù 5 ñieàu. Moät laø daïy ngöôøi tu taäp caùc phaùp boá thí, trì giôùi, nhaãn nhuïc, tinh taán, ñònh taâm,(1) trí hueä. Hai laø daïy ngöôøi nhöõng ñieàu thuoäc veà oai nghi, leã tieát, khoâng ñeå buoâng thaû, phoùng tuùng. Ba laø daïy ngöôøi giöõ cho lôøi noùi vôùi vieäc laøm luoân töông xöùng, hoaëc thaø noùi ít laøm nhieàu chöù khoâng ñöôïc noùi nhieàu laøm ít. Boán laø daïy ngöôøi chuyeân caàn leã baùi Tam baûo, khôûi loøng thöông xoùt heát thaûy moïi loaøi chuùng sanh. Naêm laø daïy ngöôøi hoài höôùng coâng ñöùc, phaùt nguyeän caàu sanh Tònh ñoä, chöùng ñaéc ñaïo Boà-ñeà roài seõ trôû laïi hoùa ñoä chuùng sanh.

“Laøm theo ñuùng nhö nhöõng ñieàu treân goïi laø cung kính vaâng theo lôøi cha leã laïy saùu phöông. Neáu khoâng laøm ñöôïc nhö vaäy, duø leã laïy cuõng laø voâ ích.”

Baáy giôø, Thi-ca-la-vieät lieàn xin thoï trì Naêm giôùi, aân caàn leã baùi Phaät. Ñöùc Phaät lieàn noùi keä toùm laïi raèng: Gaø gaùy sôùm thöùc daäy, Maëc aùo, böôùc xuoáng giöôøng, (1)

Veà phaùp thöù naêm trong saùu ba-la-maät, haàu heát caùc kinh ñieån ñöôïc dòch veà sau ñeàu dòch laø “thieàn ñònh”. Rieâng ôû ñaây ta thaáy dòch laø “ñònh taâm”, coøn trong baûn dòch cuûa ngaøi An Theá Cao laø “nhaát taâm”. Chuùng toâi thaáy nhöõng caùch dòch naøy coù veû thích hôïp hôn trong boái caûnh chung cuûa saùu phaåm chaát ñang ñöôïc ñeà caäp. Caùch dòch laø thieàn ñònh döôøng nhö do aûnh höôûng söï phaùt trieån maïnh cuûa Thieàn toâng trong giai ñoaïn sau naøy.

1180

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Röûa maët, suùc mieäng saïch,

Cha meï cuøng vôï, con...

Hai tay daâng höông hoa.

Nhö khaùch cuøng quaùn troï,

Kheâu ñeøn, thay nöôùc saïch

Cuøng nguû nghæ qua ñeâm,

Cuùng döôøng Phaät, Phaùp, Taêng.

Saùng ra, ngöôøi moät neûo.

Chaép tay cung kính leã,

Voâ thöôøng cuõng nhö vaäy,

Phaùt nguyeän ñeàn Boán ôn.

Sôùm lo höôùng coõi Phaät.

Saùu phaùp ba-la-maät,

Huoáng chi trong saùu ñöôøng,

Thaûy thaûy ñeàu tu hoïc.

Luaân hoài khoâng taïm nghæ.

1181

Nay may ñöôïc laøm ngöôøi, Boá thí tröø tham lam,

Laïi nghe phaùp saâu maàu.

Trì giôùi khoâng huûy phaïm,

Töï tu, daïy ngöôøi tu,

Nhaãn nhuïc heát noùng giaän,

Ta, ngöôøi ñeàu lôïi ích.

Tinh taán khoûi meâ traàm, Ñònh taâm khoâng taùn loaïn,

Ba-la-maät laø thuyeàn,

Trí hueä döùt ngu si.

Vöôït qua bieån sanh töû.

Cöïc Laïc A-di-ñaø,

Ngaøy thaùng chaúng ñôïi ngöôøi,

Nguyeän löïc khoù nghó baøn.

Chuyeân caàn khoâng löôøi nhaùc.

Daãn böôùc leân theàm vaøng,

Khoå sanh, giaø beänh, cheát,

Ñöôïc thoï kyù quaû Phaät.

Maïng ngöôøi naøo ñöôïc laâu!

Boán chuùng(1) vaâng laøm theo, Caàu sanh veà Cöïc Laïc.

Huoáng chi luùc laâm chung,

Con trai oâng Thieän Sanh,(2)

Thaân thuoäc khoâng theå giuùp,

Nghe Phaät thuyeát phaùp roài,

Laïi khoâng nôi troán traùnh,

Loøng haân hoan phaán khôûi,

Khoâng thuoác naøo cöùu ñöôïc.

Phöôùc trôøi coøn phaûi heát, Phöôùc ngöôøi ñöôïc bao laâu?

Leã baùi tin nhaän lôøi.

(1)

Boán chuùng: chæ chung haøng Phaät töû xuaát gia vaø taïi gia, goàm tyø-kheo, tyøkheo ni, öu-baø-taéc (cö só nam) vaø öu-baø-di (cö só nöõ).

(2) Thieän Sanh: töùc Thi-ca-la-vieät. Teân goïi Thieän Sanh laø dòch theo nghóa.

1182

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1183

太上,東嶽垂訓文

Thaùi Thöôïng, Ñoâng Nhaïc thuøy huaán vaên

太上感應篇曰。禍福無門,唯人自召。善 惡之報如影隨形。 所以人心起於善,善雖未爲而吉神以隨之。 或心起惡,惡雖未露而凶神以隨之。 其有曾行惡事,後自改悔,久久必獲吉 慶,所以轉禍爲福也。 東嶽聖帝云。天地無私,神明暗察。不爲 享祭而降福,不爲失禮而降禍。 凡人有勢不可盡倚,有福不可盡用,貧困不 可盡欺。此三者,乃天地循環,周而復始。 故一日行善,福雖未至,禍自遠矣。一日行 惡,禍雖未至,福自遠矣。 行善之人如春圜之草,不見其長,日有所 增。行惡之人如磨刀之石,不見其損,日有所 虧。損人安己,切宜戒之。 又云。一毫之善,與人方便。一毫之惡,勸 人莫作。衣食隨緣,自然快樂。 算甚麽命,聞甚麽卜。欺人是禍,饒人是 福。天網恢恢,報應甚速。諦聽吾言,神欽鬼 伏。

Thaùi thöôïng Caûm öùng thieân vieát: Hoïa phöôùc voâ moân, duy nhaân töï trieäu. Thieän aùc chi baùo, nhö aûnh tuøy hình.

Sôû dó nhaân taâm khôûi ö thieän, thieän tuy vò vi nhi kieát thaàn dó tuøy chi.

Hoaëc taâm khôûi ö aùc, aùc tuy vò loä nhi hung thaàn dó tuøy chi.

Kyø höõu taèng haønh aùc söï, haäu töï caûi hoái, cöûu cöûu taát hoaïch kieát khaùnh, sôû dó chuyeån hoïa vi phöôùc daõ. Ñoâng Nhaïc Thaùnh ñeá vaân: Thieân ñòa voâ tö, thaàn minh aùm saùt, baát vò höôûng teá nhi giaùng phöôùc, baát vò thaát leã nhi giaùng hoïa.

Phaøm nhaân höõu theá baát khaû taän yû, höõu phöôùc baát khaû taän duïng, baàn khoán baát khaû taän khi. Thöû tam giaû, naõi thieân ñòa tuaàn hoaøn, chaâu nhi phuïc thuûy.

Coá nhaát nhaät haønh thieän, phöôùc tuy vò chí hoïa töï vieãn hyõ. Nhaát nhaät haønh aùc, hoïa tuy vò chí phöôùc töï vieãn hyõ.

Haønh thieän chi nhaân nhö xuaân vieân chi thaûo, baát kieán kyø tröôûng, nhaät höõu sôû taêng. Haønh aùc chi nhaân nhö ma ñao chi thaïch, baát kieán kyø toån, nhaät höõu sôû khuy. Toån nhaân an kyû, thieát nghi giôùi chi.

Höïu vaân: Nhaát haøo chi thieän döõ nhaân phöông tieän.

Nhaát haøo chi aùc khuyeán nhaân maïc taùc. Y thöïc tuøy duyeân töï nhieân khoaùi laïc.

Toaùn thaäm ma maïng vaán thaäm ma boác? Khi nhaân thò hoïa, nhieâu nhaân thò phöôùc. Thieân voõng khoâi khoâi, baùo öùng thaäm toác. Ñeá thính ngoâ ngoân thaàn khaâm quyû phuïc.

1184

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

34. Lôøi daïy cuûa caùc vò Thaùi Thöôïng, Ñoâng Nhaïc

N

gaøi Thaùi Thöôïng, trong thieân Caûm öùng coù daïy: “Hoïa phöôùc khoâng coù cöûa vaøo, chæ do ngöôøi töï

chuoác laáy.

“Vieäc baùo öùng thieän aùc cuõng nhö boùng theo hình. Moãi khi trong loøng khôûi leân ñieàu thieän, tuy chöa laøm nhöng vò thaàn ban phöôùc loäc ñaõ theo roài. Moãi khi trong loøng khôûi leân ñieàu aùc, tuy chöa loä ra beân ngoaøi nhöng vò thaàn gieo tai hoïa ñaõ theo roài.

“Nhö coù ngöôøi ñaõ töøng laøm vieäc aùc, roài sau töï mình hoái caûi, laâu ngaøy aét ñöôïc phöôùc laønh. Ñoù laø chuyeån hoïa thaønh phöôùc vaäy.”

Ngaøi Ñoâng Nhaïc Thaùnh ñeá coù daïy raèng: “Trôøi ñaát khoâng thieân vò, thaàn minh ngaám ngaàm soi xeùt; khoâng vì höôûng söï cuùng teá maø ban phöôùc, khoâng vì thieáu leã cuùng maø giaùng hoïa.

“Ngöôøi ñôøi khi ñöôïc theá löïc cuõng ñöøng heát söùc döïa vaøo, ñöôïc phöôùc loäc cuõng ñöøng bo bo höôûng troïn, vôùi keû ngheøo cuøng khoán khoå cuõng ñöøng ra söùc cheøn eùp. Ba vieäc aáy laø söï xoay vaàn cuûa trôøi ñaát, traûi qua ñuû roài thì trôû laïi nhö xöa.

QUYEÅN HAÏ

1185

“Cho neân, laøm thieän moät ngaøy thì phöôùc tuy chöa ñeán maø hoïa ñaõ traùnh xa; laøm aùc moät ngaøy thì hoïa duø chöa ñeán maø phöôùc ñaõ rôøi xa.

“Ngöôøi laøm thieän nhö coû trong muøa xuaân, khoâng thaáy coû taêng tröôûng, nhöng moãi ngaøy moãi lôùn leân. Keû laøm aùc nhö hoøn ñaù maøi dao, khoâng thaáy ñaù hao toån, nhöng moãi ngaøy moãi nhoû laïi. Neân nhöõng vieäc haïi ngöôøi ñeå coù lôïi cho mình phaûi töï raên giöõ chôù phaïm vaøo.”

Laïi daïy raèng: “Thaáy vieäc laønh duø nhoû, cuõng neân taïo ñieàu kieän ñeå ngöôøi thöïc hieän; thaáy vieäc aùc duø nhoû, cuõng neân khuyeân ngöôøi ñöøng laøm. Vieäc aên maëc bieát tuøy theo phaän mình(1) thì töï nhieân ñöôïc vui veû, khoan khoaùi.

“Caàn chi ñeán nhöõng vieäc boùi toaùn, xem vaän maïng? Haïi ngöôøi laø gaây hoïa, giuùp ngöôøi laø taïo phöôùc. Löôùi trôøi loàng loäng, baùo öùng raát nhanh.

“Laéng nghe, xeùt kyõ nhöõng lôøi naøy aét quyû thaàn ñeàu khaâm phuïc.”

(1)

AÊn maëc tuøy theo phaän mình (y thöïc tuøy phaän): nghóa laø khoâng ñua ñoøi theo ngöôøi khaùc, chæ döïa theo khaû naêng thu nhaäp cuûa chính mình, thích hôïp vôùi hoaøn caûnh cuûa mình.

1186

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

紫虛元君戒論文 福生於清儉,德生於卑退,道生於安靜,命 生於和暢,患生於多慾,禍生於多貪,過生於輕 慢,罪生於不仁。 戒眼莫視他非。戒口莫談他短。戒心莫恣 貪瞋。戒身莫隨惡伴。 無益之言莫妄說,不干之事莫妄爲。 默默默。無限神仙從此得。 饒饒饒。千災萬禍一齊消。 忍忍忍。債主寃家從此盡。 休休休。蓋世功名不自由。 忠君王,孝父母,敬尊長,奉有德,別賢 愚,恕無識。物順來而勿拒,物旣放而勿追。 身未遇而勿望,事已過而勿思。 聰明多暗昧,算計失便宜。損人終自失,倚 勢禍相隨。戒之在心,守之在志。爲不節而亡 家,因不廉而失位。 勸君自警於平生,可嘆,可驚而可畏。上臨 之以天神,下察之以地祇。明有王法相繼,暗 有鬼神相隨。唯正可守,心不可欺。戒之,戒 之。

QUYEÅN HAÏ

1187

Töû Hö Nguyeân Quaân giôùi luaän vaên Phöôùc sanh ö thanh kieäm, ñöùc sanh ö ty thoái, ñaïo sanh ö an tònh, maïng sanh ö hoøa söôùng, hoaïn sanh ö ña duïc, hoïa sanh ö ña tham, quaù sanh ö khinh maïn, toäi sanh ö baát nhaân.

Giôùi nhaõn maïc thò tha phi. Giôùi khaåu maïc ñaøm tha ñoaûn.

Giôùi taâm maïc töù tham saân. Giôùi thaân maïc tuøy aùc baïn.

Voâ ích chi ngoân maïc voïng thuyeát. Baát can dó söï maïc voïng vi.

Maëc maëc maëc, voâ haïn thaàn tieân tuøng thöû ñaéc.

Nhieâu nhieâu nhieâu, thieân tai vaïn hoïa nhaát teà tieâu.

Nhaãn nhaãn nhaãn, traùi chuû oan gia tuøng thöû taän.

Höu höu höu, caùi theá coâng danh baát töï do.

Trung quaân vöông, hieáu phuï maãu, kính toân tröôûng, phuïng höõu ñöùc, bieät hieàn ngu, thöù voâ thöùc. Vaät thuaän lai nhi vaät cöï, vaät kyù phoùng nhi vaät truy. Thaân vò ngoâ nhi vaät voïng, söï dó quaù nhi vaät tö.

Thoâng minh ña aùm muoäi, toaùn keá thaát tieän nghi. Toån nhaân chung töï thaát, yû theá hoïa töông tuøy. Giôùi chi taïi taâm, thuû chi taïi chí. Vò baát tieát nhi vong gia, nhaân baát lieâm nhi thaát vò.

Khuyeán quaân töï caûnh ö bình sanh. Khaû thaùn, khaû kinh nhi khaû uùy. Thöôïng laâm chi dó thieân thaàn, haï saùt chi dó ñòa kyø. Minh höõu vöông phaùp töông keá, aùm höõu quyû thaàn töông tuøy. Duy chaùnh khaû thuû, taâm baát khaû khi. Giôùi chi, giôùi chi!

1188

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

35. Luaän raên ñôøi cuûa Töû Hö Nguyeân Quaân

P

höôùc sinh ra töø söï trong saïch, kieäm öôùc; ñöùc sinh ra töø söï khieâm nhöôïng; ñaïo sinh ra töø söï an oån, vaéng laëng; maïng sinh ra töø söï hoøa hôïp, vui söôùng; beänh taät sinh ra vì quaù daâm duïc; tai vaï sinh ra vì quaù tham lam; laàm loãi sinh ra vì kieâu maïn, khinh ngöôøi; toäi aùc sinh ra vì thieáu loøng nhaân aùi.

Raên giöõ ñoâi maét ñöøng nhìn choã sai quaáy cuûa ngöôøi; raên giöõ lôøi noùi ñöøng baøn luaän choã keùm khuyeát cuûa ngöôøi; raên giöõ taâm yù ñöøng buoâng thaû theo loøng tham vaø söï noùng giaän; raên giöõ töï thaân ñöøng hoïc theo baïn beø xaáu aùc.

Lôøi khoâng coù ích ñöøng noùi baäy; vieäc khoâng lieân can chôù laøm caøn.

Vaéng laëng an nhieân, caùc baäc thaàn tieân töø ñoù ñöôïc.

Khoan dung tha thöù, bao nhieâu tai hoïa thaûy ñeàu tieâu.

Kham nhaãn nhaän chòu, oaùn thuø muoân kieáp nhôø ñoù döùt.

QUYEÅN HAÏ

1189

Giöõ loøng trung vôùi chuû, hieáu vôùi cha meï, toân kính baäc tröôûng thöôïng, cuùng döôøng baäc ñöùc ñoä, phaân bieät hieàn ngu, khoan thöù ngöôøi khoâng bieát. Vaät thuaän ñeán thì khoâng choáng laïi, vaät ñaõ rôøi ñi chôù tìm theo. Thaân chöa gaëp thôøi ñöøng mong moûi, vieäc ñaõ qua roài chôù nghó nhôù.

Keû thoâng minh laém caøng maéc phaûi nhieàu toái taêm, môø mòt; keû tính toaùn nhieàu thì maát ñi söï thuaän lôïi deã daøng; gaây toån haïi cho ngöôøi, roát cuøng laø töï mình maát maùt; döïa vaøo theá löïc, tai hoïa lieàn theo ngay.

Raên nhaéc töï trong loøng, giöõ gìn nôi chí höôùng. Vì khoâng tieát cheá maø tan naùt cöûa nhaø; vì thieáu söï thanh lieâm maø maát caû ñòa vò.

Khuyeân ngöôøi haõy luoân caûnh tænh trong ñôøi soáng, coù theå ñaùng khen ñoù, ñaùng kinh ngaïc ñoù, maø cuõng ñaùng sôï laém ñoù. Treân coù thieân thaàn soi xuoáng, döôùi coù ñòa thaàn xeùt leân. Nôi saùng roõ coù pheùp nöôùc thöôøng nghieâm; choã khuaát laáp coù quæ thaàn luoân theo doõi. Chæ neân giöõ theo ñieàu chaân chaùnh, loøng khoâng doái traù. Nhôù laáy, nhôù laáy!

Buoâng boû vieäc ñôøi, coâng danh buoäc troùi coù laø chi!

康節先生勸善文 上品之人,不教而善。中品之人,教而後 善。下品之人,教亦不善。 不教而善,非聖而何。教後而善,非賢而 何。教而不善,非愚而何。

Khang Tieát Tieân sanh khuyeán thieän vaên Thöôïng phaåm chi nhaân, baát giaùo nhi thieän. Trung phaåm chi nhaân, giaùo nhi haäu thieän. Haï phaåm chi nhaân, giaùo dieäc baát thieän.

Baát giaùo nhi thieän, phi thaùnh nhi haø? Giaùo nhi haäu thieän, phi hieàn nhi haø? Giaùo nhi baát thieän, phi ngu nhi haø?

1190

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

是知善者也,吉之謂也。不善者也,凶之謂 也。吉也者,目不觀非禮之色,耳不聽非禮之 聲,口不道非禮之言,足不踐非禮之地。人非 善不交,物非義不取。 親賢如就芝蘭,避惡如畏蛇蝎。或曰不謂 之吉人,則吾不信也。 凶也者,語言詭譎,動止陰險,好利飾非,貪 婬樂禍,疾良善如讐隙,犯刑憲如飲食。小 則殞身滅性,大則覆宗絶嗣。或曰不謂之凶 人,則吾不信也。 傳有之曰。吉人爲善,惟日不足。凶人爲 不善,亦惟日不足。汝等欲爲吉人乎。欲爲凶 人乎。 36. Vaên khuyeán thieän cuûa tieân sanh Khang Tieát

H

aïng ngöôøi cao caû nhaát, khoâng caàn daïy baûo ñaõ töï laø ngöôøi toát. Haïng ngöôøi trung bình, nhôø ñöôïc daïy baûo roài sau thaønh ngöôøi toát. Haïng ngöôøi keùm coûi nhaát, duø ñöôïc daïy baûo vaãn khoâng thaønh ngöôøi toát.

Khoâng caàn daïy baûo ñaõ töï laø ngöôøi toát, chaúng phaûi baäc thaùnh ñoù sao? Nhôø ñöôïc daïy baûo roài sau thaønh ngöôøi toát, chaúng phaûi ngöôøi hieàn ñoù sao? Duø ñöôïc daïy baûo vaãn

QUYEÅN HAÏ

1191

Thò tri thieän giaû daõ, kieát chi vò daõ. Baát thieän giaû daõ, hung chi vò daõ. Kieát daõ giaû, muïc baát quan phi leã chi saéc, nhó baát thính phi leã chi thanh, khaåu baát ñaïo phi leã chi ngoân, tuùc baát tieãn phi leã chi ñòa, nhaân phi thieän baát giao, vaät phi nghóa baát thuû.

Thaân hieàn nhö töïu chi lan, tî aùc nhö uùy xaø yeát. Hoaëc vieát baát vò chi kieát nhaân, taéc ngoâ baát tín daõ.

Hung daõ giaû, ngöõ ngoân quyû quyeät, ñoäng chæ aâm hieåm, haùo lôïi söùc phi, tham daâm nhaïo hoïa, taät löông thieän nhö thuø khích, phaïm hình hieán nhö aåm thöïc. Tieåu taéc vaãn thaân dieät taùnh, ñaïi taéc phuù toâng tuyeät töï. Hoaëc vieát, baát vò chi hung nhaân, taéc ngoâ baát tín daõ.

Truyeän höõu chi vieát: Kieát nhaân vi thieän, duy nhaät baát tuùc. Hung nhaân vi baát thieän, dieäc duy nhaät baát tuùc. Nhöõ ñaúng duïc vi kieát nhaân hoà? Duïc vi hung nhaân hoà?

khoâng thaønh ngöôøi toát, chaúng phaûi ngöôøi ngu ñoù sao? Vaäy neân bieát raèng, do nôi vieäc laøm laønh maø goïi laø ngöôøi toát, do nôi vieäc laøm döõ maø goïi laø keû xaáu.

Ngöôøi toát thì maét chaúng nhìn nhöõng caûnh khoâng hôïp leã nghóa; tai chaúng nghe nhöõng tieáng khoâng hôïp leã nghóa, mieäng chaúng noùi nhöõng lôøi khoâng hôïp leã nghóa; chaân chaúng böôùc ñeán nhöõng choã khoâng hôïp leã nghóa; chaúng giao du vôùi ngöôøi khoâng toát, chaúng nhaän nhöõng vaät phi

1192

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

nghóa;(1) gaàn guõi ngöôøi hieàn nhö coû chi, coû lan;(2) traùnh xa keû aùc nhö sôï loaøi raén reát. Neáu ai baûo ñoù chaúng phaûi ngöôøi toát thì ta khoâng tin ñöôïc.

Keû xaáu thì noùi lôøi quæ quyeät, laøm vieäc thaâm hieåm, tham ñieàu lôïi, trau chuoát che ñaäy ñieàu sai quaáy, tham daâm duïc, thích haïi ngöôøi; gheùt ngöôøi löông thieän nhö keû thuø; phaïm

QUYEÅN HAÏ

1193

vaøo luaät phaùp nhö côm böõa; toäi nhoû thì haïi thaân maát maïng, toäi lôùn thì haïi caû doøng hoï, khieán cho khoâng coøn ngöôøi noái doõi. Neáu ai baûo ñoù chaúng phaûi keû xaáu thì ta khoâng tin ñöôïc.

Coù lôøi daïy raèng: “Ngöôøi toát laøm vieäc laønh, khoâng chæ moät ngaøy maø ñuû; keû xaáu laøm vieäc aùc, cuõng khoâng chæ moät ngaøy maø ñuû.”(1) Caùc oâng muoán laøm ngöôøi toát hay keû xaáu?

(1)

Vaät phi nghóa: vaät coù ñöôïc baèng nhöõng caùch baát nghóa nhö troäm caép, löôøng gaït, cöôùp ñoaït...

(2) Coû chi, coû lan: hai loaïi coû thôm, thöôøng ñöôïc ví vôùi ngöôøi ñöùc haïnh, cao quyù. Vieäc gaàn guõi ngöôøi hieàn ñöôïc ví nhö ôû nôi coù coû chi, coû lan, vì duø mình khoâng töï bieát nhöng cuõng coù ñöôïc aûnh höôûng toát, nhö quyeän laáy höông thôm cuûa coû.

無際大師心藥方 大師諭世人曰。凡欲齊家治國,學道修身, 先須服我十味妙藥,方可成就。 何名十味。好肚腸一條。慈悲心一片。溫 柔半量。道理三分。信行要緊。中直一塊。 孝順十分。老實一箇。陰隲全用。方便不拘 多少。

(1)

Caâu naøy coù yù: khoâng chæ moät ngaøy maø thaønh ngöôøi toát hay keû xaáu, ñeàu laø söï tu döôõng hay taäp nhieãm laâu ngaøy môùi thaønh. Vì theá caàn phaûi thaän troïng vieäc caûnh tænh laáy mình trong cuoäc soáng.

Voâ Teá Ñaïi sö taâm döôïc phöông Ñaïi sö duï theá nhaân vieát: Phaøm duïc teà gia trò quoác, hoïc ñaïo tu thaân, tieân tu phuïc ngaõ thaäp vò dieäu döôïc, phöông khaû thaønh töïu.

Haø danh thaäp vò? Haûo ñoã tröôøng nhaát ñieàu, töø bi taâm nhaát phieán, oân nhu baùn löôïng, ñaïo lyù tam phaân, tín haïnh yeáu khaån, trung tröïc nhaát khoái, hieáu thuaän thaäp phaân, laõo thaät nhaát caù, aâm chaát toaøn duïng, phöông tieän baát caâu ña thieåu.

Thöû döôïc duïng khoan taâm oa noäi sao, baát yeáu tieâu,

此藥用寬心鍋內炒,不要焦,不要躁,去火 性三分。於平等盆內研碎。三思爲末,六波羅

baát yeáu taùo, khöû hoûa taùnh tam phaân. Ö bình ñaúng boàn noäi

密爲丸,如菩提子大。

Boà-ñeà töû ñaïi.

nghieân toaùi, Tam tö vi maït, Luïc ba-la-maät vi hoaøn, nhö

1194

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

每日進三服不拘時候,用和氣湯送下。果 能依此服之,無病不瘥。 切忌言清行濁,利己損人,暗中箭,肚中 毒,笑裏刀,兩頭蛇,平地起風波。已上七件速 須戒之。

QUYEÅN HAÏ

1195

Moãi nhaät taán tam phuïc, baát caâu thôøi haäu, duïng hoøa khí thang toáng haï, Quaû naêng y thöû phuïc chi, voâ beänh baát saùi.

Thieát kî ngoân thanh haïnh tröôïc, lôïi kyû toån nhaân, aùm trung tieãn, ñoã trung ñoäc, tieáu lyù ñao, löôõng ñaàu xaø, bình ñòa khôûi phong ba, dó thöôïng thaát kieän toác tu giôùi chi.

Thöû tieàn thaäp vò, nhöôïc naêng toaøn duïng, khaû dó trí

此前十味,若能全用,可以致上福上壽,成

thöôïng phöôùc thöôïng thoï, thaønh Phaät taùc Toå. Nhöôïc duïng

佛作祖。若用其四五味者,亦可以滅罪延

kyø töù, nguõ vò giaû, dieäc khaû dó dieät toäi dieân nieân, tieâu tai

年,消災免患。 各方俱不用,後悔無所補。雖有扁鵲,盧 醫,所謂病在膏肓亦難療矣。縱禱天地,祝神

mieãn hoaïn.

Caùc phöông caâu baát duïng, haäu hoái voâ sôû boå. Tuy höõu Bieån Thöôùc, Lö Y, sôû vò beänh taïi cao hoang dieäc nan lieäu hyõ. Tuùng ñaûo thieân ñòa, chuùc thaàn minh, taát ñoà nhieân tai.

明,悉徒然哉。况此方不悞主顧,不費藥金,不

Huoáng thöû phöông baát ngoä chuû coá, baát phí döôïc kim, baát

勞煎煮,何不服之。

lao tieân chöû, haø baát phuïc chi?

Keä vieát:

偈曰。 此方絶妙合天機,

Thöû phöông tuyeät dieäu hieäp thieân cô,

不用盧師,扁鵲醫。

Baát duïng Lö sö, Bieån thöôùc y.

普勸善男幷信女, 急須對治莫狐疑。

Phoå khuyeán thieän nam tinh tín nöõ.

Caáp tu ñoái trò maïc hoà nghi.

1196

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

37. Phöông thuoác trò taâm cuûa Ñaïi sö Voâ Teá

Ñ

aïi sö(1) khi giaûng duï ngöôøi ñôøi coù daïy raèng: “Nhöõng ai muoán söûa sang vieäc nhaø, trò yeân vieäc nöôùc, hoïc theo chaùnh ñaïo, tu döôõng thaân mình thì tröôùc heát neân duøng phöông thuoác hay möôøi vò cuûa ta, sau môùi coù theå thaønh töïu.

“Möôøi vò laø gì? Ñoù laø: 1. Loøng toát ............................. moät ñoaïn 2. Taâm töø bi ........................... moät taám 3. OÂn hoøa nhu thuaän .............. nöûa löôïng 4. Ñaïo lyù ................................. ba phaân 5. Tín haïnh ............................ raát caàn thieát 6. Loøng trung tröïc .................. moät khoái 7. Hieáu thuaän ........................ möôøi phaân 8. Chaân thaät .......................... moät taám

QUYEÅN HAÏ

“Cho möôøi vò aáy chung vaøo loaïi noài khoan dung maø sao, khoâng ñöôïc noân nao, khoâng ñöôïc gaáp ruùt, khöû bôùt ba phaàn taùnh noùng, roài ñeå vaøo loaïi chaäu bình ñaúng maø nghieàn cho thaät nhoû, duøng loaïi boät caân nhaéc thaän troïng(1) troän ñeàu vôùi saùu ba-la-maät(2) maø voø thaønh hoaøn côõ haït Boà-ñeà.

“Moãi ngaøy duøng ba laàn, luùc naøo cuõng ñöôïc. Duøng chaát nöôùc daãn thuoác laø hoøa khí ñeå ñöa xuoáng.

“Neáu duøng ñuùng nhö vaäy, khoâng beänh naøo khoâng khoûi.

“Thuoác naøy kieâng kî nhaát laø noùi lôøi thanh bai maø haønh ñoäng xaáu xa, möu lôïi cho mình maø toån haïi ngöôøi khaùc, leùn luùt haïi ngöôøi, loøng daï ñoäc aùc, ngoaøi mieäng cöôøi ñuøa trong loøng möu haïi, cö xöû nhö raén hai ñaàu, voâ côù gaây ra xung ñoät. Cho neân, baûy vieäc vöøa keå treân phaûi mau mau ngaên giöõ.

“Möôøi vò thuoác naøy neáu duøng troïn veïn thì coù theå ñöôïc phöôùc lôùn, tuoåi thoï daøi laâu, cho ñeán thaønh Phaät, laøm Toå.

Neáu chæ duøng trong aáy chöøng boán, naêm vò cuõng ñöôïc döùt toäi, soáng laâu, tai qua naïn khoûi.

“Nhö khoâng duøng baát cöù vò naøo trong phöông thuoác naøy,

9. Phöôùc nghieäp ..................... duøng troïn 10. Phöông tieän ..................... gia giaûm tuøy yù (1)

Ñaïi sö Voâ Teá: cao taêng ñôøi Ñöôøng, hieäu Thaïch Ñaàu Hy Thieân, ngöôøi ñaát Vieät, hoï Traàn. Ñaïi sö nghe danh Luïc toå ôû Taøo Kheâ neân tìm ñeán theo hoïc.

Sau khi Luïc toå vieân tòch vaãn chöa chöùng ngoä, ngaøi ñeán nuùi La Phuø thoï giôùi, tình côø nghe tieáng thieàn sö Haønh Tö ôû nuùi Thanh Nguyeân (cuõng laø ñeä töû cuûa Luïc toå), lieàn tìm ñeán theo hoïc, sau ñöôïc truyeàn phaùp. Nieân hieäu Thieân Baûo naêm ñaàu (720), ngaøi ñeán nuùi Nam Nhaïc, döïng am nhoû treân moät taûng ñaù lôùn ñeå tu trì. Ngöôøi baáy giôø toân kính goïi ngaøi laø Hoøa thöôïng Thaïch Ñaàu.

Naêm 785, nieân hieäu Trinh Nguyeân thöù 16, ngaøi vieân tòch, thoï 91 tuoåi. Vua ban saéc phong laø Voâ Teá Ñaïi sö.

1197

(1)

Nguyeân taùc duøng “tam tö”, nghóa laø ba laàn suy nghó. Moïi haønh vi cuûa con ngöôøi, neáu caân nhaéc kyõ ñeàu coù ba laàn suy nghó. Moät laø khi saép noùi hay laøm ñieàu gì coù söï suy nghó phaùn xeùt, thaåm ñònh tröôùc veà lôøi noùi hay vieäc laøm aáy, goïi laø Thaåm löï tö. Hai laø söï suy nghó quyeát ñònh seõ noùi ra hay seõ laøm, goïi laø Quyeát ñònh tö. Ba laø söï suy nghó maïnh meõ nhaát veà haønh ñoäng thieän hay aùc chính thöùc ñöôïc thöïc hieän, goïi laø Ñoäng phaùt thaéng tö. Hai söï suy nghó tröôùc thuoäc veà yù nghieäp, vì chöa phaùt khôûi ra lôøi noùi hay vieäc laøm. Söï suy nghó thöù ba thuoäc veà thaân nghieäp, khaåu nghieäp, vì chính noù xaùc ñònh tính chaát thieän aùc cuûa lôøi noùi hay vieäc laøm.

(2) Saùu ba-la-maät: goàm caùc phaùp tu boá thí ba-la-maät, trì giôùi ba-la-maät, nhaãn nhuïc ba-la-maät, tinh taán ba-la-maät, ñònh taâm ba-la-maät vaø trí hueä ba-lamaät.

1198

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

thì veà sau coù hoái haän cuõng chaúng ích gì. Khi aáy duø coù thaàn y nhö Bieån Thöôùc, Lö Y, chæ e beänh ñaõ quaù traàm troïng neân khoù loøng lieäu trò. Duø coù caàu ñaûo trôøi ñaát, khaán vaùi thaàn minh cuõng chaúng ñöôïc gì.

QUYEÅN HAÏ

Keä raèng: Thuoác naøy tuyeät dieäu, hôïp cô maàu, Thaàn y taùi theá cuõng chaúng caàu.

Khuyeân khaép thieän nam cuøng tín nöõ,

“Huoáng chi, phöông thuoác aáy ngöôøi uoáng chaúng sôï laàm, chaúng toán tieàn mua, chaúng nhoïc coâng saéc naáu! Vì sao laïi khoâng chòu uoáng?”

勸行忍辱撮要

Mau mau duøng laáy, chôù ngôø laâu.

Khuyeán haønh nhaãn nhuïc toaùt yeáu

孟子 云。是故君子有終身之憂,無一朝之 患。論語云。一朝之忿,亡其身以及其親,非 惑歟。小不忍則亂大謀。 (1)

(2)

景行錄云。人性如水,水一傾則不可復。 性一縱則不可反。制水者必以隄防。制性者 必以禮法。忍一時之氣,免百日之憂。得忍且 忍,得戒且戒。不忍不戒小事成大。 一切諸煩惱, 皆從不忍生。 (1)

1199

Nguyeân caâu naøy trong Luaän ngöõ laø: 非其鬼而祭之,諂也。 (2) Trong baûn goã khaéc chöõ 是 laø nhaàm, chuùng toâi theo saùch Luaän ngöõ ñeå ñieàu chænh laïi.

Luaän ngöõ vaân: Thò coá quaân töû höõu chung thaân chi öu, voâ nhaát trieâu chi hoaïn. Nhaát trieâu chi phaãn, vong kyø thaân dó caäp kyø thaân phi hoaëc dö? Tieåu baát nhaãn, taéc loaïn ñaïi möu.

Caûnh haønh luïc vaân: Nhaân taùnh nhö thuûy, thuûy nhaát khuynh taéc baát khaû phuïc, taùnh nhaát tuùng taéc baát khaû phaûn.

Cheá thuûy giaû taát dó ñeà phoøng. Cheá taùnh giaû taát dó leã phaùp.

Nhaãn nhaát thôøi chi khí, mieãn baùch nhaät chi öu. Ñaéc nhaãn thaû nhaãn, ñaéc giôùi thaû giôùi. Baát nhaãn baát giôùi tieåu söï thaønh ñaïi.

Nhaát thieát chö phieàn naõo, Giai tuøng baát nhaãn sanh.

1200

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

忍是快活路, 世上少人行。 忍是身之寶, 不忍身之殃。 舌柔常在口,

Nhaãn thò khoaùi hoaït loä,

齒折只爲剛。 思量這忍字, 好箇快活方。 片時不能忍, 煩惱日月長。

Xæ chieát chæ vi cöông.

愚濁生瞋怒, 皆因理不通。 休添心上燄,

Ngu tröôïc sanh saân noä,

只作耳邊風。 長短家家有, 炎涼處處同。 是非無實相, 究竟總成空。 張敬夫曰。小勇者,血氣之勇也。大勇 者,禮義之勇也。血氣之勇不可有,禮義之勇

1201

Theá thöôïng thieåu nhaân haønh.

Nhaãn thò thaân chi baûo, Baát nhaãn thaân chi öông.

Thieät nhu thöôøng taïi khaåu,

Tö löông giaù nhaãn töï, Haûo caù khoaùi hoaït phöông.

Phieán thôøi baát naêng nhaãn, Phieàn naõo nhaät nguyeät tröôøng.

Giai nhaân lyù baát thoâng.

Höu thieâm taâm thöôïng dieãm, Chæ taùc nhó bieân phong.

Tröôøng ñoaûn gia gia höõu, Vieâm löông xöù xöù ñoàng.

Thò phi voâ thaâït töôùng, Cöùu caùnh toång thaønh khoâng.

Tröông Kính Phu vieát: Tieåu duõng giaû, huyeát khí chi duõng daõ. Ñaïi duõng giaû, leã nghóa chi duõng daõ. Huyeát khí chi

1202

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

不可無。知此則可以見情性之正,而識天理人 欲之分矣。 惡人罵善人, 善人總不對。 善人若還罵, 彼此無智慧。 不對心清涼, 罵者口熱沸。 正如人唾天, 還從己身墜。 我若被人罵, 徉聾不分說。 譬如火燒空, 不救自然滅。 瞋火亦如是, 有物遭他熱。 我心等虛空, 聽儞翻脣舌。 先德云。凡事畱人情,後來好相見。誠哉 是言也。

QUYEÅN HAÏ

1203

duõng baát khaû höõu, leã nghóa chi duõng baát khaû voâ. Tri thöû taéc khaû dó kieán tình taùnh chi chaùnh, nhi thöùc thieân lyù nhaân duïc chi phaân hyõ.

AÙc nhaân maï thieän nhaân, Thieän nhaân toång baát ñoái.

Thieän nhaân nhöôïc hoaøn maï, Bæ thöû voâ trí hueä.

Baát ñoái taâm thanh löông, Maï giaû khaåu nhieät phí.

Chaùnh nhö nhaân thoùa thieân, Hoaøn tuøng kyû thaân truïy.

Ngaõ nhöôïc bò nhaân maï, Döông lung baát phaân thuyeát.

Thí nhö hoûa thieâu khoâng, Baát cöùu töï nhieân dieät.

Saân hoûa dieäc nhö thò, Höõu vaät tao tha nhieät.

Ngaõ taâm ñaúng hö khoâng.

Thính neã phieân thaàn thieät.

Tieân ñöùc vaân: Phaøm söï löu nhaân tình, haäu lai haûo töông kieán. Thaønh tai thò ngoân daõ!

1204

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

又云。子張欲行辭於夫子,願賜一言爲終 身之美。夫子曰。百行之本,忍之爲上。 子張曰。何爲忍之。 夫死曰。

QUYEÅN HAÏ

Höïu vaân: Töû Tröông duïc haønh töø ö Phu töû, nguyeän töù nhaát ngoân vi chung thaân chi myõ. Phu töû vieát: Baùch haïnh chi boån, nhaãn chi vi thöôïng.

Töû Tröông vieát: Haø vi nhaãn chi?

Phu töû vieát:

天子忍之國無害。 諸侯忍之成其大。 官吏忍之進其位。 兄弟忍之家富貴。 夫妻忍之終其世。 朋有忍之名不廢。 自身忍之無禍患。 子張曰。不忍何如。

Thieân töû nhaãn chi quoác voâ haïi.

Chö haàu nhaãn chi thaønh kyø ñaïi.

Quan laïi nhaãn chi taán kyø vò.

Huynh ñeä nhaãn chi gia phuù quyù.

Phu theâ nhaãn chi chung kyø theá.

Baèng höõu nhaãn chi danh baát pheá.

Töï thaân nhaãn chi voâ hoïa hoaïn.

Töû Tröông vieát: Baát nhaãn haø nhö?

Phu töû vieát:

夫死曰。 天子不忍國空虛。 諸侯不忍丧其軀。 官吏不忍刑法誅。 兄弟不忍各分居。 夫妻不忍令子孤。 朋有不忍情意疎。 自身不忍患不除。

1205

Thieân töû baát nhaãn quoác khoâng hö.

Chö haàu baát nhaãn taùng kyø khu.

Quan laïi baát nhaãn hình phaùp tru.

Huynh ñeä baát nhaãn caùc phaân cö.

Phu theâ baát nhaãn linh töû coâ.

Baèng höõu baát nhaãn tình yù sô.

Töï thaân baát nhaãn hoaïn baát tröø.

1206

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

子張曰。善哉,善哉。難忍,難忍。不忍非 人,非人不忍。 釋迦遺教經云。汝等比丘。若有人來節節

QUYEÅN HAÏ

1207

Töû Tröông vieát: Thieän tai, thieän tai! Nan nhaãn, nan nhaãn!

Baát nhaãn phi nhaân, phi nhaân baát nhaãn.

Thích-ca Di giaùo kinh vaân: Nhöõ ñaúng tyø-kheo, nhöôïc höõu nhaân lai tieát tieát chi giaûi, ñöông töï nhieáp taâm voâ linh

支解,當自攝心無令瞋恨,亦當護口,勿出惡

saân haän, dieäc ñöông hoä khaåu vaät xuaát aùc ngoân. Nhöôïc tuùng

言。若縱恚心,則自妨道失功德利。

nhueá taâm taéc töï phöông ñaïo, thaát coâng ñöùc lôïi.

忍之為德,持戒苦行所不能及。能行忍 者,乃可名為有力大人。若其不能歡喜忍受惡 罵之毒如飲甘露者。不名入道智慧人也。 所以者何。瞋恚之害則破諸善法,壞好名 聞。今世後世人不喜見。 當知瞋恚甚於猛火,常當防護無令得入。 劫功德賊,無過瞋恚。甚不可也。 華嚴經云。一念瞋心起,百萬障門開。可 不忍乎。旣然如此,僧俗男女悉當忍之。

Nhaãn chi vi ñöùc, trì giôùi khoå haïnh sôû baát naêng caäp.

Naêng haønh nhaãn giaû, naõi khaû danh vi höõu löïc ñaïi nhaân, Nhöôïc kyø baát naêng hoan hyû nhaãn thoï aùc maï chi ñoäc nhö aåm cam loà giaû, baát danh nhaäp ñaïo trí hueä nhaân daõ.

Sôû dó giaû haø? Saân nhueá chi haïi, taéc phaù chö thieän phaùp, hoaïi haûo danh vaên, kim theá haäu theá nhaân baát hyû kieán. Ñöông tri saân nhueá, thaäm ö maõnh hoûa, thöôøng ñöông phoøng hoä, vaät linh ñaéc nhaäp. Kieáp coâng ñöùc taëc voâ quaù saân nhueá. Thaäm baát khaû daõ.

Hoa Nghieâm kinh vaân: Nhaát nieäm saân taâm khôûi, baùch vaïn chöôùng moân khai. Khaû baát nhaãn hoà? Kyù nhieân nhö thöû, taêng tuïc nam nöõ taát ñöông nhaãn chi.

1208

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

38. Baøi toaùt yeáu khuyeân thöïc haønh nhaãn nhuïc

M

aïnh töû(1) noùi: “Ngöôøi quaân töû coù moái lo moät ñôøi neân khoâng coù caùi hoïa trong moät ngaøy.”(2)

Saùch Luaän ngöõ vieát: “Trong moät côn giaän nhaát thôøi maø laøm haïi thaân mình, coøn haïi ñeán caû thaân thuoäc, chaúng phaûi laø sai laàm laém sao?”(3) Laïi vieát: “Khoâng nhaãn chòu ñöôïc vieäc nhoû aét laøm roái loaïn vieäc lôùn.”(4) Saùch Caûnh haønh luïc noùi raèng: “Taùnh ngöôøi ví nhö nöôùc.

Nöôùc moät khi chaûy ñi roài thì khoâng keùo laïi ñöôïc; taùnh ngöôøi moät khi buoâng thaû phoùng tuùng thì khoâng theå trôû laïi nhö tröôùc. Ngaên giöõ nöôùc aét phaûi duøng bôø ñeâ baûo veä; ngaên giöõ taùnh ngöôøi aét phaûi duøng leã nghi pheùp taéc. Nhaãn chòu ñöôïc côn giaän nhaát thôøi, traùnh ñöôïc moái lo daøi laâu. Vieäc nhaãn chòu ñöôïc thì neân nhaãn chòu, vieäc raên giöõ ñöôïc thì neân raên giöõ. Neáu khoâng nhaãn chòu, khoâng raên giöõ, aét vieäc nhoû nhaët cuõng hoùa thaønh nghieâm troïng.”

Heát thaûy moïi phieàn naõo, Do khoâng nhaãn maø sanh.

Nhaãn: con ñöôøng vui soáng, Nhöng ñôøi ít ngöôøi ñi.

(1)

Nguyeân taùc Haùn vaên ghi laø saùch Luaän ngöõ, nhöng thaät ra caâu naøy trích trong saùch Maïnh töû, phaàn Ly laâu chöông cuù haï, tieát 28, nguyeân vaên laø: 是 故君子有終身之憂，無一朝之患也。(Thò coá quaân töû höõu chung thaân chi öu, voâ nhaát trieâu chi hoaïn daõ.)

(2) Moái lo moät ñôøi cuûa ngöôøi quaân töû laø luoân tu söûa thaân taâm, thöïc haønh ñieàu thieän, giöõ theo ñaïo thaùnh hieàn; nhôø ñoù maø khoâng coù ngaøy xaûy ra tai hoïa.

(3) Luaän ngöõ, chöông 12 Nhan Uyeân, tieát 20.

(4) Luaän ngöõ, chöông 15 Veä Linh Coâng, tieát 16.

QUYEÅN HAÏ

1209

Nhaãn: vaät baùu cuûa thaân, Khoâng nhaãn: hoïa ñeán gaàn.

Löôõi meàm thöôøng toàn taïi, Raêng cöùng phaûi ruïng daàn.

Xeùt suy moät chöõ nhaãn, Laø caùch soáng thöôøng vui.

Khoâng nhaãn trong phuùt choác, Phieàn naõo hoaøi thaùng naêm.

Keû ngu heøn giaän töùc, Ñeàu vì chaúng roõ thoâng.

Löûa taâm ñöøng theâm nöõa, Xem nhö gioù ngoaøi tai.

Toát, xaáu ñaâu cuõng coù, Noùng, laïnh choán choán ñoàng.

Thò phi khoâng thaät töôùng, Roát raùo ñeàu laø khoâng.

Tröông Kính Phu noùi: “Keû ñöôïc caùi duõng nhoû, ñoù laø caùi duõng cuûa khí huyeát; ngöôøi ñöôïc caùi duõng lôùn, ñoù laø caùi duõng cuûa leã nghóa.” Caùi duõng huyeát khí ñoù, khoâng neân coù; caùi duõng leã nghóa ñoù, khoâng neân thieáu. Neáu bieát ñöôïc leõ naøy thì thaáy ñöôïc choã chaân chaùnh cuûa taùnh tình, bieát ñöôïc choã phaân chia giöõa leõ trôøi vôùi loøng duïc cuûa ngöôøi.

Keû aùc maéng ngöôøi laønh, Ngöôøi laønh khoâng maéng traû.

Neáu ngöôøi laønh maéng traû, Hoùa ra ñeàu ngu si.

Khoâng maéng, loøng an nhieân,

1210

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Keû maéng, mieäng nhö löûa.

Gia theá ñöôïc giaøu sang.

Ngöûa maët phun nöôùc boït,

Vôï choàng cuøng bieát nhaãn,

Nöôùc boït rôi trôû veà.

Soáng vôùi nhau troïn ñôøi.

Neáu bò ngöôøi maéng chöûi,

Baïn beø cuøng bieát nhaãn,

Giaû ñieác, khoâng phaân bua.

Danh tieáng chaúng maát ñi.

Nhö löûa chaùy khoaûng khoâng,

Töï thaân neáu bieát nhaãn,

Khoâng chöõa, töï nhieân taét.

Tai hoïa thaûy tieâu tröø.

Löûa giaän cuõng khoâng khaùc, Gaëp vaät môùi chaùy buøng.

Loøng ta nhö hö khoâng, Maëc tình ngöôøi maéng chöûi.

Töû Tröông laïi hoûi: “Neáu khoâng bieát nhaãn thì sao?”

Phu töû ñaùp: Thieân töû khoâng bieát nhaãn,

Ngöôøi xöa daïy raèng: “Xöû söï ôû ñôøi neân löu laïi chuùt tình caûm thì veà sau coù gaëp laïi nhau môùi toát ñeïp.” Lôøi aáy ñuùng laém thay!

Ñaát nöôùc aét tieâu tan.

Laïi coù chuyeän raèng: Töû Tröông saép ñi xa, ñeán caùo töø ñöùc Khoång töû, xin ngaøi daïy cho moät lôøi hay ñeå laøm theo suoát ñôøi. Khoång töû daïy raèng: “Trong choã caên baûn cuûa traêm ñöùc haïnh, ñöùc nhaãn laø treân heát.”

Quan laïi khoâng bieát nhaãn,

Chö haàu khoâng bieát nhaãn, Thaân maïng aét khoâng coøn.

Löôùi phaùp luaät maéc vaøo.

Anh em khoâng bieát nhaãn, Phaûi coâ ñoäc soáng rieâng.

Töû Tröông hoûi: “Nhaãn ñeå laøm gì?”

Vôï choàng khoâng bieát nhaãn,

Phu töû ñaùp:

Con treû phaûi moà coâi.

Baäc thieân töû bieát nhaãn, Ñaát nöôùc ñöôïc yeân bình.

Haøng chö haàu bieát nhaãn, Nöôùc caøng theâm lôùn maïnh.

Haøng quan laïi bieát nhaãn, Ñòa vò ñöôïc thaêng tieán.

Anh em nhaø bieát nhaãn,

1211

Baïn beø khoâng bieát nhaãn, Giao tình phaûi nhaït nheõo.

Töï thaân khoâng bieát nhaãn, Tai hoïa aét lieàn theo.

Töû Tröông khen raèng: “Hay thay, hay thay! Ñöùc nhaãn aáy khoù thay, khoù thay! Khoâng bieát nhaãn chaúng xöùng laøm ngöôøi; chaúng phaûi ngöôøi thì khoâng bieát nhaãn!”

1212

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

Trong kinh Di giaùo, ñöùc Phaät Thích-ca daïy raèng: “Tyøkheo caùc con! Neáu coù ngöôøi ñeán caét xeûo thaân theå ra töøng maûnh, haõy töï nhieáp taâm khoâng neân noùng giaän; cuõng phoøng hoä nôi mieäng, chôù noùi lôøi aùc ñoäc. Neáu buoâng thaû taâm noùng giaän laø töï mình laøm haïi ñaïo, maát heát lôïi ích coâng ñöùc.

“Nhaãn nhuïc laø ñöùc tính maø trì giôùi vôùi khoå haïnh cuõng chaúng bì kòp. Ngöôøi coù theå nhaãn nhuïc môùi ñaùng goïi laø baäc ñaïi nhaân coù söùc maïnh. Nhö ngöôøi chaúng theå vui loøng nhaän lôøi maéng chöûi ñoäc aùc nhö uoáng nöôùc cam loä, thì chaúng theå goïi laø baäc trí hueä ñaõ nhaäp ñaïo. Taïi sao vaäy?

Caùi haïi cuûa söï noùng giaän laø phaù hoaïi caùc phaùp laønh, laøm

勸人敬惜字紙文 大明勸善書云。士之隸吾籍者,皆須敬重 字紙。 且如宋朝王沂公,其父見字紙遺地者,必撮 拾以香湯洗過焚之。 一席夢先聖撫其背曰。荷汝敬重吾字紙之 勤也。恨汝老矣,無可成就。他日當令曾叅來 生汝家,顯大門戶。

QUYEÅN HAÏ

1213

maát danh tieáng toát, khieán cho ñôøi naøy vaø ñôøi sau chaúng ai muoán gaëp gôõ mình.

“Neân bieát raèng taâm noùng giaän coøn hôn caû löûa döõ, phaûi thöôøng phoøng hoä, khoâng ñeå cho nhaäp vaøo. Giaëc cöôùp coâng ñöùc thì khoâng gì hôn taâm noùng giaän.”

Thaät khoâng neân noùng giaän vaäy.

Kinh Hoa Nghieâm daïy raèng: “Khôûi moät nieäm saân haän, taïo traêm ngaøn chöôùng ngaïi.”

Coù theå khoâng nhaãn ñöôïc sao? Ñaõ hieån nhieân nhö vaäy, neân haøng xuaát gia vaø taïi gia, duø nam hay nöõ cuõng ñeàu neân thöïc haønh ñöùc nhaãn!

Khuyeán nhaân kính tích töï chæ vaên Ñaïi Minh, Khuyeán thieän thö vaân: Só chi leä ngoâ tòch giaû, giai tu kính troïng töï chæ.

Thaû nhö Toáng trieàu, Vöông Nghi Coâng, kyø phuï kieán töï chæ di ñòa giaû, taát toaùt thaäp dó höông thang taåy quaù phaàn chi.

Nhaát tòch moäng tieân thaùnh phuû kyø boái vieát: Haø nhöõ kính troïng ngoâ töï chæ chi caàn daõ. Haän nhöõ laõo hyõ, voâ khaû thaønh töïu. Tha nhaät ñöông linh Taêng Saâm lai sanh nhöõ gia, hieån ñaïi moân hoä.

1214

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

未幾果生一男,遂名王叅,讀書聰明,及狀 元第。 以此推之,切不可拋撒踐蹋。能依先訓之 言,敬惜字紙,世世生生得大辯才。不如是 者,得大罪報。

QUYEÅN HAÏ

Vò kyû quaû sanh nhaát nam, toaïi danh Vöông Saâm, ñoäc thö thoâng minh, caäp traïng nguyeân ñeä.

Dó thöû suy chi, thieát baát khaû phao taùt tieãn ñaïp. Naêng y tieân huaán chi ngoân, kính tích töï chæ, theá theá sanh sanh ñaéc ñaïi bieän taøi. Baát nhö thò giaû, ñaéc ñaïi toäi baùo.

Keä vieát:

偈曰。 世閒字紙藏經同, 見者須將付火中。 或送長流,埋淨處, 賜君福壽永無竆。 儒門立五典, 釋道啟三宗。 一切閑文字, 皆與藏經同。 愚癡無見識, 多拋糞穢中。 墮身千萬劫, 永作厠中蟲。

1215

Theá gian töï chæ taïng kinh ñoàng, Kieán giaû tu töông phoù hoûa trung, Hoaëc toáng tröôøng löu mai tònh xöù, Töù quaân phöôùc thoï vónh voâ cuøng.

Nho moân laäp nguõ ñieån.

Thích ñaïo khaûi tam toâng.

Nhaát thieát nhaøn vaên töï.

Giai döõ taïng kinh ñoàng.

Ngu si voâ kieán thöùc. Ña phao phaán ueá trung. Ñoïa thaân thieân vaïn kieáp.

Vónh taùc xí trung truøng.

1216

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Tích töï vaïn thieân.

惜字萬千, 延壽一紀。 子貴孫賢, 綿綿不已。 諸仁者。再能行善戒殺,持齋念佛,决定往 生淨土,靣見阿彌陀佛。此事眞實不虛,唯要 信受奉行矣。

1217

Dieân thoï nhaát kyû.

Töû quyù toân hieàn.

Mieân mieân baát dó.

Chö nhaân giaû! Taùi naêng haønh thieän giôùi saùt, trì trai nieäm Phaät, quyeát ñònh vaõng sanh Tònh ñoä, dieän kieán A-di-ñaø Phaät. Thöû söï chaân thaät baát hö, duy yeáu tín thoï phuïng haønh hyõ.

39. Khuyeân ngöôøi toân troïng giöõ gìn giaáy coù chöõ vieát

K

hoaûng nieân hieäu Ñaïi Minh,(1) saùch Khuyeán thieän daïy raèng: “Keû só trong ñaïo Nho ñeàu neân kính troïng giaáy coù chöõ vieát.”

Laïi nhö vaøo trieàu Toáng, ngöôøi cha cuûa Vöông Nghi Coâng moãi khi thaáy giaáy coù chöõ vieát rôi döôùi ñaát thì nhaët leân, duøng nöôùc thôm röûa saïch choã dô, roài sau môùi ñoát ñi.

Moät ñeâm kia oâng naèm moäng thaáy Tieân Thaùnh(2) voã vai baûo raèng: “Ta caûm caùi coâng khoù cuûa oâng kính troïng giaáy coù chöõ vieát cuûa ta, nhöng tieác vì oâng ñaõ lôùn tuoåi khoâng coøn thaønh töïu ñöôïc nöõa. Ngaøy sau seõ cho Taêng Saâm(3) sanh vaøo nhaø oâng, laøm hieån vinh gia theá.”

(1)

Nieân hieäu Ñaïi Minh, vaøo ñôøi Toáng Vuõ Ñeá, töø naêm 457 ñeán naêm 464.

(2) Tieân Thaùnh: chæ ñöùc Khoång töû.

(3) Taêng Saâm: töùc Taêng töû, ñeä töû cuûa ñöùc Khoång töû, laø ngöôøi bieân thuaät saùch Ñaïi hoïc trong boä Töù thö vaø tröôùc thuaät saùch Hieáu kinh.

Quaû nhieân, chaúng bao laâu sanh ñöôïc moät con trai, lieàn ñaët teân laø Vöông Saâm, thoâng minh, ham ñoïc saùch, veà sau thi ñoã Traïng nguyeân.”

Theo ñoù maø suy ra, ñoái vôùi giaáy coù chöõ vieát thaät khoâng neân vaát boû böøa baõi vaø giaøy ñaïp leân. Neáu bieát y theo lôøi daïy cuûa ngöôøi xöa maø kính troïng giöõ gìn giaáy coù chöõ vieát, thì ñôøi ñôøi sanh ra ñeàu ñöôïc taøi bieän luaän. Neáu khoâng laøm nhö vaäy aét phaûi chòu toäi baùo lôùn.

Keä raèng: Giaáy mang chöõ vieát cuõng nhö kinh, Rôi vaõi, nhaët cho vaøo löûa hoàng, Hoaëc thaû troâi soâng, choân ñaát saïch, Mai sau ñöôïc phöôùc thoï khoân cuøng.

1218

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Nguõ kinh cuûa nhaø Nho,

Sanh con thaûo, chaùu hieàn,

Cuøng kinh Phaät, saùch Laõo,

Phöôùc daøi laâu chaúng döùt.(1)

1219

Giaáy chöõ khoâng duøng nöõa, Nhö kinh ñieån, khaùc naøo.

Keû ngu khoâng hieåu bieát, Duøng vaøo choã nhôùp nhô.

Thaân ñoïa muoân ngaøn kieáp, Laøm gioøi trong phaån dô.

Tieác nhaët muoân ngaøn chöõ, Tuoåi thoï theâm moät kyû,(1) (1)

Moät kyû: töùc 12 naêm.

勸修西方淨土 龍舒曰。人生時,父母妻子,屋宅田圜,牛 羊車馬,以至臺凳器皿,衣服帶索等物,不問大 小,或祖父以傳於己,或自己營造而得,或子 孫,或他人爲己緝累而得。色色無非己物。 且如窻紙雖微,被人扯破猶有怒心。一鍼 雖微,被人將去猶有吝心。倉庫旣盈,心猶未 足。金帛已多,營猶未止。舉眼動步無非愛

(1)

Tình côø trong khi chuyeån dòch baøi naøy, chuùng toâi laïi ñoïc thaáy trong saùch “Phaùp tu Taây Taïng” do ñöùc Ñaït-lai Laït-ma thuyeát giaûng (Phaùp tu Taây Taïng - baûn dòch tieáng Vieät cuûa Hoàng Nhö) coù moät ñoaïn noùi veà vieäc kính troïng giöõ gìn kinh saùch vôùi noäi dung töông töï nhö lôøi ngaøi Toâng Boån ôû ñaây. Xin löôïc trích nhö sau: “Kinh saùch Phaät Phaùp chöùa ñöïng lôøi daïy cuûa Phaät; coù naêng löïc chôû che chuùng sinh khoâng rôi vaøo aùc ñaïo, laïi coù khaû naêng khai môû con ñöôøng giaùc ngoä. Vì vaäy chuùng ta caàn thaän troïng giöõ gìn kinh saùch, khoâng neân ñeå döôùi ñaát, hay ñaët nôi ngöôøi khaùc coù theå giaãm ñaïp leân, böôùc ngang qua hay ngoài leân treân. Khi mang theo beân mình neân bao boïc caån thaän; khi caát giöõ neân ñeå nôi cao raùo saïch seõ, khoâng ñeå chung vôùi caùc loaïi ñoà duøng theá tuïc khaùc. Traùnh khoâng ñaët vaät duïng theá tuïc leân treân kinh saùch, khoâng thaám nöôùc mieáng laät saùch, vì laøm nhö vaäy laø töï taïo aùc nghieäp. Bao giôø caàn tieâu huûy taøi lieäu coù noäi dung Phaät phaùp, neân ñoát, khoâng neân vaát boû...”

Khuyeán tu Taây phöông Tònh Ñoä Long Thö vieát: Nhaân sanh thôøi, phuï maãu theâ töû, oác traïch ñieàn vieân, ngöu döông xa maõ, dó chí ñaøi ñaéng khí maõnh, y phuïc ñaùi saùch ñaúng vaät, baát vaán ñaïi tieåu, hoaëc toå phuï dó truyeàn ö kyû, hoaëc töï kyû doanh taïo nhi ñaéc, hoaëc töû toân, hoaëc tha nhaân vò kyû taäp luõy nhi ñaéc, saéc saéc voâ phi kyû vaät.

Thaû nhö song chæ tuy vi, bò nhaân xaû phaù do höõu noä taâm. Nhaát chaâm tuy vi, bò nhaân töông khöù do höõu laän taâm.

Thöông khoá kyù doanh taâm do vò tuùc, kim baïch dó ña doanh do vò chæ. Cöû nhaõn ñoäng boä voâ phi aùi tröôùc, nhaát tuùc taïi

1220

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

著,一足在外已念其家。一僕未歸已憂其失。 種種事務無非挂懷。 一旦大限到來盡皆拋去。雖我此身猶是棄 物,况身外者乎。 靜心思之,恍如一夢。故莊子云。且有大 覺然後知此其大夢也。 古人有言。 一日無常到, 方知夢裡人。 萬般將一去, 唯有業隨身。 妙哉此言也。餘故用此後兩句,添以兩句 而成一偈云。 萬般將一去, 唯有業隨身。 但念阿彌陀, 定生極樂國。 蓋業者,謂善業惡業。此皆將得去者。豈 可不以淨土爲業乎。 有了明長老,爲衆普說,指此身而言曰。此

QUYEÅN HAÏ

1221

ngoaïi dó nieäm kyø gia. Nhaát boäc vò quy dó öu kyø thaát. Chuûng chuûng söï vuï voâ phi quaûi hoaøi.

Nhaát ñaùn ñaïi haïn ñaùo lai taän giai phao khöù. Tuy ngaõ thöû thaân do thò khí vaät, huoáng thaân ngoaïi giaû hoà?

Tónh taâm tö chi, hoaûng nhö nhaát moäng. Coá Trang töû vaân: Thaû höõu ñaïi giaùc nhieân haäu tri thöû kyø ñaïi moäng daõ.

Coå nhaân höõu ngoân: Nhaát nhaät voâ thöôøng ñaùo.

Phöông tri moäng lyù nhaân.

Vaïn ban töông baát khöù.

Duy höõu nghieäp tuøy thaân.

Dieäu tai thöû ngoân daõ. Dö coá duïng thöû haäu löôõng cuù, thieâm dó löôõng cuù nhi thaønh nhaát keä vaân: Vaïn ban töông baát khöù.

Duy höõu nghieäp tuøy thaân. Ñaõn nieäm A-di-ñaø. Ñònh sanh Cöïc Laïc quoác.

Caùi nghieäp giaû, vò thieän nghieäp aùc nghieäp, thöû giai töông ñaéc khöù giaû. Khôûi khaû baát dó tònh ñoä vi nghieäp hoà?

Höõu lieãu minh tröôûng laõo, vò chuùng phoå thuyeát, chæ thöû

1222

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1223

爲死物,其內鱍鱍地者爲活物。莫於死物上作 活計,宜於活物上作活計。餘深愛此語,故常 爲人言之。

thaân nhi ngoân vieát: Thöû vi töû vaät, kyø noäi baùt baùt ñòa giaû vi

凡貪種種外物以奉其身者,皆是死物上作 活計也。

Phaøm tham chuûng chuûng ngoaïi vaät dó phuïng kyø thaân

世人雖未能免此,當於營生奉身之中,那頃 刻之下,回光自照以畱心於淨土,乃活物上作 活計也。 且如汲汲營生,雖致富如石崇,貴極一 品,終有數盡之期。豈若淨土之無盡也。

hoaït vaät. Maïc ö töû vaät thöôïng taùc hoaït keá, nghi ö hoaït vaät thöôïng taùc hoaït keá. Dö thaâm aùi thöû ngöõ, coá thöôøng vò nhaân ngoân chi. giaû, giai thò töû vaät thöôïng taùc hoaït keá daõ.

Theá nhaân tuy vò naêng mieãn thöû, ñöông ö doanh sanh phuïng thaân chi trung, naû khoaûnh khaéc chi haï, hoài quang töï chieáu dó löu taâm ö Tònh ñoä, naõi hoaït vaät thöôïng taùc hoaït keá daõ.

Thaû nhö caáp caáp doanh sanh, tuy trí phuù nhö Thaïch Suøng, quyù cöïc nhaát phaåm, chung höõu soá taän chi kyø, khôûi nhöôïc Tònh ñoä chi voâ taän daõ?

40. Khuyeân tu Taây phöông Tònh ñoä

OÂ

ng Long Thö noùi raèng: “Ngöôøi ta khi coøn soáng coù ñuû moïi vaät, nhö cha meï, vôï con, nhaø cöûa, ruoäng vöôøn, boø deâ, xe ngöïa... cho ñeán baøn gheá, cheùn baùt, y phuïc...

Nhöõng vaät aáy, duø lôùn duø nhoû, hoaëc do cha oâng ñeå laïi, hoaëc töï mình laøm ra, hoaëc do con chaùu hay ngöôøi khaùc giuùp cho maø coù. Heát thaûy nhöõng vaät aáy ñeàu laø cuûa mình. “Ñeán nhö moät tôø giaáy moûng laø nhoû nhaët, bò ngöôøi khaùc xeù raùch cuõng sanh loøng giaän; moät caây kim chaúng ñaùng laø bao, bò ngöôøi laáy maát cuõng sinh loøng tieác! Kho laãm chöùa ñaày, loøng vaãn khoâng thaáy ñuû; vaøng luïa ñaõ nhieàu, vaãn saém

maõi khoâng thoâi. Moãi moät haønh vi trong ñôøi soáng ñeàu naëng loøng aùi luyeán, vöôùng chaáp. Vaéng nhaø moät ñeâm maø loøng ñaõ canh caùnh noãi nhôù nhaø. Ngöôøi giuùp vieäc chöa kòp veà ñaõ lo raèng ñi maát. Khoâng moät coâng vieäc naøo khoâng oâm loøng lo laéng.

“Moät mai khi caùi haïn kyø lôùn nhaát trong ñôøi(1) ñaõ ñeán, moïi thöù ñeàu phaûi vaát boû heát. Ñeán nhö thaân xaùc naøy cuõng laø vaät boû ñi, huoáng chi nhöõng vaät ngoaøi thaân?

(1)

Haïn kyø lôùn nhaát trong ñôøi: chæ caùi cheát. Vì caùi cheát nhö moät haïn kyø ñöôïc ñaët ra töø luùc môùi sanh, khoâng ai trong ñôøi coù theå traùnh khoûi, sôùm muoän gì cuõng phaûi ñoái maët. Ñaây laø haïn kyø daøi nhaát, lôùn nhaát, vì khi noù ñeán roài thì khoâng coøn baát cöù haïn kyø naøo khaùc nöõa.

1224

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

“Laéng loøng maø suy xeùt, thaáy cuoäc ñôøi naøy thaät mô hoà nhö giaác moäng!

“Cho neân Trang töû noùi raèng: “Phaûi coù söï tænh giaùc lôùn roài sau môùi roõ bieát ñöôïc giaác moäng lôùn lao naøy.”(1) “Ngöôøi xöa noùi: Moät mai voâ thöôøng ñeán, Môùi hay moäng ñôøi daøi.

Muoân vaät ñeàu vaát boû, Chæ coøn nghieäp mang theo.

“Lôøi aáy thaät raát hay! Vì theá toâi möôïn hai caâu sau, theâm vaøo hai caâu thaønh baøi keä raèng: Muoân vaät ñeàu vaát boû, Chæ coøn nghieäp mang theo.

A-di-ñaø thöôøng nieäm, Coõi Phaät aét sanh veà.

“Noùi nghieäp ñoù laø chæ caû nghieäp laønh vaø nghieäp döõ. Caû hai loaïi nghieäp aáy sau khi cheát ñeàu mang theo. Vaäy leõ naøo khoâng theå duøng pheùp tu Tònh ñoä laøm nghieäp cuûa mình hay sao?

QUYEÅN HAÏ

“Coù vò tröôûng laõo ñaõ thaáu trieät saùng suoát, roäng vì moïi ngöôøi maø giaûng giaûi. Ngaøi chæ vaøo thaân naøy maø noùi: ‘Thaân naøy laø vaät cheát, nhöng beân trong coù choã linh hoaït, ñoù laø vaät soáng. Ñöøng döïa treân vaät cheát maø thöïc haønh phöông thöùc soáng, neân döïa treân vaät soáng maø thöïc haønh phöông thöùc soáng.’ Toâi raát thích lôøi daïy aáy neân thöôøng ñem ra noùi vôùi ngöôøi khaùc.

“Noùi chung moïi söï tham muoán nhöõng vaät beân ngoaøi ñeå cung phuïng cho caùi thaân naøy ñeàu laø döïa treân vaät cheát maø thöïc haønh phöông thöùc soáng. Ngöôøi ñôøi cho duø chöa ai thoaùt ñöôïc vieäc aáy, nhöng trong cuoäc möu sanh ñeå nuoâi soáng caùi thaân naøy, neáu coù ñöôïc moät khoaûnh khaéc naøo ñoù quay veà soi roïi töï taâm, ñem loøng höôùng veà Tònh ñoä, thì ñoù chính laø döïa treân vaät soáng maø thöïc haønh phöông thöùc soáng.

“Baèng nhö cöù maõi hoái haû gaáp ruùt trong coâng vieäc laøm aên, thì cho duø giaøu coù ñeán nhö Thaïch Suøng,(1) sang quyù ñeán baäc nhaát phaåm,(2) cuoái cuøng roài cuõng coù haïn kyø chaám döùt, leõ naøo saùnh ñöôïc vôùi coõi Tònh ñoä an vui maõi maõi hay sao?”

(1)

(1)

Giaác moäng lôùn lao naøy: yù so saùnh caû cuoäc ñôøi naøy khoâng khaùc chi moät giaác moäng lôùn.

1225

Thaïch Suøng: nhaân vaät trong truyeän keå töôïng tröng cho söï giaøu coù toät böïc nhöng cuoái cuøng vaãn khoâng coù ñuû nhöõng gì mình muoán.

(2) Nhaát phaåm: phaåm baäc cao nhaát trong haøng quan laïi thôøi xöa, ñöùng ñaàu trong 9 phaåm.

1226

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

普勸修持淨土 龍舒曰。凡受師友之訓誨,恩地之提挈,交 遊之禮遇,悉皆告以淨土而爲之報。 以至於一切人,或有一飯,一茶之恩,或一 言一坐之接,下至僕隸有事我之勞。凡吾受用 處,一切致力者,皆以此告之,使脫離苦海。 非唯此耳。凡一切知與不知,識與不識,皆 欲以化之,使共生淨土。 又非唯此耳。釋迦佛在世時,有一國難 化,佛言與目連有緣使往化之。其國人皆從 化。衆問佛云。與目連有何因緣。佛言。往 昔世,目連曾爲樵人,於山閒驚起一羣蜂子。 目連乃發善言云。我得道後,盡度汝等。今此 一城人者乃當時蜂子也。目連發此善言故爲 有緣。

QUYEÅN HAÏ

1227

Phoå khuyeán tu trì Tònh ñoä Long Thö vieát: Phaøm thoï sö höõu chi huaán hoái, aân ñòa chi ñeà khieát, giao du chi leã ngoä, taát giai caùo dó Tònh ñoä nhi vi chi baùo.

Dó chí ö nhaát thieát nhaân, hoaëc höõu nhaát phaïn nhaát traø chi aân, hoaëc nhaát ngoân nhaát toïa chi tieáp, haï chí boäc leä höõu söï ngaõ chi lao, phaøm ngoâ thoï duïng xöù nhaát thieát trí löïc giaû, giai dó thöû caùo chi, söû thoaùt ly khoå haûi.

Phi duy thöû nhó, phaøm nhaát thieát tri döõ baát tri, thöùc döõ baát thöùc giai duïc dó hoùa chi, söû coäng sanh Tònh ñoä.

Höïu phi duy thöû nhó, Thích-ca Phaät taïi theá thôøi, höõu nhaát quoác nan hoùa, Phaät ngoân döõ Muïc-lieân höõu duyeân söû vaõng hoùa chi, kyø quoác nhaân giai tuøng hoùa. Chuùng vaán Phaät vaân: Döõ Muïc-lieân höõu haø nhaân duyeân? Phaät ngoân: Vaõng tích theá, Muïc-lieân taèng vi tieàu nhaân, ö sôn gian kinh khôûi nhaát quaàn phong töû. Muïc-lieân naõi phaùt thieän ngoân vaân: Ngaõ ñaéc ñaïo haäu taän ñoä nhöõ ñaúng. Kim thöû nhaát thaønh nhaân giaû, naõi ñöông thôøi phong töû daõ. Muïc-lieân phaùt thöû thieän ngoân, coá vi höõu duyeân.

Do thöû quaùn chi, phi ñoà ö nhaát thieát nhaân ñöông khuyeán

由此觀之,非徒於一切人當勸修淨土。一 切飛禽走獸,下至蜎飛蝡動之類,凡有形相可

tu Tònh ñoä. Nhaát thieát phi caàm taåâu thuù, haï chí quyeân phi

見者,吾因見之皆當爲念阿彌陀佛數聲,發善

ngoâ nhaân kieán chi, giai ñöông vò nieäm A-di-ñaø Phaät soá

nhuyeãn ñoäng chi loaïi, phaøm höõu hình töôùng khaû kieán giaû,

1228

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

願云。願汝等盡生極樂世界。我得道後盡度 汝等。 非徒於有形相可見者如是,其形相不可見 者,吾亦當作是念,作是言。如此則吾善念甚

QUYEÅN HAÏ

1229

thanh, phaùt thieän nguyeän vaân: Nguyeän nhöõ ñaúng taän sanh Cöïc Laïc theá giôùi, ngaõ ñaéc ñaïo haäu taän ñoä nhöõ ñaúng.

Phi ñoà ö höõu hình töôùng khaû kieán giaû nhö thò, kyø hình töôùng baát khaû kieán giaû, ngoâ dieäc ñöông taùc thò nieäm, taùc thò ngoân. Nhö thöû taéc ngoâ thieän nieäm thaäm thuïc, ö nhaát thieát

熟,於一切眾生皆爲有緣。吾上品上生必矣。

chuùng sanh giai vi höõu duyeân. Ngoâ thöôïng phaåm thöôïng

他時化度無不樂從者也。

sanh taát hyõ. Tha thôøi hoùa ñoä voâ baát nhaïo tuøng giaû daõ.

宗本曰。要知龍舒之心卽是普賢之意。盡 合金文,皆有所據。

Toâng Boån vieát: Yeáu tri Long Thö chi taâm, töùc thò Phoå Hieàn chi yù. Taän hieäp kim vaên, giai höõu sôû cöù.

Löôïc daãn Phaïm Voõng kinh vaân: Nhöôïc Phaät töû thöôøng

略引梵網經云。若佛子常起大悲心。乃

khôûi ñaïi bi taâm... naõi chí nhöôïc kieán ngöu maõ trö döông,

至若見牛馬猪羊,一切畜生,應心念口言。汝

nhaát thieát suùc sanh, öng taâm nieäm khaåu ngoân: Nhöõ thò suùc

是畜生,歸依三寶,發菩提心。而菩薩入一切 處,山林川野,皆使一切眾生發菩提心。若菩 薩不發是心者,犯輕垢罪。 諸仁者。當依佛祖之言,不失龍舒之勸,斯 爲美矣。

sanh quy y Tam baûo phaùt Boà-ñeà taâm. Nhi Boà Taùt nhaäp nhaát thieát xöù sôn laâm xuyeân daõ, giai söû nhaát thieát chuùng sanh phaùt Boà-ñeà taâm. Nhöôïc Boà Taùt baát phaùt thò taâm giaû, phaïm khinh caáu toäi.

Chö nhaân giaû! Ñöông y Phaät Toå chi ngoân, baát thaát Long Thö chi khuyeán, tö vi myõ hyõ.

1230

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

41. Roäng khuyeân vieäc tu trì Tònh ñoä

OÂ

ng Long Thö noùi raèng: “ÔÛ ñôøi, ñaõ nhaän söï khuyeân daïy cuûa thaày hay baïn toát, nhaän söï dìu daét cuûa ngöôøi ôn, nhaän söï ñaõi ngoä cuûa nhöõng keû mình giao du, aét neân ñem phaùp tu Tònh ñoä noùi cho hoï bieát ñeå baùo ñaùp.

“Cho ñeán ñoái vôùi heát thaûy moïi ngöôøi, duø mình ñaõ chòu ôn moät böõa côm, moät taùch traø, hoaëc chæ laø moät lôøi chaøo ñoùn, moät choã môøi ngoài, thaäm chí vôùi nhöõng keû giuùp vieäc ñaõ coù coâng phuïc vuï mình... noùi chung laø ñoái vôùi taát caû nhöõng ai töøng ñem coâng söùc, trí tueä ra phuïc vuï cho mình, ñeàu neân ñem phaùp tu Tònh ñoä naøy noùi cho hoï bieát, giuùp hoï ñöôïc thoaùt khoûi bieån khoå.

“Khoâng chæ laø nhö theá, maø ñoái vôùi heát thaûy moïi ngöôøi, duø coù quen bieát hay khoâng, mình ñeàu muoán ñem phaùp tu Tònh ñoä maø giaùo hoùa, khieán cho taát caû ñeàu ñöôïc cuøng nhau sanh veà Tònh ñoä.

“Laïi khoâng chæ laø nhö theá, vaøo thôøi ñöùc Phaät Thích-ca coøn taïi theá, daân chuùng trong moät thaønh kia raát khoù giaùo hoùa. Phaät noùi: ‘Daân trong thaønh aáy coù nhaân duyeân vôùi Muïc-kieàn-lieân.’ Lieàn baûo Muïc-kieàn-lieân ñeán thaønh aáy giaùo hoùa, daân trong thaønh ñeàu nghe theo lôøi daïy cuûa oâng. “Ñaïi chuùng thöa hoûi Phaät: ‘Daân trong thaønh aáy coù nhaân duyeân gì vôùi Muïc-kieàn-lieân?’ Phaät daïy: ‘Vaøo ñôøi quaù khöù, Muïc-kieàn-lieân töøng laøm moät tieàu phu, moät hoâm ôû trong nuùi laøm kinh ñoäng caû ñaøn ong. Muïc-kieàn-lieân khi aáy noùi vôùi ñaøn ong raèng: Sau khi ta ñaéc ñaïo seõ hoùa ñoä taát caû caùc ngöôi. Ngaøy nay, daân trong thaønh aáy chính laø ñaøn ong

QUYEÅN HAÏ

1231

ngaøy xöa. Vì Muïc-kieàn-lieân coù noùi ra moät lôøi laønh vôùi hoï, neân coù nhaân duyeân.’

“Theo ñoù maø suy ra, khoâng nhöõng ñoái vôùi heát thaûy moïi ngöôøi neân khuyeân tu Tònh ñoä, cho ñeán ñoái vôùi taát caû caùc loaøi chim, thuù, cho ñeán caùc loaøi coân truøng ñoäng vaät, noùi chung heát thaûy caùc loaøi coù hình töôùng nhìn thaáy ñöôïc, nhaân khi nhìn thaáy ta lieàn vì chuùng maø nieäm maáy caâu A-di-ñaø Phaät, phaùt nguyeän laønh raèng: ‘Nguyeän cho caùc ngöôi ñeàu ñöôïc sanh veà theá giôùi Cöïc Laïc.’ Hoaëc laø: ‘Sau khi ta ñaéc ñaïo seõ hoùa ñoä taát caû caùc ngöôi.’

“Cuõng khoâng chæ laø ñoái vôùi caùc loaøi coù hình töôùng nhìn thaáy ñöôïc nhö vaäy, maø ngay caû ñoái vôùi caùc loaøi khoâng thaáy ñöôïc hình töôùng, ta cuõng neân nieäm Phaät nhö vaäy, phaùt nguyeän laønh nhö vaäy.

“Cöù nhö vaäy thì caùi taâm nieäm laønh cuûa ta seõ raát thuaàn thuïc, ñoái vôùi heát thaûy chuùng sanh ñeàu laø coù nhaân duyeân, vieäc vaõng sanh vaøo haøng Thöôïng phaåm thöôïng sanh aét laø chaéc chaén, maø ngaøy sau hoùa ñoä chuùng sanh ai ai cuõng seõ vui loøng tin theo.”

Toâng Boån naøy(1) noùi: “Neân bieát raèng taâm nieäm cuûa oâng Long Thö chính laø yù nguyeän cuûa ñöùc Phoå Hieàn, taát caû ñeàu phuø hôïp vôùi lôøi vaøng,(2) ñeàu coù choã caên cöù. Xin löôïc daãn moät ñoaïn trong kinh Phaïm voõng: ‘Nhö ngöôøi Phaät töû thöôøng khôûi loøng ñaïi bi... neáu thaáy nhöõng loaøi boø ngöïa, deâ lôïn, heát thaûy suùc sanh, neân khôûi taâm nieäm, mieäng noùi raèng: ‘Caùc ngöôi laø suùc sanh, haõy qui y Tam baûo, phaùt Boàñeà taâm.’ Khi Boà Taùt ñi vaøo heát thaûy caùc nôi nhö nuùi röøng, (1) (2)

Ñaây laø lôøi ngaøi Toâng Boån ñöa theâm vaøo khi soaïn laïi baøi naøy.

Lôøi vaøng (kim vaên): chæ nhöõng ñieàu ñöôïc ghi cheùp trong kinh ñieån.

1232

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

soâng suoái, ñoàng ruoäng, ñeàu khieán cho heát thaûy chuùng sanh phaùt taâm Boà-ñeà. Neáu Boà Taùt khoâng phaùt taâm nhö vaäy thì phaïm vaøo khinh giôùi.’(1)

QUYEÅN HAÏ

1233

“Naøy caùc vò! Neân y theo lôøi daïy cuûa Phaät Toå, ñöøng traùi vôùi lôøi khuyeân cuûa oâng Long Thö. Ñöôïc nhö vaäy thì toát ñeïp bieát bao!”

(1)

Nguyeân baûn Haùn vaên duøng “khinh caáu toäi”, chæ vieäc phaïm vaøo moät trong caùc khinh caáu giôùi hay khinh giôùi, tieáng Phaïn laø duṣkṛta, dòch aâm laø ñoät-kieátla. Caùc khinh giôùi ñöôïc thieát laäp trong moái quan heä so saùnh vôùi 10 troïng giôùi, vì theá maø goïi laø khinh giôùi, coù nghóa laø nheï hôn so vôùi caùc troïng giôùi, chöù hoaøn toaøn khoâng coù nghóa laø ñaùng xem thöôøng. Caùc kinh luaän noùi veà

預辦淨土資糧

khinh giôùi coù phaàn khaùc bieät nhau, nhöng theo kinh Phaïm Voõng thì coù 48 khinh giôùi thuoäc Boà Taùt giôùi, vaø giôùi ñang noùi ñaây laø giôùi thöù 45, coù teân laø baát hoùa chuùng sanh giôùi (不化眾生戒), cuõng goïi laø baát hoùa höõu tình giôùi (不化有情戒).

Döï bieän Tònh ñoä tö löông

龍舒曰。譬如人入大城中,則先覓安下處, 卻出幹事,抵暮昏黑,則有投宿之地。

Long Thö vieát: Thí nhö nhaân nhaäp ñaïi thaønh trung, taéc tieân mòch an haï xöù, khöôùc xuaát caùn söï, ñeå moä hoân haéc, taéc höõu ñaàu tuùc chi ñòa.

先覓安下處者,修淨土之謂也。抵暮昏黑 者,大限到來之謂也。有投宿之地者,生蓮華 中不落惡趣之謂也。

Tieân mòch an ñòa xöù giaû, tu Tònh ñoä chi vò daõ. Ñeå moä hoân haéc giaû, ñaïi haïn ñaùo lai chi vi daõ. Höõu ñaàu tuùc chi ñòa giaû, sanh lieân hoa trung baát laïc aùc thuù chi vò daõ.

Höïu nhö xuaân nguyeät vieãn haønh, tieân tu bò vuõ cuï; saäu

又如春月遠行,先須備雨具,驟雨忽至,則 無淋漓狼狽之患。 先備雨具者,修淨土之謂也。驟雨忽至 者,大命將盡之謂也。無淋漓狼狽之患者,不 至沈輪惡趣受諸苦惱之謂也。 且先覓安下處者,不害其幹事。先備雨具

vuõ hoát chí, taéc voâ laâm ly lang baùi chi hoaïn.

Tieân bò vuõ cuï giaû, tu Tònh ñoä chi vò daõ. Saäu vuõ hoát chí giaû, ñaïi maïng töông taän chi vò daõ. Voâ laâm ly lang baùi chi hoaïn giaû, baát chí traàm luaân aùc thuù thoï chö khoå naõo chi vò daõ.

Thaû tieân mòch an haï xöù giaû, baát haïi kyø caùn söï. Tieân bò

1234

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

者,不害其遠行。是修淨土者。是修淨土者皆 不妨一切世務,人何爲而不修乎。 雖罪惡人皆可以修。何則。譬如鐵石雖 重,頼舟船力可以渡江。一鍼雖輕,不 頼舟

QUYEÅN HAÏ

vuõ cuï giaû, baát haïi kyø vieãn haønh. Thò tu Tònh ñoä giaû, giai baát phöông nhaát thieát theá vuï, nhaân haø vi nhi baát tu hoà?

Tuy toäi aùc nhaân, giai khaû dó tu. Haø taéc? Thí nhö thieát thaïch tuy troïng, laïi chaâu thuyeàn löïc khaû dó ñoä giang. Nhaát chaâm tuy khinh, baát laïi chaâu thuyeàn giang baát khaû ñoä.

船,江不可渡。 蓋謂人有重罪,仗佛力者可生淨土。罪惡 雖輕,不仗佛力亦不得生。

Caùi vò nhaân höõu troïng toäi, tröôïng Phaät löïc giaû khaû sanh Tònh ñoä. Toäi aùc tuy khinh, baát tröôïng Phaät löïc dieäc baát ñaéc sanh.

Höïu nhö nghò truøng, vaïn töû vaïn sanh baát naêng nhaát lyù.

又如蟻蟲,萬死萬生不能一里。若附人 身,千里可至。仗佛力而生淨土者,亦復如 是。

1235

Nhöôïc phuï nhaân thaân, thieân lyù khaû chí. Tröôïng Phaät löïc nhi sanh Tònh ñoä giaû, dieäc phuïc nhö thò.

Cöôøng kieän chi thôøi, nhöôïc baát döï bieän. Beá nhaõn chi

強徤之時若不預辦。閉眼之後,將奈之 何。必須火急修持,求生淨土。

haäu, töông naïi chi haø? Taát tu hoûa caáp tu trì, caàu sanh Tònh ñoä.

世閒晝必有夜,寒必有暑。人所共知不可

Theá gian truù taát höõu daï, haøn taát höõu thöû. Nhaân sôû coäng

隱者。若曰生必有死,人乃諱之不肯說出,何

tri baát khaû aån giaû. Nhöôïc vieát sanh taát höõu töû, nhaân naõi

太蔽乎。 諸仁者。此時不修,可痛惜哉。可痛惜哉。

huùy chi baát khaúng thuyeát xuaát, haø thaùi teá hoà?

Chö nhaân giaû, thöû thôøi baát tu, khaû thoáng tích tai! Khaû thoáng tích tai!

1236

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

42. Chuaån bò haønh trang treân ñöôøng veà Tònh ñoä

OÂ

ng Long Thö noùi raèng: “Ví nhö ngöôøi vöøa ñeán moät thaønh phoá lôùn, tröôùc heát phaûi tìm moät nôi truù nguï, roài sau môùi ñi lo coâng vieäc. Ñeán khi chieàu toái môùi coù choã nghæ ngôi.

“Tröôùc heát phaûi tìm moät nôi truù nguï, ñoù laø noùi phaûi lo tu taäp phaùp moân Tònh ñoä. Ñeán khi chieàu toái, ñoù laø noùi khi caùi haïn kyø lôùn nhaát trong ñôøi ñaõ ñeán. Coù choã nghæ ngôi, ñoù laø noùi ñöôïc hoùa sanh töø hoa sen, khoâng ñoïa vaøo caùc caûnh giôùi xaáu aùc.

“Laïi ví nhö ngöôøi ñi xa vaøo muøa möa,(1) tröôùc heát phaûi chuaån bò aùo ñi möa. Khi trôøi thình lình ñoå möa môùi khoâng bò caùi naïn öôùt daàm khoán khoå.

“Tröôùc heát phaûi chuaån bò aùo ñi möa, ñoù laø noùi phaûi lo tu taäp phaùp moân Tònh ñoä. Khi trôøi thình lình ñoå möa, ñoù laø noùi khi maïng soáng saép döùt. Khoâng bò caùi naïn öôùt daàm khoán khoå, ñoù laø noùi khoâng phaûi chìm ñaém vaøo caùc neûo döõ maø nhaän chòu khoå naõo.

“Vaû laïi, vieäc tröôùc heát tìm nôi truù nguï cuõng khoâng haïi gì ñeán coâng vieäc phaûi laøm; vieäc chuaån bò aùo ñi möa cuõng khoâng haïi gì cho vieäc ñi xa. Cuõng vaäy, vieäc tu taäp phaùp moân Tònh ñoä khoâng haïi gì cho heát thaûy moïi coâng vieäc trong ñôøi soáng. Vaäy moïi ngöôøi vì sao laïi khoâng tu?

(1)

Dòch saùt theo nguyeân taùc laø muøa xuaân, chæ muøa coù nhieàu möa. Chuùng toâi theo yù maø dòch.

QUYEÅN HAÏ

1237

“Duø laø ngöôøi ñaõ phaïm toäi aùc cuõng coù theå tu. Vì sao vaäy? Ví nhö saét ñaù raát naëng, nhöng nhôø coù ghe thuyeàn neân coù theå chôû qua soâng. Nhö caây kim tuy laø nheï, nhöng neáu khoâng nhôø vaøo ghe thuyeàn cuõng khoâng theå ñöa qua soâng.(1) “Cho neân noùi raèng, ngöôøi duø coù toäi naëng nhöng nöông nhôø söùc Phaät vaãn coù theå sanh veà Tònh ñoä. Duø taïo toäi nheï maø khoâng nöông nhôø söùc Phaät cuõng khoâng theå ñöôïc vaõng sanh.

“Laïi nhö loaøi kieán, duø coù traûi qua muoân kieáp soáng cuõng khoâng ñi ñöôïc ñeán moät daëm, nhöng neáu baùm treân thaân ngöôøi thì coù theå ñeán ñöôïc nôi xa ngaøn daëm! Ngöôøi nöông nhôø söùc Phaät ñöôïc vaõng sanh Tònh ñoä cuõng gioáng nhö vaäy.

“Trong luùc coøn ñang khoûe maïnh neáu khoâng chuaån bò, ñeán khi nhaém maét bieát laøm theá naøo? Cho neân phaûi gaáp ruùt tu trì, caàu sanh Tònh ñoä.

“Söï ñôøi coù ngaøy aét phaûi coù ñeâm, coù laïnh aét phaûi coù noùng, ai ai cuõng roõ bieát khoâng theå che giaáu ñöôïc. Cuõng nhö noùi coù soáng aét phaûi coù cheát, nhöng ngöôøi ta laïi sôï chaúng daùm noùi ra! Sao laïi che giaáu quaù ñaùng vaäy?

“Naøy caùc vò! Neáu ngay baây giôø khoâng lo tu thì ñaùng tieác laém thay! Thaät ñaùng tieác laém thay!”

(1)

Ví duï naøy laáy yù töø kinh Tyø-kheo Na-tieân, ñoaïn ñoái thoaïi thöù 6 trong phaàn 3 (Tu taäp vaø giaûi thoaùt) cuûa quyeån haï. Ngaøi Na-tieân so saùnh haøng traêm hoøn ñaù vaãn coù theå noåi treân maët nöôùc nhôø xeáp leân moät chieác thuyeàn, trong khi chæ moät hoøn ñaù nhoû vöøa neùm xuoáng nöôùc ñaõ phaûi chìm ngay.

1238

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

臨終正念往生 知歸子問善導和尙曰。世事之大莫越生

QUYEÅN HAÏ

1239

Laâm chung chaùnh nieäm vaõng sanh Tri Quy töû vaán Thieän Ñaïo hoøa thöôïng vieát: Theá söï chi ñaïi, maïc vieät sanh töû. Nhaát töùc baát lai, tieän thuoäc haäu theá.

死。一息不來便屬後世。一念差錯便墮輪

Nhaát nieäm sai thoá, tieän ñoïa luaân hoài. Tieåu töû luïy moâng

迴。小子累蒙開誨念佛往生之法,其理甚明。

khai hoái nieäm Phaät vaõng sanh chi phaùp, kyø lyù thaäm minh,

又恐病來死之時,心識散亂,仍慮他人惑動正 念,忘失淨因。伏望重示歸徑之方,俾脫沈淪 之苦。

höïu khuûng beänh lai töû chi thôøi, taâm thöùc taùn loaïn, nhöng löï tha nhaân hoaëc ñoäng chaùnh nieäm, vong thaát tònh nhaân, Phuïc voïng truøng thò quy kính chi phöông, tæ thoaùt traàm luaân chi khoå.

Sö vieát: Thieän tai vaán daõ. Phaøm nhaát thieát nhaân, maïng

善哉問也。凡一切人命終欲生淨土須是不

chung duïc sanh Tònh ñoä, tu thò baát ñaéc phaï töû, thöôøng

得怕死。常念此身多苦不淨,惡業種種交纒。

nieäm thöû thaân ña khoå, baát tònh, aùc nghieäp chuûng chuûng

若得捨此穢形,超生淨土,受無量快樂,解脫生 死苦趣。乃是稱意之事,如脫弊衣得換珍服。 但當放下身心,莫生戀著。 凡遇有病之時,便念無常一心待死。叮囑 家人及看病人,往來問後人,凡來我前爲我念 佛,不得說眼前閑雜之話。家中長短之事亦不 須輭言安慰,祝願安樂,此皆虛花無益之語。 若病重將終之際,親屬不得垂淚哭泣,及發

giao trieàn. Nhöôïc ñaéc xaû thöû ueá hình, sieâu sanh tònh ñoä, thoï voâ löôïng khoaùi laïc, giaûi thoaùt sanh töû khoå thuù, naõi thò xöùng yù chi söï, nhö thoaùt teä y ñaéc hoaùn traân phuïc. Ñaõn ñöông phoùng haï thaân taâm, maïc sanh luyeán tröôùc.

Phaøm ngoä höõu beänh chi thôøi, tieän nieäm voâ thöôøng nhaát taâm ñaõi töû. Ñinh chuùc gia nhaân, caäp khaùn beänh nhaân, vaõng lai vaán haäu nhaân, phaøm lai ngaõ tieàn vò ngaõ nieäm Phaät, baát ñaéc thuyeát nhaõn tieàn nhaøn taïp chi thoaïi. Gia trung tröôøng ñoaûn chi söï, dieäc baát tu nhuyeãn ngoân an uùy, chuùc nguyeän an laïc, thöû giai hö hoa voâ ích chi ngöõ.

Nhöôïc beänh troïng töông chung chi teá, thaân thuoäc baát ñaéc thuøy leä khoác khaáp, caäp phaùt ta thaùn aùo naõo chi thanh,

1240

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

嗟嘆懊惱之聲惑亂心神失其正念。但當同聲 念佛助其往生,待氣盡了多時,方可哀泣。 纔有絲毫戀世閒心,便成罣疑礙,不得解 脫。若得明曉淨土之人,頻來策勵極爲大幸。 若依此者,决定超生卽無疑也。 又問曰。求醫服藥還可用否。 答。求醫服藥初不相妨。然藥者只能醫病 不能醫命。命若盡時,藥豈奈何。若殺物命爲 藥,切不可也。 又問曰。求神祈福如何。 答曰。人命長短生時以定,何假鬼神延之 耶。若迷惑信邪,殺害眾生祭祀鬼神,但增罪 業,反損壽矣。大命若盡,小鬼奈何。空自慞 惶,俱無所濟,切宜謹之。當以抄寫此文貼向 目前令時時見之,免致臨危忘失。 又問曰。平生未曾念佛人,還用得否。 答曰。此法僧,俗,男,女,未念佛人,用之 皆得往生,决無疑矣。

QUYEÅN HAÏ

1241

hoaëc loaïn taâm thaàn thaát kyø chaùnh nieäm. Ñaõn ñöông ñoàng thanh nieäm Phaät, trôï kyø vaõng sanh. Ñaõi khi taän lieãu ña thôøi, phöông khaû ai khaáp.

Taøi höõu ty haøo luyeán theá gian taâm, tieän thaønh quaùi ngaïi, baát ñaéc giaûi thoaùt. Nhöôïc ñaéc minh hieåu Tònh ñoä chi nhaân taàn lai saùch leä cöïc vi ñaïi haïnh.

Nhöôïc y thöû giaû, quyeát ñònh sieâu sanh töùc voâ nghi daõ.

Höïu vaán vieát: Caàu y phuïc döôïc hoaøn khaû duïng phuû? Ñaùp: Caàu y phuïc döôïc sô baát töông phöông. Nhieân döôïc giaû, chæ naêng y beänh baát naêng y maïng. Maïng nhöôïc taän thôøi, döôïc khôûi naïi haø? Nhöôïc saùt vaät maïng vi döôïc, thieát baát khaû daõ.

Höïu vaán vieát: Caàu thaàn kyø phöôùc nhö haø? Ñaùp vieát: Nhaân maïng tröôøng ñoaûn, sanh thôøi dó ñònh, haø giaû quyû thaàn dieân chi da? Nhöôïc meâ hoaëc tín taø, saùt haïi chuùng sanh teá töï quyû thaàn, ñaõn taêng toäi nghieäp phaûn toån thoï hyõ. Ñaïi maïng nhöôïc taän, tieåu quyû naïi haø? Khoâng töï chöông hoaøng caâu voâ sôû teá, thieát nghi caån chi. Ñöông dó sao taû thöû vaên thieáp höôùng muïc tieàn linh thôøi thôøi kieán chi, mieãn trí laâm nguy vong thaát.

Höïu vaán vieát: Bình sanh vò taèng nieäm Phaät nhaân, hoaøn duïng ñaéc phuû? Ñaùp vieát: Thöû phaùp taêng, tuïc, nam, nöõ, vò nieäm Phaät nhaân, duïng chi giai ñaéc vaõng sanh, quyeát voâ nghi hyõ.

1242

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

餘多見世人於平常念佛禮讚發願求生西 方,及致病來卻又怕死,都不說著往生解脫之 事。直待氣消命盡識投冥界,方始十念鳴鐘。 恰如賊去關門,齊何事也。 死門事大,須是自家著力始得。若一念差 錯,歷劫受苦,誰人相代。思之,思之。 若無事時,當以精進念佛,竭力受持是爲臨 終大事。可謂。 一條蕩蕩西方路, 徑直歸家莫問津。

QUYEÅN HAÏ

1243

Dö ña kieán theá nhaân ö bình thöôøng nieäm Phaät leã taùn phaùt nguyeän caàu sanh Taây phöông, caäp trí beänh lai khöôùc höïu phaï töû, ñoâ baát thuyeát tröôùc vaõng sanh, giaûi thoaùt chi söï. Tröïc ñaõi khí tieâu maïng taän thöùc ñaàu minh giôùi, phöông thuûy thaäp nieäm minh chung, khaùp nhö taëc khöù quan moân, teà haø söï daõ?

Töû moân söï ñaïi, tu thò töï gia tröôùc löïc thuûy ñaéc. Nhöôïc nhaát nieäm sai thoá, lòch kieáp thoï khoå, thuøy nhaân töông ñaïi?

Tö chi, tö chi!

Nhöôïc voâ söï thôøi, ñöông dó tinh taán nieäm Phaät, kieät löïc thoï trì, thò vi laâm chung ñaïi söï. Khaû vò: Nhaát ñieàu ñaõng ñaõng Taây phöông loä, Kính tröïc quy gia maïc vaán taân.

43. Laâm chung chaùnh nieäm ñöôïc vaõng sanh OÂng Tri Qui töû thöa hoûi hoaø thöôïng Thieän Ñaïo(1) raèng: “Vieäc lôùn ôû theá gian khoâng gì hôn chuyeän soáng cheát. Moät (1)

Hoøa thöôïng Thieän Ñaïo (613–681): cao taêng ñôøi Ñöôøng, hoaèng truyeàn giaùo phaùp Tònh ñoä, ñöôïc ngöôøi ñôøi toân xöng laø Toå thöù hai cuûa Baïch lieân xaõ (Tònh ñoä toâng). Ngaøi hoï Chaâu, ngöôøi ñaát Laâm Chuy (nay laø huyeän Laâm Chuy ôû Sôn Ñoâng), nhöng cuõng coù taøi lieäu noùi ngaøi laø ngöôøi Töù chaâu. Naêm Trinh Quaùn thöù 19, ngaøi ñeán Tröôøng An hoaèng truyeàn phaùp moân nieäm Phaät.

Ngoaøi vieäc giaùo hoùa ñoà chuùng theo phaùp moân Tònh ñoä, Ngaøi coøn sao cheùp kinh A-di-ñaø ñeán maáy vaïn quyeån, laïi veõ tranh Tònh ñoä bieán töôùng ñeán hôn 300 böùc. Nieân hieäu Vónh Long thöù hai (681), ngaøy 14 thaùng 3, ngaøi coù chuùt beänh nheï, an nhieân vieân tòch, thoï 69 tuoåi. Ñeä töû lôùn cuûa ngaøi laø Hoaøi Uaån cuøng caùc moân ñeä khaùc an taùng di theå taïi nuùi Chung Nam, Tröôøng An, xaây chuøa laäp thaùp taïi ñaây ñeå kyû nieäm, nay chính laø chuøa Höông Tích, thaùp Suøng Linh. AÛnh höôûng söï giaùo hoùa cuûa ngaøi vaãn coøn cho ñeán taän ngaøy nay. Ngaøy 14 thaùng 5 naêm 1980, Hieäp hoäi Phaät giaùo Trung Quoác cuøng vôùi Tònh ñoä toâng Nhaät Baûn ñaõ quy tuï raát ñoâng tín ñoà Phaät giaùo caû 2 nöôùc, cöû haønh ñaïi leã kyû nieäm 1300 naêm Ñaïi sö Thieän Ñaïo vieân tòch.

hôi thôû ra khoâng trôû vaøo ñaõ chuyeån sang ñôøi khaùc; moät nieäm töôûng sai laàm lieàn ñoïa ngay trong choán luaân hoài.

Con töøng ñöôïc Thaày chæ daïy phaùp moân nieäm Phaät caàu vaõng sanh, vieäc aáy ñaõ saùng roõ. Chæ sôï ñeán khi laâm beänh, caùi cheát gaàn keà, taâm thöùc taùn loaïn, laïi bò ngöôøi khaùc laøm cho roái loaïn chaùnh nieäm, maát ñi caùi nhaân laønh thanh tònh. Vaäy cuùi xin Thaày chæ daïy cho moät laàn nöõa phaùp moân nhanh choùng thaúng taét naøy, ñeå con thoaùt khoûi noãi khoå traàm luaân.”

Hoøa thöôïng Thieän Ñaïo noùi: “Thaät kheùo hoûi thay! Noùi chung taát caû moïi ngöôøi, khi laâm chung muoán vaõng sanh veà Tònh ñoä thì khoâng neân sôï cheát. Neân quaùn töôûng raèng

1244

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

thaân xaùc naøy laø nôi tuï hoïp, vaán vít laãn nhau cuûa nhieàu noãi khoå, cuûa nhöõng thöù baát tònh cuøng ñuû moïi nghieäp aùc. Neáu ñöôïc buoâng boû xaùc thaân nhô nhôùp naøy maø sieâu sanh Tònh ñoä, höôûng voâ soá nhöõng ñieàu khoaùi laïc, giaûi thoaùt khoûi choán sanh töû khoå naõo, ñoù môùi ñieàu thoûa loøng hôïp yù, cuõng nhö côûi boû caùi aùo xaáu maø maëc vaøo y phuïc quyù giaù. Chæ neân buoâng xaû thaân taâm, ñöøng sinh loøng luyeán aùi, vöôùng maéc.

“Moãi khi coù beänh, neân quaùn nieäm leõ voâ thöôøng, saün saøng chôø ñôïi caùi cheát. Phaûi caên daën kyõ nhöõng ngöôøi nhaø, ngöôøi nuoâi beänh cuõng nhö nhöõng keû tôùi lui thaêm vieáng, raèng moãi khi gaëp maët chæ neân vì mình nieäm Phaät, ñöøng nhaéc ñeán nhöõng chuyeän theá söï hoãn taïp, nhöõng vieäc toát xaáu trong nhaø... cuõng khoâng neân duøng nhöõng lôøi meàm yeáu maø an uûi, hay caàu chuùc ñöôïc yeân vui. Ñoù ñeàu laø nhöõng lôøi saùo roãng, chaúng coù ích gì.

“Neáu gaëp côn beänh naëng saép qua ñôøi, nhöõng ngöôøi thaân thuoäc khoâng ñöôïc rôi leä khoùc than, cuõng khoâng ñöôïc noùi nhöõng lôøi ai oaùn, khoùc keå buoàn thaûm, laøm cho ngöôøi saép cheát phaûi roái loaïn taâm thaàn, ñeå maát chaùnh nieäm. Chæ neân cuøng nhau caát tieáng nieäm Phaät ñeå giuùp theâm cho vieäc vaõng sanh. Ñôïi khi ñaõ taét hôi hoài laâu môùi ñöôïc than khoùc.

“Neáu chæ coøn moät maûy may taâm luyeán aùi theá gian cuõng laø chöôùng ngaïi, khoâng ñöôïc giaûi thoaùt. Neáu ñöôïc nhöõng ngöôøi hieåu roõ phaùp moân Tònh ñoä thöôøng ñeán khích leä thì ñoù laø ñieàu may maén raát lôùn.

“Neáu y theo nhö treân maø laøm, chaéc chaén seõ vaõng sanh, khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa.”

Laïi hoûi raèng: “Coù neân môøi thaày ñeán duøng thuoác ñieàu trò chaêng?”

QUYEÅN HAÏ

1245

Hoøa thöôïng Thieän Ñaïo ñaùp: “Vieäc môøi thaày ñeán duøng thuoác ñieàu trò vôùi vieäc caàu sanh Tònh ñoä hoaøn toaøn khoâng coù gì trôû ngaïi cho nhau. Nhöng duøng thuoác chæ coù theå trò ñöôïc beänh, khoâng cöùu ñöôïc maïng. Neáu maïng ñaõ döùt, thuoác coù laøm gì ñöôïc? Coøn nhö vieäc gieát haïi vaät maïng ñeå laøm thuoác thì döùt khoaùt khoâng neân laøm.”

Laïi hoûi: “Coøn nhö vieäc caàu khaán, cuùng vaùi thaàn linh thì theá naøo?”

Hoøa thöôïng Thieän Ñaïo noùi: “Maïng ngöôøi daøi ngaén ñaõ ñònh saün töø luùc sanh ra,(1) laøm sao nhôø quæ thaàn keùo daøi theâm ñöôïc? Neáu meâ laàm tin theo taø mî, gieát haïi chuùng sanh cuùng teá quæ thaàn, chæ taêng theâm toäi nghieäp, seõ taùc duïng ngöôïc laïi laøm giaûm bôùt tuoåi thoï. Maïng lôùn neáu ñaõ döùt thì ñaùm quyû nhoû coù laøm gì ñöôïc? Boãng khoâng sinh loøng sôï seät thaät chaúng coù ích gì, cho neân phaûi heát söùc thaän troïng. Neân cheùp laïi vaên naøy treo ôû nôi deã thaáy ñeå thöôøng xem laïi, traùnh tröôøng hôïp ñeán luùc khaån thieát laïi queân maát.

Laïi hoûi: “Nhö ngöôøi caû ñôøi chöa töøng nieäm Phaät, coù theå theo phaùp naøy ñöôïc chaêng?”

Hoøa thöôïng Thieäïn Ñaïo ñaùp raèng: “Phaùp tu naøy duø laø ngöôøi xuaát gia hay taïi gia, nam hay nöõ, ngöôøi chöa töøng nieäm Phaät, neáu laøm theo ñeàu ñöôïc vaõng sanh, chaéc chaén khoâng phaûi nghi ngôø.

“Toâi töøng thaáy nhieàu ngöôøi luùc bình thöôøng nieäm Phaät, leã baùi, phaùt nguyeän caàu sanh Taây phöông, nhöng khi maéc beänh laïi sôï cheát, khoâng coøn noùi gì ñeán vieäc giaûi thoaùt vaõng sanh. Chôø ñeán luùc ngöôøi cheát thaàn khí tieâu tan, (1)

ÔÛ ñaây neân hieåu laø do ñònh nghieäp.

1246

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

maïng soáng ñaõ döùt, thaàn thöùc sa vaøo caûnh giôùi toái taêm, baáy giôø môùi ñaùnh chuoâng nieäm möôøi tieáng Phaät, khaùc naøo nhö ñôïi keû cöôùp ñi roài môùi ñoùng cöûa, coù ích gì ñaâu?

QUYEÅN HAÏ

“Trong khi coøn ñöôïc bình an voâ söï, neân tinh taán nieäm Phaät, heát söùc thoï trì, ñoù laø lo cho vieäc lôùn luùc laâm chung. “Ñoù goïi laø:

“Cöûa cheát laø vieäc lôùn, neân töï mình gaéng söùc môùi ñöôïc.

Chæ moät nieäm sai laàm phaûi chòu khoå trong nhieàu kieáp, coù ai chòu thay cho mình ñöôïc? Haõy suy xeùt kyõ, suy xeùt kyõ!

臨終三疑 慈照宗主,淨土十門告誡云。念佛人,臨終 三疑不生淨土。 一者,疑我生來作業極重,修行日淺,恐不 得生。 二者,疑我欠人債負,或有心願未了,及貪 瞋癡未息,恐不得生。 三者,疑我雖念彌陀,臨 命 終 時 ,恐佛不來 迎接。 有此三疑,因疑成障,失其正念,不得往生。 故念佛之人,切要諦信佛經明旨,勿生疑 心。

1247

Moät ñöôøng loàng loäng ñeán Taây phöông, Thaúng taét veà nhaø khoâng vaán vöông.

Laâm chung tam nghi

Töø Chieáu Toâng chuû, Tònh ñoä thaäp moân caùo giôùi vaân: Nieäm Phaät nhaân, laâm chung tam nghi baát sanh Tònh ñoä.

Nhaát giaû, nghi ngaõ sanh lai taùc nghieäp cöïc troïng, tu haønh nhaät thieån, khuûng baát ñaéc sanh.

Nhò giaû, nghi ngaõ khieám nhaân traùi phuï, hoaëc höõu taâm nguyeän vò lieãu, caäp tham saân si vò töùc, khuûng baát ñaéc sanh.

Tam giaû, nghi ngaõ tuy nieäm Di-ñaø, laâm maïng chung thôøi, khuûng Phaät baát lai nghinh tieáp.

Höõu thöû tam nghi, nhaân nghi thaønh chöôùng, thaát kyø chaùnh nieäm baát ñaéc vaõng sanh.

Coá nieäm Phaät chi nhaân, thieát yeáu ñeá tín Phaät kinh minh chæ, vaät sanh nghi taâm.

1248

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

十六觀經云。至心念南無阿彌陀佛一 聲,滅八十億劫生死重罪。上至一心不亂。下 至十念成功。接向九蓮,令辭五濁。 苟能心心不昧,念念無差,則疑情永斷,決

QUYEÅN HAÏ

1249

Thaäp luïc quaùn kinh vaân: Chí taâm nieäm Nam moâ A-diñaø Phaät nhaát thanh, dieät baùt thaäp öùc kieáp sanh töû troïng toäi. Thöôïng chí nhaát taâm baát loaïn, haï chí thaäp nieäm thaønh coâng, tieáp höôùng cöûu lieân, linh töø nguõ tröôïc.

Caåu naêng taâm taâm baát muoäi, nieäm nieäm voâ sai, taéc nghi tình vónh ñoaïn, quyeát ñònh vaõng sanh.

定往生。

Khaû vò:

可謂。 十萬億程彈指到, 絲毫擬議隔千山。

Thaäp vaïn öùc trình ñaøn chæ ñaùo, Ty haøo nghó nghò caùch thieân san.

44. Ba ñieàu nghi luùc laâm chung

T

rong saùch Tònh ñoä thaäp moân caùo giôùi,(1) ngaøi Töø Chieáu Toâng chuû coù daïy raèng: “Nhöõng ngöôøi nieäm Phaät, neáu luùc laâm chung coù ba ñieàu nghi thì khoâng vaõng sanh Tònh ñoä.

“Thöù nhaát laø nghi mình suoát ñôøi taïo nhieàu nghieäp naëng, vieäc tu haønh chöa ñöôïc bao laâu, coù leõ khoâng ñöôïc vaõng sanh.

“Thöù hai laø nghi mình coøn thieáu nôï ngöôøi, hoaëc coù ñieàu taâm nguyeän chöa laøm xong, loøng tham lam, saân haän, si meâ chöa döùt, coù leõ khoâng ñöôïc vaõng sanh.

(1)

Saùch Loâ sôn Lieân toâng baûo giaùm nieäm Phaät chaùnh haïnh goïi teân taùc phaåm naøy laø Tònh ñoä thaäp moân giaùo giôùi.

“Ba laø nghi mình tuy coù nieäm Phaät A-di-ñaø, nhöng sôï vaøo luùc laâm chung Phaät khoâng ñeán tieáp daãn.

“Do nôi ba moái nghi naøy maø thaønh chöôùng ngaïi, ñeå maát chaùnh nieäm, khoâng ñöôïc vaõng sanh.”

Cho neân, ngöôøi nieäm Phaät caàn phaûi heát loøng tin töôûng vaøo nhöõng gì ñaõ noùi roõ trong kinh Phaät, chôù sinh loøng nghi.

Trong kinh Thaäp luïc quaùn coù daïy: “Chí taâm nieäm moät tieáng Nam moâ A-di-ñaø Phaät coù theå dieät ñöôïc toäi naëng trong taùm möôi öùc kieáp sanh töû. Treân töø haøng thöôïng caên nhaát taâm baát loaïn, döôùi cho ñeán keû haï caên nieäm troøn

1250

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

möôøi tieáng, thaûy ñeàu ñöôïc sinh veà chín phaåm hoa sen,(1) khieán cho lìa boû naêm söï ueá tröôïc.”(2) (1)

Chín phaåm hoa sen: töùc chín baäc vaõng sanh, töø Haï phaåm haï sanh cho ñeán Thöôïng phaåm thöôïng sanh.

(2) Naêm söï ueá tröôïc (Nguõ tröôïc): laø naêm tính chaát baát tònh voán coù ôû theá giôùi Ta-baø naøy, bao goàm: Kieáp tröôïc, Kieán tröôïc, Phieàn naõo tröôïc, Chuùng sanh tröôïc vaø Maïng tröôïc.

臨終四關

QUYEÅN HAÏ

1251

“Neáu coù theå giöõ taâm thöôøng saùng suoát, nieäm thöôøng khoâng thay ñoåi, aét loøng nghi phaûi döùt saïch, chaéc chaén ñöôïc vaõng sanh.

“Coù theå noùi laø: Vöôït ñöôøng vaïn daëm trong thoaùng choác, Moät chuùt loøng nghi, caùch muoân truøng.

Laâm chung töù quan Töù quan giaû, Töø Chieáu Toâng chuû, Tònh ñoä thaäp moân

四關者,慈照宗主,淨土十門告誡云。凡夫 雖有信心念佛,緣爲宿業障重合墮地獄,乘佛 力故於牀枕閒將輕換重。若也因病苦故悔悟 身心,當生淨土也。

caùo giôùi vaân: Phaøm phu tuy höõu tín taâm nieäm Phaät, duyeân

無智之人不了此事,卻言我今念佛又有病 苦,反謗彌陀。因此一念惡心徑入地獄。此是 一關也。

Voâ trí chi nhaân baát lieãu thöû söï, khöôùc ngoân ngaõ kim

二者,雖則持戒念佛,緣爲口談淨土,意戀 娑婆,不求出世善根,爲愛家圜長旺。以致臨 終遭病,怕死貪生,信受童兒呼神喚鬼,燒錢 化馬,殺戮眾生。緣此心邪無佛攝護。因此流 浪,墮落三塗,是二關也。

vò tuùc nghieäp chöôùng troïng, hieäp ñoïa ñòa nguïc, thöøa Phaät löïc coá ö saøng chaåm gian töông khinh hoaùn troïng. Nhöôïc daõ nhaân beänh khoå coá hoái ngoä thaân taâm, ñöông sanh Tònh ñoä daõ. nieäm Phaät höïu höõu beänh khoå, phaûn baùng Di-ñaø. Nhaân thöû nhaát nieäm aùc taâm kính nhaäp ñòa nguïc. Thöû thò nhaát quan daõ.

Nhò giaû, tuy taéc trì giôùi nieäm Phaät, duyeân vò khaåu ñaøm Tònh ñoä, yù luyeán Ta-baø, baát caàu xuaát theá thieän caên, vò aùi gia vieân tröôûng vöôïng. Dó trí laâm chung tao beänh, phaï töû tham sanh, tín thoï ñoàng nhi hoâ thaàn hoaùn quyû, thieâu tieàn hoùa maõ, saùt luïc chuùng sanh. Duyeân thöû taâm taø, voâ Phaät nhieáp hoä. Nhaân thöû löu laõng, ñoïa laïc tam ñoà, thò nhò quan daõ.

1252

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

三者,或因服藥須用酒鯹,或被親情遞相 逼勸。此人無决定信,丧失善根,臨終追赴王 前,任王判斷,是第三關也。 四者,臨終之際,思惟活業,繫綴資財,愛 戀眷屬,心放不下,失卻正念。故於家舍墮鬼 趣中,以爲禍崇,或爲慳犬,或作蛇身,守護家 庭,宛如在日,是爲四關也。 是以楊提刑言。 愛不重不生娑婆, 念不一不生淨土。 誠哉是言。 凡修淨土者,要當酌實,蠲浮思,專想寂,念 念彌陀,全身放下。但能堅此一念,便可碎彼 四關,則淨土蓮臺的非遙矣。 可謂。

QUYEÅN HAÏ

Tam giaû, hoaëc nhaân phuïc döôïc tu duïng töûu tinh, hoaëc bò thaân tình ñeä töông böùc khuyeán. Thöû nhaân voâ quyeát ñònh tín, taùng thaát thieän caên, laâm chung truy phoù vöông tieàn, nhaäm vöông phaùn ñoaùn, thò ñeä tam quan daõ.

Töù giaû, laâm chung chi teá, tö duy hoaït nghieäp, heä chueá tö taøi, aùi luyeán quyeán thuoäc, taâm phoùng baát haï, thaát khöôùc chaùnh nieäm, coá ö gia xaù ñoïa quyû thuù trung, dó vi hoïa suøng, hoaëc vi xan khuyeån, hoaëc taùc xaø thaân, thuû hoä gia ñình, uyeån nhö taïi nhaät, thò vi töù quan daõ.

Thò dó Döông Ñeà Hình ngoân: AÙi baát troïng baát sanh Ta-baø, Nieäm baát nhaát baát sanh Tònh ñoä.

Thaønh tai thò ngoân!

Phaøm tu Tònh ñoä giaû, yeáu ñöông chöôùc thaät, quyeân phuø tö, chuyeân töôûng tòch, nieäm nieäm Di-ñaø, toaøn thaân phoùng haï. Ñaõn naêng kieân thöû nhaát nieäm, tieän khaû toaùi bæ töù quan, taéc Tònh ñoä lieân ñaøi ñích phi dieâu hyõ.

Khaû vò:

一句彌陀無別念, 不勞彈指到西方。

1253

Nhaát cuù Di-ñaø voâ bieät nieäm.

Baát lao ñaøn chæ ñaùo Taây phöông.

1254

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

45. Boán cöûa aûi luùc laâm chung

V

eà boán cöûa aûi, trong saùch Tònh ñoä thaäp moân giaùo giôùi ngaøi Töø Chieáu Toâng chuû coù daïy raèng:

“Keû phaøm phu tuy coù loøng tin nieäm Phaät nhöng do nghieäp chöôùng ngaøy tröôùc coøn naëng, leõ ra phaûi ñoïa vaøo ñòa nguïc, nhôø nöông söùc Phaät neân chæ phaûi chòu beänh taät naèm lieät giöôøng, ñoù laø chuyeån naëng thaønh nheï. Neáu nhaân söï beänh khoå ñoù maø sinh loøng hoái loãi, tænh ngoä thaân taâm, aét seõ ñöôïc vaõng sanh Tònh ñoä.

“Nhöõng keû ngu si khoâng hieåu roõ vieäc aáy neân noùi raèng: ‘Nay mình nieäm Phaät laïi phaûi chòu beänh khoå!’ Lieàn trôû laïi baùng boå ñöùc A-di-ñaø. Do nôi moät nieäm töôûng xaáu aùc ñoù phaûi ñoïa ngay vaøo ñòa nguïc. Ñoù laø cöûa aûi thöù nhaát.

“Thöù hai laø tuy coù trì giôùi nieäm Phaät nhöng chæ noùi Tònh ñoä ngoaøi mieäng maø trong loøng thöôøng tham luyeán choán Ta-baø, khoâng coù söï mong caàu caên laønh xuaát theá, vì tham muoán caûnh nhaø to vöôøn roäng. Ñeán khi laâm chung coù beänh, tham soáng sôï cheát, tin theo nhöõng vieäc ñoàng boùng, caàu thaàn khaán quæ, ñoát giaáy vaøng baïc, gieát haïi chuùng sanh. Do taâm taø mî ñoù neân khoâng coù Phaät ñeán tieáp daãn, nhaân ñoù phaûi troâi noåi, ñoïa vaøo ba ñöôøng aùc.(1) Ñoù laø cöûa aûi thöù nhì.

“Thöù ba laø nhaân khi coù beänh duøng thuoác phaûi coù röôïu, caùc moùn tanh, hoaëc do ngöôøi thaân, anh em nhaø naøi eùp, khuyeân lôn, töï mình laïi khoâng coù yù chí quyeát ñònh neân caên (1)

Ba ñöôøng aùc: ñòa nguïc, ngaï quyû vaø suùc sanh.

QUYEÅN HAÏ

1255

laønh phaûi tieâu maát. Ñeán khi laâm chung bò loâi ñeán tröôùc Dieâm vöông, maëc tình phaùn xöû. Ñoù laø cöûa aûi thöù ba.

“Thöù tö laø ñeán phuùt laâm chung laïi nhôù töôûng ñeán coâng vieäc laøm aên sinh soáng, bò troùi buoäc vaøo tieàn baïc cuûa caûi, luyeán aùi quyeán thuoäc, taâm buoâng thaû khoâng döøng ñöôïc neân maát caû chaùnh nieäm. Vì vaäy maø ôû ngay nôi choán nhaø cöûa cuûa mình ñoïa vaøo caûnh giôùi cuûa loaøi quyû, loaøi thuù, chuoác moái hoïa lôùn, hoaëc sinh laøm con choù tieác cuûa, hoaëc laøm thaân raén, quanh quaån gìn giöõ cöûa nhaø, döôøng nhö ngaøy tröôùc coøn soáng. Ñoù laø cöûa aûi thöù tö.”

Cho neân, oâng Döông Ñeà Hình coù noùi raèng: Khoâng vì naëng luyeán aùi, Chaúng sinh nôi Ta-baø.

Taâm nieäm khoâng chuyeân nhaát, Chaúng sinh veà Tònh ñoä.

Lôøi aáy thaät ñuùng thay!

Ngöôøi tu Tònh ñoä caàn phaûi choïn laáy ñieàu chaân thaät, tröø boû nhöõng yù töôûng vu vô khoâng thaät, moät loøng vaéng laëng, thöôøng nieäm ñöùc Phaät A-di-ñaø, toaøn thaân ñeàu buoâng boû.

Chæ caàn kieân trì giöõ maõi moät nieäm nhö theá, lieàn phaù tan ñöôïc boán cöûa aûi kia, aét toøa sen nôi Tònh ñoä cuõng khoâng coøn xa nöõa.

Coù theå goïi laø: Moät nieäm Di-ñaø khoâng xen taïp, Khaûy tay chaúng nhoïc ñeán Taây phöông.

1256

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

山居百詠

QUYEÅN HAÏ

Sôn cö baùch vònh 1.

山居古鏡久埋塵, 今日重磨氣象新。 痕垢淨除光始現, 分明靣見本來人。

Sôn cö coå kính cöûu mai traàn, Kim nhaät tuøng ma khí töôïng taân.

Ngaán caáu tònh tröø quang thuûy hieän, Phaân minh dieän kieán boån lai nhaân.

2.

山居力學悟禪宗, 日用先須達苦空。 不識本來眞靣目, 拈花微笑丧家風。

Sôn cö löïc hoïc ngoä thieàn toâng, Nhaät duïng tieân tu ñaït khoå khoâng.

Baát thöùc boån lai chaân dieän muïc, Nieâm hoa vi tieáu, taùng gia phong.

3.

山居幽隱白雲深, 學道先當要識心。 大則放之周法界, 卷之則退不容鍼。

Sôn cö u aån baïch vaân thaâm, Hoïc ñaïo tieân ñöông yeáu thöùc taâm. Ñaïi taéc phoùng chi chaâu phaùp giôùi, Quyeán chi taéc thoái baát dung chaâm.

4.

山居學道只求心, 何必區區向外尋。

Sôn cö hoïc ñaïo chæ caàu taâm, Haø taát khu khu höôùng ngoaïi taàm.

1257

1258

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Cöû boä tieän öng ñaêng baûo sôû,

舉步便應登寶所, 莫將黃葉當眞金。

Maïc töông hoaøng dieäp ñaùng chaân kim.

5.

Sôn cö phaûn chieáu khaùn taâm ñieàn,

山居返照看心田, 退步原來是上前。 密密工夫無間斷, 必然叅透祖師禪。

Thoái boä nguyeân lai, thò thöôùng tieàn.

Maät maät coâng phu voâ giaùn ñoaïn, Taát nhieân tham thaáu Toå sö thieàn.

6.

Sôn cö tòch tòch döôõng löông tri,

山居寂寂養良知, 唯在當人自保持。 情念易來爲道念, 果然成佛已多時。

Duy taïi ñöông nhaân töï baûo trì.

Tình nieäm dòch lai vi ñaïo nieäm, Quaû nhieân thaønh Phaät dó ña thì.

7.

Sôn cö xích saùi tònh voâ ai,

山居赤洒淨無埃, 終日如愚養聖胎。 本分生涯誰識得, 世人咸笑我癡獃。

Chung nhaät nhö ngu, döôõng thaùnh thai.

Boån phaän sanh nhai, thuøy thöùc ñaéc?

Theá nhaân haøm tieáu ngaõ si ngai.

8.

山居茅瓦竹爲椽, 守道安貧樂自然。

Sôn cö mao ngoõa truùc vi chuyeân, Thuû ñaïo an baàn laïc töï nhieân.

1259

1260

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Taän nhaät beá quan voâ bieät söï,

盡日閉關無別事, 長伸兩腳枕雲眠。

Tröôøng thaân löôõng cöôùc, chaåm vaân mieân.

9.

Sôn cö phong caûnh dò nhaân gian,

山居風景異人閒, 雲鳥飛行自往還。 物我一如忘彼此, 柴門雖設未嘗關。

Vaân ñieåu phi haønh töï vaõng hoaøn.

Vaät ngaõ nhaát nhö vong bæ thöûû, Saøi moân tuy thieát vò thöôøng quan.

10.

Sôn cö töï coå vieãn hieâu traàn,

山居自古遠囂塵, 絶學無爲閑道人。 風月滿懷竆快活, 高歌一曲和陽春。

Tuyeät hoïc voâ vi nhaøn ñaïo nhaân.

Phong nguyeät maõn hoaøi cuøng khoaùi hoaït, Cao ca nhaát khuùc hoøa döông xuaân.

11.

Sôn cö laõo naïp baùch voâ naêng,

山居老衲百無能, 供佛常然一盞燈。 不假添油光燦爛, 十方世界悉圓明。

Cuùng Phaät thöôøng nhieân nhaát traûn ñaêng.

Baát giaû thieâm du, quang xaùn laïn, Thaäp phöông theá giôùi taát vieân minh.

12.

山居日日是良朝, 糲飯充膓水一瓢。

Sôn cö nhaät nhaät thò löông trieâu, Leä phaïn sung tröôøng, thuûy nhaát bieàu.

1261

1262

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Thuøy thöùc laõo taêng cuøng ñaùo ñeå,

誰識老僧竆到底, 庭前栢樹當香燒。

Ñình tieàn baùch thuï ñaùng höông thieâu.

13.

Sôn cö khoâ ñaïm quaû nhieân cuøng,

山居枯淡果然竆, 掀倒禪牀懶下功。 聖解凡情俱不立, 一輪明月照虛空。

Hieân ñaûo thieàn saøng laõn haù coâng.

Thaùnh giaûi phaøm tình caâu baát laäp, Nhaát luaân minh nguyeät chieáu hö khoâng!

14.

Sôn cö moân yeåm truùc laâm u,

山居門掩竹林幽, 雲自非兮水自流。 守己安貧隨分過, 有人問我只低頭。

Vaân töï phi heà thuûy töï löu.

Thuû kyû an baàn tuøy phaän quaù, Höõu nhaân vaán ngaõ, chæ ñeâ ñaàu.

15.

Sôn cö xuaát nhaäp phoùng ñaàu ñeâ,

山居出入放頭低, 不理人閒是與非。 收拾身心歸故里, 免敎帶水又拖泥。

Baát lyù nhaân gian thò döõ phi.

Thaâu thaäp thaân taâm quy coá lyù, Mieãn giao ñaùi thuûy höïu ñaø neâ!

16.

山居卜築隱巖阿, 免得隨流逐世波。

Sôn cö boác truùc aån nham a, Mieãn ñaéc tuøy löu truïc theá ba.

1263

1264

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Tri tuùc an baàn, thöôøng khoaùi laïc,

知足安貧常快樂, 木人齊唱太平歌。

Moäc nhaân teà xöôùng thaùi bình ca!

17.

Sôn cö caûnh trí laïc thieân thaønh,

山居景致樂天成, 堪嘆閻浮世不平。 逆順是非多利害, 莫如緘口過平生。

Kham thaùn Dieâm-phuø theá baát bình!

Nghòch thuaän, thò phi, ña lôïi haïi, Maïc nhö giam khaåu quaù bình sanh.

18.

Sôn cö döôõng chuyeát ñoä dö nieân.

山居養拙度餘年, 榮辱分明在目前。 實乃世情朝暮改, 必然滄海變桑田。

Vinh nhuïc phaân minh taïi muïc tieàn.

Thaät naõi theá tình trieâu moä caûi, Taát nhieân thöông haûi bieán tang ñieàn.

19.

Sôn cö suùc thuû ñaéc tieän nghi,

山居縮首得便宜, 寂滅身心那個知。 不是偷安唯避禍, 名疆利鎻盡拋離。

Tòch dieät thaân taâm naù caù tri?

Baát thò du an duy tî hoïa, Danh cöông lôïi toûa taän phao ly.

20.

山居無物作生涯, 淡飯黃虀逐日挨。

Sôn cö voâ vaät taùc sanh nhai, Ñaïm phaïn hoaøng teâ truïc nhaät ai.

1265

1266

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Phuù quyù coâng danh phi ngaõ söï,

富貴功名非我事, 得寬懷處且寬懷。

Ñaéc khoan hoaøi xöù thaû khoan hoaøi.

21.

Sôn cö nhaát vò thaùi caên höông,

山居一味菜根香, 物外閑人歲月長。 逐日挨來牽補過, 明朝何必預思量。

Vaät ngoaïi nhaøn nhaân tueá nguyeät tröôøng.

Truïc nhaät ai lai khieân boå quaù, Minh trieâu haø taát döï tö löông?

22.

Sôn cö xuùc xöù theå an nhieân,

山居觸處體安然, 亦可方兮亦可圓。 只有兩般除不得, 饑來契飯困來眠。

Dieäc khaû phöông heà, dieäc khaû vieân.

Chæ höõu löôõng ban tröø baát ñaéc, Cô lai khieát phaïn khoán lai mieân.

23.

Sôn cö voâ söï khaû bình luaän,

山居無事可評論, 日未斜時便掩門。 富貴輸他千萬倍, 清閑還我二三分。

Nhaät vò taø thôøi tieän yeåm moân.

Phuù quyù thaâu tha thieân vaïn boäi, Thanh nhaøn hoaøn ngaõ nhò tam phaân.

24.

山居茅屋兩三閒, 樂道忘情不掩關。

Sôn cö mao oác löôõng tam gian.

Laïc ñaïo vong tình baát yeåm quan.

1267

1268

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Thöôùc taùo nha minh ñaøm Baùt-nhaõ,

鵲噪鴉鳴談般若, 清風明月伴僧閑。

Thanh phong minh nguyeät baïn taêng nhaøn.

25.

Sôn cö nhaát Phaät nhaát lö höông,

山居一佛一爐香, 靜裏乾坤日月長。 渴飲饑飡無別事, 寒來向火煖乘涼。

Tónh lyù caøn khoân nhaät nguyeät tröôøng.

Khaùt aåm, cô xan voâ bieät söï, Haøn lai höôùng hoûa noaõn thöøa löông.

26.

Sôn cö saùi laïc nhieäm ngaâm nga.

山居灑落任吟哦, 飯後茶來遣睡魔。 世上黃金何足貴, 一身安樂値錢多。

Phaïn haäu traø lai khieån thuïy ma.

Theá thöôïng hoaøng kim haø tuùc quyù?

Nhaát thaân an laïc trò tieàn ña.

27.

Sôn cö ñoän tích vaïn duyeân höu,

山居遁迹萬緣休, 失落鞭繩懶看牛。 散誕無拘由我樂, 諸人何不早回頭。

Thaát laïc tieân thaèng laïi khaùn ngöu.

Taùn ñaûn voâ caâu do ngaõ laïc, Chö nhaân haø baát taûo hoài ñaàu?

28.

山居老衲念成灰, 倚杖閑觀松竹梅。

Sôn cö laõo naïp nieäm thaønh hoâi.

YÛ tröôïng nhaøn quan toøng truùc mai.

1269

1270

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Phaät toå thöôïng nhieân do laõn toá,

佛祖尙然猶懶做, 客來只得強相陪。

Khaùch lai chæ ñaéc cöôõng töông boài.

29.

Sôn cö xöû söï xuaát taàm thöôøng,

山居處事出尋常, 莫使身心分外忙。 昔日趙州酬應懶, 王來猶不下禪牀。

Maïc söû thaân taâm phaân ngoaïi mang.

Tích nhaät Trieäu Chaâu thuø öùng laïi, Vöông lai do baát haù thieàn saøng.

30.

Sôn cö thaâm aån beá thieàn quan,

山居深隱閉禪關, 喜得浮生日日閑。 坐聽松風談妙法, 大王嘉饌孰能飡。

Hyû ñaéc phuø sanh nhaät nhaät nhaøn.

Toïa thính toøng phong ñaøm dieäu phaùp, Ñaïi vöông gia soaïn, thuïc naêng xan?

31.

Sôn cö qui aån laïc tieân thieân,

山居歸隱樂先天, 默契眞如教外傳。 大道本來無所染, 莫萌妄念汙心田。

Maëc kheá chaân nhö giaùo ngoaïi truyeàn. Ñaïi ñaïo boån lai voâ sôû nhieãm.

Maïc manh voïng nieäm oá taâm ñieàn.

32.

山居默坐是眞修, 學道無如歇念頭。

Sôn cö maëc toïa thò chaân tu, Hoïc ñaïo voâ nhö yeát nieäm ñaàu.

1271

1272

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Y lyù minh chaâu nguyeân baát thaát,

衣裏明珠原不失, 何須辛苦外邊求。

Haø tu taân khoå ngoaïi bieân caàu.

33.

Sôn cö hoái tích döôõng chaân taâm,

山居晦迹養眞心, 多少狂迷逐外尋。 始信古人言不託, 無絃琴上孰知音。

Ña thieåu cuoàng meâ truïc ngoaïi taàm.

Thuûy tín coå nhaân ngoân baát thaùc, Voâ huyeàn caàm thöôùng thuïc tri aâm?

34.

Sôn cö hoài thuû töï traàm ngaâm,

山居回首自沈吟, 丈鐵焉能博寸金。 海有枯時終見底, 世人至死不知心。

Tröôïng thieát yeân naêng baùc thoán caâm?

Haûi höõu khoâ thì, chung kieán ñeå, Theá nhaân chí töû baát tri taâm.

35.

Sôn cö ngoät toïa khaùp nhö si,

山居兀坐恰如癡, 心地分明了了知。 風作松濤來聒耳, 昂然不顧且歌詩。

Taâm ñòa phaân minh lieãu lieãu tri.

Phong taùc tuøng ñaøo lai quaùt nhó, Ngang nhieân baát coá thaû ca thi.

36.

山居遣興偶成詩, 人若耽詩亦是癡。

Sôn cö khieån höùng ngaãu thaønh thi, Nhaân nhöôïc ñam thi dieäc thò si.

1273

1274

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Sanh töû maïng caên nhö vò ñoaïn,

生死命根如未斷, 莫存知見把心欺。

Maïc toàn tri kieán baû taâm khi.

37.

Sôn cö tuaán hieåm thieåu nhaân ñaêng,

山居峻險少人登, 竹榻跏趺一個僧。 媿我寂寥無伴侶, 自知方寸冷如冰。

Truùc thaùp giaø phu nhaát caù taêng.

Quí ngaõ tòch lieâu voâ baïn löõ, Töï tri phöông thoán laõnh nhö baêng.

38.

Sôn cö laõnh ñaïm Phaät gia phong,

山居冷淡佛家風, 實是身竆道不竆。 無價摩尼人罕識, 可憐對靣不相逢。

Thaät thò thaân cuøng ñaïo baát cuøng.

Voâ giaù ma-ni nhaân haõn thöùc, Khaû laân ñoái dieän baát töông phuøng!

39.

Sôn cö tòch mòch chaùnh töông nghi,

山居寂寞正相宜, 好把良心養片時。 月照寒松明祖意, 箇中能有幾人知。

Haûo baû löông taâm döôõng phieán thì.

Nguyeät chieáu haøn tuøng minh toå yù, Caù trung naêng höõu kyû nhaân tri?

40.

山居風物自天然, 大道昭昭在目前。

Sôn cö phong vaät töï thieân nhieân, Ñaïi ñaïo chieâu chieâu taïi muïc tieàn.

1275

1276

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Baát thöùc toå toâng thaâm maät chæ,

不識祖宗深密旨, 徒勞念佛與叅禪。

Ñoà lao nieäm Phaät döõ tham thieàn!

41.

Sôn cö bao naïp thaùi hö khoâng,

山居包納太虛空, 萬象森羅盡在中。 左右逢原皆佛事, 不消棒喝不施功。

Vaïn töôïng sum la taän taïi trung.

Taû höõu phuøng nguyeân giai Phaät söï, Baát tieâu boång haùt, baát thi coâng.

42.

Sôn cö maëc toïa ngoä chaân khoâng,

山居默坐悟眞空, 一法通來萬法通。 非但我今能達了, 恒沙諸佛體皆同。

Nhaát phaùp thoâng lai vaïn phaùp thoâng.

Phi ñaõn ngaõ kim naêng ñaït lieãu, Haèng sa chö Phaät theå giai ñoàng.

43.

Sôn cö tuøy phaän töùc tu haønh,

山居隨分卽修行, 無慮無憂過此生。 本有眞空非悟得, 聖人亦是強安名。

Voâ löï voâ öu quaù thöû sanh.

Boån höõu chaân khoâng phi ngoä ñaéc, Thaùnh nhaân dieäc thò cöôõng an danh.

44.

山居常撫不絃琴, 一曲無生悅我心。

Sôn cö thöôøng phuû baát huyeàn caàm, Nhaát khuùc voâ sanh duyeät ngaõ taâm.

1277

1278

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Tröïc haï phaûn vaên, vaên töï taùnh,

直下反聞,聞自性, 誰家屋裏沒觀音。

Thuøy gia oác lyù moät Quaùn AÂm?

45.

Sôn cö ñoäc toïa ñaïi huøng phong,

山居獨坐大雄峰, 靣靣軒窻處處通。 雲去雲來遮不住, 一乘高顯太虛空。

Dieän dieän hieân song xöù xöù thoâng.

Vaân khöù vaân lai giaø baát truï, Nhaát thöøa cao hieån thaùi hö khoâng.

46.

Sôn cö khoâng tòch ngoïa thieàn taêng.

山居空寂臥禪僧, 晝夜常持般若經。 始識眾生原是佛, 從來熱水卽寒冰。

Truù daï thöôøng trì Baùt-nhaõ kinh.

Thuûy thöùc chuùng sanh nguyeân thò Phaät, Tuøng lai nhieät thuûy töùc haøn baêng.

47.

Sôn cö dao yeåu töï voâ traàn.

山居遙窈自無塵, 不假修持見本眞。 眞佛何曾離左右, 今人便是舊時人。

Baát giaû tu trì kieán boån chaân.

Chaân Phaät haø taèng ly taû höõu?

Kim nhaân tieän thò cöïu thôøi nhaân.

48.

山居如意任東西, 大道何曾有悟迷。

Sôn cö nhö yù nhieäm ñoâng taây, Ñaïi ñaïo haø taèng höõu ngoä meâ?

1279

1280

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Haûo nhuïc oan sang nan haï thuû,

好肉剜瘡難下手, 鉢盂添柄亦成非。

Baùt vu thieâm bính dieäc thaønh phi.

49.

Sôn cö cao ngoïa thuû thanh hö,

山居高臥守清虛, 飲啄隨緣樂有餘。 不用將心除妄念, 要知忘念卽眞如。

AÅm traùc tuøy duyeân laïc höõu dö.

Baát duïng töông taâm tröø voïng nieäm, Yeáu tri vong nieäm töùc chaân nhö.

50.

Sôn cö tuy thò tieåu mao am,

山居雖是小茅庵, 大道當陽直指南。 莫住化城忘寶所, 重加精進急須叅。

Ñaïi ñaïo ñöông döông tröïc chæ nam.

Maïc truï hoùa thaønh vong baûo sôû, Truøng gia tinh taán caáp tu tham.

51.

Sôn cö cao aån baïch vaân trung,

山居高隱白雲中, 多少盲迷不見蹤。 向外尋眞眞轉遠, 刻舟求劍枉施功。

Ña thieåu manh meâ baát kieán tung.

Höôùng ngoaïi taàm chaân chaân chuyeån vieãn, Khaéc chu caàu kieám uoång thi coâng.

52.

山居平地有深坑, 只貴當人具眼明。

Sôn cö bình ñòa höõu thaâm khanh, Chæ quí ñöông nhaân cuï nhaõn minh.

1281

1282

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Phuïc hoå haøng long giai maït söï,

伏虎降龍皆末事, 法身不動悟無生。

Phaùp thaân baát ñoäng ngoä voâ sanh.

53.

Sôn cö ñoäc xuaát chuùng cao phong,

山居獨出衆高峰, 四壁無依徹骨竆。 說與世人渾不信, 區區只得自消融。

Töù bích voâ y trieät coát cuøng.

Thuyeát döõ theá nhaân hoàn baát tín, Khu khu chæ ñaéc töï tieâu dung.

54.

Sôn cö lieâu laïc ñaïo nhaân gia,

山居寥落道人家, 一種平懷度歲華。 饑喫金牛無米飯, 渴來便飲趙州茶。

Nhaát chuûng bình hoaøi ñoä tueá hoa.

Cô khieát Kim Ngöu voâ meã phaïn, Khaùt lai tieän aåm Trieäu Chaâu traø.

55.

Sôn cö tham hoïc chí coâ cao,

山居叅學志孤高, 爲道忘軀不顧勞。 坐到五更天欲曉, 靑松滴露濕禪袍。

Vò ñaïo vong khu baát coá lao.

Toïa ñaùo nguõ canh thieân duïc hieåu, Thanh tuøng trích loä thaáp thieàn baøo.

56.

山居寄迹暫依棲, 生死何曾有定期。

Sôn cö kyù tích taïm y theâ, Sanh töû haø taèng höõu ñònh kyø?

1283

1284

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Phaân phoù ñöông nhaân cao tröôùc nhaõn,

分付當人高著眼, 急修打點出頭時。

Caáp tu ñaû ñieåm xuaát ñaàu thì.

57.

Sôn cö keát thaûo taïi truøng nham,

山居結草在重巖, 喜得翻身出閙籃。 知足便爲安樂國, 莫敎過分太無慚。

Hyû ñaéc phieân thaân xuaát naùo lam.

Tri tuùc tieän vi An Laïc quoác, Maïc giaùo quaù phaän thaùi voâ taøm.

58.

Sôn cö khoå haïnh nhaát ñaàu ñaø,

山居苦行一頭陀, 廢寢忘飡自琢磨。 了得唯心眞淨土, 方知極樂在娑婆。

Pheá taåm vong xan töï traùc ma.

Lieãu ñaéc duy taâm chaân Tònh ñoä, Phöông tri Cöïc Laïc taïi Ta-baø.

59.

Sôn cö thaéng caûnh dò taàm thöôøng,

山居勝境異尋常, 普示諸人不覆藏。 水鳥樹林宣妙法, 高山平地總西方。

Phoå thò chö nhaân baát phuù taøng.

Thuûy ñieåu thoï laâm tuyeân dieäu phaùp, Cao sôn bình ñòa toång Taây phöông.

60.

山居趺坐一蒲團, 日用工夫在反觀。

Sôn cö phu toïa nhaát boà ñoaøn, Nhaät duïng coâng phu taïi phaûn quan.

1285

1286

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Boån maïng nguyeân thaàn tri laïc xöù,

本命元辰知落處, 舌頭不被別人謾。

Thieät ñaàu baát bò bieät nhaân man.

61.

Sôn cö khaùch ñaùo vaán coâng phu,

山居客到問工夫, 寂照雙忘一字無。 莫恠老僧無法說, 從來懶得起規模。

Tòch chieáu song vong nhaát töï voâ, Maïc quaùi laõo taêng voâ phaùp thuyeát, Tuøng lai laïi ñaéc khôûi qui moâ.

62.

Sôn cö duy trí nhaát thieàn saøng

山居唯置一禪牀, 定裏心忘法亦忘。 臨濟德山施棒喝, 老僧不動見空王。

Ñònh lyù taâm vong phaùp dieäc vong.

Laâm Teá, Ñöùc Sôn thi boång haùt, Laõo taêng baát ñoäng kieán Khoâng vöông.

63.

Sôn cö töï taïi khaû taøng thaân,

山居自在可藏身, 天下知心有幾人。 除卻我家親的子, 世閒宜假不宜眞。

Thieân haï tri taâm höõu kyû nhaân?

Tröø khöôùc ngaõ gia thaân ñích töû, Theá gian nghi giaû baát nghi chaân.

64.

山居塵垢不相侵, 自在逍遙樂道心。

Sôn cö traàn caáu baát töông xaâm, Töï taïi tieâu dieâu laïc ñaïo taâm.

1287

1288

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Thöû söï nhaân nhaân giai khaû hoïc,

此事人人皆可學, 本來非古亦非今。

Boån lai phi coå dieäc phi kim.

65.

Sôn cö cuøng lyù töï hoan ngaâu,

山居竆理自歡娛, 不被虛名幻相拘。 三教本來同一體, 非僧非道亦非儒。

Baát bò hö danh aûo töôùng caâu.

Tam giaùo boån lai ñoàng nhaát theå, Phi taêng phi ñaïo dieäc phi nho!

66.

Sôn cö tónh ñòa aùm ta hu,

山居靜地暗嗟吁, 紅紫紛紛反亂朱。 要識先天皆此理, 谷神太極卽眞如。

Hoàng töû phaân phaân phaûn loaïn chaâu.

Yeáu thöùc tieân thieân giai thöû lyù, Coác thaàn, thaùi cöïc töùc chaân nhö.

67.

Sôn cö nhaøn xöù nhaïo thanh u,

山居閑處樂清幽, 散慮逍遙得自由。 沈默寂寥情念盡, 晝眠夜寐萬緣休。

Taùn löï tieâu dieâu ñaéc töï do.

Traàm maëc tòch lieâu tình nieäm taän, Truù mieân daï mî vaïn duyeân höu.

68.

山居空寂學無爲, 過去因緣莫要追。

Sôn cö khoâng tòch hoïc voâ vi, Quaù khöù nhaân duyeân maïc yeáu truy.

1289

1290

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Hieän taïi thöôïng öng voâ sôû truï,

現在尙應無所住, 未來豈可預前思。

Vò lai khôûi khaû döï tieàn tö?

69.

Sôn cö maëc toïa döôõng hy di,

山居默坐養希夷, 額下藏珠要寶持。 開口向人言不得, 點頭唯許自家知。

Ngaïch haï taøng chaâu yeáu baûo trì.

Khai khaåu höôùng nhaân ngoân baát ñaéc, Ñieåm ñaàu duy höùa töï gia tri.

70.

Sôn cö ñoäc laïc töï gia tri,

山居獨樂自家知, 左右逢原任所之。 心地若能無罣礙, 何妨說偈與吟詩。

Taû höõu phuøng nguyeân nhaäm sôû chi.

Taâm ñòa nhöôïc naêng voâ quaùi ngaïi, Haø phöông thuyeát keä döõ ngaâm thi?

71.

Sôn cö coâ huyùnh taïi cao nhai,

山居孤迥在高崖, 嘯月吟風稱我懷。 堪嘆世人全不省, 一輪眞性永沈埋。

Khieáu nguyeät ngaâm phong xöùng ngaõ hoaøi.

Kham thaùn theá nhaân toaøn baát tænh, Nhaát luaân chaân taùnh vónh traàm mai.

72.

山居無事不開門, 獨坐竆心泯見聞。

Sôn cö voâ söï baát khai moân, Ñoäc toïa cuøng taâm maãn kieán vaên.

1291

1292

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Chæ tröôùng mai hoa toøng nguyeät chieáu,

紙帳梅花松月照, 人閒別是一乾坤。

Nhaân gian bieät thò nhaát caøn khoân.

73.

Sôn cö thaâm vieãn loä ñieàu ñieàu,

山居深遠路迢迢, 大道無形本寂寥。 日裏清風頻掃地, 夜來明月掛松梢。

Ñaïi ñaïo voâ hình boån tòch lieâu.

Nhaät lyù thanh phong taàn taûo ñòa, Daï lai minh nguyeät quaûi tuøng sao.

74.

Sôn cö ñoäc laäp theá saøm nham,

山居獨立勢巉嵒, 明月清風一擔擔。 問我西來何此意, 前三三與後三三。

Minh nguyeät thanh phong nhaát ñaûm ñam.

Vaán ngaõ Taây lai haø toå yù?

Tieàn tam tam döõ haäu tam tam.

75.

Sôn cö thöôøng baû chaùnh moân khai,

山居常把正門開, 大道當機任客來。 若得老僧親勘過, 人人可作棟梁材。

Ñaïi ñaïo ñöông cô nhaäm khaùch lai.

Nhöôïc ñaéc laõo taêng thaân khaùm quaù, Nhaân nhaân khaû taùc ñoáng löông taøi.

76.

山居欲入覓天眞, 先讀開蒙上大人。

Sôn cö duïc nhaäp mòch thieân chaân, Tieân ñoäc khai moâng thöôïng ñaïi nhaân.

1293

1294

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Ñoäc ñaùo lao quan tri leã xöù,

讀到牢關知禮處, 十方世界現全身。

Thaäp phöông theá giôùi hieän toaøn thaân.

77.

Sôn cö thaâm aån baïch vaân oâi,

山居深隱白雲隈, 風入松林震法雷。 驚動世閒昏睡漢, 速開兩眼莫徘徊。

Phong nhaäp toøng laâm chaán phaùp loâi.

Kinh ñoäng theá gian hoân thuïy haùn, Toác khai löôõng nhaõn maïc boài hoài.

78.

山居高照日先來, 直下承當眼便開。 明了一乘圓教旨, 何勞又去訪天台。

Sôn cö cao chieáu nhaät tieân lai, Tröïc haï thöøa ñöông nhaõn tieän khai.

Minh lieãu nhaát thöøa vieân giaùo chæ, Haø lao höïu khöù phoûng Thieân thai.

79.

山居四畔起烟霞, 石鼎焚香誦法華。 三界無安如火宅, 老僧長駕白牛車。

Sôn cö töù baïn khôûi yeân haø, Thaïch ñænh phaàn höông tuïng Phaùp hoa.

Tam giôùi voâ an nhö hoûa traïch, Laõo taêng tröôøng giaù baïch ngöu xa.

80.

山居夜半子規啼, 瀑布巖前瀉碧溪。

Sôn cö daï baùn töû qui ñeà, Boäc boá nham tieàn taû bích kheâ.

1295

1296

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Vò ñaùo taän kinh sôn hieåm tuaán,

未到盡驚山險峻, 曾來方識路高低。

Taèng lai phöông thöùc loä cao ñeâ.

81.

Sôn cö höu baû töï taâm man,

山居休把自心瞞, 始識登高眼界寬。 放去大千遮不住, 收來祗在一毫端。

Thuûy thöùc ñaêng cao nhaõn giôùi khoan.

Phoùng khöù ñaïi thieân giaø baát truï, Thaâu lai chi taïi nhaát haøo ñoan.

82.

山居知識異常倫, 明鏡當臺辨驗人。 妍醜難瞞都照出, 本來明鏡絶疎親。

Sôn cö tri thöùc dò thöôøng luaân, Minh kính ñöông ñaøi bieän nghieäm nhaân.

Nghieân xuù nan man ñoâ chieáu xuaát, Boån lai minh kính tuyeät sô thaân.

83.

山居峭壁凛然寒, 寶劍當軒孰敢看。 外道邪魔俱腦裂, 老僧禪定正輕安。

Sôn cö tieãu bích laãm nhieân haøn, Baûo kieám ñöông hieân thuïc caûm khan?

Ngoaïi ñaïo taø ma caâu naõo lieät, Laõo taêng thieàn ñònh chaùnh khinh an.

84.

山居別是一家風, 不與人閒趣味同。

Sôn cö bieät thò nhaát gia phong, Baát döõ nhaân gian thuù vò ñoàng.

1297

1298

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Moäc maõ boân teâ thieân ngoaïi khöù,

木馬奔嘶天外去, 沓無音信絶行蹤。

Ñaïp voâ aâm tín tuyeät haønh tung.

85.

Sôn cö loä hieåm tín nan thoâng,

山居路險信難通, 瞎漢焉能達此宗。 只許作家施手段, 相逢盡在不言中。

Haït haùn yeân naêng ñaït thöû toâng?

Chæ höùa taùc gia thi thuû ñoaïn, Töông phuøng taän taïi baát ngoân trung.

86.

山居客到問禪宗, 始覺從前錯用功。 開口以知來歷處, 可憐不識悟眞心。

Sôn cö khaùch ñaùo vaán thieàn toâng, Thuûy giaùc tuøng tieàn thaùc duïng coâng.

Khai khaåu dó tri lai lòch xöù, Khaû laân baát thöùc ngoä chaân khoâng.

87.

山居悟得一眞空, 那問南宗與北宗。 如意寶珠持在手, 光明何處不圓通。

Sôn cö ngoä ñaéc nhaát chaân khoâng, Naù vaán Nam toâng döõ Baéc toâng?

Nhö yù baûo chaâu trì taïi thuû, Quang minh haø xöù baát vieân thoâng?

88.

山居學道未爲艱, 唯有安心守道難。

Sôn cö hoïc ñaïo vò vi gian, Duy höõu an taâm thuû ñaïo nan.

1299

1300

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Baùch xích can ñaàu truøng taán boä,

百尺竿頭重進步, 一槌打碎祖師關。

Nhaát chuøy ñaû toaùi Toå sö quan.

89.

Sôn cö hoài thuû thaùn quy dö,

山居回首歎歸歟, 識破元來總是虛。 莫去沿門竆乞食, 自家衣裏有明珠。

Thöùc phaù nguyeân lai toång thò hö.

Maïc khöù duyeân moân cuøng khaát thöïc, Töï gia y lyù höõu minh chaâu.

90.

山居清苦不奢華, 客到蒿湯便當茶。 具眼舌頭知味好, 通身灑落早歸家。

Sôn cö thanh khoå baát xa hoa, Khaùch ñaùo hao thang tieän ñaùng traø.

Cuï nhaõn thieät ñaàu tri vò haûo, Thoâng thaân saùi laïc taûo quy gia.

91.

山居常隱白雲閒, 道在其中意自閑。 公案現成人不識, 外循枝葉強追攀。

Sôn cö thöôøng aån baïch vaân gian, Ñaïo taïi kyø trung yù töï nhaøn.

Coâng aùn hieän thaønh nhaân baát thöùc, Ngoaïi tuaàn chi dieäp cöôõng truy phan!

92.

山居黃葉逐風飄, 手握空拳亦不消。

Sôn cö hoaøng dieäp truïc phong phieâu, Thuû aùc khoâng quyeàn dieäc baát tieâu.

1301

1302

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Phaät toå chæ truyeàn gia lyù söï,

佛祖只傳家裏事, 逢人懶得口嘮叨。

Phuøng nhaân laõn ñaéc khaåu lao thao.

93.

Sôn cö dieäp laïc taát qui caên,

山居葉落悉歸根, 獨露眞常顯法身。 此事不明多費力, 百城烟水渺無垠。

Ñoäc loä chaân thöôøng hieån phaùp thaân.

Thöû söï baát minh ña phí löïc, Baù thaønh yeân thuûy mieåu voâ ngaân.

94.

山居道者有何能, 法法全彰最上乘。 瞬目揚眉皆祖意, 拈椎竪拂亦眞情。

Sôn cö ñaïo giaû höõu haø naêng?

Phaùp phaùp toaøn chöông toái thöôïng thaèng.

Thuaán muïc döông my giai Toå yù, Nieâm chuøy thuï phaát dieäc chaân tình.

95.

山居覆屋只苫茅, 冷淡清虛絶世交。 一片白雲橫谷口, 幾多歸鳥盡迷巢。

Sôn cö phuù oác chæ thieâm mao, Laõnh ñaïm thanh hö tuyeät theá giao.

Nhaát phieán baïch vaân hoaønh coác khaåu, Kyû ña qui ñieåu taän meâ saøo!

96.

山居渾不厭居山, 就樹誅茅縛半閒。

Sôn cö hoàn baát yeám cö sôn, Töïu thuï tru mao phöôïc baùn gian.

1303

1304

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Nhaát caù laõo taêng du thò traùch,

一個老僧猶是窄, 豈容俗客到禪關。

Khôûi dung tuïc khaùch ñaùo thieàn quan?

97.

Sôn cö kieán ñaïo dó vong sôn,

山居見道已忘山, 萬法由來本自閑。 南北東西渾不辨, 此身常寂太虛閒。

Vaïn phaùp do lai boån töï nhaøn.

Nam baéc ñoâng taây hoàn baát bieän, Thöû thaân thöôøng tòch thaùi hö gian.

98.

山居滿目是靑山, 峻疉崎嶇行路難。 行到水竆山盡處, 自然得寶不空還。

Sôn cö maõn muïc thò thanh sôn, Tuaán ñieäp kyø khu haønh loä nan.

Haønh ñaùo thuûy cuøng sôn taän xöù, Töï nhieân ñaéc baûo baát khoâng hoaøn.

99.

山居亦在苦娑婆, 百歲光陰一刹那。 盡此報身生極樂, 前頭險路已無多。

Sôn cö dieäc taïi khoå Ta-baø, Baù tueá quang aâm nhaát saùt-na.

Taän thöû baùo thaân sanh Cöïc Laïc, Tieàn ñaàu hieåm loä dó voâ ña.

100.

山居獨處樂天眞, 明月清風轉法輪。

Sôn cö ñoäc xöû laïc thieân chaân, Minh nguyeät thanh phong chuyeån phaùp luaân.

1305

1306

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1307

Nhaát ñaïi taïng kinh ñoâ thuyeát taän,

一大藏經都說盡, 不知誰是箇中人。

Baát tri thuøy thò caù trung nhaân!

Toâng Boån aån cö keä

宗本隱居偈 山居靜裏悟眞空, 普勸人閒淨土功。 一顆髻珠親受得,

Sôn cö tónh lyù ngoä chaân khoâng,

雲林隱者遠相從。

Vaân laâm aån giaû vieãn töông tuøng.

Phoå khuyeán nhaân gian Tònh ñoä coâng.

Nhaát khoûa keá chaâu thaân thoï ñaéc,

PHUÏ LUÏC Traêm baøi thô vònh ñôøi soáng nôi nuùi saâu

N

gaøi Toâng Boån trong khi aån cö nôi nuùi saâu coù ngaãu höùng tröôùc taùc 100 baøi thô vònh ñôøi soáng aån cö tu taäp, moãi baøi ñeàu baét ñaàu baèng hai chöõ Sôn cö, neân goïi laø Sôn cö baùch vònh, ñöôïc ñöa vaøo laøm phuï luïc cuûa quyeån haï.

Nguyeân taùc coøn coù phaàn lôøi tuïng theo sau caùc baøi thô,(1) nhöng chuùng toâi cho raèng töï thaân caùc baøi thô ñaõ haøm chöùa yù muoán dieãn ñaït cuûa taùc giaû, neân ñaõ löôïc ñöa caùc baøi tuïng vaøo chung vôùi caùc chuù giaûi. Hy voïng nhö vaäy seõ giuùp cho vieäc tieáp nhaän yù thô khaùch quan hôn, traùnh ñöôïc aûnh höôûng cuûa caùc lôøi tuïng.

(1)

Phaàn lôøi tuïng naøy khoâng phaûi do ngaøi Toâng Boån tröôùc taùc, maø ñöôïc theâm vaøo sau naøy.

1.

Nuùi cao, göông cuõ laém buïi traàn, Nay thöôøng lau röûa, saéc trong ngaàn.

Buïi traàn ñaõ saïch, vaàng saùng hieän, Maët muõi xöa nay thaáy roõ daàn.(1) 2.

Nuùi cao, gaéng hoïc roõ thieàn toâng, Ngaøy ngaøy suoát thaáu leõ khoå, khoâng.

(1)

Choã saùng suoát toû ngoä cuûa ngöôøi tu taäp trong nuùi saâu khoâng phaûi töø ngoaøi coù ñöôïc hay ngaøy nay môùi coù, chính thaät laø söï saùng suoát voán coù töø xöa nay, chæ vì buïi traàn che laáp maø khoâng hieån baøy, nay nhôø söï tu taäp “lau röûa” thöôøng xuyeân maø maët göông trôû laïi saùng roõ nhö xöa.

1308

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Maët thaät xöa nay neáu khoâng bieát,

1309

6.

Nhìn hoa cöôøi mæm, ñaïo chaúng ñoàng.

Nuùi cao, vaéng laëng döôõng taùnh trôøi,

(1)

3.

Chæ neân gìn giöõ chaúng buoâng lôi.

Nuùi cao, maây traéng maáy taàng saâu,

Kheùo chuyeån nieäm tình thaønh nieäm ñaïo,

Roõ bieát chaân taâm aáy ñaïo maàu.

Leõ ra thaønh Phaät ñaõ bao ñôøi.(1)

Môû ra phuû troïn toaøn coõi phaùp,

7.

Thaâu veà kim nhoû chaúng loït ñaàu.(2)

Nuùi cao, phuûi saïch heát buïi traàn,

4.

Ngaøy thaùng ngu ngô, döôõng taùnh chaân.

Nuùi cao, hoïc ñaïo chæ caàu taâm,

Ai bieát ñoù thaät laø nghieäp soáng,

Ngoaøi taâm ñöøng nhoïc söùc truy taàm.

Keû theá cöôøi cheâ baûo ngu ñaàn.(2)

Caát böôùc thaúng leân toøa Chaùnh giaùc,

8.

Vaøng roøng, laù uùa chôù so nhaàm!(3)

Nuùi cao, am nhoû lôïp coû tranh,

5.

Nuùi cao, quay laïi xeùt töï taâm,

Giöõ ñaïo, an nhieân vui töï thaønh.

Moät böôùc lui veà, ñöôøng tröôùc thoâng.

Suoát ngaøy cöûa ñoùng, khoâng vieäc khaùc,

Coâng phu mieân maät ñöøng giaùn ñoaïn,

Goái maây naèm nguû, duoãi thaúng chaân.(3)

Thieàn yù Toå sö aét roõ thoâng.(4)

9.

Nuùi cao, phong caûnh khaùc coõi traàn,

(1)

Leõ coát yeáu cuûa ngöôøi tu taäp laø thaáu suoát leõ khoå, khoâng; nhaän bieát ñöôïc chaân taâm thanh tònh thöôøng toàn. Neáu khoâng ñöôïc nhö vaäy, duø coù baøy ra caùi töôùng “nhìn hoa mæm cöôøi” nhö ngaøi Ca-dieáp thuôû xöa cuõng chaúng coù yù nghóa gì.

(2) Roõ bieát chaân taâm laø yeâu caàu tröôùc tieân cuûa ngöôøi hoïc ñaïo. Chaân taâm aáy chaúng nhöõng thöôøng thanh tònh saùng suoát (theå) maø coøn coù coâng naêng bieán thoâng khaép phaùp giôùi, cho ñeán saâu kín nhoû nhieäm khoâng gì baèng (duïng).

(3) Nhaän bieát chaân taâm laø yeáu chæ cuûa ngöôøi hoïc ñaïo, neân ñöøng chaïy theo nhöõng tri kieán beân ngoaøi maø mong roõ bieát ñöôïc taâm. Ngöôøi tu phaûi moät ñöôøng thaúng tôùi söï giaùc ngoä chaân thaät laø quaû vò Phaät, ñöøng nhaàm laãn vôùi nhöõng quaû vò phöông tieän cuûa haøng nhò thöøa, voán cuõng gioáng nhö chieác laù vaøng ñöôïc ngöôøi ta duøng khi doã treû con maø baûo ñoù laø vaøng.

(4) Trong vieäc tu taäp thì hoài quang phaûn chieáu laø ñieàu heát söùc quan troïng. Tuy noùi lui veà quaùn saùt töï taâm maø thaät ra chính laø vöôït leân phía tröôùc treân con ñöôøng tu taäp. Neáu coù theå coâng phu mieân maät khoâng giaùn ñoaïn nhö vaäy thì chaéc chaén seõ roõ thoâng ñöôïc yeáu chæ cuûa chö Toå.

Maây bay, chim hoùt, töï xoay vaàn.

(1)

Vieäc tu taäp laø nuoâi döôõng taùnh chaân thaät saùng suoát, khoâng phuùt buoâng thaû theo traàn caûnh, nhôø ñoù maø moãi nieäm chaïy theo phaøm tình ñeàu ñöôïc chuyeån thaønh nieäm töôûng ñaïo phaùp. Neáu quaû thuaàn thuïc nhö theá thì ñaõ thaønh Phaät töø laâu roài!

(2) Ngöôøi tu taäp nhaän bieát ñöôïc chaân taùnh saùng suoát cuõng gioáng nhö ngöôøi caâm naèm moäng, tuy roõ bieát maø khoâng theå noùi cho ai bieát, neân moïi ngöôøi ñeàu cho laø ngu ñaàn.

(3) Cuoäc soáng thanh baàn tuy khoâng coù nhöõng tieän nghi theá tuïc nhöng loøng giöõ theo chaùnh ñaïo neân töï nhieân vui veû, thoaûi maùi. Cöûa saùu caên ñaõ ñoùng, traàn caûnh khoâng loái vaøo, neân maëc tình nghæ ngôi thanh thaûn maø loøng vaãn khoâng thieáu söï tinh taán tu taäp.

1310

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Ta, ngöôøi moät leõ, queân phaân bieät, Cöûa saøi

(1)

1311

13.

tuy coù, thöôøng môû toang.

Nuùi cao, ngheøo kieát soáng khoâ khan,

(2)

Giöôøng thieàn nghieâng ngaû löôøi söûa sang,

10.

Nuùi cao, huyeân naùo vaéng töø laâu,

Thaùnh phaøm hai coõi ñeàu queân saïch,

Taêng nhaøn, döùt hoïc, laøm chi ñaâu?

Moät vaàng traêng saùng giöõa roãng rang.(1)

Moät buïng gioù traêng, vui thoûa thích,

14.

Hoøa aùnh xuaân noàng, haùt maáy caâu.

Nuùi cao, cöûa kheùp, röøng tre toái,(2)

(3)

Maëc tình nöôùc chaûy vôùi maây troâi.

11.

Nuùi cao, laõo naïp chaúng taøi tình,

Vui soáng phaän ngheøo, thöôøng an oån,

Cuùng Phaät ngoïn ñeøn, thaép lung linh.

Coù ai ñeán hoûi, cuùi ñaàu thoâi.(3)

Khoâng ñôïi theâm daàu, ñeøn vaãn saùng,

15.

Möôøi phöông theá giôùi thaûy quang minh.

Nuùi cao, löng thaúng böôùc ra vaøo,

(4)

Vieäc ñôøi phaûi quaáy, khoaùt tay chaøo.

12.

Nuùi cao, moãi ngaøy ñeàu ngaøy toát,

Thaân taâm moät moái veà queâ cuõ,

Côm löùc buïng no, nöôùc moät voác.

Chaúng ai sai khieán chuyeän taàm phaøo.(4)

Ai bieát laõo taêng ngheøo ñaùo ñeå,

16.

Caây baùch tröôùc saân laøm höông ñoát.

Nuùi cao, hang ñaù aån beân trôøi,

(5)

Khoûi cuoán troâi theo ngoïn soùng ñôøi.

(1)

Cöûa saøi, nghóa laø cöûa ñan keát baèng coû, nhöng thöôøng duøng ñeå chæ caùnh cöûa goã ñôn sô cuûa nhaø ngheøo. Truyeän Kieàu caâu 529-530: “Cöûa saøi vöøa ngoû then hoa, gia ñoàng vaøo göûi thö nhaø môùi sang.”

(2) Traàn caûnh qua laïi tuøy duyeân beân ngoaøi khoâng maûy may aûnh höôûng ñeán ngöôøi tu, vì chaúng coøn phaân bieät giöõa ta vôùi ngöôøi hay ta vôùi caûnh. Cuoäc soáng trôû neân an nhieân töï taïi, cuõng chaúng coù chi ñeå phoøng bò, giöõ gìn, neân cöûa thöôøng ñeå ngoû chaúng caøi then.

(3) Ngöôøi tu taäp trong nuùi saâu xa traàn caûnh, döùt caùi hoïc tri kieán, khoâng coøn vieäc chi phaûi laøm neân ra veû an nhaøn töï taïi, soáng hoøa ñieäu vôùi thieân nhieân, töï laáy laøm vui thích.

(4) Thaép leân moät ngoïn ñeøn nhoû nhoi cuùng Phaät, duø chaúng coù taøi caùn gì nhöng do nôi taâm thöùc ñaõ saïch moïi traàn caáu neân ngoïn ñeøn khoâng caàn daàu vaãn töï chieáu saùng, laïi chieáu aùnh saùng ra khaép caû möôøi phöông theá giôùi.

(5) Cuoäc soáng giöõa nuùi saâu tuy khoâng coù gì khaùc hôn côm löùc nöôùc trong, nhöng ngaøy naøo cuõng laø ngaøy toát, duø khoâng coù höông ñoát cuùng Phaät thì ñaõ saün coù caây baùch tröôùc saân thay vaøo.

(1)

Trong taâm thöùc khoâng coøn döïng laäp nhöõng coõi phaøm, coõi thaùnh phaân bieät nhau, chæ coù moät vaàng traêng tueä giaùc soi chieáu giöõa hö khoâng roãng rang, neân nhöõng vieäc taàm thöôøng cuûa theá tuïc khoâng coøn laøm mình quan taâm ñeán.

(2) Caâu naøy laáy yù töø moät caâu thô cuûa Hoái Am: “Moân yeåm truùc laâm u.”

(3) Cuoäc soáng duø nhìn döôùi maét theá nhaân laø ngheøo tuùng chaúng coù chi, nhöng ngöôøi tu taäp luoân vui thích vaø an oån. Nöôùc chaûy maây troâi ñeàu thuaän theo thôøi tieát nhaân duyeân tan hôïp, vaäy khi coù ngöôøi hoûi ñaïo coøn bieát noùi theâm ñieàu gì nöõa? Neân chæ cuùi ñaàu thoâi!

(4) Nhöõng vieäc thò phi cuûa nhaân gian ñeàu khoâng coøn vöôùng baän neân chaúng coù gì troùi buoäc, chaúng coù gì khieán mình phaûi khom löng uoán goái, chæ ñem heát caû thaân taâm höôùng veà coäi nguoàn queâ cuõ ñeå ñaït ñeán söï giaûi thoaùt chaân thaät roát raùo.

1312

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Bieát ñuû, thöôøng vui, ngheøo an oån,

20.

Nuùi cao, chaúng laáy gì sinh nhai, Côm nhaït, muoái döa taïm qua ngaøy.

Phuù quyù coâng danh khoâng maøng ñeán, Ñöôïc luùc khoan thai cöù khoan thai.(1)

Ngöôøi goã cuøng ta haùt neân lôøi.

(1)

17.

Nuùi cao, vui ñeïp töï caûnh trôøi, Thöông thay coõi theá roái bôøi bôøi.

21.

Phaûi, quaáy, ngöôïc, xuoâi... nhieàu lôïi haïi,

Nuùi cao, aên cuû vôùi rau hoaøi, Ngöôøi nhaøn thoaùt vaät thaùng naêm daøi.

Ngaøy qua cöù söûa daàn loãi cuõ, Lo tröôùc laøm chi vieäc saùng mai?(2)

Sao baèng ngaäm mieäng soáng heát ñôøi.(2) 18.

Nuùi cao, taøi vuïng soáng qua ngaøy, Vinh, nhuïc baøy ra tröôùc maét ñaây.

22.

Vieäc ñôøi sôùm toái ñaø xoay chuyeån,

Nuùi cao, ñaâu cuõng töï thích nghi, Troøn, vuoâng ñeàu ñöôïc chaúng ngaïi chi.

Chæ coøn hai vieäc khoâng sao döùt: Luùc ñoùi phaûi aên, meät nguû khì.(3)

Laï chi bieån hoùa ruoäng daâu ñaày.(3) 19.

Nuùi cao, soáng aån thanh thaûn thay, Thaân taâm vaéng laëng, maáy ai hay?

23.

Chaúng phaûi caàu an, chæ traùnh hoïa,

Nuùi cao, chaúng coù vieäc chi baøn,

Lôïi danh troùi buoäc döùt töø nay.(4)

Maët trôøi chöa khuaát, cöûa kheùp ngang.

Phuù quyù thua ngöôøi muoân vaïn ñieåm,

(1)

Soáng giöõa thieân nhieân, hoøa quyeän cuøng ñaát trôøi, ra khoûi söï cuoán huùt cuûa theá tuïc neân coù ñöôïc nieàm vui thöôøng toàn, bieát ñuû vaø an oån trong caûnh ñaïm baïc thanh nhaøn. Soáng ñöôïc nhö theá thì ngöôøi goã cuõng haùt leân ñöôïc khuùc ca bình an voâ söï.

(2) Vui caûnh thieân nhieân taïo hoùa saün daønh cho maø thöông keû xuoâi ngöôïc bon chen nôi theá tuïc, nhöng duø vaäy cuõng khoâng baèng ngaäm mieäng soáng yeân vì trong choã thò phi aáy noùi ra laïi coù ích gì?

(3) Cuoäc soáng aån cö treân nuùi cao khoâng caàn phaûi baøy ra choã kheùo leùo cho ngöôøi bieát, neân thöôøng nuoâi döôõng caùi “taøi vuïng” cuûa chính mình. Vieäc ñôøi vinh, nhuïc, ñöôïc, thua ñeàu saün baøy tröôùc maét, chæ taïi ngöôøi ñôøi khoâng chòu thaáy ñoù thoâi, nhö leõ thöôøng xöa nay, ñeán bieån caû laâu ngaøy coøn hoùa thaønh ruoäng daâu xanh toát!

(4) Nhôø thu mình soáng nôi vaéng veû maø ñöôïc söï thanh thaûn khoâng troùi buoäc.

Giöõ thaân taâm vaéng laëng, chöa noùi ñeán vieäc ñöôïc an oån, chæ caàn khoâng maéc phaûi bao nhieâu tai hoïa cuûa cuoäc thò phi, cuõng ñaõ ñuû ñeå cuoäc soáng naøy coù yù nghóa hôn nhieàu roài.

1313

Hôn ñöôïc vaøi phaân caùi söï nhaøn!(4) 24.

Nuùi cao, leàu coû vaøi ba gian, Vui ñaïo queân tình, cöûa môû toang.

(1)

Luïc toå daïy: “Xöa nay khoâng moät vaät, choã naøo baùm buïi traàn.” Coù theå noùi nhö vaäy laø ñöôïc choã khoan thai khoâng lo nghó.

(2) Chæ caàn moãi ngaøy ñeàu xeùt mình ñeå töï söûa loãi. Ñöôïc vaäy thì vieäc saùng ngaøy mai ñaâu caàn lo lieäu tröôùc?

(3) Gaëp vieäc tieáp caûnh thaûy ñeàu an nhieân voâ ngaïi, vì sao coøn coù hai vieäc khoâng theå döùt?

(4) Phuù quyù chaúng hôn ñöôïc ngöôøi khaùc, nhöng cuõng hôn ñöôïc ñoâi chuùt thanh nhaøn. Bình taâm xeùt kyõ, coøn coù gì hôn ñöôïc söï thanh nhaøn aáy chaêng?

1314

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Quaï keâu, chim hoùt, lôøi Baùt-nhaõ,

29.

Traêng trong gioù maùt baïn taêng nhaøn.

Nuùi cao, ñôøi soáng vöôït leõ thöôøng,

(1)

Thaân taâm chôù ñeå vieäc ngoaøi vöông.

25.

Nuùi cao, moãi Phaät moät loø höông,

Ngaøy tröôùc Trieäu Chaâu löôøi ñoái ñaùp,

Ñaát trôøi yeân tònh thaùng ngaøy nöông.

Vua ñeán coøn khoâng xuoáng khoûi giöôøng.(1)

Ñoùi aên, khaùt uoáng, khoâng vieäc khaùc,

30.

Laïnh söôûi, noùng chôø gioù boán phöông.

Nuùi cao, aån kín, cöûa kheùp ngang,

(2)

Möøng ñöôïc ngaøy qua chaúng roän raøng.

26.

Nuùi cao, raûnh roãi tuøy ngaâm nga,

Gioù thoaûng röøng thoâng, lôøi dieäu phaùp,

Côm xong, muoán tænh nhaáp nguïm traø.

Maáy ai ñöôïc höôûng tieäc vua ban?(2)

Coõi theá vaøng roøng ñaâu ñuû quyù,

31.

Ñöôïc soáng an vui aáy môùi laø...

Nuùi cao, veà aån vui taùnh trôøi,

(3)

Vaéng laëng chaân nhö kheá hôïp roài.

27.

Nuùi cao, soáng aån döùt muoân caâu,

Ñaïo lôùn xöa nay khoâng choã nhieãm,

Roi maát, theâm löôøi vieäc giöõ traâu.

Chæ döøng voïng nieäm, saùng taâm thoâi.(3)

Thaû ra khoâng buoäc caøng vui thuù,

32.

Ai ôi sao chaúng sôùm quay ñaàu?

Nuùi cao, ngoài laëng thaät tu thieàn,

(4)

Hoïc ñaïo gì hôn döùt nieäm trieàn.

28.

Nuùi cao, taâm nieäm chuùt tro taøn,

Ngoïc quyù trong aùo(4) chöa töøng maát,

Choáng gaäy xem quanh truùc, mai vaøng...

Côù sao maõi khoù nhoïc ñi tìm?(5)

Daãu laøm Phaät Toå, löôøi khoâng muoán, Khaùch ñeán göôïng ngoài tieáp xueành xoaøng.(5) (1)

Gioù maùt ñuoåi theo doøng nöôùc chaûy, traêng saùng voâ tình vôùi maây bay.

Quaû thaät nhö theá cuõng ñaõ laø nhieàu vieäc laém, ñaâu chæ laø hai vieäc?

(3) Theá söï chaúng baän loøng thì ngaâm nga nhöõng caâu gì? Cuoäc soáng an vui ñoù ñaùng giaù bao nhieâu?

(4) Giöõ traâu giöõa nuùi, coû vaø nöôùc ñeàu saün coù, sao goïi chaúng quay ñaàu?

(5) Sao phaûi göôïng ngoài maø tieáp nhau? Neáu ta thaät chaúng mua, ngöôøi laøm sao baùn ñöôïc?

(2)

1315

(1)

Ñoù chaúng phaûi löôøi nhaùc, maø thaät ra laø chaúng coù lôøi naøo ñeå ñoái ñaùp, cuõng chaúng coù giöôøng naøo ñeå böôùc xuoáng!

(2) A-di-ñaø Phaät! Thænh quyù thaày duøng böõa, roài thænh quyù thaày leân giaûng ñöôøng thuyeát phaùp!

(3) Vieäc tu chöùng thaät chaúng phaûi khoâng, nhieãm oâ thaät khoâng theå ñöôïc. Chính caùi “khoâng theå ñöôïc” ñoù laø choã chö Phaät xöa nay ñeàu hoä nieäm.

(4) Ngoïc quyù trong aùo: laáy yù töø caâu chuyeän ngöôøi coù vieân ngoïc quyù giaáu trong cheùo aùo maø queân maát, phaûi lang thang ñi tìm maõi.

(5) Ngoïc quyù giaáu trong cheùo aùo laø hình töôïng ñöôïc neâu ra trong kinh Phaùp Hoa ñeå ví vôùi chaân taâm xöa nay chöa töøng maát. Nhöng thöû hoûi, ngoïc saùng aáy nay ñang ôû choã naøo?

1316

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1317

Phaän heøn vaéng veû khoâng beø baïn,

33.

Töï bieát loøng ta ñaõ nheï teânh.(1)

Nuùi cao, soáng laëng döôõng chaân taâm, Keû meâ tìm kieám, maõi sai laàm.

38.

Môùi bieát ngöôøi xöa lôøi chaúng doái,

Nuùi cao, neáp soáng thöôøng nhaït nheõo,

Ñaøn khoâng daây, maáy keû tri aâm?

Thaân ngheøo nhöng thaät ñaïo chaúng ngheøo.

(1)

Haït chaâu nhö yù maáy ai bieát,

34.

Thöông thay ñoái maët caùch nuùi ñeøo!(2)

Nuùi cao, quay veà töï suy ngaãm, Saét caây sao ñoåi ñöôïc vaøng traâm?

39.

Bieån coù luùc khoâ coøn thaáy ñaùy,

Nuùi cao, vaéng laëng thích hôïp thay,

Ngöôøi ñôøi ñeán cheát chaúng bieát taâm.

Kheùo giöõ taâm laønh qua thaùng ngaøy.

(2)

Traêng chieáu röøng thoâng, saùng yù Toå,

35.

Hoûi ra trong ñoù maáy ai hay?(3)

Nuùi cao, ngoài maõi töïa ngu si, Maø taâm saùng roõ, chaúng soùt chi.

40.

Gioù giaät röøng thoâng, tai roän tieáng,

Nuùi cao, phong caûnh voán töï nhieân,

Maëc keä, thô coøn, ngaâm tieáp ñi.

Ñaïo lôùn baøy ra tröôùc maét lieàn.

(3)

Chaúng roõ yù saâu maàu cuûa Toå,

36.

Uoång coâng nieäm Phaät vôùi tham thieàn.(4)

Nuùi cao, ngaãu höùng maáy vaàn thô, Ngöôøi neáu meâ thô, aáy daïi khôø.

41.

Luaân hoài sinh töû coøn chöa döùt,

Nuùi cao, truøm khaép caû hö khoâng,

Ñöøng oâm tri kieán doái taâm cô.

Muoân hình vaïn töôïng thaûy vaøo trong.

(4)

37.

Nuùi cao, ñöôøng hieåm ít ngöôøi leân, Giöôøng tre yeân tónh laëng ngoài queân.

(1)

Ngöôøi khoâng noùi thì ta khoâng nghe. Khoâng noùi, khoâng nghe, ñoù môùi thaät laø Baùt-nhaõ.

(2) Thaày taêng ôû nuùi suy ngaãm chuyeän gì? AÁy thaät laø: traêm ngaøn muoân öùc kieáp khoù gaëp.

(3) Gaëp ngöôøi chôi kieám cho xem kieám; khoâng gaëp baïn thô chôù baøn thô.

(4) Ñeâm vaéng chôù ñeà thô tuyeät cuù, e raèng sao saùng laïc soâng baêng.

(1)

Ñöôøng hieåm giöõ chaët, thaønh phaøm ñeàu khoâng qua laïi. Nhö ngöôøi uoáng nöôùc, noùng laïnh chæ töï mình bieát laáy.

(2) Ngaøy tröôùc Taøo Thaùo chaïy qua ñöôøng Hoa Dung, töøng gaëp Quan Coâng nôi ngoõ heïp.

(3) Trong nuùi vaéng veû khoâng ngöôøi bieát, chæ coù ngöôøi ôû nuùi bieát ñöôïc taâm tình aáy thoâi.

(4) Khoâng roõ bieát yeáu chæ saâu xa maàu nhieäm, uoång coâng giöõ nieäm thanh tònh.

Thaáy ñaïo queân nuùi môùi coù choã lôïi ích roäng khaép.

1318

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Xoay quanh boán phía ñeàu Phaät söï,

1319

Cöôõi maây trôøi roäng roõ taàng cao.(1)

Khoâng heùt, khoâng duøng gaäy nhoïc coâng.(1)

46.

Nuùi cao, vaéng laëng naèm cuõng thieàn,

42.

Nuùi cao, ngoài laëng roõ taùnh khoâng,

Lôøi kinh Baùt-nhaõ tuïng trieàn mieân.

Moät phaùp suoát thoâng, vaïn phaùp thoâng.

Môùi bieát chuùng sinh voán laø Phaät,

Naøo chæ rieâng mình ta thaáu bieát,

Nöôùc noùng, baêng laïnh theå töông lieân.(2)

Haèng sa chö Phaät theå chung ñoàng.(2)

47.

Nuùi cao, xa tít vaéng buïi traàn,

43.

Nuùi cao, tuøy phaän aáy tu haønh,

Chaúng ñôïi tu trì, thaáy nguoàn chaân.

Khoâng lo, khoâng nghó, ñôøi qua nhanh.

Xöa nay taùnh Phaät chöa töøng maát,

Chaân khoâng voán coù, naøo ngoä ñöôïc,

Ngöôøi tröôùc, ngöôøi nay chaúng khaùc phaàn.(3)

Thaùnh nhaân cuõng chæ göôïng giaû danh.(3)

48.

Nuùi cao, boán höôùng maëc ñi veà,

44.

Nuùi cao, thöôøng khaûy ñaøn khoâng daây,

Ñaïo lôùn chöa töøng coù ngoä, meâ.

Moät khuùc voâ sinh, loøng vui thay!

Thòt da laønh laën khoù caét xeûo,

Quay laïi laéng nghe, nghe töï taùnh,

Bình baùt theâm quai roõ thaät meâ.(4)

Nhaø naøo chaúng coù Quaùn AÂm baøy!(4)

49.

Nuùi cao, naèm ñoù giöõ saïch trong,

45.

Nuùi cao, ngoài giöõa choùt voùt cao,

AÊn uoáng tuøy duyeân ñuû vui loøng.

Boán phía cöûa song ñeàu thoâng nhau.

Naøo phaûi coá coâng tröø voïng nieäm,

Maây troâi qua laïi, ngaên chaúng ñöôïc,

Voïng nieäm, chaân nhö, moät theå ñoàng.(5)

(1)

Chuyeån thöùc thaønh trí, nôi choã chuyeån aáy cuõng chaúng löu taâm thì duø roän raøng traêm vieäc vaãn ôû trong ñaïi ñònh.

(2) Di-laëc, quaû thaät laø Di-laëc! Hoùa thaân traêm ngaøn vò, thöôøng hieän ra tröôùc ngöôøi ñôøi maø khoâng ai töï bieát.

(3) Ngaøy tröôùc ngaøi Baùch Tröôïng chæ vaøo caùi bình maø noùi: “Goïi teân laø ñuïng chaïm, khoâng goïi thì traùi ngöôïc.” Quy Sôn lieàn haát ngaõ caùi bình, Baùch Tröôïng nhaän cho laø ñöôïc.

(4) Tìm taâm, taâm nhoùm veà moät moái; quay veà moät moái coá tìm taâm. Bieát ñaâu laø choã tìm caàu nöõa, laïi nieäm Nam-moâ Quaùn Theá AÂm.

(1)

Treân ñænh cao choùt voùt coù moät con truøng lôùn cheãm cheä ngoài treân, bao nhieâu ngöôøi ñeán ñoù ñeàu taùng thaân maát maïng.

(2) Daùm hoûi laõo taêng: Theá naøo laø kinh Baùt-nhaõ? Ñaùp raèng: Saéc töùc laø khoâng.

Laïi hoûi: Thoï trì nhö theá naøo? Ñaùp: Khoâng chaúng khaùc saéc.

(3) Chæ ñoåi choã ñaõ laøm ngaøy tröôùc, khoâng ñoåi ngöôøi ñaõ laøm khi xöa.

(4) Ngöôøi toát thaät khoù laøm, vieäc toát chaúng baèng khoâng coù.

(5) Ñeâm khuya ngöôøi vaéng, chôït coù tieáng la baùo troäm; thaép ñeøn ñuoác leân tìm, hoùa ra laø ngöôøi trong nhaø.

1320

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ 54.

50.

Nuùi cao, tuy ôû giöõa am tranh,

Nuùi cao, vaéng veû moät am tranh,

Ñöôøng lôùn ñöa tay chæ ñeán nhanh.

Moät loøng bình thaûn laëng ngaém caûnh.

Chôù döøng quaùn troï, queân nhaø cuõ,

Ñoùi duøng côm Kim Ngöu(1) khoâng gaïo,

Caøng theâm tinh taán, ñaïo mau thaønh.(1)

Khaùt uoáng traø Trieäu Chaâu(2) maùt laønh.(3)

51.

55.

Nuùi cao, aån giöõa maây muoân truøng,

Nuùi cao, hoïc ñaïo quyeát phaûi xong,

Keû meâ naøo thaáy ñöôïc haønh tung.

Traûi bao khoù nhoïc chaúng nao loøng.

Höôùng ngoaøi tìm ñaïo, ñaïo xa tít,

Ngoài ñeán canh naêm, trôøi saép saùng,

Vaïch thuyeàn nhôù kieám(2) chæ uoång coâng.(3)

Söông rôi thaám ñaãm aùo naâu soøng.(4)

52.

56.

Nuùi cao, haàm hoá giöõa ñaát bình,

Nuùi cao, chæ aån taïm ñoâi khi,

Neân ngöôøi phaûi ñuû maét saùng tinh.

Soáng cheát naøo ñaâu coù ñònh kyø.

Deïp roàng, baét hoå ñeàu chuyeän nhoû,

Vieäc lôùn ñôøi ngöôøi caàn roõ bieát,

Phaùp thaân chaúng ñoäng, chöùng voâ sinh.(4)

Phaûi mau chuaån bò giôø ra ñi.(5)

53.

(1)

1321

57.

Nuùi cao, choùt voùt trôøi moät phöông,

Nuùi cao, am coû ñaù cheânh veânh,

Boán beà trô troïi laïnh buoát xöông.

Möøng ñöôïc thoaùt thaân khoûi thò thaønh.

Noùi ra ngöôøi khaùc khoâng tin ñöôïc,

Bieát ñuû, ñaây laø coõi An Laïc,

Khö khö rieâng ñöôïc choã khoâng löôøng.(5)

Chaúng neân quaù phaän khoâng töï traùch.(6)

Chöa rôøi maët bieån, nuùi ñoài u aùm; ñeán giöõa trôøi cao, nöôùc non ñeàu saùng roõ.

(2) Vaïch thuyeàn nhôù kieám: chæ vieäc laøm voâ lyù, vì theá daãn ñeán söï voâ ích, döïa theo ñieån tích: Xöa coù ngöôøi ñi thuyeàn laøm rôi thanh kieám baùu xuoáng soâng, lieàn vaïch nôi maïn thuyeàn ñeå laøm daáu ghi nhôù choã rôi kieám, hy voïng sau naøy döïa vaøo ñoù ñeå laën xuoáng tìm thanh kieám aáy.

(3) Tìm kieám khaép ñoâng taây ñeàu khoâng thaáy, baát chôït côù sao laïi gaëp nhau?

(4) Thaáy ñaïo queân nuùi, nuùi coù chuû; thaáy nuùi queân ñaïo, ñaïo khoâng ngöôøi.

(5) Boán nuùi vuùt cao lôùp lôùp daøy, ngoä ra baûn theå ñeàu laø khoâng.

(1)

Côm Kim Ngöu: Hoøa thöôïng Kim Ngöu thöôøng töï laøm côm ñeå cuùng döôøng chuùng taêng.

(2) Traø Trieäu Chaâu: Hoøa thöôïng Trieäu Chaâu moãi khi coù hoïc nhaân ñeán tham vaán thöôøng baûo: “Uoáng traø ñi!”

(3) Taùnh laëng chaúng phieàn vò traø nhaït, taâm saïch töï bieát muøi côm thôm.

(4) Sinh ra ngoài chaúng naèm, luùc cheát naèm chaúng ngoài; cuõng laø naém xöông hoâi, laøm sao ñöôïc coâng quaû?

(5) Trôøi taïnh phaûi mau mau böôùc tôùi, chôù ñôïi khi möa phaûi öôùt ñaàu.

(6) Ngöôøi bieát ñuû, ngheøo maø giaøu; keû khoâng bieát, giaøu maø ngheøo.

1322

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1323

Laõo taêng chaúng ñoäng thaáu cô thieàn.(1)

58.

Nuùi cao, giöõ haïnh khoå ñaàu ñaø,

63.

Queân aên boû nguû töï gioài maøi.

Nuùi cao, chaúng troùi buoäc, aån thaân,

Roõ bieát taâm naøy laø Tònh ñoä,

Ngöôøi ñôøi maáy keû bieát ñöôïc taâm?

Môùi hay Cöïc Laïc taïi Ta-baø.

Chæ tröø con noái doøng chính thoáng,

(1)

Theá gian ñeàu giaû, chôù neân nhaàm.(2)

59.

Nuùi cao, caûnh ñeïp khaùc coõi thöôøng,

64.

Baøy roõ vôùi ngöôøi khaép boán phöông.

Nuùi cao, buïi baån chaúng nhieãm vaøo,

Nöôùc chaûy, chim keâu, caây noùi phaùp,

Töï taïi, ung dung vui ñaïo maàu.

Ñaát baèng, ñoài nuùi thaûy Taây phöông.

Vieäc aáy ngöôøi ngöôøi ñeàu hoïc ñöôïc,

(2)

Chaúng xöa, cuõng chaúng phaûi nay ñaâu!(3)

60.

Nuùi cao, moät goái troøn ngoài tònh,

65.

Ngaøy ñeâm gaéng söùc töï xeùt mình.

Nuùi cao, thaáu lyù, vui xeânh xang,

Bieát choã taùnh chaân thöôøng toàn taïi,

Töôùng haûo, danh hö chaúng buoäc raøng.

Ñaàu löôõi coøn ai doái ñöôïc mình?

Tam giaùo xöa nay cuøng moät theå,

(3)

Chaúng taêng, chaúng ñaïo, chaúng nho quan.(4)

61.

Nuùi cao, khaùch hoûi söï duïng coâng,

66.

Vaéng, soi ñeàu maát, moät chöõ khoâng.

Nuùi cao, ñaát vaéng, thöông ngöôøi toái,

Chôù laï, laõo taêng khoâng phaùp thuyeát,

Hoàng hoàng, tía tía, ñoû theâm roái.

Xöa nay löôøi nhaùc, chaúng ra coâng.

Neân bieát nguyeân sô moät leõ naøy:

(4)

Coác thaàn, thaùi cöïc, chaân nhö ñoái.(5)

62.

Nuùi cao, am troáng moät giöôøng thieàn, Trong ñònh queân taâm, phaùp cuõng queân.

Laâm Teá vung gaäy, Ñöùc Sôn heùt, (1)

Thaân tuy chöa ñeán giöõa ao sen, tröôùc haõy höôùng taâm veà Cöïc Laïc.

Tieáng suoái nghe ra lôøi chaân thaät, saéc nuùi ñeàu laø thaân saïch trong.

(3) Ngoài treân boà ñoaøn nhöôùng maøy nhöôùng maét, quay laïi nhìn haén, maø haén laø ai vaäy?

(4) Chôù baûo voâ taâm thaät laø ñaïo, voâ taâm coøn caùch maáy quan san.

(2)

(1)

Boán ñaïi voán laø khoâng, chaúng phaûi ngaõ, ngaõ sôû; laõo taêng ñaët giöôøng thieàn ôû nôi ñaâu?

(2) Chaúng sôï gioù taây, baøy hình theå; ngaïi chi sao baéc phaûi aån thaân?

(3) Queân taâm, nhìn laïi löûa röïc saùng; vui ñaïo, ruoät keâu nhö daây ñaøn chín khuùc.

(4) Moät taêng, moät ñaïo, moät nho gia; baøn luaän cuøng nhau maáy naêm roài?

(5) Ñaày ñuû caùi taâm aáy, ñoàng moät caùi lyù aáy, neân quyeát mang ñaïo naøy daïy cho daân chuùng.

1324

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

1325

Thöông xoùt ngöôøi ñôøi khoâng ai bieát,

67.

Laáp vuøi chaân taùnh maõi theá sao!(1)

Nuùi cao, öa choã vaéng soáng nhaøn, Queân lo, ñöôïc töï taïi, thanh thaûn.

72.

Vaéng veû laëng yeân nieäm tình döùt,

Nuùi cao, khoâng vieäc, cöûa kheùp ngaên,

Ñeâm ngaøy say nguû, muoân duyeân döøng.

Ngoài laëng, taâm cuøng, döùt kieán vaên.

(1)

Reøm buoâng traêng chieáu, tuøng, mai saùng,

68.

Rieâng ñaây trôøi ñaát khaùc nhaân gian.(2)

Nuùi cao, khoâng tòch, hoïc phaùp khoâng, Nhaân duyeân quaù khöù chôù baän loøng.

73.

Hieän taïi coøn khoâng neân baùm víu,

Nuùi cao, hun huùt ñöôøng xa xoâi,

Töông lai sao phaûi baän troâng mong?

Ñaïo voán voâ hình, vaéng laëng thoâi.

(2)

Ngaøy thöôøng queùt ñaát trong gioù maùt,

69.

Ñeâm veà traêng saùng, ngoïn tuøng troâi.(3)

Nuùi cao, ngoài laëng döôõng loøng vui, Haït chaâu döôùi traùn giöõ chaéc thoâi.

74.

Môû mieäng noùi ra ngöôøi chaúng hieåu,

Nuùi cao, rieâng ñöùng vuùt taàng xa,

Gaät ñaàu chæ nhaän töï bieát roài!

Moät vai gaùnh caû gioù, traêng ngaø.

(3)

Hoûi xem yù Toå töø taây ñeán,

70.

Tröôùc ba ba sau laïi ba ba.(4)

Nuùi cao, vui thuù töï mình hay, Boán beà chaân thaät töï taïi thay!

75.

Trong loøng neáu ñöôïc khoâng ngaên ngaïi,

Nuùi cao, cöûa môû thöôøng canh giöõ,

Ngaâm thô, thuyeát keä cuõng laø hay.

Ñaïo lôùn tuøy cô, khaùch ñeán thöû.

(4)

Neáu ñöôïc laõo taêng töï nghieäm xeùt,

71.

Ai ai cuõng ñaùng baäc haùn töû.(5)

Nuùi cao, choùt voùt söôøn nuùi cao, Ngaém traêng cöôøi gioù thoûa xieát bao!

(1) (1)

Nuùi cao nöôùc chaûy bao ñieàu thích; töï coù tri aâm cöôøi haû heâ.

(2) Hoa sen baøy laù baùo ngöôøi bieát, ra khoûi nöôùc ñaâu coøn nhö luùc chöa ra?

(3) Coù maét khoâng nhìn thaáy, nôi tai cuõng chaúng nghe, coù mieäng khoù noùi ra, roõ bieát taâm roài khoâng caàn phaân bieän.

(4) Khoâng khoâng, saéc saéc voán ñoàng nhau, sinh töû laøm sao nhaán chìm moät beân?

Muoân daëm nöôùc daøi troâi veà bieån, moät vaàng traêng ruïng giöõa trôøi xanh.

Hoa nôi cöûa ñoäng sao coøn maõi; nöôùc chaûy ñöôøng xuoâi chaúng trôû veà.

(3) Coù moät vaät tröôùc caû trôøi ñaát, voán voâ hình, vaéng laëng; thöôøng chi phoái muoân hieän töôïng, khoâng theo boán muøa maø taøn ñi.

(4) Roõ bieát moät laø nhieàu, ít ai queân ñi moät; meâ ba cho laø nhieàu, hieám ngöôøi bieát ñöôïc ba.

(5) Giöõ aûi phaûi duøng quan tinh nghieâm, khoâng phaân bieät roõ chaúng cho qua.

(2)

1326

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Chöa ñeán sôï nuùi cao hieåm trôû,

76.

Töøng qua môùi bieát ñöôøng thaáp cao.

Nuùi cao, muoán ñeán tìm taùnh chaân, Tröôùc hoïc vôõ loøng, kính ngöôøi treân,

81.

Ñeán cöûa töû sinh roõ pheùp taéc,

Nuùi cao, thoâi chaúng töï doái loøng,

Möôøi phöông theá giôùi hieän toaøn thaân.

Môùi bieát taàm cao, nhìn suoát thoâng.

(1)

Buoâng ra trôøi roäng khoâng ngaên ngaïi,

77.

Thaâu veà chæ ôû moät maûy loâng.

Nuùi cao, aån kín, maây cuoän leân, Gioù thoåi röøng thoâng, saám phaùp reàn.

82.

Ngöôøi meâ coõi theá ñeàu kinh ñoäng,

Nuùi cao, beø baïn chaúng taàm thöôøng,

Mau mau tænh thöùc chôù chaàn chöø.

Göông saùng thöôøng soi xeùt moïi ñöôøng.

(2)

Ñeïp, xaáu, doái löøa ñeàu soi thaáu,

78.

Xöa nay göông saùng thöôøng voâ tö.

Nuùi cao, gaàn trôøi, ngaøy ñeán tröôùc, Cô duyeân tröïc nhaän, nhìn roõ böôùc.

83.

Yeáu chæ nhaát thöøa troøn saùng roõ,

Nuùi cao, choùt voùt laïnh kinh hoàn,

Thieân thai ñaâu phaûi nhoïc coâng tìm.

Kieám baùu vung cao, ai nhìn leân?

(3)

Ngoaïi ñaïo taø ma ñeàu naùt oùc,

79.

Laõo taêng thieàn ñònh loøng nheï teânh.

Nuùi cao, boán beà aùnh maây xa, Loø ñaù xoâng höông, tuïng Phaùp Hoa.

84.

Ba coõi khoâng yeân, nhö nhaø chaùy,

Nuùi cao, rieâng moät neáp gia phong,

Xe traâu traéng ñeïp, ngoài thoaùt ra.

Thuù vò nhaân gian, thaät chaúng ñoàng.

(4)

Ngöïa goã hí vang ngoaøi trôøi roäng,

80.

Khoâng coøn tin töùc, döùt haønh tung.

Nuùi cao, tieáng cuoác voïng khuya nghe, Thaùc baïc ñaàu non doäi nöôùc khe.

85.

Nuùi cao, ñöôøng hieåm khoù tin truyeàn, Keû muø sao ñaït toâng uyeân nguyeân?

(1)

Noùi thì treû thô cuõng noùi ñöôïc; laøm thì ñeán giaø laøm chaúng xong.

Vuõ moân chôït thaáy ba taàng soùng, ñaát baèng boãng nghe saám noå vang.

(3) Khe saùng vaàng traêng nuùi taây ruïng, aáy luùc moäng taøn giöõa ñaàm tieân.

(4) Cuøng töû töï meâ theo höôu nai, chaúng bieát ñang ngoài xe traâu traéng.

(2)

Chæ thuaän cho ngöôøi baøy maùnh khoùe, Bieát nhau chaúng ôû lôøi huyeân thuyeân.

1327

1328

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

Coâng aùn hieän baøy, ngöôøi chaúng bieát,

86.

Nuùi cao, khaùch ñeán hoûi thieàn toâng, Môùi bieát töø xöa nhaàm duïng coâng.

Môû mieäng bieát ngay töø ñaâu ñeán, Thöông thay chaúng roõ bieát leõ khoâng.

Chæ nöông caønh laù göôïng níu phaêng.

92.

Nuùi cao, laù ruïng gioù cuoán bay, Moät naém tay khoâng, khoâng chöa baøy.

87.

Nuùi cao, thaáu roõ moät leõ khoâng, Chaúng caàn phaân bieät nam, baéc toâng.

Haït chaâu nhö yù caàm tay chieáu, Saùng khaép muoân nôi, choán choán thoâng.

Phaät Toå chæ daïy ngöôøi trong cuoäc, Gaëp ngöôøi löôøi nhaùc mieäng thaøy lay.

93.

Nuùi cao, laù ruïng veà coäi nguoàn, Baøy roõ phaùp thaân, loä chaân thöôøng.

88.

Nuùi cao, hoïc ñaïo chöa laø khoù, Taâm bình giöõ ñaïo môùi cam go. Ñaàu saøo traêm thöôùc coøn tieán böôùc, Vung chuøy ñaäp cöûa Toå ra tro.

Chaúng roõ vieäc naøy, theâm phí söùc, Traêm thaønh maây nöôùc phuû meânh moâng.

94.

Nuùi cao, ngöôøi tu khoâng taøi caùn, Moät ñaïo toái thöôïng, muoân phaùp saùng,

89.

Chôùp maét, nhöôùng maøy ñeàu yù Toå,

Nuùi cao, nghó laïi veà ñi thoâi, Roõ bieát xöa nay toaøn hö doái.

Chôù goõ cöûa ngöôøi xin côm nöõa,

Naém chaøy, döïng choåi thaûy tình chaân.

95.

Nuùi cao, am nhoû maùi tranh che,

Nhaø ta, trong aùo coù minh chaâu.

Thanh ñaïm, döùt vieäc ñôøi chaúng nghe.

90.

Moät cuïm maây troâi, che cöûa ñoäng,

Nuùi cao, ñaïm baïc chaúng xa hoa, Khaùch ñeán, nöôùc coû hao thay traø. Ñaït ñaïo, ñaàu löôõi bieát vò ngon, Toaøn thaân thanh thoaùt, sôùm veà nhaø.

91.

Nuùi cao, khuaát giöõa taàng maây traéng, Ñaïo naèm trong aáy, loøng yeân laéng.

Ngô ngaån tìm ñaâu toå chim veà!

96.

Nuùi cao, soáng maõi hoàn khoâng chaùn, Gom caây, phaùt coû, vöøa nöûa gian.

Chæ moät laõo taêng coøn chaät heïp, Laøm sao ñoùn khaùch tuïc gheù sang?

1329

1330

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

97.

Nuùi cao, thaáy ñaïo queân nuùi soâng,

1331

MUÏC LUÏC

Muoân phaùp xöa nay töï roãng thoâng.

Nam baéc ñoâng taây, chaúng phaân bieät, Thaân naøy thöôøng laëng giöõa hö khoâng.

98.

Nuùi cao, boán höôùng nuùi xanh rì, Chaäp chuøng, hieåm trôû ñöôøng khoù ñi. Ñi ñeán nôi nöôùc döøng, nuùi taän, Töï nhieân ñöôïc baùu vaät mang veà.

99.

LÔØI NOÙI ÑAÀU .............................................................................5

歸 元 直 指 序 .......................................................................6 Quy nguyeân tröïc chæ töï ................................................................7 Lôøi töïa saùch Quy nguyeân tröïc chæ ................................................8 QUYEÅN THÖÔÏNG

念佛正信往生文

..........................................................10

Nuùi cao, vaãn caûnh khoå Ta-baø,

Nieäm Phaät chaùnh tín vaõng sanh vaên ....................................11

Traêm naêm thoaùng choác ñaõ veøo qua.

1. Chaùnh tín nieäm Phaät seõ ñöôïc vaõng sanh ................................16

Chôø döùt thaân naøy sinh Cöïc Laïc, Ñöôøng tröôùc khoâng coøn hieåm trôû xa.

100.

Nuùi cao, rieâng soáng vui taùnh linh,

尊 崇 三 寶 教 法 篇 ............................................................22 Toân suøng Tam baûo giaùo phaùp thieân .......................................23 2. Toân suøng Tam baûo vaø giaùo phaùp ..........................................36

Gioù maùt traêng thanh noùi phaùp laønh.

孝 養 父 母 報 恩 文 ............................................................48

Mang caû taïng kinh ra noùi heát,

Hieáu döôõng phuï maãu baùo aân vaên ...........................................49

Chaúng bieát ai laø ngöôøi trong kinh?

3. Hieáu döôõng vaø baùo ôn cha meï ...............................................52

Keä aån cö cuûa ngaøi Toâng Boån

Nuùi cao, vaéng laëng roõ taùnh khoâng, Khuyeân ngöôøi nieäm Phaät coá gaéng coâng.

行腳求師開示字

...........................................................58

Haønh cöôùc caàu sö khai thò töï .................................................59 4. Treân ñöôøng caàu thaày hoïc ñaïo ................................................82

Baûo chaâu thieàn yù töï roõ bieát,

開 示 叅 禪 龜 鏡 文 .......................................................... 100

Quan san caùch trôû ñaïo vaãn ñoàng.

Khai thò tham thieàn quy kính vaên ...................................... 101 5. Baøi vaên qui kính chæ roõ pheùp tham thieàn ............................. 114

1332

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

MUÏC LUÏC

1333

禪 宗 淨 土 難 易 說 .......................................................... 122

丞 相 鄭 清 之 勸 修 淨 土 聞 .......................................... 248

Thieàn toâng Tònh ñoä nan dò thuyeát ....................................... 123

Thöøa töôùng Trònh Thanh Chi khuyeán tu Tònh ñoä vaên........ 249

6. Choã khoù deã cuûa pheùp tu thieàn vaø Tònh ñoä ............................ 132

14. Thöøa töôùng Trònh Thanh Chi khuyeân tu Tònh ñoä ................ 252

辯 明 邪 正 决 疑 文 .......................................................... 138

辯明六祖大師西方淨土說

Bieän minh taø chaùnh quyeát nghi vaên .................................... 139

Bieän minh Luïc Toå Ñaïi sö Taây phöông Tònh ñoä thuyeát ....... 255

7. Phaân bieät leõ chaùnh taø ñeå döùt loøng nghi ............................... 154

15. Bieän minh thuyeát Tònh ñoä cuûa Luïc toå ñaïi sö ...................... 260

勸發真正大願决定往生說

.................................... 164

諸 祖 指 歸 淨 土 文 .......................................................... 262

Khuyeán phaùt chaân chaùnh ñaïi nguyeän .................................. 165

Chö Toå chæ quy Tònh ñoä vaên................................................. 263

8. Khuyeân ngöôøi phaùt nguyeän, quyeát ñònh vaõng sanh .............. 174

16. Caùc vò Toå sö höôùng veà Tònh ñoä .......................................... 284

慈照宗主示念佛人發願偈

諸經指歸淨土文

.................................... 180

.................................... 254

......................................................... 296

Töø chieáu Toâng Chuû phaùt nguyeän keä ..................................... 181

Chö kinh chæ quy Tònh ñoä vaên ............................................. 297

9. Baøi keä daïy ngöôøi nieäm Phaät, phaùt nguyeän ........................... 196

17. Caùc kinh höôùng veà Tònh ñoä ................................................ 312

天 台 智 者 大 師 勸 人 專 修 淨 土 ............................... 202

阿 彌 陀 佛 因 地 事 理 說 ............................................... 322

Trí Giaû Ñaïi sö khuyeán nhaân chuyeân tu Tònh ñoä ................. 203

A-di-ñaø Phaät nhaân ñòa söï lyù thuyeát ..................................... 323

10. Ñaïi sö Trí Giaû khuyeân ngöôøi chuyeân tu tònh ñoä ................. 208

18. Luaän veà nguyeân nhaân, söï, lyù cuûa vieäc nieäm Phaät ................ 334

永明壽禪師戒無證悟人勿輕淨土

................... 210

龍 舒 居 士 口 業 勸 戒 文 ............................................... 340

Vónh Minh Thoï Thieàn sö giôùi vaät khinh Tònh ñoä ............... 211

Long Thö Cö só khaåu nghieäp khuyeán giôùi vaên .................... 341

11. Thieàn sö Vónh Minh Thoï raên ngöôøi ñöøng khinh Tònh ñoä .... 216

19. Baøi vaên khuyeân giöõ gìn khaåu nghieäp .................................. 342

長蘆賾禪師勸叅禪人兼修淨土

......................... 220

Tröông Loâ Traïch Thieàn sö khuyeán kieâm tu Tònh ñoä .......... 221 12. Thieàn sö Tröông Loâ Traïch khuyeân tu Tònh ñoä .................... 230

PHUÏ LUÏC

龍 舒 王 居 士 勸 人 徑 修 淨 土 文 ............................... 234

西方百詠

Long Thö Vöông cö só khuyeán nhaân kính tu Tònh ñoä ......... 235

Taây phöông baùch vònh .......................................................... 347

13. Long Thö Vöông cö só khuyeân ngöôøi tu Tònh ñoä ................. 244

Traêm baøi thô vònh Taây phöông................................................. 396

......................................................................... 346

1334

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN TRUNG

MUÏC LUÏC

1335

Öu ñaøm Toå sö giôùi saùt vaên .................................................. 545 8. Baøi vaên giôùi saùt cuûa Toå sö Öu Ñaøm ...................................... 548

辯明三教大理贊翊治化論

.................................... 424

Bieän minh Tam giaùo ñaïi lyù, taùn döïc trò hoùa luaän ............... 425 1. Tam giaùo höôùng ñeán giaùo hoùa cuoäc soáng toát ñeïp ................. 436

毒 峰 善 禪 師 三 教 一 理 述 .......................................... 444 Ñoäc Phong Thieän Thieàn sö: Tam giaùo nhaát lyù thuaät .......... 445 2. Ñoäc Phong Thieän Thieàn sö: Tam giaùo ñoàng moät lyù .............. 456

姚 少 師 佛 法 不 可 滅 論 ............................................... 464 Dieâu Thieáu sö: Phaät phaùp baát khaû dieät luaän ....................... 465 3. Dieâu thieáu sö: Phaät phaùp khoâng theå dieät maát ....................... 470

靜 齋 劉 學 士 三 教 平 心 論 .......................................... 472

佛 印 禪 師 戒 殺 文 .......................................................... 550 Phaät AÁn Thieàn sö giôùi saùt vaên ............................................. 551 9. Vaên giôùi saùt cuûa Thieàn sö Phaät AÁn ....................................... 552

真 歇 禪 師 戒 殺 文 .......................................................... 554 Chaân Yeát Thieàn sö giôùi saùt vaên ........................................... 555 10. Vaên giôùi saùt cuûa Thieàn sö Chaân Yeát .................................. 558

普 菴 祖 師 戒 殺 文 .......................................................... 558 Phoå Am Toå sö giôùi saùt vaên ................................................... 559 11. Vaên giôùi saùt cuûa Toå sö Phoå Am .......................................... 562

Tónh Trai Löu hoïc só: Tam giaùo bình taâm luaän ................... 473

天 地 神 明 戒 殺 文 .......................................................... 564

4. Luaän veà Tam giaùo moät caùch coâng baèng ................................ 490

Thieân ñòa thaàn minh giôùi saùt vaên........................................ 565

北齊黃門侍郎歸心辯惑篇

.................................... 502

12. Raên vieäc saùt sanh ñeå cuùng teá trôøi ñaát ................................. 570

Baéc Teà Huyønh moân Thò lang: Quy taâm bieän hoaëc thieân..... 503

事 親 大 孝 戒 殺 文 .......................................................... 572

5. Luaän tröø nhöõng choã sai laàm ................................................. 520

Söï thaân ñaïi hieáu giôùi saùt vaên ............................................... 573

三 教 真 如 本 性 說 .......................................................... 530

13. Con hieáu thôø cha meï khoâng saùt sanh ................................. 578

Tam giaùo chaân nhö boån taùnh thuyeát ................................... 531 6. Tam giaùo daïy veà chaân nhö boån taùnh ................................... 536

東 坡 學 士 飲 食 說 .......................................................... 538 Ñoâng pha hoïc só aåm thöïc thuyeát .......................................... 539 7. Ñoâng Pha Hoïc só thuyeát veà vieäc aên uoáng.............................. 542

優 曇 祖 師 戒 殺 文 .......................................................... 544

待 客 解 嘲 戒 殺 文 .......................................................... 580 Ñaõi khaùch giaûi traøo giôùi saùt vaên .......................................... 581 14. Raên vieäc gieát thòt ñaõi khaùch .............................................. 584

分 產 解 冤 戒 殺 文 .......................................................... 586 Phaân saûn giaûi oan giôùi saùt vaên ............................................ 587 15. Raên vieäc gieát haïi ñeå sanh nôû ñöôïc an oån ............................ 590

1336

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

MUÏC LUÏC

1337

慶 生 報 本 戒 殺 文 .......................................................... 592

永 明 壽 禪 師 警 世 文 .................................................... 664

Khaùnh sanh baùo boån giôùi saùt vaên ........................................ 593

Vónh Minh Thoï thieàn sö caûnh theá vaên ................................ 665

16. Raên saùt sanh trong vieäc möøng sanh nhaät............................ 596

24. Vaên caûnh tænh cuûa Thieàn sö Vónh Minh Thoï ....................... 668

許 願 保 安 戒 殺 文 .......................................................... 598

圓 修 淨 土 决 疑 論 .......................................................... 672

Höùa nguyeän baûo an giôùi saùt vaên .......................................... 599

Vieân tu Tònh ñoä, quyeát nghi luaän......................................... 673

17. Raên vieäc saùt sanh ñeå caàu ñöôïc thoûa nguyeän ....................... 604

25. Döùt saïch loøng nghi, tu theo Tònh ñoä................................... 710

救 患 謟 祭 戒 殺 文 .......................................................... 608

三 大 聖 人 决 疑 文 .......................................................... 734

Cöùu hoaïn sieåm teá giôùi saùt vaên ............................................. 609

Tam ñaïi Thaùnh nhaân quyeát nghi vaên.................................. 735

18. Raên vieäc saùt sanh caàu quyû thaàn cöùu naïn ............................ 612

26. Ba vò Ñaïi Thaùnh döùt loøng nghi cho ngöôøi ........................... 742

利 益 亡 人 戒 殺 文 .......................................................... 614

萬宗禪師直指篇

Lôïi ích vong nhaân giôùi saùt vaên ............................................ 615

Vaïn Toâng thieàn sö tröïc chæ thieân ........................................ 749

19. Raên vieäc gieát haïi vì ngöôøi cheát .......................................... 618

27. Thieàn sö Vaïn Toâng chæ thaúng ñöôøng tu ............................... 754

預 修 超 薦 戒 殺 文 .......................................................... 622

龍 華 三 會 畧 要 說 .......................................................... 760

Döï tu sieâu tieán giôùi saùt vaên .................................................. 623

Long Hoa tam hoäi löôïc yeáu thuyeát ....................................... 761

20. Raên vieäc gieát haïi tröôùc khi caàu sieâu, trai giôùi ..................... 628

28. Löôïc noùi veà ba hoäi Long Hoa ............................................. 770

慈 心 不 殺 放 生 文 .......................................................... 632

宗鏡要語

Töø taâm baát saùt phoùng sanh vaên ........................................... 633

Toâng kính yeáu ngöõ ................................................................ 779

21. Loøng töø bi khoâng gieát haïi, thöôøng phoùng sanh .................... 636

29. Nhöõng lôøi coát yeáu trong saùch Toâng kính ............................ 784

普 勸 戒 殺 决 疑 文 .......................................................... 640

禮 佛 發 願 文 .................................................................... 788

Phoå khuyeán giôùi saùt quyeát nghi vaên .................................... 641

Leã Phaät phaùt nguyeän vaên..................................................... 789

22. Roäng khuyeân taát caû moïi ngöôøi ñöøng gieát haïi ...................... 644

30. Baøi vaên leã Phaät vaø phaùt nguyeän ......................................... 802

身 為 苦 本 , 覺 悟 早 修 ................................................. 648

淨土成佛

Thaân vi khoå boån, giaùc ngoä taûo tu ......................................... 649

Tònh ñoä thaønh Phaät .............................................................. 809

23. Thaân laø coäi khoå, giaùc ngoä sôùm tu ...................................... 658

31. Tu Tònh ñoä thaønh Phaät ...................................................... 810

........................................................ 748

......................................................................... 778

........................................................................ 808

1338

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

QUYEÅN HAÏ

MUÏC LUÏC

1339

Hoïc phaät baùng Phaät ............................................................. 913 8. Hoïc Phaät baøi baùc Phaät ........................................................ 922

辦明異端

......................................................................... 814

Bieän minh dò ñoan ................................................................ 815 1. Bieän minh leõ dò ñoan .......................................................... 820

辦明楊墨

........................................................................ 824

Bieän minh Döông, Maëc......................................................... 825 2. Bieän minh veà hoïc thuyeát Döông, Maëc ................................. 828

辦 明 虛 無 寂 滅 ............................................................... 832 Bieän minh hö voâ tòch dieät .................................................... 833 3. Bieän minh yù nghóa hö voâ tòch dieät ....................................... 838

辦 明 鬼 神 情 狀 ............................................................... 842 Bieän minh quyû thaàn tình traïng ........................................... 843 4. Bieän minh veà quæ thaàn ........................................................ 848

辦 明 天 誅 雷 擊 ............................................................... 854 Bieän minh thieân tru loâi kích ................................................ 855 5. Bieän minh vieäc trôøi ñaùnh..................................................... 860

君 臣 名 儒 學 佛 ............................................................... 864 Quaân thaàn danh nho hoïc Phaät............................................. 865 6. Caùc vò vua quan vaø danh nho hoïc Phaät ................................ 870

儒 宗 參 究 禪 宗 ............................................................... 878 Nho toâng tham cöùu Thieàn toâng ............................................ 879 7. Caùc nhaø Nho hoïc Phaät ....................................................... 898

學佛謗佛

......................................................................... 912

從 人 謗 佛 , 附 己 見 謗 佛 ............................................ 932 Tuøng nhaân baùng Phaät, phuï kyû kieán baùng Phaät................... 933 9. Nghe theo ngöôøi khaùc baøi baùc Phaät ..................................... 934

破 不 信 因 果 .................................................................... 936 Phaù baát tín nhaân quaû ........................................................... 937 10. Phaù tröø yù kieán khoâng tin nhaân quaû ..................................... 948

破 不 信 地 獄 .................................................................... 956 Phaù baát tín ñòa nguïc ............................................................. 957 11. Phaù tröø yù kieán khoâng tin ñòa nguïc ...................................... 964

地獄輪迴異類說

........................................................ 970

Ñòa nguïc luaân hoài dò loaïi thuyeát .......................................... 971 12. Noùi veà ñòa nguïc, luaân hoài vaø suùc sanh ................................ 978

辯 明 升 降 托 胎 ............................................................... 984 Bieän minh thaêng giaùng thaùc thai ........................................ 985 13. Noùi veà vieäc ñaàu thai thaùc sanh luaân chuyeån....................... 994

辯 明 梁 武 定 業 ............................................................. 1000 Bieän minh Löông Voõ ñònh nghieäp ..................................... 1001 14. Bieän minh ñònh nghieäp cuûa Löông Voõ ñeá ...................... 1008

辯 明 東 西 界 域 ............................................................. 1016 Bieän minh ñoâng taây giôùi vöïc .............................................. 1017 15. Bieän minh ranh giôùi caùc coõi ñoâng taây .............................. 1020

1340

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

MUÏC LUÏC

1341

辯 明 三 教 經 典 ............................................................. 1024

龍 舒 居 士 婬 殺 說 ........................................................ 1114

Bieän minh Tam giaùo kinh ñieån ......................................... 1025

Long Thö cö só daâm saùt thuyeát .......................................... 1115

16. Bieän minh kinh ñieån cuûa Tam giaùo .................................. 1028

24. Cö só Long Thö baøn veà söï daâm duïc vaø gieát haïi.................. 1116

辯 明 三 教 至 道 ............................................................. 1030

理 事 圓 頓 說 .................................................................. 1118

Bieän minh Tam giaùo chí ñaïo .............................................. 1031

Lyù söï vieân ñoán thuyeát......................................................... 1119

17. Bieän minh choã chí ñaïo trong Tam giaùo ............................ 1046

25. Lyù vaø söï töùc thôøi troïn veïn ................................................ 1124

辯明三教優劣,勸修淨土論

為君子說

............................... 1058

....................................................................... 1128

Bieän minh Tam giaùo öu lieät, khuyeán tu Tònh ñoä luaän ...... 1059

Vi quaân töû thuyeát ................................................................ 1129

18. Bieän minh choã hôn keùm trong Tam giaùo .......................... 1070

26. Laøm ngöôøi quaân töû .......................................................... 1130

辯明三教聖人前後降生頌

.................................. 1078

情 說 .................................................................................. 1132

Bieän minh Tam giaùo thaùnh nhaân tieàn haäu giaùng sanh .... 1079

Tình thuyeát ......................................................................... 1133

19. Bieän minh vieäc ñaûn sanh cuûa ba vò Thaùnh nhaân ............... 1080

27. Luaän veà caùi tình thöôøng ................................................... 1134

辯 明 精 氣 神 .................................................................. 1082

小因果說

Bieän minh tinh khí thaàn .................................................... 1083

Tieåu nhaân quaû thuyeát ......................................................... 1135

20. Bieän minh veà tinh, khí, thaàn ........................................... 1086

28. Baøn veà nhaân, quaû nhoû nhaët ............................................. 1136

離 相 顯 性 往 生 淨 土 說 ............................................. 1088

二天人說

Ly töôùng hieån taùnh, vaõng sanh Tònh ñoä thuyeát ................ 1089

Nhò thieân nhaân thuyeát ....................................................... 1137

21. Lìa hình töôùng, roõ chaân taùnh, vaõng sanh Tònh ñoä ............. 1096

29. Hai vò thieân nhaân ............................................................ 1138

身 雖 出 家 不 求 淨 土 說 ............................................. 1100

勸修備說

Thaân tuy xuaát gia, baát caàu Tònh ñoä thuyeát ........................ 1101

Khuyeán tu bò thuyeát............................................................ 1139

22. Thaân tuy xuaát gia, chaúng caàu Tònh ñoä .............................. 1106

30. Baøn veà söï chuaån bò tröôùc ................................................ 1140

裴 相 國 身 心 虛 偽 說 .................................................. 1110

寄 庫 功 德 說 .................................................................. 1140

Buøi Töôùng quoác thaân taâm hö nguïy thuyeát ......................... 1111

Kyù khoá coâng ñöùc thuyeát ...................................................... 1141

23. Buøi Töôùng quoác luaän vieäc thaân taâm laø hö giaû ................... 1112

31. Baøn veà vieäc göûi kho coâng ñöùc .......................................... 1142

....................................................................... 1134

....................................................................... 1136

....................................................................... 1138

1342

QUY NGUYEÂN TRÖÏC CHÆ

MUÏC LUÏC

1343

過 現 未 來 三 大 劫 說 .................................................. 1142

Khuyeán nhaân kính tích töï chæ vaên .................................... 1213

Quaù, hieän, vò lai tam ñaïi kieáp thuyeát ................................ 1143

39. Khuyeân ngöôøi toân troïng giöõ gìn giaáy coù chöõ vieát............... 1216

32. Baøn veà ba ñaïi kieáp quaù khöù, hieän taïi vaø vò lai .................. 1146

勸 修 西 方 淨 土 ............................................................. 1218

尸 迦 羅 越 六 方 禮 經 .................................................. 1148 Thi-ca-la-vieät luïc phöông leã kinh ....................................... 1149

Khuyeán tu Taây phöông Tònh Ñoä ........................................ 1219 40. Khuyeân tu Taây phöông Tònh ñoä ........................................ 1222

普 勸 修 持 淨 土 ............................................................. 1226

PHUÏ BAÛN 1: Thi-ca-la-vieät luïc phöông leã kinh....... 1162 PHUÏ BAÛN 2: Phaät thuyeát Thieän Sanh töû kinh ....... 1167 33. Kinh Thi-ca-la-vieät leã baùi saùu phöông .............................. 1174

Phoå khuyeán tu trì Tònh ñoä ................................................. 1227

太 上 , 東 嶽 垂 訓 文 ..................................................... 1182

預 辦 淨 土 資 糧 ............................................................. 1232

Thaùi Thöôïng, Ñoâng Nhaïc thuøy huaán vaên .......................... 1183

Döï bieän Tònh ñoä tö löông ................................................... 1233

34. Lôøi daïy cuûa caùc vò Thaùi Thöôïng, Ñoâng Nhaïc .................... 1184

42. Chuaån bò haønh trang treân ñöôøng veà Tònh ñoä .................... 1236

紫 虛 元 君 戒 論 文 ........................................................ 1186

臨 終 正 念 往 生 ............................................................. 1238

Töû Hö Nguyeân Quaân giôùi luaän vaên .................................... 1187

Laâm chung chaùnh nieäm vaõng sanh.................................... 1239

35. Luaän raên ñôøi cuûa Töû Hö Nguyeân Quaân............................. 1188

43. Laâm chung chaùnh nieäm ñöôïc vaõng sanh .......................... 1242

康 節 先 生 勸 善 文 ........................................................ 1188

臨終三疑

Khang Tieát Tieân sanh khuyeán thieän vaên .......................... 1189

Laâm chung tam nghi .......................................................... 1247

36. Vaên khuyeán thieän cuûa tieân sanh Khang Tieát ..................... 1190

44. Ba ñieàu nghi luùc laâm chung ............................................. 1248

無 際 大 師 心 藥 方 ........................................................ 1192

臨終四關

Voâ Teá Ñaïi sö taâm döôïc phöông .......................................... 1193

Laâm chung töù quan ................................................................ 1251

37. Phöông thuoác trò taâm cuûa Ñaïi sö Voâ Teá ............................ 1196

45. Boán cöûa aûi luùc laâm chung ............................................... 1254

勸 行 忍 辱 撮 要 ............................................................. 1198 Khuyeán haønh nhaãn nhuïc toaùt yeáu ..................................... 1199

41. Roäng khuyeân vieäc tu trì Tònh ñoä....................................... 1230

PHUÏ LUÏC

山居百詠

....................................................................... 1246

....................................................................... 1250

....................................................................... 1256

38. Baøi toaùt yeáu khuyeân thöïc haønh nhaãn nhuïc ....................... 1208

Sôn cö baùch vònh ................................................................ 1257

勸 人 敬 惜 字 紙 文 ........................................................ 1212

Traêm baøi thô vònh ñôøi soáng nôi nuùi saâu .................................. 1306