tambao by Nguyễn Minh Tiến

ÑOAØN TRUNG COØN bieân soaïn Nguyeãn Minh Tieán hieäu ñính

TAM BAÛO VAÊN CHÖÔNG

TÖÏA Saùch xöa coù caâu: Vaên chöông laø phöông tieän ñeå ghi cheùp ñaïo lyù, cuõng coù nghóa laø coã xe chôû ñaïo. Laïi coù caâu: Noùi maø khoâng coù vaên chöông thì löu haønh chaúng ñöôïc xa. Vaäy baát cöù toân giaùo naøo cuõng ñeàu caàn duøng vaên chöông ñeå göûi gaém, phaùt trieån , vaø truyeàn baù ñaïo lyù, laøm cho ñaïo lyù coù theå löu laïi ngaøn ñôøi, truyeàn xa ra ngoaøi muoân daëm. Ví nhö coù moät thaéng caûnh kia, chaân ta chöa töøng böôùc tôùi, maét ta chöa ñöôïc xem qua, coù theå nhôø vaên chöông cuûa caùc tao nhaân maëc khaùch mieâu taû maø caûnh trí thanh lòch röïc rôõ ñeàu nhö hieän ra tröôùc maét, chaúng khaùc gì ta ñaõ töøng ñi ñeán taän nôi vaäy. Ñöùc Phaät thuyeát Phaùp, chö taêng gìn giöõ phaùp Phaät ñeå vónh vieãn löu truyeàn laøm ñaïo lyù teá ñoä quaàn sanh. Vì theá, Phaät, Phaùp vaø Taêng laø ba moùn baùu cuûa chuùng sanh, xuaát hieän ôû Thieân Truùc1 töø hôn 25 theá kyû tröôùc ñaây, maø lan roäng ra khaép möôøi phöông, löu laïi laâu daøi tôùi vaïn kieáp, cuõng nhôø coù vaên chöông laøm phöông tieän ghi cheùp ñaïo lyù, khieán cho chuùng sanh ôû khaép möôøi phöông, ôû sau vaïn kieáp ñeàu ñaëng hieåu roõ maø tin töôûng, toân troïng ñaïo maàu. Phaät giaùo truyeàn sang Vieät Nam ta, khoâng keå giai ñoaïn Baéc thuoäc voán chöa coù chöùng cöù khaûo cöùu chaéc chaén, chæ keå töø sau khi ñoäc laäp, traûi qua caùc trieàu Ñinh, Leâ, Lyù, Traàn, Haäu Leâ, cho tôùi trieàu Nguyeãn, 1

Töùc AÁn Ñoä

Tam Baûo vaên chöông treân ngaøn naêm nay, ngaøy laàn thònh haønh, töø thaønh thò cho ñeán höông thoân, ñaâu ñaâu ñeàu coù chuøa chieàn, danh lam thaéng tích raát nhieàu, thì thaáy raèng chuùng sanh phöông Nam naøy raát ñoâng ngöôøi tin töôûng vaø toân troïng ñaïo Phaät. Nhöng tin töôûng vaø toân troïng maø khoâng baøy toû thaønh lôøi thì khoâng ñuû toû ñöôïc loøng thaønh tín. Cho neân caùc tín ñoà ñaïo Phaät thöôøng duøng caùc theå thi ca töø phuù ñeå ngaâm vònh, mieâu taû, ñaëng göûi gaém loøng ñaïo, phaùt trieån yù ñaïo, maø löu truyeàn Ba moùn baùu 1 cho ñöôïc daøi laâu. Nhöõng aùng vaên chöông aáy goùp laïi cuõng nhieàu, ñeàu laø vieäc daãn giaûi ñaïo lyù, ñeå baøy toû söï meán moä ñoái vôùi ñaïo maàu. Nhöõng giaù trò aáy, haù neân ñeå taùn laïc maø mai moät maát ñi sao? Vaäy boån toøng thô söu taäp caùc baøi thi ca töø phuù cuûa caùc tao nhaân maëc khaùch xöa nay, löïa ra töøng phaàn, laáy nhan ñeà chung laø Tam Baûo vaên chöông, in laøm moät quyeån saùch, nhaèm coáng hieán cho caùc baïn thieän tín thöôøng ngaøy ngaâm vònh maø nuoâi döôõng taám loøng moä ñaïo. PHAÄT HOÏC TOØNG THÔ

Töùc laø Tam Baûo: Phaät, Phaùp vaø Taêng.

I. CAÙC THEÅ CA (keä, haùt noùi, luïc baùt, song thaát luïc baùt) BAÛY BAØI KEÄ CUÛA BAÛY ÑÖÙC PHAÄT

1. Keä ñöùc Phaät Tyø-baø-thi (Vipayin)

(Ñöùc Theá Toân thöù 998 veà Quaù khöù Trang nghieâm kieáp)

Thaân tuøng voâ töôùng trung thuï sanh, Du nhö huyeãn do chö hình töôïng. Huyeãn nhaân taâm thöùc boån lai voâ, Toäi phuùc giai khoâng voâ sôû truï.

身猶幻罪

從如人福

無幻心皆

相由識空

中受生諸形象本來無無所住。

Dieãn noâm Thaân thoï sanh töø nôi khoâng töôùng, Nhö giaác mô do töôïng hình ra. Ngöôøi mô taâm thöùc ñaâu maø? Truï ñaâu toäi phöôùc ñeàu laø thaønh khoâng. Kinh Tröôøng A-haøm cheùp raèng: Vaøo thuôû maø ngöôøi ta höôûng thoï ñöôïc taùm muoân tuoåi, ñöùc Phaät naøy ra ñôøi, doøng Saùt-lî, hoï Caâu-lî-nhaõ, cha laø Baøn-ñaàu, 7

Tam Baûo vaên chöông meï laø Baøn-ñaàu Baø-ñeà. Ngaøi ôû thaønh Baøn-ñaàu Baø-ñeà, ngoài döôùi caây Ba-ba-la, thuyeát phaùp ba hoäi, ñoä cho ngöôøi ta ñöôïc 348.000 ngöôøi. Ngaøi coù hai pheùp thaàn tuùc ñaëc bieät: pheùp thöù nhaát teân laø Khieân-traø, pheùp thöù hai teân laø Ñeà-xaù. Thò giaû laø ngaøi Voâ-öu-töû Phöông Öng.

2. Keä ñöùc Phaät Thi-khí (Ikhin) (Ñöùc Theá Toân thöù 999 veà Trang nghieâm kieáp)

Khôûi chö thieän phaùp boån thò huyeãn; Taïo chö aùc nghieäp dieäc thò huyeãn. Thaân nhö tuï maït, taâm nhö phong, Huyeãn xuaát voâ caên voâ thaät taùnh.

起造身幻

諸諸如出

善悪聚無

法業沫根

本亦心無

是是如寔

幻幻凨性。

Dieãn noâm Phaùp laønh khôûi, voán xöa laø huyeãn; Nghieäp döõ gaây, cuõng huyeãn maø ra. Thaân boït ñaäu, taâm gioù qua, Khoâng goác, khoâng thaät, taùnh laø huyeãn thoâi! Kinh Tröôøng A-haøm cheùp raèng: Vaøo thuôû maø ngöôøi ta höôûng thoï ñöôïc baûy muoân tuoåi ñöùc Phaät naøy 8

CAÙC THEÅ CA ra ñôøi, doøng Saùt-lî, hoï Caâu-lî-nhaõ, cha laø Minh Töôùng; meï laø Quang Dieäu. Ngaøi ôû thaønh Quang Töôùng, ngoài döôùi caây Phaân-ñaø-lî, thuyeát phaùp ba hoäi, ñoä cho ngöôøi ta ñöôïc 250.000 ngöôøi. Ngaøi coù hai pheùp thaàn tuùc ñaëc bieät: pheùp thöù nhaát teân laø A-tyø-phuø, pheùp thöù nhì teân laø Baø-baø. Thò giaû laø ngaøi Nhaãnhaïnh-töû Voâ Löôïng.

3. Keä ñöùc Phaät Tyø-xaù-phuø (Visvabhuø)

(Ñöùc Theá Toân thöù 1.000 veà Trang nghieâm kieáp)

Giaû taù töù ñaïi dó vi thaân, Taâm boån voâ sanh, nhaân caûnh höõu. Tieàn caûnh nhöôïc voâ, taâm dieäc voâ, Toäi, phöôùc nhö huyeãn, khôûi dieäc dieät.

假心前罪

佐本境福

四無若如

大生無幻

以因心起

為境亦亦

身有無滅。

Dieãn noâm Boán vaät lôùn möôïn laøm thaân ñoù, Taâm khoâng sanh, nhaân caûnh maø sanh. Caûnh khoâng, taâm cuõng khoâng thaønh, Ñoâi ñaøng toäi phöôùc nhö hình huyeãn thoâi!

Tam Baûo vaên chöông Kinh Tröôøng A-haøm cheùp raèng: Vaøo thuôû maø ngöôøi ta höôûng thoï ñöôïc baûy muoân tuoåi, ñöùc Phaät naøy ra ñôøi, doøng Saùt-lî, hoï Caâu-lî-nhaõ, cha laø Thieän Ñaêng, meï laø Xöông Giôùi. Ngaøi ôû thaønh Voâ Duï, ngoài döôùi caây Baø-la, thuyeát phaùp hai hoäi, ñoä cho ngöôøi ta ñöôïc 113.000 ngöôøi. Ngaøi coù hai pheùp thaàn tuùc ñaëc bieät: pheùp thöù nhaát teân laø Phuø-du, pheùp thöù nhì teân laø Uaát-ña-ma. Thò giaû laø ngaøi Tòch-dieät-töû Dieäu Giaùc.

4. Keä ñöùc Phaät Caâu-löu-toân (Krakucchanda) (Ñöùc Theá Toân thöù nhaát veà Hieän taïi Hieàn kieáp)

Kieán thaân voâ thaät thò Phaät thaân. Lieãu taâm nhö huyeãn thò Phaät huyeãn, Lieãu ñaéc thaân, taâm boån taùnh khoâng. Tö nhaân döõ Phaät haø thuø bieät?

見了了斯

身心得人

無如身與

寔幻心佛

是是本何

佛佛性殊

身幻空別。

Dieãn noâm Thaân khoâng thaät, aáy laø thaân Phaät; Taâm boâng loâng, bieát Phaät boâng loâng. Thaân, taâm, taùnh aáy voán khoâng, Ngöôøi ta vôùi Phaät cuõng ñoàng nhö nhau. 10

CAÙC THEÅ CA Kinh Tröôøng A-haøm cheùp raèng: Vaøo thuôû maø ngöôøi ta höôûng thoï ñöôïc boán muoân tuoåi, ñöùc Phaät naøy ra ñôøi, doøng Baø-la-moân, hoï Ca-dieáp. Cha teân laø Leã Ñaéc, meï laø Thieän Chi. Ngaøi ôû thaønh An Hoøa, ngoài döôùi caây Thi-lî-sa, thuyeát phaùp moät hoäi, ñoä cho ngöôøi ta ñöôïc 40.000 ngöôøi. Ngaøi coù hai pheùp thaàn tuùc ñaëc bieät: pheùp thöù nhaát teân laø Taùt-ni, pheùp thöù hai teân laø Tyø-laâu. Thò giaû laø ngaøi Thieän-giaùc-töû Thöôïng Thaéng.

5. Keä ñöùc Phaät Caâu-na-haøm Maâu-ni (Kanakamouni) (Ñöùc Theá Toân thöù 2 veà Hieàn Kieáp)

Phaät baát kieán thaân, tri thò Phaät, Nhöôïc thaät höõu tri, bieät voâ Phaät. Trí giaû naêng tri toäi taùnh khoâng, Thaûn nhieân baát boá ö sanh töû.

佛若智坦

不寔者然

見有能不

身知知怖

知別罪於

是無性生

佛佛空死。

Dieãn noâm Thaân chaúng thaáy, bieát laø thaân Phaät, Neáu bieát roài, thì Phaät laø khoâng. Ngöôøi khoân bieát toäi taùnh khoâng, Thaûn nhieân chaúng sôï trong voøng töû sanh. 11

Tam Baûo vaên chöông Kinh Tröôøng A-haøm cheùp raèng: Vaøo thuôû maø ngöôøi ta höôûng thoï ñöôïc ba muoân tuoåi, ñöùc Phaät naøy ra ñôøi, doøng Baø-la-moân, hoï Ca-dieáp. Cha teân Ñaïi Ñöùc, meï laø Thieän Thaéng. Ngaøi ôû thaønh Thanh Tònh, ngoài döôùi caây OÂ-taøm Baø-la-moân, thuyeát phaùp moät hoäi, ñoä cho ngöôøi ta ñöôïc 30.000 ngöôøi. Ngaøi coù hai pheùp thaàn tuùc ñaëc bieät: pheùp thöù nhaát teân laø Thö-haøm-na, pheùp thöù nhì laø Uaát-ña-laâu. Thò giaû laø ngaøi An-hoøa-töû Ñaïo Sö.

6. Keä ñöùc Phaät Ca-dieáp (Kayapa) (Ñöùc Theá Toân thöù 3 veà Hieàn kieáp)

Nhaát thieát chuùng sanh taùnh thanh tònh, Tuøng boån voâ sanh, voâ khaû dieät. Töùc thöû thaân, taâm thò huyeãn sanh, Huyeãn hoùa chi trung voâ toäi, phöôùc.

一從即幻

切本此化

衆來身之

生生心中

性無是無

清可幻罪

淨滅生褔。

Dieãn noâm Taùnh chuùng sanh thaûy thanh tònh heát, Do khoâng sanh, khoâng dieät maø ra. Thaân, taâm laø huyeãn thoâi maø, Huyeãn thì toäi, phöôùc hoùa laø ñeàu khoâng. 12

CAÙC THEÅ CA Kinh Tröôøng A-haøm cheùp raèng: Vaøo thuôû maø ngöôøi ta höôûng thoï ñöôïc hai muoân tuoåi, ñöùc Phaät naøy ra ñôøi, doøng Baø-la-moân, hoï Ca-dieáp. Cha laø Phaïm Ñöùc, meï laø Taøi Chuû. Ngaøi ôû thaønh Ba-la-naïi, ngoài döôùi caây Ni-caâu-luaät, thuyeát phaùp moät hoäi, ñoä ñöôïc ngöôøi ta 20.000 ngöôøi. Ngaøi coù hai pheùp thaàn tuùc ñaëc bieät: pheùp thöù nhaát teân laø Ñeà-xaù, pheùp thöù nhì laø Baøla-baø. Thò giaû ngaøi laø Thieän-höõu-töû Laäp Quaân.

7. Keä ñöùc Phaät Thích-ca Maâu-ni (Çakyamouni) (Ñöùc Theá Toân thöù 4 veà Hieàn Kieáp)

Phaùp boån phaùp voâ phaùp, Voâ phaùp, phaùp dieäc phaùp. Kim phoù voâ phaùp thôøi, Phaùp phaùp haø taèng phaùp.

法無今法

本法付法

法法無何

無亦法曾

法法時法。

Dieãn noâm Phaùp laø phaùp, voán xöa khoâng phaùp, Khoâng phaùp maø cuõng phaùp ñoù ñaây. Ta trao khoâng phaùp buoåi nay, Phaùp naøo phaùp naáy, naøo hay phaùp naøo. 13

Tam Baûo vaên chöông Ngaøi giaùng sanh trong doøng nhaø vua Saùt-lî, phoùng ñaïi quang minh; döôùi ñaát naûy leân hoa sen vaøng. Ngaøi böôùc ñi baûy böôùc, ñöa moät tay chæ leân trôøi, moät tay chæ xuoáng ñaát, duøng tieáng nhö sö töû roáng maø noùi raèng: “Treân trôøi, döôùi ñaát, chæ coù moät mình ta laø toân quyù.”1 Hoâm aáy laø ngaøy muøng 8 thaùng 4 naêm 624 tröôùc Coâng nguyeân. Ngaøi xuaát gia tu haønh thaønh Phaät, chuyeån Phaùp luaân Töù dieäu ñeá, thuyeát phaùp haønh ñaïo 49 naêm. Thò giaû cuûa ngaøi laø ngaøi A-nan. Sau ngaøi daïy ñeä töû laø Ca-dieáp raèng: “Nay ta ñem Chaùnh phaùp nhaõn taïng, dieäu taâm Nieát-baøn giao phoù cho nhaø ngöôi.” Noùi roài ngaøi thuyeát baøi keä treân. Ngaøi thuyeát keä xong roài, ngoài ngay thaúng, laëng leõ nhaäp Nieát-baøn döôùi goác caây Sa-la. Caùc ñeä töû lieàn laáy cuûi thôm thieâu hoùa. Naêm aáy ngaøi 80 tuoåi.

Thieân thöôïng thieân haï, duy ngaõ ñoäc toân. (天上天下,惟我獨尊)

CAÙC THEÅ CA HÖÔNG SÔN PHONG CAÛNH Chu Maïnh Trinh Baàu trôøi caûnh Phaät, Thuù Höông sôn ao öôùc baáy laâu nay. Kìa non non, nöôùc nöôùc, maây maây, Ñeä nhaát ñoäng1 laø ñaây coù phaûi? Thoû theû röøng Mai chim cuùng traùi; Löûng lô khe Yeán2 caù nghe kinh. Thoaûng beân tai moät tieáng chaøy kình, Khaùch tang haûi giaät mình trong giaác moäng. Naøy suoái Giaûi Oan, naøy chuøa Cöûa Voõng, Naøy hang Phaät Tích,3 naøy ñoäng Tuyeát Quynh.4 Nhaùc troâng leân ai kheùo veõ hình, Ñaù nguõ saéc long lanh nhö gaám deät. Thaêm thaúm moät hang loàng boùng nguyeät; Gaäp gheành ñoâi loái uoán thang maây. Chöøng giang sôn coøn ñôïi ai ñaây? 1

Vua Leâ Thaùnh Toâng ngöï ñeà naêm chöõ Nam thieân ñeä nhaát ñoäng (ñoäng thöù nhaát cuûa coõi trôøi Nam) taïi cöûa chuøa, khaéc vaøo ñaù, ngaøy nay vaãn coøn. 2 Khe suoái Yeán Vó. 3 Phaät Tích: Theo truyeàn thuyeát, nôi ñoäng naøy Phaät Baø Quaùn AÂm tu haønh ñaéc ñaïo, coøn coù daáu tích löu laïi. 4 Tuyeát Quynh: nôi cöûa ñoäng khí laïnh, muøa ñoâng thöôøng coù tuyeát ñoïng, nhaân ñoù maø ñaët teân.

Tam Baûo vaên chöông Hay taïo hoùa seõ ra tay xeáp ñaët? Laàn traøng haït1 nieäm: Nam-moâ Phaät, Cöûa töø bi coâng ñöùc xieát laø bao! Caøng troâng phong caûnh caøng yeâu.

VIEÁNG CHUØA HÖÔNG TÍCH Chu Maïnh Trinh Höông sôn laø thuù thanh cao, Nhöõng laø nay öôùc mai ao maáy laàn. Thanh bình gaëp hoäi du xuaân, EÙn anh noâ nöùc xa gaàn ñua nhau. Thuaän doøng ngaøn lieãu daëm daâu, Moät thuyeàn ñaøn saùch, löng baàu gioù traêng. Buoàm lan nheï caùnh laâng laâng, Hay ñaâu möôïn gioù gaùc Ñaèng2 ñöa duyeân. Giang sôn thì vaãn ngöôøi quen, 1 2

Chuoãi haït Boà-ñeà. Coå thi: “Thôøi lai phong toáng Ñaèng Vöông caùc” (Luùc thôøi vaän tôùi thì gioù ñöa leân gaùc Ñaèng Vöông). Gaùc naøy ôû cöûa Chöông Giang, ngoaøi phía taây huyeän Taâm Kieán, thuoäc tænh Giang Taây, Trung Quoác, do con thöù hai vua Ñöôøng Cao Toå laø Ñaèng Vöông Nguyeân Anh xaây caát luùc laøm ñoâ ñoác Hoàng Chaâu.

CAÙC THEÅ CA Daïo chôi Chaâu Phoá, xuoâi mieàn Ñuïc Kheâ1 Chieâng vaøng gaùc boùng non teâ,2 Döøng cheøo, öôùm hoûi loái veà chuøa trong. Laàn khe Yeán Vó3 ñi voøng, Boán beà baùt ngaùt xa troâng laï döôøng. Giöõa doøng ñaùy nöôùc loàng göông, Möôïn cheøo ngö phuû ñöa ñöôøng Ñaøo Nguyeân.4 Laï cho vöøa beùn maøu thieàn, Maø traêm naõo vôùi ngaøn phieàn saïch khoâng! Baàu trôøi man maùc xa troâng, Bieát ñaâu nöôùc Nhöôïc non Boàng laø ñaâu. Coû caây xanh ngaét moät maøu, Yeát thaàn Vaïn Tueá, leân laàu Nguõ Doanh.5 Nhaùc troâng sôn thuûy höõu tình, Buùt thaàn khoân veõ böùc tranh naøo baèng.

Chaâu Phoá, Ñuïc Kheâ laø hai laøng döïa theo ñöôøng suoái voâ chuøa. Teâ laø phöông Taây, nghóa laø maët trôøi chieàu gaùc boùng non Taây saép laën. 3 Yeán Vó laø hoøn nuùi döïa theo laøng Yeán Vó, tieáp giaùp vôùi chuøa, hình daøi löôïn nhö ñuoâi chim eùn. 4 Ñaøo Nguyeân: Nguoàn Ñaøo, taïi huyeän Voõ Laêng Trung Quoác, trong ñoù toaøn nhöõng caây ñaøo, do ngöôøi ñôøi Taàn traùnh hoïa vaøo aån taïi ñoù, ñeàu thaønh tieân, maø ngoaøi ñôøi khoâng ai bieát. Traûi qua Taây Haùn, Ñoâng Haùn, Baéc Nguïy, tôùi ñôøi Taán Haàu laø 500 naêm, môùi coù oâng chaøi laïc thuyeàn vaøo maø tìm thaáy. 5 Vaïn Tueá, Nguõ Doanh ñeàu laø nhöõng laàu ñaøi taïi chuøa Höông Tích. 2

Tam Baûo vaên chöông Chung quanh nhöõng nuùi cuøng röøng, Ñoàng OÂng moät daõy, ngang löng non Baø. Nuùi Xoâi, nuùi Oaûn, nuùi Gaø, Nuùi con Voi phuïc, baøy ra beân caàu.1 Naøo oâng Saøo Phuû ñi ñaâu? Hang saâu coøn veát daét traâu roõ raøng.2 Tieáng ñaâu vaêng vaúng chuoâng vaøng, Khoùi ñaâu nghi nguùt muøi nhang Thieân Truø.3 Thuyeàn lan maáy maùi cheøo ñua, Moät giaây thaúng tôùi beân chuøa böôùc leân. Laàu chuoâng, gaùc troáng ñoâi beân, Cöûa roàng naêm saéc, ñaøi sen chín taàng. Muoân hoàng ngaøn tía töng böøng, Suoái khe reùo nhaïc, thoâng röøng daïo seânh. Chim cuùng traùi, caù nghe kinh, Then hoa gaøi nguyeät, chaøy kình neän söông. Nam moâ Phaät Toå voâ löôøng, Trai thaønh daâng moät neùn höông truï trì.4

Ñeàu laø nhöõng caûnh trí non soâng taïi vuøng chuøa Höông Tích. Tuïc truyeàn taïi nuùi Höông Tích coù veát chaân traâu do oâng Saøo Phuû laø cao só ôû aån ñôøi Ñöôøng Nghieâu daét ñi ngang qua. 3 Thieân Truø töùc laø chuøa ngoaøi nuùi Höông Tích. 4 Truï trì: Truï ôû theá gian ñeå duy trì phaùp Phaät. 2

CAÙC THEÅ CA Nöôùc coâng ñöùc, cöûa töø bi, Dòp caàu khoå haûi,1 caùnh beø meâ taân.2 Ngöôøi leã Phaät, keû caàu thaàn, Ngöôøi con coâng, keû moäc aân voâ vaøn. Phoøng Taêng töïa choán thanh nhaøn, Vui vaày ñaïo Phaät, meâ man maøu thieàn. Loø traàm chöa döùt höông nguyeàn, Tuùi thô ñuûng ñænh daïo mieàn Giaûi Oan.3 Hoûi ñaây raèng Ñeä nhò quan, Raønh raønh veát ngoïc coøn in daáu giaøy.4 Luaân hoài naøo deã ai hay, Oan gia thieät laáy nöôùc naøy giaûi cho. Laàn theo daáu thoû quanh co, Qua röøng mô toát5 ñeán chuøa Chaán Song6 Baàu trôøi baùt ngaùt xa troâng, 1

Khoå haûi: bieån khoå, Phaät thuyeát duøng ví duï vôùi caùi caûnh khoå naõo voâ cuøng. Kinh Laêng Nghieâm coù caâu: Xuaát ö khoå haûi (ra khoûi beå khoå). 2 Meâ taân: beán meâ, Phaät thuyeát duøng ví duï vôùi nôi chuùng sanh meâ toái laàm laïc. 3 Giaûi Oan: taïi nuùi Höông Tích coù doøng suoái goïi laø suoái Giaûi Oan, neáu ai coù söï oan khieân gì thì laøm leã Phaät roài duøng pheùp laáy nöôùc suoái aáy maø röûa. 4 Ñeä nhò quan: Qua chuøa Thieân Truø vaøo chuøa trong laø cöûa thöù nhì, nôi ñoù coøn coù daáu giaøy cuûa Phaät Baø Quan AÂm in ôû ñöôøng ñaù. 5 Taïi nuùi Höông Tích coù khu röøng toaøn nhöõng caây mô, boâng traùi toát laém. 6 Chuøa trong ôû Höông Tích tuïc goïi laø chuøa Chaán Song.

Tam Baûo vaên chöông Voõng trôøi ruû xuoáng maáy voøng thöôùt tha.1 Chaép tay nieäm Phaät Di-ñaø, Keû ngoài, ngöôøi ñöùng, keû ra, ngöôøi vaøo. Non trôøi bieát maáy taàng cao, Ñaõ ñi phaûi ñeán, ñaõ treøo phaûi leân. Moät toøa phong caûnh thieân nhieân, Gioù ñaâu vaêng vaúng nhaïc tieân xa gaàn. Cheo leo ñænh nuùi non thaàn, Cuùi ñaàu trôøi thaáp, caát chaân maây ñuøa. Hoa ñua thaém, lieãu khoe non, Chim cuùng traùi, vöôïn ru con daäp dìu. Maøu thanh veû lòch traêm chieàu, Hôõi ai môû khoùa ñoäng ñaøo cho nhau? Moät laøn thaêm thaúm hang saâu, Reõ ñöôøng nhaùc thaáy ñoâi caàu hai beân. Kìa laãm thoùc, noï kho tieàn, Kìa Baûo toøa noï Kim lieân roõ raøng. Phaát phô daûi phöôùn vaét ngang, Nöôùc ñaâ u nhoû gioït quyønh töông treân ñaàu. Khen ai kheùo deät kim chaâu, AÙo caø-sa ñuû naêm maøu linh lung. Khen ai kheùo löïa tô ñoàng, 1

Taïi nuùi Höông Tích coù töøng laèn ñaù thoøng xuoáng nhö giaêng voõng, ngöôøi ta goïi laø Voõng Trôøi.

CAÙC THEÅ CA Coáng, xang, hoà, ñuû taùm cung nhòp nhaøng. Thieân ñöôøng moät loái saùng choang, Ñöôøng ñi aâm phuû moät hang toái moø.1 Bieát ai raèng caäu hay coâ, Laàn ñoâi ñöôøng coù nhaáp nhoâ ñaàu ngöôøi,2 Buùt hoa ai kheùo veõ vôøi, Reâu in vaùch ñaù moät vaøi caâu thô. Khoùi traàm ngaøo ngaït xa ñöa, Giuïc ngöôøi giaác moäng: troáng tröa, chuoâng chieàu. Ngoïn ñeøn loàng boùng traêng treo, Tieáng kình chen tieáng tieâu thieàu3 hoâm mai. Phaät Baø4 cao ngöï Lieân ñaøi, Ñoâi beân Ngoïc Nöõ, Thieän Taøi5 phaùn ban. Thaàn thoâng hoùa pheùp chan chan, Hoùa ngaøn tay maét, hoùa ngaøn chaân thaân, 1

Ñeàu laø caûnh trí thieân nhieân cuûa nuùi Höông Tích, toaø n baèng ñaù vaø nöôùc. 2 Taïi nuùi Höông Tích coù hai ngoïn ñeøo, trong coù nhieàu hoøn ñaù nhaáp nhoâ nhö ñaàu ngöôøi, tuïc goïi laø UÙt Coâ, Nuùi Caäu, khaùch thieän tín thaäp phöông ñeán chuøa caàu töï, muoán xin con trai hay laø con gaùi, thì tuøy yù xoa ñaàu coâ naøo, caäu naøo maø choïn laáy. 3 Tieâu thieàu: khuùc nhaïc tieân. 4 Tuïc truyeàn Phaät Baø Quaùn AÂm phaùp danh Dieäu Thieän, con gaùi thöù ba vua Dieäu Trang Vöông, ñaéc ñaïo thaønh Phaät taïi nuùi Höông Tích naøy. 5 Ngoïc Nöõ, Thieän Taøi: laø hai vò thò giaû ñöùng haàu hai beân taû höõu cuûa Phaät Baø.

Tam Baûo vaên chöông

Ñoâ Thieân quan, Ñoâ phu nhaân,1 Dieäu Thanh cuøng vôùi Dieäu AÂm ñoâi naøng.2 Thanh sö baïch töôïng baøy haøng,3 Thaâm nghieâm moät ñieän linh quan ngaát trôøi. Kieáp tu haønh bieát maáy möôi, Daáu thieâng ñaõ maáy muoân ñôøi coøn ñaây. Saéc khoâng ngoài nghó cho hay, Töø bi cuõng taám loøng naøy maø ra. Cuùi ñaàu laøm leã böôùc ra, Hoà ñi laïi ñöùng, daàn daø maáy phen. Khaùch traàn laïc loái coõi Tieân, Hoïa sau naøy coù nhaân duyeân chaêng laø? Traûi bao daëm lieãu ñöôøng hoa, Nhaät trình chaép nhaët khuùc ca tay ñeà.

Khoâng bieát laø chæ ñeán ai. Dieäu Thanh, Dieäu AÂm laø hai vò coâng chuùa, chò cuûa Phaät Baø, cuøng tu haønh vôùi Phaät Baø thaønh ñaïo quaû: Dieäu Thanh thaønh Phoå Hieàn Boà Taùt, Dieäu AÂm thaønh Vaên Thuø Boà Taùt. 3 Thanh sö: con sö töû xanh, Baïch töôïng: con voi traéng, hai con yeâu quaùi. Phaät Baø haøng phuïc caû hai, taëng cho Boà Taùt Vaên Thuø cöôõi con Thanh sö, Boà Taùt Phoå Hieàn cöôõi con Baïch töôïng. 2

CAÙC THEÅ CA

VAÊN CUÙNG COÂ HOÀN Nguyeãn Du Tieát thaùng baûy möa daàm suøi suït, Toaùt hôi maây laïnh leõo xöông khoâ. Naõo ngöôøi thay buoåi chieàu thu, Ngaøn lau nhuoäm baïc, laù ngoâ ruïng vaøng! Ñöôøng baïch döông1 boùng chieàu man maùc, Dòp ñöôøng leâ2 laùc ñaùc söông sa. Loøng naøo loøng chaúng thieát tha, Coõi döông coøn coù, nöõa laø coõi aâm. Trong tröôøng daï3 toái taêm trôøi ñaát, Coù khoân thieâng phaûng phaát u minh.4 Thöông thay, thaäp loaïi chuùng sanh,5 1

Baïch döông: teân moät gioáng caây ngöôøi thöôøng troàng taïi nôi moà maû, laù troøn vaø lôùn, beà maët xanh, beà löng traéng, coïng laù daøi, hôi coù gioù thì lieàn lay ñoäng thaønh tieáng ñìu hiu raàu ró. 2 Ñöôøng leâ moät gioáng caây thöôøng troàng taïi leà ñöôøng laáy boùng maùt, tôùi muøa thu thì laù giaø, bò söông thì ruïng, töùc laø caây cam ñöôøng, vì nhaønh coäi cao daøi nhö caây leâ, cho neân coù teân rieâng laø ñöôøng leâ. 3 Tröôøng daï: ñeâm daøi. 4 U minh: muø toái, coõi u u minh minh. 5 Chuùng sanh: moïi sanh linh treân theá giôùi, phaøm coù sanh maïng ñeàu laø chuùng sanh. Theo Phaät thuyeát thì chuùng sanh goàm caû thöôïng löu, trung löu vaø haï löu, caû ngöôøi vaø vaät, caû soáng vaø cheát, heát thaûy coù möôøi loaïi. Nhöng baøi naøy goïi laø Thaäp loaïi chuùng sanh ñoái vôùi Phaät

Tam Baûo vaên chöông Hoàn ñôn, phaùch chieác leânh ñeânh queâ ngöôøi Höông löûa ñaõ khoâng nôi nöông töïa, Hoàn moà coâi laàn löõa maáy nieân. Coøn chi ai khaù ai heøn, Coøn chi maø noùi keû hieàn, ngöôøi ngu! Tieát ñaàu thu laäp ñaøn giaûi thoaùt, Nöôùc tònh bình vaåy haït döông chi.1 Muoân nhôø ñöùc Phaät töø bi, Giaûi oan, cöùu khoå, cuøng veà Taây phöông. Cuõng coù keû tính ñöôøng kieâu haõnh,2 Chí nhöõng laêm caát gaùnh non soâng; Noùi chi ñöông buoåi tranh huøng, Töôûng khi thaát theá vaän cuøng maø ñau! Boãng phuùt ñaâu möa sa ngoùi lôû, Khoân ñem mình laøm ñöùa thaát phu.3 thuyeát thì sai nghóa, vì ñaây laø baøi vaên cuùng coâ hoàn thì chæ laø moät loaïi ngaï quyû (coâ hoàn) maø thoâi. 1 Tònh bình: bình nöôùc trong saïch, do Tònh thuûy chaâu laø thöù ngoïc ñaõ löôïc ñi (luaän Trí Ñoä); döông chi: nhaønh döông lieãu. Phaùp Uyeån Haân Laâm Phaät Ñoà Tröøng laø moät taêng só phaùp thuaät cao sieâu ôû AÁn Ñoä. Baïch Laïc nghe danh, môøi sang Trung quoác. Con trai cuûa Laïc maéc beänh naëng, Phaät Ñoà Tröøng laáy nhaønh döông lieãu nhuùng vaøo bình nöôùc maø vaåy cho, lieàn tænh laïi. 2 Kieâu haõnh: Caàu may, hy voïng nhöõng chuyeän phi phaän. 3 Thaát phu: keû ñaøn oâng heøn haï. Haùn thö: “Caàn vi thaát phu baát ñaéc” (OÂng vua luùc sa cô maát nöôùc thì caàn laøm keû daân heøn cho yeân thaân cuõng chaúng ñöôïc.)

CAÙC THEÅ CA Giaøu sang caøng naëng oaùn thuø, Maùu töôi lai laùng, xöông khoâ ruïng rôøi Ñoaøn voâ töï1 laïc loaøi nheo nhoùc, Quyû khoâng ñaàu ñoùn khoùc ñeâm möa. Cho hay thaønh, baïi2 laø cô. Maø coâ hoàn bieát bao giôø cho tan! Cuõng coù keû maøn lan, tröôùng hueä, Nhöõng caäy mình cung queá, phoøng hoa. Moät phen thay ñoåi san haø,3 Maûnh thaân chieác laù, bieát laø veà ñaâu? Treân laàu cao, döôùi doøng nöôùc chaûy, Phaän ñaõ ñaønh traâm gaõy, bình rôi. Khi sao ñoâng ñuùc vui cöôøi, Maø khi nhaém maét khoâng ngöôøi nhaët xöông? Ñau ñôùn nheõ khoâng höông, khoâng khoùi, Luoáng ngaån ngô trong coõi röøng sim. Thöông thay tay yeáu chaân meàm, Caøng naêm caøng heùo, moät ñeâm moät daøi! Kìa nhöõng keû muõ cao aùo roäng, Ngoïn buùt son, soáng, thaùc ôû tay. 1

Voâ töï: khoâng coù con noái ñôøi. Thaønh: neân, baïi: thua. 3 San haø, hay sôn haø: nuùi soâng, yù noùi caùc trieàu ñaïi thay ñoåi. 2

Tam Baûo vaên chöông Kinh luaân gom moät tuùi ñaày, Ñaõ ñeâm Quaûn, Nhaïc,1 laïi ngaøy Y, Chu,2 Thònh maõn laém, oaùn thuø caøng laém, Traêm loaøi ma, moà naám chung quanh. Ngaøn vaøng khoân ñoåi ñöôïc mình, Laàu cao vieän haùt tan taønh coøn ñaâu! Keû thaân thích vaéng sau vaéng tröôùc, Bieát laáy ai baùt nöôùc cheùn nhang! Coâ hoàn thaát theåu doïc ngang, Naëng oan khoân leõ tìm ñaøng hoùa sanh! Kìa nhöõng keû baøy binh, boá traän, Ñoåi mình vaøo laáy aán nguyeân nhung. Gioù möa saám seùt ñuøng ñuøng, Daõi thaây traêm hoï laøm coâng moät ngöôøi. Khi thaát theá, teân rôi ñaïn laïc, Baõi tröôøng sa3 thòt naùt maùu troâi. Meânh moâng goùc beå, beân trôøi, Naém xöông voâ chuû4 bieát nôi choán naøo!

Quaûn Troïng nöôùc Teà, Nhaïc Nghò nöôùc Yeân ñeàu laø nhöõng quan töôùng quoác coù danh ñôøi Ñoâng Chu. 2 Y Doaõn nhaø Thöông, Chu Coâng nhaø Chu ñeàu ñöôïc toân xöng laø baäc thaùnh. 3 Tröôøng sa: baõi caùt daøi. 4 Voâ chuû: khoâng coù ngöôøi laøm chuû.

CAÙC THEÅ CA Trôøi xaâm xaåm möa gaøo, gioù theùt, Khí aâm huyeàn môø mòt tröôùc sau. Ngaøn maây noäi coû raàu raàu, Naøo ñaâu ñieáu, teá,1 naøo ñaâu chöng, thöôøng?2 Cuõng coù keû tính ñöôøng trí phuù,3 Mình laøm, mình nhòn nguû, keùm aên. Ruoät raø khoâng keû chí thaân,4 Daãu laøm neân ñeå daønh phaàn cho ai? Khi naèm xuoáng khoâng ai nhaén nhuû, Cuûa phuø vaân5 coù cuõng nhö khoâng! Soáng thôøi tieàn chaûy baïc doøng, Thaùc khoâng ñem ñöôïc moät ñoàng naøo ñi. Khoùc ma möôùn thöông gì haøng xoùm? Hoøm goã da boù ñoùm ñöa ñeâm! Ngaån ngô trong quaõng ñoàng chieâm. Taøn höông, gioït nöôùc bieát tìm vaøo ñaâu. Cuõng coù keû raép caàu chöõ quí, 1

Ñieáu: vieáng thaêm, teá: cuùng teá. Leã teá veà muøa ñoâng goïi laø chöng, leã teá veà muøa thu goïi laø thöôøng. 3 Trí phuù: laøm neân giaøu coù. 4 Chí thaân: raát thaân. 5 Phuø vaân: ñaùm maây noåi, tyû vôùi söï sang giaøu baát nghóa, nhö ñaùm maây noåi, tuï roài seõ tan. (Luaän ngöõ) 2

Tam Baûo vaên chöông Daán mình vaøo thaønh thò laân la. Maáy thu lìa cöûa, lìa nhaø, Vaên chöông ñaõ chaéc ñaâu maø trí thaân.1 Doïc haøng quaùn phaûi tuaân möa naéng, Vôï con naøo nuoâi naáng kieâng khem. Voäi vaøng lieäm saáp, choân nghieâng, Anh em: thieân haï; laùng gieàng: ngöôøi döng. Boùng phaàn töû2 xa chöøng höông khuùc,3 Baõi tha ma keû doïc ngöôøi ngang. Coâ hoàn nhôø gôûi tha höông,4 Gioù traêng hiu haét, löûa höông laïnh luøng! Cuõng coù keû vaøo soâng ra beå, Caùnh buoàm maây chaïy xeá gioù ñoâng. Gaëp côn gioâng toá giöõa doøng, Ñem thaân choân raáp vaøo loøng kình, ngheâ.5 Cuõng coù keû ñi veà buoân baùn, Ñoøn gaùnh tre chín raïn hai vai. Gaëp côn möa naéng khí trôøi, 1

Coå thi: Vaên chöông khaû trí thaân. (Vaên chöông coù theå giuùp neân ngöôøi.) Phaàn: caây phaàn, töû: caây töû, chæ laø laøng nhaø queâ, vì chaùnh khu vöïc ñôøi xöa veà caùc laøng thöôøng troàng hai thöù caây aáy laøm coõi. 3 Höông khuùc: laøng khaùc. 4 Tha höông: laøng khaùc, yù noùi ñi phöông khaùc khoâng coøn ñöôïc ôû nôi queâ quaùn. 5 Kình, ngheâ: hai gioáng caù lôùn hung döõ ôû bieån, hay laøm chìm thuyeàn beø ñeå aên thòt ngöôøi. 2

CAÙC THEÅ CA Hoàn ñöôøng, phaùch xaù laïc loaøi nôi nao? Cuõng coù keû maéc vaøo khoùa lính, Boû cöûa nhaø, goàng gaùnh vieäc quan. Nöôùc khe, côm vaét gian nan, Daõi daàu ngaøn daëm, laàm than moät ñôøi! Buoåi chieán traän maïng ngöôøi nhö raùc,1 Phaän ñaõ ñaønh ñaïn laïc teân rôi. Laäp loøe ngoïn löûa ma trôi, Tieáng oan vaêng vaúng toái trôøi caøng thöông. Cuõng coù keû lôõ laøng moät kieáp, Lieàu tuoåi xanh buoân nguyeät baùn hoa. Ngaån ngô khi trôû veà giaø, Ai choàng con taù, bieát laø caäy ai? Soáng ñaõ chòu moät ñôøi phieàn naõo, Thaùc laïi nhôø hôùp chaùo laù ña.2 Ñau ñôùn thay phaän ñaøn baø, Kieáp sanh ra theá bieát laø taïi ñaâu! Cuõng coù keû naèm caàu, goái ñaát, 1

Thô Chinh phuï: Coå lai chinh chieán nhaân, taùnh maïng khinh nhö thaûo. (Ngöôøi trong tröôøng chieán thuôû nay, taùnh maïng nheï nhö coû raùc). 2 Ngöôøi mieàn Baéc cuùng coâ hoàn thöôøng chaép nhöõng laù ña laøm caùi ñaøi, muùc chaùo vaøo ñoù maø caém taïi caùc leà ñöôøng, coù yù boá thí cho nhöõng hoàn con nít vaø nhöõng hoàn taøn taät.

Tam Baûo vaên chöông Doõi thaùng ngaøy haønh khaát1 ngöôïc xuoâi. Thöông thay cuõng moät kieáp ngöôøi, Soáng nhôø haøng xöù, cheát vuøi ñöôøng quan! Cuõng coù keû maéc ñoaøn tuø giaëc, Gôûi mình vaøo chieáu raùch moät manh. Naém xöông choân raáp goùc thaønh, Kieáp naøo côûi ñöôïc oan tình aáy ñi? Kìa nhöõng ñöùa tieåu nhi taám beù, Loãi giôø sanh, lìa meï, lìa cha. Laáy ai boàng beá xoùt xa, U ô tieáng khoùc thieát tha noãi loøng. Cuõng coù keû chìm soâng, laïc suoái; Cuõng coù ngöôøi saåy coäi, sa caây; Coù ngöôøi leo gieáng ñöùt daây, Ngöôøi troâi nöôùc luõ, keû laây löûa thaønh. Ngöôøi thì maéc sôn tinh, quyû quaùi, Ngöôøi thì xoâng nanh hoå, ngaø voi. Coù ngöôøi hay ñeû khoâng nuoâi, Coù ngöôøi sa saåy, coù ngöôøi khoán thöông. Gaëp phaûi luùc ñi ñöôøng lôõ böôùc, Caàu Naïi Haø1 keû tröôùc ngöôøi sau.

Haønh khaát: ñi aên xin.

CAÙC THEÅ CA Moãi ngöôøi moät nghieäp khaùc nhau, Hoàn xieâu, phaùch laïc bieát ñaâu baây giôø! Hoaëc Hoaëc Hoaëc Hoaëc

laø laø laø laø

aån ngang bôø, doïc buïi, nöông ngoïn suoái, chaân maây. ñieám coû, boùng caây, quaùn noï, caàu naøy bô vô.

Hoaëc Hoaëc Hoaëc Hoaëc

laø laø laø laø

nöông thaàn töø2 Phaät töï,3 nhôø ñaàu chôï, cuoái soâng. trong quaõng ñoàng khoâng, goø ñoáng, hoaëc vuøng lau tre.

Soáng ñaõ chòu moät beà thaûm thieát, Ruoät heùo khoâ, da reùt caêm caêm; Daõi daàu trong maáy muoân naêm, Thôû than döôùi ñaát, aên naèm treân söông. Nghe gaø gaùy, tìm ñöôøng laùnh aån, Laën maët trôøi, laån thaån tìm ra. 1

Naïi haø: Theo Tuyeân thaát chí, Ñoång Quaùn cheát, hoàn ñi ñeán moät doøng nöôùc beà roäng chæ loái vaøi thöôùc, nguoàn töï ñòa phuû laïi, chaûy qua phía taây nam, nöôùc ñeàu laø maùu vaø hoâi tanh khoâng chòu noåi, tuïc goïi teân laø Naïi haø (Soâng Naïi). Laïi saùch Coâ Luïc cheùp: Soâng Naïi ôû phía taû nuùi Cao Lyù, treân coù nhòp caàu, ñôøi truyeàn raèng: ngöôøi ta cheát ñi maø hoàn nhieàu toäi loãi thì khoâng qua ñöôïc caàu aáy cho neân goïi laø Naïi haø kieàu (Caàu khoâng theå sang ñöôïc). 2 Thaàn töø: ñeàn thôø thaàn. 3 Phaät töï: chuøa thôø Phaät.

Tam Baûo vaên chöông Loâi thoâi, boàng treû, daét giaø, Coù khoân thieâng haõy laïi maø nghe Kinh. Nhôø pheùp Phaät sieâu sinh Tònh ñoä,1 Phoùng haøo quang2 cöùu khoå3 ñoä u.4 Raép hoøa töù haûi5 quaàn chu,6 Naõo phieàn truùt saïch, oan thuø röûa khoâng. Nhôø ñöùc Phaät thaàn thoâng quaûng ñaïi, Chuyeån Phaùp luaân7 tam giôùi8 thaäp phöông.9 Nhôn nhôn Tieâu Dieän Ñaïi vöông,10 Linh kyø11 moät laù daãn ñöôøng chuùng sanh. 1

Sieâu sinh Tònh ñoä: thoaùt qua coõi traàn maø sanh vaøo ñaát trong saïch, laø nôi Phaät vaø Boà Taùt ôû. Chöõ thoå (土), tuïc quen ñoïc laø ñoä. 2 Haøo quang: tia saùng chieáu ra boán phía, laø bieåu hieäu quang minh cuûa Phaät. 3 Cöùu khoå: cöùu söï khoå naõo. 4 Ñoä u: daãn qua khoûi choã taêm toái. 5 Töù haûi: boán bieån. 6 Quaàn chu: caùc chaâu. 7 Phaùp luaân: baùnh xe phaùp. Phaät thuyeát phaùp ñoä sinh gioáng nhö laøm xoay chuyeån baùnh xe phaùp. 8 Tam giôùi: Ba coõi laø: 1. Coõi duïc, nôi caùc thieân, nhaân ñeàu coù tình duïc; 2. Coõi saéc, nôi caùc thieân, nhaân chæ coù hình saéc maø khoâng coøn coù tình duïc. 3. Coõi voâ saéc, nôi caùc thieân, nhaân saéc töôùng ñeàu khoâng coøn gì nöõa, ñöôïc caûnh vui voâ cuøng. 9 Thaäp phöông: möôøi phöông, saùch Phaät cho boán phöông chaùnh (ñoâng, taây, nam, baéc), boán phöông giaùp vaø treân trôøi, döôùi ñaát (töù duy, thöôïng, haï) laø möôøi phöông. 10 Tieâu Dieän Ñaïi Vöông: laø vò thaàn chaån teá chuùng sanh. 11 Linh kyø: laù côø thieâng.

CAÙC THEÅ CA Nhôø pheùp Phaät uy linh doõng maõnh, Trong giaác meâ khua tænh chieâm bao. Möôøi loaøi baát keå loaøi naøo. Gaùi, trai, giaø, treû ñeàu vaøo nghe kinh. Kieáp phuø sanh nhö hình, nhö aûnh, Coù chöõ raèng: Vaïn caûnh giai khoâng.1 Ai ôi laáy Phaät laøm loøng, Töï nhieân sieâu thoaùt khoûi trong luaân hoài.2 Ñaøn chaån teá vaâng lôøi Phaät giaùo,3 Cuûa coù chi, baùt chaùo, neùn nhang, Goïi laø manh aùo, thoi vaøng, Giuùp cho laøm cuûa aên ñöôøng thaêng thieân. Ai ñeán ñoù, döôùi treân ngoài laïi, Cuûa laøm duyeân, chôù ngaïi bao nhieâu. Pheùp thieâng bieán ít thaønh nhieàu, Treân nhôø Toân giaû4 chia ñeàu chuùng sanh. Phaät höõu tình töø bi phoå ñoä, 1

Vaïn caûnh giai khoâng: muoân caûnh ñeàu thaønh khoâng. Luaân hoài: voøng xoay chuyeån khoâng bao giôø ngöøng, saùch Phaät noùi: Chuùng sanh treân theá giôùi töø xöa ñeán nay cöù soáng thaùc laàn hoài ôû trong Luïc ñaïo, nhö baùnh xe quay troøn khoâng bao giôø ngöøng, duy coù ngöôøi thaønh ñaïo laø döùt ñöôïc noãi khoå aáy. 3 Phaät giaùo: lôøi daïy cuûa Phaät. 4 Toân giaû: baäc tu haønh chaân chaùnh, cöùu ñoä, boá thí cho chuùng sanh. 2

Tam Baûo vaên chöông Chôù ngaïi raèng coù coù chaêng chaêng. Nam moâ Ñaø Phaät, Phaùp, Taêng, Ñoä cho nhaát thieát sieâu thaêng linh hoàn. Nam moâ Boà Taùt, Theá Toân, Tieáp daãn coâ hoàn Tònh ñoä sieâu sanh. Keä raèng: Haøn laâm sôû lyù daï traàm traàm, AÙi ngaïi coâ hoàn khoå naõo thaâm! Tòch dieät phong traàn voâ löôïng cuùng; Hy haâm höôûng thoï höõu thöôøng laâm. Kim tieâu haïnh ngoä Boà-ñeà quaû; Chuùng ñaúng ñöông thi hoan hyû taâm. Chæ chí Thieân ñaøng phi huyeãn loä, Quaân moâng giaûi thoaùt xuaát haøn laâm. Nam moâ Sanh Tònh ñoä Boà Taùt Ma-ha-taùt!

CAÙC THEÅ CA OÂNG NHAÃN, OÂNG KHOÂNG NHAÃN Tuù Xöông Baøi naøy tuy laø dòch töø chöõ Haùn dòch ra, song xem cho kyõ ñoäc giaû seõ thaáy coù caùi phong vò cuûa nhöõng truyeän truyeàn kyø Thieân Truùc. 1 Nhö vaäy raát coù theå tröôùc ñaây goác laø chöõ Phaïn, do caùc nhaø truyeàn giaùo ñöa sang Trung Quoác, roài sau môùi ñöôïc dòch sang chöõ Haùn. Ñöùc nhaãn laø moät ñöùc lôùn trong ñaïo Phaät, coù theå giuùp ngöôøi ñaït ñeán choã giaûi thoaùt. Trôøi thu hiu haét gioù vaøng, Raëng lau hoa nôû, ñoâi haøng laù thöa. Thô ñöôøng2 nhaân luùc höùng thöøa, Vui loøng möôïn buùt loïc löøa ngaâm nga... Thaáy trong luïc3 cuõ truyeàn ra, Thieät, hö chöa toû, gaàn xa chöa töôøng. Tieác laø töïa loái theo ñöôøng, Cöù trong tích tröôùc roõ raøng cheùp chôi: Tích xöa nghe coù moät ngöôøi, 1

Thieân Truùc: Töùc AÁn Ñoä, nôi Phaät ñaûn sanh. Thô ñöôøng, hay thi ñöôøng, laø caùi nhaø nôi ñoïc saùch, laøm thô, cuõng nhö thô phoøng. 3 Luïc: saùch, nhö coå luïc: saùch xöa. 2

Tam Baûo vaên chöông Gia tö ñieàn saûn phoûng vôøi thích trung. Moät oâng ñöùc haïnh laï luøng, Chaúng hay laøm söï ngoaøi voøng phi vi.1 Taùnh haèng nhaãn nhuïc töø bi, Thieät hôn chaúng chuùt tranh thi cuøng ngöôøi. Duø ai caû tieáng döõ lôøi, Laøm thinh, gaõi toùc, ñaép tai ra veà. Moät oâng thì laïi hay neà, Neát thì caû giaän, naøo heà nhòn ai. Cuøng loøng chaùnh tröïc trôøi trai, Ñaõ loøng hyû xaû, hieäp taøi nôû nang. Cuøng nhau keát baïn ñaù vaøng, Cuøng ñi laøm phuùc Thaäp phöông Ta-baø,2 Chaúng neà chuøa quaùn gaàn xa, Thaáy ñaâu doät naùt cöûa nhaø, höng coâng. Hai ngöôø i ñi ñeán ba ñoâng, Baõi ñaâu xaûy thaáy non thung laï döôøng. Ñænh cao nghi nguùt nghìn haøng,

1 2

Phi vi: ñieàu sai traùi Ta-baø: do chöõ Phaïn laø sahalokadhātu, chữ Haùn dòch aâm laø Ta-baø (娑婆), dòch theo nghóa laø Kham nhaãn (堪忍 ), laø coõi theá giôùi maø chuùng sanh nhaãn chòu moïi söï phieàn naõo khoå sôû, chæ theá giôùi cuûa chuùng ta ñang soáng ñaây.

CAÙC THEÅ CA Dôïn xanh aáy ñaù, choùi vaøng noï hoa. Hueä lan ñoâi khoùm röôøm raø, Hoùa long truùc ñaõ thieät da ñieåm moài. Suoái ñaøn cuoän nöôùc cuøng vui, Chim röøng laøm toå tranh moài líu lo. Roàng nam phun nöôùc thaäp thoø, Thoâng thì thoåi gioù yø uø cheo leo. Moät chuøa boãng thaáy beân ñeøo, Boán beà ñaù choåm roàng leo ngaát töôøng. Trong chuøa choùi loùi chöõ vaøng, San hoâ, hoå phaùch coät giöôøng khaûm quanh. Boán beà caûnh vaät khoe thanh, Muoân gian ngaøn noùc theânh theânh roäng daøi. Nhìn xem chaúng khaùc Boàng Lai, Ñaõ neân moät caûnh traàn ai teách chöøng. Hai ngöôø i ñeán ñaáy loøng möøng, Vaøo chuøa leã Phaät, ñeàu chöng tu haønh, Thaùng ngaøy naùu tieáng aån danh, Gioù xuaân ñôõ quaït, traêng thanh thay ñeøn. Khaùt thì uoáng nöôùc cam tuyeàn,1 Ñoùi thì laïi neám ñaøo tieân qua thì.

Cam tuyeàn: suoái nöôùc ngoït.

Tam Baûo vaên chöông Nieäm kinh, laéng keä ñoøi khi, Vui nieàm Phaät phaùp sôùm khuya chaúng naøi. Bieát raèng xuaân tôùi hoa khai; Thu sang laù ruïng, chaúng sai tô haøo. Thaùng ngaøy luoáng nhöõng öôùc ao, Vui beà ñaïo ñöùc, bieát naøo Kyû, Canh1 Hai oâng tu ñaáy ñaõ ñaønh, Cuøng khuyeân nhau ôû loøng laønh môùi neân. ÔÛ laâu caàm thuù lieàn quen, Con vaøo haùi quaû, con leân daâng traø. Chuùng caàm ñaõ ôû chieàn giaø,2 Loøng oâng Naêng Nhaãn hieàn hoøa yeâu ñang.3 Cho aên, cho uoáng, giöõ giaøng,4 Raùc thì queùt töôùc, söûa sang moät mình. Ra vaøo maëc chuùng tung hoaønh, Chaúng heà naëng ñeán chuùng sanh moät lôøi. Duø loøng chuùng vaät chôi bôøi, Ñaõ trong Thöôïng ñieän laïi ngoaøi Tam quan. Moät oâng thaáy chuùng laêng loaøn, 1

Kyû, Canh: naêm Kyû hay laø naêm Canh, yù noùi khoâng quan taâm ñeán naêm thaùng. 2 Chieàn giaø: nhö chuøa chieàn, töùc laø nôi Phaät töï noùi chung. 3 Cuõng nhö yeâu ñöông, yeâu thöông. 4 Giöõ gìn

CAÙC THEÅ CA Khoân chöøa neát cuõ, töùc gan thay laø. Ngaøy ngaøy ñaùnh ñaùnh khua ra, Maéng raèng raùc raùy chieàn giaø vì bay. Cuõng nhieàu phaûi caùi quaù tay, Loøng oâng Naêng Nhaãn thöông thay muoân phaàn! Khuyeân oâng Baát Nhaãn ñoøi danh: Keû ñaø laøm phuùc xaû thaân1 tu haønh, Coøn laøm nhöõng söï chaúng laønh, Hö coâng vaû laïi uoång danh thay laø. Chaúng baèng nhaãn nhuïc hieàn hoøa, Töø bi hyû xaû, voán ta ghi loøng. Ñeå cho daøy thöûa aâm coâng2 Thaân sau laïi söûa hoùa roàng chuùt chaêng. AÁy laø lôøi thieät trình raèng, Xin ñöøng laøm söï laêng nhaêng nöõa laø. Cuøng nhau ñeàu trôû laïi nhaø, Sôùm kinh, toái keä xöôùng hoøa chaúng khuaây. Baïn cuøng non nöôùc, coû caây, Hay ñaâu trôøi ñaát vaàn xaây maáy ñôøi. Ñaïo cao, ñöùc roäng toùt vôøi, Ñaõ möôøi laàn hoùa laïi möôøi laàn sinh. 1

Xaû thaân: ñem thaân mình boû ra ñeå boá thí, laø thaùi ñoä cuûa ngöôøi tu haønh chaân chính trong ñaïo Phaät. 2 AÂm coâng: coâng ñöùc ngaám ngaàm.

Tam Baûo vaên chöông Ñeàu cuøng ñöôïc pheùp tieán linh,1 Loát phaøm loät khoûi nheï mình löng löng. AÊn chaêng khoâng2, yù cuõng ñöøng, Chaúng heà ñoùi khaùt, röûng röng3 thaùng ngaøy. OÂng kia neát cuõ chöa khuaây, Thaáy loaøi caàm thuù coøn hay giaän cuøng. Moät hoâm Chö Phaät hoäi ñoàng, Phaùn raèng hai aáy4 tu coâng ñaõ chaày. Ñaïo nhaân ñöùc troïng cao daøy, Song coøn ngöôøi noï chöa hay nhaãn loøng. AÂu laø ngöôøi aáy haõy khoâng, Haún cho Naêng Nhaãn5 leân thoâng toøa vaøng. Baøn xong, bieän baïch toû töôøng, Long xa, phuïng lieãn6 ngheânh ngang toáng hoaøn. Luõ thì baûo caùi traøng phan,7 Ngaát trôøi rôïp boùng duø taøn beå sen.

Tieán linh: coù theå xuaát thaàn hoùa thaân linh hieån. AÊn hay khoâng aên. 3 Nhö döûng döng 4 Hai aáy, töùc hai ngöôøi aáy, hai oâng aáy. 5 Haún cho naêng nhaãn. Haún cho: haõy cho; Naêng Nhaãn: bieát nhòn, teân goïi oâng bieát nhaãn nhuïc. 6 Long xa: xe roàng; phuïng lieãn: kieäu phuïng. 7 Baûo Caùi: Loïng baùu. traøng phan: phöôùng daøi. 2

CAÙC THEÅ CA Kieäu vaøo ñeán tröôùc cöûa chieàn,1 Röôùc oâng Naêng Nhaãn vaøo ñeàn löu ly.2 Phong laøm Boà Taùt ngöï vì, OÂng kia thaáy vaäy loøng thì buoàn thay! Song le tu Ñaïo ñaõ chaày, Ñaèng vaân giaù voõ cuõng hay pheùp thaàn. Töùc thì nöông gioù dôøi chaân, Xaêm xaêm thaúng böôùc tôùi saân Phaät ñaøi. Böôùc vaøo quyø döôùi ngoïc giai,3 Khaáu ñaàu beøn keå moïi lôøi khuùc noâi.4 Raèng toâi töø thuôû ra ñôøi, Cuøng oâng Naêng Nhaãn hai ngöôøi keát thaân. Ñi laøm phuùc khaép xa gaàn, Ba ñoâng5 beøn môùi mai chaân6 cöûa Chieàn. Haèng töø ñaïo ñöùc taêng thieàn, Vui beà Phaät phaùp nhöõng queân cöûa nhaø. Leõ thì ôn Phaät loøng xa, Anh em cuøng ñöôïc moät toøa vinh phong. 1

Cöûa chuøa. Löu Ly Ñieän: Teân ñeàn nôi cöûa Phaät, trang söùc baèng ngoïc löu ly. 3 Ngoïc giai: theàm ngoïc. 4 Khuùc noâi: tuaàn töï moïi tình tieát. 5 Ba ñoâng: ba muøa ñoâng, töùc laø ba naêm. 6 Mai chaân: döøng chaân. 2

Tam Baûo vaên chöông Côù sao keû ñöôïc, ngöôøi khoâng? Daùm xin xem xeùt cho cuøng keûo oan. Phaät raèng: Söï ñaõ luaän baøn Hai ngöôø i tu ñaïo ñaõ ngoan, ñaõ chaày. Song ngöôi nhaãn nhuïc chöa hay, Cho neân chöa ñöôïc saùnh baày1 toøa sen. Baïch raèng: Toäi aáy ñaõ neân, Baây giôø Phaät phaùn ôû ñeàn laøm sao? Hay laø tu laïi theá naøo. Maø cho ñöôïc döï böôùc vaøo löu ly? Phaùn raèng: Naøo coù khoù gì, Non kia tuï ñieåu2 gaàn thì chaúng xa. Gìn loøng nhaãn nhuïc thì laø, Chaúng laø nhaãn nhuïc, thì ta trôû veà. Leân non ñöùng ñaáy moät beà, Ba naêm ba thaùng chôù heà giaän ai, Thì cho vaøo choán Phaät ñaøi. Vaâng lôøi Phaät phaùn beøn dôøi chaân ra. Caùch non phoûng haõy coøn xa, Tieáng chim eo oùc nghe ñaø oûi3 tai. 1

Saùnh cuøng, cuøng moät haïng. Tuï ñieåu: baày chim tuï hoïp nôi nuùi aáy. 3 OÛi, nhö inh oûi. 2

CAÙC THEÅ CA Xaêm xaêm böôùc ñeán nöûa vôøi, Treøo leân ñænh nuùi ñöùng nôi thaïch baøn.1 Daõi daàu naéng seùm möa chan, Öôùc mong thaáu ñeán Tam quan Phaät ñaøi. Taân toan2 khoå aûi chaúng naøi, Cöù lôøi Phaät phaùn daùm sai chuùt naøo. Chim ñeàu ñaäu khaép vai, ñaàu, Toå laøm röøng röïc tröôùc sau troïn ngaøy. Chim con theo meï taäp bay, Vaãy vuøng nhaûy nhoùt thaâu ngaøy3 goïi nhau. Daäy ñöôøng chuyeån ñoäng treân ñaàu, Cöù lôøi Phaät phaùn deã haàu daùm xao. Ñeâm ngaøy luoáng nhöõng öôùc ao, Ñoát tay tính saép lyù ñaøo khai hoa. Ñeán tuaàn traêng maõn, traêng taø, Ñaønh hay thaùng troïn, bieát laø nieân chung. Ra ngoaøi hai thaùng ba ñoâng,4 Möôøi laêm ngaøy nöõa thì coâng hoaøn thaønh. ÔÛ laønh gaëp söï chaúng laønh, 1

Thaïch baøn: hoøn ñaù phaúng nhö maët baøn. Taân toan: taân: cay, toan: chua, chua cay yù noùi chuyeän khoù chòu. 3 Thaâu ngaøy: suoát ngaøy. Nhö nay ta vaãn duøng thaâu ñeâm. 4 Töùc ba naêm hai thaùng. 2

Tam Baûo vaên chöông Ñoâi chim chinh chích treân caønh baûo nhau. Ta ñöøng tha raùc chi laâu, Kìa kìa ñaõ saün treân ñaàu ngöôøi kia. Cuøng nhau ríu rít bay veà, Lieàn laøm toå beù ôû keà beân tai. Nhoû nhen chaúng daùm gaàn ai, Vôï choàng ñeû aáp hoâm mai moät mình. Boán con toát toát sô sinh,1 Choàng lieàn daën vôï taâm tình khuùc noâi: Giöõ con chaúng khaù khi nguoâi,2 Ñeå anh seõ lieäu kieám moài cho aên. Bay xuoâi, bay ngöôïc xa gaàn, Chaúng heà coù ñöôïc nghæ chaân ôû nhaø. Heát gaàn laïi daïo mieàn xa, Kieám cho con treû, ñaøn baø ñuû no. Moät mình haàu möôïn ai lo, Toái veà thì laïi daën doø, hoûi han. Sôùm thì chaép caùnh baêng ngaøn, Thöông con, xoùt vôï, taân toan chaúng naøi! Ñeán tuaàn con ñaõ ra ngoaøi, Neå choàng, chim caùi ngoû lôøi vaân vi. Raèng: Anh toái laïi, sôùm ñi, 1 2

Sô sinh: môùi sinh ra. Nguoâi: ngöng, döøng nghæ.

CAÙC THEÅ CA Nhoïc nhaèn möa naéng, thieáp thì ôû khoâng. Raøy con cuõng ñaõ ñuû loâng, Nghæ chaân, thieáp seõ caát coâng ñôõ chaøng. Chim ñöïc raèng: Chôù noùi quaøng, Em coøn non nôùt, naéng söông phong haøn. Naøo anh coù quaûn laàm than, Vôï laønh, con lôùn thì an daï naøy. Phoûng ñaø qua ñöôïc ba ngaøy, Toái veà, chim caùi laïi naøi xin ñi. Thaáy loøng vôï ñaõ naèn nì, Nhuû raèng: Maëc yù, anh thì giöõ con. Noùi roài, chim caùi lieàn bon,1 Laï luøng phong thoå, nöôùc non bieát gì. Tìm moài bay laïi, bay ñi, Vaån vô chaúng bieát raèng thì ôû ñaâu. Bay quanh ñaõ moät ngaøy thaâu, Chaúng heà coù moät caùi saâu, caùi ruoài. Non ñoaøi2 haàu laën maët trôøi, Choàng mong, con ñoùi, doã thoâi laïi moøng. Döôøng nhö löûa chaát beân loøng, Thöông con vaû laïi sôï choàng giaän chaêng.

1 2

Bon: ñi ngay. Phöông taây

Tam Baûo vaên chöông Khi trôøi toái ñeán lieân baêng, Thaáy hoa sen nôû, nheän giaêng toå ngoaøi. Loøng möøng bay thaúng ñeán nôi, Nheän kinh thoaét ñaõ chaïy dôøi vaøo trong. Ñuoåi theo vaøo giöõa lieân phoøng,1 Maõi ham baét nheän mô moøng bieát chi. Hay ñaâu sen cuõng nhö quyø, AÂm thì hôïp laïi, döông thì nôû ra. Yeáu thô, con treû ñaøn baø, Phaûi chôø baïch ñaùn khai hoa2 môùi veà. Ñeán nhaø con khoùc nhö ri, Choàng thì chaúng coù uû eâ moät ñieàu. Taác loøng lo sôï traêm chieàu, Doã con thoâi môùi ñaùnh lieàu tôùi nôi. Choàng raèng: Ñaõ thoûa söï ñôøi, Leânh ñeânh thuyeàn baùch3 soùng khôi maëc duø. Heïn hoø ñaõ phæ sôû caà u, Moät mình ai deã bieát ñaâu laø chöøng! 1

Lieân phoøng: buoàng sen. Baïch ñaùn khai hoa: buoåi saùng roõ nôû hoa. 3 Do chöõ: Phieám baùch chaâu (Leânh ñeânh thuyeàn goã traéc) ôû thô Baùch Chaâu, Kinh Thi, nghóa laø ngöôøi ñaøn baø kieân trinh nhö chieác thuyeàn goã traéc beàn vöõng, chòu ñöïng ñöôïc hoaøn caûnh long ñong giöõa côn soùng gioù. 2

CAÙC THEÅ CA Chaïnh loøng chim caùi ngaäp ngöøng, Than thaân, raèng: Kheá loän göøng chua cay! Baây giôø söï ñaõ döôøng naøy, Laïy choàng thoâi laïi baøy ngay moïi lôøi: Thaáy chaøng chen chuùc ngöôïc xuoâi. Xoùt chaøng thieáp phaûi böôùc dôøi chaân ra. Song le thô yeáu ñaøn baø, Vaû theâm non nöôùc gaàn xa laï luøng. Troïn ngaøy moài haõy coøn khoâng, Toái veà thaáy nheän lieân phoøng giaêng tô. Maõi tham baét nheän naøo ngôø, Khí aâm hoøa hôïp thì vöøa khoân ra. Tröôùc sau söï ñaõ thaät thaø, Haù raèng thieáp daùm sai ngoa ñieàu naøo. Chim ñöïc raèng: Söï laï sao? Hoa ñaâu laïi coù hôïp vaøo nôû ra. Thoâi thoâi haõy trôû veà nhaø, Söï ñaø coù ñaáy aét laø khoûi doâi. Hoâm nay ñaõ ñöôïc nhieàu moài, Con thì no daï ñeàu ngoài, khoûi lo. Thaáy choàng mai mæa nhoû to, Daãu ngay ai keû hoûi cho ñöôïc töôøng. Taác loøng thaûm thieát tö löông, 47

Tam Baûo vaên chöông Maët hoa theâm ñöôïm hai haøng möa sa. Noùi thoâi beøn trôû veà nhaø, Ñoã caønh, chim ñöïc thieát tha moät mình. Giaän sao vôï ôû baïc tình, Beøn ñem haùt thöû hoa tình caâu chôi. Haùt raèng: Gaàn beùn, xa rôøi, Moät chaên ñaép ñöôïc maáy ngöôøi tri aâm? Trong nhaø ñaõ saün hoaøng caàm, Song le laïi muoán nhaân saâm nöôùc ngöôøi.1 Ñaønh hay kho Taïo chaúng vôi, Pha phoâi ai deã bieát nôi coõi bôø. Thöông vì chuùt phaän con thô, Cho neân traûi chieáu ñaép dô traêm chieàu. Öa laø chôi ñaõ ñeán ñieàu, Baïn sen ñaø phæ heát ñieàu noùi naêng. Nghe thoâi chim caùi nghó raèng: Ñaõ neân moät söï voâ baèng maát ñoâi. Söï oan bieát thuôû naøo nguoâi, AÂu laø phaûi traû khuùc noâi maáy lôøi. Haùt raèng: Vaøo soùng ra khôi, Moät mình ai keû bieát vôøi saâu noâng.

Hoaøng caàm, nhaân saâm: laø teân hai vò thuoác Baéc.

CAÙC THEÅ CA Töû sanh ngôõ veïn chöõ ñoàng,1 Naøo hay nhìn ñeán meânh moâng traêm chieàu. Thoâi thoâi söông tuyeát ñaõ nhieàu, Caøng cao tuoåi taùc, caøng nhieàu mæa mai. Baây giôø tía laïc hoàng phai, Cho nhau nhöõng tieáng ñôn sai vaøo mình. Loï laø phaûi noùi taän tình, Nghe lôøi thì bieát, xem hình thì hay. Haùt thoâi chim ñöïc giaän thay, Nhuû raèng: Trong aáy, gian ngay ñaõ lieàu. Ñaát kia maø neùm ao beøo, Dao kia raïch nöôùc heát ñieàu ñoâi co. Ngôõ laø phaûi löôùi, maéc doø, Ai ngôø hoa hôïp, keå cho laøm kyø. Thoâi ñöøng haùt khaûy laøm chi, Vaøo nhaø nghæ khoûe mai ñi kieám moài. Thaáy choàng ngôø vöïc chöa thoâi, Töùc gan, chim caùi khoân ngoài, chaïy ra. Ñeán gaàn laïy ñaõ trình qua: Vôï choàng laø nghóa ruoät raø ngaøn naêm. Ñaõ nguyeàn kinh boá,2 thaïch chaâm,3 1

Chöõ ñoàng: laø chöõ ñoàng taâm, vôï choàng ñoàng loøng vôùi nhau. Kinh: laø kinh thoa, caây thoa baèng gai; Boá: laø boá quaàn, taám quaàn baèng vaûi. Laáy tích maø baø Maïnh Quang aên vaän queâ muøa tieän taën, ñoàng taâm vôùi choàng laø oâng Löông Hoàng (Haäu Haùn thö). 3 Thaïch: laø töø thaïch, ñaù nam chaâm; Chaâm laø thieát chaâm, caây kim baèng saét. Laáy nghóa töø thaïch daãn chaâm (ñaù nam chaâm daãn caây kim), tyû veà leõ ñoàng khí theo nhau, töùc nhö vôï vôùi choàng vaäy. 2

Tam Baûo vaên chöông Daùm ñaâu baû laû1 aâm thaàm rieâng ai. Nieàm gian phoù quyû thaàn hay, Naâng maâm, caàm choåi2 xöa nay moät beà. Ñaéng cay, chua chaùt chaúng neà, Öôùc caàu cho veïn, lôøi theà cho xong. Thieáp duø ôû chaúng heát loøng. Laïi nguyeàn nhö ñaù ñôïi choàng ñöùng ñaây.3 Thaày4 nghe noù noùi giaän thay, Maéng raèng: Chim choùc chuùng bay noùi caøn. Voán tao neát döõ ñaõ quen, Cöù lôøi Phaät phaùn veà ngaøn töø bi. Duø bay xaûy coù vieäc gì, Côù sao maø laïi noùi chì ñeán tao.

Baû laû: côït nhaõ, cöôøi noùi khoâng ñöùng ñaén. Haùn thö: Löõ Thaùi Coâng nôùi vôùi oâng Löu Quyù raèng: Thaàn höõu töùc nöõ, nguyeän vi ky truûy thieáp. (Toâi coù ñöùa con gaùi ruoät, xin cho laøm naøng haàu ky, choåi.) yù laø xin gaû cho laøm vôï maø caàm ky, caàm choåi queùt nhaø hoát raùc haàu choàng. 3 Laáy tích Voïng Phu Thaïch (ñaù troâng choàng). Theo U Minh Luïc, taïi treân nuùi Baéc Sôn nôi quaän Voõ Xöông, Trung Quoác coù hoøn ñaù nhö hình ngöôøi ñöùng, tuïc truyeàn raèng: Xöa coù ngöôøi ñaøn baø ñöa choàng ñi toøng quaân, ñöùng treân nuùi aáy ngoù theo maø cheát, hình hoùa laø m hoøn ñaù. ÔÛ ñaây, con chim caùi ngôõ oâng ñaïo laø ñaù voïng phu. 4 Töùc laø oâng Khoâng Nhaãn ñang ñöùng ñoù. 2

CAÙC THEÅ CA Tao mong leân coõi ñaøi cao, Cho neân tao môùi ra vaøo ñöùng ñaây. Toå laøm, con ñeû maëc baây, Töø bi, nhaãn nhuïc xöa nay ghi loøng. Laøm sao laïi coù ñôïi choàng, Maø cho maày laïi vôï choàng ví von? Xöa leân caây ñöôïc boán con, Cuøng hai trai gaùi kieåu troøn nhö vo. Vaät vaøo hoøn ñaù döông coâ, Thöông oâi! chim chích neân tro coøn gì Treân ñaàu maáy toå döùt ñi. Côõi maây nöông gioù, toác veà Taây Phöông.

Böôùc vaøo tôùi tröôùc toøa vaøng, Phaät lieàn phaùn hoûi moïi ñöôøng xöa sau. Dö ngaøy döï ñaõ veà chaàu, Lieàn quyø, beøn môùi ngoû taâu moïi lôøi: Con vaâng Phaät phaùn tôùi nôi, Ñaõ trong ba thaùng, laïi ngoaøi ba naêm. Treân ñaàu chim ñeû dö traêm, Cöù lôøi Phaät phaùn daùm laàm moät phaân?

Tam Baûo vaên chöông Haèng troâng cho ñöôïc toaøn thaân, Ñoâi chim chinh chích toå gaàn beân tai. Ghen töông laém söï gaùi trai, Chaúng nhö laïi ví thaân ai ñôïi choàng. Giaän, con ñaõ soát caû loøng, Boán con cho laãn vôï choàng xua tay. AÁy laø lôøi thieät baøy ngay, Daùm xin truyeàn phaùn leõ naøy laøm sao? Coâng con khoù nhoïc tieâu hao, Toøa vaøng may ñöôïc chuùt naøo cuøng chaêng. Phaät raèng: Laøm söï chaúng haèng, Saùt sanh thoâi laïi noùi naêng aáy gì? Coù ñöôøng, coù neûo thì ñi, Giaø lam1 yeát ñaáy töùc thì ñuoåi ra. Giaän thay lieàn trôû veà nhaø, Quyeát raèng tìm caûnh yeân haø2 thong dong. Non Boàng nöôùc Nhöôïc3 duø loøng, Vui beà sôn thuûy, laùnh voøng traàn gian. Truyeän naøy chaúng loï luaän baøn, Ai xem thì khaù tu haønh neát na.

Giaø lam: chæ ngoâi huøa. Yeân: khoùi maây; Haø: raùng trôøi, chæ laø caûnh nuùi non tòch mòch. 3 Boàng Sôn, Nhöôïc Thuûy: laø nôi non nöôùc caûnh tieân. 2

CAÙC THEÅ CA VAÊN SAÙM PHAÙT NGUYEÄN

Baøi thöù nhaát

Nguyeân vaên cuûa ñöùc Töø Vaân Hueä Löu dieãn nghóa

Töø Vaân phöôùc ñöùc lôùn thay, Laøm vaên phaùt nguyeän truyeàn nay laâu daøi: Moät loøng moûi meät chaúng naøi, Caàu veà Cöïc Laïc ngoài ñaøi Lieân hoa. Cha laønh laø Phaät Di Ñaø, Tuoân haøo quang tònh choùi loøa thaân con. Thaúm saâu ôn Phaät haèng coøn, Con nay chaùnh nieäm loøng son moät beà. Nguyeän laøm neân ñaïo Boà-ñeà, Chuyeân loøng nieäm Phaät caàu veà Taây Phöông. Phaät xöa lôøi theä toû töôøng, Boán möôi taùm nguyeän daãn ñöôøng chuùng sanh. Theä raèng: Ai phaùt loøng thaønh, Ta ñem vaät baùu ñeå daønh caùc ngöôi; Thieän nam, tín nöõ moïi ngöôøi, Chí thaønh töôûng Phaät nieäm möôøi tieáng ra; Ta khoâng röôùc tôùi nöôùc ta, Ta khoâng laøm Phaät, chaéc laø khoâng sai. 53

Tam Baûo vaên chöông Bôûi vì toân töôûng Nhö Lai, Coù duyeân töôûng Phaät, soáng dai khoâng cuøng. Lôøi theà bieån roäng meânh moâng, Nhôø ôn Phaät ñoä thoaùt voøng traàn lao. Toäi moøn nhö ñaù maøi dao, Phöôùc laønh theâm lôùn caøng cao, caøng daøy. Caàu cho mình thaùc bieát ngaøy, Bieát giôø, bieát khaéc, bieát raøy taùnh linh. Caàu cho söï khoå thoaùt mình, Loøng khoâng luyeán meán söï tình theá gian. Caàu cho thaàn thöùc thanh nhaøn, Y nhö ñöùc Phaät thaêng ñaøn thuôû sô. Ñaøi vaøng tay Phaät nöông chôø, Caùc ngaøi Boà Taùt baáy giôø ñöùng troâng. Röôùc ñi thaät ñaõ neân doøng, Noäi trong giaây phuùt thaûy ñoàng veà Taây. Xem qua coõi Phaät toát thay, Hoa sen ñua nôû, taùnh nay saïch traàn. Hoäi naøy thaáy Phaät chaân thaân, Ñaëng nghe phaùp nhieäm, taâm thaàn saùng tröng. Quyeát tu ñoä heát phaøm daân. Giöõ lôøi Phaät theä, Phaät aân roäng daøi. Phaät theä chaéc thaät khoâng sai, 54

CAÙC THEÅ CA Caàu veà Tònh ñoä, nöông ñaøi Thích Ca. Ñaát ba bình ñaúng1 moät nhaø, Hoa sen ñua nôû laø cha meï mình. Hoa nôû roài, bieát taùnh linh, Caùc ngaøi Boà Taùt baïn laønh vôùi ta. Hueä Löu dieãn nghóa cheùp ra, Ai tu Tònh ñoä thì ta saùm cuøng.

Baøi thöù hai

Nguyeân vaên cuûa thaày Chaâu Hoaèng Hueä Löu dieãn nghóa

Chaâu Hoaèng thaày hieäu Lieân Trì, Laøm vaên phaùt nguyeän chæ qui moät ñöôøng. Cuùi ñaàu laøm leã Taây Phöông, Tònh Bang giaùo chuû Phaät vöông Di-ñaø. Ñoä ngöôøi vöôït khoûi aùi haø,2 Daét ra haàm löûa, nhaûy qua nghi thaønh. Toâi nay phaùt nguyeän vaõng sanh, Nguyeän veà Cöïc Laïc neân danh sen vaøng. Ngöûa troâng voøi voïi Ñaïo traøng, 1 2

Tam bình ñaúng ñòa: Khoâng, Voâ töôùng, Voâ nguyeän. AÙi haø: soâng aùi, töùc laø chìm ñaém trong söï aùi aân.

Tam Baûo vaên chöông Ruû loøng thöông xoùt maø mang toâi veà. Toâi thöông ba coõi ñaém meâ, Boán ôn1 caøng troïng lo beà cöùu nhau. Töôûng vì ñôøi laém thaûm saàu, Quyeát laøm neân Ñaïo ñoä sau luaân hoài. Khoâng treân2 moät baäc maø thoâi, Saùng tröng ñöôøng loái, khoâng ñoâi naøo bì Neân toâi loøng gaéng daï ghi, Chuyeân caâu nieäm Phaät khoâng khi naøo rôøi. Phaät laø ñöùc caû khaép trôøi, Cöùu ngöôøi thoaùt töû, ñoä ngöôøi thoï sanh. Coøn lo nghieäp troïng, phöôùc khinh. Chöôùng daøy, hueä moûng, phaøm tình toái taêm. Coøn lo loøng nhieãm deã laàm, Duyeân traàn chöa saïch, taùnh thaàm khoù neân. Con nay taùnh nguyeän khôûi leân, Goái daàm naêm voùc,3 thaät beàn loøng ngay. Môû gan, traûi daï toû baøy, Chí thaønh saùm hoái, troâng ngaøy Phaät thöông. 1

Töù aân: 1. Phuï maãu, 2. Chuùng sanh, 3. Quoác vöông, 4. Tam-baûo. Khoâng treân: laáy nghóa chöõ voâ thöôïng, khoâng coøn ai cao hôn nöõa. 3 Goái daàm naêm voùc: laáy nghóa chöõ nguõ theå ñaàu ñòa, nghóa laø laïy xuoáng moät caùch heát söùc cung kính, ñaàu vaø töù chi ñeàu saùt ñaát. 2

CAÙC THEÅ CA Chuùng con nhieàu kieáp oan öông, Töø ñôøi thuôû tröôùc khoâng löôøng ñeán nay. Bôûi vì meâ toái daïi ngaây, Saân si quen neát, caõi thaày daïy khuyeân. Ví nhö ba nghieäp ñaûo ñieân, Duø cho nöôùc bieån röûa lieàn saïch ñaâu! Than oâi toäi nghieäp lôùp ñaàu, Nguoàn aân, bieån aùi, thaúm saâu voâ cuøng! Ngöûa troâng ñöùc Phaät bao dung, Toäi moøn, nghieäp heát saïch khoâng hoäi naøy. Quyeát loøng nieäm Phaät, aên chay, Chí taâm theà nguyeän töø raøy ñeán sau. Ví duø con coù ôû ñaâu, Laùnh xa baïn döõ chaúng haàu töïa nöông. Gaéng tu ñaïo Phaät giöõ thöôøng, Theä khoâng thoái chuyeån maéc ñöôøng thai sanh. Nguyeän sau tu luyeän mau thaønh, Ñaëng maø cöùu ñoä phaøm tình thoaùt ra. Cha laønh laø Phaät Di Ñaø, Ñem loøng quaûng ñaïi ñeå maø ñoä con. Ñoaùi thöông maáy ñoaïn khuùc noâi, Chöùng tri ñeä töû luaân hoài oan khieân. 57

Tam Baûo vaên chöông Caàu con ñöông buoåi ngoài thieàn, Trong loøng chaùnh nieäm tin chuyeân vöõng vaøng. Caàu con giaác nguû roõ raøng, Thaáy Di Ñaø Phaät haøo quang raïng mình. Caàu cho saéc töôùng quang minh, Thaáy Di Ñaø Phaät taâm tình ñaëng an. Nguyeän caàu leân caûnh Laïc bang, Thaáy Di Ñaø Phaät treân ñaøn giaûng kinh. Cam loà Phaät röôùi ñaàu mình, Haøo quang Phaät chieáu thanh minh taâm thaàn. Caàu cho aùo Phaät ñaép thaân, Tay vaøng Phaät dôõ thoa laàn ñaàu con. Caàu cho chöôùng tröôùc döùt choài, Goác laønh theâm lôùn, vun boài toát töôi. Cho con saïch heát vieäc ñôøi, Trong loøng thanh tònh nhö ngöôøi Taây Phöông. Taùnh linh, maàu nhieäm toû töôøng, Mau nghe Chaùnh phaùp nhö göông treân ñaøi. Maøu thieàn thanh tònh khoan thai, Tònh quang coõi Phaät thaáy hoaøi khoâng ngôi. Nhö con gaàn tôùi qua ñôøi, Khieán cho linh taùnh ñaëng con bieát laàn. Ñöøng cho beänh khoå vaøo thaân, 58

CAÙC THEÅ CA Töû an, sanh thuaän nhö thaàn ban xöa.

Ñöøng cho luyeán meán daây döa, Ñöùng maø thaønh Phaät, Long Thô Toáng traøo.1 Saùu caên ñöøng coù lao xao, Roõ raøng chaùnh nieäm nhö sao Baéc thaàn.2 Heát roài moät ñoaïn baùo thaân,3 Vaøo trong thieàn ñònh xuaát thaàn Taây quy. Ngoù gaàn thaáy Phaät A Di, Quan AÂm, Theá Chí, truï trì tröôùc ta. Caùc oâng Thaùnh chuùng Haèng sa, Tuoân haøo quang xuoáng choùi loøa röôùc con. Duoãi tay xuoáng tieáp moät hoài, Laàu, ñaøi, côø, phöôùn ñoâng thoâi quaù chöøng. Nhaïc trôøi taâu troãi vang löøng, Muøi nhang thôm ngaùt, vui öng taám loøng. Taây Phöông caûnh Phaät thong dong, Roõ raøng tröôùc maét hieän trong coõi naøy.

Long Thô ñôøi nhaø Toáng khi tòch ñöùng nguyeân nhö soáng. Sao Baéc ñaåu 3 Töùc laø thaân coù ñöôïc do nghieäp baùo. Phaät coù ba thaân laø Baùo thaân, Hoùa thaân vaø Phaùp thaân. 2

Tam Baûo vaên chöông Keû nghe ngöôøi thaáy vui thay, Khieán cho ai naáy lieàn ngaøy phaùt taâm. Chæ ngöôøi chaùnh tín töôûng thaàm, Böôùc voâ ñaïo Phaät, khoûi haàm löûa thieâu. Vui thay coõi Laïc tieâu dieâu, Ai theo Phaät röôùc, cao sieâu Lieân ñaøi. Vung tay veà choán Kim giai, Gaàn trong Cöïc Laïc, xa ngoaøi traàn lao. Toøa sen röïc rôõ trong ao, Ñoû, vaøng, xanh, traéng tuoân haøo quang ra. Con ngoài cheãm cheä trong hoa, Phaät cuøng Boà Taùt Haèng haø nhoùm ñoâng. Con nghe phaùp nhieäm toû loøng, Chöùng Voâ sanh nhaãn, chaân toâng thöôïng thieàn. Chæ trong giaây phuùt thaønh duyeân, Vaâng nghe chö Phaät daïy truyeàn phaùp aâm. Ñaëng nhôø thoï kyù aán taâm, Daïy roài, linh taùnh bao naêm nhôù hoaøi. Ba thaân, boán trí laâu daøi, Saùu thoâng naêm maét, chuyeän ai cuõng töôøng. Ñaø-la thaàn chuù nhieàu phöông, Pheùp naøo cuõng bieát, nhö göông soi hình. Bao nhieâu coâng ñöùc chöùng minh, 60

CAÙC THEÅ CA Nhôù ghi goàm ñuû nhö kinh Phaät truyeàn. Mình ñaø coõi Phaät ôû yeân, Nhôù lôøi theä tröôùc ñoä duyeân Ta-baø. Thaàn thoâng bieán hoùa thaân ta, Khaép möôøi phöông thaûy hieän ra pheùp maàu. Töø bi phöôùc ñöùc thaúm saâu, Coù duyeân hoùa ñoä, ñaâu ñaâu vaâng lôøi. Khaép trong caû thaûy nhieàu nôi, Cuõng ñeàu ñoä heát ngöôøi ñôøi traàm luaân. Khieán cho loøng tònh quen laàn, Döùt tình aùi duïc, löu thaàn thieän löông. Daét ngöôøi veà ñeán Taây Phöông, Vaøo haøng Baát thoái naùu nöông baïn laønh. Loøng con theä ñoä chuùng sanh, Roäng nhö bieån caû cuøng gaønh hö khoâng. Haèng haø theá giôùi ñeàu thoâng. Chuùng sanh phieàn naõo ñoä ñoàng saïch trôn. Neáu maø coøn ñeå nhôn nhôn, Nguyeän con khoâng heát, nhö ñôøn ñöùt daây. Phaät thöông, chöùng leã nguyeän naøy, Tu trì coâng ñöùc ñoä ngay höõu tình. Boán ôn ñeàn ñaùp phaân minh, Ba ñöôøng cöùu vôùt sieâu sinh khoûi naøn. 61

Tam Baûo vaên chöông Nguyeän chung theá giôùi ba ngaøn. Veïn troøn moät trí vaøo bang Phaät ñaø. Nguyeän veà Cöïc Laïc moät nhaø, Hoa sen chín phaåm laø cha meï mình. Hoa nôû roài bieát taùnh linh, Caùc oâng Boà Taùt baïn laønh vôùi ta. Hueä Löu dieãn nghóa cheùp ra, Ai tu Tònh ñoä cuøng laø saùm chung.

Baøi thöù ba Caû Phöông Quaûng Nam thuoäc nöôùc Vieät ñaây, Laøm vaên phaùt nguyeän, con naøy Caû Phöông. Con töø kieáp tröôùc khoâng löôøng, Laõng ñi boån taùnh neân vöông coõi traàn. Cheát ñi soáng laïi xoay vaàn, Thay hình ñoåi xaùc nhieàu laàn vaøo ra. Phöôùc laønh truùt boû thaân ta, Gaëp trang giaùo phaùp xuaát gia tu haønh. Caïo ñaàu, phaùt nguyeän laøm laønh, Côù sao phaù giôùi? Loøng ñaønh taùn chôn. 62

CAÙC THEÅ CA Gieát loaøi sanh vaät baát nhaân, Ham aên caù thòt döôõng thaân nhô naøy. Gaït ngöôøi laáy cuûa lieàn tay, Cuûa trong Tam Baûo haøng ngaøy tham lam. Chaáp chi taø nguïy cuõng laøm. Ñaém say töûu saéc, meâ ham chôi bôøi. Huûy Taêng, baùng Phaät, khi ngöôøi, Nghòch cha, caõi meï, deå lôøi thaày raên. Thaáy ngöôøi taøi ñöùc eùp daèn, Gieo tai, caáy vaï, kieám aên cho ñaønh. Nhuùng tay vaøo ñaùm lôïi danh, Ñua ganh phaûi quaáy, noùi mình laø hôn. Loøng taø laøm vieäc baát nhôn, Khua moâi, muùa löôõi vang raân laãy löøng. ÔÛ chuøa tuïng nieäm baàn thaàn, Ra ñi ñaùm tieäc, vieäc maàn tinh chieân.1 Ngoaøi baøy hình daïng töôùng thieàn, Trong loøng quyû quyeät, ñaûo ñieân, khi ngöôøi. AÊn no, bieáng nhaùc, dong chôi, Coäc caèn, ham hoá, thoùi ñôøi ngaùn thay!

Tinh chieân: tanh hoâi.

Tam Baûo vaên chöông Tranh danh ñua lôïi toái ngaøy, Thaây troâi bieån caû, ai raøy bieát ñaâu! Vieäc laønh khoâng chuùt goùp thaâu, Ba ñöôøng toäi baùo deã haàu dung tha. Ngöûa caàu ñöùc Phaät Di Ñaø, Thaùnh taêng, Theá Chí cuøng laø Quan AÂm. Môû mang ñöùc roäng chieáu laâm, Cuùi thöông cho keû loãi laàm, cöùu con. Saùu caên, ba nghieäp saïch roài, Bôûi vì goác phöôùc moïc choài ñeán nay. Troøn vaønh moät nieäm thaúng ngay, Döùt ñöôøng toäi nghieäp, trôû quaøy ñöôøng quang.1

Ñöôøng quang: ñöôøng saùng, neûo ngay.

CAÙC THEÅ THÔ

II. CAÙC THEÅ THÔ KEÄ KHOÙA HÖ Traàn trieàu Thaùi toâng Hoaøng ñeá (1225-1258) ngöï cheá Huyeàn Maëc phuïng dieãn

1. Keä Boán nuùi (Sanh Laõo Beänh Töû) Töù sôn tieáu bích, vaïn thanh tuøng, Ngoä lieãu, ñoâ voâ vaïn vaät khoâng. Hyû ñaéc lö nhi tam cöôùc taïi, Maïch kî ñaû saán thöôùng cao phong.

四牾喜驀

山峭壁萬青了都無萬物得驢兒三脚騎打趂上高

叢空在峯。

Dieãn noâm Boán non, muoân buïi xanh rì, Tænh ra, muoân vaät coù gì gì ñaâu. Con löøa ba caúng ruoåi mau, Ta vui cöôõi noù leân ñaàu nuùi cao. 65

Tam Baûo vaên chöông Nuùi thöù nhaát: Töôùng sanh Chaân teå huaân ñaøo vaïn töôïng thaønh, Boån lai phi trieäu, höïu phi manh. Chæ sai höõu nieäm, vong voâ nieäm; Khöôùc boäi voâ sanh, thoï höõu sanh.

真本秖卻

宰來差背

薰非有無

陶兆念生

萬又忘受

象非無有

成萌念生。

Tî tröôùc chö höông, thieät tham vò; Nhaõn manh chuùng saéc, nhó vaên thanh. Vónh vi laõng ñaõng phong traàn khaùch, Nhaät vieãn gia höông vaïn lyù trình!

鼻眼永日

著盲為遠

諸眾浪家

香色蕩郷

舌耳風萬

貪聞塵里

味声客程。

Dieãn noâm Thôï hoùa ñuùc neân muoân töôïng hình, Voán xöa chaúng moáng, chaúng laø maønh. Chæ laàm coù nieäm, queân khoâng nieäm; Vaäy traùi khoâng sanh, chòu coù sanh. 66

CAÙC THEÅ THÔ Muõi, löôõi ñaõ tham höông vôùi vò; Maét, tai laïi ñaém saéc vaø thanh. Phong traàn löu laïc daøi laøm khaùch, Ngaøy caùch queâ höông muoân daëm xanh! Nuùi thöù nhì: Töôùng laõo Nhaân sanh taïi theá nhöôïc phuø aâu, Thoï, yeåu nhaân thieân, maïc voïng caàu. Caûnh böùc tang du töông höôùng vaõn; Thaân nhö boà lieãu taïm kinh thu!

人壽景身

生夭逼如

在因桑蒲

世天榆柳

若莫將暫

浮妄向經

漚求晚秋。

Thanh ñieâu tích nhaät Phan Lang maán, Baïch bieán ñöông nieân Löõ Voïng ñaàu! Theá söï thao thao hoàn baát coá, Tòch döông taây khöù, thuûy ñoâng löu!

青白世夕

雕徧亊陽

昔當滔西

日年滔去

潘呂渾水

郎望不東

鬂頭顧流。

Tam Baûo vaên chöông Dieãn noâm Ñôøi ngöôøi boït noåi khaùc chi ñaâu, Thoï, yeåu nhôø trôøi, chôù baäy caàu. Canh maët tang du haàu ñeán toái, Mình nhö boà lieãu taïm qua thaâu! Phan Lang böõa tröôùc xanh choøm toùc, Löõ Voïng ngaøy nay baïc maùi ñaàu! Man maùc söï ñôøi thoâi maëc keä, Boùng chieàu taây xeá, nöôùc ñoâng thaâu! Nuùi thöù ba: Töôùng beänh AÂm, döông khieân ñöùc boån töông nhaân, Bieán taùc tai truaân caäp theá nhaân! Ñaïi ñeå höõu thaân phöông höõu beänh; Nhöôïc hoaøn voâ beänh dieäc voâ thaân.

隂变大若

陽作抵還

愆灾有無

德屯身病

本及方亦

相世有無

因人病身。

Linh ñôn maïn saù tröôøng sanh thuaät; Löông döôïc nan linh baát töû xuaân. Taûo nguyeän vieãn ly ma caûnh giôùi, Hoài taâm höôùng Ñaïo döôõng thieân chaân. 68

CAÙC THEÅ THÔ

靈良早回

丹薬願心

謾難遠向

詫令蘺道

長不魔養

生死境天

術春界真。

Dieãn noâm AÂm döông loãi ñöùc taïo neân nhaân, Caûm maïo laøm ra naïn theá nhaân. Bieát laïi coù thaân, neân coù beänh, Neáu maø khoâng beänh cuõng khoâng thaân, Tröôøng sanh laàm töôûng ñôn laøm thuaät; Baát töû khoân ñem thuoác trôû xuaân. Nguyeän laùnh coõi ma ñi cho sôùm, Trôû veà nuoâi laáy taùnh thieân chaân. Nuùi thöù tö: Töôùng töû Baõi ñaõng cuoàng phong quaùt ñòa sanh, Ngö oâng tuùy lyù ñieáu chaâu hoaønh. Töù thuøy vaân hôïp aâm mai saéc, Nhaát phaùi ba phieân coå ñoäng thanh.

擺漁四一

蕩翁垂派

狂醉雲波

風裏合翻

括釣隂鼓

地舟霾動

生橫色聲

Tam Baûo vaên chöông Vuõ cöôùc traän thoâi phieâu lòch lòch, Loâi xa luaân chuyeån noä oanh oanh. Taïm thôøi traàn lieãm thieân bieân tònh, Nguyeät laïc tröôøng giang daï kyû canh.

雨雷暫月

脚車時落

陣輪塵長

催轉斂江

飃怒天夜

歴轟邉幾

歴轟淨更。

Dieãn noâm Gioù cuoàng queùt ñaát phuùt lung lay, Thuyeàn laät oâng chaøi luùc röôïu say. Boán phía maây loàng maøu toái xaåm; Moät laèn soùng gôïn tieáng vang ñaày. Goùt möa ñoøi traän laàn xoâ ñaåy; Xe saám bao voøng voäi trôû xaây. Caùt buïi beân trôøi khi taïm saïch, Soâng daøi traêng laën maáy canh chaày.

CAÙC THEÅ THÔ

2. Keä Saéc thaân Voâ vò chaân thaân xích nhuïc ñoaøn, Hoàng hoàng, baïch baïch maïc töông man Thuøy tri vaân quyeån tröôøng khoâng tònh, Thuùy loä thieân bieân nhaát daïng san.

無紅誰翠

位紅知露

真白雲天

人白卷邉

赤莫長一

肉相空樣

團瞞淨山。

Dieãn noâm Khoái thòt chaân nhaân bieát ôû ñaâu? Höôøng hay laø traéng chôù löøa nhau. Ai hay maây cuoán trong khoâng tònh, Moùc bieác beân trôøi nuùi moät maøu.

3. Keä raên saùt sanh Vuõ, mao, laân, giaùp taän haøm linh, UÙy töû, tham sanh khôûi dò tình? Töï coå Thaùnh hieàn hoaøi baát nhaãn, Yeân naêng kieán töû döõ tham sanh?

羽畏自焉

毛甲盡含靈死貪生豈異情古聖賢懷不忍能見死與貪生。 71

Tam Baûo vaên chöông Dieãn noâm Caùnh, loâng, mai, vaåy taùnh ñeàu linh, Sôï töû, tham sanh haù khaùc tình? Hieàn thaùnh töø xöa loøng chaúng nôõ, Sao ñaønh thaáy töû vôùi tham sanh?

4. Keä raên troäm caép Taïc bích, xuyeân töôøng yù baát höu. Thieân ban, baù keá khoå doanh caàu. Kim sanh caåu ñaéc tha nhaân vaät, Baát giaùc chung thieân thoï maõ, ngöu.

鑿千今不

壁般生覺

穿百苟終

墙計得天

意苦他受

不营人馬

休求物牛

Dieãn noâm Khoeùt vaùch, ñaøo töôøng chí nhöõng ñaâu, Ngaøn möu, traêm keá nhöõng tham caàu. Cuûa ngöôøi duø coù ñôøi naøy ñöôïc, Ñôøi khaùc luoân laøm kieáp ngöïa, traâu.

5. Keä raên ham saéc Tai nhaï mai höông, kieåm nhò ñaøo, Kieán chi muïc toáng, yù ñieâu ñieâu. 72

CAÙC THEÅ THÔ Ñoâ Lö1 nhaát ñaïi cô bì xuù, AÙm ñoaïn nhaân tröôøng baát duïng ñao!

腮見都暗

惹之盧斷

梅目一人

香送大膓

臉意肌不

膩忉皮用

桃忉臭刀。

Dieãn noâm Toùc xöùc höông mai, maù phaán ñaøo, Maét ñöa laám leùt, yù nao nao. Thòt da moät tuùi dô tuoàng thuùi, Caét ruoät ngöôøi ta löïa phaûi dao!

6. Keä raên noùi baäy Hieáp kieân, sieåm tieáu, thieät dieâu thaàn, Vónh taùc traàn hoaøn voïng ngöõ nhaân. Töï yù caàu hoan xu theá lôïi, Ñaùo ñaàu tranh mieãn nghieäp trieàn thaân!

脇永伺到 1

肩作意頭

諂塵求爭

笑寰歡免

舌妄趨業

搖語世纒

唇人利身。

Ngöôøi nöôùc Ñoâ Lö mình nheï, gioûi taøi leo treøo, ñôøi Haùn duøng hoï ñeå ñoùng tuoàng (Taây Vöùc truyeän chuù).

Tam Baûo vaên chöông Dieãn noâm So vai, cöôøi bôï, löôõi khua moâi, Noùi baäy dua ñôøi maõi theá thoâi. Doøm yù caàu vui xoâ theá lôïi, Roát cuøng aùc nghieäp thuôû naøo roài!

7. Keä raên uoáng röôïu Nhaát uùng tao khang khuùc nhöôõng thaønh, Kyû ña trí giaû moät thoâng minh! Phi duy ñoäc phaù tri löu1 giôùi, Baïi quoác, vong gia töï thöû sanh!

一幾非敗

甕多惟國

糟智獨亡

糠者破家

麴没緇自

釀聰流此

成明戒生。

Dieãn noâm Moät huû côm, men ñuùc loän thaønh, Bao nhieâu ngöôøi trí maát thoâng minh! Chaúng rieâng phaù giôùi haøng Taêng chuùng, Maát nöôùc, tan nhaø cuõng ñoù sanh. 1

Tri löu, cuõng ñoïc laø truy löu: Nhöõng ngöôøi maëc aùo maøu ñen, chæ ngöôøi tu haønh.

CAÙC THEÅ THÔ VÒNH THAÙP BAÙO THIEÂN1 Chuùa Trònh Caên (1682-1709) I Boán beà ñen ngaét gaám vaân chöông,2 Caûnh laï möôøi phaân chæ khaùc thöôøng. Thaúm thaúm lieân ñaøi,3 nhuaàn dieäu saéc,4 Theânh theânh phuùc chæ5 nöùc thanh höông.6 Vaày neân coõi phaùp tröøng tha tính,7 Suoát ñöôïc loøng ngöôøi laïc thieän phöông.8 Gioù Ñaïo thoåi ñöa hoøa haåy haåy, Coâng khi ngoaïn thöôûng raát thö löông.9 II Bình phong taùm böùc moïi ñoà thaâu, Ñaàm aám trôøi xuaân ngoïc moät baàu. Maây thoï ñuøn ñuøn toaøn baûo caùc.10 1

Thaùp Baùo Thieân cao 12 taàng, do vua Thaùnh Toâng nhaø Lyù khôûi coâng xaây döïng taïi cöûa chuøa Suøng Khaùnh gaàn thaønh Thaêng Long (Haø Noäi). 2 Vaân chöông: taû maøu saéc nhö maây. 3 Lieân ñaøi: toøa sen 4 Dieäu saéc: veû maàu nhieäm 5 Phuùc chæ: neàn phöôùc 6 Thanh höông: höông trong 7 Tröøng tha taùnh: raên taùnh khaùc, nghóa laø raên daïy taùnh neát ngöôøi khaùc. 8 Laïc thieän phöông: vui ôû nôi toát laønh. 9 Thö löông: thô thôùi, maùt meû 10 Baûo caùc: gaùc baùu

Tam Baûo vaên chöông Non nhaân voïi voïi ñoái chung laâu.1 Môû ñöôøng teá ñoä laø ôn roäng, Ngoõ cöûa töø thoâng toû ñaïo maàu. Thaéng laõm2 choïn ñaây laøm phaåm nhaát, So trong tònh giôùi3 haù nhöôøng ñaâu. KHUYEÂN HOÏC PHAÄT Öng Bình Thuùc Giaï thò Ñöôøng danh, neûo lôïi ngoù ñoâng ñoâng. Chen chuùc nhau chi ñaùm buïi hoàng? Kìa boùng baïch caâu qua chaúng laïi; Noï tranh vaân caåu coù roài khoâng. Lôõ cöôøi, lôõ khoùc treân saân khaáu; Khi nôû, khi taøn maáy cuïm boâng. Muoán kieáp phuø sanh sau khoûi luïy, Quyeån kinh, caâu keä chôù naøi coâng.

Chung laâu: laàu chuoâng Thaéng laõm: caùi caûnh thöôûng ngoaïn ñöôïc khoaùi yù 3 Tònh giôùi: coõi thanh tònh, cuõng laø Tònh ñoä, laø nôi caûnh giôùi cuûa caùc vò Phaät vaø Boà Taùt. Chuùng Taêng chuyeân taâm nieäm Phaät, muïc ñích laø caàu vaõng sanh veà ñoù. 2

CAÙC THEÅ THÔ HOÏA VAÀN BAØI KHUYEÂN HOÏC PHAÄT Cuûa cuï Leã Boä Thöôïng Thö Thuùc Giaï thò I

Bình Nam Son phaán ghen nhau thaáy cuõng ñoâng, Hoàn meâ chôït tænh giaác laàu hoàng! Hoa göông, traêng nöôùc1 keâu raèng coù; Söøng thoû, loâng ruøa2 voán thaät khoâng. Ñöôøng lôïi ñua chen e laém buïi; Coäi tu vun queùn seõ nhieàu boâng. Ñôøi caøng khoù nhoïc caøng theâm khoå. Saùu chöõ Di Ñaø chaúng toán coâng. II Chaâu Khueâ Ñaønh chòu ô hôø vôùi chuùa ñoâng. Vì khoâng tham tía, chaúng tham hoàng. Ñaõ toan tröø heát loøng phieàn naõo; Neân quyeát tìm ra töôùng saéc khoâng. Gioáng vaõi ñaát laønh thì toát traùi; Luùa cho coû loän haù nhieàu boâng? Voâ minh che laáp töø voâ thuûy, Muoán phaù voâ minh phaûi gaéng coâng. 1

Bôûi chöõ Kính hoa thuûy nguyeät nghóa laø boùng hoa trong göông, boùng traêng döôùi nöôùc, tuy raèng khoâng, maø laø tinh thaàn cuûa söï coù. 2 Bôûi chöõ thoá giaùc, quy mao (söøng thoû, loâng ruøa), chæ nhöõng vieäc nhaát ñònh laø khoâng coù, vì con thoû khoâng bao giôø coù söøng, con ruøa khoâng bao giôø coù loâng.

Tam Baûo vaên chöông VÒNH CAÛNH CHUØA KHAÙN SÔN1 Chuùa Trònh Caên Moät khuoân nhuaàn ñöôïc khí thanh huyeàn,2 Caûnh töï nhieân3 naøy kheùo uyeån nhieân.4 Tinh xaù5 laøu laøu vaàng nguyeät daõi; Phöông ñinh6 thaùn thaùn boùng thoâng in. Khaêng khaêng neûo nhieãm thieàn quan7 tónh; Loäng loäng ñöôøng thoâng phaùp giaùo8 truyeàn Nhaén nhuõ baøng nhaân9 du thöôûng ñaáy, Gìn loøng kính caån, chôù traàn duyeân.10

Chuøa ôû phía Taây thaønh Thaêng Long. Thanh huyeàn: thanh tònh vaø huyeàn dieäu. 3 Töï nhieân: töï noù nhö vaäy, khoâng do ngöôøi cheá taïo. Hoaøi Nam töû: Nhaân thieân ñòa chi töï nhieân. (Nhaân caûnh töï nhieân cuûa trôøi ñaát) 4 Uyeån nhieân: y nhö vaäy 5 Tinh xaù: caên nhaø thanh tònh nôi chö taêng tu haønh (theo Thích thò yeáu laõm). Saùch Thích Ca phoå noùi raèng: Töùc taâm sôû theâ, coá tinh xaù. (Giöõ loøng truï vaøo ñoù, cho neân goïi laø tinh xaù) 6 Phöông ñình: nhaø vuoâng, töùc laø phöông tröôïng, phoøng cuûa vò taêng truï trì, ngang doïc vuoâng moät tröôïng. 7 Thieàn quan: cöûa chuøa 8 Phaùp giaùo: khoa daïy cuûa Phaät phaùp 9 Baøng nhaân: ngöôøi chung quanh hay laø ngöôøi ngoaøi cuoäc 10 Traàn duyeân: duyeân traàn tuïc, chæ laø söï vaät ngoaøi giôùi tieáp söùc vôùi mình. 2

CAÙC THEÅ THÔ VÒNH CAÛNH CHUØA HOA YEÂN1 Chuùa Trònh caên Cung queá höông ñöa thoaûng thoaûng muøi, Laâng laâng chaúng bôïn chuùt traàn ai.2 Thanh löông3 moät khoùm vang vang roäng; Öu-baùt4 ngaøn xuaân rôõ rôõ töôi. Gioù ñöùc hiu hiu nhuaàn moïi ñænh; Doaønh nhaân cuoän cuoän khaép ñoøi nôi, Thaáy thieàn taêng5 nhöõng vaân vaân hoái. Caûnh maáy thu chaøy haõy haõy vui.

Chuøa ôû treân nuùi Yeân Töû thuoäc tænh Haûi Döông. Traàn ai: buïi nhô, chæ theá giôùi traàn tuïc naøy. 3 Thanh löông: trong treûo, maùt meû. 4 Öu-baùt, töùc laø Öu-ñaøm-baùt-la (Udumbara): teân moät loaøi hoa quyù, chöõ Haùn dòch laø Linh thuïy, nghóa laø baùo ñieàm laønh. Hoa naøy 3.000 naêm môùi nôû moät laàn, vaø chæ nôû khi coù ñieàm laønh cho taát caû chuùng sinh, töùc laø khi coù moät vò Phaät ra ñôøi. 5 Thieàn taêng: vò taêng só tu thieàn. 2

Tam Baûo vaên chöông VÒNH CAÛNH CHUØA PHAÙP VUÕ1 Chuùa Trònh Caên Thanh quang môn môûn choán Dao Quang,3 Gaáp maáy traàn gian, maáy theá thöôøng! Caû môû töôïng ñoà,4 ñoà hueä chieáu;5 Veïn goàm khoa luïc,6 Luïc Kim Cöông.7 2

Doaønh thaâu bích haûi,8 doaønh quanh quaát, Saéc aùnh töø vaân,9 saéc rôõ raøng. Ñöùc thaïnh caøng ngaøy caøng hieån öùng,10 Ñöøng thay, ñöøng laïnh daáu ñaêng höông.11

Chuøa naèm ôû huyeän Thöôïng Phuùc, thuoäc tænh Haø Ñoâng ngaøy nay. Dao Quang: teân vì sao thöù 7 trong chuøm sao Baéc Ñaåu, saùng nhö loaïi ngoïc dao. 3 Thanh quang: trong vaø saùng 4 Töôïng ñoà: böùc tranh veõ hình töôïng. 5 Huïeâ chieáu: aùnh saùng trí tueä soi khaép. 6 Khoa luïc: khoa giaùo kinh saùch nhaø Phaät. 7 Kim cöông: tyû duï veà theå, trí, tín, kieân coá nhö kim cöông. Luïc Kim Cöông laø baûn Kinh Kim Cöông Baùt-nhaõ Ba-la-maät-ña cuûa nhaø Phaät. 8 Bích haûi: bieån xanh bieác naèm phía ngoaøi Ñoâng Haûi moät muoân daëm (Thaäp chaâu kyù). 9 Töø vaân: maây laønh, yù noùi loøng töø bi cuûa ñöùc Phaät Nhö Lai. Haïc Thaùc taäp: Nhö Lai töø taâm nhö bæ ñaïi vaân, aám truù theá giôùi (Loøng laønh cuûa ñöùc Phaät Nhö Lai nhö ñaùm maây lôùn kia, che khaép coõi ñôøi). 10 Hieån öùng: hieån linh baùo öùng. 11 Ñaêng: ñeøn, höông: nhang. 2

CAÙC THEÅ THÔ VÒNH CAÛNH CHUØA THANH MAI1 Chuùa Trònh Caên I Böøng maét xa troâng söïc cöûu thieân,2 Roäng thaâu thuù vò kheùo vieân tuyeàn.3 Binh boong chaøy neän treân chung caùc,4 Ngaøo ngaït höông löøng tröôùc ngoïc hieân.5 Keû thoaùt tam ñoà,6 vaày coäi phuùc, Ngöôøi qua thaäp giôùi7 doác loøng thieàn. Töø bi döôøng aáy, oan linh aáy, Moät taác nieàm ñôn raát kính tin.

Chuøa taïi nuùi Phuïng Nhaõn. Cöûu thieân: chín laàn trôøi 3 Vieân tuyeàn: troøn veïn 4 Chung caùc: gaùc chuoâng 5 Ngoïc hieân: hieân ngoïc 6 Tam ñoà: ba ñöôøng: Ñòa nguïc, Ngaï quyû, Suùc sanh. Chuùng sanh naøo laøm nhieàu vieäc aùc thì ñôøi sau ñoïa vaøo caùc ñöôøng aáy. Kinh Phaät goïi Ñòa nguïc laø Hoûa ñoà ñaïo, Ngaï quyû laø Ñao ñoà ñaïo, Suùc sanh laø Huyeát ñoà ñaïo. 7 Thaäp giôùi: möôøi coõi. Theo Danh nghóa taäp, chuùng sanh coù saùu coõi phaøm laø: 1. Ñòa nguïc, 2. Ngaï quyû, 3. Suùc sanh, 4. A-tu-la, 5. Ngöôøi, 6. Trôøi, vaø boán coõi thaùnh laø: 1. Thanh vaên, 2. Duyeân giaùc, 3. Boà Taùt, 4. Phaät. 2

Tam Baûo vaên chöông II Gaây döïng nhôø nôi thaùi nhaát quyeàn,1 Ñích neân tònh caûnh2 khaép ba ngaøn,3 Cung chaâu4 xeùt toû coâng voâ löôïng,5 Cöûa phaïm6 sum nhau khaùch höõu duyeân,7 Gioù phaát thoâng reo nhôø nhaïc voã; Suoái tuoân nöôùc chaûy ngôõ chuoâng reàn. Nghieäm xem caûm öùng nhôn nhôn baáy, Buùt cheùp thô ñeà bieát maáy thieân.

Thaùi Nhaát quyeàn: Quyeàn cuûa vò thaàn Thaùi Nhaát, chæ laø ñaáng Thieân ñeá caàm quyeàn taïo hoùa. 2 Tònh caûnh: coõi thanh tònh. 3 Kinh Phaät noùi: vuõ truï goàm coù Tieåu thieân theá giôùi, Trung thieân theá giôùi vaø Ñaïi thieân theá giôùi, coù ba ngaøn coõi lôùn, goïi laø Tam thieân ñaïi thieân theá giôùi. 4 Cung chaâu: laø cung baùu nhö ngoïc chaâu, chæ toøa Phaät ngöï. 5 Voâ löôïng: do caâu keä: Voâ löôïng voâ bieân coâng ñöùc ñaïi, nghóa laø: Coâng ñöùc Phaät lôùn lao khoâng bieát ñaâu maø löôøng, khoâng bieát ñaâu laø bôø coõi. 6 Cöûa Phaïm: laø cöûa nhaø Phaät, do chöõ Phaïm saùt hay laø Phaïm cung, Phaïm nghóa laø thanh tònh. 7 Höõu duyeân: coù nhaân duyeân ngoä hieäp. Vaên Loã Bao coù caâu: Höõu nhaân, höõu duyeân.

CAÙC THEÅ THÔ VÒNH CAÛNH CHUØA NUÙI PHAÄT TÍCH 1 Chuùa Trònh Caên Kieàn khoân thaâu veùn moät baàu ñoâng, Naåy naåy sieâu nhieân3 chæ laï luøng. Höông vuõ,4 traêng thieàn soi vaëc vaëc; Vaân song,5 tieáng ngoïc naëng boong boong. 2

Ao trong leûo leûo ngö long hoäi;6 Non nhieãu truøng truøng caåm tuù phong.7 Luaän theá giôùi naøy, giai caûnh8 aáy, Coù beà quaûng ñaïi, coù linh thoâng.

Töùc laø nuùi Saøi Sôn, do vua Lyù Thaàn Toâng ñoåi teân laø Phaät Tích, laáy daáu tích Thieàn sö Töø Ñaïo Haïnh tu haønh vaø hoùa thaân taïi ñoù. Chuøa hieäu Thieân Phuùc, do Töø Coâng caát leân, vua Leâ Hieán Toâng söûa laïi. 2 Kieàn khoân: hay caøn khoân, chæ trôøi ñaát. 3 Sieâu nhieân: toû ra sieâu vieät vöôït hôn phaøm traàn. 4 Höông vuõ: haønh lang thôm nöùc muøi höông khoùi. 5 Vaân song: cöûa soå loàng boùng maây. 6 Ngö long hoäi: hoäi caù hoùa roàng. 7 Caåm tuù phong: phong bao gaám voùc. 8 Giai caûnh: coõi toát ñeïp

Tam Baûo vaên chöông VÒNH CAÛNH CHUØA PHOÅ LAI Chuùa Trònh Caên Taïo thaønh nhôø coù söùc thieân thaønh,1 Thaéng caûnh2 thöøa löông3 raát höõu tình. Hoa aùnh ñaøi lan maøu ñieåm ngoïc; Xuaân vaày daëm lieãu thöùc pha xanh. Tinh haø veû raïng ngaøn taàng gaám; Sôn thuûy ñoà phong maáy böùc tranh. So vôùi Vieân kieàu4 ñaây yù cuõng, Xieát ñaâu khen ngôïi khí chung linh.5

NHÔÙ CAÛNH CHUØA ÑOÏI Yeân Ñoå Giaø, yeáu, xa xoâi baáy ñeán nay, Laøng chôi loaùng thoaùng laïi buoàn thay. Chuøa xöa ôû laãn cuøng caây ñaù, Sö cuï naèm chung vôùi khoùi maây. 1

Thieân thaønh: töï trôøi taïo neân. Thaéng caûnh: caûnh ñeïp. 3 Thöøa löông: hoùng maùt. 4 Khoâng roõ laø ôû ñaâu. 5 Chung linh: ñuùc laïi khí thieâng. 2

CAÙC THEÅ THÔ Daëm theá ngoõ ñaâu töøng truùc aáy, Thuyeàn ai khaùch ñôïi beán daâu ñaây? Chuoâng tröa vaúng tieáng, ngöôøi khoâng bieát, Traâu thaû söôøn non nguû goác caây. UNG HOÀ SÔN TÖÏ Vònh caûnh chuøa nuùi Ung Hoà Ñöôøng Thi Khoâng sôn tòch mòch, ñaïo taâm sanh, Hö coác sieâu dao daõ ñieåu thanh. Thieàn thaát toøng lai vaân ngoaïi thöôûng, Höông ñaøi khôûi thò theá trung tình? Vaân gian ñoâng lónh thieân truøng xuaát; Thoï lyù nam hoà nhaát phieán minh. Nhöôïc söû Saøo, Do ñoàng thöû yù; Baát töông la tích dòch traâm anh. Dieãn noâm (Huyeàn Maëc Ñaïo Nhaân) Non khoâng vaéng veû khôûi loøng laønh, Hang troáng treo xa, tieáng choùc rinh. Nhaø saõi voán vui ngoaøi tuïc caûnh; Ñaøi höông haù loän ñaùm traàn tình? Nuùi theo giaác khoùi ngaøn truøng moïc; Hoà raïng choøm caây moät taám thanh, Coù leõ Saøo, Do1 ñoàng yù aáy; Chaúng ñem daây vöôùng ñoåi traâm anh. 1

Saøo Phuû vaø Höùa Do, hai hieàn nhaân ngaøy xöa, khoâng tham söï ñôøi ñi ôû aån.

Tam Baûo vaên chöông THÔ NGUYEÃN BÆNH KHIEÂM (töùc Traïng Trình) 1. Giaøu cheånh cheän, khoù lôi thôi, Vaän chuyeån löu thoâng haù cuûa ai. Vuõng noï gheâ khi laøm baõi caùt, Choài kia coù thuôû loït hoøn thai. Khoân ngoan môùi bieát thaêng roài giaùng; Daïi doät naøo hay tieåu coù ñaøi. Ñaõ khuaát bao nhieâu thì laïi tuûi, Ñaïo trôøi loàng loäng chaúng heà sai. 2. Giaøu ba böõa, khoù hai nieâu, Yeân phaän thì hôn heát moïi ñieàu. Khaùt uoáng traø mai hôi ngoït ngoït, Soát keà hieân nguyeät gioù hiu hiu. Giang sôn taùm böùc laø tranh veõ, Hoa coû boán muøa aáy gaám theâu. Thong thaû hoâm, khuya naèm, sôùm thöùc, Muoân vaøn ñaõ ñoäi ñöùc trôøi Nghieâu. 3. Giaøu sang ngöôøi troïng, khoù ai nhìn, Maáy daï yeâu vì keû lôõ laøng. Thuôû khoù daãu chaøo, chaøo cuõng laûng. Khi giaøu chaúng hoûi, hoûi thì quen. 86

CAÙC THEÅ THÔ Quen hieàm dan díu ñeàu laøm baïn, Laûng keûo laân la noãi baï men. Ñaïo noï, nghóa naøy traêm tieáng, Nghe lui thinh thænh laïi ñoàng tieàn. 4. Thaáy daëm thanh vaân böôùc ngaïi chen, Ñöôïc nhaøn ta xaù döôõng thaân nhaøn. Ba gian am quaùn loøng haèng meán, Ñoøi choán san haø maët ñaõ quen. Thanh vaéng thuù queâ giaøu bao naõ, Döõ laønh mieäng theá maëc cheâ khen. Mai kia chöûa deã thu neân muoän, Xuaân noï tin hoa cuõng maáy phen. 5. Thaùng maõn ñaõ qua, ngaøy ñaõ roài, Haõy yeân thöûa phaän môùi neân vui. Boùng hoa lay ñoäng am chö Phaät, Maêng truùc coøn töôi beáp môùi soâi. Naùo nhieät coâng danh nhieàu thoûa chí, Thö nhaøn sôn daõ môùi hay muøi. Laøm ngöôøi chôù thaáy taøi maø caäy, Coù nhueä bao nhieâu laïi coù ñoài. 6. Ñöôïc thua thaáy ñaõ ít nhieàu phen, Ñeå reû coâng danh ñoåi laáy nhaøn. Am Baïch Vaân roài nhaøn höùng, 87

Tam Baûo vaên chöông Daëm hoàng traàn vaéng ngaïi chen. Ngaøy chaày hoïp maët hoa laø khaùch, Ñeâm vaéng hay loøng nguyeät aáy ñeøn. Chôù chôù thôø ô, nhìn môùi bieát, Ñoû thì son ñoû, möïc thì ñen. 7. Chöûa deã ai laø Phaät Thích Ca, Moïi nieàm nhaân ngaõ1 nhaãn thì qua. Loøng voâ söï2 traêng in nöôùc, Cuûa thaûng lai3 gioù thoåi hoa. Kìa khaùch xuaân xanh khi treû, Maáy ngöôøi ñaà u baïc tuoåi giaø. Thanh nhaøn aáy aét laø tieân khaùch, Ñöôïc thuù ta ñaø coù thuù ta. 8. Giaøu, khoù ñaønh hay chæn phaän mình, Maáy ñöôøng gai goùc bieáng ñua tranh. Côm aên chaúng quaûn muøi xa, baïc,4 AÙo maëc neà chi taám raùch, laønh. Ñaïp goái mong nhieàu ngöôøi aån daät,5 1

Nhaân: ngöôøi khaùc, ngaõ: ta, mình. Voâ söï: nhaøn raûnh khoâng coù vieäc gì. 3 Thaûng lai: ôû ñaâu laïi thình lình 4 Xa: hoang roâng, baïc: suoâng laït. 5 AÅn daät: ngöôøi troán ñôøi ôû aån laáy raûnh rang. 2

CAÙC THEÅ THÔ Baän loøng laïi töôûng caùi coâng danh.1 Cho neân naán naù trong leàu coû, Nhaân maùt ngoài xem thuôû thaùi bình. VÒNH NUÙI NGUÕ HAØNH Baø Bang Nhaõn Caûnh trí naøo hôn caûnh trí naøy, Boàng Lai2 aâu cuõng haún laø ñaây! Nuùi chen saéc ñaù maøu phôi gaám, Chuøa nöïc hôi höông khoùi loän maây. Ngö phuû3 gaùc caàn ngô maët nöôùc, Tieàu phu4 choáng buùa döïa löng caây. Nhìn xem phong caûnh öa loøng khaùch, Khen baáy thôï trôøi kheùo ñaép xaây? ÑEÀ CHUØA BAØ ÑANH Vua Leâ Thaùnh Toân ngöï chôi chuøa Baø Ñanh, nghe trong chuøa coù tieáng tieåu nöõ tuïng kinh vang lanh laûnh. Vua ngöï ñeà leân vaùch hai caâu thô: Tôùi nôi thaáy caûnh thaáy ngöôøi, Tuy vui ñaïo Phaät, chöa nguoâi loøng traàn. 1

Coâng danh: ngöôøi ra ñôøi caàu laáy coâng nghieäp danh lôïi. Boàng Lai: teân moät hoøn ñaûo coõi tieân. 3 Ngö phuû: oâng chaøi ñaùnh caù 4 Tieàu phu: ngöôøi ñoán cuûi. 2

Tam Baûo vaên chöông Vua laáy hai caâu aáy laøm ñaàu ñeà, baét caùc quan tuïng thaàn vònh ra thô. Quan Tao Ñaøn1 Phoù nguyeân soaùi laø Thaân Nhaân Trung phuïng chæ vònh raèng: Ngaãm söï traàn duyeân2 kheùo nöïc cöôøi, Saéc khoâng3 tuy Phaät, haõy loøng ngöôøi. Chaøy kình moät tieáng tan nieàm tuïc; Hoàn böôùm ba canh laãn söï ñôøi. Beå aùi ngaøn truøng mong taùt caïn, Nguoàn aân muoân tröôïng chöûa khôi vôi. Naøo naøo Cöïc Laïc4 laø ñaâu nöõa? Cöïc Laïc laø ñaây chín roõ möôøi. Vua ñöa cho tieåu nöõ xem, tieåu nöõ cheâ hai caâu 3, 4, thieáu yù caûnh, beøn söûa laïi: Gioù thoâng ñöa keä tan nieàm tuïc, Hoàn böôùm mô tieân laãn söï ñôøi. Vua khen hay, beøn ñöa naøng veà cung, ñi ñeán cöûa Ñaïi Höng chôït bieán maát. Vua laáy laøm laï, beøn xaây döïng moät caùi laàu, goïi laø Voïng Tieân Laâu5 ñeå laøm di tích. 1

Vua Leâ Thaùnh Toân laäp hoäi Tao Ñaøn ñeå xöôùng hoïa thô vaên, töï xöng mình laø Tao Ñaøn Nguyeân Soaùi. 2 Traàn duyeân: duyeân traàn tuïc. 3 Saéc: laø hình thöùc moïi vaät, Khoâng laø Khoâng hö, khoâng coù gì heát. Kinh Baùt-nhaõ noùi: Saéc töùc thò khoâng, khoâng töùc thò saéc. Nghóa laø: phaøm söï vaät trong ñôøi, heã caùi gì coù saéc cuõng töùc laø khoâng hö; caùi gì khoâng hö cuõng töùc laø nguï coù hình saéc ôû trong ñoù. 4 Coõi Phaät cuûa ñöùc Phaät A Di Ñaø goïi laø theá giôùi Cöïc Laïc, nghóa laø raát vui maø khoâng coù nhöõng caûnh khoå. 5 Voïng Tieân laâu: laàu voïng tieân, voïng laø troâng ngoùng, troâng theo.

CAÙC THEÅ THÔ Hieän giôø coøn coù mieáu thôø ñeà laø Voïng Tieân Quaùn ôû phoá Haøng Boâng, trong thaønh phoá Haø Noäi. ÑEÀ CHUØA TIEÂN Chuùa Trònh Chôït khoûi Thieân Truø thoaét reõ leân, Cöûa haøng thaêm thaúm moät ñöôøng treân. Chôû maây quanh quaát loàng höông Phaät, Goõ ñaù vang löøng loái nhaïc Tieân. Baûo caùi1 ñuøn ñuøn treân baûo toïa,2 Kim quang3 cheàm cheåm tröôùc kim lieân.4 Thanh xa5 daáu cuõ coøn ghi ñeå, Queán6 ñöôïc xe loan bieát maáy phen. ÑEÀ TRUYEÄN THÒ KÍNH Yeân Ñoå

I Ñoäng phoøng7 thoâi ñaõ ñeán taêng phoøng,8 Ngöôøi ôû Thieân phöông baùi Phaät phöông. Choàng cuõ mong naøng ñaàu nhuoám traéng; 1

Baûo caùi: loïng baùu, loïng thôø Phaät. Baûo toïa: toøa baùu, choã ngoài cuûa Phaät. 3 Kim quang: saéc töôùng cuûa ñöùc Phaät Thích Ca, cuõng chæ töôïng Phaät theáp vaøng. 4 Kim lieân: toøa sen vaøng laø ngoâi Phaät ngöï. 5 Thanh xa: Xe maøu xanh, chæ ñaáng tao nhaân maëc khaùch. 6 Queán: quyeán ruõ, loâi cuoán 7 Ñoäng phoøng: phoøng vôï choàng. 8 Taêng phoøng: phoøng thaày taêng ôû. 2

Tam Baûo vaên chöông Con nuoâi goïi boá mieäng hoe vaøng. Ba sanh aân aùi hai haøng leä; Chín ñôït töø bi moät neùn höông. Traàn moäng tænh ra thaân thieáp ñoù, Maûnh thô xin giaûi ñeå laøm göông. II Moùn nôï giai nhaân naëng khoái saàu, Nhöõng ngöôøi maét tuïc bieát chaêng ñaâu. Caùi duyeân baïn löùa thöông chaøng Thieän, Gieo vaï thaày taêng oaùn Thò Maàu. Hoàn böôùm mô maøng ngaøn daëm moät, Nghóa voø1 chaêm chuùt saùu naêm thaâu. Taám thaân ñaõ hoùa, thô coøn ñeå, Nhaén khaùch thuyeàn quan2 deã kheùo tu. VÒNH CAÛNH HOÄI CHUØA THAÀY 3 Trích tieåu thuyeát Duyeân nôï vaên chöông Huyeàn Maëc Ñaïo Nhaân Caûnh saéc thanh u nuùi moät choøm, Ngoaøi ñôøi gaùc maëc tieáng om soøm Chôï Trôøi4 ngöôùc maët ñeøo cao voïi; 1

Nghóa voø: nghóa cha nuoâi, laáy tích con voø voø nuoâi con nheän non. Thieàn quan: cöûa chuøa. 3 Chuøa Phaät Tích treân nuùi Saøi Sôn, nôi thieàn sö ñôøi nhaø Lyù laø Töø Ñaïo Haïnh tu haønh vaø hoùa thaân. Hoäi chuøa Thaày nhaèm ngaøy moàng 7 thaùng 3, kyû nieäm Töø Coâng hoùa thaân sanh laøm vua Lyù Thaàn Toâng. 4 Treân ñænh nuùi cao hôn heát goïi teân laø ñeøo Chôï Trôøi, tuïc truyeàn raèng: nhöõng khi ñeâm traêng gioù maùt thöôøng coù tieân nhaân giaùng haï ñaùnh côø taïi ñoù. 2

CAÙC THEÅ THÔ Hang Thaùnh1 nhoâ ñaàu ñoäng toái om. Khaùch tôùi caàu Tieân treo loùp ngoùp; Ngöôøi vaøo laïy Phaät cuùi lom khom. Moäng traàn mô töôûng nôi huyeàn dieäu, Tìm ñöôïc chaân thaân xaùc ñaõ khoøm! TAËNG VAÂN TUYEÀN ÑAÏO COÂ Trích trong Hoàng Phaán vaên chöông cuûa moät soá ñoäc giaû Nöõ giôùi Toøng thô ñeà taëng vaøo luùc Ñaïo Coâ laøm chuû buùt. I Leâ thò A. T. Loøng ñaïo, loøng vaên cuõng moät loøng, Ñem maø toâ ñieåm veû non soâng. Hö voâ tuy gôûi nôi röøng tía, Töø maãn naøo queân choán buïi hoàng. Chaøy moõ neän söông tan tuïc löï, Ngoïn ñeøn kheâu nguyeät raëng chaân khoâng. Nam moâ Quan Theá AÂm Boà Taùt, Maáy tieáng chuoâng mai goïi tieáng coàng.

Trong ñoäng Töø Coâng hoùa thaân ñaàu thai goïi teân laø hang Thaùnh Hoùa.

Tam Baûo vaên chöông II Cao Thaønh Vaên

Taøi töû naøo phaân gaùi vôùi trai, Ñaïo coâ ai deã bieát laø ai? Hoài chuoâng caûnh tænh vang traàn giôùi, Tieáng moõ chieâu hoàn daäy Phaät ñaøi! Ñoï tuoåi coå nhaân chöøng döôùi moät; Saép haøng kim ñaïi haún treân hai! Nghe danh löïa phaûi töøng quen maët, Ñoâi chöõ Vaân Tuyeàn ñaõ thuoäc tai. THIEÀN MOÂN LAÕNG TÍCH

Thanh Sôn Traûi neám muøi traàn chaùn ñaéng chua, Töông rau ñaïm baïc böõa côm chuøa. Reøn loøng cöûa Phaät côn sa saùc, Noùng moät ñöôøng ñôøi noãi ñöôïc thua. Tuûi kieáp traàm luaân laøn soùng daäp, Tænh hoàn ñoïa laïc tieáng chuoâng khua. Hai möôi naêm leû töøng lao khoå, Traûi neám muøi traàn chaùn ñaéng chua.

CAÙC THEÅ VAÊN BIEÀN NGAÃU

III. CAÙC THEÅ VAÊN BIEÀN NGAÃU (bieàn vaên duïng nieâm, bieàn vaên duïng vaän) VAÊN TEÁ AÂM HOÀN ÔÛ KONTUM Baøi naøy ñoïc trong leã chaån teá khi khaùnh thaønh chuøa Saéc Töù Baùo AÂn, khoâng roõ cuûa ai.

Hôõi oâi! Soá kieáp dôû dang, Caên duyeân traéc trôû. Ñìu hiu gioù thoåi, naém xöông vaøng laém noãi ñaéng cay; Nghi nguùt höông bay, leã ñaïm baïc maáy lôøi than thôû!! Caùc vong xöa: Truù nguï Kon Tum, Voán ngöôøi döôùi chôï.1 Töøng nghó ñoù ruoäng nhieàu ñaát toát, baêng non xanh mong luùa laãm, tieàn kho; Naøo ngôø ñaâu nöôùc ñoäc ma thieâng, xoâng ñaát ñoû2 voán deã aên khoù ôû! Tröôùc nhöõng töôûng xa queâ ngaïi caûnh, ít ngöôøi caøng ñuøm boïc laáy nhau; Sau chaúng deø röøng raäm non saâu, nhieàu beänh ngaët vöôùng mang khoù gôõ! 1 2

Ngöôøi Kontum goïi ngöôøi caùc tænh ñoàng baèng leân laø ngöôøi döôùi chôï. Ñaát ôû Kontum toaøn saéc ñoû.

Tam Baûo vaên chöông Cuõng coù keû aùo raøng xieâm buoäc, mong ñeàn boài nôï nöôùc ôn vua; Cuõng coù ngöôøi quaàn vaän yeám mang, lo toan tính cuûa choàng coâng vôï. Cuõng coù keû theo ñöôøng thöông maïi, phaûi ñeo mang buoân Moïi, baùn Leøo;1 Cuõng coù ngöôøi kieám keá sanh nhai, leân laên loùc laøm thaày, laøm thôï. Cuõng coù keû thieân phöông baùch keá, nghòch ñaïo nhaø troán traùnh aån thaân; Cuõng coù ngöôøi moät loãi hai laàm, traùi luaät nöôùc ñoïa ñaøy caám coá. Nhôù ñeán keû tay buøn chaân laám, soáng khoâng nhaø, thaùc laïi khoâng moà; Nghó laïi mình maùu ñoû ñaàu ñen, nín cuõng hoå, noùi ra cuõng hoå! Phaïm hai chuù2 böôùc cao, böôùc thaáp, gaùnh ra ñi, bieáng noåi chaân ñi; Chieáu nöûa manh thieáu tröôùc thieáu sau, quaêng xuoáng loã, ra ngoaøi mieäng loã. Tuûi cho keû môùi ñi môùi chaïy, kieáp ba sanh öôùc cuõng traêm naêm; Thöông cho ai ñaïn laïc teân bay, boãng moät phuùt ra ngöôøi thieân coå! Thaûm nhöõng luùc traêng môø boùng xeá, goäi naéng möa laïc naám xieâu moà; 1 2

Töùc laø nöôùc Laøo. Toäi phaïm

CAÙC THEÅ VAÊN BIEÀN NGAÃU Thöông maáy khi thoû laën aùc taø, ai nhang khoùi ngaøy ñôm thaùng gioã! AÂm thaàm tuûi ñaát khoâng che xaùc, nghieâng ngöûa kìa xöông coát coøn phôi; Ngaäm nguøi thöông caây chaúng traùnh moà, laên loùc ñoù thi haøi boäc loä! Thaûm cho keû boû thì thöông, vöông thì naëng, non theà bieån heïn, moái chung tình ñaønh ñeå laïi giang san; Tuûi cho ai naèm beân laïnh, traùnh beân khoâ, mang naëng ñeû ñau, naém gan ruoät cuõng lieàu cuøng thuûy thoå! Thaáy nay ñöôïc laàu son gaùc tía, xe qua ngöïa laïi, vieäc laøm aên traêm söï deã daøng; Nhôù xöa coøn nöôùc bieác non xanh, vöôïn huù chim keâu, coâng khai phaù ngaøn ñieàu cöïc khoå. OÂi thoâi nay! Haøng xöù chaêm nom, nöôùc nhaø chieáu coá. Trong röøng ruù, keû coù coâng, ngöôøi coù cuûa, phaùt bôø, phaùt buïi, khi khoùi höông raèm lôùn vía to; Giöõa thaønh khoâng, giaøu laøm keùp, heïp laøm ñôn, laäp mieãu, laäp chuøa, khi thaêm vieáng Thanh Minh taûo moä.

Tam Baûo vaên chöông Xin nhôù chöõ töû sanh höõu maïng,1 soáng thaùc ñeàu maùy taïo vaàn xoay; Chôù queân caâu hoïa phöôùc voâ moân,2 vinh nhuïc cuõng cô trôøi ñònh soá. Kieáp gioù buïi ba sanh voán nôï, ñöøng nghó chi nuùi thaûm röøng saàu; Chí anh huøng boán bieån laø nhaø, ñaâu thoâi cuõng queâ cha ñaát toå. Thuyeàn Baùt-nhaõ caâu kinh giaûi thoaùt, tænh phieàn ba3 giaõ choán aâm ty; Boùng Boà-ñeà gioït nöôùc nhaønh döông, heát oan traùi veà nôi Tònh ñoä. Giöõa röøng tía, nhang chong ñeøn raïng, xin chöùng cho leã baïc loøng thaønh; Döôùi suoái vaøng, soáng khoân thaùc thieâng, neân gaéng laáy phuø trì uûng hoä. KHAO THAÀN OÂN DÒCH Phaïm Thaùi

Thöôïng thöøa Phaät Toå, Haï saéc phaùp sö. Thænh Löu, Quan, Trieäu, Tröông sôû cöù: Quaûn Ñoâng, Taây, Nam, Baéc caùc phöông. 1

Töû sanh höõu maïng: soáng thaùc coù soá. Hoïa phöôùc voâ moân: hoïa, phöôùc khoâng cöù cöûa naøo. 3 Phieàn ba: soùng phieàn naõo 4 Taùc giaû truyeän thô Sô Kính Taân Trang, coù thôøi gian ñi tu laáy hieäu laø Phoå Chieâu, bieät danh khaùc nöõa laø Chieâu Lyø. 2

CAÙC THEÅ VAÊN BIEÀN NGAÃU Chaùnh chöôûng nguõ haønh: thuoäc kim, moäc, thuûy, hoûa, thoå khí; Phuïc thi nguõ saéc: tröôùc thanh, hoaøng, xích, baïch, haéc y. Ñöông nieân haønh khieån, cho tôùi nguõ phöông söù giaû, caùc boä oân binh. Keû ra tay vöïc nöôùc choán nhung tröôøng,1 theä chí aáy vôùi nöôùc non maø chaúng quaûn; Ngöôøi vaâng maïng phoøng bieân nôi thuù khoån,2 phuù thaân naøy cho caây coû cuõng khoâng neà. Ñænh phuù xuaân muoân kieáp taïc danh; Doaønh aùi moä ngaøn thu veïn tieát. Ngöôøi quyeát chí ñeå troïn nghì phu phuï, thuyeàn aùi aân cheøo doøng bieác linh ñinh; Keû caêm gan cho veïn ñaïo quaân thaàn, göôm trung nghóa lieác3 söông nghieâm loùng laùnh. Thuùy Ai göông thu soi tieát chaùnh; Haï Loâi gioù baác thoåi hoàn trung. Buoàm caàn vöông4 cuoán ngöôïc gioù nam, cung thuûy toå, doaønh phuø aâm chaïy baéc; 5 Côø baùt loaïn phaát taøn naéng haï, boä kim cang, neàn baûo toïa veà Taây. Cô aâm döông aáy môùi goïi laø gheâ, 1

Nhung tröôøng: chieán tröôøng, chieán traän. Thuù khoån: choã quaân ñoùng, bieân aûi. 3 Lieác : maøi nheï cho saéc beùn hôn 4 Caàn vöông: giuùp vieäc vua. 5 Baùt loaïn: deïp quaân loaïn. 2

Tam Baûo vaên chöông Kieáp kim coå boãng xui neân nhö theá. Phuïng huyeän noï ai buoâng buùa oaùn, ngöïa teâ phong1 theùt ñoäng ñænh Tieâu San; Baûo chaâu kia keû muùa göôm thuø, cung xaï ñaåu2 baén loït ngaøn Thieân Laõnh. Doaønh Loâ soùng cuoän, noåi lôùp cang thöôøng; Non Taûn ñaù xaây, vöõng neàn tieát nghóa. Khaùch cuûa ngoïc, ngöôøi rôm, mieàn nuùi thaúm, ma thieâng nöôùc ñoäc, ñeå hoàn bay cho ñaù thaûm hoa saàu; Keû lôïi ruoài, danh eách, choán soâng khôi, gioù theùt möa gaàm, ñem phaùch laïc maëc maây saàu traêng uû! Beân trôøi goùc bieån, taëng khaùch coâ ñôn, Chaùo Phaät côm Thaàn, môùm loaøi quaû ñoäc.3 Laïi coù keû gaëp khi hung khieåm,4 vì cô haøn neân noåi phaân ly; Cuõng coù ngöôøi vì luùc thöông haøn,5 duø buøa thuoác chaúng phöông hieäu nghieäm. Coù sanh coù dieät, taïo hoùa khoân löôøng; Keû ôû keû veà, nhaân tình chaïnh caûm. Thuyeàn Phaïm Laõi, Nguõ Hoà, buoàm taùch gioù, vui nöôùc trôøi moät saéc ñua xanh. 1

Teâ phong: hyù gioù Xaï ñaåu: baén sao 3 Goùa buïa, coâ ñoäc. 4 Hung khieåm: thaát muøa ñoùi keùm. 5 Thöông haøn: caûm thöông noùng laïnh. 2

100

CAÙC THEÅ VAÊN BIEÀN NGAÃU Göôm Laõo Quaân, Luïc Trí, caùn vung maây, loaøi gian aùc hai loøng khoân thöù. ÔÛ ñaâu veà ñoù, keû Baéc ngöôøi Nam, Cöù lònh theo ñaây, hình nghieâm pheùp troïng. Caáp caáp nhö luaät lònh! PHOÅ KHUYEÁN LAØM CHUØA OÂng nho Coâi Trì

(Nhaân laøng laøm chuøa, nhôø oâng vieát baøi vaên naøy ñeå quyeân giaùo Thaäp phöông.)

Töøng maûng nghe raèng: ÔÛ laønh thì laïi gaëp laønh, then baùo öùng1 quyû thaàn kheùp môû; Laøm phuùc aét laø ñöôïc phuùc, khuoân taøi boài2 taïo hoùa ñuùc toâ. Vieäc töø bi xem cuõng nhieäm maàu; Ñöôøng phöông tieän3 phaûi cuøng san seû. Ngoân nieäm: Baûn aáp... teân Long töï... Danh lam4 daáu cuõ; Thaéng ñòa5 neàn xöa.

Baùo öùng: baùo ñaùp öùng theo cho keû laøm laønh hay laø laøm döõ. Taøi: troàng tæa, boài: vun boùn. Trung Dung: Coá taøi giaû boài chi. (Cho neân caùi caây ñaõ troàng vöõng goác roài thì vun theâm cho noù). 3 Phöông tieän: tuøy phöông nhaân tieän cho chuùng sanh deã theo. 4 Danh lam: caûnh chuøa coù tieáng. 5 Thaéng ñòa: choã ñaát thònh vöôïng. 2

101

Tam Baûo vaên chöông Hang Boàng Lai Phöông Tröôïng1 môû mang ra, tranh Ma Caät2 saün daùn giaêng vaàng thaûo thuï;3 Caûnh Thöùu Lónh,4 Taøo Kheâ5 thu nhaët laïi, thô Thieáu Laêng6 töøng vôøn veõ khaùch yeân haø.7 Moõ truùc phong8 loùc coùc daïo töøng hoài, giuïc giaõ ñaøn chim veà laéng keä; Khaùnh thaïch giaûn9 lanh canh khua maáy tieáng, ruû reâ baày caù ñeán nghe kinh. Vaãn laø tay thieân thöôïng10 ñaët baøy, muoân tröôïng ñænh Phuø Dung11 coi bieác bieác; 1

Boàng lai: hoøn cuø lao caûnh Tieân; Phöông Tröôïng: nôi toøng laâm, chuøa chieàn. 2 Ma Caät: teân töï laø Vöông Duy, moät nhaø thô hay, veõ kheùo ñôøi Ñöôøng, gioûi veà veõ tranh sôn thuûy. 3 Thaûo: coû, thuï: caây. 4 Thöùu Lónh: teân hoøn nuùi taïi nöôùc AÁn Ñoä, Phaät thöôøng ôû ñoù, cuõng goïi laø nuùi Linh Thöùu. 5 Taøo Kheâ: teân moät doøng suoái ôû Thieàu Chaâu, Trung Quoác, nôi vò taêng Trí Döôïc xaây chuøa Böûu Laâm (Truyeàn Ñaêng luïc), cuõng laø nôi baét nguoàn doøng thieàn Taøo Kheâ cuûa ngaøi Luïc Toå Hueä Naêng. 6 Thieáu Laêng, teân töï cuûa Ñoã Phuû, moät nhaø thô hay ñôøi Ñöôøng, coù baøi thô taëng thaày taêng Huyeàn Ñoä (Ñöôøng Thi). 7 Yeân: khoùi maây, haø: raùng trôøi, laø caûnh nuùi khe, khaùch aån daät vui ôû nôi ñoù. 8 Gioù truùc: gioù lay caây truùc naøy chaïm vôùi caây truùc kia, nghe loùc coùc nhö tieáng moõ. 9 Thaïch giaûn: töùc thaïch tuyeàn: suoái khe nuùi ñaù, nöôùc chaûy vang doäi söôøn ñaù, nghe lanh canh nhö tieáng khaùnh. 10 Thieân thöôïng: thôï trôøi 11 Ñænh Phuø Dung: teân moät ngoïn ñeøo cao hôn heát trong naêm ñeøo cuûa nuùi Haønh Sôn (Kinh Chaâu kyù).

102

CAÙC THEÅ VAÊN BIEÀN NGAÃU Neáu chaúng coù nhaân coâng trau chuoát,1 moät truøng non Ñaâu Suaát2 ñöùng xanh rì. Tuy troâng vaøo ñoâi chöõ tòch taø,3 daï quaân töû4 phaûi ghi laøm thieát thaïch;5 Song nhaùc thaáy moät ñöôøng khuyeán thieän,6 loøng nhaân nhaân7 sao nôû ñeå kinh chaên.8 Raép ruû nhau nhaát ñoä kinh doanh,9 hoà thu thuûy10 laïi theâm vaàng phaùch thoû;11 Ví khoâng caäy thaäp phöông tö caáp,12 cöøu thieân kim13 naøo phaûi chieác dòch hoà.14 1

Nhaân coâng: thôï ngöôøi, söùc ngöôøi. Ñaâu Suaát (兜率), tieáng Phaïn laø Tuṣita, laø coõi trôøi thöù tö trong 6 coõi trôøi cuûa Duïc giôùi, Haùn dòch nghóa laø Hæ Tuùc (喜足). Ñaây laø coõi trôøi maø Boà Taùt Di Laëc ñang thuyeát phaùp ñoä sanh. 3 Tòch taø: bôûi chöõ Tòch taø thuyeát (deïp tröø thuyeát sai traùi) ôû saùch Maïnh Töû. 4 Quaân töû: ngöôøi ñaïo ñöùc cao thöôïng. 5 Thieát: saéc, thaïch: ñaù. 6 Khuyeán thieän: khuyeân laøm laønh. 7 Nhaân nhaân: ngöôøi nhaân töø. 8 Kinh chaên: gai coû röôøm raø ngaên ngaïi. 9 Nhaát ñoä kinh doanh: söûa sang. Kinh Thi coù caâu: Kinh thuûy linh ñaøi, kính chi, doanh chi. (Baét ñaàu söûa ñeàn linh, söûa sang noù laïi.) 10 Hoà thu thuûy: hoà nöôùc muøa thu. 11 Phaùch thoû: vía con thoû, chæ laø boùng traêng saùng. Nghóa laø laøm cho quang caûnh chuøa theâm röïc rôõ. 12 Thaäp phöông tö caáp: möôøi phöông caáp giuùp. 13 Cöøu thieân kim: aùo tröøu giaù ngaøn neùn vaøng, tyû duï laø cuûa quyù baùu. 14 Dòch hoà: da con choàn caùo, Haùn thô: Thieân kim chi cöøu phi nhaát hoà chi dòch. (Taám aùo tröøu giaù ngaøn neùn vaøng chaúng phaûi mieáng da cuûa moät con choàn caùo). Caâu naøy laø yù tyû duï veà nghóa: ngoâi chuøa laø coâng 2

103

Tam Baûo vaên chöông Vaäy neân: Möôïn chöõ nam voâ,1 khuyeân loøng coá höõu.2 Vieäc doanh taïo, keû giuùp coâng, ngöôøi giuùp cuûa, duø Ñoâng Ngoâ, Taây Sôû,3 nôi xa xoâi coøn gaéng söùc nöõa ñoàng chaâu.4 Loøng tín thaønh, nhieàu laøm phuùc, ít laøm duyeân, ñaõ Baéc Ñaåu, Nam Taøo5 soå ghi kyù khaép chua teân naøo laäu buùt.6 Vaãn laø ñaïo khoâng khoâng saéc saéc; Phaûi mieãn mình nieäm nieäm taâm taâm. Chôù noùi ñieàu Phaät baát caàu ai,7 nieàm hoøa khí8 boû laïnh luøng trong taác ñaát; Roài thaáy buoåi thieân voâ tö phuù,9 boùng töø vaân che maùt meû caû phöông trôøi. Khöông maáy nhaø tích thieän coù thöøa,1 quaû lôùn lao, chaúng phaûi coâng cuûa moät ngöôøi laøm noåi, vaäy phaûi nhôø thaäp phöông tö caáp. 1 Nam voâ, cuõng laø Nam moâ, dòch aâm tieáng Phaïn laø namu, nghóa laø cung kính. 2 Coá höõu: vaãn coù hay saün coù. Loøng coá höõu chæ laø taám loøng laønh cuûa con ngöôøi ta saün coù. YÙ taùc giaû duøng möôïn chöõ höõu ñeå ñoái choïi vôùi chöõ voâ. 3 Ñoâng ngoâ: nöôùc Ngoâ ôû phía ñoâng, Taây sôû: nöôùc Sôû ôû phía taây, chæ nhöõng thí chuû ôû nöôùc ngoaøi. 4 Ñoàng chaâu: cuøng chaâu. 5 Baéc Ñaåu, Nam Taøo: töùc Nam Cô hay laø Nam Ñaåu, hai toøa sao cheùp coâng, toäi, thieän, aùc cuûa ngöôøi theá gian. 6 Laäu buùt: soùt neùt buùt, töùc laø ghi cheùp thieáu. 7 Phaät baát caàu ai: Phaät chaúng caàu thöôøng. 8 Hoøa khí: khí hoøa. 9 Thieân voâ tö phuù: trôøi khoâng che rieâng.

104

CAÙC THEÅ VAÊN BIEÀN NGAÃU doøng baùch theá2 doõi tuoân nhö bích thuûy;3 Danh nhöõng keû laäp coâng khoâng naùt, bia thieân thu4 coøn ñöùng vôùi thanh san.5 PHOÅ KHUYEÁN KEÁT HAÏ Phoå Chieâu Thieàn sö (1777-1814)

Töøng maûng7 raèng: Chöõ hieáu aáy tröôùc chöng traêm neát, kìa Nho söû coøn ghi; Ñaïo haèng duø treân traû boán ôn, noï Phaät kinh haõy taïc. Laøm nhaân töû phaûi veïn beà hieáu töû, haù thieân taâm8 coù phuï keû ñaïo taâm. Ñöùc Phaät ta: 1

Kinh Dòch: Tích thieän chi gia taát höõu dö khöông. (Nhöõng nhaø chöùa ñieàu laønh aét coù phöôùc dö.) 2 Baùch theá: traêm ñôøi. 3 Bích thuûy: nöôùc bieác 4 Thieân thu: ngaøn naêm. 5 Thanh san: non xanh. 6 Töùc laø Phaïm Thaùi ñaõ chuù ôû tröôùc. OÂng vieát baøi naøy luùc ñi tu ôû chuøa Tieâu Sôn. Keát haï (hay An cö) laø söï hoäi hoïp cuûa chö taêng ôû caùc nôi veà moät ngoâi chuøa ñeå tu hoïc trong 3 thaùng muøa haï, töø raèm thaùng tö ñeán raèm thaùng baûy. Heát kyø an cö naøy cuõng laø nhaèm leã Vu Lan baùo hieáu, neân trong baøi ñeà caäp nhieàu ñeán chöõ hieáu. Trong kyø Keát haï, thöôøng cuõng toå chöùc truyeàn giôùi cho nhöõng ngöôøi tu taïi gia vaø xuaát gia. 7 Cuõng nhö nghe raèng. 8 Thieân taâm: loøng trôøi

105

Tam Baûo vaên chöông Môû giaùo Nam chaâu, vaâng truyeàn Taây thoå. Nöôùc tònh raûy caønh döông thaùnh thoùt, raäp taøn nhaø löûa chaùy böøng böøng; Beø töø cheøo bieån giaùc leânh ñeânh, chôû laëng soùng ôn tuoân cuoän cuoän. Tai trí hueä nghe thaáu lôøi thieän aùc, Maét quang minh doøm suoát choán u minh. Kìa xem cô nöôùc chaûy hoa taøn, hoàn kim coå boùng ngöïa caâu thaáp thoaùng. Thì phaûi sôï söông ñoâng chôùp saùng, ñaùm lôïi danh hình löûa ñaù laäp loøe.1 Göông aâm döông soi vaïn coå khoâng loøa, caân hoïa phöôùc nhaéc hai ñoàng chaúng meách. Ñöùc A Nan Moâng Sôn thí thöïc, vaäy thaân sau khoûi choán luaân hoài. Ñöùc Muïc Lieân2 phaù nguïc ñoä thaân, maø maïng ñöôïc veïn beà baùo ñaùp. AÁy keû tröôùc môû loøng ra theá nheõ,3 huoáng ngöôøi sau tìm ñaïo chaúng noi ru? Saõi toâi nay: Caån giöõ leõ thöôøng, tin caàm nghóa caû. Ñaïo giaûi quaù4 thaáy lôøi kinh Thuûy Saùm, nöôùc cam loà nhôø raûy saïch buïi traàn; Chöõ tu nhaân nghe caâu keä Kim Cöông,1 1

YÙ noùi chuyeän lôïi danh thoaït coù thoaït khoâng, chaúng coù gì laø beàn chaéc. Töùc laø Muïc Kieàn Lieân, vò ñeä töû lôùn cuûa Phaät, ñöôïc xöng laø Ñaïi Hieáu. 3 Nhö theá aáy. 4 Giaûi quaù: xoùa loãi 2

106

CAÙC THEÅ VAÊN BIEÀN NGAÃU göôm baûo hueä möôïn döùt khoâng nieàm tuïc. Vaäy phaûi hoø laøm2 vieäc phöôùc, daùm xin môû taám loøng haèng!3 Nay phoå khuyeán. QUAN AÂM TOÁNG TÖÛ VAÊN 4 Cuï Ba Voi

Noâng noåi chaân beøo khaùch ñòa, phaän phuø sanh veà vôùi kieáp thieâu hoâi;5 Ngaäm nguøi goác töû coá höông; lôøi vónh quyeát6 theo cuøng doøng maëc leä!7 Khuaát maët goïi ñeå sau laøm daáu; khaáu ñaàu vaâng daãn tröôùc xin thöa: Thuôû thaùc sanh vaøo choán hoa toâng,8 phaän xöû nöõ9 daùm loøa göông hieáu kính;

Töùc kinh Kim Cang Hoø laøm: cuøng nhau laøm 3 Taám loøng xöa nay 4 Ñaây laø lôøi trong thö cuûa baø Thò Kính göûi con ñöa veà haàu cha meï khi baø saép cheát. Töông truyeàn laø cuûa cuï Ba Voi ôû laøng Thoï Ích (thuoäc tænh Vónh Yeân baây giôø) laøm ra. Cuï sanh nhaèm thôøi kyø cuoái Leâ ñaàu Nguyeãn. 5 Thieâu: ñoát, hoâi: tro, theo pheùp Phaät, nghóa laø leân ñaøn hoûa ñoát mình thaønh tro trong khi thieàn sö qui hoùa. 6 Vónh quyeát: döùt nhau maõi maõi 7 Maëc leä: nöôùc maét hoøa möïc, nghóa laø vieát thö trong luùc voâ cuøng ñau khoå. 8 Hoa toâng: doøng gioáng veû vang. 9 Xöû nöõ: con gaùi chöa choàng ôû nhaø. 2

107

Tam Baûo vaên chöông Khi taùc hôïp nhôø tay nguyeät laõo, baïn löông nhaân1 bao treã daï trinh thuaàn. Nghó moät beà troïn ñaïo nghi gia;2 ñeå doâi ñöùc ñaønh loøng nguyeän thaát.3 Duyeân keát toùc môùi neân lôøi nguyeän öôùc, chæ ñaøo laù thaém traêm naêm; Noãi caét raâu ai raép moái oan khieân, caàu Thöôùc soâng OÂ ñoâi beán. Caàm ngoïc ñaõ ñaønh ngang khuùc phöôïng, laàu hoàng theâm ñeå theïn göông loan. Mai chia caønh,4 chaïnh noåi phu theâ, cheách maùc buoàn duyeân ngaøn daëm nguyeät; Daâu ngaõ boùng,5 caûm tình phuï maãu, dôû dang cöûa ñöùc moät choài hoa! Haún sanh xöa chöa troïn ñöôøng tu; neân nôï cuõ coøn theo quaû kieáp? Höông maät ñaûo luoáng troâng vôøi Baéc Ñaåu, tieáng quyeân ñöùt noái buoåi taøn canh. Nöôùc giaûi oan coøn khôi suoái Taây thieân, 1

Löông nhaân: ngöôøi choàng hieàn laønh. Nghi gia: hoøa hieäp ngöôøi nhaø choàng. Kinh Thi: Chi töû vu quy, nghi kyø gia nhaân (Coâ kia veà nhaø choàng, hoøa hieäp vôùi ngöôøi trong nhaø.) 3 Nguyeän thaát: muoán cho con trai mình coù vôï. Kinh Leã: Sanh nam nguyeän vò chi höõu thaát (Sanh con trai muoán cho noù coù vôï). 4 Nghóa laø vôï choàng chia reõ nhau. 5 Maët trôøi khi laën coøn löu laïi boùng saùng taïi treân ngoïn caây daâu ôû phía taây, cho neân nhaø vaên duøng möôïn laøm nghóa: luùc tuoåi giaø cuûa ñôøi ngöôøi ta. Vöông Hy Chi noùi: Nieân taïi tang du (Tuoåi ôû caây daâu, caây böôûi ) (Theá Thuyeát) 2

108

CAÙC THEÅ VAÊN BIEÀN NGAÃU giaác böôùm ñi veà nôi Laïc thoå. Ñaõ ly bieät loãi cuøng nhaát nhaät;1 phaûi tu haønh ñoä laáy tam sanh.2 Ngaãm duyeân xöa mình xoùt moät mình, caû loøng quyeát thay xieâm ñoåi aùo; Tôùi caûnh laï böôùc döøng nöûa böôùc, baïch thaày xin thaép neán, daâng nhang. Maët vaâng chöõ Kính laø teân; tai laéng lôøi raên ñeå daï. Beøo boït troâi veà beå Thích, bieát thaân naøy ñaõ chaéc Phaät hay Tieân; Soàng naâu ngaõ xuoáng maøu thieàn, ñaønh quaû aáy phaûi nguyeàn non vôùi nöôùc. Mieãn con treû vui veà thuù tònh; hoïa trôøi giaø xeùt ñeán nieàm trai. Töôûng caûnh nhaø khi traän nhaïn gheùt söông, hieáu, nghóa ñoâi ñöôøng coøn tuûi tyù; Laéng tieáng keä thuôû chaøy kình neän nguyeät, saéc, khoâng hai chöõ seõ nguoâi laàn. 3 Thieän caên haèng khuya sôùm vun troàng; Phuùc aám4 hoïa mai sau troïn veïn. Döa muoái choán ngöôøi öa vôùi caûnh, 1

Nhaát nhaät: nghóa laø moät ngaøy cuõng laø duyeân nôï vôï choàng. Coå thi: Nhaát nhaät vi phu theâ (Moät ngaøy laøm vôï choàng). 2 Tam sanh: ba ñôøi: ñôøi tröôùc, ñôøi naøy vaø ñôøi sau (Truyeàn Ñaêng luïc). 3 Thieän caên: coäi laønh 4 Phuùc aám: boùng maùt caây phöôùc.

109

Tam Baûo vaên chöông daùm ñeå hôi traàn chöôùng1 loït vaøo; Traêng hoa khen nhaø kheùo sanh con, boãng ñem moái phong tình2 buoäc laïi! Nghieäp coøn naëng, loøng töø khoân leõ choái; tình coù ngay maét tuïc deã ai tin. Pheùp coâng hoå tieáng tieåu Taêng, gioït nöôùc caønh döông3 bao röûa buïi; Khoaùn cuõ naëng loøng sö tröôûng, ñoùa maây ñænh Thöùu4 cuõng tuoân saàu! Raép baïch soøng cho roõ maët nhaân gian; song tu troùt keûo theïn loøng Thöôïng giôùi. Daây chaân daùm daøy saân Tónh ñòa, giöõ chieàn ra töïa maùi Tam quan;5 Voán loøng töø chaúng theïn neùn chaân nhang, nieäm laïy veà nôi Cöûu töï.6 Beå khoå chìm bao ñöôïc noåi; nôï traàn traû chöûa hay xong. 1

Traàn chöôùng: söï chöôùng ngaïi trong choán traàn gian. Phong tình: Tình caûm veà chuyeän gioù traêng, chæ Thò Maàu. 3 Phaùp uyeån chaâu laâm: Pheùp Phaät duøng nhaønh döông lieãu nhuùng vaøo bình tònh thuûy (nöôùc trong saïch) ñaëng röûa traàn caáu hay laø oan khieân cho chuùng sanh. 4 Nuùi Thöùu ôû nöôùc AÁn Ñoä, Phaät thöôøng ôû ñoù, treân choùt hình ñaàu con chim Thöùu, cho neân ngöôøi thaønh Vöông Xaù goïi teân laø nuùi Linh Thöùu. 5 Tam quan: cuõng laø Tam moân, nghóa laø ba cöûa. Thích thò yeáu laõm: Nhaø chuøa môû ba cöûa: cöûa Khoâng, cöûa Voâ Töôùng, cöûa Voâ Taùc. 6 Cöûu töï: töùc laø Cöûu phaåm lieân ñaøi (Chín phaåm toøa sen). Ngöôøi tu haønh nieäm Phaät, sau khi cheát ñöôïc vaõng sanh Tònh Ñoä, tuøy theo nghieäp tu maø ñöôïc hoùa sanh vaøo moät trong chín phaåm toøa sen cao hay thaáp. 2

110

CAÙC THEÅ VAÊN BIEÀN NGAÃU Nhai söông môùm tuyeát chòu cho ai,1 ngoaøi chín thaùng ñoâi tay con nheän moïn. Daõi gioù duø söông lieàu vôùi kieáp, trong ba thu moät xaùc caùi ve gaày. Xa xoâi bao quaûn cöûa Giaø Lam; töôi heùo khoân naøi cô taïo hoùa. Caûnh vaéng naøo thaày, naøo tieåu, gioït nöôùc ñoàng thaùnh thoùt thuôû traêng khuya; Ñeøn taøn beân moõ, beân con, moà hoâi ñaù ñaàm ñìa côn gioù thoaûng. Giaác traàn moäng naèm laâu cuõng moûi; baïn kim sanh ñeán theá laø thoâi. Loãi sanh neân phaûi böôùc beøo maây,2 ñoâi gaùnh cuø lao3 choàn laïi naëng; Vuïng hoùa chöa troøn duyeân thoâng suoái,4 moät thô theâ oaùn5 gôûi veà khoâng. Ñaõ cam kieáp aáy choán soâng Ngaân; bao bieát thaân sau vaøo cöûa phuùc.

Hoàn hoà ñieäp1 töø ñaây muoân kieáp,

Ai: ôû ñaây chæ laø Thò Maàu. Reã beøo, chaân maây: tyû ngöôøi löu laïc giang hoà. 3 Thô Luïc Nga trong Kinh Thi keå coâng ôn cha meï sanh döôõng coù caâu: Ai ai phuï maãu, sanh ngaõ cuø lao. (Thöông thöông cha meï, sanh ta khoù nhoïc). 4 Duyeân tu haønh döôùi caønh thoâng, beân khe suoái. 5 Theâ oaùn: oaùn haän thieát tha. 2

111

Tam Baûo vaên chöông nöôùc non dieäu vôïi bieát con ñaâu; Nghóa minh linh2 cuõng goïi moät ngaøy, höông khoùi mai sau ñaønh chaùn ñaáy. Tình daøi vaén theâm raàu khuùc vöôïn; Ñöôøng xa xoâi neân möôïn caùnh hoàng.

Hoà ñieäp: con böôùm. Trang Chu naèm mô thaáy mình hoùa thaân con böôùm, tænh ra khoâng bieát laø mình hoùa thaønh böôùm hay böôùm hoùa thaønh mình. (Trang töû). 2 Minh linh: con nheän, yù noùi con nuoâi, bôûi vì con voø voø hay nuoâi con nheän non ôû trong oå.

112

IV. AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo ñoái vôùi daân ta Ñôøi soáng cuûa daân toäc Vieät Nam ta maø ñöôïc thaâm traàm, thuaàn nhaõ, thanh ñaïm, tinh vi, moät phaàn lôùn laø nhôø ñöôïc söùc caûm hoùa cuûa ngoâi Tam Baûo vaäy. Ñaïo lyù töø bi cuûa ñöùc Phaät truyeàn sang xöù ta keå ra ñaõ treân döôùi hai ngaøn naêm, 1 moät neàn ñaïo lyù troïng söï hyû, xaû, aùi, maãn; khuyeân söï thöông caùc chuùng sanh nhö thöông mình, moät neàn ñaïo lyù dung hôïp vôùi taâm trí cuûa moïi haïng ngöôøi; chaúng luaän giaø, treû, gaùi, trai, sang, heøn, taïi gia hoaëc xuaát gia, con thuyeàn Baùt-nhaõ ñeàu ñoä thoaùt cho heát, ngoïn ñuoác quang minh ñeàu soi saùng cho heát maø deïp ñi nhöõng moái chöôùng ngaïi si meâ. Ai coù quan taâm môùi thaáy roõ caùi aûnh höôûng thaâm thuùy, eâm ñeàm aáy phaùt loä ra trong cuoäc sanh hoaït cuûa daân ta, töø lôøi noùi ñeán haønh vi haèng ngaøy. Ngöôøi vieát baøi naøy ñaõ töøng ñi ñoù ñi ñaây, ñaõ töøng giao tieáp vôùi caùc haïng ngöôøi trong 1

Theo giaùo sö Nguyeãn Lang trong Vieät Nam Phaät Giaùo söû luaän, ñaïo Phaät ñaõ ñöôïc caùc taêng só AÁn Ñoä ñi ñöôøng bieån truyeàn tröïc tieáp vaøo nöôùc ta töø raát sôùm, coù theå laø khoaûng ñaàu Coâng nguyeân. Ñaây laø lyù do vì sao trong caùc truyeän daân gian vaãn duøng chöõ Buït (phieân aâm töø tieáng Phaïn laø Buddha) thay vì laø chöõ Phaät (phieân aâm töø chöõ Haùn laø 佛) nhö aûnh höôûng cuûa Phaät giaùo Trung Quoác veà sau naøy.

113

Tam Baûo vaên chöông khaép ba Kyø1, ñaõ nhaän thöùc caùi aûnh höôûng aáy maø sanh ra moät moái caûm meán thaém thieát, dòu daøng. Nay muoán chæ ra caùi aûnh höôûng thaâm traàm, thuaàn nhaõ cuûa ñaïo Phaät ñeå coáng hieán cho chö ñoäc giaû thieän taâm, töôûng neân nöông theo nhöõng lôøi aên tieáng noùi cuûa quoác gia ta, nhöõng caâu ca dao baét vaàn, cuøng nhöõng aùng vaên thô cuûa caùc haøng thi nhaân, vaên só, thì quyù vò seõ nhaän ra moät caùch deã daøng vaäy. Tuy gaàn ñaây, daân toäc ta tieáp xuùc vôùi vaên minh, taäp tuïc vaø toân giaùo ngöôøi AÂu Taây maø caùi aûnh höôûng aáy coù beà phai laït ñi ít phaàn trong moät thieåu soá ngöôøi ôû thò thaønh, chöù caùi tinh thaàn ñaïo Phaät vaãn vöõng beàn trong haàu heát choán daân gian, vaãn tröôøng toàn ôû nôi thoân daõ.

Töùc ba mieàn Nam, Trung, Baéc cuûa nöôùc ta, döôùi cheá ñoä thöïc daân Phaùp ngaøy tröôùc chia laøm Nam Kyø, Baéc Kyø vaø Trung Kyø.

114

AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo ñoái vôùi daân ta A. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA NGOÂI TAM BAÛO TRONG LÔØI AÊN TIEÁNG NOÙI Moät ngöôøi daân bình thöôøng ôû nöôùc ta trong cuoäc soáng haèng ngaøy ñeàu raát troïng toäi, phöôùc; cho neân töï hoï khoâng muoán gaây ra nhöõng toäi aùc baèng tay chaân, baèng lôøi noùi, baèng taâm yù, maø laïi coøn khuyeân can moãi khi thaáy ngöôøi khaùc saép phaïm sai laàm, vaø raát buoàn maø thaáy nhöõng ai laøm ñau khoå keû chung quanh. Caùi loøng traéc aån aáy phoå caäp ñeán haïng caàm thuù vaø caû loaøi thaûo moäc nöõa. Khoâng noùi ñeán ngöôøi ñaõ töøng thoï giôùi nhaø Phaät thì giöõ thaân, lôøi noùi, taâm yù ñeàu deø daët vaø thanh cao ñaõ ñaønh, maø moät ngöôøi taàm thöôøng aên buoåi mai lo buoåi chieàu, khoâng bieát chöõ maø xem kinh keä, khoâng maáy khi roãi raõnh maø ñeán laïy Phaät, laïy thaày, ngöôøi aáy cuõng vaãn thaâm nhieãm söï töø bi, hyû xaû töï laâu ñôøi cuûa daân toäc, cuõng bieát thöông ngöôøi nhö thöông thaân vaäy. Nhôø thaám nhuaàn nhöõng lyù toäi, phöôùc, luaân hoài, nghieäp baùo töø khi coøn nhoû, ngöôøi Vieät Nam ta khoâng daùm aên ôû sai laïc ñoái vôùi nhöõng lyù coâng baèng, tinh vi aáy. Caùi loøng hieàn haäu ñoù thöôøng phaùt loä ra lôøi aên tieáng noùi. Chính hoï chòu laáy aûnh höôûng thaâm traàm cuûa ñaïo Phaät maø khoâng hay bieát. Hoï thöôøng duøng nhöõng danh töø trong vaên chöông, trong kinh ñieån ñaïo Phaät, theá maø hoï vaãn cho laø nhöõng danh töø thoâng 115

Tam Baûo vaên chöông duïng xöa nay. Laém luùc hoï duøng coù sai laïc, nhöng söï ñoù caøng toû ra raèng aûnh höôûng ngoâi Tam Baûo thaám nhuaàn vaøo taâm trí cuûa hoï töï luùc beù thô! Moãi khi thaáy ai aên ôû nhaân ñöùc, hay cöùu giuùp ngöôøi trong côn hoaïn naïn, taät beänh, ngöôøi bình daân thöôøng hay baûo raèng: “Toäi nghieäp, oâng aáy hieàn töø heát söùc!” Moãi khi laâm côn nguy bieán maø caàu cöùu ai thì hoï noùi: “Toäi nghieäp, oâng ra ôn giuùp toâi moät laàn. OÂng laøm söï aáy baèng caát naêm baûy caûnh chuøa.” Toû loøng bieát ôn vôùi ai thì hoï thoát leân raèng: “Kieáp sau, nguyeän laøm thaân traâu ngöïa maø traû nghóa saâu.” Mong ai môû loøng quaûng ñaïi thì hoï van raèng: “Xin môû loøng Boà Taùt, toû ñöùc hieáu sanh, ra tay teá ñoä.” Moãi khi thaáy ai ôû aùc, hoï cuõng duøng nhieàu danh töø veà ñaïo Phaät maø hoï cho laø raát thaám thía, xaùc ñaùng. “Anh aáy laøm chuyeän aùc ñoù baèng phaù chuøa phaù mieáu. Toäi aáy duø tu maáy kieáp cuõng chaúng ñeàn buø. Chöøng thaùc, ñoá chaïy ñaâu cho khoûi Ñòa nguïc.” Thaáy ai nôùi laùo noùi xöôïc, hoï traùch raèng: “khoâng sôï quyû söù caét löôõi.” Thaáy ai aên noùi ngang taøng, hay gaây goå thì hoï baûo: “hay saân si”. Thaáy nhöõng con gaùi traéc neát, hoï than raèng: “Khoâng sôï vaøo ñòa nguïc.” Hoaëc hoï ñoïc leân caâu tuïc ngöõ naøy: “Coù choàng maø laïi laáy trai, thaùc xuoáng aâm phuû, cöa hai naáu duø.” Thaáy nhöõng keû noùi naêng eâm dòu maø loøng ñoäc döõ, hoï baûo raèng: “Thaät laø khaåu Phaät taâm xaø.” 116

AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo ñoái vôùi daân ta Thaáy ai aên ôû hieàn ñöùc höôûng söï giaøu sang, hoï noùi raèng: “Coù phöôùc, tu nhaân tích ñöùc.” Thaáy ai töôùng toát, uy nghi, thuaàn haäu, hoï khen raèng: “tieân giaùng theá”. Veà ñöôøng tình aùi, hoï cuõng duøng laém danh töø trong vaên chöông nhaø Phaät: “Coù duyeân ngaøn daëm cuõng gaàn, voâ duyeân duø gaëp maáy laàn cuõng xa.” “Nhaân duyeân tieàn ñònh, duyeân nôï ba sanh...” Thaáy ai coù taøi maø sa suùt, laâm côn hoaïn naïn, thì hoï thöông maø than raèng: “Taøi maïng töông ñoá, baïc maïng, nghieäp chöôùng”. Hoaëc hoï an uûi raèng: “Taïi phaàn soá, gaëp böôùc phong traàn, song cuõng coù ngaøy vinh hieån, thoâi ñöøng phieàn naõo, phieàn muoän.” Trong söï buoàn veà gia theá, veà noãi phu theâ, tình phuï töû, ngöôøi bình daân ta hay than traùch raèng: “Toäi baùo oan gia, tieàn caên haäu baùo, roõ raøng laø caûnh Ñòa nguïc.” Than phieàn nhöõng caûnh dôøi ñoåi trong ñôøi, nhöõng söï thaønh baïi quaù mau, hoï goïi raèng: “Côn daâu beå, tuoàng aûo hoùa, beå khoå beán meâ, beå traàn, beå traàm luaân.” Soáng trong cuoäc ñôøi bình dò, hoï cho laø: “muoái döa ñaép ñoåi thaùng ngaøy.” Coù aên naên söï loãi, hoï ñoå cho laø: “Ma daét loái, quyû ñöa ñöôøng.” Buoàn raàu maõi khoâng khuaây, hoï than raèng: “löûa phieàn caøng daäp caøng kheâu moái phieàn.” Thaáy nhöõng ñaùm ñoâng ñaûo, hoï baûo: “ñoâng nhö Lahaùn, haèng haø sa soá...” 117

Tam Baûo vaên chöông Muoán bieän minh loøng ngay thaät cuûa mình cho khoûi ngöôøi ta nghi oan, hoï keâu leân: “Chín phöông trôøi, möôøi phöông Phaät...” Thaáy ai ngoài im lìm chaúng cöû ñoäng, hoï baûo laø “ngoài töø bi”. Uoáng nöôùc gì ngon maø hoï khoaùi chí, thì hoï cho laø: “nöôùc cam loà”. Ai caàu nguyeän söï chi raát khoù, thì hoï khuyeân neân “aên chay, naèm ñaát”. Coù khi hoï duøng tieáng aáy moät caùch mæa mai ñoái vôùi haøng phong löu trong côn ruûi böôùc, laïc ñöôøng. Cuõng coù luùc hoï noùi côït maø chæ ra saéc ñeïp loäng laãy cuûa haøng phuï nöõ: “Duø cho Phaät Boà Taùt cuõng phaûi sa!” Toùm laïi, duø vui, duø buoàn, duø söôùng, duø khoå; ôû trong caûnh thöôøng, hay caûnh bieán, duø aên noùi nghieâm trang hay gieãu côït, duø khen taëng hay than van, ngöôøi bình daân ta thöôøng duøng moät caùch voâ taâm nhöõng danh töø nhaø Phaät maø hoï töøng quen thuoäc töø luùc leân ba! Caùi aûnh höôûng thuaàn löông, thaâm thuùy aáy laïi caøng toû ra trong nhöõng khi hoï höøng chí, xuùc caûm ñoái vôùi nöôùc non, ñoái vôùi aùi tình, thöông cha nhôù meï maø ngaâm baét vaàn thaønh nhöõng baøi ca dao chaát phaùc, ngoä nghónh, eâm ñeàm.

118

AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo ñoái vôùi daân ta B. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA NGOÂI TAM BAÛO TRONG NHÖÕNG CAÂU CA DAO Ñaïo lyù töø bi cuûa Phaät raát deã caûm hoùa taám loøng thanh baïch cuûa nam nöõ thanh nieân. Moãi khi roãi raõnh vieäc ñoàng aùng hay vieäc deät vaûi quay tô, hoaëc nhaèm nhöõng ngaøy leã Phaät, Teát Nguyeân Ñaùn, raèm thaùng gieâng, moàng taùm thaùng tö, raèm thaùng baûy, cuøng laø nhaèm nhöõng ngaøy vía Phaät, nhöõng ngaøy raèm, moàng moät, thì haøng thieáu nieân hoaëc theo cha meï, hoaëc ruû nhau ñi chuøa. Baáy giôø nôi am thanh caûnh tònh, ngoaøi thì hoa ñeïp, coû thôm, khoâng khí maùt meû, khoûe khoaén, nheï nhaøng, trong thì maáy töôïng Phaät ñaày veû töø hoøa döôøng nhö ñang tìm nhöõng söï tuøy phöông maø teá ñoä chuùng sanh, cuøng vôùi khoùi traàm nghi nguùt khieán cho loøng traàn thaáy döùt maø loøng ñaïo phaán chaán leân. Roài ñeán khi vieáng thaày, moät vò hoøa thöôïng cao nieân, aên noùi hieàn hoøa, nhu mì, tuøy thuaän caên cô maø khuyeán khích hoaëc an uûi mình, thì ngöôøi thanh nieân ta raát laáy laøm caûm meán, döôøng nhö truùt saïch gaùnh öu saàu, phieàn muoän. Laïi coù khi ñöôïc nghe vò phaùp sö giaûng caâu kinh, nghóa keä; töø treân ngoâi cao, nhöõng lôøi khuyeân laøm laønh, laùnh döõ, tu phöôùc, troàng duyeân, roùt vaøo tai mình moät caùch cao thöôïng, thanh tao, ngöôøi thanh nieân cuøng ngöôøi bình daân nam nöõ ta laém khi öùa leä vì quaù caûm caùi söï hieàn laønh.

119

Tam Baûo vaên chöông Sau khi aáy, trôû veà nhaø, hoaëc naèm treân voõng maø ru em, hoaëc trong khi giaõ gaïo ñoâi ba baïn muoán hoø aên nhòp cho queân söï laâu daøi, hoaëc ñöông khi thaû thuyeàn theo raïch nhaèm luùc traêng trong maø ñoäng ñeán nguoàn thô, baáy giôø hoï môùi ca haùt baét vaàn cho vui. Nhöõng caâu ca dao aáy phaàn nhieàu laø veà hieáu, veà tình, veà tình hieáu xen laãn, coù khi cuõng baøn qua vaøi vieäc theá söï luaän ñaøm. Trong khi caûm höùng aáy, hoï khoâng queân ngoâi coå töï, hoï vaãn nhôù veû maët töø hoøa cuûa ñöùc Phaät, ñöùc Boà Taùt, hoï vaãn meán caùi ñöùc thuaàn haäu cuûa vò hoøa thöôïng hoaëc vò phaùp sö, vaø hoï coøn canh caùnh beân loøng nhöõng lyù thieän phöôùc töø trong kinh keä ñöa ra. Cho neân trong nhieàu caâu ca dao coù thaám nhuaàn tinh thaàn cuûa ngoâi Tam Baûo. Nhö veà hieáu thì: Moãi ñeâm moãi thaép ñeøn trôøi, Caàu cho cha meï soáng ñôøi vôùi con. Ñaõ ñaønh thoï pheùp Di Ñaø, Hieáu trung giöõ troïn, gian taø maëc ai Voâ chuøa thaáy Phaät muoán tu, Veà nhaø thaáy meï, coâng phu khoâng ñaønh. Tu ñaâu cho baèng tu nhaø, Thôø cha kính meï, hôn laø ñi tu. 120

AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo ñoái vôùi daân ta Nhö veà tình thì: Ngoù leân am töï chuøa vaøng, Tu thì ñaëng ñoù, boû naøng ai nuoâi? Anh ñi löu thuù Baéc Thaønh, Boû em khoâ heùo nhö nhaønh töø bi. Chöõ raèng phuù quyù taïi thieân, Vì ai neân noãi baïn hieàn gian nan. Ngöôøi ñôøi ai khoûi gian nan, Gian nan coù thuôû, thanh nhaøn coù khi. Phaûi chi leân ñaëng Ngoïc Hoaøng, Leùn coi soå boä duyeân naøng veà ai. Beù thô chi ñoù doã daønh, Chaúng qua duyeân nôï, baäu ñaønh hay khoâng? Töôïng linh duø raùch cuõng thôø, Lôõ duyeân anh chòu, mong chôø tin em. Soâng daøi caù loäi bieät taêm, Phaûi duyeân phu phuï, ngaøn naêm cuõng chôø. Treân trôøi vaàn vuõ, Döôùi aâm phuû ñaù döïng tö beà. Laøm sao cho troïn chöõ phu theâ, Ñaây choàng ñoù vôï, ra veà coù ñoâi. 121

Tam Baûo vaên chöông Soùng beân doi boû voøi beân vònh, Anh vôùi naøng trôøi ñònh ñaõ laâu. Cô trôøi daâu beå ña ñoan, Tô duyeân vaén voûi, thieáp chaøng xa nhau. Thaân em buoân baùn taûo taàn, Loøng anh sao nôû tî traàn xuaát gia. Ñaët baøn theä nguyeän giöõa trôøi, Sao hoâm coù laën, coøn lôøi sao mai. Phaûi chi cao ñaát thaáp trôøi, Hoûi thaêm duyeân nôï ñoåi dôøi theá nao. Chim bay veà nuùi Ñieän Baø, Phaân choàng reõ vôï, ai maø chaúng thöông. Nghó naøo maø laïi tuoân rôi, Thaép nhang maø laïy Phaät trôøi ñònh phaân. Veà tình, hieáu xen laãn thì: Löu ly nöûa nöôùc nöûa duø, Nöûa thöông cha meï, nöûa saàu caên duyeân. Mình hoøa, phuï maãu khoâng hoøa, Caên duyeân ñeå vaäy, hay laø döùt ñi? 122

AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo ñoái vôùi daân ta Veà theá söï luaän ñaøm hoaëc veà caùc moái caûm ñoái vôùi nhaø Phaät thì: Chuoâng giaø ñoàng ñieáu chuoâng keâu, Gaùi khoân trai doã laâu ngaøy cuõng xieâu. Töôûng laø chuøa raùch Phaät vaøng, Hay ñaâu chuøa raùch chöùa ñaøng quyû ma. Toäi ngöôøi, voâ soá Di Ñaø, Coøn mang chuoãi hoät, aùo giaø laøm chi. Con vua thì ñöôïc laøm vua, Con saõi ôû chuøa thì queùt laù ña. Muoán ñi tu, coâng phu chöa coù, Muoán ôû chuøa, chuoâng moõ cuõng khoâng. Ñaõ ñaønh caét toùc ñi tu, Moät ngaøy cöûa Phaät, möôøi thu coõi traàn. Tai nghe chuoâng moõ vang vaày, Gheù voâ am töï nghe thaày giaûng kinh.

123

Tam Baûo vaên chöông C. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA NGOÂI TAM BAÛO TRONG NHÖÕNG AÙNG VAÊN THÔ Chaúng rieâng gì haïng bình daân, chaúng rieâng gì trang nieân thieáu, maø ngay trong haøng thöôïng löu trí thöùc, trong baäc trung nieân vaø laõo thaønh cuõng chòu aûnh höôûng tinh vi cuûa ñaïo Phaät nöõa. Baäc só phu cuûa ta ñaõ töøng caûm meán giaùo lyù töø bi cuûa ñaïo thieàn, vaø caùc haøng tao nhaân maëc khaùch, caùc tay thi baù, vaên nhaân ñeàu thöøa höôûng tinh thaàn nhaø Phaät. Cho neân trong caùc aùng vaên thô, trong tuoàng, truyeän töø xöa ñeán nay, ta thöôøng thaáy coù laém danh töø cuûa neàn vaên chöông Phaät hoïc. Laïi coù nhieàu chöông, nhieàu ñoaïn nöông söùc tieáp trôï cuûa moät nhaø chuøa, möôïn söï cöùu hoä cuûa moät nhaø sö, nhôø söùc teá ñoä cuûa moät ñöùc Phaät, cuûa moät ñöùc Boà Taùt maø thaønh ra thaâm thuùy vaø nghieâm trang. Kìa nhö moät tay anh huøng vì haùo nghóa, gieát phöôøng yû theá hieáp coâ, töï boù tay ñeå cho ngöôøi ta laøm toäi, roài vöôït nguïc, vaøo taù tuùc nôi nhaø chuøa xem kinh ñoïc keä: Vöøa may maø gaëp chuøa naøy, Mai danh aån tích baáy chaày naùu nöông. Laïi nhö moät trang thö sinh loãi laïc, nhöng gaëp luùc cuøng ñoà, thaân mang beänh ngaët, theá maø

124

AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo ñoái vôùi daân ta ñöôïc caùc sö nuoâi naáng cho trong maáy naêm tröôøng: Ai ñi, chuøa baàn baïc ñaõ khoâng boán vaùch, Coøn caäu toâi beänh traàm kha laïi giaùp ba naêm... Thöa thöa, loøng kính thaønh baùi taï cao taêng, Daëm dieâu vieãn troâng chöøng laøng haïnh... Dieâu vieãn, troâng chöøng laøng haïnh, Cuùi ñaàu töø, ñaøi kính cöûa Khoâng... Laïi nöõa, nhö moät trang thuïc nöõ, muoán giöõ troøn chöõ trung, chöõ hieáu, chöõ tieát, chöõ trinh, beøn gieo mình xuoáng ngoïn thuûy trieàu, thì: Nguyeät Nga nhaûy xuoáng giöõa vôøi, Soùng thaàn ñöa ñaåy vaøo trong baõi raøy... Xieát bao söông tuyeát ñeâm ñoâng, Mình naèm giöõa baõi laïnh luøng ai hay. Quan AÂm thöông ñöùng thaûo ngay, Beøn ñem naøng laïi boû raøy vöôøn hoa... Ñoù laø nhöõng chöông, nhöõng ñoaïn trong thô vaên, truyeän tích, nhôø söùc töø bi cuûa Tam Baûo, toâ ñieåm cho theâm phaàn traân troïng. Laïi coøn bieát bao thô, tuoàng, truyeän, laáy lyù nhaân duyeân, nghieäp quaû, laáy tieàn caên haäu baùo, lyù heát côn bæ cöïc ñeán hoài thôùi lai cuûa nhaø Phaät maø laøm ñeà; thaâm yù cuûa thi nhaân, vaên só laø muoán neâu göông laùnh döõ laøm laønh cho nhaân daân. AÁy nhôø caûm caùi tinh thaàn ñaïo Phaät maø caùc vò aáy coïng taùc vaøo cuoäc chaán höng neàn thuaàn phong myõ tuïc trong nöôùc ñoù. 125

Tam Baûo vaên chöông Ngoaøi söï nöông vaøo ngoâi Tam Baûo maø laáy tích vaø laøm ñeà cho nhöõng aùng vaên chöông, caùc baäc thi nhaân, vaên só ta laïi coøn nhôø aûnh höôûng cuûa Phaät, Phaùp, Taêng trong söï haønh vaên cuûa mình nöõa. Trong moãi aùng vaên, thô, ta ñeàu thaáy raát nhieàu danh töø vaên chöông nhaø Phaät. Veà vieäc naøy, ta coù theå phaân caùc thi nhaân, vaên só cuûa ta ra hai nhoùm. Moät nhoùm nhöõng ngöôøi chöa töøng ñoïc qua kinh saùch nhaø Phaät, vaø moät nhoùm voán ñaõ laøu thoâng ñaïo lyù dieäu huyeàn. Nhoùm thöù nhaát nhôø caûm meán giaùo lyù töø bi do caùc saùch ngoaøi hoaëc do xaõ hoäi Vieät Nam mình ñaõ töøng chòu aûnh höôûng laâu ñôøi cuûa Tam Baûo maø hay duøng nhöõng danh töø nhaø Phaät trong luùc haønh vaên. Coøn nhoùm thöù hai thì nhôø coù haâm moä trieát hoïc nhaø Phaät, thöôøng vieáng chuøa, xem kinh, cho neân trong söï haønh vaên thöôøng duøng danh töø nhaø Phaät maø vaên chöông coù beà löu loaùt, thaâm traàm vaø sieâu vieät hôn. Nhö Nguyeãn Ñình Chieåu (Ñoà Chieåu), Buøi Höõu Nghóa (Thuû khoa Nghóa) khoâng maáy khi xem kinh Phaät; coøn Nguyeãn Du, Ñoaøn Thò Ñieåm vaø taùc giaû voâ danh cuûa quyeån Quan AÂm Thò Kính thì raát haâm moä vaên chöông Phaät hoïc, raát tinh thoâng veà Phaät lyù. Tuy vaäy, beân naøo cuõng coù ñöôïc aûnh höôûng nhaø Phaät trong thi vaên cuûa mình. 126

AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo ñoái vôùi daân ta Döôùi ñaây, muoán laøm roõ nhöõng aûnh höôûng aáy, toâi xin trích ra nhöõng ñoaïn vaên trong caùc quyeån: Luïc Vaân Tieân, Kim Thaïch Kyø Duyeân, Kim Vaân Kieàu, Cung Oaùn Ngaâm Khuùc vaø Quan AÂm Thò Kính. Trong Luïc Vaân Tieân ta thaáy: Coù ngöôøi ôû quaän Ñoâng Thaønh, Tu nhaân tích ñöùc sôùm sanh con hieàn. Tröïc raèng: chuøa raùch Phaät vaøng, Ai hay trong quaùn aån taøng kinh luaân. Nhöõng laêm coâng toaïi danh thaønh, Naøo hay töø maãu u minh sôùm dôøi. Duø cho chöôùc quyû möu thaàn, Phong traàn ai cuõng phong traàn nhö ai. Coù thaân phaûi khoå vôùi thaân, Thaân oâi thaân bieát maáy laàn chaúng may. Thænh oâng Phaät Toå A Di, Thaäp phöông chö Phaät phuø trì giuùp coâng. Duø cho taøi trí baäc naøo, Gaëp côn nguy bieán bieát sao maø nhôø. 127

Tam Baûo vaên chöông Oan gia nôï ñaõ kheùo gaây, OÂi thoâi thaân theå coøn gì maø toan. Neân, hö coù soá ôû trôøi, Boân choân sao khoûi, ñoåi dôøi sao xong. Ngöôøi ñôøi nhö boùng phuø du, Sôùm coøn, toái maát, coâng phu lôõ laøng. Döông gian nay chaúng ñaëng gaàn, AÂm cung bieát coù thaønh thaân chaêng laø. Con xin sang laïy Luïc OÂng, Laøm chay baûy böõa troïn cuøng Vaân Tieân. Hiu hiu gioù thoåi ngoïn caây, AÁy laø hoàn treû veà raøy thaêm cha. Ngöôøi ngay, Trôøi Phaät cuõng vöng, Laõo baø choáng gaäy trong röøng böôùc ra. Khi khuya naèm thaáy Phaät Baø, Ngöôøi ñaø maùch baûo neân giaø tôùi ñaây. Ñoaïn naøy ñeán thöù ra ñôøi, Vaân Tieân thuôû aáy ôû nôi chuøa chieàn. Nöûa ñem naèm thaáy oâng Tieân, Ñem cho cheùn thuoác, maét lieàn saùng ra. 128

AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo ñoái vôùi daân ta Suoái vaøng hoàn meï coù linh, Chöùng cho con thaûo, loøng thaønh ngaøy nay. Xöa nay nhöõng ñöùa voâ nghì, Duø cho coù soáng laøm gì neân thaân. Trònh Haâm bò caù nuoát raøy, Thieät trôøi baùo öùng leõ naøy raát öng. Thaáy vaày neân döûng döøng döng, Laøm ngöôøi ai naáy thì ñöøng baát nhaân. Oan gia nôï aáy traû xong, Thieáu chi neân noåi maø mong tôùi ñoøi. Trôøi kia quaû baùo maáy hoài, Tieác coâng son ñieåm phaán doài baáy laâu. Trong Kim Thaïch Kyø Duyeân ta thaáy: Nghieâng vai, ngöûa vaùi Phaät Trôøi, Ñöông côn hoaïn naïn, ñoä ngöôøi traàm luaân. Gaàn ñaây noï saün am vaân, Vaøo ñoù hoïa nhôø thang thuoác. Öng ai chö phöông Phaät, ôn chín Trôøi möôøi Phaät, cöùu naïn só sieâu sanh.

129

Tam Baûo vaên chöông Toâi noùi thaät, sau nhaãn duø gaëp vaän thôùi hanh, loøng khaån nguyeän suøng tu Phaïm voõ.1 Oan keát theo hoàn Tinh Veä, Luïy rôi hoùa huyeát Ñoã Quyeân. Meânh moâng soùng thaûm buûa ñaàu thuyeàn, Lai laùng gioù saàu xao maët nöôùc. Phuù quyù tôï moân tieàn tuyeát, Coøn aân tình nhö thaûo thöôïng söông. Chöõ dinh hö höõu soá, Tình chung thæ baát vong Coâng danh nhö baøo huyeãn. Phuù quyù tôï phuø vaân. Hoa vieân kíp tôùi, maët ngoïc toû trình, Côn röùa chöø, ñoûng ñöa moät chieác thuyeàn tình. Duø Kim Ngoïc laø Phaät, Boà Taùt ñi nöõa, Laø cuõng phaûi: Chìm ñaém maáy con soùng saéc, chôù. Toâi coù nghe treân chuøa Thieân Truùc laøm chay, Chöø, thaét theûo ruoät taèm quaù ñoùi. Laàn hoài chaân göôïng phaûi ñi,

Phaïm voõ: chæ nhöõng nôi chuøa chieàn.

130

AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo ñoái vôùi daân ta Hoïa laø nhôø cöûa töø bi, Ngoõ ñaëng qua côn khoå naõo. Vaúng nghe moõ caù chuoâng kình, Göôïng laàn böôùc tôùi ngoõ ñaønh hoùa duyeân. Tham nhöõng giaøu sang tröôùc maét, Ai deø cöïc khoå sau löng. Mình laøm ra söï teä, Trôøi thaät coù maét coi. Trong Truyeän Kieàu ta thaáy: Traêm naêm trong coõi ngöôøi ta, Chöõ taøi chöõ meänh kheùo laø gheùt nhau. Traûi qua moät cuoäc beå daâu, Nhöõng ñieàu troâng thaáy maø ñau ñôùn loøng. AÂu ñaønh quaû kieáp nhaân duyeân, Cuõng ngöôøi moät hoäi moät thuyeàn ñaâu xa. Ví chaêng duyeân nôï ba sanh, Laøm chi nhöõng thoùi khuynh thaønh treâu ngöôi. Taùi sanh chöa döùt höông theà, Laøm thaân traâu ngöïa ñeàn nghì truùc mai. 131

Tam Baûo vaên chöông Nôï tình chöa traû cho ai, Khoái tình mang xuoáng tuyeàn ñaøi chöa tan. Troâng ra ngoïn coû laù caây, Thaáy hiu hiu gioù thì hay chò veà. Naøo hay chöa heát traàn duyeân, Trong meâ döôøng ñaõ ñöùng beân moät naøng. Ræ raèng: Nhaân quaû dôû dang, Ñaõ toan troán nôï ñoaïn traøng ñöôïc sao? Soá coøn naëng nghieäp maù ñaøo, Ngöôøi duø muoán quyeát, trôøi naøo ñaõ cho Ñaùnh lieàu nhaén moät hai lôøi, Nhôø tay teá ñoä vôùt ngöôøi traàm luaân. Kieáp xöa ñaõ vuïng ñöôøng tu, Kieáp naøy chaúng keûo ñeàn buø môùi xuoâi. Veû chi chuùt phaän beøo maây, Laøm cho beå aùi khi ñaày khi vôi. Traêm ñieàu ngang ngöûa vì toâi, Thaân sau ai chòu toäi trôøi aáy cho. Ngöôøi naøy naëng kieáp oan gia, Coøn nhieàu nôï laém, sao ñaø thaùc cho? Khi cheø cheùn, khi thuoác thang, Ñem lôøi phöông tieän, môû ñöôøng hieáu sinh. 132

AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo ñoái vôùi daân ta Ñaõ ñaønh tuùc traùi tieàn oan, Cuõng lieàu ngoïc naùt, hoa taøn maø chi! Laõnh lôøi naøng môùi theo sang, Bieát ñaâu ñòa nguïc, thieân ñöôøng laø ñaâu. Tìm ñaâu cho thaáy coá nhaân, Laáy caâu vaän maïng, khuaây daàn nhôù thöông. Beå traàn, chìm noåi thuyeàn quyeân, Höõu taøi, thöông noãi voâ duyeân laï ñôøi. Sinh raèng: Thaät coù nhö lôøi, Hoàng nhan baïc meänh, moät ngöôøi naøo vay. Nghìn xöa aâu cuõng theá naøy, Töø bi aâu lieäu bôùt tay môùi vöøa. Phaät tieàn, thaûm laáp saàu vuøi, Ngaøy pho thuû töï, ñeâm nhoài taâm höông. Cho hay gioït nöôùc caønh döông, Löûa loøng, töôùi taét moïi ñöôøng traàn duyeân. Sôùm khuya laù boái phöôùn maây, Ngoïn ñeøn kheâu nguyeät, tieáng chaøy neän söông. Ñaàu xanh ñaõ toäi tình gì, Maù hoàng ñeán quaù nöûa thì, chöa thoâi. 133

Tam Baûo vaên chöông Ngöôøi sao hieáu, nghóa ñuû ñöôøng, Kieáp sao raët nhöõng ñoaïn tröôøng theá thoâi? Sö raèng: Phuùc hoïa ñaïo trôøi, Coäi nguoàn cuõng ôû loøng ngöôøi maø ra. Coù trôøi maø cuõng taïi ta, Tu laø coãi phuùc, tình laø daây oan. Sö raèng: Song chaúng heà chi, Nghieäp, duyeân caân laïi, nhaéc ñi coøn nhieàu. Khi neân trôøi cuõng chieàu ngöôøi, Nheï nhaøng nôï tröôùc, ñeàn boài duyeân sau. Giaùc Duyeân duø nhôù nghóa nhau, Tieàn Ñöôøng thaû moät beø lau röôùc ngöôøi. Tröôùc sau cho veïn moät lôøi, Duyeân ta maø cuõng phuùc trôøi dö khoâng. Taám thaønh ñaõ thaáu ñeán Trôøi, Baùn mình laø hieáu, cöùu ngöôøi laø nhaân. Coøn nhieàu höôûng thoï veà sau, Duyeân xöa ñaày ñaën, phuùc sau doài daøo.

134

AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo ñoái vôùi daân ta Moät nhaø chung chaï sôùm tröa, Gioù traêng maùt maët, muoái döa chay loøng. Ñaõ ñem mình boû am maây, Tuoåi naøy gôûi vôùi coû caây cuõng vöøa.

Muøi thieàn ñaõ beùn muoái döa, Maøu thieàn aên maëc ñaõ öa naâu soàng. Söï ñôøi ñaõ taét löûa loøng, Coøn chen vaøo choán buïi hoàng laøm chi. Dôû dang, naøo coù hay gì, Ñaõ tu, tu troùt, qua thì, thì thoâi. Gaãm hay muoân söï taïi trôøi, Trôøi kia ñaõ baét laøm ngöôøi coù thaân. Baét phong traàn, phaûi phong traàn, Cho thanh cao môùi ñöôïc phaàn thanh cao. Coù ñaâu thieân vò ngöôøi naøo, Chöõ taøi chöõ meänh doài daøo caû hai. Coù taøi maø caäy chi taøi, Chöõ taøi lieàn vôùi chöõ tai moät vaàn. Ñaõ mang laáy nghieäp vaøo thaân, Cuõng ñöøng traùch laãn trôøi gaàn, trôøi xa. Thieän caên ôû taïi loøng ta, Chöõ taâm kia môùi baèng ba chöõ taøi. 135

Tam Baûo vaên chöông Trong Cung oaùn ngaâm khuùc ta thaáy: Vaét tay naèm nghó cô traàn, Nöôùc döông muoán raãy nguoäi laàn löûa duyeân. Kìa theá cuoäc nhö in giaác moäng, Maùy huyeàn vi môû ñoùng khoân löôøng. Veû chi aên uoáng söï thöôøng, Cuõng coøn tieàn ñònh, khaù thöông loï laø. Goùt danh lôïi buøn pha saéc saäm, Maët phong traàn naéng raùm muøi daâu. Nghó thaân phuø theá maø ñau, Boït trong beå khoå, beøo ñaàu beán meâ. Muøi tuïc luïy, löôõi teâ taân khoå, Ñöôøng theá ñoà, goùt roã khi khu. Soùng coàn cöûa beå nhaáp nhoâ, Chieác thuyeàn baøo aûnh loâ xoâ gaäp gheành. Caùnh buoàm beå hoaïn meânh mang, Caùi phong ba kheùo côït phöôøng lôïi danh. Traêm naêm coøn coù gì ñaâu, Chaúng qua moät naám coå khaâu xanh rì.

136

AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo ñoái vôùi daân ta Ngaøy möôïn thuù tieâu dieâu cöûa Phaät, Moái thaát tình quyeát döùt cho xong. Ña mang chi nöõa ñeøo boøng, Vui gì theá söï maø mong nhaân tình. Laáy gioù maùt traêng thanh keát nghóa, Möôïn hoa ñaøm, ñuoác hueä laøm duyeân. Haún tuùc traùi laøm sao ñaây taù? Hay tieàn nhaân haäu quaû xöa kia? Hay thieân cung coù ñieàu gì, Xuoáng traàn maø traû nôï ñi cho roài. Mieáng cao löông phong löu nhöng laïm, Muøi hoaéc leâ thanh ñaïm maø ngon. Trong Quan AÂm thò Kính ta thaáy: Nhaân sanh thaønh Phaät deã ñaâu, Tu haønh, cöùu khoå roài sau môùi thaønh. Ai hay beàn daï laøm laønh, Chöùng minh trong choán minh minh cuõng töôøng. Coù phen theà thoát döôùi traêng, Moät raèng theá theá, hai raèng sinh sinh. Vì ñaâu phuùt hôïp, phuùt ly, Kieáp naøy ñaõ lôõ, chaéc gì kieáp sau? 137

Tam Baûo vaên chöông Coù khi doác chí tu haønh, Laùnh mình traàn tuïc, nöông mình thieàn moân. Ñoä trì nhôø ñöùc Theá Toân, Lôõ laøng thuôû tröôùc, vuoâng troøn mai sau. Cöûa thieàn seõ leùn chaân coi, Troâng leân sö cuï vöøa ngoài tuïng kinh; Möa hoa raûy khaép beân mình, Nhaáp nhoâ ñaù cuõng xeáp quanh gaät ñaàu Chaùn vuøng danh lôïi, phieàn hoa, Chaép tay xin ñeán thieàn giaø quy y. Ñoaùi troâng theá söï nöïc cöôøi, Nhö ñem troø roái maø chôi khaùc gì. Phuø vaân moät ñoùa bay ñi, Khi thì aùo traéng, luùc thì choù ñen. Chaät ñöôøng hoà thæ nhö nen, Caân ñai coá phuïc ngöôøi quen vôùi mình. Chaúng theøm ra aùng coâng danh, Maø ñem thaân theá laøm hình dòch chi. Cho neân meán caûnh töø bi, Daùm xin nhôø ñöùc taêng ni môû loøng. Kìa baøo, kìa aûnh phuùt qua, Kìa söông, kìa chôùp, kìa laø chieâm bao. 138

AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo ñoái vôùi daân ta Löïa laø tranh trí thaáp cao, Keû xem khoaùi chí, ngöôøi gaøo thaát thanh. Laáy ai laøm nhuïc laøm vinh, Traêm naêm laø aùng ngaøn xanh rì rì. Vaâng lôøi, laõng caûnh ngoïc phöông, Kheâu ñeøn Baùt-nhaõ, ñoùng chuoâng Tam thieàn. Naøy göôm trí hueä maøi ñaây, Bao nhieâu phieàn naõo caét ngay cho roài. Laáy chi laøm chuyeän giaûi phieàn? Quyeån kinh traêm laù, ngoïn ñeøn moät hoa. Chöõ raèng: nhaãn nhuïc nhieäm hoøa, Nhaãn ñieàu khoù nhaãn môùi laø chaân tu, Nhöng, thôøi trong daï hieáu sanh, Phöôùc thì laøm phöôùc, dô ñaønh tieáng dô. Daãu xaây chín ñôït phuø ñoà, Sao baèng laøm phöôùc cöùu cho moät ngöôøi. Mieàn Baùt-nhaõ tìm vaøo maây khoùi, Nöông beø töø vöôït khoûi soâng meâ. Ñuoác quang minh ñoát chaùy thaønh saàu, Bieån khoå haïnh chaùy leân Ñaïi giaùc. 139

Tam Baûo vaên chöông Töø nhöõng lôøi aên tieáng noùi, nhöõng caâu ca dao, nhöõng danh töø trong caùc vaên thô, tuoàng, truyeän... ta thaáy raèng ngöôøi Vieät Nam ta thaám nhuaàn tinh thaàn nhaø Phaät moät caùch ñaèm thaém, saâu xa. Töø treân tôùi döôùi, töø giaø chí treû, töø nam tôùi nöõ, duø coù xem kinh ñieån nhaø Phaät hay khoâng, duø coù thöôøng vieáng chuøa leã Phaät hay khoâng, ai naáy ñeàu thaám nhuaàn tinh thaàn töø bi hyû xaû cuûa Phaät, cuõng nhö caùc ñaïo lyù nhaân quaû, luaân hoài trong caùc kinh Phaät. Nhôø vaäy maø söï soáng cuûa daân toäc ta ñöôïc eâm aùi, hieàn hoøa vaø thuaàn tuùy. Vaäy thì töø ñaây, mong raèng nhöõng vò chöa töøng xem qua kinh ñieån nhaø Phaät neân ñeå ra chuùt ít thôøi gian maø tìm hieåu veà Phaät lyù, ñieàu aáy raát deã giuùp cho mình dung hoøa coõi ñôøi vôùi coõi ñaïo, raát deã laøm cho mình an oån thaân taâm, vaø coù coâng hieäu nhaát trong vieäc khuyeân lôn, an uûi ñeå mình vöõng chí maø tieán böôùc leân trong nhöõng coâng vieäc ích mình lôïi ngöôøi. Vaø cuõng mong raèng nhöõng vò ñaõ xem qua kinh saùch neân xem cho nhieàu hôn, vaø tuøy söùc mình maø thi haønh theo giaùo lyù cuûa ñöùc Phaät, ñeå cho haït gioáng Boàñeà caøng ngaøy caøng môû mang ra vaäy. Nam Moâ A Di Ñaø Phaät Saigon 1-10-1946 Ñoaøn Trung Coøn

140

MUÏC LUÏC Töïa .......................................................................................... 5 I.

CAÙC THEÅ CA

Baûy baøi keä cuûa baûy ñöùc Phaät .................................................. 7 1. Keä ñöùc Phaät Tyø-baø-thi (Vipayin) ................................. 7 2. Keä ñöùc Phaät Thi-khí (Ikhin) ......................................... 8 3. Keä ñöùc Phaät Tyø-xaù-phuø (Visvabhuø) ............................ 9 4. Keä ñöùc Phaät Caâu-löu-toân (Krakucchanda) ................ 10 5. Keä ñöùc Phaät Caâu-na-haøm Maâu-ni (Kanaka-.............. 11 mouni) ............................................................................ 11 6. Keä ñöùc Phaät Ca-dieáp (Kayapa).................................. 12 7. Keä ñöùc Phaät Thích-ca Maâu-ni (Çakyamouni) ............ 13 Höông sôn phong caûnh.......................................................... 15 Vieáng chuøa Höông Tích ........................................................ 16 Vaên cuùng coâ hoàn ................................................................... 23 OÂng Nhaãn, oâng Khoâng Nhaãn ................................................ 35 Vaên saùm phaùt nguyeän Baøi thöù nhaát ................................................................... 53 Baøi thöù hai...................................................................... 55 Baøi thöù ba....................................................................... 62 141

Tam Baûo vaên chöông II.

CAÙC THEÅ THÔ

Keä Khoùa Hö .......................................................................... 65 1. Keä Boán nuùi................................................................. 65 2. Keä Saéc thaân................................................................ 71 3. Keä raên saùt sanh .......................................................... 71 4. Keä raên troäm caép ......................................................... 72 5. Keä raên ham saéc .......................................................... 72 6. Keä raên noùi baäy ........................................................... 73 7. Keä raên uoáng röôïu ....................................................... 74 Vònh thaùp Baùo Thieân ............................................................ 75 Khuyeân hoïc Phaät .................................................................. 76 Hoïa vaàn baøi Khuyeân hoïc Phaät .............................................. 77 Vònh caûnh chuøa Khaùn Sôn .................................................... 78 Vònh caûnh chuøa Hoa Yeân...................................................... 79 Vònh caûnh chuøa Phaùp Vuõ ...................................................... 80 Vònh caûnh chuøa Thanh Mai................................................... 81 Vònh caûnh chuøa nuùi Phaät Tích .............................................. 83 Vònh caûnh chuøa Phoå Lai........................................................ 84 Nhôù caûnh chuøa Ñoïi ............................................................... 84 Ung Hoà Sôn Töï ..................................................................... 85 Thô Nguyeãn Bænh Khieâm...................................................... 86 142

MUÏC LUÏC Vònh nuùi Nguõ Haønh ............................................................... 89 Ñeà chuøa Baø Ñanh ................................................................. 89 Ñeà chuøa Tieân ........................................................................ 91 Ñeà truyeän Thò Kính ............................................................... 91 Vònh caûnh hoäi chuøa Thaày ..................................................... 92 Taëng Vaân Tuyeàn Ñaïo Coâ ..................................................... 93 Thieàn moân laõng tích .............................................................. 94 III.

CAÙC THEÅ VAÊN BIEÀN NGAÃU

Vaên teá AÂm hoàn ôû Kontum .................................................... 95 Khao thaàn OÂn Dòch ............................................................... 98 Phoå khuyeán laøm chuøa ......................................................... 101 Phoå khuyeán Keát haï ............................................................. 105 Quan AÂm toáng töû vaên ......................................................... 107 IV.

AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo ñoái vôùi daân ta

A. AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo trong lôøi aên tieáng noùi .... 115 B. AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo trong nhöõng caâu ca dao . 119 C. AÛnh höôûng cuûa ngoâi Tam Baûo trong nhöõng aùng vaên thô124

143