Sygnaly rozrod by Roodbont Publishers

„Rozród zachęca cię do myślenia

Rozród

dwie ciąże do przodu.”

Prawidłowy rozród wiąże się z odpowiednim zarządzaniem. To nie jest prosta kwestia postępowania „tak lub inaczej”, czy też zaaplikowania krowie „tego lub tamtego”. Dobra płodność to efekt złożonych procesów, takich jak: okres zasuszania, wycielenie, laktacja, obserwacja rui i inseminacja.

Rozród

Praktyczny przewodnik dla zarządzania rozrodem

ec te d

pr ot

Dlatego właśnie „Rozród” jest dostosowany do potrzeb kadry kierowniczej zarządzającej w stadzie bydła mlecznego. Książka zachęca do spojrzenia na codzienne rutynowe czynności na farmie mlecznej okiem menedżera i pomaga je udoskonalić. Jest dużo łatwiej zacielić krowy jeżeli ropomacicze występuje u mniej niż 10% krów w twoim stadzie. a zaleganie poporodowe u mniej niż 7%. Twoje działania przyniosą korzyść jeśli zrozumiesz dlaczego np. Australia i USA stosują inne dane kluczowe do oceny płodności niż Wielka Brytania i Europa. Ale z kolei skuteczne, udane zarządzanie zależy od dobrej pracy każdego dnia. „Rozród” zawiera wiele praktycznych informacji i wskazówek, które można zastosować w prosty sposób w każdym stadzie bydła mlecznego, oraz przedstawia techniki specjalistyczne, jak inseminacja i pomoc przy cieleniu.

yr ig

„Rozród”zachęca cię do myślenia dwie ciąże do przodu.

„Rozród” jest jedną z książek serii Cow Signals®* *Cow Signals®: bardzo praktyczne, przyjazne w czytaniu informacje przeznaczone dla hodowców bydła.

Jan Hulsen

www.apra.pl

www.roodbont.com

www.vetvice.com

www.cowsignals.com

9 789087 402679

Rozród

ISBN 978-90-8740-267-9

Praktyczny przewodnik dla zarządzania rozrodem

Rozród Autor Jan Hulsen, Vetvice® Group

Układ graficzny Erik de Bruin, Varwig Design

Tłumaczenie Małgorzata Studniarska

pr ot

Zdjęcia Jan Hulsen (jeśli nie wskazano inaczej) Broer Hulsen (p. 35) Anneke Hallebeek (p. 13, 33, 43) Marcel Christianen (p. 25) Ilustracje Marleen Felius (p. 4, 13, 17, 21, 32, 36, 38, 41) Dick Rietveld (p. 7, 14, 20, 22, 27, 31)

Podziękowania skierowane są do: Joep Driessen, Marcel Drint, Frido Hamoen, Henk Hogeveen, Joost Klop, Adri Maas, Toon Meesters, Adri Peeters, Jeroen Peeters, Kees Peeters, Annelies Pernot, Maarten Pietersen, QMPS/ Cornell University, Alfons van Ranst, Jack Rodenburg, Roel Roelofs, Ad Rijvers, Kees Simons, René de Theije, Bill Tranter, UGCN, Jansje van Veersen, Sietse Venema, Peter Vercauteren, Peter Vos, Bertjan Westerlaan and Dirk Zaaijer. oraz wielu hodowców bydła i innych osób, które służyły wiedzą, radami i pomocą przy powstaniu książki.

Redakcja merytoryczna wydania polskiego dr inż. Adam Oler

C op

Korekta Ewa Wiśniewska

Publikacja „Rozród” jest częścią serii CowSignals®

Wyłączny dystrybutor w Polsce

ec te d

Strona redakcyjna

APRA sp. z o.o. Bażancia 1 86-031 Osielsko, Polska tel. +48 52 584 17 40 e-mail: apra@apra.pl www.apra.pl

Roodbont Publishers B.V. P.O. Box 4103 7200 BC Zutphen The Netherlands T +31 575 54 56 88 E info@roodbont.com I www.roodbont.com

Vetvice® Group Moerstraatsebaan 115 4614 PC Bergen op Zoom The Netherlands T +31 165 30 43 05 E info@vetvice.nl I www.vetvice.nl

niona, przedrukowywana ani odtwarzana w jakiejkolwiek formie bez uprzedniej pisemnej zgody wydawcy. Autorzy oraz wydawcy dołożyli wszelkich starań, aby zapewnić dokładność i kompletność informacji zawartych w tej ksiażce. Jednak ani autorzy, ani wydawcy nie przyjmują na siebie żadnej

Cow Signals® to zarejestrowana nazwa

odpowiedzialności za jakiekolwiek szkody wyni-

handlowa Grupy Vetvice.

kające z działań lub decyzji opartych na tychże informacjach.

CowSignals® Training Company Hoekgraaf 17A 6617 AX Bergharen The Netherlands T +31 6 54 26 73 53 E info@cowsignals.com I www.cowsignals.com CowSignals® is a member of the Vetvice® Group

ISBN: 978-90-8740-267-9

Spis treści

Cielę co roku

3 Zacielenie i ciąża

Żywienie

Czynniki sukcesu w okresie przejściowym

Przygotowanie jałówek do wycielenia

9 10

Pomoc przy wycieleniu

Krowa po wycieleniu

Łożysko

Mniej stresu, mniej utraconych zarodków 28 Żywienie

Rozpoznanie ciąży

Brak ciąży: co teraz?

Więcej wiedzy na temat ciąży

Transfer zarodków i pozyskiwanie komórek jajowych

Buhaj

Poronienie

pr ot

Wycielenie

Utrzymanie i organizacja stada

Monitorowanie rozrodu

ec te d

Wiele zarodków jest traconych

1 Regeneracja po porodzie i pierwsza ruja 6

4 Cele, wskaźniki użytkowości,

2 Wykrywanie rui

proces zarządzania

Zarządzanie

Środki techniczne ułatwiające

Proces zarządzania

Czynniki wpływające na wykrywalność rui 16

Dane kluczowe i hodowla

Objawy rui

Jak to robią hodowcy w innych krajach

Cykl rujowy i sygnały cyklu

Wywoływanie rui i programy hormonalne 41

Czas inseminacji

Opłacalność

NWO (UNO)

wykrywanie rui

Jałówki

Procedury standardowe

Inseminacja i organizacja

C op

Technika inseminacji

Indeks

Wstęp

Cielę co roku

Odnoś sukcesy, przewiduj

ec te d

Uzyskanie co roku cielęcia od krowy jest najbardziej uzasadnione ekonomicznie

pr ot

Pytanie: Chcesz zacielić wszystkie swoje krowy w nadchodzących tygodniach. Jak to zrobisz?

C op

Łatwiej powiedzieć niż zrobić Zacielenie krowy wydaje się sprawą prostą, jednak prawidłowy rozród to nadal problem w wielu gospodarstwach. Po pierwsze, istotne znaczenie odgrywa żywienie i zdrowotność krowy – w okresie okołowycieleniowym i w pierwszych miesiącach laktacji. Spełnienie tych dwóch warunków jest największym wyzwaniem prawie w każdym gospodarstwie mleczarskim. Po drugie, zacielenie krowy – zazwyczaj poprzez inseminację – jest zadaniem mozolnym, wymagającym pełnego zaangażowania,

staranności i umiejętności. Staranność wymaga czasu, a „czas to pieniądz”. Umiejętności nabywa się poprzez praktykę. Umiejętności, staranność, poświęcenie i motywacja – wszystko to razem przynosi korzyści, jeśli efekty naszych działań są natychmiast widoczne. Wymaga to określonych wymiernych kryteriów, które natychmiast wskażą, jak się sprawy mają (wskaźniki płodności), pomimo tego, iż dopiero co najmniej jeden miesiąc po inseminacji wiadomo na pewno, że krowa jest zacielona.

Odpowiedź: Krowa zacieli się, jeśli ma zdrową macicę, a jej żywienie, bilans energii i zdrowie są prawidłowe. Powinna być inseminowana dobrym jakościowo nasieniem, w odpowiednim czasie i w odpowiedni sposób.

Dalsza opieka: 8 tygodni obserwacji krów niezacielonych i monitoringu Krowy, u których nie wystąpiły objawy rui, powinny zostać wykryte podczas okresu inseminacyjnego. W tej sytuacji trzeba rozpoznać krowy niezacielone najszybciej jak to możliwe i zdecydować, czy kontynuować inseminację czy podjąć działania interwencyjne. Efekty zacielania pokazują, czy prawidłowo przebiegał okres spoczynku i inseminacji.

Wycielenie

Krowa jest w rui przynajmniej jeden raz

Początek laktacji (okres spoczynku)

Odpowiedni czas, odpowiednia technika, dobre jakościowo nasienie, odpoczynek, brak stresu i chorób

Inseminacja /usługa

Powierzchnia przy każdej strzałce pokazuje ważność fazy w rozrodzie. Sukces inseminacji zależy w dużej mierze od żywienia i zdrowotności w okresie poprzedzającym. Jaki, długi powinien być ten okres, to kwestia indywidualnych decyzji w ramach zarządzania.

Brak infekcji

Wycielenie

Czyste i zdrowe wymiona

Brak stresu, higiena. Zdrowe drogi rodne

C op

Okres zasuszania

Okres inseminacyjny: 6 tygodni obserwacji i inseminacja Kiedy „dobrowolny okres oczekiwania” się skończy krowa powinna zacielić się jak najszybciej, co oznacza konieczność skutecznego inseminowania w odpowiednim czasie. Skuteczna inseminacja zależy przede wszystkim od znajomości czasu owulacji czyli uwolnienia komórki jajowej, ponieważ należy inseminować 6-12 godzin przed owulacją. Moment owulacji powinien być określony na podstawie obserwacji rui. Owulacja może być również zaplanowana i wywołana przez zastosowanie iniekcji hormonalnych.

Prawidłowy bilans energetyczny, odpowiednie żywienie, zapewnienie związków mineralnych, zdrowotność, zdrowe nogi i racice

Żywienie w okresie zasuszenia, komfort, ruch, wentylacja, brak stresu, świeża woda, zdrowe racice, zdrowe wymiona

Początek laktacji: 8 tygodni przygotowania Po wycieleniu krowa ma około 8 tygodni odpoczynku („dobrowolny okres oczekiwania”). W tym czasie jej macica się obkurcza, oczyszcza (wydala łożysko) i przygotowuje do kolejnej ciąży. Kondycja krowy nie powinna ulec nadmiernemu obniżeniu, a ujemny bilans energii powinien trwać jak najkrócej.Tylko wówczas jajniki i cykl hormonalny będą prawidłowe. Krowa musi być też silna i mieć zdrowe nogi i racice, a wówczas oznaki rui będą wyraźne.

pr ot

Okres zasuszania Okres zasuszania tworzy podstawy dla łatwego ocielenia, oczyszczenia macicy (wydalenia łożyska) i płynnego rozpoczęcia laktacji w okresie występowania problemów metabolicznych i zmniejszonego pobrania paszy.

ec te d

Fazy cyklu rozpłodowego

Ciąża

Sprawdzaj stale, jak wszystko przebiega, cały czas myśl i przewiduj. Staraj się wyciągać wnioski zarówno z wcześniejszych sukcesów, jak i błędów. 5

1. Oczyszczanie i wchodzenie w ruję

Żywienie

Żywienie W okresie zasuszenia środkiem do celu jest maksymalne pobranie suchej masy dawki pokarmowej. Krowa powinna mieć zawsze apetyt i w pełni zaspokajać swoje potrzeby pokarmowe, ale nie zapasać się. Aby to zapewnić pasza musi być smaczna i zawierać prawidłową ilość energii i białka, ponadto witaminy, makro- i mikroelementy. Przez pierwsze pięć tygodni zasuszane krowy powinny być umieszczane w osobnej grupie i otrzymywać dawkę pokarmową o dużej zawartości włókna i niskim poziomie energii. Przez ostatnie trzy tygodnie przed wycieleniem powinny być umieszczone w grupie krów w okresie przejściowym i żywione dawką przejściową. Po drugim ocieleniu lepiej utrzymywać krowy zasuszone w jednej grupie przez 40 dni (tzw. zasuszenie skrócone) pod warunkiem, że data ocielenia jest dokładnie znana, a w momencie zasuszenia krowy dają mniej niż 15 kg mleka!

pr ot

ec te d

Oczyszczanie i wchodzenie w ruję

Czynniki warunkujące sukces w okresie zasuszania: dobre warunki utrzymania, zapewnienie przestrzeni dla poruszania się, dobra opieka nad zwierzętami, prawidłowe żywienie, brak stresu i przyjazne środowisko.

C op

Okres zasuszenia daje podstawy dla łatwego wycielenia i wejścia w laktację po ciąży. Słowa kluczowe to: zbilansowana dawka pokarmowa, zdrowa krowa, kontrola/zarządzanie i łatwe wycielenie.

Prawidłowe żywienie, dobre kalkulacje

Dobra dawka pokarmowa, prawidłowo zbilansowana i zadana, jest chętnie pobierana przez krowy. Smakowitość paszy jest bardzo ważna. Nie można sporządzić dobrej dawki bez stosownych pasz. Żywienie w okresie zasuszenia zaczyna się również od uzyskania dobrych pasz, dobrej kiszonki i prawidłowego karmienia. Czy przygotowujesz i/lub kupujesz odpowiednią paszę dla suchych krów (i młodego bydła)? Posiadanie krów o prawidłowej kondycji w okresie okołowycieleniowym determinuje zasuszanie krów w prawidłowej kondycji – co oznacza, że aby krowy miały prawidłową kondycję przy ocieleniu, muszą ją mieć już w momencie zasuszenia. To wymaga uważnego żywienia w drugiej połowie laktacji. Ta krowa ma idealny wynik, jeśli chodzi o ocenę kondycji, czyli BCS – Body Condition Scoring – 3,0 (w systemie BCS oceniamy kondycję krowy w 5-stopniowej skali, 3 jest optymalny).

1. Oczyszczanie i wchodzenie w ruję

ec te d

Okres przejściowy: od trzech tygodni przed do trzech tygodni po wycieleniu

pr ot

Pobranie paszy obniża się podczas ostatnich trzech tygodni przed wycieleniem. Bywa, że jest to nieuniknione. Czasem ma to związek z takimi – do opanowania – czynnikami, jak stres, przyswajalność dawki pokarmowej, dostęp do wody, kondycja i żywotność krów.

Krowy zasuszone powinny mieć nieograniczony dostęp do smakowitej paszy i nie powinny jej sortować. Nie powinieneś zauważyć żadnego wybierania – tak jak tutaj. Porównaj poziom włókna w niedojadach i zadanej paszy. Sprawdzaj wypełnienie żwacza i odchody każdej krowy dwa razy dziennie, a kondycję raz w tygodniu.

Prawidłowy bilans energetyczny zasadniczo wpływa na wystąpienie rui. Zmiany w równowadze energetycznej mają odzwierciedlenie w ocenie kondycji krów (BCS). Żywienie w okresie przejściowym powinno prowadzić do tego, żeby ruja wystąpiła w ciągu 40 dni po ocieleniu. Ruja występuje, jeżeli kondycja nie zmienia się lub obniża nieznacznie (<1 punkt). Większość krów przechodzi przez okres ujemnego bilansu energetycznego, który rozpoczyna się kilka dni przed ocieleniem, osiąga szczyt w drugim tygodniu i kończy średnio sześć tygodni po ocieleniu. To, jaki duży będzie ten deficyt energetyczny zależy głównie od pobierania paszy przez krowę, a nie od jej produkcji mleka. Prawidłowe pobranie paszy w pierwszych miesiącach po wycieleniu zaczyna się już kilka tygodni przed ocieleniem. Krowy, które prawidłowo pobierają pasze dzień przed wycieleniem, będą dobrze ją pobierały przez następnych kilka miesięcy. I odwrotnie. Krowy w okresie międzywycieleniowym zawsze powinny mieć dostęp do smacznej paszy, pobierać ją o tej samej porze i bez sortowania.

Prawidłowe żywienie, dobre pobieranie paszy!

Żywienie

C op

Żywienie może o dwie trzecie zwiększyć różnice pomiędzy gospodarstwami pod względem sukcesów w rozrodzie.

Stale dostępna czysta woda, bardzo dobra wentylacja, wygodne legowisko i prawidłowo wykonana drabina paszowa – to wszystko wpływa korzystnie na zdrowotność krów zasuszanych. Unikaj też wszelkiego stresu, jak np. nadmierne przemieszczanie, przeganianie, temperatura powyżej 23 st. C, świąd, urazy, kalectwo itp. Powierzchnia przypadająca na jedną krowę: > lub = 9 m2.

Flora bakteryjna żwacza rozkłada składniki energetyczne paszy do lotnych kwasów tłuszczowych. Są one przechwytywane przez brodawki żwaczowe w ścianie żwacza i stanowią źródło energii dla krowy. Włókno wraz ze śliną (przeżuwanie) powoduje, że pH nie ulega zbytniemu obniżeniu – włókno wymusza dłuższe przeżuwanie i większe wydzielanie śliny, która buforuje pH treści żwacza. Aby uniknąć kwasicy żwacza, na początku laktacji powinno się zmaksymalizować transport kwasów tłuszczowych przez brodawki żwacza, więc brodawki powinny być, jak najliczniejsze i najdłuższe. Kwas propionowy stymuluje rozwój długich brodawek żwacza. Ten kwas powstaje w wyniku przemian cukrów i skrobi ulegającej rozkładowi w żwaczu, dlatego też te składniki powinny być w dawce dla krów w okresie przejściowym. Kwasica żwacza powoduje zmniejszenie apetytu i przez to mniejsze pobranie pasz. To główna przyczyna nadmiernego obniżenia masy ciała i problemów z racicami. 7

1. Oczyszczanie i wchodzenie w ruję

Czynniki sukcesu w okresie przejściowym

Krowa jest zdrowa i wolna od pasożytów, urazów, siniaków i stanów zapalnych. Ma zdrowe, dobrze uformowane racice.

pr ot

Krowa jest bardziej aktywna i czujna. Jej kondycja wynosi 3.0.

Co ta pierwiastka „mówi” o swoim okresie przejściowym?

Regularnie kontroluj: • pożywienie: temperatura, rodzaj, skład dawki • krew: makro- i mikroelementy • krew: bilans energetyczny (NEFA – wolne kwasy tłuszczowe) • mocz: pH

Ta pierwiastka ma zdrowe stawy i nogi, jest w dobrej kondycji, ale ma słabo wypełniony żwacz (ocena – 2 punkty). Jest brudna, co zwiększa ryzyko zapalenia ściany macicy lub stanu zapalnego wnętrza macicy. Powinna być przebadana pod tym kątem. Ogon ma odchylony, prawdopodobnie z powodu bólu wywołanego uszkodzeniem kanału rodnego. Traktuj ją odpowiednio i upewnij się, że pobiera paszę, pije i wystarczająco długo odpoczywa.

ig yr

Krowa pije i je chętnie, bez sortowania. Wypełnienie jej żwacza waha się pomiędzy 3,5 a 4. Odchody wskazują na dobrą strawność i są w miarę dobrze uformowane (konsystencja od 3 do 4). Ma stały dostęp do smakowitej paszy i wody.

C op

Zwierzę znajduje się w pomieszczeniu dobrze wentylowanym, które nie powoduje stresu cieplnego, a boksy są wygodne. Pożywienie i woda są łatwo dostępne. Krowa nie musi też czekać na wydojenie lub przechodzić w tym celu zbyt daleko.

Zdjęcie zagadka

Ma cały czas kontakt ze swoją grupą. Ma dużo miejsca do wycielenia (zwłaszcza jałówki) w czystym, przyjaznym, wygodnym miejscu.

Ciąża bliźniacza Krowa z ciążą bliźniaczą je mniej w ciągu ostatnich pięciu tygodni przed wycieleniem. Karm ją dawką o podwyższonym poziomie energii, białka i innych składników odżywczych, aby zminimalizować obniżenie kondycji. Utrzymuj ją w grupie o niezmienionym składzie przez cały okres zasuszania i upewniaj się, że nie jest w tym czasie zbyt wychudzona (BCS > 2,5).

ec te d

Czynniki sukcesu w okresie przejściowym

1. Oczyszczanie i wchodzenie w ruję

Za późno

Jałówka ma zdrowe, dobrze uformowane racice. Nie ma urazów, stanów zapalnych, chorób (włączając wirusową biegunkę BVD i paratuberkulozę) i pasożytów (świerzb, wszy, pasożyty jelitowe, nicienie płucne, motylica wątrobowa). W zależności od sytuacji w gospodarstwie ma swoistą odporność na pasożyty i choroby zakaźne, takie jak motylica wątrobowa, zakaźne zapalenie nosa i tchawicy IBR, BVD, krętkowica (leptospiroza), E. coli, rotawirusy, koronowirusy itp.

Jałówka zna paszę, otoczenie, wygrodzenia i drabiny paszowe, kojce, podłoże, boksy. Jest przyzwyczajona do odgłosów i zapachów obory, zna stado i jest także oswojona z pastwiskiem.

C op

Dobre odżywienie

Ocena kondycji krowy wynosi 3.0. Poziom związków mineralnych i pierwiastków śladowych jest w normie (Mg, Se, Cu, Co, I, witamina E, witamina A itd.). Dla sprawdzenia zrób testy krwi.

Znajomość otoczenia

Stres osłabia odporność jałówki na choroby i zwiększa ryzyko infekcji macicy i wymion. Zestresowana jałówka pozostaje w pozycji stojącej zbyt długo. To powoduje wylewy krwotoczne na podeszwie racic i uszkodzenia skóry w szparze międzyracicowej, co z kolei prowadzi do permanentnych problemów z racicami. Taka krowa nie będzie też wystarczająco jadła ani piła, podnosząc ryzyko wystąpienia ketozy, kwasicy żwacza i stłuszczenia wątroby. Problemy z żywieniem (nadmiar, niedobór) hamują proces oczyszczania macicy. Stres związany z wycieleniem zakłóca prawidłowy przebieg porodu, zwiększając ryzyko uszkodzenia kanału rodnego, późniejszej bolesności i zapalenia błony śluzowej macicy.

ec te d

Sukces zależy od przygotowania. Zacznij od dużej, silnej, zdrowej jałówki, która wycieli się w terminie znanym z dużą dokładnością i została zacielona nasieniem gwarantującym łatwe wycielenie. Niezbędny jest harmonogram z datami i szczegółami działań, które musisz podjąć by osiągnąć cele, łącznie z kontrolą i leczeniem racic podczas wprowadzenia jałówki do grupy krów. Jałówki wprowadzaj do krów zasuszonych zbiorowo – nie pojedynczo.

Zdrowie jałówki

pr ot

Prawidłowo

Czynniki sukcesu dla przygotowania

Przygotowanie jałówek do wycielenia Przygotowywanie jałówek do ocielenia i pierwszej laktacji zaczyna się 8-6 tygodni przed oczekiwanym terminem wycielenia. Jałówki wysokocielne powinny być w grupie z zasuszonymi krowami. Im bliżej do wycielenia tym trudniej jałówka znosi większe zmiany.

Przygotowanie jałówek do wycielenia

Komfort Jałówka może jeść, pić i odpoczywać wygodnie. To zależy od takich czynników, jak: odpowiednia ilość miejsca na ruch (powierzchnia), obsada, ograniczone obszary ryzyka, powierzchnia legowisk, brak konkurencji przy stole paszowym (sposób zadawania paszy, wielkość stołu paszowego) oraz brak lęku przed obsługą i jej zachowaniem. W oborach otwartych krowy wykazują mniejszą płochliwość.

Unikaj nadmiernego obrzęku wymion, który powoduje trudności w chodzie i mastitis. 9

1. Oczyszczanie i wchodzenie w ruję

Po udoju:

• sprawdź więzadła miedniczne; jeśli są rozluźnione, oznacz krowę zieloną kredą.

W ciągu dnia:

• kontroluj krowy z zielonym oznaczeniem co godzinę.

Jeśli krowa się cieli, odizoluj ją. Odnotuj czas (w widocznym miejscu na tablicy). Zbadaj krowę wewnętrznie, jeśli:

• 2 godziny po ukazaniu się niebieskich błon płodowych z wodami nie widać białych błon z cielęciem ani raciczek • masz jakieś wątpliwości.

Pomagaj przy porodzie jeśli:

ig yr

C op

Przewiewna, sucha obora z przestrzenią do poruszania. Krowy mogą leżeć swobodnie, nawet te z dużymi wymionami. Bariery mogą posłużyć do szybkiego odizolowania i ochrony cielącej się krowy. Korytarz komunikacyjny zapewnia łatwy dostęp. Na zdjęciu nie widać pomieszczenia z przyrządami, siarą i sprzętem myjącym. Wymiar kojca porodowego: 5 x 5 m.

Pomoc przy wycieleniu: procedura standardowa Krowa po wycieleniu:

• podaj letnią wodę, tyle ile krowa wypije • podaj świeżą paszę • zdój siarę, podaj cielęciu, resztę wstaw do lodówki. Wpisz na tablicy numer wiadra. • Sprawdzaj co godzinę. * Jeśli podejrzewasz ciążę bliźniaczą zbadaj krowę wewnętrznie. • Gdy krowa się oczyści, przenieś ja do grupy z krowami, które się ostatnio wycieliły.

• krowa prze ponad pół godziny, a cielę nie przesuwa się dalej; • cielę jest nieprawidłowo ułożone; • masz jakieś wątpliwości.

Monitorowanie i interwencja Krowa, która cieli się łatwo i bez pomocy, jest zdrowa i dobrze się regeneruje. Upewnij się, że w oborze jest dużo miejsca i zminimalizuj stres. Powinieneś móc obserwować i oceniać wszystkie cielące się krowy, aby być pewnym, że wszystko przebiega pomyślnie. Musisz też być, przygotowany aby kontrolować – z zachowaniem higieny – pozycję cielęcia i przebieg porodu. W odpowiednim miejscu porodowym możesz kontrolować krowę szybko i zachęcać ją do położenia się. Masz dużo światła, przestrzeni i łatwy dostęp do zwierzęcia z rozmaitym sprzętem. I masz wszystko pod ręką dla krowy i cielęcia.

ec te d

Przykłady standardowych działań

pr ot

Aby zapewnić każdej krowie najlepszą opiekę, powinieneś zawsze postępować w ten sam sposób. Przyzwyczajenie do rutyny oznacza, że nigdy nie ominiesz żadnej czynności. Jeśli za każdym razem działasz inaczej, nie masz możliwości kontrolowania i usprawniania swojej pracy. Upewnij się, że przemyślałeś każdy krok. Najlepiej spisz wszystkie procedury na papierze lub objaśnij je głośno, na przykład praktykantowi. Stosując standardowe procedury, organizujesz oborę w ten sposób, że możesz zawsze pracować szybko, łatwo, efektywnie i z satysfakcją. I wiesz, co jest ci potrzebne, a co nie.

Wycielenie

Umiejętności i organizacja Źle udzielana pomoc podnosi ryzyko przewlekłych komplikacji poporodowych, uszkodzeń pochwy i infekcji macicy (metritis, endometritis). W tym przypadku metritis (zapalenie ściany macicy) jest efektem uszkodzenia macicy podczas pomocy przy cieleniu. To powoduje, że macica wolniej się obkurcza i oczyszcza z bakterii. Przez brak higieny do macicy może przeniknąć wiele bakterii, co ogromnie zwiększa ryzyko zapalenia macicy. Bez kuracji infekcja macicy często się rozwija. Uszkodzenia pochwy powstają w efekcie nadmiernego rozciągnięcia i otarć. Ból osłabia apetyt zwierzęcia w pierwszych dniach po wycieleniu. Od pojawienia się pierwszych błon płodowych poród trwa od 1 do 4 godzin u wieloródek, a od 2 do 6 godzin u pierwiastek.

1. Oczyszczanie i wchodzenie w ruję

Standardowa pomoc przy cieleniu Krok 2

Wyposażenie: fartuch, wiadro z letnią wodą ze środkiem dezynfekującym dla ciebie, wiadro z zimną wodą dla cielęcia, kantar dla krowy i dużo środka nawilżającego. Sprzęt porodowy przygotowany. Linki porodowe w wodzie ze środkiem dezynfekującym.

Krowa została opanowana i przygotowana do porodu. Wyszoruj swoje ręce i ramiona oraz zad krowy środkiem dezynfekującym. Upewnij się, że środek nie dostał się do wiadra. Użyj dużo środka nawilżającego. Przymocuj ogon do kantaru.

Krok 3

pr ot

Krok 1

ec te d

Pomoc przy wycieleniu

Krok 4

Za pomocą odpowiedniej dźwigni porodowej ostrożnie sprawdź, czy cielę jest gotowe do urodzenia. Dotykowo sprawdź kanał rodny w miednicy oraz różne części ciała cielęcia. Większość cielących się krów sama się kładzie. Krok 6

Krok 5

Czy cielę może być urodzone?

C op

Spróbuj ocenić wielkość cielęcia, biorąc pod uwagę wejście do kanału rodnego. Pozycja normalna: ostrożnie u wejścia do miednicy wyczuj przestrzeń ponad głową cielęcia i jak są położone barki. Jak daleko są w stosunku do wejścia do miednicy? Powinieneś stwierdzić, że: • możesz trzymać rękę nad głową • odległość obu barków od wejścia miednicy do ramion wynosi: • przy krowie stojącej < 10 cm • przy krowie leżącej < 5 cm (mierzone palcem wskazującym) Jeśli cielę jest ułożone nieprawidłowo (poród pośladkowy): przekręć tylną część cielęcia o 30 st. w lewo lub prawo. Z pomocą dźwigni porodowej wyciągnij racice do poziomu wejścia do pochwy. W przypadku pierwiastki poświęć dużo czasu na poszerzenie kanału rodnego. Spytaj swojego weterynarza jak to zrobić.

Krowa leżąca na boku ma szersze wejście do kanału rodnego i może mocniej przeć. Za pomocą sznura pod jej brzuchem – za przednimi nogami i przed wymieniem – można zmusić ją aby się położyła. Nie spiesz się. Pociągaj, kiedy krowa prze i przestań ciągnąć, kiedy ona przestaje przeć, żeby cielę mogło odpocząć.

Po ocieleniu sprawdź, czy nie ma kolejnego cielęcia, a także urazów w kanale rodnym. Jeśli pochwa jest bardzo sina (niebieska) lub rozdarta, ochładzaj ją przez około 10 minut bieżącą zimną wodą. Zapytaj weterynarza o odpowiednią dla zwierzęcia kurację.

1. Oczyszczanie i wchodzenie w ruję

Monitoring Aby odnieść sukces w hodowli – a to jest najważniejsze – trzeba prowadzić stały dzienny monitoring krów. Jeśli u zwierząt nie mają się pojawić poważniejsze problemy, trzeba zaspokoić ich potrzeby takie, jak: ● ≥ 1 miejsce pobierania paszy na krowę ● dostęp do smacznej paszy ≥ 23 godziny na dobę, bez sortowania ● dużo świeżej wody pitnej w poidłach ● wygodne, suche, obszerne boksy dla każdej krowy

pr ot

Plan 10-dniowy

Krowy, które właśnie się wycieliły, muszą mieć łatwy dostęp do paszy i wody, w odpowiednio wentylowanym otoczeniu. Są osłabione, mają wrażliwe racice z powodu osłabienia kości kończyn i boleśnie obrzmiałe wymiona. Dlatego miejsce do leżenia powinno być przestrzenne i wygodne. W oddzielnej grupie nowo wycielonych krów zwierzęta nie muszą tak konkurować o wodę, paszę czy miejsce do odpoczynku. Przestronne pomieszczenia zapewniają możliwość swobodnego chodzenia. Umieść grupę wycielonych krów blisko hali udojowej i dój je w pierwszej kolejności. Utrzymuj zwierzęta w tej grupie przez 14 dni, a dłużej krowy wymagające specjalnej uwagi. Wymiary w budynku wolnostanowiskowym: 10 m2 na krowę, dodatkowo powierzchnia na stół paszowy. Boksy dla wycielonych krów o masie 700 kg: miękkie podłoże (legowisko), 5,50 m w podwójnym rzędzie, 3,25 m lub więcej przy ścianie. Przestrzeń nad głową ponad 1,15 m wysokości, niska krawędź legowiska (15 cm lub mniej). Szerokość: 1,30 m.

C op 12

brak stresu (przegrzanie, pchły itp.) zdrowe racice i ogólna prawidłowa opieka zdrowotna Musisz także umieć szybko rozpoznać krowę z problemami, ponieważ odpowiednia interwencja zmniejsza szkody i daje największe szanse na wyzdrowienie. Do dyspozycji przy monitoringu jest coraz więcej odpowiednich i bardzo przydatnych czujników. ●

ec te d

Wszystkie problemy we wczesnej laktacji kumulują się. W efekcie kolejny cykl rujowy opóźnia się.

Krowa po wycieleniu

Przez pierwsze 10 dni po wycieleniu mierz temperaturę wszystkich krów codziennie, sprawdzaj wypełnienie żwacza i odchody. To pomoże ci dostrzec chore krowy, zanim rozwiną się poważne problemy. < 38,4 st C: bądź czujny 38,4-39,0 st C: OK 39,0-39,5 st C: bądź czujny > 39,5 st C: podejmij leczenie.

W tym dużym gospodarstwie wycielone krowy mają mierzoną temperaturę codziennie. Jeśli odbiega ona od normy, hodowca sprawdza inne czynniki – wypełnienie żwacza, zdrowie wymion i ketozę (za pomocą ketotestów). Plan leczenia wskaże, jaki rozdaj kuracji lub działania jest odpowiedni do sygnałów chorobowych. Zwracaj uwagę na: ● wypełnienie żwacza ● aktywność ● temperaturę ● odchody

●

1. Oczyszczanie i wchodzenie w ruję

Krowy z zatrzymaniem łożyska zagrożone są większym ryzykiem zapalenia macicy. Cykl rujowy opóźnia się, a tym samym opóźnia się kolejne zacielenie.

pr ot

ec te d

Jeśli łożysko nie jest wydalone w ciągu 12 godzin od porodu, jest to uznawane za nieprawidłowość. Formalnie nie jest to jeszcze traktowane jako zatrzymanie łożyska, dopóki nie upłyną 24 godziny. Opóźnione wydalenie łożyska (6-24 godz.) może być spowodowane słabymi skurczami macicy. Częstą przyczyną jest zaleganie poporodowe: do prawidłowych skurczów macicy niezbędny jest wapń, którego niedobór występuje w porażeniu poporodowym. Przeciętnie u 5% krów występuje zatrzymanie łożyska.

C op

Zatrzymanie łożyska Zatrzymanie łożyska w macicy jest wynikiem zaburzenia skomplikowanych procesów, przez które system odpornościowy krowy blokuje rozłączenie przyczep łożyska z macicą. Znane czynniki to: ● niedobory w paszy: np. selenu, witaminy E, jodu i witaminy A; ● niedostatek magnezu i wapnia (zaleganie poporodowe); ● syndrom stłuszczonej wątroby: „tłusta krowa”, spadek kondycji w okresie zasuszania; ● stres; ● uraz ściany macicy: trudny poród, skręcenie macicy; ● przedwczesny poród, obumarcie płodu przed porodem; ● choroba lub zakażenie, łącznie z niedostateczną higieną podczas cielenia; ● zbyt niska kondycja krowy, ciąża bliźniacza.

Łożysko

Podczas ciąży wymiana składników odżywczych, gazów płucnych i produktów przemiany materii w macicy ma miejsce w specjalnych miejscach, zwanych „placentomami”. W tych miejscach łożysko jest przytwierdzone do ściany macicy dzięki dużej liczbie kosmków. Te struktury łożyska zwane są liścieniami. Na ściankach macicy wyglądają jak narośla.

Nadal nie ma dobrego sposobu na odjęcie zatrzymanego łożyska. Zaczekaj do czasu, aż samo wyjdzie po 2-3 dniach. Wyciąganie go na siłę nie daje lepszych efektów. Mierz krowie temperaturę dwa razy dziennie. Jeśli ma ponad 39 st. C i wydzielina jest cuchnąca, krowa ma metritis (zapalenie macicy). Zastosuj antybiotyki przepisane przez weterynarza. Zbadaj także wymię!

= 1 cm Hormony powodują obkurczanie macicy (oksytocyna i PgF2alfa). Macica wydala zawartość, wyciskając liścienie z narośli. Masa samego łożyska pomaga w wydaleniu. Oksytocyna jest także uwalniana, kiedy strzyki są stymulowane (ssanie przez cielę, dojenie). W pierwszych siedmiu dniach po wycieleniu krowa nieustannie produkuje tak dużo PgF2alfa, że iniekcje są bezzasadne.

Miejscami przyczepu łożyska w macicy są „placentomy”. Poród to sygnał dla systemu immunologicznego krowy, aby zerwać połączenie pomiędzy macicą a łożyskiem.

1. Oczyszczanie i wchodzenie w ruję

Utrzymanie i organizacja stada

Przepełnione obory obniżają satysfakcję z pracy i przez to motywację.

ec te d

Sukces zależy od ciebie Prawidłowy poród lub też problemy pojawiające się podczas tego procesu są prawie zawsze zależne od twojego zarządzania, wyboru buhaja, żywienia i utrzymania.

Podejmij działania jeśli:

więcej niż 20% krów potrzebuje pomocy przy porodzie (1 na 5); więcej niż 10% wieloródek ma hipokalcemię (1 na 10); ● więcej niż 5% krów ma zatrzymanie łożyska (1 na 20); ● więcej niż 4% krów ma przemieszczenie trawieńca (1 na 25); ● więcej niż 10% krów ma endometrium (zapalenie śluzówki macicy) (1 na 10). ●

W idealnej sytuacji krowa ma swoją pierwszą owulację między 8 a 14 dniem, przy czym wówczas nie wykazuje objawów rui (cicha ruja). Te objawy powinny wystąpić do 35 dnia. Prawidłowo funkcjonujący żwacz i możliwie niewielki spadek kondycji wskazują, że krowa jest zdrowa.

●

pr ot

Ideał

Amerykańscy badacze porównali farmy i odkryli prosty związek pomiędzy procentem cielnych krów w ciągu 150 dni a dostępem do stołu paszowego dla każdej krowy (od 30 do 60 cm). Jak myślisz, jaka jest tego główna przyczyna? (Wiltbank et al, 2007)

Stwierdzenie ciąży po pierwszej inseminacji 0

0,5

C op

Obniżenie kondycji po wycieleniu

Wpływ bilansu energetycznego w pierwszych miesiącach po wycieleniu na skuteczność pierwszej inseminacji.

Droogstandsrantsoen, comfort, beweging, ventilatie, geen stress, fris water, gezonde klauwen, gezond uier

Geen stress, rust, hygiene. Geen beschadigingen geboorteweg

W oborze dwurzędowej każda krowa ma dość miejsca przy stopaszowym. pomięPositieveleenergiebalans, goede Odległość voedingstoestand incl dzy korytarzami komunikacyjnymi: mineralen, gezond, gezonde benen en klauwen maks: długość 20 boksów. Baarmoeder schoon en gezond.

Juiste trzyrzędowej oborze krowy nie są W pełnej moment, w stanie swobodnie dostać się do drabiny juiste paszowej przy stole paszowym w tym samym techniek, czasie i mają za mało miejsca do podejścia. Vruchtbaar sperma, Rust, geen stress, geen ziektes

Geen infecties

Kalf

Jeśli każda krowa ma miejsce przy stole paszowym, to krowy w grupie średnio będą częściej pobierały paszę i więcej jej zjadały, lepiej przeżuwały i więcej piły. Jeżeli wystąpi ujemny bilans energii – nie będzie trwać zbyt długo i przebiegnie łagodnie. Krowy będą miały mniej problemów z kwasicą żwacza i racicami. W zbyt zagęszczonych oborach krowy mają gorsze warunki do manifestowania objawów rui. Przepełnienie wywołuje stres i osłabia odporność na choroby. Wentylacja jest mniej skuteczna, co prowadzi do zwiększonego ryzyka wystąpienia zachorowań i stresu cieplnego.

Problem

1. Oczyszczanie i wchodzenie w ruję

Zapach i kolor wydzieliny z macicy wskazuje na stan jej regeneracji i ewentualnie konieczność podjęcia leczenia. Poproś weterynarza o wyjaśnienie i plan działania kuracyjnego. Plan leczenia w stadzie będzie najlepiej dostosowany do potrzeb twoich krów, gdy prawidłowo zdefiniujesz objawy.

pr ot

Metritis

ec te d

Inwolucja i oczyszczanie macicy W ciągu czterech tygodni macica krowy kurczy się od rozmiaru worka, które pomieści 40-kg cielę, łożysko i ok. 20 litrów wód płodowych, do worka o pojemności ok. 3 litrów. Ten proces nazywa się inwolucją. Podczas inwolucji macica musi także pozbyć się swoich wydzielin i bakterii: macica zawsze zostaje zainfekowana przez bakterie podczas cielenia. To, czy rozwinie się stan zapalny, zależy przede wszystkim od odporności krowy na choroby, głównie związane z metabolizmem. Ilość i typ bakterii ma znaczenie drugorzędne.

Monitorowanie rozrodu

Rzadka, cuchnąca wydzielina. Śluz nie jest ani gęsty, ani przejrzysty. Ta krowa potrzebuje leczenia i generalnie może być chora.

Gęsta, bezzapachowa wydzielina z przejrzystymi paskami, lepki śluz. Krowa się oczyszcza.

Rzadka, bezzapachowa wydzielina. Śluz nie jest gęsty ani przejrzysty. Nie ma oznak procesu regeneracji. Poza tym krowa wygląda na zdrową.

Jeśli krowa ma być zacielona, macica musi być wolna od stanów zapalnych.

C op

Cuchnąca wydzielina maciczna wskazuje na aktywną infekcję, która wymaga kuracji antybiotykowej. Mogą to być leki aplikowane w postaci zastrzyków lub domacicznie (płukanie, wlewy domaciczne). Chroniczne zapalenie błony śluzowej macicy z upławami (endometritis) objawia się bezzapachową, żółtawą wydzieliną lub mieszaniną śluzu szyjkowego. Może być leczone zastrzykami wywołującymi ruję lub domiejscowym antybiotykiem (wlewy domaciczne).

Przemieszczenie trawieńca jest spowodowane przez nadmierne pobranie szybko fermentującej paszy, zwykle w okresie od pierwszego do trzeciego tygodnia po wycieleniu. Stosuj włóknistą paszę i upewniaj się, że żwacz jest zawsze wypełniony.

Po 30 dniach musisz już wiedzieć, czy krowa nie ma zapalenia dróg rodnych. To także wymaga odpowiedniego podejścia. Najlepszą metodą jest użycie wziernika, następnie przyrządu Metricheck, na równi z manualnym badaniem dopochwowym. 15

„Rozród zachęca cię do myślenia

Rozród Praktyczny przewodnik dla zarządzania rozrodem

Rozród

pr ot ec te d

dwie ciąże do przodu.”

„Rozród”zachęca cię do myślenia dwie ciąże do przodu.

„Rozród” jest jedną z książek serii Cow Signals®*

*Cow Signals®: bardzo praktyczne, przyjazne w czytaniu informacje przeznaczone dla hodowców bydła.

C op

Jan Hulsen

www.apra.pl

www.roodbont.com

ISBN 978-90-8740-267-9

www.vetvice.com

www.cowsignals.com

9 789087 402679

Rozród Praktyczny przewodnik dla zarządzania rozrodem