I
De activiteiten van Stichting Rookpreventie Jeugd
VIJ F JA AR
IN ACTIE
VOOR EEN ROOKVRIJ NEDERLAND
INHOUD
1
Woord vooraf
3
Het doel Tabak uitbannen uit de samenleving
6
De feiten Elke dag 200 nieuwe rokers
9
De middelen Twee longartsen tegen de tabaksindustrie Zelfhulpboek voor een rookvrij bestaan Een succesvolle rookstoppoli In de prijzen Stichting Rookpreventie Jeugd Manifest Rookpreventie Mediaoptreden TabakNee ontmaskert de lobby Reacties op TabakNee Rookalarm mobiliseert kinderen en ouders Vijf veelbekeken filmpjes De schuld leggen waar die hoort
11 13
17 22 24
27
Het vervolg De strijd tegen de moordindustrie gaat door Actie richting politiek De Staat voor de rechter
30
Bestuur Stichting Rookpreventie Jeugd
30
ComitĂŠ van Aanbeveling
1
WOORD VOORAF
Als arts wil je je patiĂŤnten op de best mogelijke manier behandelen. Je doet alles om hen de beste kans op overleving te bieden, maar helaas is voor de meeste van onze patiĂŤnten genezing niet meer mogelijk. Wat we dan nog kunnen is de kwaliteit van het resterende leven zo optimaal mogelijk laten zijn. Daar hoort steeds nadrukkelijker bij dat we patiĂŤnten proberen te overtuigen te stoppen met roken. De moeite die het deze mensen, die al ziek zijn geworden van tabak, kost om te stoppen, bewijst hoe belangrijk preventie is. We moeten rokers stimuleren te stoppen en, nog belangrijker, zien te voorkomen dat de kinderen van nu beginnen met roken. Dat is de reden waarom wij via Stichting Rookpreventie Jeugd, TabakNee en Rookalarm zoveel mogelijk mensen bewust proberen te maken van de schade die tabak veroorzaakt en van de vileine methodes die de industrie hanteert om mensen aan het roken te krijgen en te houden. Dat doen wij niet alleen, maar met een team van wetenschappers, journalisten, onderzoekers en juristen, met onze secretaris Frits van Dam als drijvende kracht. Dit boekje geeft een overzicht van het werk dat in vijf jaar is verzet en welke plannen we hebben voor de toekomst. Wij hopen dat u ons daarbij financieel wilt steunen, zodat we ons werk ook de komende tijd door kunnen zetten. Help ons van tabak geschiedenis te maken. Pauline Dekker
longarts Rode Kruis Ziekenhuis, Beverwijk Wanda de Kanter
longarts Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis, Amsterdam
2
één helder doel
TABAK UITBANNEN UIT DE SAMENLEVING
3
HET DOEL
Zou tabak, met alle kennis die we er nu over hebben, worden toegelaten als het vandaag nieuw op de markt zou komen? Natuurlijk niet. Een sterk verslavend en giftig product dat bij gebruik zoals bedoeld op termijn dodelijk is, maakt nu een maal weinig kans in de winkelschappen terecht te komen. Maar tabak ligt al in de winkelschappen. Dat het legaal is, is het belangrijkste argument van de fabrikanten en sommige politici om tabak op de schappen te houden. Ook voor de overheid zijn 19.000 doden per jaar als gevolg van tabaks gebruik blijkbaar geen reden om tabak te verbieden of op zijn minst veel scherper aan banden te leggen dan nu het geval is. Stichting Rookpreventie Jeugd heeft één helder doel: tabak uitbannen uit de samenleving en van roken geschiedenis maken. Dat kan alleen als er geen nieuwe rokers meer bijko men. Daarom wil Stichting Rookpreventie Jeugd de overheid aanzetten tot het nemen van een aantal maatregelen die in samenhang een effectief preventiebeleid opleveren:
•
forse accijnsverhoging om tabak onbereikbaar te maken voor kinderen Een pakje sigaretten moet zo duur zijn, dat de meeste kinderen het niet kunnen betalen.
•
tabaksvrije schoolpleinen Roken in en om de school moet niet langer getolereerd worden.
4
•
een effectieve handhaving van de leeftijdsgrens voor aankoop van tabak Het moet onmogelijk worden voor jongeren onder de 18 jaar om tabak te kunnen kopen.
•
vermindering van het aantal verkooppunten Met 60.000 verkooppunten is tabak veel te makkelijk verkrijgbaar en is de controle op naleving van de leeftijdsgrens ondoenlijk. Tabak moet uit de supermarkten, drogisterijen, boekwinkels en alleen nog onder vergunning worden verkocht door gespecialiseerde tabakswinkels.
•
rookwaren uit het zicht van klanten houden Een wand vol sigarettenverpakkingen is een reclamezuil voor tabak. Reclame voor tabak is verboden, dus moeten tabaksproducten in winkels niet langer zichtbaar worden uitgestald. ANDERE LANDEN GINGEN ONS VOOR
Dat dit geen uitzonderlijke maatregelen zijn, wordt in steeds meer landen zichtbaar. Landen als Australië, Nieuw-Zeeland, Noorwegen, Finland en Ierland voeren een stringent tabaksontmoedigingsbeleid. In Engeland zijn sigarettenautomaten verboden en mogen sigaretten sinds april 2012 niet meer in gewone winkels worden uitgestald, net als in Finland. Wie in Finland sigaretten verkoopt aan jongeren onder de 18 jaar kan een gevangenisstraf van een half jaar krijgen. Australië, Nieuw-Zeeland en IJsland overwegen een algeheel rookverbod in te voeren. Ierland streeft er naar in 2025 rookvrij te zijn. In het belang van de toekomst van onze kinderen moet Nederland zich zo snel mogelijk bij dit rijtje aansluiten.
5
ELKE DAG 200 NIEUWE ROKERS
200
70 35
Elke dag beginnen in Nederland zo’n 200 kinderen onder de 18 jaar met roken. 126 van hen gaan dagelijks roken, 70 zullen hun hele verdere leven blijven roken en 35 zullen aan de gevolgen overlijden.
6
DE FEITEN
19.000
Elk jaar overlijden in Nederland mensen aan ziekten die het gevolg zijn van roken, meerokers niet meegeteld. De helft van hen is nog geen 65.
Van alle mensen die hun leven lang roken, overlijdt de helft aan de gevolgen van hun tabaksgebruik, gemiddeld zo’n tot jaar vóór de leeftijd waarop ze anders zouden zijn gestorven.
10
15
87
Van alle nieuwe gevallen van longkanker komt % door roken. Bij COPD (chronische obstructieve longziekten) is dat 85%, bij acute hartinfarcten 31% en bij beroertes 20%.
25
In 2013 rookte % van de Nederlanders boven de 15 jaar (mannen 26%, vrouwen 25%, afgerond).
30% van de Nederlandse jongeren van 15 tot en met 19 jaar had in 2013 in de afgelopen vier weken gerookt.
200
Elke dag beginnen in Nederland zo’n kinderen onder de 18 jaar met roken. 126 van hen gaan dagelijks roken, 70 zullen hun hele verdere leven blijven roken en 35 zullen aan de gevolgen overlijden.
7
65% van de rokers van 15 jaar en ouder in Nederland gaf in 2013 aan dat ze ooit een serieuze stoppoging hadden gedaan. Bijna % van de rokers zou als zij het leven over konden doen niet beginnen met roken.
90
4 tot 10% van de rokers van 15 jaar en ouder in Nederland die in 2011 een stoppoging had gedaan, had tot en met een jaar na de stoppoging (in 2012) geen enkele sigaret of shagje gerookt
De Nederlandse Staat int jaarlijks aan tabaksaccijns.
2,4 miljard euro
Nederlanders kochten in 2012 in totaal 12,2 miljard sigaretten, waar zij euro aan uitgaven.
3,3 miljard
bronnen: Nationaal Kompas Volksgezondheid; Continu Onderzoek Rookgewoonten; Roken Jeugd Monitor; International Tobacco Control Netherlands Survey; AC Nielsen; Ministerie van FinanciĂŤn.
8
Twee longartsen tegen de tabaks足 industrie
9
DE MIDDELEN
In 2007 is de maat vol voor Pauline Dekker en Wanda de Kan ter. De beide longartsen van het Rode Kruis Ziekenhuis in Be verwijk zien in hun spreekkamers bijna alleen maar patiënten die ziek zijn van het roken. En voor hun ziekten, hoofdzakelijk longkanker en COPD, is geen genezing mogelijk. Als Dekker en De Kanter beseffen dat geen stof méér versla vend is dan nicotine, willen zij niet langer lijdzaam toezien en besluiten ze in actie te komen. Samen schrijven de artsen het boek Nederland Stopt! Met roken dat zij in mei 2008 presen teren. De presentatie valt samen met het 100-jarig bestaan van de vereniging van longartsen NVALT en de invoering van het rookverbod voor horeca in Nederland, op 1 juni. De timing kan niet beter en mede dankzij de onverschrokken présence van beide artsen, krijgt het boek ruime aandacht in alle media. Redacties weten Dekker en De Kanter sindsdien te vinden wanneer tabak in het nieuws is.
ZELFHULPBOEK VOOR EEN ROOKVRIJ BESTAAN
Nederland stopt! Met roken is een praktische en effectieve leidraad bij het stoppen met roken. Het boek onthult en verklaart veel zaken rondom roken en wat het stoppen zo lastig maakt. Het be spreekt de mythe van de verslaving, de tactieken van de tabaksindustrie, de gezondheidsvoordelen voor wie stopt en de bedreigingen voor wie door rookt.
10
Via een StoppenStappenPlan helpt het boek lezers om goed voorbereid te gaan stoppen, wat onont beerlijk is voor een hoge succeskans. Daarnaast worden alle rookstopmethoden besproken: cold turkey, met en zonder begeleiding, met en zonder nicotinevervangers of medicijnen. Medisch specialisten vertellen daarnaast wat roken op hun vakgebied voor gevolgen heeft. Het boek vertaalt verder de jongste wetenschappelijke inzichten naar het leven van alledag. Daarmee is Nederland stopt! Met roken een com pleet handboek voor een rookvrij bestaan. Tientallen lezers laten weten zeer goed geholpen te zijn door het boek. Zij schrijven:
‘Het stoppenstappenplan laat je zien hoe erg je er eigenlijk aan toe bent. Het boek is in het geheel niet aanvallend geschreven, maar zo dat je nu zelf de feiten kan zien.’ ‘Het boek is voor mij als hulpverlener een echte bijbel geworden!’ ‘Het goede aan dit boek vind ik dat ik voorbereid was op moeilijke momenten, juist die momenten waardoor ik niet wilde stoppen.’ ‘Dank zij jullie boek ben ik rookvrij. Ik ben echt bevrijd. IK DANK JULLIE VAN HARTE!!’ ‘In het boek staat een brief van een vrouw die in één week tijd gediagnostiseerd werd met longkan ker. Zij schreef in opdracht van haar longarts een
11
brief aan haar kinderen. Tijdens het lezen van die brief ben ik opgestaan, heb m’n resterende sigaret ten doorgeknipt en nadien nooit een sigaret meer aangeraakt.’
EEN SUCCESVOLLE ROOKSTOPPOLI Maar de longartsen zorgen er ook zelf voor dat de desas treuze gevolgen van het roken in het nieuws blijven. In Beverwijk openen zij een rookstoppolikliniek die enkele jaren later uiterst succesvol blijkt: de helft van de deelnemers is na een jaar nog steeds gestopt, zo blijkt uit een eigen inventa risatie. Dat hoge percentage hangt onder meer samen met de uit Engeland overgenomen methode van motivational interviewing (MI) en samenhangend daarmee een strenge selectie van gemotiveerde deelnemers. Door de juiste vragen te stellen, voelt de patiënt zich serieus genomen, maar wordt hij ook geconfronteerd met de gedachtekronkels waarmee hij zijn ongezonde gedrag probeert goed te praten. Dekker en De Kanter schrijven over deze methode een tweede boek, Motiveren kun je leren (2010), speciaal bedoeld voor mensen in de gezondheidszorg. Het boek helpt hen op effectieve ma nier met patiënten over gezonder gedrag te spreken. Beide boeken worden een succes met oplages van respectie velijk 40.000 en 10.000 exemplaren. Een scheurkalender en een luisterboek op basis van Nederland stopt! vindt even eens gretig aftrek. Dekker en De Kanter beginnen daarnaast aan een lezingentournee langs het Beatrixtheater, De Doelen, Carré en meer van zulke grote zalen waarbij zij 10.000 (tand) artsen en apothekers in Nederland uitleggen waarom het zo belangrijk is dat zij hun patiënten een rookstopadvies geven en hoe ze dat moeten doen.
12
IN DE PRIJZEN
Met al hun activiteiten en successen worden Dekker en De Kanter in 2012 door Stivoro tot beste behandelaars bij tabaksverslaving van Nederland uitgeroepen, nieuws dat de voorpagina van De Telegraaf haalt. In hetzelfde jaar ontvangen zij de 38ste Prof.dr. P. Muntendamprijs van KWF Kankerbestrijding ‘vanwege hun vernieuwende aanpak voor de behandeling van tabaksverslaving en hun onvermoeibare strijd voor een rookvrij Nederland’. Op 31 mei 2013 vallen de longartsen weer in de prijzen als zij in het kader van Wereld Niet Roken Dag de Gerbera Award 2013 ontvangen, die mede namens KWF Kankerbestrijding, de Nederlandse Hartstichting en het Longfonds wordt toegekend door Stivoro. Het juryrapport meldt: ‘De longartsen Wanda de Kanter en Pauline Dekker verdienen alle steun en bewondering voor de onverschrokken kracht waarmee zij het rookprobleem op de politieke en maatschappelijke agenda zetten. Zij worden daar bij gemotiveerd door hun zorg om de gezondheids schade door tabak, die zij in hun werk dagelijks zien. En als weinig anderen durven zij ook de tabaks lobby te betrekken in hun “J’accuse”. Pauline en Wanda staan in een jarenlange traditie van artsen die maatschappelijke thema’s durven te agenderen om daarmee tot een gezondere samenleving te ko men. Een arts op een barricade, daar zou de sector ontzettend trots op moeten zijn!’
13
Eind oktober 2013 worden beide longartsen ook in het buitenland onderscheiden, dit keer met de Roy Castle Lung Cancer Foundation Prize voor hun TEDx-optreden ‘Replacement smokers’. De prijs van 500 pond wordt toegekend tijdens het 15de World Conference on Lung Cancer, in Sydney. In hun bijdrage aan TEDxNijmegen in april 2013 goten Dekker en De Kanter hun presentatie in de vorm van een bijtend rollenspel, waarin zij de onvrijwilligheid van tabaksverslaving, de schaamte onder patiënten voor hun ‘zelfgekozen’ ziekte en de schaamteloze geldzucht van de tabaksindustrie aan de kaak stelden.
STICHTING ROOKPREVENTIE JEUGD Naarmate Dekker en De Kanter zich meer en meer in de materie verdiepen, beseffen zij dat alle inspanningen om mensen te helpen bij het stoppen zinloos zijn als er steeds weer nieuwe rokers bijkomen. Uit alle informatie die hen be reikt uit de literatuur en uit hun internationale netwerk, leren zij steeds beter de slinkse methodes te doorzien waarmee de tabaksindustrie nieuwe rokers onder jongeren werft. Als tegenwicht besluiten zij in 2009 de Stichting Rookpreventie Jeugd op te richten. Het doel is even kort als krachtig: roken geschiedenis maken. Die doelstelling is met een aantal sa menhangende maatregelen goed te bereiken: forse accijnsverhoging om tabak onbereikbaar te maken voor kinderen tabaksvrije schoolpleinen verhoging van de minimumleeftijd voor tabaksaankoop in combinatie met een effectieve leeftijdscontrole
• • •
14
• •
drastische vermindering van het aantal verkooppunten rookwaren in verkooppunten uit het zicht
De stichting heeft een raad van advies met klinkende namen uit de medisch-wetenschappelijke wereld en andere promi nenten. Buitenlandse leden van de raad van advies zijn prof.dr. Robert N. Proctor, hoogleraar wetenschapsgeschiede nis aan Stanford University en auteur van Golden holocaust, prof.dr. Robert West van het Smoking Cessation Institute van University College London en dr. Jeffrey Wigand PhD, klokkenluider uit de tabaksindustrie, bekend van de film The Insider, en oprichter van Smoke-Free Kids, Dekker en De Kanter laten waar zij kunnen van zich horen en de Stichting Clean Air Nederland (CAN) roept hen uit tot Nietrokers van het Jaar 2009. Niet veel later krijgt de stichting versterking van radiothera peut Lukas Stalpers, secretaris van de Nederlandse Vereni ging voor Oncologie, en emeritus hoogleraar psychologie en voormalig onderzoeker bij het Nederlands Kanker Instituut Frits van Dam. Van Dam wordt secretaris van de stichting en Stalpers wordt lid van het Comité van Aanbeveling. Vrij wel gelijktijdig besluit KWF Kankerbestrijding de stichting financieel te steunen. Die steun is meer dan nodig, want het politieke tij keert in negatieve zin als najaar 2010 Edith Schip pers de nieuwe minister van Volksgezondheid wordt. Binnen de kortste keren heeft zij een aantal maatregelen in het tabakbeleid teruggedraaid. Het rookverbod voor kleine cafés wordt opgeheven, voorlichtingscampagnes worden stopgezet en vergoeding van medicijnen voor het stoppen met roken wordt uit de basisverzekering geschrapt. Dekker en De Kanter besluiten tot tegenactie en stellen een Manifest Rookpreventie op waarin zij de minister oproepen
15
MANIFEST
Ondergetekenden vragen de nieuwe minister van Volksgezondheid vanuit hun kennis van en verantwoordelijkheid voor duurzame volksgezond heid, al datgene te doen dat tabaksverslaving voor een volgende generatie tot geschiedenis maakt en de schade voor de huidige generatie rokers beperkt. Met name: 1 De prijs van tabakswaren sterk verhogen (verdubbelen prijs) 2 Rookwaren in verkooppunten uit het zicht halen (‘wall of fame’ in supermarkten) en terug brengen van het aantal verkooppunten 3 Roken in en in de nabijheid van scholen te verbieden (roken is besmettelijk) 4 De wettelijke leeftijd waarop tabak gekocht mag worden verhogen naar 18 5 Het rookverbod in de horeca sluitend maken wat zal leiden tot het denormaliseren van roken
16
‘al datgene te doen dat tabaksverslaving voor een volgende generatie tot geschiedenis maakt en schade voor de huidige generaties beperkt’. Het wordt ondertekend door duizend medici, wetenschappers en prominenten. Na lang aandringen krijgen Dekker en De Kanter op 19 januari 2011 de kans hun manifest aan te bieden aan de minister. In haar antwoord zegt minister Schippers evenzeer te willen voorkomen dat kinderen gaan roken, maar daar andere wegen voor te be wandelen. De oproep aan de minister krijgt in ieder geval ruime aandacht in de media. EenVandaag maakt een reportage van de aanbieding van het manifest en geeft Dekker en De Kanter alle ruimte om uit te leggen wat er moet gebeuren en waarom. Later dat jaar, in oktober 2011, toont het onderzoeks journalistieke programma Zembla van de VARA met hulp van de Stichting Rookpreventie Jeugd overtuigend aan hoe kort de lijnen zijn tussen minister Schippers en de tabaksindustrie. Zij mag met recht ‘Minister van Tabak’ worden genoemd. De uitzending blijft niet onopgemerkt. Het gezaghebbende medische tijdschrift The Lancet wijdt er een editorial aan onder de titel Can the Dutch Government really be abandoning smokers to their fate? (Volume 379, issue 9811, p. 121) en de uitzending wordt Engels ondertiteld op internationale congressen vertoond. De Kamervragen die op de uitzending volgen spelen hoogstwaarschijnlijk mee bij de beslissing van Schippers het tabaksdossier over te dragen aan staatssecretaris Martin van Rijn.
Longartsen hekelen ‘minister van tabak’ Door een onzer redacteuren Amsterdam. Twee longartsen van het Rode Kruis Ziekenhuis in Beverwijk hebben een website opgezet waarop zij mensen veroordelen voor banden met de tabaksindustrie. Zij noemen onder meer oud-senator en oud-minister van Defensie Hans Hillen (CDA), die betaald advies gaf aan sigarettenfabrikant British American Tobacco en emeritus hoogleraar Irene Asscher, moeder van de vicepremier en commissaris bij sigarettenfabrikant Philip
Morris. Minister Schippers (Volksgezondheid, VVD) wordt wegens veronderstelde contacten met de tabaksindustrie neergezet als ‘minister van Tabak’. De longartsen, Wanda de Kanter en Pauline Dekker, voeren al jaren actie tegen roken. Volgens hen overlijden jaarlijks 23.000 mensen aan de gevolgen. Hun voornaamste doel is te voorkomen dat jongeren ermee beginnen. Voor het naming and shaming op hun website ‘Tabak Nee’ baseren ze zich deels op het werk van
onderzoeksjournalisten. Volgens een woordvoerder van Schippers zijn de aantijgingen op de website „nergens op gebaseerd”. Als minister in het kabinet-Rutte I verhoogde zij juist het budget voor antirookvoorlichting aan jongeren, stelt hij. Wel beëindigde Schippers de dure televisiecampagnes via Postbus 51, omdat voorlichting via de sociale media effectiever zou zijn. Inmiddels valt het ontmoedigingsbeleid voor roken onder staatssecretaris Martin van Rijn.
17
MEDIAOPTREDEN
Vanaf het verschijnen van hun boek Nederland stopt! zijn Pauline Dekker en Wanda de Kanter veelvuldig aanwezig in de media. Zij geven honder den interviews en leveren bijdragen aan alle lande lijke en regionale dagbladen, publiekstijdschriften van J/M tot Opzij en vakbladen als het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, Medisch Contact en Arts en Auto. Daarnaast zijn ze regelmatig te gast bij radio- en televisieprogramma’s, waaronder De Wereld Draait Door en Nieuwsuur.
Stichting Rookpreventie Jeugd voert ook actief campagne via sociale media. Het weblog van www. nederlandstopt.nu wordt sinds 2008 wekelijks aangevuld met alle activiteiten van de voorgaande week. Via Facebook, Twitter (@Wdekanter) en LinkedIn krijgen meer dan 10.000 contacten dagelijks nieuws en updates over alles wat met tabak en tabaksbestrijding te maken heeft.
TABAKNEE ONTMASKERT DE LOBBY De Zembla-documentaire maakt duidelijk hoe ver de tenta kels van de tabaksindustrie in samenleving en politiek reiken en leert welk effect het heeft om dat aan de kaak te stellen. Rookpreventie Jeugd besluit daarom het onderzoeksjourna listieke werk voort te zetten en in een aparte website de tac tieken en de handlangers van de tabaksindustrie te ontmas keren. De website TabakNee publiceert profielen van (ex-) politici en andere publieke figuren die hetzij rechtstreeks, hetzij indirect voor de tabaksindustrie werken. Als op 11 maart 2013 de website TabakNee online gaat, is dat
18
aanleiding voor een ongekende media-explosie. Alle kranten, radiozenders en televisieprogramma’s besteden aandacht aan de ongebruikelijke vorm van ‘naming and shaming’ op de website. Politici en anderen die op de website met de tabaks industrie in verband worden gebracht zijn razend en de pers likt zijn vingers erbij af. In het eerste jaar brengt TabakNee vele onthullingen over de lobby van ‘de tabaksindustrie & haar kompanen’. Naast de eigen publicaties werkt het team achter de website op verschillende manieren samen met gevestigde media. Zo maken twee journalisten die ook voor TabakNee schrijven, Stella Braam en Ivo van Woerden, een serie van vier verhalen voor Vrij Nederland over de lobby en het netwerk van de tabaksindustrie. Het eerste verhaal, over de krachtige steun van werkgeversorganisatie VNO/NCW aan de tabaksindustrie, verschijnt in juli 2013 en slaat in als een bom. Veel andere media berichten er over en de onthullingen leiden direct tot Kamervragen. Artikelen op de website zelf gaan over een pr-adviseur die zowel voor de tabaksindustrie als de zorgsector werkt, over zogenaamd onafhankelijk onderzoek dat door de tabaksin dustrie blijkt te worden betaald, over de gebrekkige hand having van de leeftijdsgrens voor aankoop van tabak, over de inzet van kleine tabakswinkeliers en kleine caféhouders voor de tabakslobby, over wetenschappers die zich voor het tabakskarretje laten spannen, over de zware lobby in het Europees Parlement en de verstrengeling van de tabakslobby met de politiek. Veel artikelen leveren Kamervragen op. Zeker vijf keer stellen Tweede Kamerleden de verantwoordelijke bewinds lieden vragen naar aanleiding van berichten op TabakNee. De website, die werkt met een eigen redactiestatuut en een onafhankelijke redactie, publiceert in minder dan een jaar ruim 250 artikelen. De bezoekersaantallen groeien gestaag en nemen verder toe sinds een tweewekelijkse nieuwsbrief wordt verstuurd.
19
20
Eind 2013 krijgt TabakNee interne documenten van Philip Morris over de lobby-activiteiten van de tabaksproducent in Brussel toegespeeld. De documenten doen in detail uit de doeken hoe Philip Morris te werk gaat bij het bewerken van leden van het Europees Parlement, ook Nederlandse parle mentariërs, die moeten beslissen over de herziening van de Europese Richtlijn Tabakproducten. De richtlijn moet roken verder ontmoedigen en heeft directe gevolgen voor het Ne derlandse tabaksbeleid. De interne documenten vormen de basis voor een serie verhalen op TabakNee, die vanaf 2 december 2013 worden gepubliceerd. Samen met het actualiteitenprogramma EenVandaag wordt op basis van dezelfde documenten en eigen onderzoek een tv-reportage gemaakt die eind februari wordt uitgezonden. Die samenwerking toont andermaal de toegevoegde waarde van TabakNee aan. Het onderzoeksjour nalistieke werk van TabakNee is een welkome aanvulling voor redacties van actualiteitenprogramma’s als EenVandaag en NCRV’s Altijd wat. Zo werkt TabakNee ook buiten de eigen site mee aan verspreiding van de kennis over de praktijken van de tabaksindustrie en het bewustzijn dat maatregelen tegen het roken noodzakelijk zijn.
REACTIES OP TABAKNEE
Direct na de lancering van TabakNee worden politici en andere verantwoordelijken gevraagd te reageren. Er zijn twee mogelijkheden: men is voor of tegen de aanpak van de website. De PvdA en SP laten in een verklaring weten vóór Tabaknee te zijn. Myrthe Hilkens (PvdA) zegt tegen de NOS: ‘De tabaksindustrie verkoopt gedateerde onzin en het gaat om de volksgezondheid. We moeten ons druk maken om de gezondheid van
21
jongeren, en roken is altijd slecht. Als het zo is dat mensen meewerken met de tabaksindustrie, dan is het goed om dat te weten.’ NRC Handelsblad constateert dat die opmerking bijdraagt aan spanningen tussen VVD en PvdA in het kabinet. Ook oud-minister van Volksgezondheid Els Borst (D66) is te spreken over de site. ‘Het is het enige waar de tabaksindustrie naar luistert. Personen die zich als commissaris inzetten voor een tabaksfa brikant, moeten zich eens afvragen of ze hun tijd niet beter kunnen besteden’, zegt ze in het AD. NTAA R E M M s Bij VVD en CDA is men minder enthousiast. VVDCO l: 18 plu o h o c l a n Tweede Kamerlid Arno Rutte is boos over zijn Tabak e eigen profiel op de site. ‘We moeten de discus E sie voeren op basis van serieuze argumenten. Voor mij betekent dit dat ik zowel de voor- als de tegenargumenten in beeld breng. En als ik is d tabaksfabrikanten serieus neem, dan wil dat o ro b z’n De een z’n dood, de ander en op stang toch niet meteen zeggen dat ik een lobbyist ts jaagt ar ben? Ook de VVD maakt zich zorgen over de stijging van het aantal rokers’, zegt hij in de Volkskrant. NRC Handelsblad schrijft in een commen taar: ‘De genotmiddelenindustrie moet tegen een stootje kunnen. Zij weet immers precies wat ze doet: hoe ze tabak en alco hol op smaak voor kinderen brengt en er een effectieve ‘lifestyle’ bij verzint. [...]De artsen die de rommel opruimen, zijn de klokkenluiders. Neem ze serieus.’ Trouw noemt de inzet van Dekker en De Kanter buiten de spreekkamer voorbeeldig. ‘De fabri er grip kan maar be ht. De ac aakvol, even sm worden opgebr iek van het wel l voor de klin t we eft ui ag t m he n ter alitei . Kinal artse oholdok en. De rauwe re en aant radicaliseren en rts of alc rd zij de longa bat gevoeld wo moet tely, al jar gehad: onie n der Le in het de delenindustr Zij weet Nico va oholmisbruik derarts id . tegen alc , zei zondag in genotm kunnen et: hoe ze je uw ot to en sto Op in aar is”. derjarig gen een ecies wat ze do k voor pr der min t dat het „nu kl aalfjaritw immers alcohol op smaan effectieBrandpun liniek worden meisterer tabak en brengt en er ee ineken He zijn polik en met een Jäg agen. De nderen ki er verzint. te zijn. dr nd ge ki en bij ge t tyle’ bij ng binn alengte vive ‘lifes hans denkt da igi om ift rg olc ve Het indi lde alcoh Dat was is cool, alt g doet de rest. gemidde is nu drie uur. j denkt in nr door. Verslav hi en s rte er Al . ko nd alcoholi er ki minuten ng van en indu leeft ig va nt om ge m en ne Ernst eren ne rs ge roke bij kind cidenten e. Het aantal jonbinet onttussen toeneens. Ieder ka lige preha groeit ev nieuw grootsc ders, bewerpt op nen waarin ou ‘samen’ er lan ventiep n en overheid tsen daar ar ve en. Dat drijfsle te begrijten kom uit moe mee raken, valt rlijks n ld ers jaa dasse vervee en imm et longkanet strop n verlp he „m j n eanne eraa pen. Zi nd burgers m aan de m bouwen die hi ull”. lang mog . ze an ge inde zo tiendui een pitb levense t gaat tegensta in hoge eword ik se longartsen ker hun ellen. Da dienen, t uiteind verwijk website lijk uitst rs hebben he het was Twee Be aandag met de al op ke – n ro De edaa nv oenm elf aang Aangem opende e frontaal de aa dere mean lijk zichzviduele keuze. ekiende Tabak Ne stuurders en tineverslatg hún indi elokt door ui niemand , be politici tg n de nico n willen digd, ui g, dat zeker. En er de risitse tigen aa deplich strie. Deze ar evoelens ov tin rd ke ee n. mar du aamteg op hun gevolge geïnform vingsin d- en sch is nog on wetend over de dividu en de schul kankerpatiënt sseren. in co’s of on k behoort dat , zeker ca van hun r niet meer in preventie Tegelij md te worden verbod er ok spreekuu stichting Rook beurt?’) ro sch n be Ee . ns ek ook ve rjarigen Hun lie oek je een spre .nl grof ftijdsgre de minde n, een rooklee ingen ee dr Jeugd (‘Z www.TabakN stevige et op schole n verder terug t ligt alet is nu m al. Dat gaat m ier zoon ee he W van 18, gelegenheid – een vernv minem. voor de in de aa als ho ok t ro ad Ne n en ava ch de. retoriek is maar zelf to rken of in de re g van alcoholm e lemaal herpin artsen di minister dustrie blijft we nker dere verscor de jeugd. De n de klokka tabaksin ervaring met tegentiging vo el opruimen, zij us. wie privé r weigert tabak onderuit rie m se m ro ze t de aa rs. Neem heeft m worden, krijg gepast of te kenluide s stander t is niet steed Da de zak.
22
kanten hebben jarenlang tegen beter weten in ontkend dat roken kankerverwekkend is. Ze erken nen het risico van roken nu wel, maar doen er toch alles aan jonge mensen waar ook ter wereld aan de sigaret te krijgen. Dat is niet alleen weinig smaakvol en onfatsoenlijk, dat is levensgevaarlijk.’ Columnisten storten zich massaal in de discussie. ‘Steunt allen Tabaknee!’, schrijft Max Pam in de Volkskrant. In NRC Handelsblad stelt Frits Abra hams: ‘Toch wens ik de actievoerders veel succes, hun missie verdient het.’ Zijn collega Bas Heine schrijft: ‘De website van de twee longartsen is dus ook te rechtvaardigen, omdat ze op redelijke toon een geaccepteerde vorm van hypocrisie blootlegt.’ En Youp van ’t Hek zegt het de volgende zater dag zonder omhaal: ‘Doorgaan dames! Keihard doorgaan.’
ROOKALARM MOBILISEERT KINDEREN EN OUDERS Ondertussen werkt Rookpreventie Jeugd aan een manier om via kinderen hun ouders te mobiliseren in de strijd tegen ta bak. In samenwerking met reclamebureau Pool wordt de actie Rookalarm ontketend om de verontwaardiging van ouders te wekken over de verleidingstactieken van de tabaksindustrie en de lakse houding daar tegenover van de overheid. Kern van de Rookalarm-actie is een aantal filmpjes waarin basisschoolkinderen gaandeweg het machtsveld rondom tabak blootleggen. De filmpjes worden verspreid via sociale media en op Hyves – later voortgezet op Facebook – krijgt
23
Rookalarm 40.000 volgers. De filmpjes zijn uiteindelijk basis materiaal voor een nieuwe documentaire gericht op volwas senen, getiteld ‘De Vervangers’, die voorjaar 2014 verschijnt. Het doel van de film is ouders te motiveren om hun stem te laten horen richting de politiek.
VIJF VEELBEKEKEN FILMPJES
Het Raadsel van groep 8 vanaf 3 april 2013 – 66.575 views Alle kinderen in groep 8 weten het zeker: zij gaan later nooit roken. Toch rookt vijf jaar later een derde van hen wel. Want in de puberteit vergeten ze alles wat ze nu belangrijk vinden. Deze video laat zien hoe dat kan. Het voorstel van groep 8 vanaf 30 mei 2013 – 40.150 views Sigarettenfabrikanten zeggen allemaal dat ze niet willen dat kinderen beginnen met roken. Toch ont werpen ze mooie pakjes en stoppen ze smaken in sigaretten die kinderen juíst lekker vinden. Daarom probeert groep 8 de fabrikanten te helpen met een alternatief. Gewoon bij AH vanaf 5 september 2013 – 31.702 views Waarom verkopen supermarkten sigaretten? Ze zouden dat niet moeten doen, want in de supermarkt komen veel kinderen. Meer dan de helft van de kinderen in groep 8 kent sigaretten dan ook vooral uit de supermarkt. In deze film vra gen die kinderen Albert Heijn te stoppen met het verkopen van tabak.
24
AH heeft het allemaal vanaf 11 september 2013 – 290.568 views Albert Heijn zet sigaretten gewoon in de etalage. Zodat een groot deel van de kinderen precies weet wat er te koop is. Een serieuze persiflage op AH’s reclamefilmpjes. Groep 8 in Den Haag In Den Haag worden de wetten gemaakt. Groep 8 gaat langs bij politici en vraagt ze om in actie te komen. Als ze dat niet doen, dan zullen ze naar de rechter stappen. 2837 petities getekend Cijfers per 6 mei 2014
DE SCHULD LEGGEN WAAR DIE HOORT Begin 2014 verschijnt ook een dvd met negen interviews met longkankerpatiënten en/of hun nabestaanden, gemaakt door de filmer en televisiemaker Frans Bromet. De films onder de titel ‘Je moet toch ergens aan dood gaan’ zijn gemaakt met het geld dat Dekker en De Kanter kregen bij de Muntendamprijs. Ze worden ook via de websites van KWF Kankerbestrijding en TabakNee en via YouTube verspreid. ‘Met deze films willen we de patiënten zelf aan het woord laten’, zegt Wanda de Kanter, die inmiddels als longarts bij het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis werkt. ‘Zij blijven in de discussie grotendeels onzichtbaar, doordat hun ziekte zich meestal snel ontwikkelt en zij al snel dood zijn. Toch willen we de zichtbaarheid van deze patiënten vergroten en hun stem laten horen. Deze portretten dragen bij aan de empowerment
25
van patiënten. Tegelijk zijn de films bedoeld om het schuldge voel dat patiënten hebben over hun rookgedrag bij hen weg te halen. Die schuld hoort namelijk bij de tabaksindustrie te liggen, die mensen verslaafd maakt aan een product dat bij het bedoelde gebruik dodelijk is.’ De portretserie is aanleiding voor Nieuwsuur om op 31 januari 2014 een reportage te wijden aan ‘De onzichtbare kanker’, waarin onder meer wordt gesteld dat door de rela tieve onzichtbaarheid van longkanker er minder geld voor onderzoek naar deze ziekte is. Een artikel in De Correspondent gaat hier ook op in onder de kop ‘De dodelijkste vorm van kanker heeft een groot marketingprobleem’. Het artikel citeert Paul Baas, longarts in het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis: ‘Er is geen kankersoort, zegt longarts Paul Baas, die zoveel slachtoffers eist en tegelijkertijd door gericht overheidsingrijpen zo goed kan worden bestreden. De tabaksaccijnzen kunnen namelijk di rect gebruikt worden voor onderzoek. “Een nieuw stimuleringsfonds, een euro extra per sigaretten pakje, puur bestemd voor onderzoek”, zegt Baas. ‘Maar misschien is de overheid zelf wel net zo ver slaafd aan de tabaksbelasting als de rokers aan de sigaretten. Dit jaar trekt het 5 miljoen euro uit aan tabakspreventie en wordt er jaarlijks 2,5 miljard euro aan tabaksaccijnzen ontvangen. “Het zien van minister Schippers (Volksgezondheid, VVD) in de uitzending van Sta Op Tegen Kanker geeft me dan ook een heel dubbel gevoel”, zegt Baas.’ De films worden op 4 februari 2014, Wereldkankerdag, bij KWF Kankerbestrijding gepresenteerd in het bijzijn van de geportretteerden, voor zover, moet er helaas bij worden gezegd, nog in leven.
26
De strijd tegen de moord足 industrie gaat door
27
HET VERVOLG
In vijf jaar tijd heeft Stichting Rookpreventie Jeugd veel bereikt, met name op het vlak van bewustwording. Met steun van KWF Kankerbestrijding heeft de stichting via eigen uitgaven en zeker ook via de pers veel informatie kunnen verspreiden over de schadelijke gevolgen van roken, de machtige invloed van de tabaksindustrie en de maatregelen die daadwerkelijk zullen helpen om de jongste generatie te vrijwaren van een rookverslaving. Zelfs is ĂŠĂŠn van de doelen van de stichting inmiddels bereikt: de leeftijdsgrens voor de verkoop van tabak is verhoogd naar 18 jaar. Veel scholen hebben daarin aanleiding gezien roken rondom de school te verbieden. Toch is de winst hier beperkt. De maatregel, die nota bene door de tabaksindustrie wordt gesteund, heeft eerder een averechts effect zolang de handhaving ervan een farce is. Van een wet die schoolpleinen rookvrij maakt is al helemaal geen sprake. In het algemeen geldt dat de strijd nog allerminst gestreden is. In Den Haag is nauwelijks sprake van enige beweging. De politiek lijkt niet genegen echte veranderingen op het tabaksdossier door te voeren. De VVD loopt aan de hand van de tabaksindustrie en de PvdA houdt zich koest om de goede vrede te bewaren. Partijen die wel de verantwoordelijkheid voelen iets te doen aan de bijna 20.000 tabaksdoden per jaar, krijgen geen poot aan de grond.
28
ACTIE RICHTING POLITIEK
De komende tijd gaat Stichting Rookpreventie Jeugd zich daarom met nog meer nadruk richten op beïnvloeding van de politiek. Politici en ambtenaren moeten af van het idee dat roken een vrije keuze is van mensen, waarin zij niet betutteld mogen worden. Bij een verslaving aan nicotine, de meest ver slavende stof op aarde, staat de vrije wil echter zo goed als buitenspel. Bijna niemand ziet de verplichte veiligheidsgordel en brommerhelm in het verkeer als betutteling. Waarom zouden beschermende maatregelen tegen tabak dat dan wel zijn? Het nalaten van zulke maatregelen komt neer op het verwaarlozen van burgers. De enige die wat te kiezen heeft is het kind dat wel of niet kan gaan roken. Maar juist het puberbrein heeft even geen boodschap aan verboden of ver standige beslissingen. De tabaksindustrie, door de schadelijkheid van het eigen product noodgedwon gen steeds op zoek naar nieuwe klanten, maakt daar handig gebruik van. Haar product is willens en wetens dodelijk verslavend gemaakt. In de woorden van historicus Robert Proctor: ‘Deadly by design.’ Dat is wat de politiek moet inzien en waar politici de bevol king tegen moeten beschermen. Dat is geen betutteling, maar bescherming. Ooit zijn politici opgestaan tegen de destijds legale praktijk van de slavernij. Zij besloten dat die praktijk niet meer van de tijd was en besloten er een eind aan te maken. Nu is het tijd te besluiten dat de sigaret, een sluipende maar gerede moordenaar, niet meer van deze tijd is. Stichting Rookpreventie Jeugd zet onvermoeibaar in op het bereiken van dat doel. DE STAAT VOOR DE RECHTER
Een van de middelen daartoe is de juridische procedure die
29
de stichting in voorbereiding heeft tegen de Staat der Neder landen. In die zaak wordt de uitleg die aan het tabaksontmoe digingverdrag van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) – de Framework Convention on Tobacco Control (FCTC) – moet worden gegeven beoordeeld. Met name de bepaling van artikel 5.3 dat de overheid bij het vaststellen van tabaksontmoedigingsbeleid elke invloed van de tabaksindustrie buiten de deur moet houden wordt ge toetst. Mede door journalisten van TabakNee is aangetoond dat Nederlandse ambtenaren op het ministerie van VWS en Financiën juist deze bepaling aan hun laars lapten. Omdat de verantwoordelijke bewindspersonen keer op keer beweren dat hun ministerie niets te verwijten valt, wordt het tijd dat de rechter daar een oordeel over velt.
30
bestuur stichting rookpreventie jeugd
Wanda de Kanter, longarts Antoni van Leeuwenhoek, auteur Nederland stopt! Met roken (voorzitter) Em. prof. dr. Frits van Dam, psycholoog, Universiteit van Amsterdam, oud-medewerker Antoni van Leeuwenhoek (secretaris)
Drs. Rob Giebels, econometrist, oud-adviseur financiële zaken en risico-management Gemeente Amsterdam (penningmeester) Prof. dr. René Bernards, moleculair bioloog, Universiteit Utrecht, Antoni van Leeuwenhoek, lid Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Drs. Barbara van den Broeke, psycholoog/psychotherapeut Kinderen en Jeugd Mr. Geertje Creijghton, bestuursrechtadvocaat Baarn Pauline Dekker, longarts Rode Kruis Ziekenhuis, auteur Nederland stopt! Met roken Prof. drs. Jacques Wallage, oud-staatssecretaris van Onderwijs en Sociale Zaken, oud-burgemeester van Groningen
Comité van Aanbeveling
Drs. Rob Barnasconi, tandarts, Voorzitter Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde Dr. Renee Bittoun, adjunct associate professor medicine, hoofd Smoking Cessation Institute, University of Sydney Em. prof. dr. Piet Borst, voormalig Wetenschappelijk Directeur Nederlands Kanker Instituut Prof. dr. Paul Brand, kinderlongarts Isala Klinieken Zwolle
31
Ireen van Ditshuyzen, documentairemaakster Gert van Dijk, medisch ethicus KNMG Dr. Marjolein Drent, longarts ziekenhuis Gelderse Vallei Mr. Benedicte Ficq, strafrechtadvocaat Em. prof. dr. Bob Pinedo, oncoloog, Vrije Universiteit Amsterdam Bas van Goor, oud-volleyballer, directeur Bas van Goor Foundation Pauline Haasbroek, rookstopcoach Dr. Miriam de Kleijn, huisarts-epidemioloog Em. prof. dr. Caro Koning, radiotherapeut Prof. dr. Dirkje Postma, hoogleraar Longgeneeskunde, Rijksuniversiteit Groningen Prof. dr. Robert N. Proctor, hoogleraar Wetenschapsgeschiedenis, University of Stanford Dr. Lucas Stalpers, radiotherapeut Academisch Medisch Centrum Dr. Jeffrey Wigand, klokkenluider tabaksindustrie, oprichter Smoke-Free Kids Inc. Prof. Robert West, gezondheidspsycholoog, directeur Tobacco Studies, University College London Dr. Nout Wellink, oud-president van De Nederlandsche Bank Prof. dr. Michiel Westenberg, ontwikkelingspsycholoog, Universiteit Leiden Prof. dr. Rudi Westendorp, geriater, Universiteit Leiden Prof. dr. Reinout Wiers, ontwikkelingspsychopatholoog, Universiteit van Amsterdam
32
STEUN STICHTING ROOKPREVENTIE JEUGD
De bestuursleden van Stichting Rookpreventie Jeugd doen hun werk voor de stichting zonder dat ze daar geld voor krijgen. Een aantal professionele medewerkers krijgt wel een vergoeding voor hun werkzaamheden voor verschillende activiteiten van de stichting. De middelen daarvoor komen van een beperkt aantal geld足 schieters, waaronder het KWF Kankerfonds. Om Stichting Rookpreventie Jeugd een meer solide basis te geven en zeker te stellen dat zij haar werk kan voortzetten, vragen wij uw steun. Schenk ons een bedrag, groot of klein, zodat wij ons kunnen blijven inzetten om de tabaksindustrie te ontmaskeren en van roken verleden tijd te maken. U kunt ons steunen door uw donatie over te maken op rekening NL11 TRIO 0390 186 511 ten name van Stichting Rookpreventie Jeugd in Amsterdam. Stichting Rookpreventie Jeugd is een culturele ANBI. Uw donatie mag u daarom voor 125% opvoeren in uw belasting足 aangifte. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Frits van Dam, 06 20 61 67 43
CREDITS TabakNee Eindredactie: Frits van Dam Journalisten: Stella Braam, Bas van Lier, Broer Scholtens Vormgeving: Wiebe de Wolf Ontwerp logo: Nathalie Soetens www.tabaknee.nl Rookalarm Campagne:
reclamebureau Pool, Amsterdam
www.rookalarm.nl ‘Je moet toch ergens aan dood gaan’ Bromet & dochters www.bromet.nl
COLOFON © 2014 Stichting Rookpreventie Jeugd, Amsterdam Tekst:
Bas van Lier, Amsterdam
Ontwerp:
Philip de Josselin de Jong, Haarlem
Druk:
Kapsenberg van Waesberge, Rotterdam
www.stichtingrookpreventiejeugd.nl