Αιτωλία Γη έχει τόσα να μας πει! Τουριστικός οδηγός by Butterfly Communication

Αιτωλία γη

Έχει τόσα να μας πει!

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ

π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α Εισαγωγή 04 Αιτωλικό Εισαγωγή

Φυσικό Περιβάλλον

Ιστορία

Αρχαιολογικοί Χώροι

Βυζαντινά Μνημεία & Ιστορικά Αξιοθέατα

Τοπικές Γιορτές & Πολιτιστικά Δρώμενα

Εναλλακτικός Τουρισμός

Χρήσιμα τηλέφωνα

Μεσολόγγι Εισαγωγή

Φυσικό Περιβάλλον

Ιστορία

Αρχαιολογικοί Χώροι

Βυζαντινά Μνημεία & Ιστορικά Αξιοθέατα

Τοπικές Γιορτές & Πολιτιστικά Δρώμενα

Εναλλακτικός Τουρισμός

Χρήσιμα τηλέφωνα

Ναύπακτος Εισαγωγή

Φυσικό Περιβάλλον

Ορεινή Ναυπακτία

Ιστορία

Αρχαιολογικοί Χώροι

Βυζαντινά Μνημεία & Ιστορικά Αξιοθέατα

Τοπικές Γιορτές & Πολιτιστικά Δρώμενα

106

Εναλλακτικός Τουρισμός

114

Χρήσιμα τηλέφωνα

114

Εισαγωγή Ιστορική Αναδρομή Η περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας, λόγω της σπουδαίας στρατηγικής της θέσης, πάνω σε σημαντικούς χερσαίους και θαλάσσιους δρόμους, κατοικείται αδιάκοπα από τα παλαιολιθικά χρόνια ως τις μέρες μας. Κάτοικοί της ήταν κυρίως οι Αιτωλοί και οι Ακαρνάνες, οι οποίοι είχαν ως επίμαχο όριο ανάμεσά τους τον Αχελώο ποταμό. Στο βόρειο τμήμα της περιοχής πρώτοι κάτοικοι ήταν οι Αμφίλοχοι και οι Αγραίοι, έχοντας ιδρύσει σπουδαίες πόλεις με κυριότερες το Αμφιλοχικό Άργος, τον Πράντα, τις Κρήνες, τις Όλπες και την Ιδομένη. Το νότιο και παράλιο τμήμα, από τον Μόρνο έως τον Εύηνο, κατοίκησαν αρχικά οι Οζόλες ή Εσπέριοι Λοκροί και αργότερα οι Κορίνθιοι, οι Αιτωλοί κά. Οι κυριότερες αρχαίες πόλεις ήταν η Ναύπακτος, η οποία γνώρισε μεγάλη ακμή χάρη στο λιμάνι της, καθώς επίσης το Μολυκρικό Ρίο, η Μακύνεια και η Χαλκίδα ή Χάλκεια. Στη Νεολιθική περίοδο (6800-3200 π.Χ.) η περιοχή επεκτάθηκε γύρω από τον ορεινό όγκο της Βαράσοβας (σπήλαια στο Κρυονέρι και το Γαλατά, λόφος Αγίας Τριάδας, Πάγκαλη), καθώς και στον Άγιο Ηλία Αιτωλικού, στο σπήλαιο Αγίου Νικολάου στον Αστακό, στη Στρατική γη, στη Λαγκάδα Λεπενούς και στη χερσόνησος της Πλαγιάς. Αντίστοιχα, την Εποχή του Χαλκού (3200-1100 π.Χ.) η περιοχή αντιπροσωπεύεται με τον τύμβο στο Λουτράκι Κατούνας της Πρωτοελλαδικής ΙΙΙ εποχής (2200 2000 π.Χ.), τον οικισμό στη Γαβρολίμνη, καθώς επίσης και με τα οικιστικά κατάλοιπα στη Λαγκάδα Λεπενούς. Η Αιτωλία γνώρισε μεγάλη ακμή τα χρόνια της μυκηναϊκής περιόδου. Σύμφωνα με τα Ομηρικά Έπη και ειδικότερα την Ιλιάδα, πέντε πόλεις της, η Καλυδώνα, η Πλευρώνα, η Χαλκίδα, η Ώλενος και η Πυλήνη, πήραν μέρος στον Τρωικό πόλεμο, στέλνοντας 40 πλοία με αρχηγό τον βασιλιά Θόα. Οι Αιτωλοί αναφέρονται από τον Όμηρο ως «μεγάθυμοι» και «μενεχάρμαι», -ακλόνητοι στη μάχη-, ενώ οι μύθοι που τους συνοδεύουν γίνονται ξακουστοί σε όλη την Ελλάδα. Κατά την Πρωτογεωμετρική περίοδο, εκτός από τους υπόλοιπους οικισμούς, αναδεικνύεται και η περιοχή

της Σταμνάς, όπου εντοπίστηκε νεκροταφείο της εποχής με σπουδαία ευρήματα. Άλλοι οικισμοί και νεκροταφεία της Πρωτογεωμετρικής (10ος - 9ος αι. π.Χ.) αλλά και της Γεωμετρικής (8ος - 7ος αι. π.Χ.) περιόδου άκμασαν στη δυτική και κυρίως στη νότια παράλια ακτή, στις παραλίμνιες θέσεις της Τριχωνίδας και σε περιοχές της κοιλάδας του κάτω ρου του Αχελώου. Στα αρχαϊκά και πρώιμα κλασικά χρόνια, το αιτωλικό έθνος ήταν οργανωμένο ανά φυλές και κατοικούσε σε ατείχιστες κώμες – δηλαδή μικρές πόλεις. Τον 4ο αι. π.Χ. άρχισε να αλλάζει η δομή του, καθώς διαμορφώθηκαν τα πρώτα αυτόνομα οικιστικά κέντρα, που λειτουργούσαν ως κράτη-πόλεις, διαθέτοντας κεντρικό οχυρωμένο πυρήνα. Εκείνη την περίοδο, στις αρχές του 4ου π.Χ. αιώνα εμφανίστηκε και το Κοινό των Αιτωλών (Αιτωλική Συμπολιτεία). Μέχρι τα τέλη του ίδιου αιώνα είχε αποκτήσει μεγάλη δύναμη, η οποία κορυφώθηκε τον 3ο αι. π.Χ., μετά την απόκρουση των Γαλατών το 279 π.Χ. από τους Αιτωλούς. Έδρα της Αιτωλικής Συμπολιτείας αλλά και παναιτωλικό ιερό, ήταν ο Θέρμος, ο οποίος από τον 8ο αι. π.Χ. θεωρούνταν ένας από τους σημαντικότερους χώρους λατρείας. Αυτοί οι δύο αιώνες, ο 4ος και ο 3ος π.Χ. είναι περίοδος ακμής και για τις αιτωλικές πόλεις. Στην παράλια ζώνη ξεχώρισαν η Καλυδώνα, Πλευρώνα, Αλίκυρνα, Αρσινόη, Λυσιμάχια, Αγρίνιο, ενώ στην ημιορεινή και ορεινή ενδοχώρα το Βουκάτιο, Φίστυο, Φύταιο, Τριχόνειο, Μέταπα, Παμφία, Άκραι. Όλες είχαν επιβλητικές οχυρώσεις, άλλες μεγαλύτερες και άλλες μικρότερες και πλήθος μικρών αγροτικών ιερών. Ο 3ος αι. π.Χ. όμως, χαρακτηρίζεται και από τις πολλές και έντονες συγκρούσεις μεταξύ Ακαρνάνων και Αιτωλών. Γύρω στο 250 π.Χ. η Ακαρνανία μοιράζεται ανάμεσα στην Ήπειρο και την Αιτωλία, ενώ το 230 π.Χ. ελευθερώνεται από τους Ηπειρώτες και με τη συνδρομή των Μακεδόνων αποκρούει τους Αιτωλούς. Οι συνεχείς επιδρομές όμως του Φιλίππου Ε΄ το 218 και το 206 π.Χ. έφεραν τη σταδιακή παρακμή της Αιτωλικής Συμπολιτείας.

Το 218 π.Χ. μετά την επιδρομή του Φιλίππου, η Ακαρνανία έχασε από την κυριαρχία της το Θύρρειο, το οποίο με συνθήκη το 212 π.Χ. υπάχθηκε και πάλι στην Αιτωλία. Το ίδιο έτος οι Αιτωλοί σύναψαν συμμαχία με τους Ρωμαίους, δίνοντάς τους αφορμή να αναμιχθούν στις εσωτερικές υποθέσεις της Ελλάδας. Μερικά χρόνια αργότερα, στο Β΄ Μακεδονικό πόλεμο (200-196 π.Χ.), η διαμάχη μεταξύ των Αιτωλών και των Ακαρνανών συνεχίστηκε, καθώς οι Αιτωλοί συμμάχησαν άλλη μια φορά με τη Ρώμη, ενώ οι Ακαρνάνες με τον Φίλιππο. Οι Ρωμαίοι επικράτησαν στις Κυνός Κεφαλές, χάρη στη συμμετοχή των Αιτωλών ιππέων. Στη συνέχεια όμως ο Συριακός πόλεμος (192191 π.Χ.), επέφερε νέο πλήγμα για τους Αιτωλούς, καθώς μετά τη λήξη του υποχρεώθηκαν να δεχθούν βαρείς όρους από τους Ρωμαίους. Το 170 π.Χ., τα δεδομένα άλλαξαν ξανά, καθώς αυτή τη φορά οι Ακαρνάνες συμμάχησαν με τους Ρωμαίους και το Θύρρειο έγινε η τελευταία πρωτεύουσα της Ακαρνανίας. Μετά από λίγο καιρό και συγκεκριμένα το 167 π.Χ. οι Αιτωλοί έχασαν την εύνοια των Ρωμαίων και περιορίστηκαν στα παλιά τους σύνορα. Την ίδια περίοδο, η Ακαρνανία προσαρτήθηκε στην επαρχία της Μακεδονίας και αργότερα της Αχαΐας. Η λήξη της Ναυμαχίας του Ακτίου, το 31 π.Χ., άλλαξε τις ισορροπίες στην περιοχή. Οι κάτοικοι της Ακαρνανίας και της Αιτωλίας μετοίκησαν στη Νικόπολη και η παράλια ζώνη υπάχθηκε στη ρωμαϊκή αποικία των Πατρών. Η περιοχή γνώρισε ξανά μεγάλη άνθηση από το 2ο αι. μ.Χ. και απέκτησε ιδιαίτερη δύναμη τα παλαιοχριστιανικά χρόνια, όπως μαρτυρούν οι πολλές βασιλικές που υπάρχουν στην περιοχή. Από τον 9ο έως τον 11ο αιώνα, η περιοχή και ιδιαίτερα η Ναύπακτος γνωρίζει μεγάλη ακμή καθώς αναφέρεται στις πηγές ως βάση του βυζαντινού στόλου και σταθμός των δυτικών διπλωματικών αποστολών αλλά και των εμπόρων στο δρόμο προς και από την Κωνσταντινούπολη. Το 1204 μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης ιδρύθηκε το Δεσποτάτο της Ηπείρου και η Αυτοκρατορία της Νίκαιας. Η Αιτωλοακαρνανία αποτέλεσε το νοτιότερο άκρο του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Η περιοχή αποτέλεσε θέατρο συγκρούσεων μεταξύ Ελλήνων, Ιταλών, Βουλγάρων, Αλβανών και Σέρβων. Για το Δεσποτάτο η περιοχή της Αιτωλίας με τα φρούρια της Ναυπάκτου και του Αγγελοκάστρου, αποτελούσε τη νοτιοδυτική έπαλξή του. Εκείνη την περίοδο, οι ηγεμόνες διαδέχονταν ο ένας τον άλλο και η συγκεκριμένη περιοχή μεταβιβαζόταν ως προίκα. Ο Νικηφόρος Α’, «Δεσπότης» της Ηπείρου, έδωσε την Ακαρνανία ως προίκα στην πρωτότοκη θυγατέρα του

Μαρία, όταν παντρεύτηκε τον Ιωάννη, γιο του Κόμητα της Κεφαλονιάς Ριχάρδου, ενώ αντίστοιχα έδωσε ως προίκα τα φρούρια της Ναυπάκτου, του Βλοχού, του Αγγελοκάστρου και της Βόνιτσας, στη δευτερότοκη κόρη του Θαμάρ στο γάμο της με τον Ανδεγαυό πρίγκηπα Φίλιππο ντ’ Ανζού. Οι διάφοροι ηγεμόνες καθώς προέρχονταν από διαφορετικές εθνότητες συγκρούονταν συνεχώς μεταξύ τους και η περιοχή πέρασε μετά από τους Βυζαντινούς Δεσπότες, στους Σέρβους και στη συνέχεια στους Αλβανούς, που προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές. Στη συνέχεια ο χώρος περιήλθε στους Ιταλούς Κόμητες της Κεφαλονιάς. Οι κληρονόμοι του Καρόλου Α’ του Τόκκο, κάλεσαν τους Οθωμανούς στην περιοχή, οι οποίοι κατέλαβαν αρχικά τα Γιάννενα (1430), την Άρτα (1448), το Αγγελόκαστρο (1449) και τον επόμενο χρόνο όλη την υπόλοιπη Αιτωλία, εκτός από τη Ναύπακτο που παρέμεινε υπό Βενετική κατοχή. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1499, οι Βενετοί έχασαν από τους Τούρκους την κυριαρχία της Ναυπάκτου για να την αποκτήσουν ξανά επί Φρ. Μοροζίνι (1686-1699). Οι συνθήκες ήταν πολύ δύσκολες για τους Έλληνες κατοίκους που μετά τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου, ένιωθαν ιδιαίτερα καταπιεσμένοι, καθώς συγκεντρώθηκε ισχυρός τουρκικός στρατός στη Δυτική Στερεά. Πολλοί από αυτούς κατέφυγαν σε ορεινές περιοχές και ο Ελληνικός πληθυσμός στις πεδιάδες, όπως και στη Ναύπακτο, στο Μεσολόγγι, στο Αιτωλικό και στο Αγγελόκαστρο λιγόστεψε αισθητά. Από τον 15ο έως τον 17ο αιώνα τα παράλια της Αιτωλίας μαίνονταν από επιθέσεις Αλγερινών, Μαροκινών, Τυνήσιων, Μαλτέζων, Φλωρεντίνων και άλλων πειρατών. Οι πόλεμοι μεταξύ Βενετών και Τούρκων, το 1684 – 1699 και το 1715 – 1718, προξένησαν μεγάλες καταστροφές στην περιοχή και ιδιαίτερα στα παράλια και τα φρούρια της Ναυπάκτου, Αγγελοκάστρου και Βόνιτσας, που περνούσαν στην κυριαρχία διαφόρων διοικητών και στρατευμάτων, ανάλογα με τις συνθήκες που υπογράφονταν (Κάρλοβιτς 1699, Πασσάροβιτς 1718). Αλλά και ο επόμενος αιώνας, ο 18ος, ήταν εποχή αναστάτωσης και ανακατατάξεων για την περιοχή. Η Αιτωλία, η Ακαρνανία, η Ευρυτανία και η Ναυπακτία, μετά την επανάσταση του 1821 ενώθηκαν σε ένα ενιαίο νομό, του οποίου τα όρια καθορίστηκαν με διάταγμα της 3ης Απριλίου 1833. Ο νομός χωρίστηκε σε πέντε επαρχίες: α) Αγρινίου, β) Μεσολογγίου - Ζυγού, γ) Ακαρνανίας, δ) Ναυπακτίας και ε) Καλλιδρόμης (Αγράφων). Αρχικά ως πρωτεύουσα του νομού ορίστηκε το Βραχώρι (Αγρίνιο), όμως το διάταγμα της 23ης Σεπτεμβρίου 1833, μετέφερε την πρωτεύουσα στο Μεσολόγγι.

ΑΙΤΩΛΙΚΟ

Η «νερένια πόλη», η μικρή Βενετία της Ελλάδας, το Αιτωλικό, είναι μια παραδοσιακή, γραφική πόλη που ανήκει διοικητικά στη δημοτική ενότητα Μεσολογγίου. Πρόκειται για ένα νησάκι στη μέση περίπου της λιμνοθάλασσας Αιτωλικού – Μεσολογγίου που συνδέεται, ανατολικά και δυτικά με τη στεριά, με δύο πέτρινα τοξωτά γεφύρια του 19ου αιώνα, που έχουν μήκος περίπου 300 μέτρα το καθένα. Αρχικά ήταν μια συστάδα τεσσάρων ή πέντε πολύ μικρών νησιών που βρίσκονταν σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους και που καλύπτονταν με νερό το χειμώνα. Οι πρώτοι κάτοικοι του μεγαλύτερου νησιού ένωσαν τα νησιά με ξύλινες γέφυρες, δημιουργώντας ένα μεγάλο νησί. Στα επόμενα χρόνια έγιναν συνεχείς επιχωματώσεις που εμπόδιζαν τα νερά να εισχωρούν και να καλύπτουν το νησί, δημιουργώντας τη σημερινή μορφή του. Παλιά ναυτική πολιτεία, το Αιτωλικό με τα πλακό-

στρωτα σοκάκια του, τις μικρές πλατείες του, τα παραδοσιακά σπίτια, τα παλιά αρχοντικά του, απόλυτα εναρμονισμένα με το φυσικό περιβάλλον, έχει ιδιαίτερο χρώμα και μια απέριττη ομορφιά που πρέπει οπωσδήποτε να εξερευνήσετε. Περπατήστε και ανακαλύψτε τα κρυμμένα μυστικά του. Ιδιαίτερα το ηλιοβασίλεμα, που ο ουρανός και η θάλασσα βάφονται «κόκκινα», θα σας συναρπάσει με τη μοναδική ρομαντική του ατμόσφαιρα. Κυρίαρχη η λιμνοθάλασσα, με την ιδιαίτερη ακτογραμμή της, τους αλμυρόβαλτους, τις αμμώδεις εκτάσεις και τους επιβλητικούς ορεινούς όγκους της Βαράσοβας και του Ζυγού στο βάθος του ορίζοντα, θα σας χαρίσει εικόνες μοναδικές, όλες τις εποχές του χρόνου.

ΑΙΤΩΛΙΚΟ

Φυσικό Περιβάλλον

Η γαλήνια ομορφιά της λιμνοθάλασσας, η απλότητα και η ήπια εναλλαγή τοπίου συνθέτουν ένα σκηνικό απίστευτης φυσικής ομορφιάς που μαγεύει κάθε επισκέπτη και αποτελεί ιδανικό προορισμό για φυσιολάτρες και όχι μόνο. Το Αιτωλικό συνυφασμένο με το υδάτινο στοιχείο, κερδίζει τις εντυπώσεις σας με την υπέροχη λιμνοθάλασσά του. Είναι ένας τεράστιος υγροβιότοπος, μοναδικής περιβαλλοντικής αξίας, που αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα του πολύτιμου

οικοσυστήματος που ορίζεται από τις εκβολές του Ευήνου έως τις εκβολές του Αχελώου. Εκεί ζουν, διαχειμάζουν και φωλιάζουν περισσότερα από 250 διαφορετικά είδη πουλιών, πολλά από αυτά απειλούμενα προς εξαφάνιση. Ερωδιοί, φοινικόπτερα, γλάροι, αγριόχηνες, κύκνοι, πελεκάνοι, πάπιες, κορμοράνοι, μαυρόκοτες, θαλασσοπούλια, πέρδικες, τσαλαπετεινοί, ορτύκια είναι μερικά από τα πολλά είδη ορνιθοπανίδας που βρίσκουν καταφύγιο στο φιλόξενο περιβάλλον του. Στα γαλήνια νερά του ζουν και πολλαπλασιάζονται χέλια και πολλά είδη ψαριών, με κυρίαρχα είδη την περίφημη τσιπούρα και τον κέφαλο, από το θηλυκό του οποίου – τη «μπάφα» – παράγεται το πασίγνωστο αυγοτάραχο. Το μοναδικό αυτό οικοσύστημα έχει συμπεριληφθεί ολόκληρο και προστατεύεται από τη διεθνή σύμβαση Ραμσάρ και άλλες διεθνείς συμβάσεις, που αποσκοπούν στη διατήρηση και ορθολογική διαχείριση των υγροτόπων.

Το έδαφος του Αιτωλικού αλλά και της ευρύτερης περιοχής, χάρη στις προσχώσεις του Αχελώου και την υγρασία από τη λιμνοθάλασσα είναι εύφορο και γόνιμο, ευνοώντας την αγροτική ανάπτυξη. Παλιότερα οι καλλιέργειες που κυριαρχούσαν στο Αιτωλικό ήταν η ελιά (λαδοελιές) και τα αμπέλια. Σήμερα, η κυριότερη καλλιέργεια

είναι αυτή της ελιάς Καλαμών. Μάλιστα, η ευρύτερη περιοχή έχει τη μεγαλύτερη παραγωγή ελιάς Καλαμών στην Ελλάδα, η οποία ξεχωρίζει για την άριστη ποιότητά της.

Σπουδαία Ιστορικά Γεγονότα Πολιορκία Αιτωλικού | Μάχη Ντολμά | Δίκη Καραϊσκάκη

Προσωπικότητες της περιοχής Γρηγόρης Λιακατάς, οπλαρχηγός (1799 – 1826) Βάσω Λεονάρδου – Κατράκη (1914 – 1988)

ΑΙΤΩΛΙΚΟ

Ιστορία

Ανακαλύψτε έναν τόπο που η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων. Το Αιτωλικό διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην περιοχή στο πέρασμα των χρόνων και ιδιαίτερα στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας. Σύμφωνα με την παράδοση οι πρώτοι κάτοικοί του προήλθαν από την αρχαία Πυλλήνη, ενώ η πρώτη γραπτή μαρτυρία του Αιτωλικού γίνεται το 1135, από τον περιηγητή Βενιαμίν Τολέδο. Γνωστή και με τα ονόματα Ανατολικόν, Αντελικόν ή Αντιλικόν και Αιτωλικό, η περιοχή στο παρελθόν γνώρισε πολλούς κατακτητές που άφησαν το στίγμα τους όπως Σταυροφόροι, Ελληνοαλβανοί, Βενετοί και Τούρκοι. Στη νεότερη ιστορία πρωταγωνίστησε στην Επανάσταση κατά των Τούρκων. Εκεί υψώθηκε η σημαία της Επανάστασης το Μάιο του 1821. Δύο χρόνια αργότερα, στα τέλη Αυγούστου του 1823, το Αιτωλικό πολιορκήθηκε από τον Μουσταή Πασά της Σκόρδας. Χάρη στην ανδρεία των κατοίκων του και στην πρόχειρη οχύρωσή του άντεξε στην πολιορκία και συνέχισε να ανεφοδιάζεται από το Μεσολόγγι. Τότε οι πολιορκητές καταλαμβάνοντας το Κεφαλόβρυσο, κατάφεραν 14

να του κόψουν το νερό. Ευτυχώς όμως μια οβίδα άνοιξε μια βαθιά τρύπα στην εκκλησία των Ταξιαρχών από όπου ανάβλυσε νερό και ξεδίψασαν οι πολιορκημένοι. Καθώς ο χειμώνας προχωρούσε, οι συνεχείς αποτυχίες να κατακτήσει την πόλη, ανάγκασαν το Μουσταή Πασά να υποχωρήσει ταπεινωμένος. Ένα ακόμα αξιοσημείωτο ιστορικό γεγονός που έλαβε χώρα στο Αιτωλικό ήταν η δίκη του Καραϊσκάκη. Την 1η Απριλίου 1824, στην εκκλησία της Παναγίας ο Καραϊσκάκης δικάστηκε και κηρύχθηκε «επίβουλος της πατρίδας και προδότης». Τον Απρίλιο του 1825 το Αιτωλικό πολιορκήθηκε ξανά από τον Κιουταχή πασά μαζί με το Μεσολόγγι. Το Φεβρουάριο του 1826 πάνω στη βαλτονησίδα του «Ντολμά», προμαχώνα του Αιτωλικού, διεξήχθη σκληρή μάχη όπου έχασε τη ζωή του ο Γρηγόρης Λιακατάς, οπλαρχηγός του Αιτωλικού, και τα παλικάρια του. Μετά από λίγες μέρες, στις 2 Μαρτίου το Αιτωλικό συνθηκολόγησε και έπεσε στα χέρια του Ιμπραήμ πασά. Η πόλη απελευθερώθηκε τελικά από τους τούρκους το Μάιο του 1829.

Αρχαιολογικοί χώροι – Ιστορικά Μνημεία – Θρησκευτικά προσκυνήματα Μυκηναϊκοί τάφοι στο χωριό Άγιος Ηλίας | Αρχαίος Χώρος Οινιάδων – Νεώσοικοι Οινιάδων | Μνημείο Πεσόντων στο Ντολμά | Σπήλαιο Αγίου Νικολάου του Κρεμαστού | Ξωκλήσι Αγίας Παρασκευής | Εκκλησάκι Αγίου Νικόλαου Κούντουρου | Μητροπολιτικός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου | Εκκλησία των Ταξιαρχών | Εκκλησία της Αγίας Αγάθης Σταμνάς

ΑΙΤΩΛΙΚΟ

Αρχαιολογικοί χώροι Μυκηναϊκοί Τάφοι Ένας σπουδαίος αρχαιολογικός χώρος που πρέπει να επισκεφθείτε βρίσκεται στο όμορφο χωριό Άγιος Ηλίας, που είναι γνωστό στην περιοχή και ως «μπαλκόνι» της Αιτωλοακαρνανίας. Εκεί έχουν ανασκαφεί το 1963, πέντε Μυκηναϊκοί τάφοι: ένας θαλαμοειδής στην πλατεία του χωριού κάτω από την εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου και τέσσερις θαλαμωτοί, ένας στη θέση Σερεμέτι και τρεις στη θέση Μαραθιά. Τα ευρήματα των τάφων είναι πολλά και σπουδαία: κεραμικά αγγεία, κεραμικά ειδώλια ζώων, χάλκινα μαχαιρίδια, τεμάχια από ήλεκτρο και ελεφαντόδοντο,

βέλος από πυριτόλιθο, σφονδύλια κεραμικά και από στεατίτη, δόντια κάπρου από μυκηναϊκό κράνος και πολλά κοσμήματα. H εύρεση αυτών των τάφων και τα ευρήματά τους υποδεικνύει ότι στην περιοχή πάνω από το λόφο του Προφήτη Ηλία κατά την αρχαιότητα πρέπει να υπήρχε σπουδαίος οικισμός, ο οποίος λόγω της γεωγραφικής του θέσης, ανάμεσα στον ποταμό Αχελώο και τη θάλασσα του Αιτωλικού, έλεγχε όλη την πεδιάδα, το ποτάμι, αλλά και τους θαλάσσιους και χερσαίους δρόμους.

Αρχαιολογικοί χώροι

Οινιάδες Περνώντας από το Αιτωλικό σε κοντινή απόσταση θα βρεθείτε στην περιοχή που οι ντόπιοι αποκαλούν «Τρικαρδόκαστρο». Εκεί δεσπόζει ο αρχαίος χώρος των Οινιάδων. Οι Οινιάδες ήταν η δεύτερη πιο σημαντική αρχαία πόλη της Ακαρνανίας, χτισμένη πάνω σε πέντε λόφους κοντά στις εκβολές του Αχελώου, η οποία γνώρισε τη μεγάλη της ακμή κατά την κλασική και ελληνιστική περίοδο (5ος – 2ος αι. π.Χ.). Η πόλη ιδρύθηκε τον 7ο αιώνα π.Χ. από τον Αργείο μυθικό ήρωα Αλκμαίων, που πολέμησε τους Ακαρνάνες για λογαριασμό του Αιτωλού βασιλιά Οινέα, ο οποίος έδωσε και το όνομά του στην πόλη. Την πρώτη σας εντύπωση θα κλέψουν τα μεγαλοπρεπή τείχη, που κύκλωναν τη σπουδαία αυτή πόλη και τα οποία είναι από τα πιο καλοδιατηρημένα αρχαίων πόλεων. Διαθέτουν επτά πύλες και πύργους και είναι χτισμένα με το πολυγωνικό (κυκλώπειο) σύστημα, σχηματίζοντας ένα μεγάλο περίβολο, όπου σε περίοδο επιδρομών συγκεντρώνονταν οι κάτοικοι και τα ζώα. Αμέσως μετά την προσοχή σας θα τραβήξει η λοξή πύλη, μια καινοτομία των Ακαρνάνων τειχοποιών. Από εκεί άρχιζε ο δρόμος που οδηγούσε στο κέντρο της πόλης. Η Ακρόπολη των Οινιάδων βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο της πόλης και περιβάλλεται από ένα δεύτερο τείχος με πέντε πύργους. 18

Περιπλανηθείτε στα στενά δρομάκια της αρχαίας πόλης και θαυμάστε τα απομεινάρια από σπίτια και δημόσια οικοδομήματα. Κάντε μια στάση στο αρχαίο θέατρο της πόλης. Χτισμένο κοντά στην αγορά, στην κορυφή του λόφου είχε θέα προς τις γύρω πεδινές εκτάσεις, την παλιά κοίτη του Αχελώου και τις παράκτιες περιοχές. Το θέατρο είχε πολύ καλή ακουστική και η χωρητικότητα του άγγιζε τους 5.500 θεατές! Επόμενή σας στάση, το αρχαίο καρνάγιο (νεώσοικοι ή νεώρια). Πρόκειται για ένα μοναδικό μνημείο όχι μόνο της περιοχής, αλλά και ολόκληρης της Ελλάδας, λόγω της πολύ καλής διατήρησής του. Εκεί τραβούσαν τα πλοία έξω στη στεριά για να τα επιδιορθώσουν. Το καρνάγιο είναι ολόκληρο σκαλισμένο σε πελώριο βράχο, που πιθανολογείται ότι κατασκευάστηκε από τους Αιτωλούς κατά τον 3ο αιώνα π.Χ. Οι νεώσοικοι ή νεώρια των Οινιάδων περιβάλλονται στις τρεις πλευρές τους από το τείχος της πόλης. Αποτελούνταν από πέντε κιονοστοιχίες, που η κάθε μία είχε 17 κίονες, οι οποίοι στήριζαν τη στέγη και δημιουργούσαν έξι ράμπες για την ανέλκυση των πλοίων. Στα ρωμαϊκά χρόνια ο χώρος χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο.

ΑΙΤΩΛΙΚΟ

Βυζαντινά μνημεία και Ιστορικά Αξιοθέατα Η μεγάλη ιστορία του τόπου αποτυπώνεται στα πολλά και ενδιαφέροντα ιστορικά, θρησκευτικά και πολιτιστικά μνημεία της περιοχής που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο πέρασμα των αιώνων.

Σπήλαιο του Αγίου Νικολάου του Κρεμαστού Ανηφορίζοντας στον Αράκυνθο από την πλευρά που κοιτά προς τη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού, σας περιμένουν για προσκύνημα τα σπήλαια του Αγίου Νικολάου του Κρεμαστού. Ακολουθήστε το λιθόκτιστο μονοπάτι από τα Κάτω Αμπέλια των Ελληνικών και μετά από μια κοπιαστική, αλλά όμορφη διαδρομή, θα φτάσετε στο σπήλαιο του Αγίου Νικολάου, ενώ λίγο βορειότερα, σε απόσταση 20 μέτρων, βρίσκεται το δεύτερο, μικρότερο σπήλαιο. Τα τελευταία χρόνια τοποθετήθηκε στο άνοιγμα του σπηλαίου ξύλινη εξέδρα, για να διευκολύνονται οι προσκυνητές που ανεβαίνουν για να τιμήσουν τo μνήμα του αγίου, που γιορτάζεται εκεί δύο φορές το χρόνο στις 6 Δεκεμβρίου και στις 20 Μαΐου. Το μεγάλο σπήλαιο του Αγίου Νικολάου είναι ένα από τα σημαντικότερα μοναστήρια της Ελλάδας, που βρίσκονται μέσα σε σπήλαιο. Στο εσωτερικό του θα θαυμάσετε το λιθόκτιστο τέμπλο που χωρίζει το σπήλαιο σε ιερό και κυρίως ναό, ενώ 20

στο κέντρο του την παλιά στέρνα, που συγκέντρωνε τα νερά της βροχής. Και τα δύο σπήλαια είναι τοιχογραφημένα με τοιχογραφίες που αποτελούν σταθμό για την εξέλιξη της βυζαντινής τέχνης στο δυτικό στερεοελλαδίτικο χώρο. Τα δύο σπήλαια, το μικρό και το μεγάλο, κοσμούνται με υπέροχες τοιχογραφίες-βραχογραφίες, που χρονολογούνται από τον 10ο έως τον 13ο αιώνα. Οι τοιχογραφίες είναι της καππαδοκικής τεχνοτροπίας και φανερώνουν τη σύνδεση της Αιτωλίας και της Ακαρνανίας με την Καππαδοκία, τη Μικρά Ασία και την Κωνσταντινούπολη. Τους βυζαντινούς χρόνους το ιδιαίτερο αυτό μοναστήρι διέθετε βιβλιογραφικό εργαστήριο αντιγραφής κωδίκων (scriptorium) και μια πλούσια βιβλιοθήκη. Σήμερα, χειρόγραφα του Αγίου Νικολάου του Κρεμαστού σώζονται σε βιβλιοθήκες της Δυτικής Ευρώπης.

Αγία Παρασκευή Πέντε χιλιόμετρα από το νησί του Αιτωλικού, το παλιότερο ξωκλήσι της περιοχής, ο Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής υποδέχεται τους επισκέπτες του σε ένα όμορφο και γαλήνιο τοπίο. Σύμφωνα με την επιγραφή που βρίσκεται στην πρόσοψή του, χτίστηκε από τον Συνταγματάρχη Γιαννάκη Λουντερέκα, τον αδερφό του Αλέξανδρο και τον ιερομόναχο Μακάριο το 1698. Από τότε μέχρι σήμερα συντηρείται από τους κατοίκους του χωριού. Ο ναός είναι σταυρεπίστεγος με υπερυψωμένο οκταγωνικό τρούλο και στενά ορθογώνια παράθυρα στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Ο τρούλος του στηρίζεται σε τόξα και σφαιρικά τρίγωνα φερόμενα από τέσσερις τοίχους και σχηματίζουν ορθογώνιο στην κάτοψη. Ο ναός διαθέτει τρεις θύρες, στη βόρεια, στη δυτική και στη νότια πλευρά του και δύο παράθυρα που φωτίζουν το εσωτερικό του. Εξωτερικά του ναού υπάρχει ακόμα ένα χαμηλό υπόστεγο, στηριγμένο σε λιθόκτιστους πεσσούς, ενώ στη βόρεια πλευρά του ένα μικρό κελί που η πρόσοψή του βρίσκεται στην ίδια ευθεία με την πρόσοψη του ναού. Ακριβώς πίσω από το κελί θα δείτε ακόμα μια βαθιά δεξαμενή με μονόριχτο στέγα22

στρο στηριζόμενο σε τέσσερις χτιστούς πεσσούς. Ο ναός γιορτάζει στις 26 Ιουλίου και είναι αφιερωμένος στο Μοναστήρι της Παναγίας της «Μακριάς Ράχης».

Άγιος Νικόλαος Κούντουρος Αν θέλετε να δείτε υπέροχα τοπία, επισκεφθείτε το πανέμορφο, γραφικό εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου Κούντουρου, που βρίσκεται δυτικά του νησιού του Αιτωλικού. Ακολουθώντας μια σύντομη διαδρομή μέσα από την πόλη του Αιτωλικού, θα οδηγηθείτε σε μια μοναδικής ομορφιάς τοποθεσία, ιδανική για χαλάρωση και φωτογραφίες, καθώς μπροστά στα πόδια σας απλώνεται η πόλη του Αιτωλικού και η απέραντη λιμνοθάλασσα.

Ο Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου

Παναγία του Αιτωλικού ή Παναγία η Παζαρίτισσα. Ξανακτίστηκε μετά τους σεισμούς του 1965 στο ρυθμό της τρίκλιτης βασιλικής. Στα χρόνια της επανάστασης ήταν μικρό ναΐδριο, γνωστό από την περίφημη δίκη του οπλαρχηγού Γεώργιου Καραϊσκάκη που έγινε εκεί τον Απρίλιο του 1824. Σήμερα ο νέος ναός φημίζεται για τρία αξιόλογα καλλιτεχνικά έργα: το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 18ου αι., τον χρυσοκέντητο επιτάφιο επίσης του 18ου αι. και τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας (18ου αι.).

Ο μητροπολητικός ναός του Αιτωλικού είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και βρίσκεται στην κεντρική πλατεία. Στην περιοχή αυτή γινόταν παλαιότερα το παζάρι και οι ντόπιοι συχνά την αποκαλούν εκκλησία της Παναγίας, ή 23

Η εκκλησία της Αγίας Αγάθης Σταμνάς

Η εκκλησία των Ταξιαρχών Ακόμα μία ιστορική εκκλησία του Αιτωλικού είναι αυτή των Ταξιαρχών. Ο καινούργιος ναός των Ταξιαρχών χτίστηκε το 1930 στη θέση παλαιότερου, που σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες ήταν κτίσμα του 1610. Από τον παλαιότερο ναό διατηρήθηκε το τέμπλο που κοσμεί την καινούργια εκκλησία και το οποίο χρονολογείται από τους αρχαιολόγους στον 18ο αι. Το 1823, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Αιτωλικού από τους Τούρκους, και την ημέρα του εορτασμού της εκκλησίας, στις 8 Νοεμβρίου, μια τουρκική οβίδα, έπεσε στο κέντρο του Ναού, πέρασε τη στέγη και τρύπησε το έδαφος, από όπου άρχισε να αναβλύζει αμέσως πόσιμο νερό! Αυτό το νερό, ξεδίψασε τους αγωνιστές που άντεξαν την πολιορκία και κατόρθωσαν τελικά να απομακρύνουν τους Τούρκους. Σήμερα στον ιστορικό αυτό ναό μπορείτε να προσκυνήσετε το φημισμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο του και στον προαύλιο χώρο του να δείτε τον τάφο της κυρα-Bασιλικής, συντρόφου του Aλή πασά των Iωαννίνων. 24

Σε απόσταση 6,5 χιλιομέτρων από την παραλία Σταμνάς, επισκεφθείτε την εκκλησία της Αγίας Αγάθης με την υπέροχη θέα. Η εκκλησία χτίστηκε μετά την απελευθέρωση του έθνους από τον τουρκικό ζυγό. Λίγο ψηλότερα από το σημείο που βρίσκεται σήμερα ο ναός, υπήρχε το ερειπωμένο Βυζαντινό μοναστήρι «Ψηλή Παναγιά», όπου το 1824 ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, που βρίσκονταν στο Αιτωλικό, συγκάλεσε τους οπλαρχηγούς της Βορειοδυτικής Ελλάδας για να συζητήσουν την κατάσταση και να λάβουν αποφάσεις.

Ντολμάς Ακριβώς στην είσοδο της λιμνοθάλασσας του Αιτωλικού βρίσκεται ο περίφημος Ντολμάς. Πρόκειται για μια νησίδα στην οποία έγινε μεγάλη μάχη μεταξύ των Ελλήνων και του τουρκικού στρατού το Φεβρουάριο του 1826. Ο Ντολμάς μαζί με δύο άλλα νησάκια, την Κλείσοβα και το Βασιλάδι, αποτελούσαν μέρος της άμυνας του Μεσολογγίου, καθώς βοηθούσαν στον ανεφοδιασμό των πολιορκημένων του Μεσολογγίου στην παροχή βοήθειας στους τραυματισμένους. Στη νησίδα είχε οχυρωθεί ο οπλαρχηγός Γρηγόρης Λιακατάς, μαζί με 300 παλικάρια από το

Αιτωλικό. Δυστυχώς, όμως, στη μεγάλη μάχη της 28ης Φεβρουαρίου, ηττήθηκαν από τον οθωμανικό στρατό του Χουσεΐν. Η πτώση του Ντολμά, έφερε μοιραία 40 ημέρες αργότερα και την πτώση του Μεσολογγίου που οδήγησε στην απόφαση για την ηρωική έξοδο. Σήμερα, στη θέση Ντολμάς, μπορείτε να αποτίσετε φόρο τιμής στο μνημείο που είναι αφιερωμένο στους 300 πεσόντες εκείνης της μάχης.

Αξιοθέατα Πέτρινα Γεφύρια | Κτίριο Δημοτικού Σχολείου | Λαογραφικό Μουσείο | Μουσείο Χαρακτικής Τέχνης «Βάσω Κατράκη» | Πνευματικό Κέντρο «Ε. Καρβέλη»

Πέτρινα Γεφύρια Τα πέτρινα γεφύρια του Αιτωλικού, που οπωσδήποτε θα διασχίσετε για να βρεθείτε στην πανέμορφη νησιωτική πόλη, είναι από μόνα τους σημαντικά ιστορικά αξιοθέατα. Πρόκειται για δύο πολύτοξες γέφυρες που κατασκευάστηκαν το 19ο αιώνα και συγκεκριμένα μεταξύ του 1882-1885. Έχουν πλάτος 8 μ. και αποτελούν επεκτάσεις των αρχικών πέτρινων γεφυριών που είχαν κατασκευαστεί από το Δήμαρχο Κωνσταντάκη Κουρκουμελή, το 1848. Το ανατολικό γεφύρι αποτελείται από 32 καμάρες, ενώ το δυτικό από 26 καμάρες. Όλες οι καμάρες είναι κατασκευασμένες από λαξευτή πέτρα, ενώ το υπόλοιπο μέρος των γεφυριών από λίθους. Πάνω από τα τόξα, η γέφυρα κοσμείται με πέτρινη στέψη. Το 2002 τα γεφύρια αναγνωρίστηκαν ως «ιστορικά και διατηρητέα μνημεία που χρειάζονται ειδική κρατική προστασία, διότι παρουσιάζουν ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό και ιστορικό ενδιαφέρον. Αποτελούν αξιόλογο δείγμα τεχνικού έργου υποδομής του τέλους του 19ου αιώνα και είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τις μνήμες των κατοίκων της περιοχής». 26

Κτίριο Δημοτικού Σχολείου Αιτωλικού Πρόκειται για ένα πανέμορφο κτίριο που θα θαυμάσετε κατά τη βόλτα σας στο Αιτωλικό, καθώς αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα για τη μελέτη της ιστορίας της αρχιτεκτονικής. Το 1ο Δημοτικό Σχολείο Αιτωλικού χτίστηκε από δωρεά του Ανδρέα Συγγρού και αποτελεί ένα από τα ομορφότερα κτίρια της πόλης. Σήμερα στον προαύλιο χώρο του έχουν προστεθεί νέες αίθουσες και το σχολείο λειτουργεί κανονικά.

Μουσείο Χαρακτικής Τέχνης «Βάσω Κατράκη» Στη νοτιανατολική παραλία του Αιτωλικού βρίσκεται το μοναδικό μουσείο στην Ελλάδα και την Ευρώπη, αμιγώς Χαρακτικής Τέχνης «Βάσω Κατράκη». Εγκαινιάστηκε το 2006 και στεγάζεται σε ένα νεόκτιστο κτίριο με δύο μεγάλες αίθουσες και βοηθητικούς χώρους. Η μία αίθουσά του φιλοξενεί τη μόνιμη συλλογή του μουσείου. Εκεί μπορείτε να θαυμάσετε έργα, μήτρες και χαρακτικά της ελληνίδας χαράκτριας Βάσως Κατράκη – Λεονάρδου, η οποία έχει τιμηθεί με τέσσερα δι-

εθνή βραβεία: Μπιενάλε Αλεξάνδρειας, Λουγκάνο, Βενετίας και Λειψίας. Στην άλλη αίθουσα φιλοξενούνται έργα μεγάλων εικαστικών δημιουργών, ενώ το υπόγειο του κτηρίου έχει διαμορφωθεί κατάλληλα για να λειτουργήσει αργότερα Σχολή Χαρακτικής Τέχνης.

αντικείμενα καθημερινής χρήσης που αφορούν στο παλιό παραδοσιακό Αιτωλικιώτικο σπίτι. Στη δεύτερη, εργαλεία των ψαράδων, του αργαλειού και του εμπορίου και στην τρίτη τις τοπικές φορεσιές της περιοχής από την εποχή της επανάστασης μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα.

Λαογραφικό Μουσείο

Πνευματικό Κέντρο «Ε. Καρβέλη»

Σε καλαίσθητο ανακαινισμένο πέτρινο κτίριο, στην είσοδο του Αιτωλικού, που κάποτε λειτουργούσε ως ελαιοτριβείο, στεγάζεται σήμερα το Λαογραφικό Μουσείο του νησιού. Στις τρεις αίθουσές του μπορείτε να θαυμάσετε αντικείμενα από την καθημερινή ζωή των κατοίκων του Αιτωλικού και τον ντόπιο λαϊκό πολιτισμό, που προέρχονται από τους δύο προηγούμενους αιώνες. Συγκεκριμένα, στην πρώτη αίθουσα θα δείτε

Ακόμα μία στάση που επιβάλλεται να κάνετε, είναι στο Πνευματικό Κέντρο «Ευανθίας Καρβέλη», το οποίο έχει ενεργό ρόλο στα πολιτιστικά δρώμενα του τόπου, καθώς φιλοξενεί παραστάσεις και άλλου τύπου καλλιτεχνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Στον ίδιο χώρο λειτουργεί και η Δημοτική Βιβλιοθήκη του Αιτωλικού.

ΑΙΤΩΛΙΚΟ

Τοπικές γιορτές και σημαντικά πολιτιστικά δρώμενα

Οι γιορτές του Αιτωλικού είναι μοναδικές και προσφέρουν αξέχαστες εμπειρίες σε όσους επιλέξουν να συμμετέχουν σε αυτές.

Πανηγύρι Αγίας Αγάθης Αν θέλετε να μπείτε στους ρυθμούς της Επανάστασης του 1821, τότε πρέπει να βρεθείτε στο πανηγύρι της Αγίας Αγάθης. Είναι το πιο ξακουστό πανηγύρι της περιοχής, γνωστό σε όλη την Ελλάδα και διοργανώνεται κάθε χρόνο το τριήμερο 21-23 Αυγούστου. Όλοι οι Αιτωλικιώτες και Σταμνιώτες, αλλά και οι επισκέπτες της περιοχής, ζουν στο ρυθμό του νταουλιού και του ζουρνά σε μια μεγάλη γιορτή που διατηρεί αναλλοίωτη την παράδοση και τα έθιμα του τόπου. Πρόκειται για ένα πανηγύρι με μεγάλη εθνικοθρησκευτική σημασία και οι ρίζες του χρονολογούνται από το 1824, όταν στην περιοχή συνέβησαν πολλά και σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, συγκάλεσε τους οπλαρχηγούς της Βορειοδυτικής Ελλάδας, στην «Ψηλή Παναγιά», ένα ερειπωμένο βυζαντινό μοναστήρι στη δυτική πλαγιά του Ζυγού, για να αποφασίσουν για την πορεία τους και να λάβουν αποφάσεις κρίσιμες για την έκβαση της ελληνικής επανάστασης του 1821. Η συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στις 23 Αυγούστου είχε ως αποτέλεσμα τη Συνέλευση του Αιτωλικού 28

στις 17 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους στον ιερό ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Αιτωλικό. Η συνέλευση οδηγήθηκε σε αδιέξοδο καθώς υπήρξαν διαφωνίες και πολλές διαφορετικές απόψεις για τη συνέχιση του αγώνα. Τότε όμως έγινε μεγάλος σεισμός που συγκλόνισε την πόλη. Ο σεισμός ερμηνεύθηκε ως «σημείον Θεού» με αποτέλεσμα να ομονοήσουν όλοι για τη συνέχιση του αγώνα μπροστά στο εικόνισμα της Παναγίας. Προς ανάμνηση αυτού του γεγονότος, οι Αιτωλικιώτες μετά την απελευθέρωση του έθνους, ανέβηκαν στις 23 Αυγούστου στην «Ψηλή Παναγιά», φορώντας τα άρματά τους, και τέλεσαν λειτουργία για να τιμήσουν τη Χάρη Της. Καθώς τα χρόνια περνούσαν, η τελετή αυτή επαναλαμβάνονταν κάθε χρόνο, αλλά καθώς η τοποθεσία στην Ψηλή Παναγιά ήταν δύσβατη και το μοναστήρι ερειπωμένο, αποφασίστηκε η ανέγερση νέου ναού λίγο πιο κάτω. Καθιερώθηκε λοιπόν η τέλεση της γιορτής να γίνεται στο εκκλησάκι της Αγίας Αγάθης και το πανηγύρι πήρε το όνομά της. Ψυχή του πανηγυριού είναι οι Αρματωμένοι και οι Καβαλαραίοι. Αυτοί συμμετέχουν στο πανηγύρι σε μικρές παρέες

μέχρι 20 άτομα. Οι παρέες είναι οργανωμένες σύμφωνα με τα πρότυπα των κλέφτικων ομάδων του 1821 και η κάθε μία από αυτές έχει τον αρχηγό της, τον αποκαλούμενο καπετάνιο. Είναι ντυμένες όπως οι κλέφτες και οι αγωνιστές του ‘21. Φορούν φουστανέλα, χρυσοκέντητο γιλέκο, χρυσοκεντημένη σκούφια, τσαρούχια με γαντζούδια, κρεμούν ασημένιες παλάσκες, κιουστέκια και ασημοσουγιές και κουβαλούν καριοφίλια, κουμπούρες, μαχαίρια και γιαταγάνια. Αντίστοιχα, οι καβαλαραίοι, συμμετέχουν στο πανηγύρι, ιππεύοντας άλογα. Η προετοιμασία του πανηγυριού ξεκινά το δεκαπενταύγουστο. Τότε συγκροτούνται οι παρέες και οι πανηγυριστές βάζουν το «ρεφενέ», ένα χρηματικό ποσό που θα καλύψει τα έξοδα της παρέας, και ξεκινά το γλέντι με ζουρνάδες και νταούλια που διαρκεί ένα ολόκληρο εικοσιτετράωρο. Τις επόμενες μέρες και μέχρι τις 19 Αυγούστου, οι παρέες κάνουν τις τελικές ετοιμασίες και στις 20 Αυγούστου το βραδάκι, το πανηγύρι αρχίζει. Οι παρέες συγκεντρώνονται στα στέκια τους για ολονύχτιο γλέντι. Αυτή τη μέρα βάζουν στα τραπέζια τους τα ‘’αγκωνάρια‘’, όπως συνηθίζουν να αποκαλούν το γλυκό ριβανί. Την επόμενη μέρα από νωρίς το πρωί γίνεται το αρμάτωμα. Ο καπετάνιος συνοδευόμενος από τη ζυγιά πηγαίνει στα σπίτια των αρματωμένων και συγκεντρώνει την ομάδα του. Στη συνέχεια όλοι μαζί τρι-

γυρνούν στα σοκάκια και καταλήγουν στο στέκι τους για φαγητό. Το απόγευμα όλες οι ομάδες συναντιούνται στο ναό της Παναγιάς και αφού προσκυνήσουν, ανηφορίζουν για το εκκλησάκι της Αγίας Αγάθης. Εκεί γλεντούν μέχρι το μεσημέρι της 23ης Αυγούστου και το απόγευμα μαζεύονται στο Σταθμό Αιτωλικού. Από εκεί ξεκινά πομπή με πρώτους τους Αρματωμένους και μετά τους Καβαλαραίους, οι οποίοι κάνουν πανηγυρική είσοδο στο Αιτωλικό και αντίστοιχα στη Σταμνά. Στη συνέχεια στην κεντρική πλατεία ακολουθεί ο χορός των Αρματωμένων, που κρατά όλο το βράδυ με πλήθος κόσμου να τους καμαρώνει και να συμμετέχει στο γλέντι. Το γλέντι συνεχίζεται και το επόμενο βράδυ και τελειώνει με την καθιερωμένη Μπαντονάδα στα στενά του Αιτωλικού, όπου οι Αρματωμένοι και οι Καβαλαραίοι χαιρετιούνται, ανταλλάσουν ευχές και όλοι μαζί τραγουδούν: «Σου αφήνω την καληνυχτιά, Αγι’- Αγάθη μου γλυκιά. Ρίχνω και μια κουμπουριά, κάτω τ’ άρματα.» Το πανηγύρι της Αγίας Αγάθης είναι μαζί με αυτό του Αϊ-Συμιού του Μεσολογγίου δύο από τα μεγαλύτερα λεβεντοπανήγυρα της Αιτωλίας.

ΓΙΟΡΤΗ ΨΑΡΙΟΥ

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Το τελευταίο Σάββατο του Σεπτεμβρίου γευτείτε φρέσκα ψάρια και καλό κρασί στη «Γιορτή ψαριού» στο Αιτωλικό που διοργανώνεται κάθε χρόνο και έχει στόχο την ανάδειξη της πολιτιστικής ταυτότητας, αλλά και την παραγωγή της περιοχής. Μουσική, γλέντι, κρασί και φυσικά φρέσκα ψάρια από τη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού και του Μεσολογγίου, απολαμβάνουν σε αφθονία ντόπιοι αλλά και επισκέπτες από όλη την Ελλάδα που συρρέουν στο Αιτωλικό. Από νωρίς το πρωί στρώνονται τραπέζια και στήνονται ψησταριές και πάγκοι που προσφέρουν στους επισκέπτες φρεσκοψημένα ψάρια, σαλάτα, ελιές της περιοχής, ψωμί και κρασί. Με συνοδεία παραδοσιακής μουσικής και χορού η γιορτή μετατρέπεται σε ένα μεγάλο γλέντι που συμμετέχει όλη η πόλη!

Η υπέροχη φύση του Αιτωλικού, με την απέραντη λιμνοθάλασσα και το ήπιο ανάγλυφο αποτελεί ιδανικό προορισμό για όσους αναζητούν ηρεμία, ξεκούραση και επαφή με τη φύση. Πεζοπορία, κωπηλασία, βόλτες με ποδήλατα ή με άλογα στη φύση, δίπλα στη λιμνοθάλασσα και θαλάσσια σπορ αποτελούν κάποιες από τις δραστηριότητες που μπορείτε να απολαύσετε μακριά από τη φασαρία και το άγχος των πόλεων.

ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΑΙΤΩΛΙΚΟΥ Δημοτική Ενότητα Αιτωλικού: 2632360219 Α.Τ. Αιτωλικού: 263203333 & 26320 22100

Υποθηκοφυλάκειο: 26320 23290

Κέντρο Υγείας Αιτωλικού: 2632022722 & 26320 22222

ΟΤΕ: 26320 22499

Ειρηνοδικείο: 26320 22977

Εθνικό Στάδιο: 26320 23567

ΚΤΕΛ: 26320 22227 ΕΛΤΑ: 26320 23122

Προσωπικότητες της περιοχής Χαρίλαος Τρικούπης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1832-1896) | Σπυρίδων Τρικούπης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1788-1873) | Ζηνόβιος-Ζαφείριος Βάλβης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1800-1886) | Δημήτριος Βάλβης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1814-1892) | Επαμεινώνδας Δεληγεώργης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1829-1879) | Κωστής Παλαμάς, ποιητής (1859-1943) | Μιλτιάδης Μαλακάσης, ποιητής (1869-1943) Γεώργιος Δροσίνης, ποιητής/πεζογράφος (1859-1951) | Ο Επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ (1776-1826), κληρικός, Φιλικός και αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 | Αθανάσιος Ραζή – Κότσικας, αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 (1798 – 1826)

ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ

Χτισμένο στο επίπεδο της θάλασσας, χωρίς απότομες πλαγιές ή βουνοκορφές, αλλά με κυρίαρχο το υδάτινο στοιχείο το όμορφο Μεσολόγγι, η Ιερά πόλις όπως λέγεται, είναι η έδρα του Νομού Αιτωλοακαρνανίας και του ομώνυμου δήμου. Καμία άλλη πόλη της Ελλάδας δεν έχει ταυτιστεί περισσότερο με την Επανάσταση του 1821. Περπατώντας μέσα από κεντρικούς δρόμους της γεωμετρικά χτισμένης πόλης, θα θαυμάσετε μνημεία και ιστορικά κτίρια, όπως την πύλη της Εξόδου, το τείχος, τον κήπο των Ηρώων, που αποτελούν ορισμένα μόνο από τα τεκμήρια του ρόλου που διαδραμάτισε στον αγώνα της ανεξαρτησίας. Φυσικά, δεν είναι μόνο αυτά που ξεχωρίζουν και που θα κεντρίσουν το ενδιαφέρον σας. Παλιά όμορφα σπίτια, επιβλητικά αρχοντικά και μικρότερα αριστουργήματα της αρχιτεκτονικής, γραφικά καφενεδάκια και μεζεδοπωλεία με μοναδικές τοπικές λιχουδιές, όπως το ξακουστό αυγοτάραχο και οι ψαρομεζέδες, δημιουργούν μια όμορφη εικόνα που θα σας γοητεύσει. Πόλη των γραμμάτων και των τεχνών το Μεσολόγγι ανέδειξε πολλούς καλλιτέχνες, όπως τον Παλαμά, τον Μαλακάση, το Δροσίνη και άλλους, αλλά και σπουδαίους πολιτικούς που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στη νεότερη ιστορία, όπως τους Χαρίλαο και Σπυρίδων Τρικούπη, τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, το Δημήτριο και Ζηνόβιο 36

Βάλβη. Εδώ λειτούργησε το πρώτο Πρωτοδικείο, το πρώτο Δικαστήριο της χώρας, γνωστό ως Πρωτόκλητο Δικαστήριο Δυτικής Ελλάδας. Μπροστά του απλώνεται η απέραντη λιμνοθάλασσα. Ένας τεράστιος, ήρεμος υδάτινος όγκος που διακόπτεται από κουκίδες που είναι είτε ψαροκαλύβες - οι παραδοσιακές πελάδες -, είτε βάρκες - οι λεγόμενες από τους ντόπιους «γαΐτες» -, ή πανέμορφα φλαμίνγκο. Απολαύστε το υπέροχο, χρυσοπόρφυρο ηλιοβασίλεμα και γεμίστε με εικόνες που θα σας μείνουν αξέχαστες. Ο Φορέας Διαχείρισης της Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου, που βρίσκεται στα ανατολικά γεφύρια του Αιτωλικού, θα σας δώσει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για να δείτε και να αποκαλύψετε όλα τα υπέροχα μυστικά του υγρού αυτού γίγαντα. Αφεθείτε στην απέριττη γοητεία του Μεσολογγίου και ανακαλύψτε τις ομορφιές μιας σύγχρονης, «ζωντανής» πόλης, που συνδυάζει την ιστορία με τον πολιτισμό, το χθες με το σήμερα!

ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ

Φυσικό Περιβάλλον Η λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου, κυρίαρχη στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής, δημιουργεί ένα ξεχωριστό σκηνικό για τον επισκέπτη με τα ήσυχα και ήρεμα νερά της, τα νησάκια, τις καλύβες των ψαράδων και τα περιφραγμένα ψαροχώραφα, γνωστά και ως διβάρια. Ο υγρός αυτός γίγαντας, έκτασης 150.000 στρεμμάτων, δημιουργήθηκε πριν από 10.000 χρόνια από τις φερτές ύλες του Εύηνου και του Αχελώου, που ενώθηκαν με 38

τα νερά της θάλασσας. Μαζί με το δέλτα των ποταμών Αχελώου και Εύηνου, η λιμνοθάλασσα αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους υγροβιότοπους της Μεσογείου. Είναι μια αβαθής και πλατιά λιμνοθάλασσα, η οποία προς βορρά επικοινωνεί µε τη μικρότερη αλλά βαθύτερη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού. Λόγω της πλούσιας ορνιθοπανίδας και ιχθυοπανίδας της συγκαταλέγεται στους 11 διεθνούς σημασίας υγροβιότοπους της Συνθήκης Ραμσάρ και στο δίκτυο «Natura 2000». Δεκάδες είδη πουλιών σε εκπληκτικούς σχηματισμούς, πετούν πάνω από τα νερά της, προσφέροντας ένα θαυμάσιο θέαμα. Στις όχθες της και στη γύρω περιοχή ζουν περίπου 200 είδη που-

λιών, από τα οποία 70 σπάνια ή απειλούμενα προς εξαφάνιση. Τα ρηχά νερά της ευνοούν τη βλάστηση στις όχθες της, προσφέροντας τροφή σε πάπιες, βουτηχτές, τσικνιάδες, κορμοράνους, γλάρους και άλλα είδη πουλιών, ενώ πολύ συχνά τα νερά της, όπου ζουν μεταξύ άλλων κέφαλοι, λαβράκια, τσιπούρες και χέλια, επισκέπτονται αρπακτικά πτηνά, όπως ο ψαλιδιάρης και βασιλαετός. Ξεχωριστό θέαμα στην περιοχή προσφέρουν και οι αλυκές. Τεράστιοι ασημόλευκοι όγκοι, υψώνονται δίπλα στο νερό, δημιουργώντας ένα τοπίο μυστηριακό. «Χιονισμένα» βουνά, πλάι στο νερό!

Σπουδαία ιστορικά γεγονότα

Ορλωφικά, 1770 | Πρώτη Πολιορκία,1822 | Δεύτερη Πολιορκία, 1823 | Τρίτη Πολιορκία, 1825 | Ηρωική Έξοδος, 1826

ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ

Ιστορία Σύμφωνα με ιστορικές πηγές το όνομα Μεσολόγγι προέρχεται από την ένωση των δύο ιταλικών λέξεων, Μezzo/messo και langi, το οποίο σημαίνει «ένα μέρος ανάμεσα σε λίμνες» ή «ένα μέρος που περιβάλλεται από λίμνες». Πρώτοι οικιστές της πόλης, φέρονται να είναι Δαλματοί πειρατές, που βρήκαν ασφαλές καταφύγιο στη λιμνοθάλασσα αλλά και άφθονη τροφή λόγω των ψαριών. Κατοικούσαν σε καλύβες που στηρίζονταν σε πασσάλους πάνω από την επιφάνεια του νερού. Το Μεσολόγγι γίνεται για πρώτη φορά γνωστό το 1571. Τα επόμενα χρόνια χάρη στο θαλάσσιο εμπόριο με τη Ζάκυνθο και την Κεφαλονιά γίνεται ονομαστό και αποκτά πλούτο και δύναμη. Εκείνη την περίοδο γνωρίζει και πνευματική άνθηση, καθώς ιδρύεται από τον Παναγιώτη Παλαμά, η Παλαμαϊκή Σχολή ή Ακαδημία, που αποτέλεσε πνευματικό κέντρο για όλη την Ελλάδα. Η ακμάζουσα πορεία του Μεσολογγίου ανακόπτεται με τα Ορλωφικά, το 1770, όταν ο στόλος του Μεσολογγίου καταστράφηκε, η πόλη πυρπολήθηκε και οι κάτοικοι την εγκατέλειψαν και κατέφυγαν στα Επτάνησα. Μετά τη λήξη των εχθροπραξιών, οι κάτοικοι επέστρεψαν, ξαναέχτισαν την πόλη τους και επανίδρυσαν το στόλο τους. Ο στόλος δοκιμάστηκε εκ νέου στα χρόνια του Αλί Πασά, όταν αυτός απέσπασε το Μεσολόγγι από το σαντζάκι της Εύβοιας και το πήρε στη δική του δικαιοδοσία. Οι κάτοικοι του Μεσολογγίου επαναστάτησαν ξανά στις 20 Μαΐου του 1821 και ήταν μία από τις κύριες Ελληνικές δυνάμεις στον απελευθερωτικό αγώνα. Αντιστάθηκαν στις επιθέσεις της Οθωμανικής αυτοκρατορίας το 1822 στην πρώτη πολιορκία και το 1823 στη δεύτερη πολιορκία. 40

Η τρίτη επίθεση ξεκίνησε στις 15 Απριλίου του 1825 από τον Κιουταχή, που το απέκλεισε από στεριά και από θάλασσα. Ο Μιαούλης κατόρθωσε να σπάσει τον κλοιό τους και έφερε τρόφιμα και πολεμοφόδια στους πολιορκημένους. Τότε ο Σουλτάνος απογοητευμένος από τον Κιουταχή έστειλε και τον Ιμπραήμ και το Φεβρουάριο του ίδιου έτους έκανε γενική έφοδο που όμως και αυτή απέτυχε. Μετά και από αυτήν την αποτυχία οι δυο πασάδες από στεριά κι ο Γιουσούφ από τη θάλασσα ένωσαν τις δυνάμεις τους. Ο μεγαλύτερος εχθρός όμως των Μεσολογγιτών αποδείχτηκε η πείνα, αποτέλεσμα του αποκλεισμού. Όταν κατάλαβαν ότι δεν είχαν άλλη διέξοδο, αποφάσισαν να κάνουν την ηρωική Έξοδο, το βράδυ του Λαζάρου, στις 10 Απριλίου 1826. Δυστυχώς το σχέδιό τους μαθεύτηκε στον εχθρό και λιγοστοί ήταν αυτοί που κατόρθωσαν να σωθούν, φτάνοντας στον Αϊ - Συμιό. Ο τραγικός επίλογος της εξόδου γράφτηκε από τον Χρήστο Καψάλη, που έβαλε φωτιά στην μπαρουταποθήκη κι ανατινάχτηκε μαζί με όλους τους λαβωμένους, τους γέρους, τις μανάδες και τα παιδιά, που δεν μπόρεσαν να βγουν με τους άλλους. Αυτή η ηρωική έξοδος άλλαξε την πολιτική σκηνή του τότε κόσμου και επέδρασε θετικά στην εξέλιξη του ελληνικού αγώνα. Για τα επόμενα τρία περίπου χρόνια, το Μεσολόγγι παρέμεινε υπό την τουρκική κυριαρχία. Στις 2 Μαΐου του 1829, παραδόθηκε με συνθήκη στο νέο ελληνικό κράτος.

ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ

Αρχαιολογικοί Χώροι

Ξεκινήστε την αρχαιολογική περιήγησή σας από την Αρχαία Καλυδώνα. Ήταν μία από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαίας Αιτωλίας και απλώνονταν σε δύο γειτονικούς λόφους, κοντά στο Ευηνοχώρι, στην περιοχή «Κούρταγα», σε στρατηγικό σημείο για τον έλεγχο των χερσαίων περασμάτων. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η πόλη ιδρύθηκε από τον Καλύδωνα, γιο του γενεάρχη της Αιτωλίας, Αιτωλού και της Προνόης. Η περιοχή είναι γνωστή και από το μύθο της αρχαιότητας, του Καλυδώνιου Κάπρου. Τον κάπρο έστειλε η θεά Άρτεμις ως τιμωρία του βασιλιά Οινέα, 42

επειδή δεν της πρόσφερε θυσίες. Συγκεντρώθηκαν πολλοί ήρωες της εποχής για να εξοντώσουν τον κάπρο, όμως αυτός που τελικά τα κατάφερε ήταν ο Μελέαγρος, γιος του βασιλιά της Καλυδώνας Οινέα, με τη βοήθεια της Αταλάντης, την οποία στη συνέχεια ερωτεύτηκε παράφορα. Η πρώτη αναφορά της Καλυδώνας έγινε από τον Όμηρο, καθώς τη μνημονεύει ως μία από τις πέντε πόλεις που πήραν μέρος στην Τρωική Εκστρατεία. Όπως μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα, η περιοχή κατοικήθηκε από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού και συνεχίστηκε σε όλη την εποχή του Χαλκού αλλά και στους επόμενους αιώνες. Στους Πελοποννησιακούς πολέμους, η Καλυδώνα διατήρησε την αυτονομία της, αλλά μετά το τέλος τους πέρασε στα χέρια των Αχαιών και στη συνέχεια των Σπαρτιατών. Στη διάρκεια του πολέμου των Αιτωλών με τους Μακεδόνες, η πόλη καταστράφηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄. Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αύγουστος, μετά την ίδρυση της Νικόπολης, υποχρέωσε τους κατοί-

κους της Καλυδώνας να μετακομίσουν. Όλοι οι καλλιτεχνικοί θησαυροί της πόλης μεταφέρθηκαν στην Πάτρα. Η πόλη των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων ήταν οχυρωμένη με περίβολο που περιέκλειε διαδοχικούς λόφους. Στο βορειότερο τμήμα της υπήρχε η ακρόπολη, ενώ η κύρια πύλη της βρισκόταν στο νότιο τείχος. Πολλά και σημαντικά κτίρια έχουν ανασκαφεί έξω από τα τείχη στο δυτικό τμήμα της πόλης, όπως το Λάφριο ή Λαφριαίο, αφιερωμένο στην προστάτιδα θεά της πόλης τη Λαφρία Άρτεμη και τον αδελφό της Απόλλωνα αλλά και το Ηρώο. Το Λάφριο ήταν το δεύτερο σπουδαιότερο ιερό μετά από αυτό του Θέρμου. Τα σημαντικότερα μνημεία του ήταν οι δύο ναοί, ένας μεγαλύτερος και ένας μικρότερος, αφιερωμένοι στην Άρτεμη και τον Απόλλωνα αντίστοιχα, η στοά και οι θησαυροί. Οι πρώτοι ναοί του 7ου π.Χ. αιώνα ήταν ξύλινοι. Με το πέρασμα των χρόνων όμως επισκευάστηκαν και επεκτάθηκαν για να πάρουν την τελική τους μορφή περίπου το 400 π.Χ. Εκείνη την περίοδο ο ναός της Αρτέμιδος, που ήταν και ο μεγαλύτερος, ήταν κατασκευασμένος από λίθους,

δωρικός, περίπτερος εξάστυλος με 13 κίονες στις μακριές πλευρές του. Στο εσωτερικό του φυλάσσονταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς του 460 π.Χ. Σύμφωνα με τον Παυσανία η λατρεία της θεάς περιελάμβανε ολόκαυστες θυσίες, δηλαδή θυσίες ζώων που τα έριχναν ζωντανά στη φωτιά. Το «Ηρώο της Καλυδώνας» βρίσκεται ανατολικά της ιεράς οδού και είναι ένα μεγάλο, τετράπλευρο κτίριο με μια κεντρική αυλή και μικρά δωμάτια στη βόρεια και ανατολική πλευρά του. Στο λατρευτικό δωμάτιο, το πιο σημαντικό του ηρώου, υπήρχε ταφική κρύπτη, που είχε τη μορφή μακεδονικού τάφου. Το ταφικό αυτό μνημείο είχε κτιστεί προς τιμήν ενός επιφανούς πολίτη της Καλυδώνας, του Λέοντα, που λατρεύτηκε ως ήρωας. Επίσης στο λατρευτικό δωμάτιο βρέθηκαν έντεκα προτομές θεών και ηρώων (Μελέαγρος, Ηρακλής, Έρωτας, Δίας, Αφροδίτη armata κ.α.) Τέλος, το θέατρο της αρχαίας Καλυδώνας βρισκόταν κοντά στη σημερινή εθνική οδό και είχε σειρές εδωλίων διατεταγμένες σε σχήμα Π.

Παλαιά και Νέα Πλευρώνα Η Παλαιά Πλευρώνα βρίσκεται κοντά στο σημερινό οικισμό Νέων Υδραγωγείων του Δήμου Ι.Π. Μεσολογγίου. Μαζί με την Καλυδώνα αποτελούσαν δύο από τις ομορφότερες και πιο ένδοξες πόλεις της Αιτωλίας. Η Παλαιά Πλευρώνα αναφέρεται στον Όμηρο στον κατάλογο των ελληνικών πλοίων, που συμμετείχαν στην εκστρατεία κατά των Τρώων μαζί με άλλες τέσσερις αιτωλικές πόλεις, την Καλυδώνα, τη Χαλκίδα, την Ώλενο και την Πυλήνη. Το όνομα της πόλης συναντάται και σε πήλινες πινακίδες της Γραμμικής Β γραφής, γεγονός που αποδεικνύει την ύπαρξη και την ακμή της κατά τη μυκηναϊκή περίοδο. Η πόλη καταστράφηκε το 233 π.Χ από τον Δημήτριο Β’. Αμέσως μετά χτίστηκε η Νέα Πλευρώνα στη θέση που σήμερα ονομάζεται «Κάστρο της Κυρά-Ρήνης». Βρίσκεται περίπου 5 χλμ. βορειοδυτικά του Μεσολογγίου και επεκτείνεται σε δύο λόφους στους νότιους πρόποδες του Αράκυνθου. Η θέση της πόλης ήταν στρατηγική καθώς έλεγχε τα χερσαία περάσματα που συνέδεαν τη Νότια Ελλάδα με την Ήπειρο, αλλά και τα θαλάσσια μεταξύ των Ιονίων νήσων και της Δυτικής Ελλάδας. 44

Στον εντυπωσιακό αυτό αρχαιολογικό χώρο, θα θαυμάσετε τα ψηλά τείχη που περιέκλειναν την πόλη, μια τεράστια δεξαμενή με πέτρινα και φυσικά τοιχώματα ύψους 6μ, μέρος από την αγορά, την αρχαία οδό και ένα υπέροχο αρχαίο θέατρο με πανοραμική θέα προς τη λιμνοθάλασσα, δυτικά του Μεσολογγίου. Η πόλη διέθετε και λιμάνι, στη θέση «Σκαλί» Μεσολογγίου, το οποίο προστατεύονταν επίσης από το τείχος που κατέβαινε από την ακρόπολη. Σήμερα είναι ακόμα ορατοί οι κάβοι που έδεναν τα πλοία.

ΑΛΙΚΥΡΝΑ Μεταξύ Καλυδώνας και Πλευρώνας, κοντά στον οικισμό Άγιος Θωμάς, εντοπίζονται τα ερείπια μιας ακόμα αρχαίας πόλης, που οι μελετητές τα ταυτίζουν με αυτά της Αλίκυρνας. Από την αρχαία αυτή πόλη θα δείτε τμήματα του τείχους της που σώζονται μέχρι σήμερα και εντός των τειχών τα θεμέλια ενός μεγάλου κτηρίου. Τα κτίρια της πόλης περιβάλλονταν από ένα ξεχωριστό τείχος, που εκτεινόταν μέχρι την

πεδιάδα και γύρω από την ακρόπολη. Στην περιοχή έχουν ερευνηθεί επίσης, τάφοι των γεωμετρικών και ελληνιστικών χρόνων, τμήμα αρχαίου αγωγού αποχέτευσης και τμήμα χαλικόστρωτου δαπέδου αρχαίας κατοικίας.

ΡΩΜΑΪΚΕΣ ΘΕΡΜΕΣ ΑΓ. ΘΩΜΑ Οι ρωμαϊκές θέρμες του Αγ. Θωμά, αποτελούν το σημαντικότερο αρχαιολογικό αξιοθέατο της περιοχής. Θα τις συναντήσετε σε απόσταση μόλις 2 χιλιομέτρων από το Μεσολόγγι στην εθνική οδό Αντιρρίου-Ιωαννίνων και στην Α-ΒΑ έξοδο της πόλης του Μεσολογγίου. Οι θέρμες είναι γνωστές από το 19ο αιώνα και μνημονεύονται από τον Άγγλο περιηγητή W.M. Leake. Η πολυτελής διαμόρφωσή τους υποδηλώνει ότι πρόκειται για μεγάλο λουτρό δημόσιου

χαρακτήρα. Από το λουτρό έχουν ταυτιστεί μια μεγάλη ορθογώνια δεξαμενή για ψυχρό λουτρό, επενδεδυμένη με υδραυλικό κονίαμα και με πολύχρωμες μαρμάρινες πλάκες στον πυθμένα, ένας κεντρικός χώρος με τέσσερις κτιστούς κυλινδρικούς λουτήρες για χλιαρό λουτρό και μια σειρά από μικρούς χώρους με λουτήρες για το θερμό λουτρό. Επίσης, ένας ακόμα χώρος έχει ταυτιστεί με αποδυτήριο και ένας με το δωμάτιο που γινόταν η εφίδρωση. Η τροφοδοσία των λουτρών γινόταν από δύο μεγάλες κτιστές δεξαμενές. Τα λουτρά καταστράφηκαν το 551 μ.Χ. από ένα μεγάλο σεισμό που έπληξε την περιοχή. Αργότερα ο χώρος χρησιμοποιήθηκε πιθανότητα ως χριστιανικό νεκροταφείο.

ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ

Βυζαντινά μνημεία και Ιστορικά Αξιοθέατα Γνωρίστε την ιστορία του τόπου μέσα από σπουδαία μνημεία ιστορικού, θρησκευτικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος και ανακαλύψτε το σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισε το Μεσολόγγι στο πέρασμα του χρόνου.

Ιερά Μονή Παναγίας Ελεούσης (Κλεισούρα) Αφήνοντας πίσω σας το Μεσολόγγι και φτάνοντας στο 20ο χιλιόμετρο Εθνικής οδού Μεσολογγίου – Αγρινίου, σκαρφαλωμένη πάνω στο βουνό, στα περίφημα στενά της Κλεισούρας, θα τραβήξει την προσοχή σας η Μονή της Ζωοδόχου Πηγής Ελεούσης. Πρόκειται για μια ιστορική μονή που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη νεότερη ιστορία του τόπου. Σύμφωνα με την παράδοση η πρώτη εκκλησία χτίστηκε σε ένα δύσβατο σημείο, πάνω από το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής στο χωριό Χρυσοβέργι, που είχε κρυφτεί ένας Έλληνας για να αποφύγει την οργή των κατακτητών, επειδή σκότωσε έναν Τούρκο. Εκεί, πάλι σύμφωνα με την παράδοση, φιλοξενήθηκε και ο εθναπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός, όπου είπε ότι κάποτε θα γίνει ένα μεγάλο προσκύνημα. Ακόμα συνδεδεμένος με την Ελεούσα είναι και ο κυνηγός του Ομέρ Βρυώνη, Γιάννης Γούναρης, ο οποίος όταν έμαθε για την επίθεση του Ομέρ Βρυώνη κατά του Μεσολογγίου, προτίμησε να θυσιάσει την οικογένειά του και να σώσει τους κατοίκους της πόλης. 46

Αργότερα ο βασιλιάς Όθωνας, μετά από παράκληση του Γούναρη, παραχώρησε όλη την περιοχή από την είσοδο ως την έξοδο της Κλεισούρας, στο μοναστήρι. Για το λόγο αυτό ο Μητροπολίτης Θεόκλητος έστησε προτομή του Γιάννη Γούναρη στη Μονή, ενώ η Συνομοσπονδία Κυνηγών πανηγυρίζει και τιμά τον ήρωα αυτόν κάθε τρίτη Κυριακή του Ιουνίου. Κατά την ανακαίνιση του ναού, το 1997, βρέθηκαν τα οστά του Γούναρη στα θεμέλια του ναού και τάφηκαν κοντά στην προτομή του. Στο μοναστήρι έγινε μοναχός ο Πανάρετος Παλαμάς, ο οποίος έχτισε μαντρότοιχο, κατασκεύασε κλίμακα και απαγόρευσε τη βοσκή στους χώρους της μονής. Ο Χαρίλαος Τρικούπης επισκέφθηκε και αυτός το μοναστήρι και χρηματοδότησε την κατασκευή στέρνας για τη συγκέντρωση του βρόχινου νερού. Το 1973 όλη η περιοχή ανακηρύχθηκε ιστορική με φυσικό κάλλος και προστατεύεται από όλες τις Δημόσιες Αρχές.

Ιερά Μονή Αγίου Συμεών Ακόμα ένα γραφικό μοναστήρι, σε κοντινή απόσταση από το Μεσολόγγι, στη γραφική πλαγιά του Ζυγού, είναι αυτό του Αϊ - Συμιού, που χτίστηκε το 1740 και ήταν καταφύγιο των κλεφτών του Αράκυνθου. Στην έξοδο της φρουράς του Μεσολογγίου, το μοναστήρι είχε οριστεί ως τόπος συνάντησης των μαχητών που θα βοηθούσαν τους «Εξοδίτες». Με την αλλαγή όμως της Ελληνικής ηγεσίας, το σχέδιο άλλαξε και ως αποτέλεσμα οι «Εξοδίτες» έφτασαν χωρίς καμιά βοήθεια στο μοναστήρι και σφαγιάστηκαν από τις στρατιές των Ιμπραήμ και Κιουταχή. Το μοναστήρι καταστράφηκε ολοσχερώς και ξαναχτίστηκε το 1836 από τον αρχιμανδρίτη Ιωαννίκιο Αγγελέτο. Από τότε κάθε χρόνο στη γιορτή της Υπαπαντής, στις 2 Φεβρουαρίου, πανηγυριστές «αρματωμένοι» και «καβαλαραίοι» συγκεντρώνονται στο μοναστήρι, αποτιόντας φόρο τιμής. Στο πανέμορφο τοπίο του μοναστηριού με τα πλατάνια και τα πεύκα, θα προσκυνήσετε το Βυζαντινό εκκλησάκι και θα θαυμάσετε τα κελιά του, τον ξενώνα των Πανηγυριστών και το με48

γάλο λευκό σταυρό που υψώθηκε εις μνήμη των πεσόντων αγωνιστών. Το μοναστήρι ανακαινίστηκε στα 1973 με δαπάνες της Ι. Μητροπόλεως Αιτωλοακαρνανίας.

Αϊ - Σώστης Στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου, επιβάλλεται μια επίσκεψη στο μικρό ακατοίκητο νησάκι του Αϊ - Σώστη. Οφείλει την ονομασία του στο ομώνυμο εκκλησάκι, που γιορτάζει στις 7 Σεπτεμβρίου. Οι κάτοικοι της περιοχής έχτισαν το εκκλησάκι το 1860 στο Βασιλάδι, που έχει μεγάλη ιστορική σημασία για την περιοχή, καθώς έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην Έξοδο του Μεσολογγίου αλλά και στα Ορλωφικά. Στον Αϊ - Σώστη έγινε η μεγάλη μάχη στις 25 Μαρτίου 1826 μεταξύ του Τουρκικού και του Μεσολογγίτικου στόλου με ναύαρχο τον Ανδρέα Μιαούλη, λίγο πριν από την έξοδο στις 10 Απριλίου 1826. Στο νησάκι του Αγίου θα σας εντυπωσιάσει ο πέτρινος φάρος που έχει 12 μέτρα ύψος και κατασκευάστηκε το 1859, καθώς επίσης και το παλιό

Τελωνείο. Ο Αϊ - Σώστης είναι προστάτης της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου.

Παναγιά Λεσινιώτισσα Λίγο έξω από το χωριό του Λεσινίου, σε έναν απέραντο κάμπο δεσπόζει η ιστορική μονή της Παναγίας της Λεσινιώτισσας. Σε παλαιότερους χρόνους ο τόπος ήταν πλημμυρισμένος από έλη και η πρόσβαση προς το χώρο του μοναστηριού ήταν περιορισμένη. Τον καιρό της Επανάστασης του 1821 η επικοινωνία με το μοναστήρι ήταν εφικτή με πλοιάριο που έπλεε σε τεχνητό αύλακα που έφτανε ως τη θάλασσα. Το μοναστήρι ιδρύθηκε το 1595. Σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα της Παναγίας παρουσιάστηκε με θαυμαστό τρόπο σε κάποιους κατοίκους στις 23 Αυγούστου του 1593 και «υπέδειξε» τη θέση που ήθελε για την κατοικία της! Αρχικά οι κάτοικοι έχτισαν ένα λιθόκτιστο εικονοστάσι και το 1595 την πρώτη εκκλησία. Το Μοναστήρι της Παναγίας της Λεσινιώτισσας διέθετε μεγάλη περιουσία, πολλά λιοστάσια, ελαιοτριβείο, καλλιεργήσιμες εκτάσεις καθώς και κοπάδια από ζώα.

Κατά την Επανάσταση υπήρξε καταφύγιο των κυνηγημένων κατοίκων της περιοχής καθώς και των κλεφτών και αρματολών. Είναι γνωστό πως το 1823 συγκεντρώθηκαν πολλοί κάτοικοι των γύρω περιοχών στις νησίδες του Λεσινίου, και κυρίως στο μοναστήρι της Παναγίας, και απέκρουσαν πολλές φορές επιθέσεις των Τούρκων. Σε μία μάλιστα κυρίευσαν τρία κανόνια. Στην ανατολική πλευρά μπορείτε να θαυμάσετε κάποια από τα κανόνια που σώζονται από τότε. Ένα από αυτά βρίσκεται σήμερα στην είσοδο του μοναστηριού. Η περιοχή όπου βρίσκεται το μοναστήρι ήταν προστατευμένη από κάστρο. Η εκκλησία του και τα κελιά του χτίστηκαν το 1595, ενώ ανακαινίστηκαν το 1761 και 1783. Σήμερα στο μοναστήρι μπορείτε να προσκυνήσετε τη φορητή εικόνα της Θεοτόκου του 1709, την εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου του 1800, ενώ στο εικονοστάσι την εικόνα της Παναγίας που κρατά στην αγκαλιά της το Χριστό, που στο δεξί Του χέρι, κρατά σφαίρα με σταυρό. Το μοναστήρι γιορτάζει στις 23 Αυγούστου, στην εορτή της απόδοσης της Κοίμησης της Θεοτόκου.

στον 8ο ή 9ο αι. Κατά την επίσκεψή σας στο ναό, που αποτελεί συνδετικό κρίκο ανάμεσα στις παλαιοχριστιανικές βασιλικές και στις βασιλικές της μεσοβυζαντινής περιόδου, θαυμάστε στην κόγχη του Ιερού την Πλατυτέρα ανάμεσα σε δύο ολόσωμους αρχαγγέλους με αυτοκρατορικές στολές που κρατούν σφαίρα. Εντυπωσιακά είναι επίσης ορισμένα μικρά τμήματα του ψηφιδωτού δαπέδου του ναού με διακόσμηση παλαιοχριστιανικής εποχής. Ο ναός διαθέτει ακόμα όμορφες τοιχογραφίες από τον 12ο και 13ο αιώνα.

Η πανέμορφη «Φοινικιά» Επισκοπή Μάστρου Η επισκοπή Μάστρου, που τιμάται στο όνομα του Αγίου Ιωάννη του «Ριγανά», βρίσκεται νότια του χωριού Μάστρου σε ένα χαμηλό λόφο και σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη εδώ πρέπει να ήταν η έδρα του επισκόπου Αχελώου. Η αρχιτεκτονική της και οι διαφορετικές οικοδομικές φάσεις παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους ειδικούς, οι περισσότεροι από τους οποίους, τοποθετούν χρονολογικά το μνημείο 50

Ένα μοναδικό, γραφικό εκκλησάκι που οπωσδήποτε πρέπει να επισκεφθείτε είναι αυτό της Παναγίας της Φοινικιάς στη νησίδα, δεξιά του δρόμου Αιτωλικού – Μεσολογγίου. Η παραλία κοντά στο εκκλησάκι, συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών, κυρίως το καλοκαίρι, καθώς αποτελεί ιδανικό μέρος για θεραπευτικά λασπόλουτρα. Σύμφωνα με το θρύλο, τη Φοινικιά συνήθιζε να επισκέπτεται ο Λόρδος Βύρωνας για ξεκούραση και πνευματική ανάκαμψη όταν έμενε στο Μεσολόγγι.

Ο Κήπος των Ηρώων

Απαραίτητη στάση κατά την περιήγησή σας στην πόλη του Μεσολογγίου είναι ο Κήπος των Ηρώων. Πρόκειται για έναν ιστορικό χώρο που δημιουργήθηκε από ιδέα του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας, Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος ήθελε ένα χώρο αφιερωμένο στη μνήμη των προμάχων του Μεσολογγίου. Είναι ένας καταπράσινος, πανέμορφος χώρος, διάσπαρτος από μνημεία αφιερωμένα σε εξέχουσες προσωπικότητες της στρατιωτικής και πολιτικής ζωής της εποχής. Αρχικά θαυμάστε το κεντρικό μνημείο, τον Τύμβο των Ηρώων, μέσα στο οποίο φυλάσσονται τα ιερά λείψανα των αγωνιστών του 1821. Στη συνέχεια, επισκεφθείτε το μνημείο του Μάρκου 52

Μπότσαρη, το μαρμάρινο ανδριάντα του Λόρδου Βύρωνα, Άγγλου Φιλέλληνα και ποιητή, το μνημείο του Ελβετού Φιλέλληνα εκδότη της εφημερίδας «Ελληνικά Χρονικά», Ιωάννη – Ιακώβου Μάγερ, και τέλος, το μοναδικό και πρωτότυπο μνημείο των Φιλελλήνων που έχει κατασκευαστεί από λίθους, σπασμένα κανόνια και μπάλες του Αγώνα. Η βόλτα όμως στον Κήπο των Ηρώων κρύβει πολλές εκπ λήξεις, καθώς φιλοξενεί πολλά ακόμα υπέροχα μνημεία Γάλλων, Φιλανδών, Γερμανών, Ρώσων, Σουηδών, Πολωνών, Ιταλών, Αμερικανών και Κυπρίων αγωνιστών.

Το σπίτι του Ραζή – Κότσικα Η ιστορική και πολιτιστική σας περιήγηση στην πόλη του Μεσολογγίου επιβάλλει μία στάση σε ένα από τα ελάχιστα προεπαναστατικά σπίτια που σώζονται μέχρι σήμερα, αυτό του Ραζή – Κότσικα. Βρίσκεται στον κεντρικό πεζόδρομο, στο ιστορικό κέντρο του Μεσολογγίου και είναι το σπίτι του αρχηγού της φρουράς της Εξόδου, Αθανάσιου Ραζή –Κότσικα. Χτίστηκε περί το 1760 – 1780 και σ’ αυτό γεννήθηκε το 1798 ο εκλεγμένος σε ηλικία 24 χρόνων, αρχηγός των «εντοπίων δυνάμεων», στρατηγός Αθανάσιος Ραζή-Κότσικας, που έχασε τη ζωή του το βράδυ της Εξόδου. Μετά το θάνατό του στο σπίτι του έμειναν ο αδερφός του, υπαρχηγός της φρουράς και στη συνέχεια οι απόγονοι της οικογένειας. Καθώς τα χρόνια περνούσαν, η ιδιοκτησία πέρασε σε τρίτους και το σπίτι μετατράπηκε σταδιακά σε ξενοδοχείο, οιναποθήκη, εστιατόριο, καφενείο, γαλατάδικο και στραγαλάδικο. Από τη δεκαετία του 1980 όμως εγκαταλείφθηκε και ήταν έτοιμο να καταρρεύσει. Το ιστορικό αυτό κτίριο «έσωσε» στην κυριολεξία ο Μεσολογγίτης δικηγόρος, Νίκος Κορδόσης, το 1998, όταν βλέποντας τον κίνδυνο να 54

κατεδαφιστεί, το αγόρασε. Στη συνέχεια το ανακαίνισε, διατηρώντας όλα τα παραδοσιακά στοιχεία του και δημιούργησε το Κέντρο Λόγου και Τέχνης «ΔΙΕΞΟΔΟΣ». Σε αυτό το υπέροχο κτίριο του 18ου αιώνα σήμερα πραγματοποιούνται διαλέξεις, εκθέσεις, συναυλίες, πολιτιστικές και πολλές άλλες εκδηλώσεις και παρουσιάσεις που προάγουν τις τέχνες και τον πολιτισμό.

Το τείχος Μπαίνοντας στην πόλη του Μεσολογγίου θα περάσετε από την Πύλη, απομεινάρι του τείχους του Μεσολογγίου. Πρόκειται για ένα σπουδαίο ιστορικό μνημείο, καθώς εκεί γράφτηκε ένα σημαντικό κομμάτι της νεότερης Ελληνικής ιστορίας. Δυστυχώς το τείχος που σώζεται δεν είναι αυτό της εξόδου, αλλά μεταγενέστερο, που κατασκευάστηκε με εντολή του Όθωνα το 1838 με σκοπό να τιμηθούν οι πεσόντες της νύχτας της εξόδου.

Είχε δύο πύλες, εκ των οποίων, η μία σώζεται σήμερα. Η άλλη ήταν δίπλα στο Ηρώον, στη θέση «κανόνι» και οδηγούσε στο Αιτωλικό. Το αρχικό τείχος, ήταν έργο του Μιχαήλ Κοκκίνη, του πρώτου ίσως Νεοέλληνα Μηχανικού και κατασκευάστηκε μετά από εντολή του Μαυροκορδάτου. Για το χτίσιμό του εργάστηκαν οι ελεύθεροι πολιορκημένοι, ενώ η πόλη ήταν ήδη σε κατάσταση πολιορκίας.

Ο ανεμόμυλος Ο ιστορικός ανεμόμυλος όπου έγινε η ανατίναξη το βράδυ της Εξόδου ήταν χτισμένος στους χρόνους της επανάστασης, σε μια νησίδα του Μεσολογγίου και σε απόσταση 150 μέτρων από την πόλη. Όταν ο εχθρικός στόλος μπήκε στη λιμνοθάλασσα, οι Μεσολογγίτες αναγκάστηκαν να τον οχυρώσουν μ’ ένα κανονοστάσιο για να προστατεύει την πόλη από τη νότια πλευρά. Αφού οι Μεσολογγίτες κράτησαν τους Τούρκους για δύο μέρες, τα ξημερώματα της Μ. Δευτέρας, ο επίσκοπος Ιωσήφ, έβαλε φωτιά στο τελευταίο μπαρούτι και ανατινάχτηκαν όλοι μαζί με τους εχθρούς. Τα ερείπια του ανεμόμυλου σώζονταν μέχρι το 1880. Το 1962 χτίστηκε σε μικρογραφία από την «Αιτωλική Εταιρεία», ο σημερινός ανεμόμυλος, τον οποίο μπορείτε να επισκεφθείτε. Βρίσκεται στην ίδια θέση με τον παλιό για να θυμίζει τη μεγάλη θυσία των Μεσολογγιτών. 56

Αξιοθέατα

Μουσείο Κωστή Παλαμά | Μουσείο Τρικούπη | Πινακοθήκη Χ. Μοσχανδρέου | Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης Δημοτική Πινακοθήκη

Μουσείο Κωστή Παλαμά

Στη βόλτα σας στο Μεσολόγγι, διαθέστε λίγο χρόνο και επισκεφθείτε το Μουσείο Κωστή Παλαμά. Βρίσκεται απέναντι από το Μουσείο Τρικούπη και πρόκειται για ένα ξεχωριστό πετρόκτιστο σπίτι, που την πρόσοψή του κοσμούν θόλοι και μια τζαμένια βεράντα. Εκεί γεννήθηκε το 1722 ο γενάρχης των Παλαμάδων και δάσκαλος του γένους, Παναγιώτης Παλαμάς. Εκεί πέρασε και αρκετά χρόνια της 58

ζωής του και ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς. Στο μουσείο θα θαυμάσετε φωτογραφίες, προσωπικά αντικείμενα, έντυπο υλικό και πολλά άλλα εκθέματα από τη ζωή και το έργο του μεγάλου Μεσολογγίτη ποιητή.

Μουσείο Τρικούπη Κοντά στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου θα θαυμάσετε το παλαιότερο κτίσμα της πόλης που διατηρεί μέχρι τις μέρες μας την αρχιτεκτονική του λιτότητα. Το αρχοντικό αυτό διώροφο σπίτι με τρία μπαλκόνια, χτίστηκε το 1840 από τους θείους του Χαρίλαου Τρικούπη, Αποστόλη και Θεμιστοκλή. Εκεί γεννήθηκε, μεγάλωσε και έζησε ο ιστορικός Σπυρίδων Τρικούπης. Στο ίδιο σπίτι έζησε και ο γιος του Χαρίλαος, 60

πολιτικός και πολλές φορές πρωθυπουργός της χώρας μας. Σήμερα το σπίτι λειτουργεί σαν Μουσείο Τρικούπη μετά από δωρεά του στον Δήμο από τον απόγονο των Τρικούπηδων, πρώην βουλευτή Κ. Τρικούπη. Στις αίθουσές του φιλοξενούνται ενθυμήματα της οικογένειας Τρικούπη καθώς και αντικείμενα εποχής.

Πινακοθήκη Χ. Μοσχανδρέου

Σε ένα οικοδόμημα του 1829 στεγάζεται σήμερα η Πινακοθήκη Χ. Μοσχανδρέου, η οποία φιλοξενεί τις συλλογές των ιδρυτών της, συνεισφέροντας στον πολιτισμό και στην παιδεία της περιοχής. Το κτίριο αγοράστηκε από την οικογένεια Μοσχανδρέου το 1993 και ανακαινίστηκε πλήρως, διατηρώντας όμως την αρχική εξωτερική αρχιτεκτονική του. Οι εσωτερικοί του χώροι διαμορφώθηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες της πινακοθήκης. 62

Εκτός από τις σπουδαίες συλλογές, στον πρώτο όροφο του κτιρίου λειτουργεί βιβλιοθήκη που εξειδικεύεται στην ιστορία της περιοχής και την τέχνη, και η οποία φιλοξενεί περισσότερους από 3000 τόμους. Εκεί θα έχετε την ευκαιρία να δείτε σπάνια έντυπα από την εποχή της Επανάστασης του 1821, χειρόγραφες επιστολές, τόμους χρονολογημένους από το 1825, εφημερίδες καθώς και αυθεντικά κείμενα των Ελληνικών Συνταγμάτων. Ακόμα η βιβλιοθήκη φιλοξενεί πολλές και ενδιαφέρουσες καλλιτεχνικές εκδόσεις σπουδαίων Ελλήνων και ξένων ποιητών και λογοτεχνών όπως του Οδ. Ελύτη, του Γ. Ρίτσου, του Ν. Καββαδία και άλλων.

Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης Δημοτική Πινακοθήκη

Στην Κεντρική Πλατεία Μεσολογγίου δεσπόζει το διώροφο νεοκλασικό κτίριο του 1932, που κατασκευάστηκε επί δημαρχίας Χρήστου Ευαγγελάτου και που σήμερα στεγάζει το Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης και τη Δημοτική Βιβλιοθήκη. Στο μουσείο θα θαυμάσετε συλλογές από Έλληνες και ξένους ζωγράφους, αυθεντικούς πίνακες και αντίγραφα από σκηνές της Εξόδου, προσωπογραφίες φιλελλήνων και Ελλήνων οπλαρχηγών, αυθεντικές γκραβούρες του Άγγλου Friedel, όπλα του 1826, νομίσματα και μετάλλια. Το μουσείο φιλοξενεί ακόμα αντικείμενα και χει-

ρόγραφα του Λόρδου Βύρωνα, καθώς και το πρόπλασμα από το μαρμάρινο άγαλμά του που βρίσκεται στο Cambridge. Κατά την είσοδό σας στο μουσείο, την προσοχή σας θα κλέψουν οι προτομές των Μεσολογγιτών πρωθυπουργών Χαριλάου Τρικούπη και Επαμεινώνδα Δεληγιώργη.

ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ

Τοπικές γιορτές και σημαντικά πολιτιστικά δρώμενα

Οι πολλές και σημαντικές πολιτιστικές γιορτές και εκδηλώσεις του Μεσολογγίου, κρατώντας παραδόσεις και έθιμα χρόνων, θα σας μεταφέρουν σε μια άλλη εποχή και θα σας μυήσουν στα μυστικά του τόπου.

Πανηγύρι Αϊ - Συμιού Ένα από τα σπουδαιότερα πανηγύρια της περιοχής, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου, είναι αυτό του Αϊ – Συμιού. Γιορτάζεται κάθε χρόνο το τετραήμερο της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος στο μοναστήρι του Αϊ – Συμιού. Ο εορτασμός του γινόταν ακόμα και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας με την ανοχή των Τούρκων. Εκείνη την περίοδο, οι Μεσολογγίτες συγκεντρώνονταν στο μοναστήρι, εκκλησιάζονταν και στη συνέχεια ακολουθούσε γλέντι με φαγητό και χορούς. Μετά την απελευθέρωση το πανηγύρι απέκτησε μεγαλύτερη λαμπρότητα καθώς το μοναστήρι συνδέθηκε με την Έξοδο του Μεσολογγίου. Σήμερα η προετοιμασία για τον εορτασμό ξεκινά δέκα μέρες πριν. Οι πανηγυριστές χωρίζονται στους αρματωμένους και στους καβαλαραίους. Οι «αρματωμένοι» συμμετέχουν στο πανηγύρι ντυμένοι με την παραδοσιακή λαϊκή ενδυμασία, τον λεγόμενο «ντουλαμά», με άρματα, χρυσοποίκιλτα κοσμήματα και άλλα εξαρτήματα της ανδρικής φορεσιάς. Την Πεντηκοστή το πρωί με τη συνοδεία δύο ζουρνάδων και ενός νταουλιού - της ζυγιάς - σχηματίζουν τις παρέες τους, που είναι οργανωμένες σύμφωνα με τις κλέφτικες ομάδες του 1821. Αφού τριγυρίσουν στους δρόμους του Μεσολογγίου, το απόγευμα συγκεντρώνονται μαζί με τους καβαλαραίους στη Μητρόπολη του Μεσολογγίου, τον Ιερό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα, αφού πρώτα κάνουν μια στάση στον Κήπο των Ηρώων, όπου τελείται τρισάγιο. 64

Στη συνέχεια όλοι μαζί κατευθύνονται στο μοναστήρι, όπου κάθε παρέα έχει το δικό της προκαθορισμένο χώρο. Εκεί, αφού προσκυνήσουν και προσευχηθούν στην εκκλησία, κρεμούν τα άρματα και ακολουθεί ολονύχτιο γλέντι με «ΑϊΣυμιώτικα» τραγούδια και παραδοσιακούς, τοπικούς χορούς. Το γλέντι και ο χορός συνεχίζονται όλη την επόμενη μέρα. Αργά το βράδυ γίνεται η εντυπωσιακή επιστροφή των πανηγυριστών στην πόλη του Μεσολογγίου, όπου τους υποδέχεται πλήθος κατοίκων και επισκεπτών στην είσοδο της πύλης. Συγκεντρώνονται σε δυο σημεία της πόλης: στην επάνω αγορά, στην πλατεία των Πέντε Πρωθυπουργών και στην κάτω αγορά, στο σταυροδρόμι της ψαραγοράς, όπου όλοι τρώνε, πίνουν και γλεντούν. Οι αρματωμένοι και οι καβαλαραίοι χορεύουν στο ρυθμό της μουσικής και οι πανηγυρισμοί συνεχίζονται με το ιδιαίτερο έθιμο του «χορού του πεθαμένου», που έχει ως θέμα το θάνατο και την ανάσταση ενός αρματωμένου. Ο εορτασμός του Αϊ - Συμιού ολοκληρώνεται την Τρίτη τα μεσάνυχτα, όταν όλοι αποχαιρετίζονται και εύχονται: «Καλό Αϊ – Συμιό να ‘χουμε», ενώ από την επόμενη κιόλας μέρα ξεκινούν τις ετοιμασίες για το πανηγύρι της επόμενης χρονιάς.

Γιορτές Εξόδου η «πομπή» ξεκινά από τη Μητρόπολη του Μεσολογγίου, τον Ιερό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα και καταλήγει στον Κήπο των Ηρώων, όπου γίνεται η αναπαράσταση της ανατίναξης του Χρήστου Καψάλη. ‘Ολοι οι συμμετέχοντες φορούν παραδοσιακές στολές τόσο του Μεσολογγίου όσο και όλης της Ελλάδας. Την επόμενη μέρα, την Κυριακή των Βαΐων, η «πομπή» επαναλαμβάνεται με πιο πανηγυρικό όμως χαρακτήρα. Τις εκδηλώσεις παρακολουθεί ο εκάστοτε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ενώ στους εορτασμούς συμμετέχει και η Προεδρική Φρουρά. Μια αξέχαστη εμπειρία θα ζήσετε αν βρεθείτε στην πόλη του Μεσολογγίου το Σάββατο του Λαζάρου και την Κυριακή των Βαΐων, όπου κορυφώνονται οι εορτασμοί της εξόδου, που κρατούν τρεις εβδομάδες. Οι εορτασμοί ξεκινούν δύο εβδομάδες πριν το Σάββατο του Λαζάρου με πλήθος πολιτιστικών και παραδοσιακών εκδηλώσεων που πραγματοποιούνται σε όλη την πόλη. Το Σάββατο του Λαζάρου, το μεσημέρι πραγματοποιείται ο ξακουστός «Δρόμος της Θυσίας», που είναι ένας αγώνας δρόμου 10 χιλιομέτρων που ξεκινά από το Μοναστήρι του Αϊ – Συμιού και καταλήγει στον Κήπο των Ηρώων, αναπαριστώντας την ιστορική διαδρομή των πολιορκημένων. Το βράδυ της ίδιας μέρας πραγματοποιείται «πομπή» με τη συμμετοχή όλων των σχολείων του Μεσολογγίου, πολιτιστικών συλλόγων της πόλης, αλλά και συλλόγων από όλη την Ελλάδα και φιλελλήνων από κάθε γωνιά του πλανήτη. Με τη φιλαρμονική να παίζει πένθιμη μουσική, 66

Ιπποδρομίες Αϊ – Γιώργη Κάθε χρόνο στο χωριό Άγιος Γεώργιος, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Μεσολόγγι, στις 23 Απριλίου ή τη Δεύτερη Μέρα του Πάσχα, αναβιώνει ένα ξεχωριστό έθιμο που πρέπει οπωσδήποτε να παρακολουθήσετε. Κάτοικοι και επισκέπτες μαζεύονται στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου του χωριού, όπου πραγματοποιούνται ιπποδρομίες προς τιμήν του Αγίου. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας νέοι από το χωριό, αλλά και από όλα τα χωριά του Δήμου Μεσολογγίου, αγωνίζονται με τα άλογά τους για να κερδίσουν την ευλογία του Αγίου και της εκκλησίας. Το έπαθλο είναι ένα στεφάνι φτιαγμένο με γαρίφαλα, που πριν φορεθεί στο λαιμό του αλόγου, έχει κρεμαστεί στην εικόνα του Αγίου και έχει ευλογηθεί.

ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ

Εναλλακτικός Τουρισμός Η περιοχή όμως του Μεσολογγίου έχει να σας προσφέρει πολύ περισσότερα από διαδρομές σε αρχαιολογικά και ιστορικά μνημεία. Η υπέροχη φύση της, με τη λιμνοθάλασσα και το ήπιο ανάγλυφο θα σας χαρίσουν αξέχαστες στιγμές. Απολαύστε μια βόλτα με βάρκα στα νερά της λιμνοθάλασσας και επισκεφθείτε τα ιστορικά νησάκια Κλείσοβα και Βασιλάδι. Εναλλακτικά, μπορείτε να τριγυρίσετε στην περιοχή με ποδήλατο ή με τα πόδια, απολαμβάνοντας τη γαλήνη και την ηρεμία. Οι λάτρεις της φωτογραφίας θα έχουν πολλές ευκαιρίες για να απαθανατίσουν μοναδικές εικόνες. Μπορείτε ακόμα να παρατηρήσετε και να θαυμάσετε τα πολλά και διαφορετικά είδη πουλιών που ζουν στην περιοχή είτε εν πλω, είτε από τις

όχθες της λιμνοθάλασσας. Αν πάλι αγαπάτε την περιπέτεια, οι γύρω ορεινές περιοχές προσφέρονται για περιπατητικές διαδρομές. Περπατήστε σε πανέμορφες διαδρομές στον Αράκυνθο και στο μαγευτικό δάσος του Φράξου και χαλαρώστε σε ένα καταπράσινο περιβάλλον. Για περισσότερη δράση, ο ορεινός όγκος της Βαράσοβας προσφέρεται για αναρρίχηση. Τέλος, επισκεφθείτε τα ιαματικά λουτρά στην παραλία της Αγίας Τριάδας, για μια βουτιά στα ζεστά νερά της και για λασποθεραπεία με τον ιαματικό πηλό των βυθών της, που είναι ιδανικός για ρευματισμούς αλλά και για πίλινγκ.

ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ Δήμος Μεσολογγίου: 26310 55460 Νοσοκομείο: 26310 57100 Αστυνομία: 26310 55715 Τροχαία: 26310 55727 Πυροσβεστική: 26310 28787 Διεύθυνση Δασών: 26310 22536 Δασαρχείο: 26310 22419 Λιμεναρχείο: 26310 51121

ΚΤΕΛ: 26310 22371 Δημοτική Πινακοθήκη: 26310 22134 Μουσείο Κ. Παλαμά: 26310 26283 Μουσείο Τρικούπη: 26310 26283 Ορειβατικός Σύλλογος Μεσολογγίου: 26310 25503 Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου: 26320 55094

ΝΑΥΠΑΚΤΟΣ

Η Ναύπακτος, μια πανέμορφη παραθαλάσσια πόλη, στην είσοδο του Κορινθιακού κόλπου, είναι χτισμένη στους πρόποδες του όρους Ριγάνι, ανάμεσα στο Αντίρριο και τις εκβολές του Μόρνου και σας περιμένει για να σας μεταφέρει σε ένα μαγικό ταξίδι πίσω στο χρόνο. Η ίδρυση της πόλης χάνεται στην αχλή της ιστορίας, 2,5 χιλιάδες χρόνια πριν και συνδέεται με σπουδαία ιστορικά γεγονότα. Μια βόλτα στους δρόμους της, είναι αρκετή για να ανακαλύψετε τις πολλές ομορφιές της, αλλά και το ρόλο που διαδραμάτισε στην περιοχή. Ξεκινήστε από το παλιό κυκλικό λιμάνι όπου χτυπά η καρδιά της πόλης. Με τους δύο γραφικούς πύργους στην είσοδό του και τις πολύχρωμες βάρκες των κατοίκων, δημιουργεί ένα σκηνικό παραμυθένιο που εντυπωσιάζει ακόμα και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη. Στη συνέχεια, σειρά έχει η παλιά αγορά της πόλης, το Στενοπάζαρο, ο ναός του Αγίου Δημητρίου, το Δημαρχείο, το Διοικητήριο, η Παπαχαραλάμπειος Βιβλιοθήκη, το Ρολόι, αλλά και τα πολλά και πανέμορφα νεοκλασικά κτίρια που θα συναντάτε στο δρόμο σας και που κλέβουν τις εντυπώσεις. Η περιήγησή σας ολοκληρώνεται στο βενετσιά74

νικο κάστρο με τις αλλεπάλληλες σειρές τειχών. Βρίσκεται στην κορυφή του λόφου και είναι ένα από τα ομορφότερα κάστρα της Ελλάδας. Πανέμορφα πλακόστρωτα σοκάκια, σας περνούν από διαδοχικές πύλες και σειρές τειχών, μεταφέροντάς σας σε μια άλλη εποχή και δίνοντάς σας τη δυνατότητα να απολαύσετε μια μαγική θέα της πόλης από ψηλά. Κρατώντας το παραδοσιακό της χρώμα, η Ναύπακτος είναι σήμερα μια ζωντανή πόλη που θα σας προσφέρει κάθε είδους συγκινήσεις, καθώς διαθέτει πανέμορφη φύση, σύγχρονες υποδομές, έντονη νυχτερινή ζωή αλλά και «γωνιές» χαλάρωσης και ηρεμίας.

ΝΑΥΠΑΚΤΟΣ Φυσικό Περιβάλλον

Η Ναύπακτος, ως παραλιακή πόλη, χαρακτηρίζεται από πολλές και πεντακάθαρες παραλίες με υπέροχες ακρογιαλιές. Γύρω από την πόλη και σε πολύ κοντινή απόσταση θα ανακαλύψετε πολλές παραλίες για να δροσιστείτε και να χαρείτε τον ήλιο και τη θάλασσα. Οι πιο γνωστές από αυτές είναι η παραλία της Ψανής, που έχει τιμηθεί επανειλημμένα με «γαλάζιες σημαίες» για την καθαρή της ακτή, η παραλία του Γριμπόβου με τα πελώρια αιωνόβια πλατάνια που δημιουργούν ένα αξέχαστο σκηνικό σε όσους την επισκέπτονται, αλλά και οι παραλίες Χιλιαδού, Μοναστηράκι, Σκάλωμα, Μαραθιάς και Σεργούλα, που ανήκουν στο νομό Φωκίδας. 76

Πόλο έλξης αποτελεί ακόμα το γραφικό νησάκι Τριζόνια, που μπορείτε να επισκεφθείτε με κάποιο πλωτό μέσο και να απολαύσετε τις ομορφιές και τα καταγάλανα νερά του. Εκτός όμως από τα πανέμορφα θαλασσινά τοπία, η Ναύπακτος κρύβει και πολλές άλλες φυσικές ομορφιές. Σε κοντινή απόσταση θα συναντήσετε το φαράγγι του Σκα, του χειμάρρου που διατρέχει την πόλη της Ναυπάκτου. Εξερευνήστε το με τα πόδια. Θα σας εντυπωσιάσει με τους καταρράκτες του και τις ομορφιές που κρύβει.

ΝΑΥΠΑΚΤΟΣ Oρεινή Ναυπακτία

Λίγο ψηλότερα, αφήνοντας πίσω σας τη Ναύπακτο, στις πλαγιές της Πίνδου, απλώνεται η πανέμορφη περιοχή της Ορεινής Ναυπακτίας, που με τα δάση, τα ποτάμια, τις λίμνες και τα παραδοσιακά χωριά της, αποτελεί ιδανικό προορισμό για αποδράσεις όλες τις εποχές του χρόνου. Είναι ένας από τους πιο όμορφους τουριστικούς προορισμούς στην Ελλάδα, που προσελκύει πλήθος επισκεπτών, κυρίως για την καταπράσινη φύση του. Ξεκινήστε τη βόλτα σας από το καταπράσινο Χάνι Μπανιά, συνεχίστε στο Τρίκορφο με το ξακουστό μοναστήρι των Παπαροκάδων και καταλήξτε στην Άνω Χώρα, το πιο γνωστό ίσως χωριό της περιοχής. Γραφικό και πανέμορφο θα σας εντυπωσιάσει με τις φυσικές ομορφιές του, τα στενά δρομάκια 78

του στην παλιά αγορά, τα παραδοσιακά καφενεία και το ναό της Αγίας Παρασκευής. Αλλά και αν δεν σταματήσετε εκεί η διαδρομή στη γύρω περιοχή θα σας συναρπάσει. Βελανιδιές, έλατα, οξιές, πλατάνια, καστανιές εναλλάσσονται και δημιουργούν ένα υπέροχο σκηνικό που διακόπτεται από πετρόκτιστες βρύσες, έτοιμες να σας δροσίσουν. Σε αυτό το εκπληκτικής ομορφιάς περιβάλλον ζουν και πολλαπλασιάζονται πολλά είδη μικρών και μεγάλων θηλαστικών, πτηνών και ερπετών, όπως αγριογούρουνα, ζαρκάδια, ελάφια, αλεπούδες, λύκοι, λίγκες, κουνάβια, λαγοί, σκαντζόχοιροι, σκίουροι, πέρδικες, φάσες, γύπες, κίσσες, κοτσίφια, βλαχοκυριαρίνες, τσαλαπετεινοί, δρυοκολάπτες,

κουκουβάγιες, βασιλαετοί, χρυσαετοί αλλά και δενδρογαλιές, έχιδνες, σαϊτούρες, τυφλίτες, φυλλοδάκτυλοι και χελώνες. Ο ποταμός Εύηνος, κυρίαρχος στην περιοχή, με την άγριας ομορφιάς κοιλάδα του, θα σας χαρίσει αξέχαστες εικόνες με τη γέφυρα Μπανιά, το φράγμα του και τη θέα της τεχνητής λίμνης. Στα νερά του βρίσκουν καταφύγιο πολλά είδη ψαριών, όπως πέστροφες, χέλια, γλανίδια, αλλά και βίδρες. Ακόμα ένα φυσικό αξιοθέατο που πρέπει οπωσδήποτε να επισκεφθείτε είναι το μοναδικό δάσος οξιάς στη νότια πλευρά του όρους Σαράνταινας, που είναι το νοτιότερο δάσος οξιάς στην Ευρώπη! Εκεί, εκτός από τις πανύψηλες οξιές, θα θαυμάσετε επίσης και περισσότερα από 200 είδη μανιταριών, 80

από τα οποία τα 70 είναι φαγώσιμα και τρία από αυτά ανακαλύπτονται για πρώτη φορά στην Ευρώπη. Αν είστε τυχεροί μπορεί να συναντήσετε και έναν σπάνιο κάτοικο της περιοχής, τον δρυοκολάπτη με τα τροπικά χρώματα, που είναι ένα από τα έξι είδη που ζουν εκεί.

Σπουδαία ιστορικά γεγονότα

Ναυμαχία Ναυπάκτου, 1571

ΝΑΥΠΑΚΤΟΣ Iστορία

Η Ναύπακτος, η οποία πήρε το όνομά της από τις λέξεις «ναυς» και «πήγνυμι», που σημαίνει «κατασκευάζω πλοία», έχει μεγάλη και σημαντική ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Πρωτοαναφέρεται το 1104 π.Χ. όταν οι Δωριείς, ήρθαν στην περιοχή για να κατασκευάσουν πλοιάρια και να περαιωθούν απέναντι στην Πελοπόννησο. Η πόλη αρχικά ανήκε στους Εσπέριους Λοκρούς, οι οποίοι έχασαν την κυριαρχία της από τους Αθηναίους το 454 π.Χ. Εκείνη την περίοδο εγκαταστάθηκαν στην πόλη οικογένειες Μεσσηνίων, που είχαν εκδιωχθεί από τους Σπαρτιάτες. Λόγω της σπουδαίας γεωγραφικής της θέσης στην είσοδο του Κορινθιακού κόλπου, η Ναύπακτος έγινε «μήλο της έριδος» για τους εκάστοτε ισχυρούς της αρχαιότητας. Λοκροί, Αθηναίοι, Μεσσήνιοι, Αχαιοί, Θηβαίοι, Μακεδόνες και Αιτωλοί 82

εναλλάσσονταν στην κυριαρχία της και διαμόρφωσαν τη σπουδαία μακραίωνη ιστορία της. Το 350 π.Χ. ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας παραχώρησε την πόλη στους Αιτωλούς και τα επόμενα χρόνια, η ακμή της ήταν ραγδαία. Από το 338 π.Χ. έγινε κέντρο της Αιτωλικής Συμπολιτείας, ενώ εκεί συνέρχονταν τα συμβούλιά της. Η Ναυπακτία ονομάστηκε Αιτωλία Επίκτητος και μετά το τέλος των πολέμων με τους Αχαιούς και την καταστροφή του Θέρμου έγινε ουσιαστικά η πρωτεύουσα της Αιτωλίας. Στις αρχές του 2ου αι. π.Χ., και συγκεκριμένα το 191 π.Χ., η Ναύπακτος πολιορκήθηκε από τους Ρωμαίους και έπειτα από συνθηκολόγηση πέρασε στα χέρια των Λοκρών, καθώς οι Αιτωλοί οι οποίοι είχαν κάνει ανακωχή με τους Ρωμαίους, εναντιώθηκαν στους όρους που η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία τους έθεσε. Εκείνη την εποχή η

πόλη ήταν εξαρτημένη πολιτικά από τη ρωμαϊκή αποικία στην Πάτρα. Αρχαιολογικές ανασκαφές εκείνης της περιόδου αποκάλυψαν μια πλήρως οργανωμένη πόλη με δρόμους, δημόσια κτίρια και πολλούς ναούς. Ο σημαντικός ρόλος της Ναυπάκτου κατά την πρωτοβυζαντινή εποχή υποδηλώνεται και από την ύπαρξη ισχυρών οχυρώσεων, στις οποίες αναφέρεται ήδη από τον 6ο αι., ο βυζαντινός ιστορικός Προκόπιος. Στη μεσοβυζαντινή εποχή οι πληροφορίες για τη Ναύπακτο είναι περισσότερες. Είναι πιθανόν μετά το 880 η Ναύπακτος να έγινε πρωτεύουσα του θέματος της Νικοπόλεως. Η επισκοπή Ναυπάκτου αναβαθμίστηκε σε «μητρόπολιν Παλαιάς Ηπείρου», σε αντικατάσταση της μητρόπολης Νικοπόλεως πιθανόν μεταξύ 901 και 907. Επίσης, την περίοδο εκείνη καθιερώθηκε ως μία από τις σημαντικές βάσεις ελλιμενισμού του βυζαντινού στόλου των δυτικών επιχειρήσεων και διέθετε ναυπηγείο. Την ίδια εποχή είχε αυξηθεί και η εμπορική σημασία του λιμανιού της Ναυπάκτου και η πόλη αναφέρεται ως ενδιάμεσος σταθμός 84

στα ταξίδια διπλωματικών προς και από την Κωνσταντινούπολη. Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Φράγκους το 1204, η Ναύπακτος πέρασε για ένα σύντομο διάστημα στον έλεγχο των Βενετών, που την αναφέρουν στις πηγές τους ως Nepanto (μτγ. Lepanto), ενώ λίγα χρόνια αργότερα, με τη συνθήκη του 1210, παραχωρήθηκε στο Δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Α΄ Άγγελο Δούκα Κομνηνό. Είναι ίσως η περίοδος για την οποία έχουμε τα πληρέστερα στοιχεία για την ιστορία της πόλης, χάρη σε δύο χαρισματικές μορφές που ανέβηκαν στον επισκοπικό θρόνο στα τέλη του 12ου και τις αρχές του 13ου αιώνα: στον Κωνσταντίνο Μανασσή και στον Ιωάννη Απόκαυκο. Ο Απόκαυκος ιδιαίτερα αποτελεί σημαντική πηγή για την κατάσταση που επικρατούσε στην περιοχή της Ναυπακτίας στις αρχές του 13ου αιώνα. Η εικόνα που περιγράφει είναι ζοφερή. Ο πληθυσμός είχε μειωθεί και είχαν σημειωθεί μετοικεσίες εξαιτίας φυσικών καταστροφών αλλά και πειρατικών επιδρομών. Συχνές ήταν και οι επιθέσεις από τη μεριά των Φράγκων της Πελοποννήσου, που το

1218 οδήγησαν σε μερική καταστροφή των οχυρώσεων. Το 1294, ο Νικηφόρος Α΄ Άγγελος Δούκας Κομνηνός έδωσε τη Ναύπακτο ως προίκα στον Φίλιππο Α΄ του Τάραντα, μέλος της δυναστείας των Ανδευαβών (Anjou), οι οποίοι έτσι παγιώσαν την κυριαρχία τους στην περιοχή για περίπου μισό αιώνα. Ο Φίλιππος οχύρωσε την πόλη και έκοψε νόμισμα στα δυτικά πρότυπα. Ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ Ανδρόνικου Β’ και Ανδρόνικου Γ’ Παλαιολόγων για την τύχη του Δεσποτάτου της Ηπείρου, αλλά και η εκστρατεία του Βάλτερου Βριέννιου κατά των Καταλανών δημιούργησαν ένα κλίμα ανασφάλειας και, σταδιακά, ένα κενό εξουσίας. Έτσι οι Αλβανοί ευνοούμενοι από τη βοήθεια του Σέρβου Στέφανου Δουσάν, κατήλθαν βίαια στον Ελλαδικό χώρο μετά το θάνατο του Ανδρόνικου Γ’ Παλαιολόγου το 1341 και κατάφεραν να φτάσουν στη Ναύπακτο το 1358. Η 86

κυριαρχία τους κράτησε μέχρι το 1407 οπότε η πόλη πέρασε στα χέρια των Ενετών σχεδόν για έναν αιώνα. Τότε η Ναύπακτος οχυρώθηκε ξανά και πήρε σχεδόν τη σημερινή της μορφή, με το κάστρο και το λιμάνι, που απέκτησαν έντονο ενετικό χαρακτήρα. Το 1499 ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα στην Οθωμανική αυτοκρατορία και τη Βενετία με στόχο τον έλεγχο του Αιγαίου και της ανατολικής Μεσογείου. Οι Οθωμανοί επικράτησαν και κατέλαβαν όλες τις βενετικές κτήσεις συμπεριλαμβανομένης και της Ναυπάκτου. Ο Σουλτάνος Βαγιαζήτ Β’ Βελής την ενέταξε στο λιβά της Ρούμελης, την έκανε έδρα καζά και για να τιμήσει τη νίκη του, έχτισε το Φετιχιέ τζαμί, δηλαδή το τζαμί της Νίκης. Οι Οθωμανοί οχύρωσαν ακόμα περισσότερο το κάστρο και το λιμάνι και ανήγειραν πολλά δημόσια κτίρια στην πόλη και στην ευρύτερη περιοχή με κυριότερα τα δίδυμα κάστρα, τα «Μικρά Δαρδανέλλια», τους δύο φρουρούς στην

είσοδο του Κορινθιακού κόλπου. Εκείνη την περίοδο η Ναύπακτος ήταν το κέντρο ελλιμενισμού και επισκευής του οθωμανικού στόλου και γνώρισε μεγάλη οικονομική άνθηση. Καθώς η οθωμανική αυτοκρατορία γινόταν ολοένα και πιο ισχυρή και έγινε ορατός ο κίνδυνος της επέκτασή της στη Δύση, οι ηγεμόνες της Ευρώπης συμμάχησαν για να την αναχαιτίσουν. Με πρωτοβουλία του Πάπα Πίου Ε’, δημιουργήθηκε ο Ιερός Συνασπισμός με τη συμμετοχή της Ισπα-

νίας, Βενετίας, Ρώμης, Σαβοΐας, του τάγματος των Ιωαννιτών Ιπποτών και της Γένουας. Τον Οκτώβριο του 1571, με αρχιναύαρχο του χριστιανικού στόλου τον Ισπανό πρίγκιπα Δον Χουάν, έγινε η ξακουστή ναυμαχία της Ναυπάκτου στις εκβολές του Αχελώου κοντά στις Εχινάδες. Η νίκη του χριστιανικού στόλου ήταν σπουδαίας ιστορικής σημασίας, αλλά δεν έφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα για τους Έλληνες νικητές που έλπιζαν στην αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. 87

Προσωπικότητες της περιοχής Αγέλαος: Στρατηγός των Αιτωλών που αναδείχθηκε «Κήρυκας του Πανελληνισμού». Έκανε λόγο για πατριωτική ενότητα, εθνική αλληλεγγύη και εθνική ομόνοια μπροστά στον επερχόμενο ρωμαϊκό κίνδυνο (2ος π.Χ. αιώνας) Καρκίνος: Αρχαίος ποιητής. Έργο του τα «Ναυπάκτια Έπη» που εξυμνούν την αργοναυτική εκστρατεία (7ος/6ος π.Χ. αιώνας) Κωνσταντίνος Μανασσής: Βυζαντινός χρονογράφος και σπουδαία μορφή της εκκλησίας κατά το 12ο μ.Χ. αιώνα (1130 - 1187) Γεώργιος Αθανασιάδης – Νόβας: Πολιτικός, νομικός, λογοτέχνης, δημοσιογράφος και πρωθυπουργός της Ελλάδας (1893-1987) Γιάννης Βλαχογιάννης: Ιστοριοδίφης (1867 – 1945) Σπύρος Μελάς: Δημοσιογράφος, συγγραφέας, εκδότης (1882- 1966)

Το 1687 ο Βενετός Μοροζίν μαζί με Αυστριακούς συμμάχους κατέλαβαν τη Ναύπακτο από τους Τούρκους και την παραχώρησαν στους Ενετούς. Η κυριαρχία των Ενετών κράτησε για 12 χρόνια μέχρι το 1701 όπου οι Ενετοί την παρέδωσαν ξανά στους Τούρκους σύμφωνα με τη συνθήκη του Κάρλοβιτς. Όταν το 1821 ξεκίνησε η Ελληνική Επανάσταση, η Ναύπακτος χρησιμοποιήθηκε από τους Τούρκους ως στρατιωτική βάση λόγω των ισχυρών οχυρώσεών της. Απελευθερώθηκε τον Απρίλιο του 1829, με συνθήκη που υπέγραψε ο αδερφός του Ιωάννη Καποδίστρια, Αυγουστίνος, ο οποίος παρέμεινε στην περιοχή ως τοποτηρητής. Μετά την απελευθέρωσή της, η Ναύπακτος κατοικήθηκε από Σουλιώτες καθώς οι δικές τους 88

εστίες ήταν ακόμα υπό τουρκικό ζυγό. Η πόλη έπαιξε σημαντικό ρόλο στους μεταγενέστερους εθνικούς απελευθερωτικούς και κοινωνικούς αγώνες του νεότερου Ελληνικού κράτους. Με διάταγμα του 1949 χαρακτηρίστηκε τουριστική πόλη, ενώ το 1973 με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού ως τόπος ιστορικός και ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.

ΝΑΥΠΑΚΤΟΣ Αρχαιολογικοί χώροι Τα Ασκληπιεία της Ναυπάκτου Το Ασκληπιείο είναι αρχαίο ιερό αφιερωμένο στον Ασκληπιό, το θεό της ιατρικής και της υγείας. Στην περιοχή της Ναυπάκτου μπορείτε να επισκεφθείτε δύο Ασκληπιεία. Η ύπαρξη των δύο Ασκληπιείων συνδέεται άμεσα με τη λατρεία του θεού που μεταφέρθηκε στη Ναύπακτο από την Επίδαυρο, όπου βρισκόταν και το μεγαλύτερο ιερό του Ασκληπιού. Η επιλογή της τοποθεσίας για το χτίσιμο των Ασκληπιείων προϋπόθετε την ύπαρξη πηγών, καθώς ο εξαγνισμός των πιστών με λουτρό πριν συναντηθούν με το θεό σε κατάσταση εγκοίμισης ήταν βασικό στοιχείο της λατρείας του. Το πρώτο Ασκληπιείο βρίσκεται στο λόφο Τσουκάρι, κοντά στην πηγή του Κεφαλόβρυσου. Σύμφωνα με τον Παυσανία ήταν ήδη ερειπωμένο στην εποχή του. Για την ίδρυσή του, ο Παυσανίας αναφέρει ότι οφείλεται σε έναν ιδιώτη τον Φαλύσιο, ο οποίος αφού θεραπεύτηκε από μια ασθένεια στα μάτια, δώρισε στην Ανύτη 2.000 χρυσούς στατήρες και ίδρυσε μετά από αυτό, το ιερό του θεού. Σήμερα από το ιερό σώζεται ένα άνδηρο, δια90

μορφωμένο στο βράχο και ένας αδρά λειασμένος φυσικός βράχος, ύψους 3,5 μ. περίπου, που χρησιμοποιούνταν για επιγραφές. Από τις επιγραφές αυτές, που ήταν τουλάχιστον 8, σήμερα μπορείτε με δυσκολία να διαβάσετε μερικά μόνο γράμματα, καθώς οι ενεπίγραφοι λίθοι του ιερού χρησιμοποιήθηκαν ως δομικό υλικό από κατοίκους της περιοχής. Το δεύτερο Ασκληπιείο της περιοχής βρίσκεται ΒΔ του χωριού Σκάλα, σε μια δασώδη και δύσβατη περιοχή, στη δυτική πλευρά του ομώνυμου ρέματος. Κατά τους αρχαίους χρόνους ήταν πιθανόν χτισμένο σε σπήλαιο. Σήμερα διασώζεται ένα μικρό άνδηρο, διαμορφωμένο σε ύψος περίπου 6 μέτρων πάνω από το ρέμα.

Αρχαίο Μολύκρειο Το αρχαίο Μολύκρειο, αποικία των Κορινθίων σύμφωνα με το Θουκυδίδη, βρίσκεται στο λόφο Ελληνικό, μεταξύ της Βελβίνας και του Αγ. Γεωργίου. Στον Πελοποννησιακό Πόλεμο πέρασε στην κυριαρχία των Αθηναίων, ενώ το 426 π.Χ. το κατέλαβε ο Ευρύλοχος, στρατηγός των Λακεδαιμονίων. Το 338 π.Χ. μαζί με τη Ναύπακτο πέρασε στον έλεγχο των Αιτωλών στους οποίους παράμεινε ως το Συμμαχικό Πόλεμο όπου και καταστράφηκε από τους Αχαιούς το 218 π.Χ. Η ακρόπολη της πόλης βρίσκεται στην κορυφή του λόφου και διέθετε τείχος που ακολουθούσε τη φυσική διαμόρφωση του εδάφους και το οποίο δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυρό. Η είσοδός της ήταν στο βόρειο τμήμα του λόφου όπου η πρόσβαση είναι πιο ομαλή. Η ταύτιση της πόλης δεν έχει γίνει βάσει επιγραφικής μαρτυρίας, αλλά βασίζεται στην παρουσία του ναού του Ποσειδώνος. Σύμφωνα με μύθο που περιγράφει ο Παυσανίας στο ναό του Ποσειδώνος στο Μολύκρειον, κατέφυγαν ο Κτίμενος και ο Άντιφος, οι οποίοι δολοφόνησαν τον Ησίοδο. Επειδή όμως μόλυναν το ναό βρήκαν εκεί 92

την τιμωρία τους. Ο ναός που βρίσκεται στο ΒΔ τμήμα της ακρόπολης, χρονολογείται στο τέλος του 5ου αιώνα, αρχές του 4ου. Το κρηπίδωμά του αποτελείται από τρεις αναβαθμούς βαθμών και φέρει στενή ταινία, όπως συνηθιζόταν στους ναούς δωρικού ρυθμού στον 4ο αι. π.Χ. Σε μικρή απόσταση από το ναό εντοπίστηκε το αρχαίο στάδιο. Η έλλειψη εύρεσης αρχιτεκτονικών μελών, έκανε τους επιστήμονες να θεωρούν ότι το χτίσιμο του ναού δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Ο ανασκαφέας Αν. Ορλάνδος θεώρησε ότι έμεινε ανολοκλήρωτος λόγω του μεγάλου μεγέθους του και της οικονομικής δυσχέρειας των Αιτωλών, ενώ ο Heiner Knell λόγω ατελειών στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του μνημείου. Νότια του ναού του Ποσειδώνος στο αρχαίο Μολύκρειο έχει εντοπιστεί ακόμα μια μεγάλη στρογγυλή δεξαμενή, που πιθανόν να εξασφάλιζε την ύδρευση της πόλης, ίχνη της οποίας ανακαλύφθηκαν έξω από τα τείχη.

Αρχαία Μακύνεια

Η Αρχαία Χαλκίδα

Η αρχαία Μακύνεια είναι μια από τις πιο σημαντικές αρχαίες πόλεις της περιοχής, που διέθετε ακρόπολη, τείχη και ένα σπουδαίο θέατρο. Η ακρόπολη της Μακύνειας χτίστηκε πιθανόν τον 3ο π.Χ. αιώνα στη θέση «Παλιόκαστρο», στη Δ.Ε. Αντιρρίου, σε ένα πλάτωμα ώστε να ελέγχει την εύφορη πεδιάδα, νότια και δυτικά και με θέα προς την Αχαΐα και το στενό του Ρίου Αντιρρίου. Διέθετε μεγάλα και ισχυρά τείχη, μήκους 377 μέτρων, 8 πύργους, 2 «οδοντώσεις» και 4 πύλες. Σήμερα στην ακρόπολη έχουν εντοπιστεί κτίσματα που αξιολογούνται ως ιδιωτικές κατοικίες, αποθήκες στρατιωτικού υλικού ή χώροι στρατωνισμού. Το αρχαίο θέατρο της Μακύνειας βρίσκεται έξω από την ακρόπολη της πόλης, νοτιοανατολικά, και είναι πιθανό να έχει χρησιμοποιηθεί και ως βουλευτήριο τους αρχαίους χρόνους. Έχει τοξοειδή ορχήστρα χωρίς οχετό και στενό κοίλο χωρίς διάζωμα με 14 συνολικά σειρές ειδωλίων. Οι θέσεις των επίσημων ή τιμώμενων προσώπων βρίσκονταν στο βόρειο τμήμα της ορχήστρας, ενώ ακριβώς μπροστά τους σώζεται ο λίθινος θρόνος του τιμώμενου προσώπου. Σήμερα στο αρχαίο θέατρο πραγματοποιούνται παραστάσεις αρχαίου δράματος κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Στην Αρχαία Μακύνεια θα θαυμάσετε ακόμα και έναν μεγάλο ναό που ανασκάφτηκε λίγο βορειότερα της πόλης. Δυστυχώς όμως οι αρχαιολόγοι δεν έχουν εντοπίσει ακόμα στοιχεία για τη θεότητα στην οποία είχε αφιερωθεί.

Στη συνέχεια η ιστορική σας περιήγηση θα σας φέρει στην Αρχαία Χαλκίδα. Είναι γνωστή από τον Κατάλογο Νηών του Ομήρου και βρίσκεται στο λόφο της Αγ. Τριάδας, στη Δ.Ε. Χάλκειας, ανατολικά του οικισμού της Κάτω Βασιλικής, κοντά στη θάλασσα. Η θέση της ήταν στρατηγική καθώς έλεγχε την είσοδο – έξοδο του κορινθιακού κόλπου αλλά και γιατί γειτόνευε με εύφορα εδάφη. Δυστυχώς σήμερα από τον αρχαίο οικισμό δεν σώζονται πολλά στοιχεία, καθώς υλικό του αρχαίου τείχους χρησιμοποιήθηκε στο βυζαντινό τείχος και την τοιχοδομία της παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Ένα κομμάτι σίμης, που χρονολογείται στα πρώιμα κλασσικά χρόνια διασώζεται σήμερα από τον αρχαίο ναό, ενώ οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή απέδειξαν ότι στην κορυφή του λόφου υπήρχαν ιερά, τουλάχιστον από τον 6ο αι. π.Χ. Ακόμα ερευνήθηκαν θεμέλια ελληνιστικών οικιών στη νοτιοανατολική κλιτύ καθώς και οικιστικά κατάλοιπα από τα αρχαϊκά ως τα κλασικά χρόνια στην ανατολική πλευρά του λόφου. Στην ίδια περιοχή αποκαλύφθηκε επίσης γεωμετρική κεραμική του 8ου αι. π.Χ., ενώ πάνω από το βράχο επισημάνθηκε ανθρώπινη δραστηριότητα από την 3η χιλιετία π.Χ. Στους δυτικούς πρόποδες του λόφου, στην αρχή της πεδιάδας, οι ανασκαφές έφεραν στο φως καλοδιατηρημένα θεμέλια οικιών αρχαϊκών χρόνων, ενώ από τα ευρήματα της κεραμικής που

αποκαλύφθηκαν, ενισχύεται η άποψη ότι η Χαλκίδα ήταν Κορινθιακή αποικία. Κάτω από τα αρχαϊκά στρώματα, αποκαλύφθηκαν κατάλοιπα της τελευταίας μυκηναϊκής περιόδου, καθώς και ευρήματα κεραμικής του 14ου π.Χ. Με το πέρασμα των αιώνων ο οικισμός συγκεντρώθηκε ψηλότερα στο λόφο και περιορίστηκε

αποκλειστικά εντός του ελληνιστικού οχυρωματικού τείχους, ενώ η περιοχή με τις αρχαϊκές οικίες χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο.

ΝΑΥΠΑΚΤΟΣ Βυζαντινά μνημεία και Ιστορικά αξιοθέατα Αγέρωχοι μάρτυρες της ιστορίας της περιοχής, είναι τα πολλά και ενδιαφέροντα ιστορικά, πολιτιστικά και θρησκευτικά μνημεία της. Επισκεφθείτε τα και νιώστε και εσείς τη συγκίνηση και το δέος που αποπνέουν.

Κάστρο Ναυπάκτου Το μοναδικό στην Ευρώπη κάστρο με πέντε αμυντικές ζώνες, που αντιστάθηκε σε όλους τους κατακτητές, το Κάστρο της Ναυπάκτου, θα σας γοητεύσει με τα πλακόστρωτα σοκάκια του και τις εντυπωσιακές του πύλες. Είναι ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα κάστρα στην Ελλάδα, ίσως και στην Ευρώπη. Χτισμένο πάνω στο λόφο, οφείλει τη σημερινή του μορφή στους Ενετούς, που έχτισαν πάνω στην αρχαία οχύρωση. Σύμφωνα με την παράδοση, η αρχαία οχύρωση δημιουργήθηκε κατά το 12ο αι. π.Χ. από τους Δωριείς. Η ακρόπολη οχυρώθηκε κατά τους κλασικούς χρόνους, ενώ και κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο έγιναν επιπρόσθετες σημαντικές οχυρώσεις. Οι οχυρώσεις όμως που είναι ορατές μέχρι σήμερα έγιναν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους κατά τη διάρκεια της πρώτης Ενετοκρατίας (1407 – 1499) υπό την καθοδήγηση ενετών μηχανικών, ενώ ολοκληρώθηκαν από τους Οθωμανούς μερικά χρόνια αργότερα. Ο κεντρικός πυρήνας του κάστρου, χτισμένος κυκλικά, βρίσκεται στην κορυφή του λόφου, εκεί που ήταν η αρχαία ακρόπολη. Από εκεί ξεκινούν δύο βραχίονες, που ακολουθώντας την κλίση του εδάφους, κατεβαίνουν ο ένας ανατολικά και ο άλλος δυτικά και κλείνουν την είσοδο του λιμανιού. Τέσσερα εγκάρσια τμήματα, ενώνουν τα δύο, σχηματίζοντας πέντε αμυντικά διαζώματα από την κορυφή του λόφου 96

μέχρι κάτω τη θάλασσα. Το κάστρο διαθέτει τέσσερις πύλες περιμετρικά στα τείχη του, ενώ κάθε εγκάρσιο τείχος είχε μία πύλη που οδηγούσε στο επόμενο περίβολο. Από αυτές ξεχωρίζει η Σιδερόπορτα, στον εξωτερικό περίβολο. Τα τείχη των δύο κατώτερων διαζωμάτων ενισχύονται κατά διαστήματα με κυκλικούς ή τετράγωνους πύργους που σώζονται σε καλή κατάσταση. Ο παραδοσιακός οικισμός της Ναυπάκτου περικλείεται στα δύο πρώτα από το επίπεδο της θάλασσας διαζώματα. Στο πρώτο διάζωμα, τη «Βροντόλακα», βρίσκεται το μικρό ενετικό λιμάνι, στο δεύτερο, την «Άνω Πόλη», η περιοχή του Βεζύρ Τζαμιού με το αναπαλαιωμένο αρχοντικό της οικογένειας Τζαβέλα και το συγκρότημα των οθωμανικών λουτρών. Στο τρίτο διάζωμα δεν έχουν εντοπιστεί προς το παρόν κτιριακά κατάλοιπα, ενώ στο τέταρτο και το πέμπτο, στην περιοχή της ακρόπολης δηλαδή, ή αλλιώς στο Peritorio, βρίσκεται σήμερα ο ναός του προφήτη Ηλία, η έκθεση βυζαντινής κεραμικής και δεξαμενές νερού. Περπατήστε στα σοκάκια του και ανακαλύψτε την ατμόσφαιρα της παλιάς καστροπολιτείας σε ένα από τα πιο εντυπωσιακά και καλοδιατηρημένα ενετικά κάστρα στην Ελλάδα!

Λιμάνι Το λιμάνι της Ναυπάκτου, που αποτελεί ουσιαστικά την πρώτη ζώνη άμυνας του κάστρου, μοιάζει με ένα μικρό πέταλο, καθώς η είσοδός του έχει άνοιγμα μόλις 35 μέτρων. Στους δύο βραχίονές του, τον ανατολικό και το δυτικό, δύο μικροί πύργοι έλεγχαν τα πλοία που ήθελαν να εισέρθουν σε αυτό. Από την αρχαιότητα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην περιοχή κυρίως ως ναυτικός σταθμός στους Μεσσηνιακούς πολέμους και τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Την εποχή του Βυζαντίου, καθιερώνεται ως βάση του βυζαντινού στόλου προς τις εξορμήσεις του στη δύση, ενώ ήδη από το 10ο αιώνα, αναφέρεται ως ενδιάμεσος σταθμός στα ταξίδια των διπλωματικών επαφών με τη Δύση και παράλληλα συνδέεται οδικά με την Κωνσταντινούπολη. Από το 1407 έως το 1499, την περίοδο της Α΄ Ενετοκρατίας, η Ναύπακτος γνώρισε μεγάλη εμπορική ανάπτυξη, ιδίως μετά από την κατάληψη της Πάτρας. Βαμβάκι, σιτάρι, αλάτι και πολλά άλλα προϊόντα διακινούνταν σε όλες τις ενετικές κτήσεις της ανατολικής Μεσογείου, μέσω της Ναυπάκτου. Μετά την επικράτηση των Οθωμανών το 1499 η Ναύπακτος οχυρώθηκε ακόμα περισσότερο, ενώ από το 17ο αιώνα λειτουργούσε στο λιμάνι τελωνειακή αρχή που επέβαλε τέλη στα πλοία που έμπαιναν και έβγαιναν από αυτό. Αποτελούσε σπουδαίο εμπορικό κέντρο της εποχής και τα προϊόντα που διακινούνταν 98

από εκεί ήταν κυρίως δέρματα, λάδι, ρύζι, καπνός και δημητριακά. Την ίδια εποχή το λιμάνι της Ναυπάκτου, αλλά και ο οικισμός έγιναν ορμητήριο πειρατών, γεγονός που συντέλεσε στην παρακμή της εμπορικής δραστηριότητας της πόλης, που ονομάστηκε Μικρό Αλγέρι. Σύμφωνα με το Βαρώνο Louis Deshayes (1625) το κάστρο και το λιμάνι της πόλης είχαν μετατραπεί σε “φωλιές κουρσάρων” που αποκαλούνταν «λεβέντες». Λίγο αργότερα, το 1675-1676, ο γιατρός Jacob Spon ανέφερε ότι το λιμάνι έκλεινε το στόμιό του με αλυσίδα, επιτρέποντας την είσοδο μόνο σε μικρά και μεσαίου μεγέθους πλοία. Στο λιμάνι θα θαυμάσετε σημαντικά αξιοθέατα, όπως το ναυτικό φάρο και το Φετιχιέ Τζαμί που έχτισε ο Βαγιαζίτ Β΄ στον ανατολικό λιμενοβραχίονα. Στο δυτικό λιμενοβραχίονα δεσπόζει ο ανδριάντας του πυρπολητή Γιώργου Ανεμογιάννη, που βρήκε μαρτυρικό θάνατο κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης το 1821. Σήμερα το λιμάνι αποτελεί σήμα κατατεθέν της πόλης της Ναυπάκτου και σημείο συνάντησης των ντόπιων και των επισκεπτών. Τα καφέ, τα μπαράκια, τα αιωνόβια πλατάνια, οι πολύχρωμες βάρκες και τα ιστιοπλοϊκά συνθέτουν ένα σκηνικό που μένει αξέχαστο σε όσους το επισκέπτονται!

Μονή Αγ. Ιωάννη Βομβοκούς Σε πολύ κοντινή απόσταση από την πόλη της Ναυπάκτου, μπορείτε να προσκυνήσετε το Μοναστήρι του Αγ. Ιωάννη Βομβοκούς. Βρίσκεται 10 χλμ. βορειοανατολικά της Ναυπάκτου, κοντά την κοινότητα Βομβοκούς, σε μια ορεινή και απόκρημνη περιοχή. Η αρχιτεκτονική του μοναστηριού θα σας εντυπωσιάσει. Ο ρυθμός του είναι σταυροειδής με τρούλο και κόγχες στις δύο πλευρές σύμφωνα με τον αγιορείτικο τύπο. Δίλοβα παράθυρα κοσμούν τις πολυγωνικές αψίδες, ενώ η στέγη του είναι δίρριχτη, κεραμοσκεπής με καμπαναριό στο δυτικό τμήμα. Ο μικρός τρούλος είναι εξωτερικά δωδεκάπλευρος και κοσμείται με τοξωτές, αβαθείς κόγχες στις πλευρές και μονόλοβα τοξωτά παράθυρα, ενώ οδοντωτές κεραμοπλαστικές διακοσμητικές ταινίες διατρέχουν τις όψεις του ναού. Στην κύρια είσοδο του ναού θα θαυμάσετε δύο

εντοιχισμένα γλυπτά άγνωστης προέλευσης. Αριστερά, θα δείτε εντοιχισμένο απότμημα βυζαντινού θωρακίου με ανάγλυφη παράσταση λαγού τον οποίο αρπάζει αετός, ενώ δεξιά ένα εντοιχισμένο οικόσημο βενετού άρχοντα με ανάγλυφη παράσταση φτερού και πόδι πουλιού μέσα σε ασπιδόμορφο πλαίσιο από το οποίο κρέμονται δύο κροσσωτές ταινίες. Ανάμεσα στα δύο αυτά γλυπτά, μια μαρμάρινη επιγραφή πληροφορεί ότι ο ηγούμενος Αρσένιος ανακαίνισε το ναό το έτος 1695. Εσωτερικά ο ναός κοσμείται με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες του 17ου αιώνα. Τα θέματά τους αναπτύσσονται σε τέσσερις επάλληλες ζώνες με ολόσωμους αγίους και αγίους σε μετάλλια κάτω, σκηνές από το Θεομητορικό κύκλο (Ακάθιστος) στη μέση και σκηνές από τον Χριστολογικό κύκλο επάνω. Στο νάρθηκα απεικονίζονται μεταξύ άλλων το συναξάρι του Προδρόμου και οι Αίνοι. 99

Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Δημητρίου Τα κελιά του μοναστηριού βρίσκονται νότια και ανατολικά του καθολικού. Την πρώτη περίοδο της ανακαίνισής του, λειτούργησε ως ανδρική μονή, για να μετατραπεί τελικά, κατά την τριετία 1940-43, σε γυναικεία. Σήμερα στη μονή ασκητεύουν 5 μοναχές, οι οποίες διατηρούν και ένα αξιόλογο εργαστήρι βυζαντινής εικόνας. 100

Κάντε μια βόλτα και ανάψτε ένα κεράκι στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Δημητρίου, πολιούχου της Ναυπάκτου. Ο ναός χτίστηκε στη θέση παλαιότερου βυζαντινού ναού. Ο Μητροπολιτικός ναός θεμελιώθηκε το 1978 και ξεκίνησε να λειτουργεί 3 χρόνια αργότερα.

Πολιτιστικό Πάρκο Θερβάντες Δυτικά στο παλιό ενετικό λιμάνι της Ναυπάκτου βρίσκεται «κρυμμένο» το Πάρκο Θερβάντες. Σας υποδέχεται με αναμνηστικές μαρμάρινες επιγραφές, αφιερώματα των Πρεσβειών των κρατών που συμμετείχαν στην ναυμαχία, καθώς και με το άγαλμα του Μιγκέλ ντε Θερβάντες που πολέμησε ηρωικά και τραυματίστηκε σοβαρά από εχθρική οβίδα στο αριστερό χέρι.

Πύργος Μπότσαρη Ο Πύργος Μπότσαρη υψώνεται αγέρωχος στο δυτικό ενετικό τείχος του Κάστρου της Ναυπάκτου. Αποτελείται από δύο τμήματα, το δυτικό

πύργο, που χτίστηκε τον 15ο αι. και τον ανατολικό, που χτίστηκε τον 16ο αι. Εκεί θα θαυμάσετε τη μόνιμη έκθεση που φιλοξενεί το μουσείο και η οποία προβάλλει τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου με 80 περίπου αντίγραφα έργων ζωγραφικής και χαρακτικής που φιλοτεχνήθηκαν από σπουδαίους καλλιτέχνες της εποχής. Επίσης, φιλοξενούνται ισπανικές πανοπλίες του 16ου αιώνα, σημαίες και παντιέρες των χωρών που συμμετείχαν στη ναυμαχία, αντίγραφο της ναυαρχίδας της ναυμαχίας, αφιερώματα σε εκκλησίες της Δύσης, προσωπογραφίες των αρχηγών των κρατών που αποτέλεσαν τον Ιερό Συνασπισμό καθώς και τάπητες του τοίχου του Τζιαν Αντρέα Ντόρια που υφάνθηκαν στις Βρυξέλλες, πάνω σε σχέδια του ζωγράφου Λούκα Καμπιάζο. 101

Αξιοθέατα Ρολόι Ναυπάκτου | Στενοπάζαρο | Φετιχέ Τζαμί | Παπαχαραλάμπειος Βιβλιοθήκη | Μουσείο Φαρμάκη (ιδιωτικό) για την επανάσταση του 1821

Ρολόι Ναυπάκτου

Φετιχέ Τζαμί

Το Ρολόι της Ναυπάκτου προσελκύει πλήθος επισκεπτών που ανεβαίνουν για να θαυμάσουν από εκεί την υπέροχη θέα που προσφέρει προς τον κόλπο της Ναυπάκτου. Ανηφορίστε το πλακόστρωτο δρομάκι πίσω από την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, τις απογευματινές ώρες που το ηλιοβασίλεμα βάφει με όμορφα χρώματα όλη την περιοχή και απολαύστε από το ρολόι εικόνες που θα σας μείνουν αξέχαστες. Το ρολόι χτίστηκε το 1914 από τον Μητροπολίτη Σεραφείμ Δομβοΐτη και οι ντόπιοι το αποκαλούν και Σαραφείμ προς τιμήν του εμπνευστή του.

Ένα ακόμα σημαντικό αξιοθέατο που πρέπει να επισκεφθείτε είναι το Φετιχέ Τζαμί, το πρώτο μουσουλμανικό τέμενος της Ναυπάκτου.Το έκτισε ο σουλτάνος Βαγιαζήτ Βελής, γιος του Μωάμεθ Β’, ως προσφορά στον Αλλάχ για την κατάληψη της Ναυπάκτου το 1499. Στους νεότερους χρόνους, λειτουργούσε ως αλαταποθήκη, ενώ σήμερα είναι επισκέψιμο και αποτελεί χώρο διοργάνωσης ποικίλων πολιτιστικών εκδηλώσεων.

102

103

Παπαχαραλάμπειος βιβλιοθήκη

Μουσείο Φαρμάκη

Σε ένα πανέμορφο διώροφο νεοκλασικό κτίριο, που χτίστηκε με δαπάνη του εθνικού ευεργέτη της πόλης, Δημητρίου Παπαχαραλάμπους, λειτουργεί από το 1960 η Παπαχαραλάμπειος Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη, που οπωσδήποτε πρέπει να επισκεφθείτε. Πρωτοξεκίνησε με μια μικρή συλλογή βιβλίων, δωρεά του ιδρυτή της, και σιγά – σιγά εμπλουτίστηκε και από άλλες δωρεές ιδιωτών. Πολλοί και σπουδαίοι πολίτες της Ναυπάκτου, όπως οι διατελέσαντες Μητροπολίτες Σεραφείμ Δομβοΐτης και Δαμασκηνός Κοτζιάς, οι Ασημάκης Ηλιόπουλος, Βασίλειος Θωμόπουλος, Νότης Δ. Μπότσαρης, Λέων Παναγιώτου, Νίκος Παπανικολάου, Πελοπίδας Φράγκος, Τάκης Κούμπιος, Χαράλαμπος Χαραλαμπόπουλος, Ευγενία Καραγιάννη, Βασίλης Βαλαώρας, Κωνσταντίνος Τσιμπούκης, Νικόλαος Πιας συνέβαλλαν με τις δωρεές τους στη δημιουργία της. Τα τελευταία βέβαια χρόνια, η συλλογή της αυξήθηκε και με αγορές βιβλίων. Σήμερα η βιβλιοθήκη διαθέτει 2 Κινητές Βιβλιοθήκες που εξυπηρετούν τα χωριά του νομού Αιτωλοακαρνανίας, καθώς και τα σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που δεν έχουν σχολική βιβλιοθήκη.

Κατευθυνθείτε προς την κεντρική πλατεία της Ναυπάκτου, την πλατεία Δήμου Φαρμάκη, όπου την παράσταση κλέβουν τα πανέμορφα παραδοσιακά καφενεία και εστιατόρια που λειτουργούν στην περιοχή. Δίπλα στην πλατεία θα συναντήσετε το «Μουσείο Ιερού Αγώνος 1821 Ν. Φαρμάκη». Εκεί θα δείτε εκθέματα της ιδιωτικής συλλογής της οικογένειας Φαρμάκη, όπως σπαθιά και πιστόλια του ‘21, έγγραφα, φωτογραφίες και σπάνιο υλικό του Β’ παγκόσμιου πολέμου.

104

Στενοπάζαρο Αν θέλετε να κάνετε ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο, ένας περίπατος στο Στενοπάζαρο, την παλιά αγορά της πόλης, είναι ο ιδανικός προορισμός. Βρίσκεται στην καρδιά της πόλης σε ένα γραφικό πλακόστρωτο δρομάκι με παραδοσιακά διώροφα κτίρια που σφύζουν από ζωή. Κάντε τις αγορές σας στα πολλά εμπορικά καταστήματα ή ξεκουραστείτε σε πανέμορφα καφέ και δείτε μια άλλη Ναύπακτο. Μη φύγετε από την περιοχή, αν δεν δροσιστείτε από την πέτρινη βρύση που βρίσκεται στο μεγάλο πλάτανο, κάτω από τον Άγιο Δημήτριο.

105

ΝΑΥΠΑΚΤΟΣ Tοπικές γιορτές και σημαντικά πολιτιστικά δρώμενα Όποια εποχή και αν βρεθείτε στην πανέμορφη Ναυπακτία, από τα ορεινά χωριά μέχρι τις παραλίες και την πόλη της Ναυπάκτου θα βιώσετε έθιμα, τοπικές γιορτές και παραδόσεις που μένουν αναλλοίωτα με το πέρασμα των χρόνων και χαρίζουν εμπειρίες μοναδικές.

Εκδηλώσεις Ναυμαχίας Το σημαντικότερο πολιτιστικό γεγονός της Ναυπάκτου είναι η εβδομάδα εκδηλώσεων για την επέτειο της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου (7 Οκτωβρίου 1571) με κορυφαίο γεγονός την αναπαράσταση της Ναυμαχίας που διοργανώνεται κάθε χρόνο (την πρώτη Κυριακή μετά τις 6 Οκτωβρίου) με μεγάλη μεγαλοπρέπεια. Ζήστε στιγμές συγκίνησης και ενθουσιασμού καθώς παρακολουθείτε την αναπαράσταση αυτού 106

του σπουδαίου ιστορικού γεγονότος. Πρόκειται για μια γιορτή με μεγάλο κύρος και παγκόσμια εμβέλεια καθώς συγκεντρώνει πρεσβευτές, ξένες αποστολές, αντιπροσωπείες αρχών και οργανισμών, πολεμιστές με παραδοσιακές μεσαιωνικές φορεσιές και πλήθος κόσμου.

107

Συνάντηση – Φεστιβάλ Παιδικών Χορωδιών Χορωδιακό Φεστιβάλ «Μίκης Θεοδωράκης» Παρακολουθήστε ένα ξεχωριστό μουσικό γεγονός που διεξάγεται κάθε δύο χρόνια, από το 2001, με μεγάλη επιτυχία. Το Χορωδιακό Φεστιβάλ Μίκης Θεοδωράκης, συνδιοργανώνεται από το Δήμο Ναυπακτίας και τη Μικτή Χορωδία Ναυπάκτου και έχει διαγωνιστικό χαρακτήρα. Απολαύστε μαζί με πλήθος κόσμου τις διάφορες μουσικές παραστάσεις, στις οποίες συμμετέχουν γνωστοί και καταξιωμένοι καλλιτέχνες καθώς και χορωδίες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. 108

Παράλληλα με το Χορωδιακό Φεστιβάλ «Μίκης Θεοδωράκης» διοργανώνεται επίσης, κάθε δύο χρόνια, ειδική εκδήλωση για τους μικρούς φίλους της μουσικής, η Συνάντηση – Φεστιβάλ Παιδικών Χορωδιών. Παιδικές χορωδίες από την περιοχή αλλά και από όλη την Ελλάδα συναντώνται σε μια μοναδική εκδήλωση, όπου οι μελωδικές φωνές των μικρών χορωδών γίνονται πρεσβευτές του ελληνικού τραγουδιού και των σπουδαίων δημιουργών μας. Με την καθοδήγηση των μουσικοδιδασκάλων τους, παρουσιάζουν ένα ξεχωριστό θέαμα και δημιουργούν μια εξαιρετική ατμόσφαιρα που γοητεύει όλους όσοι παρευρίσκονται σε αυτό το ξεχωριστό γεγονός.

109

Εμποροπανήγυρη Αγίου Δημητρίου στη Ναύπακτο Μεγάλη Παρασκευή Ένα μοναδικό θέαμα βιώνουν οι κάτοικοι και οι επισκέπτες της Ναυπάκτου τη Μεγάλη Παρασκευή. Για να το ζήσετε πρέπει να επισκεφθείτε το λιμάνι, όπου συγκεντρώνονται όλοι οι Επιτάφιοι. Τα φώτα σβήνουν και οι ψαράδες ανάβουν φωτιές στις πολεμίστρες του κάστρου. Αρχίζουν οι ψαλμωδίες και οι εκκλησιαστικοί ύμνοι, και καθώς οι Επιτάφιοι περνούν, τους ακολουθεί πλήθος πιστών που αργότερα χωρίζουν, επιστρέφοντας στις ενορίες τους. 110

Ανήμερα της γιορτής του πολιούχου της Ναυπάκτου, του Αγίου Δημητρίου, στις 26 Οκτωβρίου, αρχίζει η μεγάλη εμποροπανήγυρη, τα γνωστά «Παζάρια» της Ναυπάκτου. Είναι ένα έθιμο που έγινε θεσμός πλέον για την πόλη, καθώς χρονολογείται από το 19ο αιώνα. Για μία εβδομάδα, τα παζάρια υποδέχονται πλήθος επισκεπτών που κάνουν τις αγορές τους, αλλά παράλληλα απολαμβάνουν τις ομορφιές της πόλης. Κατά τη διάρκεια των παζαριών, λειτουργεί Λούνα Παρκ για τους μικρούς επισκέπτες, αλλά και τρεις ψησταριές, όπου όλοι μπορούν να γευτούν τις τοπικές νοστιμιές, όπως σουβλάκι και γουρνοπούλα.

Αποκριές Όπως σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, έτσι και στη Ναύπακτο, τις Απόκριες και την Καθαρά Δευτέρα πραγματοποιούνται πλήθος παραδοσιακών εκδηλώσεων. Οι πιο γνωστές είναι: Η Οδός Μεζεδίων: Το τελευταίο Σάββατο των Αποκριών, στο Στενοπάζαρο, μουσική, μεζέδες, σουβλάκια και γλυκά προσφέρονται δωρεάν

στους επισκέπτες μαζί με άφθονο κρασί και τσίπουρο, και το κέφι απογειώνεται! Η Καρναβαλική Παρέλαση: Πραγματοποιείται τη δεύτερη Κυριακή των Απόκρεων με τη συμμετοχή πολλών καρναβαλιστών και εντυπωσιακά άρματα.

111

Ριζικάρια Ένα ξεχωριστό έθιμο που οι ρίζες του χάνονται στην αρχαιότητα, στην εποχή των μαντείων, αναβιώνει ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού του Ριγανά στις 24 Ιουνίου, από το Σύλλογο Ναυπάκτου «Πολιτιστικές διαδρομές», στον πανέμορφο χώρο του Βεζύρ Τζαμί, στο κάστρο της Ναυπάκτου. Το έθιμο, που ουσιαστικά καλωσορίζει τον ερχομό του καλοκαιριού ανοίγει με την εξής φράση: “Ανοίγουμε τον Κλήδονα με τ’ Αη Γιαννιού τη χάρη, όπου ‘ναι καλορίζικος να βγει το ριζικάρι”. Με μουσική χορό και τραγούδι, οι παρευρισκόμενοι παρακολουθούν την ειδική τελετουργία, ακούν τις «προφητείες» και στη συνέχεια ανάβουν και πηδούν τις φωτιές. Σύμφωνα με την παραδοσιακή τελετή, ο κληδόνας γινόταν με αμίλητο νερό που έφερνε ένα πρωτότοκο κορίτσι από την πηγή μέσα σε μία στάμνα ή κάποιο άλλο κατάλληλο σκεύος. Μέσα εκεί οι συμμετέχοντες έριχναν ένα ριζακάρι (ριζικό=τύχη) ή κληδονικό, ένα προσωπικό μικροαντικείμενο ή ένα φρούτο με κάποιο χαρακτηρι112

στικό σημάδι πάνω του για να ξέρουν σε ποιον ανήκει. Στη συνέχεια σκέπαζαν τον κλήδονα με κόκκινο πανί και έβαζαν επάνω του μια κλειδαριά για να δείχνουν ότι τον κλειδώνουν. Μετά τον άφηναν έξω στην ύπαιθρο όλο το βράδυ για να αστρονομηθεί και το πρωί τον έπαιρναν μέσα στο σπίτι. Το απόγευμα μαζεύονταν όλοι γύρω του και ένα μικρό πρωτότοκο κορίτσι έβγαζε τα ριζικάρια από το νερό, αφού πρώτα η ομήγυρη τραγουδούσε ένα δίστιχο, άλλοτε ευχετικό ή επαινετικό και άλλοτε αλληγορικό ή σατιρικό. Συνδέοντας το δίστιχο με το αντικείμενο που έβγαινε κάθε φορά από τον κλήδονα, γινόντουσαν οι προγνώσεις για την τύχη του κατόχου του αντικειμένου!

Πολιτιστικό Καλοκαίρι

Αν βρεθείτε το καλοκαίρι στη Ναύπακτο, θα εντυπωσιαστείτε από το πλήθος και την ποικιλία των εκδηλώσεων που διοργανώνονται στο πλαίσιο του Πολιτιστικού Καλοκαιριού. Θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, εκθέσεις ζωγραφικής, bazaar,

παρουσιάσεις βιβλίων, θερινός κινηματογράφος, βραδιές παραδοσιακών χορών είναι μερικές μόνο από τις επιλογές που σας προσφέρονται για διασκέδαση.

113

ΝΑΥΠΑΚΤΟΣ

Εναλλακτικός Τουρισμός Για εσάς που αγαπάτε τις extreme δραστηριότητες και την άμεση επαφή με τη φύση, η Ναύπακτος και η γύρω περιοχή έχει πολλά να προσφέρει. Για ήπιες δραστηριότητες, οι απέραντες και πάμπολλες παραλίες με τα καθαρά νερά προκαλούν για κολύμπι και βουτιές, ενώ είναι κατάλληλες και για θαλάσσια σπορ όπως σκι, ιστιοσανίδα, ιστιοπλοΐα και kite surf. Αν πάλι νιώθετε περισσότερο περιπετειώδεις, η ορεινή Ναυπακτία είναι ο προορισμός σας.

Rafting και καγιάκ στον Εύηνο, πεζοπορία, ιππασία και ραπέλ σε παραποτάμια μονοπάτια του Εύηνου, ορειβασία και αναρρίχηση στη Βαράσοβα, πεζοπορία στην Άνω Χώρα και στη γύρω περιοχή, εκδρομές με τζιπ 4Χ4, ποδηλασία βουνού είναι μόνο μερικές από τις επιλογές που σας προσφέρονται.

ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΣ Δήμος Ναυπακτίας: 2634360100 Δημαρχείο (fax): 2634360116 Ληξιαρχείο: 2634360154 Οικονομική Υπηρεσία: 2634021932 Τεχνική Υπηρεσία (ΤΥΔ): 2634360414 Πολεοδομία: 2634360430 Τμήμα καθαριότητας & πρασίνου: 2634361211 ΚΕΠ: 2634038255 Κέντρο Υγείας Ναυπάκτου: 2634360000 Λιμενικός Σταθμός: 26340 27909 114

Αστυνομικές αρχές Ναυπάκτου: 26340 27258, 26340 23003 Διευθύνσεις δασών, δασαρχεία, δασονομεία: 26340 27246 Σύλλογος Ξενοδόχων και Ενοικιαζόμενων Δωματίων Ναυπακτίας: 26340 41111 ΚΤΕΛ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ: 26340 28351 Σταθμός Αντιρρίου: 26340 31500 Μουσείο Φαρμάκη: 2634027084 Πύργος Μπότσαρη: 2634029779

115

116

117

Κειμενογράφηση – Επιμέλεια Κειμένων: ΣΗΜΑ A.E. – BUTTERFLY COMMUNICATION Σχεδιασμός έκδοσης: ΣΗΜΑ A.E. – BUTTERFLY COMMUNICATION Φωτογραφικό Υλικό: Butterfly, Αρχείο Δήμου Ναυπακτίας, Γαμπιεράκης Μάνος, Λιαπίκος Ηλίας, Μεταξιώτης Πέτρος, Νούλας Νικόλαος, Ρωσσίδης Κώστας, Σκορδόπουλος Νίκος, Τσούσης Παναγιώτης

Η παρούσα έκδοση υλοποιήθηκε μέσω του τοπικού προγράμματος ‘Αειφόρος Ανάπτυξη Αλιευτικών Περιοχών’ της Αιτωλικής Αναπτυξιακής Α.Ε. ΟΤΑ, στο πλαίσιο του άξονα 4 του Επιχειρησιακού Προγράμματος Αλιείας 2007-2013 (Ε.Π.ΑΛ.)

118

119