Waterstand 20 by Ruimte voor de Rivier

December 2012

Ruimte voor de Rivier

waterstand 20 04 De uiterwaarden: prachtplek om te schaatsen. Vier persoonlijke schaats verhalen.

07 Op pad met boswachter Hans door de “gestroomlijnde” Breemwaard.

Voor ondernemer Bert van der Scheer heeft de hoogwatergeul tussen Veessen en Wapenveld zakelijk gezien ingrijpende gevolgen.

Negen plekken langs de IJssel ingrijpend op de schop Nu ook de projecten Bypass Kampen en Zomerbedverlaging Beneden-IJssel groen licht hebben gekregen, kunnen alle Ruimte voor de Rivier-ingrepen aan de IJssel uitgevoerd worden. Een mijlpaal dus, maar tegelijkertijd een moment om stil te staan bij de grote impact op de omgeving en de bewoners. ‘Als de nieuwe dijk ertussen komt, dan is dat mooie uitzicht voorgoed weg’, aldus Bert van der Scheer uit Veessen.

an der Scheer heeft er moeite mee dat de aanleg van de hoogwatergeul tussen Veessen en Wapenveld zijn vertrouwde omgeving zal aantasten. ‘Als ik nu bovenop de dijk sta, dan heb ik een prachtig uitzicht

en kan ik bijvoorbeeld Heerde zien. Als de nieuwe dijk ertussen komt, dan is dat mooie uitzicht voorgoed weg.’ De Veessenaar runt samen met zijn dochter Annelies een bedrijf in landen tuinbouw-

machines op zo’n vijf kilometer afstand van de plek waar de hoogwatergeul komt. De ondernemer hoeft dus niet te ver huizen. Toch heeft de rivierverruiming, zakelijk gezien ingrijpende gevolgen. ‘Onze klantengroep – agrariërs – zal afnemen. Er zijn al tien klanten vertrokken: bedrijven die moesten wijken voor de ingrepen in dit gebied. En de meeste daarvan zoeken logischerwijs een bedrijf in de buurt om hun reparaties te laten uitvoeren.’ Toch zit Bert niet bij de pakken neer. ‘De overheid beslist. Je wordt voorgelicht, je kunt wat zeggen, maar uiteindelijk staan de plannen vast. En dan kun je moeilijk doen en depressief worden, maar dat helpt niet. We moeten zelf de boel draaiende houden en onszelf zien te redden.’ Vervolg op pagina 2

Room for the River Conference

Jan Hendrik Dronkers, directeur-generaal van Rijkswaterstaat, sloot de dag af.

Wat kunnen we wereldwijd van elkaar leren om overstromingen te voorkomen? Die vraag stond centraal op de internationale en wetenschappelijke conferentie Room for the River op 19 november in Rotterdam, bedoeld voor beleidsmakers, onderzoekers en “waterexperts” uit binnen- en buitenland. Ruimte voor de Rivier van Rijkswaterstaat deelde er de ervaringen die het programma heeft opgedaan. Maar ook vele internationale gasten legden uit hoe zij overstro mingen terug proberen te dringen. En dat het programma goed “presteert” blijkt ook uit een evaluatie, waarvan de eerste

resultaten op het congres werden gedeeld. Zo werd bijvoorbeeld verteld dat waar Ruimte voor de Rivier binnen budget en tijdsplanning blijft, circa 90% van de grote internationale infrastructurele projecten een kostenoverschrijding heeft van 20-45%. Jan Hendrik Dronkers, directeur-generaal van Rijkswaterstaat, sloot de dag af door te benadrukken hoe belangrijk het is om kennis te delen. Hij was er ook trots op dat Ruimte voor de Rivier zo voortvarend verloopt.

Winterkermis op Slot Loevestein. En nog meer leuke wintertips 4kids.

Jan (67) ‘Zo’n Bert van der Scheer die uitlegt wat de aanleg van de hoogwatergeul bij Veessen-Wapenveld voor hem persoonlijk betekent, dat vind ik een interessant verhaal’, reageert Waterstand-lezer Jan Rikken uit Lent. ‘Goed dat de krant tegenwoordig steeds meer inzoomt op de precieze werkzaamheden en de menselijke maat. Kort nieuws heb ik helemaal doorgenomen. Ik vind het bijvoorbeeld leuk om te lezen wat er allemaal komt kijken bij een archeo logische vondst, zoals het koggeschip bij Kampen. Die schaatsverhalen, tja, ik vond het na twee interviews wel genoeg. Ik struin namelijk liever in de uiterwaarden. Het artikel over het stroomlijnen van de uiterwaarden spreekt mij daarom meer aan. Wat goed dat er niet in het wilde weg gekapt wordt en dat Rijkswaterstaat écht onderhandelt met de beheerders van de gebieden.

Nieuw

Bestaand

Hengforderwaarden ca. 2012-2013

02 Munnikenhank ca. 2011-2012

Terwolde

Wandelen, vissen en zeilen

Terwolde

De IJssel-projecten hebben gevolgen voor de omgeving, geven overlast bij de aanleg, maar brengen ook kansen. In Veessen bijvoorbeeld wordt langs de hoogwatergeul een ”rivierfront” ontwikkeld: een aantrekkelijke rust- en pleisterplaats voor bewoners en recreanten. En er komen “klompenpaden” door de natuur. Ook elders langs de IJssel worden fiets-, wandelen zelfs hardlooproutes in de uiterwaarden aangelegd. Bij K ampen komt een heel nieuw natuurgebied en de zeilsport krijgt er een impuls. Ook in Deventer wordt geïnvesteerd in de watersport en de stad krijgt beter zicht op de rivier. De ingrepen maken het gebied dus niet alleen veiliger, maar ook aantrekkelijker voor bewoners en toeristen.

Natuurderij Keizers- en Stobbewaarden Stobbenhank ca. 2013

IJssel afvoeren. Dat zorgt bij hoogwater voor een verlaging van het waterpeil in de IJssel met 71 centimeter ter hoogte van Veessen, een effect dat doorwerkt tot voorbij Deventer.

Jachthaven Zandweerdplas ca. 2013-2014

Twee dijken De gevolgen voor de woningen en bedrijven in en om het gebied van de hoogwatergeul Veessen-Wapenveld zijn echter groot. De hoogwatergeul wordt niet gegraven, er verrijzen twee dijken over een lengte van acht kilometer, in het landschap. Het gebied onder en tussen de twee dijken blijft bruikbaar voor agrariërs. De vijf woningen en acht bedrijven tussen de twee dijken moeten wijken. En eigenaren van woningen en bedrijven langs de twee nieuwe dijken krijgen te maken met een drie tot vijf meter hoge dijk op hun grond, zoals Bert van der Scheer. Voor een situatie die volgens de statistieken gemiddeld eenmaal per mensenleven gaat voorkomen.

Ossenwaard ca. 2014-2015

Spoorbrug Deventer

Deventer

De Worp

De Worp Worpfront Wilhelminabrug

Bolwerkseplas ca. 2013-2014

Op de kaart links is te zien waar de capaciteit van de rivier wordt vergroot, zodat de IJssel extra water sneller kan afvoeren.

Flessenhalzen De IJssel is een prachtig meanderende rivier, die langs historische Hanzesteden als Zutphen, Deventer, Zwolle en Kampen voert. De rivier kan echter ook overlast geven. Bij steden is de rivier vaak smal door bebouwing aan weerszijden. En deze flessenhalzen stag neren de doorstroming, waardoor de rivier bij hoogwater kan overstromen. Om dit probleem te verhelpen, voert Ruimte voor de Rivier negen projecten uit (zie projectenkaart onderaan). De ingrepen zijn bedoeld om de rivier bij hoogwater meer ruimte te geven. Vier projecten zijn al in uitvoering: twee uiterwaardvergravingen bij Deventer en een

ijkverlegging (Westenholte) en uiterwaard d vergraving bij Zwolle. De andere vijf projecten zijn in voorbereiding. Keten De negen projecten vormen een keten, die ervoor zorgt dat álle bewoners langs de  IJssel in de toekomst veilig blijven bij hoog water. De ingrepen vinden plaats op plekken waar het kan – vaak in het buitengebied, want een stad kun je nu eenmaal niet zo eenvoudig verplaatsen. En het gebeurt op plekken waar het effect groot is. De hoogwatergeul bij Veessen-Wapenveld bijvoorbeeld kan bij extreem hoogwater tot 45% van het rivierwater in de

Reevediep Ook in Kampen staat veel te gebeuren. Hier wordt het zomerbed van de Beneden-IJssel verlaagd. En de IJssel krijgt net ten zuiden van de stad een compleet nieuwe aftakking: het project Bypass Kampen, dat inmiddels is omgedoopt tot Reevediep (zie kader Gebiedsontwikkeling Kampen). Ook hier betekent de ingreep dat een flink aantal boeren het gebied moet verlaten. En dat doen ze vooral voor de waterveiligheid van Zwolle. Terug naar Bert van der Scheer, die eindigt met een omschrijving van zijn favoriete plek. ‘Ik loop heel vaak door de Achterhoek van

2 1

4 5

Veessen en ga daar dan op een bankje zitten. Het is daar zo verschrikkelijk mooi. Je ziet er reeën, hazen en vossen. Daar geniet ik echt enorm van en ik zal het vergezicht dat je hier vandaan hebt echt gaan missen. Maar er blijft vast nog genoeg moois over om van te genieten.’ ~

Gebiedsontwikkeling Kampen De Bypass Kampen vormt de motor voor één van de grootste gebieds ontwikkelingen in Nederland. Rondom de nieuwe aftakking van de IJssel – die de naam Reevediep heeft gekregen – komt een groot natuurgebied van vierhonderd hectare. Dankzij de aanleg van nieuwe fiets-, wandelen struinpaden kunnen inwoners en toeristen daar straks van genieten. Het Reevediep krijgt verder een vaargeul voor recreatieboten, inclusief aanlegsteigers. Zeilboten kunnen dan vanuit de Veluwerandmeren meteen doorvaren naar de Friese randmeren. En ook hengelsportliefhebbers krijgen volop nieuwe mogelijkheden langs het Reevediep. Het gebied rondom Kampen lift bovendien mee op de Hanzelijn, die op 6 december is geopend. Met deze nieuwe spoorlijn tussen Lelystad en Zwolle, waarbij ook Kampen-Zuid een NS-station heeft gekregen, is een supersnelle treinverbinding ontstaan vanuit de Randstad.

Ruimte voor de Rivier in het kort In de afgelopen eeuwen hebben de rivieren steeds minder ruimte gekregen. De rivieren liggen ingeklemd tussen steeds hogere dijken en achter die dijken wonen steeds meer mensen. Tegelijk is door bodemdaling het land achter de dijken lager komen te liggen. Bovendien regent het vaker en harder waardoor rivieren steeds meer water moeten verwerken. De regering neemt daarom maatregelen om in de toekomst het rivierengebied beter te beschermen tegen overstromingen. De rivier krijgt op meer dan 30 plaatsen meer ruimte. Deze projecten vormen samen het Programma Ruimte voor de Rivier. Een rijksprogramma dat samen met regionale overheden zorgt voor de veiligheid van circa vier miljoen Nederlanders. Naast veiliger wordt het rivierengebied ook mooier en aantrekkelijker gemaakt en biedt het meer ruimte aan natuur en recreatie. Programma Ruimte voor de Rivier is een samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat, gemeenten, provincies en waterschappen.

Kort nieuws

03 Groen licht voor Waterberging Volkerak-Zoommeer Voormalig staatsecretaris Atsma van Infrastructuur en Milieu heeft in september het projectbesluit genomen voor het Ruimte voor de Rivier-project Water berging Volkerak-Zoommeer. Rijkswaterstaat kan dus de voorbereidingen starten om het meer geschikt te maken voor tijdelijke waterberging. De waterberging wordt ingezet bij een combinatie van gesloten stormvloedkeringen en zeer hoge rivierafvoeren op het Hollandsch Diep, een situatie die naar schatting eens in de 1400 jaar voorkomt. Het Volkerak-Zoommeer biedt ruimte voor zo’n 200 miljard liter extra water, waarmee een groot gebied in Noord- Brabant en Zuid-Holland beschermd wordt tegen over stromingen. Rijkswaterstaat heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de gevolgen van de tijdelijke waterberging en neemt maatregelen om negatieve effecten in West-Brabant en Zeeland te voorkomen. ~

Schapenboerderij in Vreugderijkerwaard geopend 7 oktober hebben Herman en Marianne van Assen de 1 deuren van hun nieuwe biologische schapenboerderij De Vreugdehoeve geopend. De oude boerderij moest wijken voor de dijkverlegging bij Westenholte, onderdeel van het project Ruimte voor de Rivier Zwolle. Samen met Waterschap Groot Salland is er een nieuwe plek gevonden in de Vreugderijkerwaard, vlakbij de IJssel in Spoolde. De familie greep de verhuizing aan om het bedrijf uit te breiden en open te stellen voor het publiek. Bezoekers kunnen bijvoorbeeld zien hoe je schapen melkt en producten als schapenkaas en schapenijs maakt. De producten kun je proeven en kopen in de thee- en koffieschenkerij en de boerderijwinkel. Ook is er een informatiepunt van Natuurmonumenten op het terrein gevestigd. Natuurmonumenten – al vijftig jaar beheerder van de Vreugderijkerwaard – geeft informatie over het prachtige gebied rondom de boerderij en organiseert ook regelmatig excursies met een boswachter. ~

Een filmpje over de waterberging en meer achtergronden zijn te vinden op www.ruimtevoorderivier.nl. Kijk rechts ‘Naar de projecten’, en klik op het project Waterberging Volkerak-Zoommeer, onderaan de lijst.

Foto Rutger Hollander

Internationale pers bezoekt Nijmegen Zo’n 25 journalisten uit binnen- en buitenland lieten zich half november in Nijmegen bijpraten over de Nederlandse aanpak tegen hoogwater en de plannen voor de dijkteruglegging bij Lent. Na de uitleg gingen de journalisten per bus het gebied in. Omgaan met hoog water is een onderwerp dat niet alleen in Nederland maar ook internationaal hoog op de agenda staat, zo werd onderstreept door de brede opkomst. Er waren journalisten uit de VS, Mexico en China en uit verschillende Europese landen. Op de foto ziet u wethouder Jan van der Meer, die geinterviewd wordt door de Duitse TV-zender ZDF over het plan Ruimte voor de Waal. ~

Meer weten? Kijk op www.devreugdehoeve.nl

Dijk wordt mozaïek Op de dijk ten westen van de Waalbrug in Nijmegen is sinds oktober een kopie te zien van een mozaïekportret uit de Turkse stad Gaziantep. Het kunstwerk is gemaakt door havo 4-leerlingen van het Citadelcollege uit Lent onder leiding van de Nijmeegse schilder Diederik Grootjans. De aanleiding is de vijfjarige stedenband Nijmegen – Gaziantep en de viering van vierhonderd jaar betrekkingen tussen Nederland en Turkije. Het kunstwerk meet maar liefst twintig bij tien meter en zal in een periode van drie tot vijf jaar vervagen. Het kunstproject wordt gefinancierd door het Waterschap Rivierenland, het project Ruimte voor de Waal en de Stedenband. ~

Duiktocht naar eeuwenoud koggeschip Op de IJsselbodem bij Kampen is tijdens de voor bereidingen op de Zomerbedverlaging BenedenIJssel een scheepswrak gevonden van een koggeschip uit de eerste helft van de 15e eeuw. Koggeschepen brachten de handelssteden aan de IJssel tot bloei en vervoerden haring, bijenwas, dierenhuiden, graan of ertsen. De vondst is bijzonder omdat het schip vrijwel intact is. De kogge vertelt bovendien de geschiedenis van Kampen, dat zich dankzij de internationale handel en de vaart van kogge schepen in de 14e en 15e eeuw heeft kunnen ontwikkelen tot een welvarende handelsstad. In de kogge is geen lading aangetroffen en in de buurt zijn nog twee schepen gevonden. Dit doet vermoeden dat de schepen bewust zijn afgezonken om de IJssel in de gewenste richting te sturen, Middeleeuws watermanagement zeg maar. ~

Bekijk het filmpje van zo’n duiktocht naar het wrak op www.ruimtevoorderivier.nl zie Nieuwsberichten rechts, 15 oktober.

Waterschap Groot Salland opent hardlooproutes Met een heuse DrogeVoeten Run heeft het Waterschap Groot Salland in september drie nieuwe hardlooproutes geopend in de IJsselse uiterwaarden bij Zwolle. De DrogeVoeten Routes voeren langs het gebied waar het project Ruimte voor de Rivier Zwolle wordt uitgevoerd. Bij Westenholte bijvoorbeeld (paarse route, 10,5 km) wordt de dijk landinwaarts gelegd. Bij de Scheller en Oldeneler Buitenwaarden (roze route, 6,4 km) komen twee nevengeulen. En de derde route (groene route, 2,7 km) voert vanuit de uiterwaarden naar Zwolle centrum of andersom en maakt tastbaar hoe dicht de stad eigenlijk bij de IJssel ligt. ~

De gedetailleerde routebeschrijvingen staan op de website van Waterschap Groot Salland www.wgs.nl/ruimtevoorderivier

Luchtfoto’s waalkribben 5

Van de kribverlaging op de Waal zijn prachtige foto’s genomen met een vlieger.

Bekijk meer foto’s op www.ruimtevoorderivier.nl Nieuwsberichten, 30 oktober.

Meer nieuws? Kijk op www.ruimtevoorderivier.nl voor het complete en actuele nieuwsoverzicht met o.a. de onderstaande berichten. • Bomenkap voor droge voeten in Zwolle • Opknapbeurt John Frostbrug in Meinerswijk • ‘Voorkomen is beter dan genezen’, Italiaanse delegatie bezoekt Overdiepse Polder • Bouw bruggen in Noordwaard gestart ~

04 Uitgelicht De uiterwaarden. Eén van de plekken waar Ruimte voor de Rivier aan waterveiligheid werkt. Maar ook een prachtplek om te schaat sen. Daarom in deze Uitgelicht vier schaats verhalen. Opgetekend eind oktober, dus het ijs moet u er zelf bij denken. Fotografie: Henri Cormont

‘ De tijd staat stil als ik schaats’ Toen Jan Groeneveld (49) een kleine jongen was, zag hij op het ijs een grote man voorbij suizen, die bijna op zijn schaatsen leek te zweven. “Hoe doet u dat?”, vroeg hij gefascineerd. De man lachte en zei: “Gewoon achterop je schaats gaan staan.” ‘De schaatser had gelijk!’, vertelt Jan, die inmiddels zelf een grote man is die over het ijs zweeft.

an Groeneveld woont in Sleeuwijk aan de Merwede, ongeveer ter hoogte van Gorinchem, dat aan de andere kant van de rivier ligt. Hij lijdt al zijn hele leven aan schaatskoorts. ‘Zodra de eerste nachtvorst begint, start de tamtam. Ik schaats vaak met mijn drie broers en wat vrienden. We bellen, sms-en, twitteren..., waar kan het al? Eén van onze “domeintjes” is Bakkerskil, een afgedamd stukje van de Biesbosch. Daar kun

je vaak al na twee nachten vorst schaatsen. Polder Maltha aan de Nieuwe-Merwede, daar komen we ook wel. Het buiten zijn, de frisheid, de vrijheid, op plekken komen waar je normaal niet komen kunt... Dat is voor mij het ultieme schaatsgevoel.’ Zintuigen op scherp ‘We staan altijd vroeg op het ijs, voor achten’, beschrijft Groeneveld. ‘Compleet

met touw, prikkers en droge kleren, mocht het mis gaan. Je voelt de eerste zonnestralen op je huid prikken en alle zintuigen staan op scherp. Je trekt het eerste spoor. Probeert een paar rondjes. Als het goed aanvoelt, zak je dieper en wordt je slag breder. Je gaat harder. Nog harder. De adrenaline raast door je lijf. Dit is gááf! En zo kun je nog uren doorgaan. De tijd lijkt stil te staan als ik schaats.’ Evacuatie De Sleeuwijker kent Ruimte voor de Rivier. ‘Hier in de buurt bij Avelingen bijvoorbeeld graven ze geulen om de doorstroming van de rivier te verbeteren. Ik volg dat met interesse. Want natte voeten, dat wil niemand. Ik herinner me de bijna-over stroming in 1995 nog wel. Ik werk in Vuren, ten noorden van de Merwede, voor een

‘De adrenaline raast door je lijf’ bedrijf dat wereldwijd gebruikte vrachtwagens verkoopt. Een Duitse partner waarschuwde ons voor de hoge waterstanden, waarop we onze 2000 vrachtwagens naar een veilige plek hebben gebracht. “Doe dat niet, zo veroorzaak je paniek”, zei de burgemeester van Gorinchem nog. Maar twee dagen later was het gebied geëvacueerd.’ ~ Bekijk een prachtige schaatsfoto van Jan Groeneveld op bit.ly/SqKd92 via hanviskie.blogspot.nl

‘ Warme chocolade melk na afloop’ ‘Er wordt geschaatst, gelanglaufd en gesleed’

‘H

et lijkt hier ’s winters soms wel een skihut’, vertelt Geert Bakker enthousiast. ‘Er wordt geschaatst, gelanglauft en gesleed. En ja, na afloop komen de mensen hier lekker warme chocolademelk drinken. Met een scheutje rum, stukje appeltaart, toefje slagroom.’ En geef de bezoekers van het Engelse Werk eens ongelijk. Op nog geen tachtig meter afstand kunnen ze de schaatsen onderbinden

Het is op en top winterpret aan de rand van Hanzestad Zwolle. Dat beaamt ook Geert Bakker, eigenaar van Het Engelse Werk. Als het goed koud is, weten schaats liefhebbers de uiterwaarden bij de oude IJsselbrug aan de voet van zijn uitspanning prima te vinden. ‘En achter ons ligt een park waar je heerlijk kan sleeën.’

en de dichtgevroren uiterwaarden opstappen. ‘We zien tourrijders, dagjesmensen en veel gezinnen met kinderen. Logisch, want in Zwolle zelf is geen vijver zo groot als deze waterplas. Omdat de uiterwaarden zo ondiep zijn, vriezen ze snel dicht. En in geval van sneeuw op het ijs rijdt een boer hier uit de buurt onverschrokken zijn trekker met sneeuwschuiver het ijs op.’

Hart van Nederland Dat het hier een unieke winterlocatie betreft, blijkt wel als zelfs SBS 6 in de winter van 2009 langskomt om opnamen te maken. Bakker: ‘Het park hierachter is aangelegd in Engelse landschapsstijl, inclusief heuveltjes. Met sneeuw is het hier dus heerlijk sleeën. Hart van Nederland maakte een sfeer reportage en filmde ook binnen bij ons. Mijn zoon, toen negen jaar oud, stond net achter de bar dozen chocolademelkbekers uit te pakken en kwam op televisie. Nou, je begrijpt, hij was supertrots en had op school wat te vertellen.’ Hoogwater trekt bezoekers Ook in de overige seizoenen weten bezoekers de uitspanning te vinden. ‘Je kunt hier

prachtig over de uiterwaarden kijken, met uitzicht op de twee IJsselbruggen en het stadje Hattum. Bang voor het water zijn we niet. Wij zitten hier op de winterdijk en houden zelfs met hoogwater de voeten gemakkelijk droog. Ook zo’n mooi schouwspel trouwens, dat altijd veel bezoekers trekt. Je kunt het water dan in de verte met grote kracht over de zomerdijk zien stromen. Die golven en die wind, indrukwekkend hoor. Ik begrijp dus heel goed dat dat in goede banen geleid moet worden. In het kader van het programma Stroomlijn gaan ze hier in de uiterwaarden binnenkort de wildgroei aan bomen intomen. Een relatief simpele maatregel om de doorstroming van de rivier te bevorderen. En wij krijgen een nog weidser uitzicht!’ ~

Twitterweerman voorspelt late vorst Jan van Ooijen (34) uit Zaltbommel is zelf niet zo’n schaatsliefhebber. Over goed schaatsweer daarentegen weet hij met enthousiasme te vertellen en te twitteren. ‘Heb je wel eens gehoord van de straalstroom?’

‘D

e straalstroom is een sterke wind op tien kilometer hoogte’, steekt de Twitterweerman van wal. ‘Als deze stroom ten zuiden van ons land ligt, gecombineerd met een hogedrukgebied boven Scandinavië, dan krijgen we koude, droge lucht en gaat het vriezen. Ideaal schaatsweer dus.’ Net zoals eind januari 2012, toen Van Ooijen twitterde: “Schaatsen kan op de uiterwaarden!”. De weerman bond in die periode zelf ook na 22 jaar weer eens de ijzers om. ‘Vanwege de kinderen (5 en 7 jaar), want het is mij eigenlijk te koud. En toegegeven: het was best leuk.’

‘Weersextremen fascineren mij’ Vorstaanvallen Twitteren over het weer, hoe is dat zo gekomen? ‘Weersextremen fascineren me,

Maar ja, dat is mijn nuchtere kijk, ik heb er niet voor geleerd.’ Late vorst De Zaltbommelaar geniet niet alleen van de rivier, maar ook van de uiterwaarden . Hoe de weilanden met koeien bij Gameren

zijn omgetoverd tot een mooi natuurgebied vindt hij prachtig. ‘Nu kun je er urenlang wandelen. En schaatsen ja.’ Of de schaatsen al uit het vet zijn gehaald als deze Waterstandkrant verschijnt, betwijfelt de weerman echter. ‘Ik voorspel dat de vorst laat invalt, vanaf de tweede week van januari.’ ~

onweer, herfststormen, sneeuwval, vorst aanvallen... Ik ben er alles over gaan lezen en heb er mijn beroep van kunnen maken. Eerst werkte ik in de tuinbouw, nu verdien ik mijn brood met (weer)berichten schrijven voor Facebook, websites, zoals sneeuwhoogte.nl en mijn “eigen” weerforum (www.forum.meteo-service.nl). En ik twitter dus over het weer, onder de naam @Jantje_. Gevaarlijke rivier Als jongetje speelde Van Ooijen graag bij de Waal, ondanks de waarschuwingen van zijn moeder om weg te blijven bij “die gevaarlijke rivier”. ‘Lekker met het zand spelen, genieten van het schitterende vrije uitzicht. Ik kom er nog steeds graag om foto’s te nemen van de prachtige wolken partijen die aan onweer voorafgaan.’ Van mogelijke overstromingen ligt Jan niet wakker. ‘Als het water komt, dan komt het. Hier in de buurt worden de kribben verlaagd. Eerlijk gezegd zie ik er het nut niet zo van in, voor mijn gevoel geven kribben juist een goede doorstroming.

‘De uiterwaarden hebben speciale charme’ Gewapend met een boormachine en peilstok trekt Tim Super er ’s winters op uit om de ijsdikte rondom Wageningen in de gaten te houden. De uiterwaarden zijn favoriet. ‘Het is hier prachtig schaatsen. Plots sta je op plekken waar je normaal nooit kunt komen, dat geeft een apart gevoel. Met dik ijs is het hier echt feest.’

fgelopen februari was het eindelijk weer zo ver. Na nachten strenge vorst lag er 9,5 centimeter ijs in de Wageningse uiterwaarden, voldoende om een wedstrijdje te organiseren op de nevengeul. Tim Super, student aan Wageningen Universiteit en zelfbenoemd ijsmeester van studentenschaatsclub IJzersterk, riep via Facebook schaatslief hebbers op zich aan te melden. ‘Ik plaatste zaterdag het bericht en zondag waren er al 63 inschrijvingen! Het was echt geweldig. De deelnemers kwamen uit Delft, Nijmegen en Amsterdam en er stonden stalletjes met koek en zopie op het ijs. Je merkt gewoon dat het leeft in Nederland; als er ijs ligt, moet er geschaatst worden.’ Kraakt het al? Waarom de uiterwaarden? ‘Met hun prachtige natuur vormden ze gewoon het perfecte decor voor schaatswedstrijden. Voor de kenners: bij ons wordt het gebied in tweeën gedeeld door een bruggetje, waardoor er aan beide kanten meertjes ontstaan. Als de brug dan open staat, kunnen we een redelijke lange baan uit zetten. De route voelt als een tourtochtje. Het beste ijs is natuurlijk van dat mooie donkere, zonder sneeuw. Maar gelukkig beschikt onze collega-ijsclub STW over een veegmachine. Zelf krijg ik al zin in schaatsen bij het eerste flintertje ijs. Dan ga ik snel

de uiterwaarden in. Kraakt het al, hoe ver kan ik gaan? Voor m’n schaatsclub maak ik dan kaartjes van het gebied met ijsdiktes daarop. En via nieuwe media als Facebook, hou ik iedereen constant op de hoogte. Want als er goed ijs ligt, is er geen tijd te verspillen.’

‘Bij het eerste flintertje ijs krijg ik zin in schaatsen’ Dreiging van het water Tim Super schaatst al sinds zijn tiende. De uiterwaarden hebben speciale charme. Zo dicht bij de stad en toch zo veel natuur. Elk jaargetijde, trouwens. En sinds ik in Wageningen woon en studeer, besef ik ook heel goed de functie van deze gebieden voor de waterafvoer. De dreiging van het water is hier zeker aanwezig. Ik zag het water over het lagere gedeelte van de Grebbendijk, de Veerweg, komen. Daar wonen mensen. Zonder de dijken en de uiterwaarden zou een groot deel van Wageningen met hoogwater blank staan.’ ~

Op schema? Ben Broens, directeur Kennismanagement van Ruimte voor de Rivier, beantwoordt vier vragen over de voortgang van Ruimte voor de Rivier. Ik lees soms dat een aantal Ruimte voor de Rivier-projecten niet klaar is in 2015. Hoe zit dat precies? ‘Zoals het er nu naar uitziet, zijn zeven van de 34 projecten (zie kader) in 2015 nog niet helemaal af. Ze lopen naar verwachting een vertraging op van één tot twee jaar.’

Die vertraging, waar zit ‘m dat zoal in? ‘Voor sommige projecten is toch iets meer tijd nodig geweest voor de planvorming. De dijkversterkingen bijvoorbeeld worden niet alleen versterkt, maar ook verbreed. Aan de “tenen” van die dijken staan huizen en er wordt goed bestudeerd en overlegd

De zeven vertraagde projecten • Dijkverbetering Nederrijn/Betuwer/ Tieler- en Culemborgerwaard • Dijkverbetering Lek/Betuwe/ Tieler- en Culemborgerwaard • Dijkverbetering Lek/Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden • Dijkverlegging Cortenoever • Dijkverlegging Voorsterklei

• Hoogwatergeul Veessen-Wapenveld • Zomerbedverlaging Beneden-IJssel Voor achtergronden, lees de 20e Voortgangsrapportage op www.ruimtevoorderivier.nl, zie rechtsonder Loket Ruimte voor de Rivier, klik op Publicaties.

hoe we rekening kunnen houden met die bewoners. Ander voorbeeld is de Zomer bedverlaging Beneden-IJssel. We dachten dat de gevolgen voor de drinkwatervoor ziening mee zouden vallen. Nadere studie wees echter uit dat de risico’s toch groter waren en het bedenken van een nieuwe oplossing kost tijd. Wat ook vertragend kan werken, is de voorbereiding op de uitvoering. Denk aan grondaankopen, bestemmingsplan procedures, vergunningen, detectie en ruiming van explosieven... Je schat de risico’s op vertraging in, maar je kunt niet alles voorzien.’ Is de planning niet te ambitieus? ‘De planning is bewust ambitieus opgesteld. Als we “ouderwets” hadden gepland, dan kwam de einddatum uit op 2022. Dat is te laat. Daarom werken we anders om te kunnen versnellen. We pakken zaken tegelijkertijd aan, doen bijvoorbeeld grondaankopen voordat het definitieve plan klaar is en stemmen de plannen vroegtijdig af op de noodzakelijke vergunningen. Dat lukt heel goed voor het grootste deel van de projecten. Een behoorlijke prestatie voor zo’n groot programma.’

Betekent dit nu dat Nederland nog niet veilig is in 2015? ‘We zijn veilig in geval van een rivierafvoer van 15.000 m3/s op de Rijn. Maar we willen opgewassen zijn tegen 16.000 m3/s – 1.000 kuub extra – omdat er in de toekomst nog meer water verwacht wordt. Dat verhoogde beschermingsniveau is volgens de huidige verwachting in 2015 op een klein aantal plekken dus nog niet geheel gerealiseerd. Maar we kijken samen met de aannemers hoe het bouwproces sneller kan. Denk bijvoorbeeld aan technieken die een dijk sneller functioneel kunnen maken. Echter, voor de duidelijkheid naar alle betrokkenen en geïnteresseerden melden we wel eerlijk waar we eventuele vertragingen verwachten.’ ~

Duurzaam de rivier verruimen Stel: je buurman graaft een kuil in zijn tuin om een vijver aan te leggen en jij gebruikt die grond om je terras op te hogen. Dit is eigenlijk wat de Ruimte voor de Rivier-aannemers in het groot doen. Een duurzame werkwijze, die grondstoffen en brandstof bespaart. En daarvan zijn meerdere voorbeelden te vinden binnen het programma.

irca 33 miljoen kubieke meter. Zoveel grond wordt er in de Ruimte voor de Rivier-projecten verplaatst. En om een indruk van die hoeveelheid te krijgen: dat zijn bijna 1,7 miljoen gevulde vrachtwagens, die achter elkaar een file van ongeveer 34.000 kilometer vormen. Van die 33 miljoen kuub wordt in totaal ongeveer 55% hergebruikt binnen Ruimte voor de Rivier-projecten. De winst: efficiënt grondstofverbruik, minder transport kosten én minder CO2-uitstoot. Voor het project Uiterwaardvergraving Munnikenland is het “hergebruikpercentage” zelfs 80%, zo schat projectleider Huub Verlouw van Waterschap Rivierenland. ‘Er komt hier 2 miljoen kuub grond vrij, waarvan 1,5 miljoen kuub wordt

De Wakkere Dijk in Munnikenland wordt volledig aangelegd met grond die vrijkomt binnen het project én vergt weinig onderhoud.

gebruikt voor de aanleg van de Wakkere Dijk. De dijk is ook duurzaam qua onderhoud. Het is een hele brede dijk en dat heeft als bijkomend voordeel dat de toplaag minder kwetsbaar is voor erosieschade. Hierdoor kunnen grote grazers de begroeiing op de dijk straks op natuurlijke wijze kort houden, zodat je niet hoeft te maaien.’ Vrachtwagens in plaats van dumpers Ook in andere projecten zijn voorbeelden van slim grond verzet te vinden. In de Overdiepse Polder bijvoorbeeld gebruikt de aannemer vrijgekomen zand voor de boer derijterpen en de nieuwe dijk. En in de Noordwaard worden de kades en terpen aangelegd met hergebruik van vrijkomende grond.

Aannemerscombinatie IJsselfront voert alle overtollige grond per schip af.

Naast hergebruik van grond maken de aannemers ook andere duurzame afwegingen. Verlouw meldt dat de aannemer in Munnikenland moderne machines gebruikt, die zuinig zijn. En dat overtollige grond zoveel mogelijk over het water wordt afgevoerd. Dat laatste doet ook de aannemer van Ruimte voor de Rivier-projecten bij

eventer, de combinatie IJsselfront. ‘En we proberen zoveel D mogelijk vrachtwagens in te zetten in plaats van dumpers, omdat die minder CO2-uitstoot veroorzaken’, vertelt Bert van Zandvoort, omgevingsmanager van de aannemerscombinatie. ‘Ook heeft het gebruik van rijplaten als tijdelijke werkweg een gunstig effect op het brandstofverbruik en dus de CO2-uitstoot. En dat is goed voor ons én voor het milieu.’ ~

Duurzaamheid is een vast onderdeel van het werk van Rijkswaterstaat. We nemen bijvoorbeeld onze verantwoordelijkheid als het gaat om de terug dringing van de CO2-uitstoot. En dagen onze leveranciers uit om innovatieve oplossingen, tech nieken en materialen toe te passen. Rijkswaterstaat heeft hiervoor concrete duurzaamheidsambities geformuleerd die ook binnen Ruimte voor de Rivier in de praktijk worden gebracht.

In beeld

Pionieren in een gestroomlijnde Breemwaard

‘Het zal toch niet waar zijn?’ dacht Hans van Heiningen toen hij voor het eerst over het Stroomlijn-project van Rijkswaterstaat hoorde. Maar de b oswachter van Staatsbosbeheer vindt de pionierssituatie die in de Breemwaard en Gamerensche waard is ontstaan inmiddels reuze spannend. ‘Het herstellend vermogen van de natuur is fenomenaal.’

eide uiterwaarden vormen een aantrekkelijk natuurgebied met idyllische strandjes, mooie visplekken en een rijke flora en fauna. Een wandeling met Hans over een van de struinpaadjes voert ons naar de rand van een van de drie nevengeulen in de Gamerensche waard. ‘Het water, de gescheurde wilgentakken, de koeien en paarden van agrariërs uit die buurt die hier vrij rondlopen en een fraai begrazingspatroon in het landschap achterlaten… Schitterend vind ik het hier.’ Het favoriete plekje van Hans is gespaard gebleven. Maar elders in de Gamerensche waard is zo’n 15% van de begroeiing in de stroombaan van de rivier weggehaald en in de Breemwaard meer dan de helft. Dat is nodig om de Waal bij hoogwater vrijer te laten stromen en overstromingen te voorkomen. ‘Zonde natuurlijk. Maar ik begrijp tegelijkertijd de noodzaak, want ik woon zelf in het rivierengebied en heb baat bij rivierveiligheid.’

Beverstrook Staatsbosbeheer – beheerder van de gebieden – is nauw bij de uitdunning van bomen en struiken betrokken. ‘Rijkswaterstaat heeft bekeken welke begroeiing in de weg stond’, vertelt Hans. ‘En wij hebben samen met een ecologisch adviesbureau een ontwerp gemaakt dat rekening houdt met de flora en fauna in het gebied. Ikzelf heb bijvoorbeeld de groeiplaatsen gemarkeerd van bijzondere planten, zoals wilde marjolein en veldsalie. In de Breemwaard is een “beverstrook” gespaard.

Die wordt pas gekapt als er in het aangrenzende kapgebied voldoende plantengroei is waarmee de beverfamilies zich kunnen voeden.’ Houtsnippers worden groene stroom Verderop in de Breemwaard is de aannemer bezig met het staartje van de werkzaamheden. Het gekapte hout wordt vakkundig opeengestapeld, met precisie versnipperd en gaat vervolgens naar de bio-energiecentrale in Cuijk voor de opwekking van groene stroom. Het werkgebied oogt toegetakeld, onder andere door de vele tractorsporen. ‘Volgend jaar zomer zie je er niks meer van en groeien hier distels om de grond weer om te woelen’, relativeert Hans. ‘Het herstellend vermogen van de natuur is fenomenaal.’ Spannende doorkijkjes Hans maakt de balans op. ‘Jonge ooibossen hebben niet de kans gekregen om zich te ontwikkelen en dat is een verlies. Ik hoop ook oprecht dat we de uiterwaarden op termijn zo kunnen inrichten dat er wél plaats is voor bosontwikkeling. Aan de andere kant: lage begroeiing krijgt nu een kans en dat trekt insecten aan, nieuwe vogelsoorten et cetera. Er zijn mooie doorkijkjes naar de rivier ontstaan. En we kunnen ons nu weer focussen op natuurlijk beheer: er komen meer grazers, want de begroeiing moet natuurlijk laag blíjven. Kortom: ik vind de pionierssituatie die nu is ontstaan erg spannend. ~

Wat is Stroomlijn? Rijkswaterstaat werkt op meerdere fronten aan waterveiligheid. Naast Ruimte voor de Rivier en de Maaswerken werken we ook aan Stroomlijn: het aanpassen van de vegetatie in de uiter waarden, met name de bomen en struiken die de doorstroming van het water belemmeren. Dit gebeurt langs alle grote rivieren in Nederland. Want je kunt de rivieren wel meer ruimte geven met nevengeulen e.d., als struiken en bomen in de uiterwaarden een obstakel vormen, dan gaat een deel van het waterstanddalende effect verloren. In het wilde weg bomen en struiken rooien is natuurlijk niet de bedoeling. Daarom werkt Stroomlijn samen met de beheerders en eigenaren van de gebieden – zoals Dienst Landelijk Gebied, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de provinciale landschappen. Begroeiing die niet in de weg staat, wordt behouden. En er wordt bijvoorbeeld rekening gehouden met recreatiebelangen. Ook worden afspraken gemaakt voor het toekomstige onderhoud en beheer van de begroeiing, zodat we ook op de lange termijn droge voeten houden. De stroom lijning van de Breemwaard en Gamerensche waard is vrijwel klaar. Alle projecten van Stroomlijn moeten eind 2016 klaar zijn. Meer weten? Kijk op www.rws.nl/stroomlijn waar ook een filmpje te vinden is over het “stroomlijnen” van de uiterwaarden.

08 Waterstandwoordzoeker Zoek de volgende woorden en streep ze weg. Woorden kunnen horizontaal, diagonaal en verticaal staan. Van links naar rechts maar ook van rechts naar links. Letters kunnen meerdere keren worden gebruikt. De over gebleven letters vormen de uitkomst van de puzzel.

M O

ARK

RUM

W W M

BEVERSTROOK

REEVEDIEP

BOSWACHTER

SCHAATSKOORTS

BREEMWAARD

SCHAATST

FIETSERS

SCHIP

FLESSENHALS

SKIHUT

FLORA

STRAALSTROOM

HANZESTAD

TRANSPORT

HOOGWATERGEUl

IJSMEESTER

vorst

IJSSELBRUG

VORSTAANVAL

KLOMPENPAD

WAK

KOGGESCHIP

WATER

O M

NAT

WIJK

OOIBOS

ZOMERBED

M O

OOST

Oplossing:

Winnaars nummer 19 De oplossing van de Water standzoeker nummer 19 is: Het graafwerk voor de eerste geulen. De Ruimte voor de Rivierparaplu’s zijn gewonnen door: M. Groot Koerkamp (Brummen), Wilma Lazeroms-Goorden (Beuningen) en A. van Rijn (Druten). Oplossingen het liefst per mail Wilt u ook een originele Ruimte voor de Rivier-stormparaplu winnen? Stuur dan uw oplossing, inclusief adresgegevens vóór 15 januari 2013, liefst per mail naar: prijsvraag@ruimtevoorderivier.nl. Of anders op een briefkaart naar Ruimte voor de Rivier, o.v.v. Waterstandwoordzoeker, Antwoordnummer 52528, 3502 VH Utrecht (een postzegel is niet nodig).

4kids

Vinden jullie de winter ook zo leuk? Er is veel te doen, zeker als er sneeuw of ijs ligt. En met deze tips verveel je je niet.

Foto Marcel Köppen

Winterkermis op slot Loevestein Drie avonden lang opent het stoere Slot Loevestein haar poorten en kun je de “Vergeten winterkermis van Poederoijen” bezoeken. Volgens een verhaal uit de vorige eeuw bood de eenzame kasteelheer van Loevestein een bonte stoet kermislieden onderdak in de vesting. Totdat… tja, lees dat maar verder op www.slotloevestein.nl! Of kom samen met je ouders en broertjes of zusjes luisteren op 28, 29 en 30 december. Want dan zijn de kermislieden weer terug en vertellen ze hun verhaal. Een winterse avond om nooit te vergeten.

IJskoude sprookjes in Zwolle Roodkapje, de Gelaarsde Kat, Doornroosje, Repelsteeltje. De boeken van de gebroeders Grimm ken je waarschijnlijk wel. Maar wist je dat je deze sprookjes nu ook in ijs bestaan? En jij kunt ze gaan bekijken. Op het Rodetorenplein in Zwolle, om precies te zijn. Tot 27 januari 2013 vindt hier namelijk het ijsbeeldenfestival plaats. IJskunstenaars hebben 250.000 kilogram ijs en 250.000 kilogram sneeuw omgetoverd in prachtige beelden. Brrrr, kijk op www.ijsbeelden.org

Colofon

Waterstand is een uitgave van de Programmadirectie Ruimte voor de Rivier (PDR). Met deze nieuwsbrief informeert PDR de bewoners, gebruikers en bestuurders van het Nederlandse rivierengebied over de voortgang van het Programma Ruimte voor de Rivier. Wilt u Waterstand ontvangen? Stuur een mail met uw adresgegevens aan: info@ruimtevoorderivier.nl Meer informatie Programmadirectie Ruimte voor de Rivier, Antwoordnummer 52528, 3502 VH Utrecht, 088 – 797 29 00 info@ruimtevoorderivier.nl ISSN nummer 1876 – 1984

Over het ijs zwieren Als het een paar dagen en nachten gevroren heeft, kan je misschien wel gaan schaatsen. Het ijs in de uiterwaarden is snel sterk genoeg en je schaatst naar plekjes waar je normaal nooit kunt komen. Kleine eilandjes en kronkelige kreekjes. Reuze spannend! Dus woon je in de buurt van de uiterwaarden bij bijvoorbeeld Zwolle, Diepenveen of Wageningen? Trek dan je schaatsen en wanten aan en ga fijn schaatsen! Alvast in de stemming komen? Ga naar www.youtube.com en tik “Schaatsen uiterwaarden Wageningen” in.

In het programma Ruimte voor de Rivier werkt Rijkswaterstaat samen met regionale overheden om het rivierengebied beter te beschermen tegen overstromingen. De rivier krijgt meer ruimte. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit: het rivieren gebied moet er in economisch, ecologisch en landschappelijk opzicht beter van worden. Meer weten? www.ruimtevoorderivier.nl