АХМАДИЯ ( адиания) ЖАМА АТЫ М СЫЛМАН БА?
ЛАМ АХМАД МІРІ М сылман болып к рінген Ахмадия жама атыны негізін алаушы Мырза лам Ахмад әл-"адияни. Ол $ндістанны Пенжап айма ында ы "адиян аласында 1839 жылы д'ниеге келген. лам Ахмадты әкесі Мырза лам М ртаза $ндістанда ы ау атты кісілерді бірі бол ан. Ол а ылшындарды $ндістанды отарлау саясатында те 'лкен іс ат арып, оларды марапатына б ленген беделді адамдарды бірі. Оны а ылшын 'кіметіні айма та ы белсенді т керісшілеріні бірі болып, оларды $ндістанда орны уына к п ызмет еткенін баласы лам Ахмадты зі де сан мәрте ма танышпен уа ыз-насихатында айтып отыр ан. Ендеше, лам Ахмадты идеясы да әкесіні іс-әрекетіні жал асы деуге толы тай негіз бар. )рі осы жерде әке мен бала з елін сатып, а ылшындар а адал ызмет етуіні сыры неде деген с ра тууы м'мкін. М ны басты себептеріні бірі – лам Ахмадты зі негізінде $ндістан хал ынан емес еді. Оны ар ы ата-бабалары орта азиялы болатын. Оны т'пкі аталарыны бірі Самар анд аласынан $ндістан а к шіп "адиян аласын мекен еткен. Оларды к шуіні сырына келейік. $нді елін за жылдар бабурлы тар басып алып, билегені барша а мәлім. $нді еліні бабурлы а с'йектері ата ж ртынан к шіп келген андас бауырына, әрине, ол шын береді. Сол ар ылы оны атасы к п замай шаруасы о алып, сол елді а с'йек байларыны біріне айналады. Дегенмен, XIX асырды орталарында олар т р ан айма ты сихтар басып алып, б ларды бар байлы ын тартып алады. Біра , к п замай 1849 жылы а ылшындар сихтармен со ысып, оларды тас-тал анын шы арып елді з олына алады. Сол кезде лам Ахмадты отбасы тартып алын ан жерлері мен байлы ын айта алады. Сол 'шін де оны а ылшындар а деген ал ысы шексіз 2
еді. Содан бастап ол отбасымен олар а адал ызмет ете бастайды. )кесі лам Ахмадты алты жасынан бастап арнайы стаз жалдап араб, парсы тілдері мен философия, логика, т.б. да заманына ажетті пәндерді о ытты. Ол ер жетіп едәуір білім ал ан ша та әкесі оны 1864 жылы Сиялкот айма ты сотына кіші ызметкер етіп орналастырады. За гер болу о ан намаса да, ол сол жерде 'ндістер, христиандар және т.б. діни топтармен жа ын араласып, оларды тере зерттейді. Ол сол жерде к п т рмайды. 1868 жылы ж мысын тастап, "адиян аласына айта оралады. Ол з жерінде Ислам іліміне бет б рып, соны тере білуге тырысып, о у а ынта ояды. 1876 жылы әкесі д'ниеден теді.
ЖА А СЕКТАНЫ РЫЛУЫ Осы жылдар аралы ында оны Ислам дініне деген к ілі ауып, христиандар а оны а и ат дін екенін, Алла:тан аян алу, к ріпкелдік жасау, әулиелер секілді керемет к рсетіп дәлелдемек болады. Ол 'шін жындар әлемімен байланысып соларды пайдалану а тырысады. 1880 жылы «Бәрәхини Ахмәдия» атты кітабыны бірінші томын урду тілінде жазады. Осы кітаптан-а оны психикалы нау ас а және дінді саясат а айналдыр аны к ріне бастайды. <йткені, ол е бегінде зіні к ріпкел, әулие екендігін к рсете отырып, сол асырды Ислам әлеміне жіберілген «м'жәддид» (жа артушы) Мә:ди екенін ал а тартады. Айт андай-а , 1885 жылы ол зін жа артушы реформатор деп жариялайды. Кейінгі томдарында уахи-аянны а ыр ы пай амбар – хазреті М хаммедпен (с. .с.) ая талма анын айтып, оны со ынан ілескен адам а 3
тылсым әлемні есігі ашылып о ан да аян-уахи келуі м'мкіндігін ал а тартады. $ндістанда б л кездері м сылмандарды діни сауаты те т мен еді. Сол себепті к п замай оны б л кітабы халы арасында кейбір адамдар а нап, айналасына жинал ан едеуір жама ат «Ахмадия» жама аты деп атала бастайды.
ЛАМ АХМАДТЫ ЗІН ИСА М СІХ ДЕП ЖАРИЯЛАУЫ Б л жылдар арала ында оны а ылшындармен байланысы да тере дей т'сті. )рине, оны осы идеясыны артында к здеген 'лкен ма сатыны т р аны белгілі еді. Сонды тан, ол зін «жа артушы» деген со екінші саты бойынша 1891 жылы зін а ырзаманда т'сетін Иса екенін жариялау а әзірлік жасайды. Б л жерде ол Исаны христиан сенімі бойынша ерекше ліммен лгенін дәлелдемек болады. Сонды тан да, ол «Фатхи Ислам», «Тәвзих Мәрам» кітаптарында Иса пай амбарды а аш а керіліп лтірілмеген. Оны лді деп жерлеген со ол айта зіне келіп жара аттарын арнайы бальзаммен емдейді-міс. Одан кейін ол дінді насихаттау 'шін Кашмирге саяхат а шы ып, жолда айтыс болып Сринагарда жерленеді. "аза станда ы Ахмадия сектасы " ранды орыс тіліне аудар ан. Осы аудармада олар аяттар а т'сініктеме беріп, з к з арасын білдіріп, аятты з сенімдеріне арай б рмала ан. Соны бірі – кітапты 127 бетінде Иса пай амбарды Кашмирде айтыс бол анын жаз ан. Тіпті олар «Маида» с'ресіні 76 аятыны т'сініктемесін де б рмалап оны лгені аны екенін баса айтады. (Сол аудармада ы 147 бетке ара ыз.) 4
Б л пікір т'гелдей исі м сылмандар а арсы к з арас. <йткені, " ранда Алла:ты Иса пай амбарды тірідей к кке к теріп алып кеткені айтылады. Ендеше, м нда ы ма сатты бірі – м сылмандарды " ран а деген к з арасын згерту. )рі одан алша тату а адам жасау. Оны ымында а ырзаманда келетін Иса Мәсіх емес. Жаратылысы жа ынан со ан сайтын М хаммедті 'мбетінен шы атын біреу болады. М сылмандар к'ткен а ырзаманда келетін Мә:ди мен христиандар к'ткен Иса Мәсіх бір адам. Ол адам келген. Ол – Мырза лам Ахмад. Я ни оларды сенімінде хазреті Иса з заманында мір с'ріп, содан со кәдуілгі адам секілді лген. М ндай т'сінік оларды е басты сенімдері. Сонды тан лам Ахмедті пікірінше, хазреті Исаны к кке к терілуі жал ан нәрсе. Ол б л туралы пікірін: «А ыр заманда Дәжжәлмен к'ресетін әрі Ислам дінінде келетіні уәде етілген Мәсіх ліп Алла: а айт ан Иса ибн Мәриям емес. К'тілген Мәсіх Иса а атты сайтын менмін. Ал Иса ибн Мәриям болса ліп б л д'ниеден ткен» деп т'сіндіреді. )рі адиянлы жазушы Назыр Ахмад те «хазреті Иса ж рт атарлы ліп к з ж м ан. <йткені «Алла:ты за ында згеріс болмайды». Ендеше, ол жер бетінде ту ан екен, олай болса жер бетінде лген. Оны жәннаты – Кашмир. Иса анасымен бірге сол жерге жол а шы ып, сол жерде лген. Оны денесі әлі к'нге дейін Кашмирде жатыр» деп жазады. "адиянилер хазреті Исаны лгеніне атысты к птеген дәлелдер к рсетеді. " раннан дәлелдері мына аяттар: 1. «Оларды% араларында бол*анымда, олар*а куә едім. Ал Сен мені ал*ан ша4та олар*а 6зі% *ана куәсі%» («Маида», 117), – деген аятты негізге алып оны лгенін ал а тартады. 5
2. «Ей, Иса! Сені Мен алушымын. Сондайа4, 6з тарапымнан к6терушімін әрі 4арсы бол*андардан тазартушымын да са*ан ілескендерді 4ияметке дейін 4арсы бол*андар*а =стем 4ыламын. Сонан со% 4айтар жерлері% Мен жа4! Сонда талас4ан нәрселері%е =кімін беремін» деді» (« л-Имран», 55), – аяты. 3. «Мәриям @лы Мәсіх бір пай*амбар *ана. Одан б@рын да пай*амбарлар 6ткен. Оны% анасы шыншыл. Екеуі де тама4 жейт@*ын» («Маида», 75), – деген аятта ы «Тама жейт ын» дегенге с'йеніп оны лгенін айтады. Алайда, барлы Ислам ламалары б л аяттар а арап хазреті Исаны лгенін дәлелдемейді. Тіпті, оны екінші ашы аят а арап Алла: та аланы к кке тірідей к теріп кеткенін айтады. <йткені, оны лмегені туралы ж'зден астам хадистер болса, " ранда ашы аятта бар. «Ниса» с'ресіні 157 аятында: «Негізінде олар оны 6лтірген де ас4ан да жо4. Біра4, олар*а @4сатылды», – деп айтылады. Тіпті, оны Кашмирде ліп, жерленгені туралы Исламны мы жылды ешбір кітабында кездеспейді. Тіпті, христиандарды да кітаптарында ондай с з жо . Сондай-а , әлем тарихы туралы деректерде оны Кашмирде лгені айтылмайды. Міне, осындай пікірлер христиандар мен м сылмандарды арасына б'лік ма сатымен салын ан к'мән, к'дік еді.
«ИСЛАМИ ЖИCАД АРУСЫЗ БОЛАДЫ» ДЕГЕН ТEСІНІГІ <зін Иса Мәсіх әрі Мә:ди деп жарияла ан ол Ислам дінінде жи:ад ылышпен, арумен болмайтынды ын ал а тартады. Осылайша ол а ылшындар а арсы т рып, елін жаудан ор ау а болмайтынды ын білдіреді. Б л, әрине, а ылшындарды оны 6
пайдалан анда ы к'ткен негізгі нәтижелері еді. лам Ахмад а сеніп артынан ерген 'нді хал ы оны осы пікіріне имандай сеніп, а ылшындар а арсы т рмай, оларды дегеніне к неді. Алайда, м сылмандар мен христиандар арасында оны б л пікірі ауыр сын а алынып, о ан арсылы к рсетіледі. А ылшындарды ар а т т ан ол м ны місе т тпай, жа а жоспарын іске асыру а адам басады.
ЛАМ АХМАДТЫ ЗІН ПАЙ АМБАР ДЕП ЖАРИЯ ЕТУІ Ол зін Иса Мәсіх деген со 1902 жылы Амритсарда ы бір жиналыста пай амбармын деп жария етеді. Ол зіні хазреті М хаммед (с. .с.) пай амбарды бір сәулесі екенін ал а тартады. Осылай деп з пікірін білдірген ол, зін пай амбар деп жарияла ан. Ол з с зінде: «Ма ан уахи екі жылдай т'сті. Осы аралы та мен Алла:ты м жизаларыны расты ына куә болдым. Сонды тан мен пай амбармын. Ха әмірді а и атын жасыру а болмайды» дейді (Мырзаны с здері 127/10 Таб а Рубә). Ислам сенімінде уахи есігіні жабы екендігі ай ын. Сол себепті кімде-кім зін «пай амбармын» деп жариялайтын болса, онда ол адам Ислам дінінен шы ып ана оймай, ел ішінде бейбітшіліке н сан келтіріп, б'лікші адам саналады. Алайда, Ахмадилер лам Ахмадты осы пікіріне имандай сеніп оны с здерін " ран аяттарындай к реді. Тіпті, лам Ахмад зіне екі жылдай келген уахи оны з тілінде емес, а ылшын тілінде келгендігін айт ан. Иә, оны уахи-аянны а ылшын тілінде келді деп айтуында 'лкен мән жатыр еді. Осылайша, зіне сенген адамдарыны сенім т р ысынан ара анда а ылшындарды киелі, асиетті санау басым 7
т рды. Б л сенім а ыр со ында еліне келген әрбір а ылшынды бейне бір христиандарды Тә ірге атысы бардай к рсетті. Негізі а ылшындар а да керегі осы еді. Б л олар 'шін сол елді жаулап алуды е о ай жолы еді. Сонды тан да, а ылшындар б л елді жаула анда, лам Ахмад а киелі сеніммен арады.
АХМАДИЯ СЕКТАСЫНЫ РАНДАЙ САНА АН КІТАБЫ Ахмадиялар кейіннен лам Ахмадты «уахи» деген с здерін жинап бір с'реден т ратын кітап етеді. С йтіп оны атын «Тәзкира» деп атайды. Б л Ахмадиялар 'шін " ран секілді. Тіпті лам Ахмад та оны аяттар екенін ашы айтып кеткен. 1. «Мен " ран кәрім аяттарына алай сенсем, зіме ай ын келіп Алла:ты ма ан уа:и еткен аяттарына да дәл солай сенемін» дейді. 2. «Мен зіме уахи етіліп т'сірілгендерге Тәурат, Інжіл және " ран кәрімге алай сенсем, олар а да дәл солай сенемін» дейді. 3. «Алла: атымен ант етемін. Расында мен осы аяндар а " ран кәрім мен одан бас а да Алла:тан т'скен кітаптар а алай сенсем, осылар а да дәл солай сенемін. Және мен " ран кәрімні Алла:ты с зі екеніне к'мәнсіз сенемін. Ендеше, дәл сол сия ты ма ан т'скендерді Алла:ты с зі екеніне к'мәнсіз сенемін» дейді (Уахи а и аты, 220). Және Ислам а идасы бойынша кімде-кім хазреті М хаммед (с. .с.) пай амбардан кейін м жиза к рсетемін деп айтатын болса, онда ол адам діннен шы ады. <йткені м жиза тек пай амбарлар а тиісті және соларды пай амбарлы ына дәлел болуы 'шін берілген нәрселер. 8
Ахмадиялар лам Ахмадты уа:и-аяндарына ана сеніп оймайды. Сондай-а , оны м жизалары бар екендігіне де имандай сенеді. Тіпті, олар хазреті М хаммед (с. .с.) пай амбарды м жизаларына исса мен ертегілер ана деп арайды. Олар лам Ахмадты пай амбар екендігіне сенгенде ана, хазреті Пай амбарды м жизалары шынды а айналады. Тіпті, лам Ахмадты пай амбарлы ына сенбей, хазреті М хаммедті пай амбарлы ына сенуге болмайды. Тіпті, лам Ахмадсыз Ислам діні де жо дегенге сенеді. Ахмад лам бір с зінде: «Алла:тан аян ал ан адам а сенбейінше, дін де, пай амбар да а и ат болмайды» деп зіне сенбейінше Ислам дініні де, а ыр ы пай амбарды да а и аты жал ан болатынын ал а тартады (Бәрәхини Ахмадия 139). )рі ол: «Кімде-кім мені осы діннен б лек арайтын болса, онда ондай дінді мен рахмани емес, шайтани деп атаймын» дейді (сол кітапта 183 бет). Оны ізін жал астырушы Мырза Махмуд Ахмад те осыны растап: «" ран а және Елші пай амбар а деген иман (Мырзаны ) жолымен ана а и ат болады. Біз " ран кәрімге сенеміз. <йткені сол ар ылы (Мырзаны ) пай амбарлы ы ай ындалады. Біз лам Ахмадты пай амбарлы ы ар ылы ана М хаммедті пай амбарлы ына сенеміз» дейді. (Мырза Махмудты х тбасы 1925 жыл). Б л дінді б затын, әсіресе, м сылмандар арасына салын ан е 'лкен іріткі еді. Я ни, оларды ымында егер бір адам " ран а сеніп, ламны а ылшынша алдым деген уахиына сенбесе, ондай адам м сылман саналмайды. Олар 'шін " ранды жаттап алып, анша тәпсір жазса да, халы ты татулы а, бірлікке ша ырса да ондай адам кәпір саналады. Алайда, Ислам дінінде е со ы т'скен кітап – " ран. Одан кейін еш андай уахи келмек 9
емес. Ал, кімде-кім " раннан кейін уа:и келеді деп сенсе, ондай адам м сылман бола алмайды. )рі оларды ымында жо арыда айтыл андай бір адам хазреті М хаммед (с. .с.) пай амбарды пай амбар деп танып, біра , лам Ахмадты пай амбар деп санамаса, тілін анша кәлима а келтіргенмен, м сылман бола алмайды. Алайда, Ислам дініні негізгі сенімі бойынша кімде-кім хазреті М хаммед (с. .с.) пай амбардан кейін бір адамды пай амбар деп сенетін болса, онда ондай адам діннен безген, адас ан болып саналады. <йткені, Ислам дінінде е со ы және а ыр ы пай амбар – хазреті М хаммед (с. .с.). Одан кейін әсте пай амбар келмейді. " ранда да, хадисте де оны е со ы пай амбар екендігі айтыл ан. Хазреті М хаммед (с. .с.) пай амбарды міріні а ырына жа ын сол айма та Мусәйләмә деген жал ан пай амбар шы ан. Ол, тіпті, «ма ан уа:и келеді» деп кейбір с здерді елге о ы ан. Ол з заманыны 'лкен а ындарыны бірі бол ан. Біра , с йте т ра " ран а сас аят растырамын деп елге маза бол ан. Мысалы, оны уа:и дегеніне атысты: «Пілге ант етемін, пілге ант етемін. Пілді не екенін білесі бе? Оны т мсы ы те зын. Және оны т рт ая ы бар», – дейді. Б л а ын емес, бес жаста ы баланы с здері. Ол осылайша елге маза бол ан. Ендеше, лам Ахмад та со ы асырда ы а ылшындарды ойлап тап ан жал ан пай амбары еді.
ЛАМ АХМАД ЗІН «М ХАММЕД» ДЕП ТАНЫТУЫ Ислам сенімі бойынша «М хаммед – Алла:ты елшісі». Алайда, лам Ахмад зіні ал ан аяны бойынша ол – «Алла:ты елшісі – М хаммед». лам Ахмадты жама аты оны уа:иларына алай 10
сенсе, оны «Алла:ты елшісі – М хаммед» екеніне де дәл солай сенеді. Я ни, оларды тілін кәлима келтіргендегі «М хаммед – Алла:ты елшісі» деген ым хазіреті М хаммед (с. .с.) пай амбар емес, сол лам Ахмадты зі. Я ни, оларды сенімі бойынша, осылай сену ажет. Алайда, егер кімде-кім оны болмысы хазреті М хаммед (с. .с.) пай амбарды болмысы деп сенбесе, онда ол адам кәпір болады. Міне, оларды сенімі осылайшы шым-шытыры . Олар алдымен кімде-кім хазреті М хаммед (с. .с.) пай амбарды пай амбарлы ына мені пай амбарлы ым ар ылы сенбейтін болса, кәпір болады дейтін болса, енді келіп «Алла:ты елшісі – М хаммед» ол лам Ахмад деп шатасады. Я ни, олар әуел баста секта ратын кезде жоспарларын да д рыс рма ан. Бірде ол зін Кришна тә ірмін десе, бірде тә ір ол а ылшын дейді. Енді бірде, хазреті М хаммед (с. .с.) пай амбарды к ле кесі мен десе, енді бірде соны зімін деп шатаса берген. Егер олардан осыны бәрі шым-шытыры ой, б ны алай т'сінеміз деп с райтын болса, онда олар з сенімдеріндегі адамдар а «Б л осылай. Оны т'сінуі 'шін осы жолда әлі талай к п тер т гуі керек. Осы ілімге тере берілуі ажет» деп ж мба тай салады.
АХМАДИЯ СЕКТАСЫНДА «РЕИНКАРНАЦИЯ» ЫМЫНЫ АЛЫПТАСУЫ Біз алдымен б л та ырып а к шпей т рып, «реинкарнация» деген не, ол ай дінні сенімі екенін аны тап, т'сініп алайы . Реинкарнация – рухтарды денеден денеге к шуі дегенді білдіреді. Арабша «танасух», ал французша оны «метемпсихоз» деп атайды. Оларды ымында әр дене – бір рух а лайы ты пішін тәрізді. Рух 11
осы пішінні ішіне кіріп мір с'реді, жан бітіріп, лпыртады. Кірген денелері іске жарамай ал ан ша та бас асына, одан кейін та ы да бас а бір пішінге еніп, осылайша мірін 'немі 'здік-созды жал астыра бермек. Кей алымдар б л сенімні т'бірі сонау ежелгі дәуірлерге барып тірелетіндігін ал а тартады. Б ан бір атар тарихи а ыздарды негіз етіп, Геродот келтірген хикаялар а б лжымас шынды ретінде арауда. Тіпті, Овидийді шы армаларында ы а ызә гімелерді дәлел ретінде к рсетуге тырысады. Кейбіреулер жанны ауысуы тек адамдарда ана емес, жан-жануарларда, тіпті, сімдіктерде де болады деп сенеді. алымдар арасында реинкарнация т'сінігіні Ніл зені жа асында пайда бол анды ын айт андар да бар. Ол мумиялардан, талай сырды ішіне б'гіп т р ан алып пирамидаларды рылысынан сезілетін секілді. Египеттен $ндістан а, ол жерден ежелгі Грекия а тара ан. Одан әрі Ганг мен Инд зендеріні жа асын мекендейтін ж ртшылы ты мә гілікке кіріптар к іліне ж баныш болса керек. Негізінде Египет, Грекия және Ганг бойында ы реинкарнация сенімі а ыретке деген сенімні б рмалануынан, пенделерді мә гілік мір с'руге деген штарлы ынан туында ан. Осы т'сінікті шырмауынан шы а алма ан 'нділер материяны – Брахманы а ыр ы к рінісі деп ып, жан мен тәнні бірігуін - жаманды а, кері кетушілікке бала ан. <лімді айта пендеуи кемшіліктерден арылу, рухани уаныш пен ба ыт а кенелу деп есептеген. Индуизмні «Веда» кітабы бойынша, жан – Брахманы бір б лшегі, не ш ыны бол анды тан денеденденеге тіп, т'п негізіне орал ан а дейін т'рлі иынды тардан арыла алмайды. Рух менмендіктен арылып, к'ллі жаманды тардан тазарып, Тә ірмен ж'здесуге асы анда ана т'пкі ма саты – ба ыт а 12
ол жеткізбек. О ан жеткенде Буддизмні Нирванасы тәрізді толы ба ыт а кенеліп, к ілі жай таппа . Буддизмде талапсызды пен сол ынды басым болса, керісінше брахманизмде рухты ар ындылы ы бай алады. М ндай пікір я:удилерде де кездеседі. Каббалистер ар ылы Александрия шіркеуі тәрізді кейбір монастырлар а кірген б л пікір шиизмны « улат» а ымы ар ылы кейбір м сылман топтар а да аз да болса әсер еткен. Реинкарнация пікірі тара ан барлы елдерде «хулул-иттихад» атты орта идея кездеседі. Ол – " даймен бірлесу, бірігіп кету пікірі. Тә ір адамны ішіне ялап, әлгі адам " дай а айналма . Осы т'сінікті нәтижесінде Эхнатонизмде Эхнатонды " дай а айналдырса, брахманизмде Брахманы, я:удилерде $зәйірді, христиан дінінде Исаны " дай а айналдырып ателікке рынды. Б дан бас а да кейбір сопыларды с здерінде осы ан сас б лы ыр ма ыналар кездеседі. Алайда, м ндай ымны Ислам дініне айшы екендігін барлы Ислам ламалары растайды. Исламда әркім з та дырымен мір с'ріп, со ан арай а ыретте есепке тартылады. )рі олар м ны б рысты ын исынды с здерімен де дәлелдеген. Соларды кейбірінен мысал. Бірінші, о д'ниеде айта тірілу сенімі жа ынан әр адам зіні алай мір с'ргеніне арай есеп бермек. Ендеше, мы да ан дене ауыстыр ан рух ай денесімен айта тіріліп, ай денесіні амалына арай жаза яки сауап алма ?! Екінші, егер адам жаса ан жаманды ын теу 'шін айта б л мірге келіп иыншылы тартатын болса онда ол адам а а ыретте не 'шін есепке тартпа ? $шінші, адам а ыретте есепке тартылады. Біра , ол б л мірге бірнеше мәрте келіп, бірінде адал, ал бірінде арамды пен мір с'рсе онда ол ай денесі бойынша есеп бермек? Б л бір адамны 13
университетке т'су 'шін емтихан сына ына бірнеше мәрте кіруі деген с з. Т ртінші, " ранда адам баласы мірде жаса ан к'нәсі 'шін айта мірге келіп әуре болмайды. Ол к'нәсіне тәубе етіп, Алла: а жалбарынады. Алла: ра ымымен оны к'нәларын кешіреді. Міне, лам Ахмад 'ндістанды еді. Ал, $ндістанда ы Кришна және Будда а сенетін халы ты сенімінде «реинкарнация» бар. Міне, осы сенімді лам Ахмад зіні пай амбарлы ына дәлел ретінде пайдалан ан. Оны ымында пай амбарларды рухы бір-біріне теді. Ол з кітабында: «Д'ниеге келуді мәртебелері болады. Ибра:им д'ниеге келді. Кейіннен айтыс бол ан со шамамен екі мы елу жылдан со Абдулла: ибн )бдім'тәліпті 'йінде д'ниеге келді. Сосын «М хаммед» деп аталды» деп жазады. Сосын осындай пікірді айта келіп: «Алла: барша елші мен хабаршы пай амбарларды бір денеде жина ысы келді. Міне, сол адам менмін», – дейді. Мына пікірінде ол м'лде адасып, шатасып кеткен. Енді оны ымында б'кіл пай амбарларды рухы осылып, лам Ахмадты денесінде жиналып, бір рух а айнал ан. М ндай пікір Ислам сенімі бойынша е адас анды болып саналады. Б л т р ыдан ол Мусәйләмә деген жал ан пай амбардан да асып т'скен. Б л сенім кришнаит сектасынан алынып, содан әсірелеп ойлап тап ан сенім. Логика бойынша а пен ара бір болмайды. Я ни бір нәрсе әрі а , әрі ара болмайды. Сондай-а , бір адам әрі бір адам әрі екі адам болмайды. Ал лам Ахмад болса, зін б'кіл пай амбарларды рухыны жиынты ымын деп адасады. Негізі секта деген де осы. <йткені, бір секта а сенген адамдар егер а ылмен сенетін болса сол сектаны м'шесі бола алмайды. )рі «реинкорнация» сенімін стан ан тарихта ы елдерге араса , оларды ешбірінде дәл м ндай сора ы ым 14
кездеспейді. <йткені, оларда бір денеде бір адам ана болады деп сенеді. Ал айтыс бол ан мы да ан адам бір денеде жиналады деген ым оларда жо . Ендеше, лам Ахмадты б л ымы Ислам дінінде т рма , тарихта бол ан ешбір жал ан діндерді сенімдерінде кездеспейді. Алайда, кінішке орай оны со ынан ерген жама аты оны осы с здеріне де к з ж мып, сана а салып сараламай имандай сенді. Бір сектаны ру 'шін, алдымен сол сектаны сеніміне имандай кәміл сенетін адамдар ажет. Я ни, бірінші буын алай сенсе, одан кейінгі буындар сол ал аш ы буынны сеніміне арай сене бермек. Сонды тан зіні к зін к рген адамдарды жа сылап сендіру 'шін, лам Ахмад магиялы нерді де жа сы пайдалан ан. Осыны ар асында ол діттеген ма сатына жете білген. Магия – ымы әрт'рлі салт-жоралар мен о ан сәйкес наным-сенімдерді орта белгісі болып табылады. Магиялы іс-әрекет – ма саттылы ба ыты бойынша емдеу магиясы (тәуіптік), са таушы магия, зиянды магия (к з тию) секілді т'рлері болады. А ылшын этнологы, ал аш ы діндерді зерттеуші алым Джеймс Джордж Фрезер (1854-1941) 1890 жылы жаз ан «Золотая ветвь» (Алтын б та ) атты ау ымды е бегінде «магиялы нерді» дін пайда бол ан а дейінгі шынайылы арым- атынасты әмбебап формасы бол ан дейді. Фрезерді пікіріне ла т'рсек, магия белгілі бір дәрежеде дінні дамуына 'лес ос ан болып шы ады. )рі сол кездегі о ан сенген м сылмандарды имандары те әлсіз еді. Хакім Абай айт андай оларды сенімі «та лиди» иман болатын. <з дінін толы білмегендіктен к зге т'сіп, алымдай к рініп зіне сендіргендерді жетегінде кету о ай. Я ни, Ислам алымдары иманды екі б ліп т'сіндіреді. 15
Та4лиди иман Та лиди иман дегеніміз – әке-шешеден, стаздан немесе мір с'ріп жат ан ортамызда ы адамдардан естіп, олардан к ріп, 'йреніп, солар а еліктей отырып келтірген иман. )бу Ханифа, Суфйян Сәури, Малик ибн )нәс, )уза и және барлы фи : алымдары мен хадис алымдары иманны б л т'ріні д рысты ын айтады. Біра , на ли (аят-хадис), әрі а ли дәлелдерді олданып, сол иманын уаттамайынша, ондай кісі к'нә:ар болады дейтін де пікірлер бар. А и атына келгенде, б ара халы ты иманы к біне осы та лиди иман а жатады. алымдар та лиди иманны 'немі к'мән а шырау а (на ты дәлелдермен уаттандырма анды тан), миссионерлерді жетегінде кетуге бейімдігі басымыра екендігін айтады. Сонды тан, әрбір м сылман зіні сенген иман негіздерін олынан келгенінше, біліміні шама-шар ынша дәлелдермен уаттауы ажет. Тах4и4и иман Тах и и иман дегеніміз – дәлелдер ар ылы Алла:ты бар және бір екендігіне иман ету. Сондайа , Алла:ты жер бетіне жіберген діні Ислам дінін барлы жа ынан шынайы деп абылдай отырып иман ету.
ЛАМ АХМАДТЫ «ПАЙ АМБАР» ТEСІНІГІ Ол зін ал аш ыда «елші пай амбар» әрі «хабаршы пай амбар» деп жарияласа, кейіннен м сылмандар о ан атты наразылы таныт ан со , зін жа а шари атпен келмеген пай амбар емес, 16
бар бол аны пай амбарлы ты н рына ие бол анын айтып т'сіндірмек болады. " ранда ы «Ахзаб» с'ресіні 40-аятында: «М@хаммед сендерден ешбір еркекті% әкесі емес. Біра4, АллаHты% елшісі және пай*амбарларды% со%*ысы. АллаH әр нәрсені толы4 білуші», – деген аят бар. Осы аятта аны хазіреті М хаммед (с. .с.) е со ы пай амбар екендігі және одан кейін еш андай елші пай амбар да, хабаршы пай амбар да келмейтіні ай ын айтыл ан. Алайда, лам Ахмад осы аятты ма ынасын б рмалап, оны «Пай амбарларды со ысы» деп емес, «Пай амбарларды м рі» деп аударып т'сіндірген. Оны б л пікірін азіргі "аза станда ы жама аты да толы олдап, оны пай амбар екендігіне сенеді. Олар орыс тіліндегі осы аятта ы " ран аудармасын: «Мухаммад – не отец кого-либо из мужей ваших, но он – Посланник Аллаха и Печать пророков» деп аударып б рмалап берген. Және аза станды ахмадияларды та ы бір б рмалаушылы ы сол – «Ахзаб» с'ресіндегі ыр ыншы аят. Алайда, б лар осы аятты ыры бірінші аят деп згертіп берген. Я ни, б лар " ранны т'пн с асыны да аят сандарын б рмалап к рсеткен. ("ара ыз; 598 бет). Және олар лам Ахмадты зіні пай амбар сана анын да растап, о ан " раннан дәлел к рсеткен. «И (вспомни), когда сказал Иисус, сын Марии: «О сыны Израиля! Воистину, я – посланник Аллаха к вам, подтверждающий истинность того, что было передо мной из Торы, и благовествующий о Посланнике, который придёт после меня, имя которому – Ахмад». Но когда пришёл он к ним со знамениями ясными, они сказали: «Это – явное колдовство!» деп аударып берген со т'сініктемесін былай деп берген: «В этом аяте содержится предсказание о проявлении свойства Святого Пророка (мир и 17
благословения Аллаха да пребывают с ним) как Ахмада («Восхваляющего Аллаха»). Святой Пророк (мир и благословения Аллаха да пребывают с ним) проявил себя в двух качествах: в качестве Мухаммада («Восхваляемого»), как предсказал Моисей (мир ему), и в качестве Ахмада («Восхваляющего Аллаха»), как предсказал Иисус (мир ему)». Б л жерде оларды «Святой Пророк» деп отыр аны лам Ахмад.
ИСЛАМ ДІНІНДЕГІ ПАЙ АМБАРЛЫ СЕНІМ Иман негіздеріні т ртіншісі – Алла: та ала тарапынан жер бетіне жіберілген пай амбарлар а иман ету. Пай амбар – парсы тілінде «хабаршы» деген ымды білдіреді. " ран тілімен айт анда, пай амбарларды – «Расул» (елші), «нәби» (хабаршы) деп атайды. Демек, пай амбар ^лы Жаратушы Алла: та ала мен пендесіні арасында ы хабаршы, елші. Алла: та ала адамдар арасынан та дап ал ан с'йікті пенделерін елшілікке дайындап, оларды тайпа, ауым а және б'кіл адамзат а жіберіп отырды. Осылайша Алла: зіні әмірі мен тыйымдарын, халал мен харамды б'кіл халы а пай амбарлар ар ылы білдірді. Алла: аласа, періштеден де пай амбар жіберер еді. Біра , адам баласы періштені істегенін еш ашан істей алмайды және оны 'лгі т та алмас та еді. Себебі, періште дегеніміз шаршамайды, йы тамайды, ішпейді, жемейді, к'ндіз-т'ні ибадат етуден жалы пайды. Ал адам баласы тама сыз, демалыссыз мір с'ре алмайды. Сол себепті, пендені б ан шамасы жетпесі айдан аны . "ала берді пенде: «Б л періште ой?! Біз о ан лшылы пен тіршілікте ілесе алмаймыз», – деп, а ыретте Жаратушысына сылтау айтар еді. Сонды тан, " ранда: «Сендерді% 18
аралары%нан елші жібердім», – деп, елшіні з арамыздан жіберілгені на ты айтыл ан. Я ни, арамыздан шы ан пай амбар да біз секілді адам. Аятта б л ж нінде: «Шынында мен де сендер сия4ты адаммын» («Кәһф», 110), – дейді. Оны жаса анын, лшылы ын, д'ниелік ісін жасау а шамамыз жетеді. О д'ниеге бар анда адамдар Алла: а: «Сені елшілері біз жасай алмайтын нәрселерді б йырды. Оны істеуден дәрменсіз едік», – деп айтпаулары 'шін Алла: пай амбар етіп адамды жіберіп, <зі жіберген елшілерін барлы нәрседе 'лгі етуімізді б йырды: «Расында сендер =шін, АллаHты да а4ырет к=нін де, =міт еткендер және АллаHты к6п еске ал*ан кісілер =шін АллаHты% Елшісінде к6ркем 6негелер бар» («Ахзаб», 21). Пай амбарлы Алла:ты с'йікті лына берген мәртебесі. Адам анша әрекеттеніп, талпын анымен Жаратушыны алауынсыз еш ашан пай амбар бола алмайды. Бәлкім, алым, әулие, яки Алла:ты с'йікті пендесі болу мәртебесіне ол жеткізуі м'мкін. Сол себепті, Алла: пай амбарлы миссия а лайы болатын кісіні зі та дап, елшілік ызметті ж'ктейді. Б л жайында аятта былай дейді: «Б л пай амбарлы Алла:ты ке шілігі. Оны ала ан лына береді. Алла: ке шілік иесі» («Ж ма», 4). Сондай-а , Алла: та ала пай амбар болатын пендесін о бастан ор ап, оны нәсілін пәк етіп са тайды. Я ни, пай амбар болатын кісіні атабабалары текті, жаман әдеттерден аула , адал некемен отбасы р ан әулеттен шы ан және пай амбарлы а дейін Алла: та аланы ба ылауында болады. <йткені, к'ндерді к'нінде пай амбарлы міндет ж'ктелгенде з отандастары, андастары оны бойынан ешбір айып таба алмауы тиіс. Оны жастайынан адами асиеттерге жат ылы тарды істемегендігіне куә бол анды тан жаратылысына негізсіз кінәрат та а алмайды. Міне, Алла: з елшісін 19
осылай тәрбиелейді. Мысалы, аятта хазреті М са ( .с.) пай амбар жайында: « й, М@са! зімні% назарымда тәрбиеленуі% =шін са*ан мен 6з с=йіспеншілігімді арнадым» («Таһа», 39), – дейді. Сол секілді, хазреті М хаммедті (с. .с.) пай амбар бол ан а дейін меккеліктер оны бірде бір о аш ылы ын к ре алма анды тан, «Сенімді М хаммед» деп атады. М'шіріктер Оны Алла: елшісі екендігіне сенгенімен ыз аныштан а и атты мойында ысы келмеді. Меккелік м'шіріктерді сол кездегі т'сінігі бойынша пай амбар болатын кісі бай, дәулетті болуы керек еді. Сонды тан, Мекке шонжарлары хазреті М хаммедке (с. .с.) бірінші болып арсы шы ты. Адамзат а жіберілген к'ллі пай амбарды міндеті адамдарды Алла:ты барлы ына, жал ызды ына, О ан ешбір нәрсені серік оспастан лшылы етуге, а ырет к'ніне, айта тірілу мен есеп к'ніне, Жаратушыны пай амбарларына, жәннат пен жә:әннамны ха екендігіне сенуге ша ырды. Аятта б л жайында былай дейді: «(М@хаммед (с.*.с.)) Сенен алдын бір пай*амбар жіберсек о*ан: «К=діксіз Менен бас4а ешбір тә%ір жо4. Онда Ма*ан *ана 4@лшылы4 еті%дер» деп 4ана уаHи етіп жібердік» (« нбия», 25). Ы ылым заманнан бері жер бетіне Алла:ты б йыр ан тура жолын уа ыздаушы ж'з мы да ан пай амбар келді. Пай амбар жіберілмеген ешбір ауым жо екендігін аят былай деп баян етеді: «АллаH4а серт! (М@хаммед (с.*.с.)) Расында, сенен б@рын да =мметтерге елшілер жіберген едік. Сонда да шайтан олар*а 6з 4ылы4тарын әдемі к6рсетті. Сонды4тан, б=гін де ол, оларды% досы. Олар*а к=йзелтуші азап бар» («Нахыл», 63). «Негізінде ескертуші болмаған үммет жоқ» («Фатыр», 24). « р =мметті% бір пай*амбары бар» («Юнус», 47). 20
Біра , пай амбар жіберілмеген ауымды Алла: жазаламайды. Себебі, Алла: та ала пендесін жазы сыз жазалаудан пәк. Алла: әуелі зін таныту 'шін т'рлі жол к рсетеді, пай амбар жібереді, м жиза к рсетеді. Б ан да сенбесе салма тыра б йыру ма ынасында ы уа:илер т'сіреді, ол да әсер етпесе тоза а тастайтынды ын білдіреді. Иә, м ны бәрі сайып келгенде, Жаратушыны Пай амбар жіберілместен ешкімді жазаламайтынды ын шексіз әділдігіні белгісі: «Біз бір пай*амбар жібермейінше азаптамаймыз» («Исра», 15). Пай амбарлар да біз секілді ішіп-жейді, 'йленіп балалы-ша алы болады да, Алла:ты а лімі келгенде ба илы болады. Б л а и атты Алла: " ранда бізге былайша баян етеді: «Сенен б@рын да тама4 жейтін, базарларда ж=ретін пай*амбарларды жіберген едік» («Фурқан», 20). «Расында, сенен алдын да пай*амбарлар жібергенбіз. Олар*а ж@байлар, @рпа4тар бергенбіз» («Рағыд», 38). «Ол пай*амбарларды тама4 жемейтін бір дене етпедік» (« нбия», 8). Алла: та ала о д'ниеде пенделерінен мірінде жаса ан жа сы-жаман амалдары т р ысында есеп алатыны тәрізді, арда ты пай амбарларынан да оларды елшілігі мен тәбли ы жайында есеп алатынды ын білдіреді: « лбетте, 6здеріне пай*амбар жіберілген адамдарды с@ра44а тартатынымыздай, жіберілген пай* амбарлар*а да с6зсіз с@ра4 4оямыз» («Ағраф», 6). Б'кіл адамзат а н р боп келген, екі д'ниені шамшыра ына айнал ан Хазіреті М хаммед (с. .с.) оштасу тпасында ж'з мы да ан сахабаларына т мендегідей сауал тастайды: – Уа, жама ат! Ерте (а ыретте) мен туралы сендерден с ралады, сонда не деп айтасы дар? – дегенде сахабалар: 21
– Алла:ты елшілігін орындады , міндеті ді ат арды , бізге сиет айтып 'гіттеді ! – деп, куәлік береміз, – дейді. Сахабалар осылай куәлік бергеннен кейін екі д'ниені н ры хазреті М хаммед (с. .с.) Алла:тан ал ан әмірлер мен тыйымдарды уа ызда анды ына байланысты: – Сахабаларым! Тәбли еттім бе? Тәбли еттім бе? Тәбли еттім бе? – деп, 'ш рет с ра анда сахабалары: – Иә, тәбли етті із, – деп жауап береді. Сонда Пай амбарымыз (с. .с.) олын к кке арай жайып, Алла: та аланы куәлігін с рады: – Куә бол, иә Раббым! Куә бол, иә Раббым! Куә бол, иә Раббым! (Бухари, Ілім 37). Олай болса, жер бетіндегі Алла:ты а жолына ша ырушы пай амбарлар а сену парыз. Аят та осыны ескертеді: «)й, иман келтіргендер! Алла: а, оны пай амбарына және о ан Алла: жіберген кітап а, одан б рын ылар а жіберген кітаптар а да иман келтірі дер. Кімде-кім Алла:ты, оны періштелерін, кітаптарын, пай амбарларын және иямет к'нін жо а шы арса, ол м'лде аз ан адам» («Ниса», 136). Біз Ха тарапынан жіберілген барлы пай амбарлар а ешбірін б ліп жармастан иман етуге міндеттіміз. Шынайы м'міндер осылай иман ететіндігін " ран да растап теді: «Раббылары тарапынан 6зге пай*амбарлар*а берілген нәрселерге иман келтіріп әрі оларды% араларын айырмаймыз. Бәріне бірдей сенеміз» («Бақара», 136). «Елшілерді% араларын айырмаймыз, естідік те бой @сынды4» («Бақара», 285; қосымша қараңыз: «Ниса», 152). Егер де бір м сылман пай амбарларды біріне сеніп, біріне сенбесе, онда кәпір болады. Иман етуді бірден бір шарты да осы к'ллі пай амбарлар а сенуден т рады. Сол секілді Жаратушымыз жіберген 22
барлы ткен пай амбарлар а сеніп, хазреті М хаммедті (с. .с.) пай амбарлы ына сенбесе, б л жа дайда да кәпір болып саналады. Себебі, Жарат ан Иемізді пай амбарларына б ле-жара иман етуді к'пірлік екендігі т мендегі аятта да ашы т'рде білдірілген: «Шәксіз сондай АллаH4а, пай*амбарларына 4арсы келгендер, олар АллаH пен пай*амбарларыны% арасын айыруды 4алайды. Олар: пай*амбарларды% кейбіріне сенеміз де, кейбіріне 4арсы келеміз, дейді. С6йтіп, олар екі ортадан жол табуды 4алайды. Міне, олар аны4 кәпірлер. Кәпірлер =шін 4орлаушы 4инау дайындады4» («Ниса», 150-151).
ПАЙ АМБАРЛАРДЫ СИПАТТАРЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Жер бетіне жіберілген пай амбарларды зге адамдардан айыры шаланатын кейбір ерекшеліктері бар. Олар да адам бол анымен елшілік ызметіне орай мынадай сипаттар а ие екендігін алымдарымыз " ран аяттарына с'йене отырып, бір ауыздан абыл еткен. 1. Сид4 – шыншылды4, туралы4. )рбір пай амбар шыншылды пен туралы тан айнымайтын лы т л алар. Олар мірлерінде еш андай да тірік айтпайды. Я ни, пай амбарлы ынан б рын да, пай амбар бол аннан кейін де тек туралы ты, адалды ты, шыншылды ты ту етіп стан ан. Пай амбарларды ткен-кеткен о и аларды баяндауы болсын, келешекпен байланысты о и аларды айт ан с зінде болсын ешбір жал анды болмайды. Пай амбарларды с зінде тірік бар деп айту әбестік болады. " ранда Алла: та ала пай амбарларды б л асиетін былай деп келтіреді: «Кітапта*ы ИбраHимді есі%е ал. Негізінде, ол 23
турашыл (сид4) пай*амбар еді», «Кітапта*ы Идристі есі%е ал. йткені, ол шыншыл бір пай*амбар еді» («Мариям», 41, 56-аяттар). Хазреті М хаммедті (с. .с.) мір тарихына бір сәт к з ж'гіртіп арар болса , әуелі «Мухаммадул )мин» деген атпен меккелік м'шіріктер арасында танымал бол ан Пай амбарымызды (с. .с.) кіршіксіз келбетін к реміз. М'шіріктер хазреті М хаммедті (с. .с.) 40 жас а дейінгі мірінде ешбір жал ан с йлемегеніне куә болады. Ол кезе де тірік айтпау, алдап-арбамау м'мкін емес-тін. Міне, сондай аз ынды беле ал ан уа ытта Пай амбарымызды (с. .с.) бір ауыз жал ан с йлемеуіні зі, Оны болаша пай амбар екендігіні ай ын белгісіндей әсер етті. Пай амбарымыз ха дінді ал аш рет меккеліктерге ашы т'рде жариялау 'шін Сафа тауына шы ып: – Ей, " райш ж рты! Сіздерге мына т бені артында д шпан әскеріні келе жат анын айтсам, сенетін бе еді іздер? – деген с зіне де, жинал ан ауым бір ауыздан: – )рине, сенеміз. <йткені, сені жал ан с йлегені ді естіген емеспіз, – деген болатын. 2. Аманат. Аманат – сенімді деген ымды білдіреді. Демек пай амбарларды екінші бір сипаты, ерекшелігі те сенімді т л а болуы. Пай амбарлар здеріне пай амбарлы міндет келгенге дейін және пай амбар бол аннан кейін де еш андай иянатшылды жасама ан, жаса анды тары жайлы деректер де жо және ондай деректерді кездестіру де м'мкін емес. Себебі, " ранда пай амбарларды б л ерекшеліктерін: «Бір пай*амбар =шін олжа*а (аманат а) 4иянат ету м=мкін емес» («әл-Имран», 161), – деп келтіреді. Иә, пай амбарлар Алла:тан келген уа:иге иянат етуі былай т рсын, елді титімдей затына да иянат етуден аула болатын. Мәселе солай бола т ра, кейбір шы ыстанушылар не я:удилер хазреті 24
М хаммедті (с. .с.): «" ранды з ойынан шы ар ан, я ни кейбір жерлерін зі ос ан» деседі. Біра , м ндай к пе к рнеу жаланы да ешбір негізі жо . Себебі, аятта: «Егер елші Бізге 4арсы @ран*а кейбір с6здер 4ос4ан болса, біз оны о% жа*ынан к=штеп @стайтын едік те, сосын оны% к=ре тамырын кесер едік» («Хаққа», 44-46), – дейді. " ранда пай амбарлар з ауымына Алла:ты әмірі мен тыйымдарын уа ыздау мәселесінде здеріні шынайы сенім иелері екендіктерін білдіреді. Мысалы, «Шу ара» с'ресінде Н : ( .с.) пай амбар, aуд пай амбар, Салих пай амбар, Л т пай амбар ауымдарына: «Рас мен сендер =шін сенімді бір Елшімін» («Шуғара», 107, 125, 143, 178-аяттар), – дейді. Екі д'ниені н ры бол ан хазреті М хаммед (с. .с.) пай амбар Мекке хал ы 'шін аманатты нышаны, айнымас бірегей т л асы еді. Меккелік м'шіріктер хазреті Пай амбарымыз а (с. .с.) д шпан бола т ра, аманат мәселесіне келгенде заттарын Пай амбарымызды (с. .с.) 'йіне тапсыратын. Ойлап араса ыз, м ны зі адамды та алдыратын жайт? Пай амбарымыз а (с. .с.) лердей д шпан бола т рып, біра , бір затын аманат етіп тастап кету мәселесінде одан абзал жан таппайды? Алла:ты к шу әмірі келгенде, хазреті Пай амбарымыз (с. .с.) зіне аманат а тапсырыл ан б'кіл затты хазреті )лиге тапсырып, зі к шкеннен кейін заттарды иелеріне тапсыруды б йырды. Я ни, зіне арсы шы ан д шпанны затына титтей де болсын иянат жасамай, з затындай са тау тек пай амбар а ана тән іс. 3. Исмәт (к=нәсіз). Исмәт – к'нә істемеу, әрі к'нә атаулыдан пәк деген ымды білдіреді. Олай болса пай амбарлар, әсіресе пай амбар бол аннан кейін, еш андай к'нә істемеген. Жо арыда ы айтып ткеніміздей, пай амбарлар Алла:ты ба ылауында 25
бол анды тан, олар 'лкенді-кішілі к'нәлардан және жалпы к'нә жасау ымынан пәк. Ал ол жандарды пай амбарлы ынан б рын кейбір шалыс бас ан істері болуы м'мкін. М ндай іс-әрекеттерді дінімізде «зәллә» деп атайды. Егер де айсыбір пай амбар елшілігі барысында мыс алдай болсын ателікке бой алдырса, Алла: та аладан дереу ескерту берілген. Мысалы, хазреті Пай амбарымызды (с. .с.) да бірнеше мәселе ж нінде ескерту ал анды ы мәлім. )уелгісі хазреті Пай амбарымыз (с. .с.) к кесі )бу Тәлібке атысты ескертуі. Пай амбарымыз (с. .с.) к кесіне: «Лә илә:ә илла алла: де, а ыретте шапа ат етейін», – деп тінеді. Біра , )бу Тәліб тілін кәлимә а келтірмеген к'йі мірден озады. Сонда Алла: та аладан мынадай ескерту бабында ы аят т'седі: «(М@хаммед) Расында, сен жа4сы к6ргені%ді тура жол*а сала алмайсы%. Біра4, АллаH кімді 4аласа, оны тура жол*а салады...» («Қасас», 56). Пай амбарымыз (с. .с.) әлі де болса, бір м'мкіндік болар деген ниетпен )бу Тәліб 'шін және кешірім тілегенде: «Пай*амбар*а және м=міндерге тоза4ты4 екендігі 6здеріне білінгеннен кейін егер жа4ындары болса да, м=шіріктер =шін жарыл4ау тілеулеріне болмайды», – деген «Тәубе» с'ресіні 113-аяты т'седі. Бірде хазреті Пай амбарымыз (с. .с.) " райыш к семдеріні бір жерде жиналып т р ан сәтін кездестіріп алады да, дереу сол сәтті пайдаланып, бәріне бірдей Ислам дінін т'сіндіре бастайды. Сол кезде к зі со ыр, біра , ж'регі иман а сусында ан Абдулла: ибн Умм Мәктум Пай амбарымыздан (с. .с.) Алла: және Ислам діні жайында зіне уа ыз айтуын с райды. Пай амбарымызды (с. .с.) кімдермен с йлесіп т р анынан бейхабар Умм Мәктум тінішін және екі 'ш рет айталайды. Пай амбарымыз (с. .с.) " райыш к семдерін екінші 26
рет б лай топтас ан к'йде кездестіру м'мкіншілігі бола бермейтіндігін ойлап, Абдулла:ты тінішіне іштей наразы болып, жа тырма ан сы ай танытады да, аба ын шытады. Пай амбарымызды (с. .с.) дәл осы әрекетіне атысты «Абаса» с'ресі нәзіл етіледі: «"асы а со ыр келіп еді, тыжырынып аба ы т'сіп кетті. М ны алай? Бәлкім, ол (к'нәдан) арылар. Немесе сенен ал ан а ыл-ке ес оны пайдасына асар. Ал, енді " райыш к семдері келсе, о ан к іл б лесі , тіпті, оларды к'нәдан тазару, тазармауы зі е міндет болмаса да. Ал, енді зі нен 'міт к'тіп, Алла:тан ор ып, ы ыласпен келген адам а теріс арайсы ...». 4. Фәтәнат (зерек, ал*ыр, а4ылды). Фәтәнат – пай амбарлар а тән ерекше а ылды :әм зеректік абілет. Ал б л ым а арама арсы ма ынада ы (ілімсіз, парасатсыз, мытша , т.б.) б'тін асиеттер пай амбарлар 'шін м'лдем жат нәрсе. Пай амбарларды м ндай ерекше парасат пайым а ие болулары – оларды Жаратушыдан жеткізген діни за дылы тарды 'мметтеріне таратып, т'сіндірудегі аса ажет абілет екендігімен тікелей байланысты. 5. Тәбли* (жеткізу). )рбір пай амбарды Алла:тан ал ан діни 'кім мен тыйымдарын з ауымына кемшіліксіз жеткізу ісін «тәбли » деп атаймыз. Тәбли – пай амбарларды дінді жаю жолында ы е басты әрекеті болып есептеледі. Егер олар Жаратушыдан жеткен б'тін әмір мен тыйымдарды адамдар а айна- атесіз жеткізбесе, з ісіне иянат жаса ан болып табылады: « й, Пай*амбар! Раббы% тарапынан т=сірілгенді жеткіз (тәбли* ет). Егер оны істемесе%, елшілік міндетін жал*астырма*ан боласы%...» («Майда», 67). Пай амбарлы лы ма сат тәбли ар ылы жасалады. Олар барынша шыншыл, аманатшыл бол анды тан, Алла:тан андай ма ынада болсын 27
уахи т'ссе, оны сол к'йінде ж ртшылы а жеткізу пай амбарларды е басты асыл парыздарыны бірі :әм бірегейі. Мәселен, хазреті Пай амбарымыз (с. .с.) асырап ал ан лы Зәйд ибн Харисаны туысы Зейнеп бинти Жахш есімді ыз а осады. Зәйд пен Зейнепті ж байлы мірлері за а бармай, со ы ажырасумен ая талды. Сол сәтте, Алла: та ала Пай амбарымыз а (с. .с.) туысы әрі келіні болып саналатын Зейнепті алуды б йырды. )рине, сол кезе дегі араб әдеті бойынша келінімен 'йлену ліммен те арсызды еді. Біра , аятты мазм ны аны : «(М@хаммед (с.*.с.)) Сол уа4ытта 6зіне АллаH та ба4 берген, сен де ба4 берген Зәйдке: Ж@байы%ды ажыратпа, АллаHтан 4оры4! – деуде еді%. АллаHты% жариялайтын нәрсесін к6%ілі%де жасыруда еді%. Адамдардан 4ор4асы%. Негізінде, 4ор4у*а АллаH е% лайы4. Сонда одан Зәйдті% ж@мысы біткен кезде оны са*ан некелендірдік. М=міндерге асырандыларынан боса*ан әйелдерді алуда бір к=нә болмауы =шін АллаHты% әмірі орындалады» («Ахзаб», 37). Міне, осы аят т'скен кезде хазреті Пай амбарымыз (с. .с.) сахабаларына, андастарына мәселені бірден айту а тілі бармай, біршама мазасызданады. Біра , к п замай, Алла:тан келген аталмыш әмірді ж ртшылы а жеткізеді. С йтіп, Пай амбарымыз (с. .с.) Зейнеп бинт Жахшпен отау рады. Ал осы мәселені Пай амбарымыз а (с. .с.) аншалы ты ауыр бол анын хазреті Айша (р.а.) анамызды мына с здерінен а а ару а болар: «Егер Пай амбарымыз " раннан андай да бір с зді жеткізбестен жасырып алатын болса, осы аятты жасырып алар еді» (Абдулфеттах Шахин, ж.к.е., 2-том, 88-бет; Сайд Рамазан ел-Бути, ж.к.е., 217-218-бет). Демек, тәбли мәселесінде пай амбарлар аяттарды м'лтіксіз жеткізген және о ан бізді мыс алдай да к'мәніміз жо . Ал, " ранда б л та ырып 28
ж нінде және бір аят бар, онда: «Ешбір пай*амбар АллаHты% р@4сатынсыз бір аят келтіре алмайды. р нәрсені% мезгілі жазулы» («Рағыд», 38), – деп тай а та ба бас андай кесіп айтыл ан.
ХАЗРЕТІ М ХАММЕД (с.*.с.) – АЛЛАCТЫ СО Ы ЕЛШІСІ Пай амбар жіберу Алла:ты әмірінде болса, о ан иман ету пендені міндеті. Алла: та ала адамзат а ж'з мы да ан пай амбар жіберіп, <з за дылы тарын 'йретті. Сол ж'з мы да ан пай амбарды со ысы хазреті М хаммед (с. .с.) 610 жылы б'кіл адамзат пен жын атаулы а жіберілді. Ал 632 жылы хазреті М хаммед (с. .с.) д'ниеден оз ан со , пай амбарлы міндет ымы (я ни пай амбар келу мәселесі) біржола то тады. Со ы елші хазреті М хаммедтен (с. .с.) со ияметке дейін пай амбар келмейді. Егер де кімде-кім: «Мен пай амбармын, ма ан Жәбірейіл уахи әкелді», – десе, ол жан с зсіз кәпір болады. Пай амбарларды барлы ы да Алла:ты с'йікті лдары бола т ра оларды кейбіріні мәртебесі згелерден жо ары болатынды ын жо арыда тілге тиек еткен болатынбыз. Сол секілді со ы а ырзаман пай амбары хазреті М хаммедті (с. .с.) де зіне тән арты шылы ы бар. Пай амбарымызды (с. .с.) зге пай амбарлардан арты шылы ын т мендегідей ретпен атап кетуге болады: а) Ал аш ы пай амбарлар (aуд – Ад ауымына, Салих – Самуд ауымына, М са ( .с.) пай амбарды Исрайл лдарына жіберілгені секілді) тек ана белгілі бір тайпа а, не ауым а жіберілген. Ал, хазреті М хаммед (с. .с.) пай амбарымыз болса, к'ллі адамзат а және а ырзаман а дейін келіп-кететін адамзат пен жын атаулыны барлы ына бірдей жіберілді. Я ни, Ол жер бетіндегі барлы халы ты , 29
барлы лтты пай амбары. М ны " ран аяттары да тай а та ба бас андай ай а тайды: «(М@хаммед (с.*.с.) Біз сені б=кіл әлемге рахмет етіп 4ана жібердік» (« нбия», 107). «Сені бірт@тас адам баласына 4уандырушы, 4ор4ытушы етіп 4ана жібердік. Біра4 адамдарды% к6бі т=сінбейді» («Сәбә», 28). «(М@хаммед (с.*.с.)) айт: й, адам баласы! Мен барлы*ы%а жіберілген АллаHты% елшісімін» («Ағраф», 158). ә) Пай амбарымызды (с. .с.) пай амбарлы ы ияметке дейін жал ас анды тан, әкелген " раны да ияметке дейін з к'шінде болады. Алды ы пай амбарлар а пара тар және асиетті кітаптар т'сірілгенімен, бәрі дерлік хазреті Пай амбарымыз а (с. .с.) дейін т'пн с а к'йінде жетпеді. Жо алатыны жо алып, згеретіні згеріп, б рмаланатыны т'рлі б рмалаушылы а шырады. Ал б л нені бай атады? )рине, біз б л жерде Алла:ты " ран а берген кепілдігін зге кітаптар а бермегеніні ай ын дәлеліне куә боламыз. «Хижр» с'ресінде Жаратушы: « @ранды біз т=сірдік, 4ияметке дейін оны біз 4ор*аймыз» («Хижр», 9), – дейді. б) Хазреті Пай амбарымызды (с. .с.) келесі бір ж ні б лек ерекшелігі – Оны е со ы пай амбар екендігі. Одан кейін еш андай пай амбар келмейтіндігі " ранда да аны баян етілген: «М@хаммед сендерден ешбір кісіні% әкесі емес. Біра4 АллаHты% елшісі және пай*амбарларды% со%*ысы. АллаH әр нәрсені толы4 білуші» («Ахзаб», 40). в) Хазреті Пай амбарымызды (с. .с.) со ы пай амбар бол анды тан, оны әкелген діні Ислам да е кәміл де, е илә:и дін. Исламны негізгі ерекшелігі ол алды ы илә:и діндерді жа са , б рмалан ан 'кімдерін жой анды ында. Иә, шын мәнінде, Ислам – Алла:ты разылы ына б ленген дін. Кімде-кім Ислам дінінен бас а дін іздеп, сол сенімді мірлік 30
станым етсе, оны Жаратушы тарапынан абыл болу м'мкіндігі жо а тән. " ранда б л мәселе « ара ылды а жар ан» алмас ылыштай кесіп айтыл ан: «АллаH алдында*ы дін тек Ислам *ана...» («әлИмран», 19). «Кімде-кім Исламнан бас4а бір дін іздесе, әсте одан 4абыл етілмейді де, ол а4ыретте зиян*а @шыраушылардан болады» («әл-Имран», 85). Ал мына аят Ислам дініні кәміл дін екендігіне бірден бір ай а : «Б=гін діндері%ді толы4тырдым (кәміл еттім) және ны*меттерімді тәмамдадым. Сондай-а4, сендерге Ислам дінін 4оштап, @наттым» («Мәида», 3). Ислам дініні ерекшеліктерін б л жерде тізбектеп айтып жату та ырыпты ше берінен шы атынды тан ыс аша баяндап отырмыз. Бір ауыз с збен айт анда, Ислам діні аса тере , амтымайтын, арастырмайтын мәселесі жо . ) Хазреті Пай амбарымыз а (с. .с.) а ыретте шапа ат ма амы берілген. Жер беті Оны 'мметіне мешіт етіліп, со ыстан т'скен олжаны алу халал болды. )рине, м ны зі екі д'ние г'лзарыны негізгі ерекшеліктері болып табылады.
ЛАМ АХМАДТЫ ЗІН КРИШНА Т ІР ДЕП ЖАРИЯЛАУЫ Ж НЕ ЛІМІ 1904 жылы Сиалкотта зіні м сылмандар 'шін Мә:ди, христиандар 'шін Мәсіх, ал 'ндістер 'шін Кришна екендігін ал а тартады. Алайда, б ан сол кезде кришнаиттер де арсы шы ады. Біра , ол ешкімні с зіне ла аспай з ма сатына жетуге мтылады. Сол 'шін де ол зіні идеясы туралы елу том кітап жазамын деп уәде еткен болатын. Алайда, ол б л ма сатына жете алмады. Бар бол аны 1905 жылы бесінші томын ая та анын айтады. Ол 1908 жылы 31
май айыны 26 ж лдызында Лахор университетіне баяндама жасама болып бара жатып, университетті залында кенеттен аза табады. Тіпті, оны лімі туралы әрт'рлі хабарлар бар. Кейбір деректе оны лі денесі әжетханадан табыл анды ын айтады. Оны Бихишти деген здеріне арнал ан абірге апарып жерлейді. Ендеше, оны кенеттен жан тапсыруына к'мәнмен арау а болады. "андай бір алпауыт ел бір елді отарлама болса, сол елді діні мен мәдениетін алдын ала зерттеп, оларды осал т сын іздеп сол жерге ол салатыны мәлім. Ендеше, елді зіне арату саясатымен лам Ахмадты шы ар ан а ылшындар а з ма сатына жеткен со , одан әрі арай оны ажеті болмай, енді оны рухани к семге айналдыру ма саты да бол ан болуы м'мкін. <йткені, андай да бір к семні беделі халы арасында лген со екі есе сетіні белгілі. Иә, б л т р ыдан а ылшындар здеріні р ан жоспарын іске асырды деуге әбден негіз бар. Біріншіден, лам Ахмадты артынан ерген халы , әсіресе, оны ішінде о ан сеніп ал ан білімі таяз м сылмандар а ылшындар а арсы со ыспай шекарасын ашып, олар а ол усырып ызмет ететін болды. <йткені жау а арсы к'респеу, әсіресе, а ылшындар а арсы т рмау лам Ахмадты негізгі пікірлері еді. Тіпті, кейбір деректе лам Ахмадты сенімі бойынша " дай – а ылшын. <йткені, о ан а ылшын тілінде аян берген ( асырда ы діндер энциклопедиясы, Риядта басыл ан). Екіншіден, а ылшындарды т'пкі ма саттарыны бірі – $ндістанда ы дінаралы татулы а арсы әрекет жасау, әсіресе, Ислам дініне к'мән ту ызу еді. А ылшындар осындай нәтижеге ол жеткізген со , олар а енді оны іргесін тере нен бекіту ажет еді. Ол 'шін, әрине, лам Ахмад луі тиіс еді. лам Ахмад зін б'кіл пай амбарды рухыны жиынты ымен деген сенімі зіне аз болса керек, одан 32
кейін зін Кришна тә ірмін деп жарияла ан. " ранда Алла: та ала: «АллаH бір адамды адастыратын болса, онда ол 4айта тура жол таба алмайды», – дейді. Я ни, адас ан сайын адаса береді. Ха та ала о ан адасуды т'рлі жолдарын ашып ояды. Ендеше, лам Ахмад та со ан сай адасып, е тере шы ырау а жеткен еді. "ара ы сектаны негізі беки т'су 'шін міндетті т'рде соны к семі луі ажет. <йткені, лу ар ылы ол зіне сенген адамдарды ымында тере асиетке ие болады. Б л сектаны негізгі н'ктесі. Егер ол лмейтін болса, онда ондай секта за а бармайды. Оны пендешілігі жары а шы ады. Айт андай-а , еліміздегі кейбір секталарды к семдеріні луі де осыны белгісі болса керек... Иә, а ылшындар з жоспарларыны келесі сатысы бойынша лам Ахмадты к зін жоюды ойластырып, к п замай б л сатыдан с'рінбей тті... лам Ахмадты негізгі ма саты зін тә ір етіп к рсету еді. Я ни, зін асиетті рух етіп таныту. Б л жерде ол анимизмді де пайдалан ан. Анимизм – адамны мірлік істеріне араласатын және адам а з ма сатына жетуге к мектесетін немесе кедергі келтіретін сансыз «рухани әлемдерді » болатынды ына деген сенім. Б л т жырымны мән-жайы Эдуард Тайлор е бектерінде біршама исынды т'рде талданады. «Анима» латынша «рух» деген ымды білдіреді. Я ни, анимизм дегеніміз жанды-жансыз тіршілік атаулыда болатын рух а табынушылы . Тайлорды теориясы бойынша, жан ымы – жыншайтандар, т'рлі рухтар және рухани мәндер тобына орта есім. Ал аш ы ауымды кездегі адамдар 'шін й ы мен лімні ма ызы зор еді. Оларды т'сінігі бойынша й ы – рухты тәннен шы ып серуендеуі және тәнге айта оралуы болса, лім – керісінше, серуендеуге шы ан рухты тәнге оралмауы болып табылады. <лген адамдарды рухтарыны ішінде 33
жа сылары да, жамандары да бар. Анимистік теория бойынша ал аш ы ауымды рылыста ы адамдар жаман рухтарды жаманшылы ынан са тану 'шін жа сы рухтардан жәрдем тілеу ар ылы рухтар а табын ан. Нәтижеде «анимизм» деген «дін» пайда бол ан деген т жырым жасайды.
ЛАМ АХМАДТЫ НЕГІЗГІ ИДЕОЛОГЫ – ХАКІМ НУР ДДИН лам Ахмад лген со орнына оны жама атыны алауына арай к сем болып Хакім Нурәддин келеді. Ол зі жай адам емес еді. Ол 1841 жылы Пенжапты Саргода айма ыны Бихейре аласында д'ниеге келген. 1880 жылы «Тасди и Бәрә:ини Ахмәдия» (Сиялкут, 1890) деген кітап жаз ан. Я ни, б л кітап тікелей лам Ахмадты кітабын растап, оны ке інен таратады. Осы 'шін оны лам Ахмад аса жа сы к ріп зіне жа ын тарт ан. )йткенмен, Хакім Нурәддин лам Ахмадке ара анда, араб, парсы тілдерін және діндерді әлде айда тере білетін еді. Сонды тан, ол лам Ахмадты танылуына к п жа дай жасады. Оны не істеп, не оятынын андай жоспар жасап, оны алай іске асыру ажеттілігін айтып, насихат беріп отырды. Сонды тан, оны лам Ахмадты идеологы деуге болады. Хакім оны орнына халифа болды. )йтсе де, ол к п жетіске жете алмады. <йткені, б л секта з ішінде дау-дамай а шырай бастайды. Б л дауды негізі – лам Ахмадты пай амбарлы ы еді. Енді соны мойында андар кәпір ме, әлде м сылман ба деген пікір еді. Бірі: «Оны пай амбарлы ын мойындама ан кәпір болады», – десе, келесі топ: «Жо , болмайды!» – деген к з арастарын білдіреді. Біра , б лар а Хакімні на ты пәтуа, 'кім беруге ау ары жетпейді. Ол жама атын з ліміне дейін стап т ра алады. Ал ол лген со адияниялы тар екі 34
тарма а б лініп кетеді. М ны бірі «"адиян» болса, екіншісі «Лахор» деген ат а ие болды. М ны е к'шті тарма ы "адиян еді. Хакім 1914 жылы 13 наурызда д'ниеден тті. А ылшындар о ан патша киетін тәж кигізді. Ол «Фасл әл-Хитаб» атты кітапты авторы.
«ХАЛИФА» – МАХМУД АХМАД Біра , ол лмей т рып зіні орнына Мырза Бәшируддин Махмуд Ахмадты сынды. Б л лам Ахмадты лы болатын. Алайда, з іштерінен Мәулана М хаммед Али баста ан топ лам Ахмадты сиетіне орай, халифа болмау керектігін, б дан со жама ат ісін Садр )нжумәни Ахмәдия жал астыру керектігін айтады. Біра ламны баласы Махм д Ахмад «Мәсіхті екінші халифасы» деген ата а ие болып жама ат басына келеді. Ол, тіпті, лам Ахмадты пай амбарлы ына сенбегендер кәпір екенін на ты айтады. Сондай-а , ол жер бетіні халифасы бол анын жариялайды. Сонды тан, лам Ахмад т рма , м ны халифалы ын мойындама андар да кәпір болады. Кейіннен $ндістан екіге б лініп, бір б лігі Пәкістан елі болып кеткенде, осы "адиян тарма ы $ндістан жерінде алып ояды. М сылмандарды басым к пшілігі сол Пәкістан елінде еді. Сонды тан Махмуд Ахмад з орталы ын Пәкістанны Ребва аласына к шіреді. Ол б дан кейін тек Пәкістан а ана емес адиянилы ты б'кіл әлемге жаю 'шін бар к'шін салады. 1911 жылы рыл ан «Анжуману Ансарулла:» бірлестігін зіне ба ынышты етеді. 1918 жылдан бастап жа а адам а басып, сол бірлестікті негізінде 'гіт-насихат, ішкі-сырт ы байланыстар, аржы, а парат секілді б лімдер 35
рады. Ол сондай-а , «Review of Religions» (1902 ден бастал ан), Урду тілінде «әл-Фазл» (1913-тен бастал ан) журналдарын басып шы арады. Ол з елінде ана емес, Америкада «The Muslims Sunrise» деген журнал шы арса, Лондонда «The Muslims Herald» деген журнал шы арады. Б л негізгі тарма осы к'нге дейін а ылшындар ар ылы жал асын тауып келген. Оларды т ртінші халифасы Мырза Тахир Ахмад 2003 жылы айтыс бол ан со , оны орнына Мәсрур Ахмад бесінші халифа болып оларды к семі болуда. "азіргі та да оларды әлемге тарайтын телеарнасы бар. Сол жерде олар бірнеше тілде з 'гіт-насихатын ж'ргізеді. К бінесе азіргі к семі Мәсрур Ахмадті жарнамалап, соны к рсетуге тырысады.
АХМАДИЯЛАРДЫ ЛАХОР ТАРМА Ы Ал Лахор тарма ына келетін болса , оларды саны те аз. Ол Махмуд Ахмадты халифалы ын мойындама ан Мәуләнә Мухаммед Али баста ан топ. Олар сол кезде олардан б лініп Лахор а кетіп, сонда орналас ан болатын. Со ан атысты олар «Лахор» жама аты деп аталып кетті. )йтсе де, олар да Лондон, Берлин және Индонезияда к птеген табыс а ол жеткізе білген. Урду, неміс және а ылшын тілдерінде бірнеше журналдары бар. "адиян тарма ы б ларды здерінен санамайды. )рине, оны басты себебіні бірі – ол здеріні халифасын мойындамауы.
АДИЯН ТАРМА ЫНЫ П КІСТАНДА Ы БEЛІГІ "адиян тарма ыны Пәкістанда з 'гітнасихатын ж'ргізуі сол елдегі м сылмандарды ашу36
ызасына тиді. Тіпті, м ны а ыры м сылмандармен а ты ысу а әкеліп со тырды. 1953 жылы әскерді к'шімен ана оларды басады да, істерін сот а жібереді. Сот нәтижесінде, Лахор да, "адиян да Пәкістан парламентіні 1974 жыл ы 7 ырк'йектегі ал аш ы шешімімен «Исламнан тыс азшылы топ» деп аулы абылданып, о ан осымша «Хазреті М хаммедті со ы пай амбар екеніне сенбейтін және м ндай к з арастан бол ан адамды пай амбар немесе жа артушы мужаддид деп таны ан адам атаза ны және ы ты ма саттарына сай м сылман емес болып табылады» деген 'кім шы арылып, осы 'кім бойынша елдегі барша адиянилы әрекеттер ата ба ылау а алынады. Жергілікті м сылман хал ыны мәз:абы – ханафи мәз:абы болуы керек деген шешім абылданады. "адиянилерді негізгі діни к з арастары к біне лам Ахмадты т л алы асиеттерімен байланысты болып келеді. лам Ахмад 1885 жылдан бастап кейбір тә ірлік міндеттерді орындаумен міндеттелгенін ал а тарта отырып мужаддид екенін жариялайды. Содан кезегімен Мәсих, Ма:ди, Пай амбар және Кришна екенін жария етеді. 1904 жылы Сиялкотта Алла:ты зі ар ылы м сылмандар, христиандар және 'ндістерді а ылшындар а же ілуін ала анын білдірген лам Ахмад 'ндістер 'шін Вишну дайыны екі асиетіні бірі және адамны " дайды тануы 'шін делдал ызметін ат аратын Кришнаны аватарасы екенін айтады. Оны ойынша, Кришна мен Ма:ди екеуі бір. Осы ан байланысты 'ндістер мен м сылмандарды арасында есім айырмашылы ынан бас а ерекшелік жо . лам Ахмадты осы к з арастарымен сол кездегі $ндістан аума ында ы діндерді з айналасына біріктіруді к здегені а арылады. 37
АДИЯНИЛЕРДЕ ИМАН ЫМЫ "адиянилерде иман дегеніміз – Алла: а, пай амбарларына және оларды әкелген хабарларына сену, ж'рекпен бекіту, тілмен айталау және айырымды істерді жасаудан т рады. Иманны арсы ма ынасы болып табылатын «к'пірлік» мәселесінде адиянилер, әсіресе, Лахор Ахмадилері те м ияттылы танытады. Оларды ойынша, «к'пірлік» – пай амбар әкелген а и атты жо а шы ару. М сылманды , ба ыну, берілу, мойынсыну дегенді білдіреді. Осы т р ыдан ал анда, әрбір жаман іс-әрекет пен мойынс нбаушылы та к'пірлікті бір б лшегінен саналатынды тан, әр м сылманны да бір к'пірлік әрекетке барып оюы м'мкін. М сылман мен кәпірді, я ни иман еткен мен к'пірліктегі адамды айыратын нәрсе – Алла:ты бірлігін және М хаммедті (с. .с.) пай амбарлы ын абылдау немесе жо а шы ару. Осыны абылдап, тілімен айт ан біреуді Ислам бауырласты ынан шы ару а ешкімні ха ы жо . Олар осылай дегенмен келесі де з пікірлеріне арсы шы ады. <йткені, хазреті М хаммед (с. .с.) пай амбар – со ы пай амбар. Ислам сенімінде Алла: та ала жерге шари атпен бір пай амбар елші жібереді. Жа а бір елші келгенге дейін сол елге хабаршы пай амбар келіп елшіні шари атын насихаттайды. Егер шари ат б зыл ан болса уахи ар ылы айта алып айма ы б зылма ан к'йінде халы а сынады. )рі а ыр ы пай амбар а дейінгі пай амбарлар белгілі бір елдерге, лттар а жіберілген. Ал а ыр ы пай амбарды олардан айырмашылы ы – оны б'кіл жер бетіндегі және ияметке дейінгі барша халы а пай амбар етіп жіберілуінде. Ол әрі хабаршы, әрі елші пай амбар. Ол жа а бір шари атпен келген. Біра , оны бас а елшілерден та ы бір айырмашылы ы зінен кейін ісін жал астыр ан хабаршы пай амбарлар келмейді. 38
Оны сыры – оны е со ы пай амбар болуында. Және оны " раны мен с'ннеті ияметке дейінгі адамдар а жеткілікті болуында. Оны мирас орлары – 'мметінен шы ан ламалар болуында. )рі б рын ы елшілерді шари аты б зыл анда, елге жа а бір хабаршы пай амбар жіберіп, со ан уахи ар ылы елшіні шари атын айта беретін болса, хазреті М хаммедтен (с. .с.) кейін хабаршы пай амбарды келуіні исыны жо . <йткені, одан кейін еш андай пай амбар болмайды. Және оны шари аты б рын ы елшілерді шари аты секілді б зылмайды. <йткені, " ранда Алла та ала: «Шынды*ында б@л @ранды Біз т=сірдік. Ендеше, м@ны с6зсіз Біз са4таймыз», – деп кепілдік берген. Ал, Алла та ала б рын ы елшілер ар ылы жіберген шари ат пен кітаптар а дәл б лай кепілдік бермеген. Ендеше, Алланы зі са талуына кепілдік беріп т р ан Кітап 'шін хабаршы пай амбарды келуіні исыны жо . Оны 'стіне хазреті Пай амбар (с. .с.) зіні со ы елші және хабаршы пай амбар екенін баса айтып кеткен. Шынды осылай бола т ра адиян сектасы здеріне здері арсы шы ады. Оны мысалы т мендегіше: "адиян ахмадилері бойынша, к'пірлік екі т'рлі болады. Біріншісі: шари ат әкелген пай амбарды жо а шы ару ар ылы к'пірлікке т'су, екіншісі: 'мметті пай амбарын ( лам Ахмадті) жо а шы ару ар ылы к'пірлікке т'су. М хаммед (с. .с.) пай амбар жа а шари ат әкелгендіктен, оны жо а шы ару адамды к'пірлікке т'сіріп, Исламны ше берінен шы арады. Олар здерін біз саясатпен айналыспаймыз десе де, іс-әрекеттері мен с здері б ан арсы келеді. <йткені, оларда халифа б'кіл әлемді бас ару деген с з. Сонды тан халифат « лтты » немесе «Ислам 'кіметі» т'рінде болуы м'мкін. Лахор және "адиян тарма тары б л ж'йені сайлау ар ылы ж'зеге асырылатынды ы жайлы бір к з араста. Халифа немесе мемлекетті міндеттері мыналардан т рады: 39
Елді абыройы мен ауіпсіздігін ор ау, лтты денсаулы са тау ж'йесін ру және оны ызмет етуін амтамасыз ету, лтты білім беру ж'йесін ру, ішкі байланыс және атынас жолдарын жасау, елді және халы ты барлы ба ытта дамыту, пайызды сімге тыйым салу, байлы ты әділетті т'рде 'лестіру, халы аралы атынастарды реттеп, халы аралы а ты ыстар мен со ыстар а себеп бол ан жа дайларды шешу ар ылы Исламны ма сат еткен әлемдік 'кіметін» ру стратегиясын ж'зеге асыру болып табылады. )йтсе де, б л пікірлері негізгі лам Ахмадты пікірімен сәйкес келмейді. <йткені, лам Ахмад «Исламда жи:ад жо » деп пікір айтып а ылшындар а елді отарлау а к мектескені, тіпті, « ылыш, ару ар ылы жи:ад жо » деп олар а ызмет етуге ша ыр ан, сол 'шін де а ылшын 'кіметінен марапат алып, тіпті, оны жа тастары да сыйлы алып отыр аны мәлім. Ал, Исламда жи:адты е басты ма саты – з елін, жерін ор ау. Хазреті М хаммед (с. .с.) пай амбар Меккеде м'шіріктерден атты ысым к ріп, сахабалармен Мәдина а хижрат етті. Ол сол жерде мемлекет рып, е ал аш ы атаза ды жазды. Біра меккелік м'шіріктер олар а тынышты бермей, з лымды жасап басып алу а келгенде, жи:ад аятыны т'сіп, к'ресу – елін-жерін жаулардан ор ауды парыз бол аны белгілі жәйт. Ендеше, лам Ахмад елін жаудан ор ауды жо а шы арса, оны азіргі жама атыны «Елді абыройы мен ауіпсіздігін ор ау» деген ымдары к семдеріні негізгі пікірлеріне айшы келеді. Ал, оны пікірлеріне айшы келу оларды з сенімдерінен айырады. Я ни адияни бола алмайды. Ендеше, оларды кейінгі а идаттары сырт к зге жылы ж мса к рсету саясаты ана болма . лам Ахмадты ыры а жуы е бектері 'рді, араб, парсы және а ылшын тілдеріне аударыл ан. 40
"адиянды тарды е ма ызды е бектері Мырза Бәшируддин Махмуд Ахмедті жаз ан «Ahmadiyyah Movement» (Лахор 1971), «Ahmadiyyah or The True Islam» «Introduction to the Study of the Holy Quran» атты е бектері. Жалпы орыта келгенде, адиянилы тар здерін Ислам жолында ы мәз:аб ретінде таныт андарымен, діни ілімдеріндегі ерекшеліктеріне сәйкес, әсіресе, пай амбарлы туралы к з арастарымен Ислам сенім ж'йесіне т'гелдей айшы келеді. Осы т р ыдан ал анда, адиянилы а ымы бастауын Исламнан алатын, діни станымдарында ы ерекшеліктеріне байланысты Исламмен байланыстары 'зілген синкреттік сипатта ы діни ба ыт деп толы айту а негіз бар. Ахмадия а ымыны орталы ы Лондон аласында орналас ан. "азіргі та да Пәкістанды оса ал анда Еуропа, Америка және аз м лшерде Африкада ы адиянилерді немесе бас а бір атауы ахмадилерді жалпы саны екі миллион т ірегінде. Негізгі, аржы к здері станушылардан жинал ан зекет, айлы тема ылар және лген адамны д'ниесіні оннан бір б лігіні мәз:аб бірлестігіне берілуіне с'йенеді. "адиянилы ты екі тарма ы да әрт'рлі де гейдегі 'гіт-насихат істерін ж'ргізіп, діни ілімні жайылуына к'ш салуда. "азіргі кезде барлы м сылман елдерінде ахмадия а ымын м сылман а ымдарына жат ызбайды. Мысалы, Пәкістанда ахмадияларды лидері Мырза Насыр Ахмад пен шейх, м'фти Махмуд арасында ылыми пікірталас ткен. Отыз са ат а созыл ан пікірталаста ахмадиялы тарды лидерінен бірде-бір дәйекті жауап алынба анды тан, б л топ кәпір саналып, Пәкістанда а ым м'шелеріні здерін м сылман деп санау а тыйым салын ан. Ислам әлеміндегі «Рабита әл-аләм әл-исләми» лигасы 1974 жылы ахмадия тобын «Ислам дініні жауы» 41
деп жариялап, адиянилар туралы т мендегідей пәтуалар шы ар ан: адиянилы м сылманды тан жат, олар а ыз беруге, одан ыз алу а болмайды, оларды сой ан малыны етін жеуге болмайды және біреуі айтыс болса, м сылмандарды зиратына к муге, ажылы а адамдарын аттатпау а шешім абылданды. Олар а арсы м ндай іс-әрекеттен кейін олар здеріні негізгі атауларын жасырып, "адияни емес, Ахмадий, ламий, Миразий есімдерімен шы у а әрекеттенді. "азіргі та да а ым з оз алысы туралы а ылшын тілінде шы арылатын журналдары ар ылы жариялап т рады. <кілдері Батыс мемлекеттерімен атар, Африка елдерінде, А"Ш-та, $ндістан, Пәкістанда да кездеседі. ТМД-ны кейбір елдері сия ты адиянилар тобы бізде де ресми т'рде тіркеуден тіп ал ан. Олар здерін ахмадия тобы, м сылманбыз деп таныстырады. К бінесе здерін кәсіпкер, саудагер, айырымдылы орыны кілдері ретінде к рсетуге тырысады.
ОЛАРДЫ СЕНІМДЕРІ МЕН СЕНІМДЕРІНІ ЕЛГЕ ТИГІЗЕР ЗИЯНЫ 1. лам Ахмад зін Мә:ди деп жарияла ан. Жалпы Мә:диді келетіні туралы Пай амбар (с. .с.) хадистерінде к п айтыл ан. Біра , оны ай уа ытта және оны кім болатынын әрі ай лттан, ай жерден шы атыны беймәлім. Сонды тан асырлар бойы ел ішіне іріткі салма бол ан дін д шпандары осы ымды з саясаттарына к п пайдалан ан. Тіпті, дәл азіргі кезде де м сылман елдерінде зін Мә:ди деп жарияла ан адамдар жетіп артылады. Мысалы, соларды бірі – зін осы к'нге дейін Харун Яхья деп жариялап келген Т'ркияда ы Аднан деген кісі. 42
Ол з жама атыны к'шімен шы ар ан кітап пен кассеталарында Алла:ты бірлігі мен барлы ы туралы айт анмен, жалпа ж рт а білдірмей с'ннетке және мәз:аб а арсы екендігін жеткізіп отырды. Тіпті, оны ымында б л әлем бар-жо ы санада ы иялды к рінісі ана. Осындай саясатпен зіне к птеген елдерден олдаушы, сенуші тап ан ол со ы кездері зін «Мә:ди» деп жариялап ж'р. Тіпті кейбір хадистерде Мә:диді Пай амбар рпа ынан келетіндігі және оны аты з атымен аттас болатынды ы айтыл анды тан, Аднан з атыны алдына «Сайд М хаммад» деген есімді де осып алды. Та ы да осы ан мысал з елімізде де кездеседі. Мысалы, «зікірші» жама атыны к семі – Исматулла з жама атына: «К п замай Мә:ди келеді, біз со ан әскер дайындауымыз ажет» деп сендірді. Алайда, сол Мә:диді зі екендігін жама аты дайын бол анда айтатын еді. Жалпы, Мә:ди деген ым мына Иранда ы шииттерде тере алыптас ан. Ал, бізді елде сол елден келген және Т'ркістанда т рып жат ан оралмандар бар. Оларда әлі к'нге дейін шиит а ымыны әсерлері бар. Сонды тан, олар Мә:ди деген ымды жа сы біледі. Міне, бірде Исматулла Ма сым Т'ркістан а бар анда зін соларды ішінде «Мә:димін» жариялады. Олар да осы ымды жа сы білетіндіктен б ркін аспан а атып уанды. Ислам сенімі бойынша Мә:ди келетіні аны . Біра , ол ешуа ытта зін Мә:димін деп жарияламайды. Ол келіп, з ісін ат арып кетеді. Сонды тан, кімдекім зін Мә:димін деп жариялайтын болса, с зсіз ол Мә:ди емес, саяси ойыншы. Б ан тарих куә. Және Ислам алымдарыны да к з арасы осындай. Ендеше, лам Ахмад та соларды бірі. Оны з ісінде табысты болуы, әрине, а ылшындарды ар асы, әрі соларды жоспары еді. лам Ахмад бар-жо ы жа сы әртіс еді. 43
2. Ахмадияларды сенімінде лам Ахмадты Иса Мәсіх болуы. Хазреті Исаны ( .с.) а ырзаманда т'сетіні ж'зден астам хадистерде айтылады. Біра , оны ай уа ытта т'сіп, ай уа ытта міндетін ат аратынын ешкім білмейді. Сонды тан, асырлар бойы Ислам ішіне іріткі салма бол андар дін д шпандары яки бір елге з ы палын ж'ргізбек бол ан алпауыт елдер осы ымды да жиі пайдаланды. Егер елдегі «зікіршілер» басылма анда, оларды к семі Мә:диден со зін Мәсіх деп жариялауы да ажап емес еді. лам Ахмад зін Исамын деп ана ой ан жо , сонымен атар, м сылмандарды сеніміндегі хазреті Иса а деген т'сінікке де аяу салып, оны Кашмирде жерленді деп б'лік салма болды. Және осы к'нге дейін к птеген Ислам әлемінде осы ан атысты пікірталас ж'руде. 3. Ол зін пай амбармын деп жариялады. Хазреті М хаммед (с. .с.) пай амбарды айтыс болуына жа ын М'сәйләмә деген жал ан пай амбар шы ан болатын. Ол да зіне уа:и келді деп а ын бол анды тан, аяттар а сас ле дер жазып елге мас ара бол ан еді. Ол уахи деген ле інде: «Пілге ант етемін, сен пілді не екенін білесі бе? Оны т рт ая ы, зын т мсы ы бар» деп елге маза бол ан еді. Оны осы ле дерін әлі к'нге дейін араб еліні жас балалары сы а 'шін жаттап, айтып к'ліседі. Ал, лам Ахмад а келсек, ол зін пай амбармын деп ана ой ан жо , а ыр ы пай амбар да, тіпті, барлы пай амбарларды жиынты ымын деп шата шы арды. Және оны жама аты да кейіннен Пәкістан елінде ел ішіне ла салып, халы ты береке-бірлігін б зды. Және әлі осы к'нге дейін шыр ын б зуда. Егер бізді елде де олар а ерік беретін болса, онда к п замай Пәкістанны кебін киетініміз белгілі. Және лам Ахмадты к ріп, о ан серік бол андар здерін сахабалар секілді сезінген. 44
4. Ол, сондай-а , м сылмандар ішіне будда мен кришнаны «реинкарнация» сенімін де енгізбек болды. Я ни, б л сенім бойынша адам лген со б л мірге ит, с яки а аш болып айта келеді. Ислам дінінде а ыретке деген, Алла: а айту деген ым бар. Адам б л мірге бірнеше мәрте келсе, сонда ол а ыретте алай, ай адамны атынан есепке тартылады? Егер м сылман ішінде м ндай пікір тарайтын болса б л тек м сылман б зылып ана оймайды, сонымен атар, елде криншаиттерді ке інен таралуына да жол ашады. Б л т р ыдан ал анда елдегі ахмадия жама атыны ісі кришна сектасыны бір тарма ы әрі солар а к мегі деуге әбден болады. 5. М сылмандарды жал ыз ана Алла:тан келген кітабы бар. Ол – " ран. Ал, ахмадияларды сенімі бойынша лам Ахмад а уа:и келген. Сонды тан, оларды уахиларын жинап «Тәзкирә» деп " ранны бір атын ой ан. О ан олар " рандай сенеді. Тіпті, сол ар ылы " ран а сенеді. Ендеше, м ндай пікір ел ішіне тарайтын болса азіргі иынды тар жай ана мәселе болып алады. 6. лам Ахмад зін «Кришна даймын» деп жарияла ан. Сонды тан оны сектасы оны б л с зіне де сенеді. М ндай ым да кришна сектасыны к беюіне жол ашады. 7. лам Ахмадты сеніміні т'бінде а ылшындар а арсы шы пау жатыр, тіпті кейбір деректер бойынша " дайды зі а ылшын. Ендеше оны сеніміні ар жа ында а ылшындарды саясаты жат аны ай ын. "азіргі та да да оларды орталы ы Лондонда орналас аны белгілі. Олай болса м ны елге жайылуыны нәтижесі – елді к'ндерді бір к'нінде а ылшын отарына айналуы аупі тууы әбден м'мкін. 8. Ахмадияларда жау келгенде, жау а арсы шы ып елді ор ау деген ым жо . Оларды 45
сенімінде жау а тек насихат ар ылы ор ану. Ендеше м ндай сенімдегі адамдарды елді ор ауы да, әскер атарына баруы да екіталай. 9. Оларды сенімі бойынша здерінен бас асыны бәрі кәпір. Сонды тан оларды бірі егер м сылманнан ыз алса, не берсе, кәпір болады. 10. Оларды сенімінде "адиян аласы Мекке және Мәдина секілді асиетті мекен. Тіпті, оларда "адиян аласы осы екі аладан әлде айда асиетті. Сонды тан, олар зиярат етуге м сылмандарды асиетті екі аласына емес, "адиян а барады. Тәбли жама атыны Меккеге ажылы а баруды емес, с зіні к бінде Бангладешке зиярат етуге ынталандыр аны секілді олар да "адиян а баруды армандап, здеріне тарт ан адамдарын да сол жа а бару а мар етеді. Сонда м сылманны орталы ы Мекке мен Мәдина емес, солар а сенген адамдарды ж'регіне насихаты жеткен кезде з ата-бабасыны дінінен шы ып, з мәдениетіне жат болма . Ахмадия немесе келесі бір атауы адиянилы а ымы "аза станда (Алматы аласында) пәкістанды миссионерлерді ы палымен 1994 жылы )ділет министрлігінде тіркелген. Ол «^лтты Ахмадия м сылман жама аты» деп аталады. Со ы уа ыттарда б аралы а парат ралдарында ахмадилерге ауыр айыптаулар та ылуда. Мысалы, "МДБ-ны б лім ме герушісі Еркін ажы Дуанаев б л а ымды ашы т'рде «әл"аиданы » б лімшесі деп жариялады. 2005 жылы "аржы полициясы мен ^лтты ауіпсіздік комитеті тарапынан ба ылау нысанына алын ан ахмадилерді те 'лкен м лшерде аржы айналымдарын жаса анды ы аны тал ан. Ахмадия діни ілімін жа тап кандидатты диссертация ор алды және ылыми ортада 'лкен пікірталастар тудырды. Диссертант, ахмадия а ымыны заман талабынан 46
ту анын және оны ислами ндылы тарды теріске шы армайтынын айтып, олар а атысты б'кіл айыптауларды негізсіз екендігін т жырымдайды. Сонымен атар, б л а ымны "аза станда ы станушыларыны саны арта т'сетіндігіне сенімді екенін айтады. Атал ан диссертация ор алатын мерзімнен екі апта б рын "МДБ-ны наиб м'фтиі М хаммед-Хусейн ажы Алсабеков ор ау тетін мекемені басшысына хат жолдайды. Ол хатта Ахмадияны антиисламды сипатта $ндістанда ы уаххабилер мен христиан-протестанттар тарапынан олдау тап ан, оларды тарихында м сылмандар а арсы ба ыттал ан ан т гу, тонаушылы , ла кестік, т зімсіздіктен бас а нәрсені болма анды ы баяндалады. Б л а ымны осы ан дейінгі "аза станда ы басшысы пәкістанды М заффар Ахмад деген азамат бол ан. Б л адам йымны eceпшоты ар ылы Пәкістан а за сыз аржы аудар аны 'шін "аржы полициясыны назарына ілігіп ашып кеткен. )дебиеттерін негізінен орыс тілінде шы арады. "азіргі та да республика к лемінде ахмадилерді ж'зден астам сенушісі бар деп есептеледі. Соны ішінде 70 аза , 'нді-пәкістанды 20 адам, сондайа , ингуш, к'рд, орыс, татар, й ыр және украин лт кілдері бар. Б л к'ндері Пәкістанны зінде екі миллион шамасында адиянды тар бар. Сондай-а , Еуропа, Азия, Америка және Африканы кейбір жерлерінде іс-әрекет етуде. АРЖЫ К ЗДЕРІ 1. "адиян мен Лахор аражаттарын азыналарына жіберілген зекеттерден жинайды. Ол б л т р ыда Ислам дініндегі зекет пен сада аны жа сы пайдалан ан. Жама атына әрт'рлі 47
насихаттар ж'ргізіп зекет пен сада аны к п беруге ынталандырып отырады. 2. )р айда сектаны әрбір м'шесі з айлы ынан, не тап ан табысыны он алтыдан бір б лігін орта азына а береді. 3. Сондай-а , б л секта а зін арна ан адамдар жанкештілік пен жомартты танытып, тап ан пайдасыны оннан бірінен 'штен біріне дейін з б ліміні орларына беріп т рады. 4. Б дан бас а айтыс бол ан ахмадияшыны мирасынан алады. Я ни, олар лерден б рын міндетті т'рде д'ниесіні оннан бірін сиеттеп кетеді. ПАЙДАЛАНЫЛ АН ДЕБИЕТТЕР: 1. Мырза Ғұлам Ахмад, Бәрәхини Ахмәдия, Қадиян. 2. бул Хасан Али ән-Нәдуи, әл-Қадияни уәл-Қадияния, Жидда. 3. Мухамад Юсуф, Хукму жәнәзәтул-Қадияниин, Пакистан. 4. Таха әд-Дәсики Хабиши, әл-Қадияния уә мәсируха фиттарих, Қайр. 5. Етхәм Рухи Фиғали, Қадинилік: Ахмадия мәзһабы. 6. Ислам энциклопедиясы, ИСАМ. Қадияния бабы. Стамбул. 7. Ғасырдағы діндер энциклопедиясы, ар-Рияд. 8. Исламда инанч идадет ве гүнлік яшайыш ансиклопедиясы, Қадияния бабы, Стамбул. 9. Атиқ әр-Рахмән Атиқ, Фитнәтул-қадияния. 10. Абдул-жәббәр Ражә Мәхмуд, Тарихул-ТайфатулАхмәдия мин масадириһә.
Таралымы: 2500 дана