ИСЛАМ М ДЕНИЕТІ МЕН БІЛІМІН ОЛДАУ ОРЫ
М СЫЛМАН СИПАТЫ
Алматы, 2011
М сылман сипаты, – Алматы: «Ислам мәдениеті мен білімін олдау оры», 2011, – 32 бет
Мұсылмандық сипат қасиеттерінен тың мағлұмат беретін еңбек діни тағлым алушы оқырманға арналған. Кітапша оқырманды ахлақ турасында озық, неге – Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) айтқан к ркем мінезділікке үндейді.
© «Ислам мәдениеті мен білімін олдау оры», 2011
М СЫЛМАНДАРДЫ АМАНДАСУЫ Бір м сылман, екінші м сылман бауырымен шырасып алса: «Ассаләму алейкум», «уа алейкум ассәләм» деп екі олдап амандасып жатады. Б лайша амандасу аза ты бойына айдан дарыды? алай ойлайсыз? аза даласына сегізінші асырда Ислам дініні келуімен аза хал ына амандасуды б л т#рі дәст#р боп алыптасса керек. Ата-бабамыз ош к$ріп, абыл алып, б лайша амандасу дәст#рі азіргі та да ы жа а аза ты , я ни бізді тілімізге де жеткен екен, неге біз бас тартпа пыз? Б лайша амандасу адамны м сылман екенін ерекшелеп т ратыны аны . Сіздер осылай амандасуды тарихымен жіті танысса ыздар имандары ыз к#шейе т#седі. Ислам іліміне тере # ілген сайын т#псіз т иы ына тоймай с# ги бересіз. Тек жалы пай, ерінбей сабырмен, ы ылас білдірсе із ж#регі ізде Алла( а деген #лкен махаббат оян анын сезбей аласыз. Ассаләму аләйкум – «сізге Алла(тан есендік, аманды пен тынышты болсын» деген ма ынаны білдіреді. Уа алейкум ассәләм – «сізге де Алла(тан аманды , есендік пен жа сылы тілеймін» деген с$з. Негізінде б лай амандасуды «Ибра(им» с#ресінде Алла( та ала м сылмандар а дәст#р болады деген. Ал с#йікті Пай амбарымыз (с. .с.) хадистерінде сәлемдесу мәселесіне егжей-тегжей к$ іл б$лген. Сіз ж т ан ауа мен есепсіз ризы -несібені Иесі бол ан Алла( ранда былай дейді: «Сондай иман келтіріп ізгі іс істегендер. Раббылары)ны) р*+сатымен ішінде мә)гі +алатын астынан /зендер а0атын жәннаттар0а кіргізіледі. Оларды) жаннатта0ы амандасулары – «сәлем» болады» («Ибраһим», 23). 3
Пай амбарымыздан (с. .с.) бір адам келіп: «Иә, Расул Аллаһ (с.ғ.с.)! Исламдағы ең жақсы амал қандай?» – деп с ра анда. Расул Алла( (с. .с.): «Мұқтажды тамақтандыруың және танысаң да, танымасаң да кездескенмен сәлемдесуің», – деп жауап берген (имам Бухари, имам Муслим). Ал, келесі хадисте: «Толық иман келтірмейінше, жәннатқа кіре алмайсыңдар. Араларыңда сүйіспеншілік орнықпайынша, толық иман келтірген болмайсыңдар. Араларыңда сүйіспеншіліктің орнығуына себеп болатын нәрсені айтайын ба? !зара сәлемдесіңдер» (6бу 7урайрадан имам Муслим келтірген). Егер сіздерден бірі ізді жәннат а кіргісі келсе, Пай амбарымызды (с. .с.) $сиетіне амал етсін.
С ЛЕМДЕСУДІ М СЫЛМАНДАР АРАСЫНДА3Ы МА ЫЗДЫЛЫ3Ы 1. М сылмандарды бір-бірімен сәлемдесуі екі м сылманны мойнында ы міндеті тәрізді. 2. М сылмандарды бір-бірімен сәлемдесуі м сылмандар арасында адамгершілікті, с#йіспеншілік пен рметті тудырады. Бір-біріне жек к$руін, жауласуын, кек са тауын жояды. 3. М сылмандарды бір-бірімен сәлемдесуі – кішіпейілділікке, мейірімділікке #йретіп, ма танша ты ты, тәкәппарлы ты басады. Пай амбарымызды (с. .с.) келесі хадисінде: 6бу 7урайра (р.а): «Аллаһтың елшісі (с.ғ.с.): «Аллаһ тағала Адамның (ғ.с.) бойын отыз шынтақ етіп жаратты. С$йтіп оған: «Барып аналарға сәлем бер! Кейін олардың саған берген жауабын тыңда. Сол сенің және сенің үмбетіңнің сәлемі болмақ», – деді. Ол жақта топ-тобымен періштелер отырған 4
болатын. Адам (ғ.с.) барып періштелерге: «АсСаләму ғалейкум», – деп сәлем береді. Олар: «АсСаләму ғалайка уа рахматуллаһи», – деп жауап қатты» деді» деген хабарды айтады. Хадиске т#сінік берер болса , сізге сәлем берген кісіге, оныкінен де жа сыра етіп айыру. Пай амбарымызды (с. .с.) хадисіне амал етіп, с#ннетін әрі арай жал астырып, дәл пай амбарымыздікіндей сәлем беріп, сәлемді алу. Егер бір кісі «Ассаләму алейкум», – десе, екіншісі «Уа аләйкумус-саләм уа рахматулла(», – деп жа сыра етіп амандасу с#ннет. Араб тілінен аудар анда ы аза ша ма ынасы: «Сізге Алла(ты аманды ы болсын», – деп амандас ан кісіге: «Сізге де Алла(ты сәлемі жаусын», – деп сәлем айырады. Ал, м сылман бауыры ыз: «Ассаләму алейкум уа рахматулла(и!» – деп сізге сәлем берсе, сіз: «Уа аләйкумус-саләм уа рахматулла(и уа баракату(у!» – деп ол кісінікінен абзалыра етіп сәлем бері із. Сонда барып Пай амбарымыз (с. .с.) айт ан сауап а ие боласыз. Міне, мына хадис с$зімізді дәлелі болсын. «Нәбиге (с.ғ.с.) бір адам келіп: «Ассаләму ғаләйкум» (Сіздерге Аллаһтың амандығы болсын), – деді. Нәби (с.ғ.с.) оған жауап бергеннен соң ол адам отырды. Нәби (с.ғ.с.): «Он», – деп айтты. Осыдан соң екінші адам келіп: «Ассаләму ғаләйкум уа рахматуллаһ» (Сіздерге Аллаһтың сәлемі мен рахметі болсын), – деді. Нәби (с.ғ.с.) оғанда жауап бергеннен соң, ол адам жайғасады. Нәби (с.ғ.с.): «Жиырма», – дейді. Осыдан соң үшінші адам келіп: «Ассаләму ғаләйкум уа рахматуллаһи уа баракатуһ» (Сіздерге Аллаһтың амандығы, рахметі мен берекеті болсын), – дейді. Нәби (с.ғ.с.): «Отыз», – деп айтты». Б л жерде пай амбарымызды (с. .с.) «он», я ни бірінші келген адамны : «Ассаләму алейкум», – деп сәлемдескені #шін он сауап, «Жиырма», я ни екінші 5
келген адамны : «Ассаләму аләйкум уа рахматулла(», – деп сәлемдескені #шін жиырма сауап, «отыз», я ни #шінші келген адамны : «Ассаләму алейкум уа рахматулла(и уа бәрәкәту(», – деп сәлемдескені #шін отыз сауап ал аны жайында айтыл ан (хадисті имам Дауд және имам Тирмизи риуаят еткен).
С ЛЕМДЕСУ ДЕПТЕРІ М сылман амандас ан уа ытта даусын к$теріп сәлем берген д рыс, ауыз жыбырлатып, басын изеп амандасу с#ннетке жат. Б лайша я(удилер сәлемдеседі. Егер сәлем беретін кісі із за та т рса, ишара білдіріп сәлемдесі із. Б$лмеге кіріп келгенде к$пшілік болса, дауыстап амандасып, арасында ла ы естімейтін кісілер болса алдына барып олмен, ишарамен сәлем берген ма л. Егер мәжіліске, о у залына, сынып а кіріп келсе із де, шы са ыз да сәлем бері із. Пай амбарымыз (с. .с.) б л ж$нінде: «Сендерден, бірің жиынға келсе, ондағыларға сәлем берсін. Кететін болса да сәлем берсін. Себебі бірінші сәлемдесудің міндеттілігі, екінші сәлемдесу артық емес», – деген, я ни екі ретте де сәлемдесуді ма ыздылы ы зор. Алла( та ала «Ниса» с#ресінде: «Егер сіздерге сәлем берілсе оныкінен жа+сыра+ етіп +айтары)ыз, е) болмаса /зінікіндей етіп +айтары)ыз», – деп әмір етеді. М сылмандар амандас анда алыптас ан дәст#р бойынша екі олдап ер азаматтар жа ы сәлемдеседі. Пай амбарымыз (с. .с.): «Екі мұсылман кездесіп қол алысатын болса, олардың күнәлары екеуі айырылысудан бұрын кешіріледі», – деп айт ан (Имам 6бу Дауд риуаят еткен). «Мен Анастан (р.а.): «Нәбиді (с. .с.) сахабалары сәлемдескенде ол алысатын ба еді?» 6
– деп с ра анымда, ол: «Иә», – деп жауап берді» деген хабарды имам Бухари жеткізеді. Айша анамызды (р.а.): «Зайд ибн Хариса (р.а.) Мадинаға келген уақытта Нәби (с.ғ.с.) менің үйімде еді. Зайд ибн Хариса есікті қаққанда Нәби (с.ғ.с.) оны қарсы алу үшін киімін сүйреткен күйде есікке қарай жүрді. Кейін пайғамбар (с.ғ.с.) Зайд ибн Харисаны (р.а.) құшақтап сүйді», – деп айт ан хадисін имам Тирмизи келтіреді). Кімде-кім бірінші сәлем берсе, мол сауап а ие болады. «6т-Туфайл ибн 6бу Ка б (р.а.) әдетте Абдулла ибн Омар а (р.а.) келіп, кейін екеуі бірге базар а баратын. 6т-Туфайл ибн 6бу Ка б айтады: «Біз базар а бар анымызда Абдулла ибн Омар (р.а.) кімге кездессе де, ол ескі- с ыны сатушы, саудагер кедей немесе жай бір адам болсын, олар а сәлем бермей жанынан $тпейтін. Бір к#ні мен әдеттегідей Абдулла ибн Омар а (р.а.) келгенімде ол мені базар а ша ырды. Сол уа ытта мен: «Сен базар а бар анда не істейсі , бір нәрсе сатып алмайсы . Онда ы затты ба асын с рамайсы және $з заттары а ба а оймайсы . Не болмаса базарда жинал андар а осылмайсы , оданда бізбен бірге отырып ә гіме айтса шы», – дедім. Мені б л с$зіме Абдулла ибн Омар (р.а.): «Ей, 6бу Батн! Біз базар а тек сәлемдесу #шін ана барып, кездескенні бәріне сәлем береміз», – деп жауап берді (имам Маликті риуаяты). Пай амбар (с. .с.) келесі хадисінде: «Расында адамдардың ішінде Аллаһ тағалаға ең жақыны, басқаларға бірінші болып сәлемдескені», – деген (имам 6бу Дауд). «Пайғамбардан (с.ғ.с): «Иа, Расул Аллаһ! Екі адам кездессе, олардың қайсысы алдымен сәлемдеседі?» – деп сұрағанда. Ол кісі: «Аллаһ тағалаға жақын болғаны», – деп жауап берді» деген риуаятты имам Тирмизи келтірген. 7
Анас ибн Маликтен «Расул Аллаһ (с.ғ.с.) маған: «Ей, балам! Үйіңе кіргенде сәлем бер, сенің сәлемдескенің $зіңе және үй-ішіңе Аллаһ тағаланың берекесін алып келеді» - деп айтты деген хадисті де имам Тирмизи жеткізген. Нафи : «Мен Шам еліні Абдулла ибн Закария деген алымымен сапарда серіктес болдым. Бір кезде астымда ы к$лігім то тап, мен артта алып ойдым. С$йтіп ж#рісімді жылдамдатып, Абдулла( ибн Закарияны уып жетіп, #нсіз оны атарына осылдым. Сол кезде ол ма ан: «Сен сәлем бермейсі бе?» – деді. Мен о ан: «Мен жа а ана сені асы да болдым емес пе?» – дедім. Ол: «Сен рас айтасы , біра , сахабалар бірге келе жатып, араларын бір а аш ажыратып жіберсе де, айта осыл ан сәтте олар бір-біріне сәлем берген», – деді» деген хабарды келтіреді. Дәлірек айт анда, әрбір м сылман, бір-бірінен ажырап алып, айта шырасып жатса да, белгілібір уа ыттан кейін: «Ассаләму алейкум», – деп айта сәлемдесуі с#ннет. Міне, Пай амбарымызды (с. .с.) әрбір хадисі жа сылы пен әдептілікке т нып т р, мейірімділік пен хикметке толы. М сылман ауымыны бір-біріне с#йіспеншілігін, сыйласты ын, досты ын к#шейтеді.
6ЛКЕННІ КІШІГЕ С ЛЕМ БЕРУІ Анас ибн Малик к$шеден $тіп бара жатып сәби балалар а сәлем берді де: «Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) кішкене балалардың жанынан тіп бара жатып сәлем берер еді», – деп айт ан. арап отырса , м ны да астарында адамгершілік идеясы бар деуге болады. Себебі, Пай амбарымыз (с. .с.) осылайша балаларды әдептілікке, #лкенге рмет, кішіге ізет к$рсетуге сәби к#нінен баулу керектігін 8
ме зеген. Балалар ересектерді б лайша $здеріне к$ іл б$ліп, иіліп сәлем бергенінен кейін, $здеріні ерекше орыны бар екенін сезініп, уанып саналарында алып ояды, $мірлік саба болады.
КІШІНІ 6ЛКЕНГЕ С ЛЕМ БЕРУІ Жасы кіші #лкен кісілерді к$ргенде айырылып келіп ос- олдап сәлем беруі тиіс. Б л әдеп – кіші буынны отбасынан ал ан тәрбиелілігін, әдепті к$ргенділігін к$рсетеді. 6бу 7урайрадан (р.а.) Алла( елшісіні (с. .с.): «К$ліктегі адам жаяуға, жаяу адам отырғанға және аз адам к$пшілікке сәлем береді», – дегені жайында риуаят жеткізілген (имам Б хари, Муслим). Имам Бухари риуаятында: «Жасы кіші жасы #лкенге (сәлем береді)», – делінген. С#ннет бойынша: Кіші #лкенге, к$пшілік отыр андар а, к$ліктегі кісі жаяу а к$лігінен т#сіп сәлем беруі ажет. «Үлкенге құрмет, кішіге ізет, рахым жасамағандар бізден емес», – деген Пай амбарымыз (с. .с.). Иә, рметті о ырман! Сәлем беруді болмашы нәрсеге санап мән бермеуіміз, бізді жәннат а кіру м#мкіншілігінен алыстататынын біле бермейміз. Адамзатты асылы Пай амбарымызды (с. .с.) жо арыда келтірген хадистерін о ып-білгеннен кейін, со ан сай амал етеді деп #міттенеміз. Себебі, Пай абарымыз (с. .с.) мына хадисінде: «Толық иман келтірмейінше жәннатқа кіре алмайсыңдар. Араларыңда сүйіспеншілік орнықпайынша толық иман келтірген болмайсыңдар. Араларыңда сүйіспеншіліктің орнығуына себеп болатын нәрсені айтайын ба? !зара сәлемдесіңдер», – деген (имам Муслим). 9
ОНА А БАРУ Ж НЕ ОНЫ МА ЫЗДЫЛЫ3Ы М сылмандарды бір-біріне она а барып, уан анда уанышына, жетістік пен табысына орта тасып, ал ай ысы болса оны б$лісіп, басына т#скен ауыртпашылы ын бірге к$терісу – оларды ауызбіршілігін ны айтып, с#йіспеншілігін арттырады. Ислам діні сонды тан м сылмандарды она а бару а барынша #гіттеген. Пай амбарымыз (с. .с.): «Кім ауырған кісіге барса және Аллаһ жолындағы бауырын зиярат етсе, аспаннан бір «Шақырушы» (періште дауыс шы арады): «Сен бір жақсы амал жасадың. Сенің бұл қадамдарыңа нұр жаусын және жәннаттан бір орын даярлап алдың», – дейді», – деген. Dткен заманда бір м сылман кісі Алла( жолында ы бауырыны хал-жа дайын білу #шін сапар а шы ады. Ол жолда адам кейпіндегі періштені к$реді. Ол одан: « айда барасы ?» – деп с райды. 6лгі кісі: «Алла(ты разылы ы #шін дін жолында ы бауырымды зиярат етуге (хал-жа дайын білуге) барамын», – дейді. Періште: «Сені ол бауыры да бір шаруа бар ма?» – деп с райды. 6лгі кісі: «Жо , мен тек Алла( жолында ол бауырымды жа сы к$ргендіктен, оны хал-жайын с рап келуге жол а шы тым», – деп жауап береді. Сонда періште: «Мен, Алла(ты са ан жіберген елшісімін. Сен б л кісіні жа сы к$ргендей, Алла( та сені жа сы к$реді», – деп айт ан деген исса бар. Енді дана Пай амбарымызды (с. .с.) келесі хадистеріне к$ іл б$лейік: «Пай амбар (с. .с.) бізге жеті нәрсені б йырды. Олар: ауру а барып жа дайын с рау, жаназа а атысу, т#шкіргенде Алла( та аланы рахметін тілеу, әлсізді ор ау, мазлум а (з лымды а шыра ан 10
адам а) болысу, кездескенмен сәлемдесу және уәде бергенні уәдесін орындау а к$мектесу» (имам Бухари, Муслим). «Қайсыбір мұсылман ауырып жатқан мұсылман бауырының хал-жағдайын сұрап барса, жетпіс мың періште күн батқанға дейін оған Аллаһ тағаланың игілігін тілейді. Егер күн батқаннан кейін жағдайын сұраса, жетпіс мың періште таң атқанға дейін оған Аллаһ тағаланың игілігін тілейді» (имам Тирмизи). Ислам дініні айнар бастауы – ран мен хадис адамзатты салауатты, мәдениетті, $ркениетті о амда $мір с#руін жан-жа ты амты ан. Сол #шін ба ытты $мір кілтін иялдан іздеуді ажеті жо .
ОНА А БАРУ ДЕПТЕРІ сем киіну Сіз туысы ыз а, рбы ыз а, досы ыз а болсын она а барардан алдын әдемі таза киімдер киіп, әсемденіп баруы ыз керек. Ал, она ты к#тіп отыр ан #й иесі де #стіне ал ам-сал ам киінбей, келген она а жылы шырай уанышта екенін сырт ы к$рінісі ар ылы к$рсетіп, әдемі киініп ж#руі тиіс. 6сіресе, отбасыны берекесін, жылы аба ын, ша ыра астында ы жан а жайлы ауа райын алыптастыратын – әйел-ана. Пай амбарды (с. .с.) әдемі киімі бар еді, оны тек она а бар анда немесе она тар келгенде киетін. 6демі киіну дегенде міндетті т#рде әр она а бар ан сайын тек жа а, ымбат киім кию шарт емес, б л жерде ма сат – екі жа ты да әдемі болуы бір-біріне рметін, сыйласты ын білдіреді. Кіруге р*+сат с*рау она а бар ан #йге баса-к$ктеп кіріп бармай, тіпті табалдыры тан аттап баспай т рып алдымен кіруге 11
р сат с рау ажет. Б л – с#ннет. ранда Алла( та ала она а бару ха ында: «Ей, м;міндер! =з ;йлері)нен бас+а ;йге р*+сат алмайынша, әрі ;й иесіне сәлем бермейінше кірме)дер. Б*л сендер ;шін +айырлы. рине, т;сінерсі)дер. Егер ;йде ешкім таппаса)дар, /здері)е р*+сат бермейінше кірме)дер. Егер сендерге: « айты)дар!» делінсе, онда +айты)дар, б*л сендер ;шін жа+сыра+. Алла? не істегендері)ді жа+сы біледі» (Нұр, 27-28). «Аллаһтың елшісі (с.ғ.с): «Рұқсат сұрау үш рет: егер (кіруге) рұқсат берсе, онда кіресің. Егер рұқсат бермесе, онда кері қайтасың» – деді», – деп хадисті 6бу М са әл-Аш ари (р.а.) риуаят етеді (имам Бухари, Муслим). Бас аша айт анда, сіз она а бар ан #йді есігін #ш мәрте а ып немесе о ырау шалу керек. Міндетті т#рде кіруге р сат берілгеннен кейін ана кіре беруі ізге болады. Себебі, андай орын а болсын тек р сатпен кіру, біріншіден, Алла(ты б йры ы, екіншіден, Пай амбарды (с. .с.) с#ннеті, #шіншіден р сатсыз есігін ай ара ашып кіріп, баруы ызды #й иесі #зірлі себептерге байланысты аламауы м#мкін. Бастысы, бар ан жерімізді иелерін ысылатындай шарасыз хәлге т#сіріп оймауымыз шарт. Алдын-ала ескерту Туысы ызды #йіне, досы ызды ызмет орнына немесе бас а да мекенге она а бару а жиналса ыз, алдымен, баратыны ызды алдын-ала телефон ар ылы болса да ескертіп, ертерек хабардар етіп бару да м сылманны сипатына жатады. Ы)0айлы уа+ытты та)дау она а шы удан б рын баратын отбасыны она к#туге олайлы уа ытына туралап, келісіп зиярат ету ажет. Dзі ізді уа ыты ыз а сәйкестендіріп баратын 12
жері ізді жа дайымен санаспай, бір ма ызды шаруамен бар ан к#нні $зінде, бейуа ытта, мәселен шам, птан намаздарынан кейін зиярат ету зиярат ( она а бару) әдебіне айшы. Зиярат етуге олайлы уа ыттар – бесін намазына дейін, т#скі ас кезінде, т#стен кейін асыр намазына дейін де, кейін де ы айлы. Негізінен, б л уа ыттарды атап айтуда ы ма сат, бір ырым-жорамалдар а с#йеніп емес, бәлки кез келген отбасыны $зіне тиесілі сыры, азды-к$пті иынды ы бол анды тан, орынсыз она а баруды салдарынан #й иесі де, $зі із де ялатын жа дайлар а куә (тап) болма аны ыз д рыс. Есікті ;ш рет +а0у Бір жерге она а, не бас а орын а барса ыз, есікті #ш мәрте а ып, егер іштен еш жауап болмаса, есік о ырауын айта- айта шалып, #сті-#стіне есікті т$пелей бермей, кері айтуымыз керек. Р сат етілген әдеп бойынша есікті #ш мәртеден арты а у а болмайды. Сіз о ырау шал аннан со есік ашылып #й иесі «кірі із» деп сынбайынша, Пай амбарымыз (с. .с.) #йреткен әдебімен шеткерірек бір-екі адамдай жылжып есікті бір жанында т ру керек. Б ан мына хадис дәлел: «Аллаһтың елшісі (с.ғ.с.): «Рұқсат сұрау үш рет: егер (кіруге) рұқсат берсе, онда кіресің. Егер рұқсат бермесе, онда кері қайтасың»— деді», – деп хадисті 6бу М са әл-Аш ари (р.а.) риуаят етеді (имам Бухари, Муслим). Сахабаларды бірі: «Пай амбарымыз (с. .с.) бір #йге барса іштен есік ашыл анда, есікті а алдында емес, о а немесе сол таман а шеткерірек т ратын, шамасы келгенінше #й иесін шы ындандырмайтын», – деп айт ан. Сә(л ибн Са д (р.а.): «Аллаһтың елшісі (с.ғ.с.): «Расында да рұқсат сұрау, к$здің себебі үшін (міндеттелді)», – деп айтты» деген хадисті риуаят етеді (имам Бухари, Муслим). 13
«Мен Аллаһтың нәбиіне (с. .с.) барып, есікті қақтым. Ол: «Кім бұл?», – деп сұрады. Мен: «Бұл менмін», – деп жауап бердім. Аллаһтың елшісі (с. .с.) мені қаламаған сияқты: «Мен, мен (дейсің бе)?» – деді» деп хадисті Жәбир (р.а.) риуаят еткен (имам Бухари, Муслим). Кильда ибн әл-Ханбәлдан мынадай хадис риуаят етіледі: «Мен Аллаһтың елшісіне (с. .с.) келген едім. Оған сәлем берместен қасына кіріп бардым. Сонда Аллаһтың нәбиі (с. .с.): «Сыртқа шық, сәлем беріп, кейін «кірсем рұқсат па?» деп айт», – деді» (6бу Дауд, әт-Тирмизи). Осы ан байланысты Алла( та ала былай деп хабар береді: «Ей, м;міндер! Меншіктері)дегі +*л-к;)дер, әлі ержетпеген балалары), осы ;ш мезгілде (жандары а) р*+сат с*рап кірсін: та) намазыны) алдында, т;сте киімдері)ді шешкен уа+ытта және +*птан намазынан кейін. Сендер ;шін осы ;шеуі *ялатын мезгіл. Б*лардан кейін (бас а уа ытта) сендерге де, олар0а да айып емес. Себебі, сендер бір-бірі)е кіріп шы0улары)а керексі)дер. Осылайша Алла? сендерге аяттарын баян етеді. Алла? толы+ білуші, хикмет иесі. Ер жеткен балалары), б*ры)0ылар р*+сат с*ра0андай р*+сат с*рап кірсін. Осылайша сендерге Алла? аяттарын ашы+ баян етеді. Алла? толы+ білуші, хикмет иесі» (Н р, 29). Бізде Ислам әдебіне с#йене отырып және Пай амбарды (с. .с.) к$ркем мінезінен #лгі алып она а бар ан #йімізді жа дайына арап жай-к#йін с расып біршама уа ыт отыр аннан кейін #й иелерін әуре-сарса а салып оймай уа ытылы айт ан ж$н. она а бар аны ызда сол #йді д#ниесіне к$з тігіп, р сатсыз б$лмелерін аралап, ыдыстарын, жи(аздарын, д#ние-м#лкін с$з етіп, сын ан та амдарын сынап, бейберекет ә гімелер айтып отырудан аула болы ыз. 14
АМАНАТ Аманат – адамны кепілдемесіне алын ан к#ллі нәрсе. Оны а ыреттік немесе д#ниелік ма ызы болыпболмауы шарт емес. Аманатшылды м сылманны Алла( а деген иманынан бастау алатын ізгі мінездерді бірі. Б л оны ал ан ба ытыны шын екенідігін және ма сатыны лылы ын к$рсетеді. Аманат – арабты «әл-амана» с$зінен шы ады. Аманат – бір кісіге сеніп, тапсырып ой ан заты немесе бір кісіні екінші кісіге сеніп айт ан пия-сыры. Аманатты бірнеше т#рлері бар. Аманатты ай т#рі болмасын, иянат жасамай $з иесіне бастап ы алпында айта табыс ету. Алла( та ала ранда: «(М хаммед (с. .с.)) кейбір кітап иелеріне, толып жат+ан нәрсе аманат +ойса) да, са0ан /тейтіндері бар. Тіпті бір динар аманат берсе) де, *дайы басында +а+шиып т*рса), әре) беретіндері де бар. Оны себебі оларды): надандар жайында бізге тергеу жо+ дегендіктерінен. Сондай-а+, олар біле т*ра Алла?+а /тірік айтады». («9ли Имран», 75). «Негізінен Алла? сендерге аманаттарды /з лайы+ты орнына тапсырулары)ды және адамдарды) арасына билік етсе)дер, әділдікпен билік етулері)ді әмір етеді. Расында Алла? сендерге нендей жа+сы уа0ыз береді. Шексіз Алла? толы+ естуші, тым +ыра0ы». («Ниса», 58). 3. «Ей, м;міндер! Алла?+а әрі елшісіне опасызды+ жасама)дар. Та0ы біле т*ра аманаттары)а +иянат жасама)дар» («9нфәл», 27), – деп әмір еткен. Та ырып а атысты Пай амбарды (с. .с.) хадистерінен келтірер болса онда т$мендегі риуаяттарды айту а болады. 6бу 7урайрадан (р.а.) Алла( елшісіні (с. .с): «Мұнафықтың үш сипаты бар – с$йлесе, $тірік айтады; уәде берсе, орындамайды және сеніп 15
аманат тапсырылса, (о ан) қиянат жасайды», – деп айт аны риуаят етілген (имам Бухари, Муслим). Бір адам Алла( елшісінен (с. .с.) иямет к#ніні ашан болатынын с рап келеді. Алла(ты елшісі (с. .с.): «Аманат жоғалған уақытта, қиямет күнін күт», –деп жауап береді. 6лгі адам: «Аманат алай жо алады?», – деп с райды. Пай амбар (с. .с): «Егер (аманатты сақтау үшін) қиянатшыл адамға тапсырса, онда Қияметті күт», – дейді (имам Б хари). Келесі хадисте Анас (р.а.): «Аллаһтың елшісі (с.ғ.с.) бізге: «Аманатшылдығы жоқ адамның иманы жоқ. Уәдесін орындамайтын адамның діні де жоқ», деп жиі насихат айтар еді», –деп риуаят келтіреді (Ахмет, Табарани және ибн Хаббан). М#міндерді әмірі Омар ибн Хаттаб (р.а.) халифалы ы кезінде т#н жамылып, халы ты жай-к#йімен танысып ж#реді. Бір кезде с#тке су ос ан анасына с$йлеп жат ан ызды дауысын естиді: «Уа, анашым! М сылмандарды алдап, берген сертті б зып, м#міндерді әміріне $тірік с$йлеп жатсы ба? Патшамыз б лай жасау а тыйым сал ан жо па?», – дейді. Анасы о ан: «М#міндерді әмірі мені к$ріп т р ма?», – деп с райды. ызы: «Бізді м#міндерді әмірі к$рмесе де, әлемдерді Раббысы к$ріп т р ан жо па?», – деп жауап береді. Омар (р.а.) дауыс естілген тарап а тездетіп жетіп барады. 6лгі ыздан с рап, ол с#т сатушы әйелді ызы екенін біледі. Омар (р.а.) лдарын жинап: «Сендерді айсы бірі с#т сатушыны ызына #йленеді», – деп с райды. Олар тым-тырыс т рды. Омар: «Алла( а ант етемін! Егер о ан сендерді ешбірі #йленбесе дер, онда оны $зім аламын», – дейді. Кейін ол ызды Асим ибн Омар а алынды етеді. Ол екеуі жа сы $мір с#ріп, Ләйлә есімді ыз туылады. Б л ыз а Абдул азиз ибн Маруан #йленіп, олардан бесінші халиф Омар ибн Абдул азиз д#ниеге келеді. 16
Халифа Омар (р.а.) әлгі с#т сатушыны ызын аманат а беріктігі #шін $зіне келін етіп ал ан еді. Сол сия ты Ислам тарихында $зіні аманатшылды ымен таныл ан тек патшалар емес, алымдар да жетерлік. Мысалы, имам Шафи и шәкірті имам Ахмад ибн Ханбалды #йіне она болып т#седі. Жатар уа ыт келіп, имам Шафи и йы тау #шін б$лмеге кіреді. Ая жа та, іргеде ілініп т р ан ранды к$ріп, йы тай алмайды. С$йтіп т#нді намаз о ып $ткізеді. Оны та намазына ояту #шін, намаз а азан ша ырылмай т рып б$лмеге Ахмад ибн Ханбал келеді. Ол имам Шафи иді намаз о ып отыр анын к$реді де одан: «Неге йы тамады ?», – деп с райды. Имам Шафи и о ан ая жа та ілініп т р ан ранды к$ріп, йы тай алма анын айтады. Имам Ахмад: «Не #шін мені й ымнан т р ызбады . Мен оны алып кетер едім?», – деп с райды. Ол: «Сені мазала ым келмеді», – дейді. Имам Ахмад: «Олай болса, оны неге $зі алып оймады ?», – деп та ы с райды. Имам Шафи и о ан: «Бас аны м#лкіне ол созуыма мені ха ым жо », – деп жауап береді. Намаздан со имам Шафи и мен имам ибн Ханбал екеуі о ашалап отырады. Сол кезде имам ибн Ханбал имам Шафи иге: «Мені ызым сені бойы нан #ш нәрсені бай апты», – деп айтады. Имам Шафи и: «Ол не нәрселер?», – деп с райды. Имам ибн Ханбал: «Менімен кешкі асты ішкен уа ытта сен к$п жепсі . Тама ты к$п жеу м#мінні әдетіне жат нәрсе. Екіншісі: й ы а жатар алдын екі рака ат намаз о ымапсы . Iшіншісі, бізбен бірге та намазын о ы ан кезде дәрет алмапсы ?», – дейді. Шафи и о ан: «Біріншісіне келер болса , мені к$п тама жеуімні себебі, мен сені асы а харам араласпайтынын білемін. Сонды тан да, мен оны ас ретінде емес, шипа ретінде жедім. Екіншісіне келсек, мен жатар алдында екі ракат намаз о ымауымны 17
себебі, мен есігімді жауып, намазды тек Алла( а ана к$рсетіп о имын. Iшіншісіне келер болса , т#нде йы тама анды тан, дәрет алу а м таж емес едім. Та намазын птан намазыны дәретімен о ыдым», – деп жауап береді.
ИСЛАМДА3Ы АМАНАТТАР О ырманды жо арыда Исламда ы «аманатты » орны және ма ыздылы ымен таныстырды . Енді аманатты бірнеше т#рімен таныстыр алы отырмыз. Ислам алымдары діндегі аманатты к$п талдап, ке інен т#сіндірген. Біз м#мкіндігінше б л та ырыпты негізгі жәйттеріне то талып, аманатты т#рлерін айтып ыс аша шолу жасама пыз. Ибн Мас д деген сахабаны риуаятында Пай амбарымыз (с. .с.) былай дейді: «Қиямет күні (яғни, есеп беретін күні) аманатқа қиянат жасаған адамды періштелер, Аллаһтың (Оның ұлылығы арта берсін!) алдына алып келеді. Сонда Аллаһ тағала оған: – Саған берілген аманатты к$рсет, – дейді. 8лгі Адам: – Я, Жаратушым, ол аманатты қайтемін, ол дүние жойылды емес пе? – дейді екен. Осылайша үш рет сұралады. Кейін Субхана Аллаһ: – Бұл сияқты қиянатшыл адамның бәрін тозақтың «Һәуия» деп аталатын ең түкпіріне тастаңдар! – деп періштелерге б йырады. айбір болмасын аманат а иянат жаса ан пенделер «(әуия а» тасталады. 6лгі иянатшыл пенделер, $зіне аманат а берілген заттарын сол «7әуияда» к$реді. Сол заттарын тоза та ы зор тере діктен алып шы а алмай әлекке т#седі. анша әрекет етсе де, заттарын ар ала ан к#йі тоза та алады. Ибн Мас д (р.а.): 18
«Тахарат (дәрет), намаз, оразаның аманаты бар. Аманаттың ең үлкені – бір кісінің бір кісіге тапсырған аманаты», – деген хадисті риуаят етеді. Пай амбарымыз (с. .с.): «Аманаты жоқ кісінің иманы жоқ, уәдесі жоқ кісінің діні жоқ, яғни аманатқа қиянат жасағанның иманы жоқ, уәдесінде тұрмайтын адам – дінсіз адам», – деген.
ДІН АМАНАТЫ Дін аманаты ха ында Алла( та ала «Ахзаб» с#ресіні 72 аятында: «Рас, аманатты (дінді) к/ктер мен жерге және таулар0а *сынды+. Сонда олар /здеріне ж;ктеп алудан бас тартты, жауапкершілігінен +оры+ты. Оны адам баласы /зіне ж;ктеп, мойнына алды. =йткені, адам баласы /те залым, надан, білімсіз», – деп хабар береді. Абдулла ибн Мас д (р.а.): «Аяттағы келтірілген аманат – Аллаһқа болған ибадат және де бұл аяттағы таутастың, аспан мен жердің, адамнан басқа мақлұқаттың дін аманатынан бас тартуы – Аллаһ тағалаға итағат жасамағаннан емес, дін аманатының ақыреттегі есебінен қорықты. Ал, адам баласы зіне зұлымдық етіп, мойнына алды», – деген. K ламалар: «Аманаттарды е #лкені – дін аманаты», – дейді. Егер кімде-кім дін аманатын орындап амал етсе – Алла( тарапынан екі д#ниеде сый- рметке ие болады. Егер аманат а иянат етсе, Алла(ты алдында к#нә а батады. Жалпы дін дегенімізді $зі бір нәрсеге ита ат ету, я ни бір тылсым к#ш иесі бар деп сену. Алла( а ш#кір, аза хал ы егеменді ел бол алы дін десе тік т ратын сана а ойысып келеді. Дін деген – міндетті т#рде молда болып, сәлде шапан киіп, тек жаназа шы ару емес. 6рбір пендені міндеті Алла(ты дініне сеніп, лшылы жасап, Алла( а ызмет ету. 19
НАМАЗ АМАНАТЫ Ибн Аббас (р.а.): «Бір кісі намаз оқиды, ол үшін сауабын толық алмай жартысын алуы да мүмкін», – деген. Жарир ибн Абдулла( (р.а.): «Біз Аллаһ елшісінің (с. .с.) қасында отырған едік. Ол Бәдір түніндегі айға қарап: «Расында, сендер Раббыларыңды мына айды к$ріп тұрғандарың сияқты к$ресіңдер. Сендер одан шеттетілмейсіңдер. Ол үшін шамаларың келгенше таң намазы мен шам намаздыран $ткізіп алмай оқыңдар», – деді» деген риуятты келтіреді ( имам Б хари, Муслим). Хадисте айтыл0ан намаз аманаттары: 1. Намаз о ыр алдында дәретті асы пай, тияна ты алу; 2. Бес уа ытта ы намазды уа ытында о у; 3. иям, руку , сәжделерді асы пай, намаз а беріліп о у. Егер бір кісі намазын жылдам, тез бітіріп о ыса, намаз аманатына иянат жаса ан болады. «Пайғамбарымыз намаз оқыған сәтте Аллаһ тағаламен тіл табысып, Аллаһ тағалаға шерін тарқатып тұрғандай к рінетін. Намаздың рахатына б леніп оқығаны сонша, солқылдап жылаған дауысын еститін едік», – дейді сахабаларыны бірі. Егер сіздерден бірі із намаз о ы анда дәреті д рыс болмаса, сонымен атар уа ытынан кешіктіріп о ыса, намаз аманатына иянат жаса ан болады. 6рбір м сылман дәретін таза алып, ибадатын сабырмен орындаса, $зін Алла(ты алдында тілдесіп т р андай сезініп, беріліп о ыса, намазды рахатын алады. Егер намазды жылдам, әйтеуір о ып шы у ма сатымен, ар а жерден дәнді ш ы андай о ыса ыз, 20
намазды еш андай рахатын сезбейсіз, сауабынан да р аласыз. Пай амбарымыз (с. .с.) к$з ж мар алдында, оштасу (со ы) ажылы ында: «Аллаһ тағаладан қорқыңдар! Бес уақыт намаздарыңды оқыңдар, Рамазанның оразасын ұстаңдар, малдарыңнан зекет беріп, басшыларыңа мойынсұныңдар. Сонда Раббыларыңның жәннатына кіресіңдер», – деп уа ыз айт анын естідім», – деген хадисті 6бу 6мла риуаят етеді (имам Тирмизи). Ибн Мас уд (р.а.): «Мен Аллаһтың елшісінен (с. .с.): «Амалдың қайсысы жақсы?» – деп сұрадым. Ол: «Уақытында оқылған намаз», – деді. Мен: «Одан кейін қайсысы?» – деп сұрадым. Ол: «Ата-анаға жақсылық жасау», – деді...» – деген риуаятты келтіреді (имам Б хари, Муслим).
ОРАЗА АМАНАТЫ Ораза аманаты: 1. Dзін жеу-ішуден тыю; 2. Тілмен айбаттаудан тыйылу; 3. Dзін әйелімен жа ындасудан тыю; 4. Dзін жаман ойларды ойлаудан, олын жаман істерден тыю. Пай амбарымыз (с. .с.) айтады: «Кім мәнсіз с/зін тастамаса, оразаны) сауабынан +*р +алады. Алла? та0ала жемей-ішпейтінімізге, ораза *ста0анымыз0а м*+таж емес», – десе, Алла( та ала: «Алла? сіздерге аманаттарды /з иесіне +айтаруды б*йырады» («Ниса», 58), – дейді. Ибн Мас уд (р.а.): «Ораза ұстау – аманат. Сондықтан, аманаттарыңа берік болыңдар», – деген хадисті риуаят еткен (6л-Хараити). Келесі хадисті де Ибн Мас уд (р.а.): «Дін жолында соғысу, аманатқа қиянат жасаудан басқа барлық күнәларды жуып – шаяды. Пенденің намаз оқуы 21
– аманат. Ораза ұстауы – аманат. !тірік айтпауы – аманат. Ал аманаттың ең үлкені – біреудің затына қиянат жасау», – деген» деп жеткізеді (Табарани). ара ыз Алла( та ала пенделерге т#сірген аяттарында аманат а иянат етпеу турасында тіпті б йырып ескертсе, пай амбарымызды да аманатты жауапкершілігін жеріне жеткізе суреттегенін хадистерінен ай ын к$ріп отырмыз. Басты ы ыз сізге бір іс тапсырды. Б йры ын орындамады ыз, кейін Сізді сый а тарта ма, жо әлде жазалай ма? Осы $мір-тіршілігімізде, алды-берді, бір-бірімізбен арым- атынаста берілген аманат а иянат жасаса , ол адамны ісіні орманда ы а дар тіршілігінен айырмашылы ы болмайды.
С=З АМАНАТЫ С/з аманаты: 1. Жалпы адамдар арасында ы с$з аманаты; 2. пия-сыр с$здер аманаты; 3.Жа ын рбы-достар арасында, ерлі-зайыптылар арасында болатын с$з аманаттары. Айналамыз а к$з тастаса , тіршіліктегі адамдарды бір-бірімен келіспеушілігі, отбасыны рыс-керісі, ажырасуы, екі мемлекеттік со ысулар бір-біріне иянат ылуларынан туады. Адамдар с$з аманатын са тау #шін тілін са тауы керек. Пай амбарымыз (с. .с.) Му аз ибн Жабал (р.а.) деген сахаба а арап, тілін к$рсетіп: – Тіліңді сақта! – деді. Му аз: – Тілімізден шыққанға да жауап береміз бе? – деді. Пай амбарымыз (с. .с.): – «Адамдардың к$бісі тілінен шыққан с$здерінен тозаққа кіреді. Тілді тіспен, одан қалса сыртында екі ерінмен тоқтатуымыз керек». 22
Егер бір кісі келесі адам а сырын айтса, кейін «Ешкім естімеді ме екен?» – деп, айналасына арап ойса, б л сізге айтыл ан сыр. Сізге аманат болады. Сізге ол кісіні «ешкімге айтпа ыз» деп айтуы шарт емес. Оны жан-жа ына барлай арап, кейін айт аны, сырымды са та ыз дегені. Отбасыны $зара сырын, достар арасында ы сырларды ашып-таратып жіберуге Ислам тыйым салады.
М СЛИХАТТА3Ы АМАНАТ Мәслихат деген – бір кісіні басына иыншылы , ауыр жа дай а тап болып, досынан, жан-жолдасынан тура жол к$рсетіп, а ыл осуын $тініп келуі. Осындай сәтте жәрдем с рап келген кісіге олынан келгенін шын к$ ілмен жаны ашып мәслихат беру керек. Пай амбарымыз (с. .с.) хадисінде: « М ә с л и х а т с*рал0ан адам – аманат», – деген. Я ни, б л аманатты да жауапкершілігі $те #лкен, егер біліп т рып тура, пайдалы жолын к$рсетпесе, аманат а иянат жаса ан болады. Мысалы: Сіз #лкен к$лемді бір зат алма шы болып досы ызбен а ылдасты ыз (себебі, досы ыз, мен ол затты білемін, та дап бере аламын деген еді). «Б л затты сапасы алай? Алсам $кінбеймін бе?», – деген сия ты. Егер досы ыз ол затты кемістігін біліп т рып айтпаса, онда сізді мәслихаты ыз а иянат жаса ан болады. М ндай нәрселер к$зге к$рінбейтін, к$ ілге ілінбейтін са -т#йек болып к$рінгенімен, Ислам діні, шари ат за ы аса к$ іл б$лген. Б л д#ниеде жалтарып, сыннан $тіп тылармыз, а ыреттегі есеп беруімізде аны сталамыз. «Суды да с рауы бар», – деп атабабымыз тегін айтпаса керек. 23
ЫЗМЕТ ОРНЫНДА3Ы АМАНАТ 6рбір адам $з маманды ы бойынша әр салада ж мыс істейді. Соны ішінде арапайым д#кендегі сатушыны алайы . Ол жеміс-жидек сататын д#кенде істейді, ди ан емес, тек сатушы ана. 6лгі сатушы ж мыс уа ытыны со ында оржынына жемістерден, сатып жат ан заттарынан салып #йіне алып кетеді. Екінші мысал: Бір кісі бір мекеме басты ыны ж#ргізушісі, ж мыс уа ытынан бас а уа ытта басты ты машинасын $з жеке басына пайдаланады, басты ыны р сатынсыз әрине. Б л жо арыда ы, екі салада ы ж мысшы а да тиесілі е бек а ылары белгіленген. ызмет еткені #шін екеуі де е бека ыларын алып отырады. Біра , ана атсызды жасап, сеніп тапсырыл ан м#лік – аманаттар а иянат жасайды. Біріні аманаты – д#кен болса, екіншісіні аманаты – авток$лік. М ндай иянатпен жым ырып ал ан нәрсені жепішуге және пайдалану а болмайды. Келесі мысал: к#нделікті $мірде кездесіп алатын жа дай, сізге досы ыз, не туысы ыз #лкен к$лемде а ша берді. «Б л аржы сенде бола т рсын, кейін кері алармын, не пәленше келеді, со ан бере салшы», – деп $тініш білдірді. Та ы бір мысал: сіз бір мекемені есепшісі болып ызмет ат арасыз. Ол мекемені бар а ша оры сізді олы ызда. Ал, сіз жа сы болды, олыма жа сы п л тиді деп о дысолды ала аны ызша жарата алмайсыз. Себебі, б л жа дайда ы аржы сізді олы ыздан $ткенімен, сізге берілген аманат. Егер $з ма дай тері ізбен тап ан $зі ізге тиесілі болса ж$ні б$лек. Келесі келтіретін мысал: сіз бір имаратты кәсіпкерлікпен айналыспа болып жал а алды ыз және сол сия ты отбасы ызбен т ру а бір пәтерді, не #йді жалдады ыз, делік. Немесе дәл осылайша бір 24
авток$лікті жал а алды ыз, не досы ызды болмаса туысы ызды к$лігін с рап мінді із. Міне, м ны бәрі аманат а жатады. Сол #шін ал ан д#ние ізді бастап ы ал ан к#йінде тиесілі иесіне келіскен $з мерзімі бойынша т#гелімен айтарып беру керек. Dйткені, б л – аманат. К#йбе тіршілік бол ан со балтыры сыздап, денсаулы ы сыр бермейтін пенде жо шы ар. М ндай жа дайда дереу дәрігерге ж#гіреміз. Енді сіздерден бірі із дәрігерсіз, мейлі хирург, терапевт, не балалар дәрігері дейік. Алды ыз а $з $мірін не, бауыр ет сәбиін тапсырып, дәрігерлік білімі ізге сеніп нау асыны дертін тауып шипасын айтады деп әрбір адамны келгені аманат. Осы т ста андай дәрігер болмасын алдында ы нау асты на ауруын $з біліміне, тәжірибесіне с#йеніп тауып айтуы, егер біле алмаса нау асты бос а әурелемей емдеуден бас тартуы – аманат. Сол сия ты стазды та, бала а сапалы білім беру де стаз атаулы а аманат. Дей т р анмен, әр ата-ана перзентіні тәрбиесін, білімін мектепке м аліміне ж#ктеп оя салуы #лкен ате. Ендігі мына сына $мірдегі ата ы, мансабы жа сы, ызметі жо ары бол анымен, жауапкершілікті е #лкені – бір мекемені басшысы, не ауылды әкімі, ала берді бір мемлекетті патшасы болу. Міне, осы басшылар $з ол астында ы ызметкерлерді , не халы ты халжайына, $зге де әрбір са -т#йек т#йіткілдеріне және ж мсал ан аржыны тиынына дейін Алла(ты алдында жауапты. Себебі, б л басшы а берілген аманатты #лкені. Арда ты пай амбарымыз (с. .с.) келесі хадисінде: «Расулуллаһ (с.ғ.с.) ибн әл-Лютабийа есімді адамға Су-Ләйм руынан зекет жинауды тапсырды. Бір күні ибн әл-Люттабийа зекетті жинап келіп, Расулуллаһқа (с.ғ.с.) есеп беріп: «Мынау-сіздердің малдарыңыз, ал мынаумаған сый етіп берілгені», – деді. 25
Мұны естіген Расулуллаһ (с.ғ.с.): «Сен жалғаншы болмасаң, сыйлықтың берілуін күтіп, ата-анаңның үйінде отырмадың ба? (я ни б л жинал ан зекеттен жал анды пен иеленіп ал аны емес пе?)» – деді. Осыдан соң мінберге шығып, Аллаһ тағаланы ұлықтап, Оған мақтаулар айтты, кейін: «Мен, Аллаһ тағала маған тапсырған істі атқару үшін араларыңнан біреуіңді тағайындасам, ол алдыма келіп: «Мынау сізге, ал мынау-маған сый етіп берілгені», – деді. Айтқаны рас болса, сол сыйлықтың берілуін күтіп, ата-анасының үйінде отырмады ма? Аллаһ тағалаға ант етейін! Сендердің біреуің құқығы болмастан, бір нәрсені алатын болса, қиямет күні Жаратушысымен соны арқалаған күйде жүздеседі. Қиямет күні боздаған түйені, м$ңіреген сиырды немесе маңыраған қойды арқалап келгендеріңді, үмметім деп мойындамаймын», – деген.
ПЕРЗЕНТ – АТА-АНА3А БЕРІЛГЕН АМАНАТ Отбасы – лтты және рухани дәст#рлерді #йрететін мектеп. Отан, ел алдында ы борышымыз, е алдымен, отбасынан басталады. «Бала яда не к$рсе, ш анда соны іледі» демекші, балалар отбасында ы әкешешесінен к$ргенін айнытпай айталап, бойына сі іреді. Ерлі-зайыпты балаларыны алдында сан ырынан жанжа ты #лгі-$неге болуы ажет. Хазреті 6ли: «Перзент – ата-анаға берілген аманат», – деген. 6лиді (р.а.) айт ан аманаты, я ни игі перзент болуы #шін сол баланы д#ниеге әкелетін анасын иманды, инабатты ыздан та дауы керек. Балалары ызды анасы $мірінде аузына спирттік ішімдік татып алма ан, бойына харам сі беген, халал-харамды ажырататын, Алла(ты 26
әміріне бойс н ан бойжеткен болуы $те ма ызды. Себебі, баланы бойына ата-анасынан осы атал ан зиянды нәрселер $тетін болса, перзенті ізді бойынан табылуы м#мкін. Болаша бала ызды к$теріп ж#рген анасы еш ашан аузына харам та ам алмауын және д#ниеге келген со да сәбиді халалдан тама тануын, шари ат талап еткен есім берілуін әкесі ада алауы ажет. Dйткені, б л нәрсе ота асына аманат. «Баласына жа сы ат ою, кәмелетке жеткенінде оны #йлендіру және о ып-жазуды #йрету әкеге ж#ктелген міндет» (6ли әл-Муттаки). Пай амбарымыз (с. .с.): «Сендер қиямет күні $з есіміңмен және әкелеріңнің есімдерімен шақырыласыңдар, сондықтан, балаларыңа жақсы ат қойыңдар», – деп б йыр ан (6бу Даут). Келесі хадисте: «Ер кісі отбасының тәрбиешісі. Сондықтан, ол отбасының тәрбиесі үшін жауапкер», – делінген (имам Табарани). Алла( та ала «Та(а» с#ресінде: «6й іші)ді намаз о+у0а б*йырып, /зі) де о0ан к/)іл б/л», – деп б йыр ан. Сол сия ты Пай амбарымыз (с. .с.) хадисінде: «Балалары ды жеті жастан намаз о у а б йыры дар, он жастан бастап жатын орнын б$лекте дер», – деген. Тегі ізді жал асы, ша ыра ы ызды иесі лды аты ыз а кір келтірмей, жа сы ер азамат және Алла(ты с#йікті пендесі болуына ата-ана жауапты. Баланы жас к#нінен біліміне, мінезіне, достарына к$ іл б$ліп, ер жеткенде ішкілікке, лас әрекеттерге #йрететін орта а және басын к$рге с#йрейтін имансыз әйелге тап болмайтындай тәрбиелеу ажет. «Инабатты болса әйел текті» демекші, бали ат жасына жеткен ызды да анасы білімді, ибалы, он сауса ынан $нер там ан, олынан іс келетін, а ылына к$ркі сай бойжеткен етіп $сіруі тиіс. « ызы жаман болса, ата тегі ні т#біне жетеді» дегендей, жас$спірім кезе інен бастап ызды шари ат б йыр андай әурет 27
жерлерін жауып ж#руін талап ету керек. Кеш батса, жартылай жала аш к#йде к$шеде ыдырып, ер балалармен к$ іл к$теріп, бойжетіп т рмыс рса, перзент аманатына иянат болмай ма? Pл- ызы ызды: «6лі жас ой, атарынан алмасын, еркін $ссін», – деп имандылы жолынан алша татып тәрбиелесе із, тізгінді олдан жібердім дей бері із. 6рбір ата-ана немерелеріні , балаларына бір кездері $здері берген теріс тәрбиесіні залалын тигізіп жат анын к$ріп жаны ауырмай, абыр асы айыспай жайбара ат арап отыра алар ма екен? Кімде-кім балаларына Алла( к$рсеткен ба ытта тәрбие бермесе перзент аманатына иянат еткен болады. Хазреті 6ли: «Перзенттері ізді $здері із болмайтын уа ыт #шін тәрбиеле іздер. Dйткені, олар сол уа ыт #шін жарал ан», – деген.
ЖАН МЕН Т Н Жаратушы Алла( адамзатты $зге ма л тардан $згеше етіп жаратты. Адам а а ыл-сана, епті дене-м#ше берді. Осы берген тәнімізді Жаратушыны әміріне арсы олданып ішкілік ішіп, т#рлі темекі, есірткі секілді лас нәрсені пайдаланып, зина орлы а әуес бол аны дене аманатына иянат жаса аны. Алла( ранда: «... К/)ілдері)дегі бір нәрсені жасырса)дар да... Алла? оны біледі...» («әл-Имран», 29). «...Олар адамнан жасырса да, Алла?тан жасыра алмайды...» («Ниса», 108). «...Кімде-кім титтей де жаманды+ істесе, ол жазасын тартады!...» («Зілзәлә», 7), – деп хабар берген. Адам а Жаратушы $мір сыйла ан екен, а заны тек Алла( р сат берген азы пен ана азы тандырып, тыйым сал андарынан бас тарту а міндетті. Б#гінгі к#нде халал та ам т#рлері табыла оймайды деген 28
сылтау исынсыз. 6рбір отбасын асыраушы атаана та ам мен $зге де ажетті заттарды халал екендігіне аны к$зі жеткен со барып отбасына әкелуі тиіс. Iй шаруасында т тынатын заттарды халалхарамы ажыратылып к$рсетілген тізімдер м сылман газеттерінде жарияланып та ж#р. 6бу Бәкір мен Омар ибн Хаттаб (Алла( ол екеуіне разы болсын) пай амбардан (с. .с.): «Кімнің денесі харамнан нәр алса, сол тозақ отына лайық», – деген риуаятты келтіреді. Олай болса, Алла( р сат бергенмен ана азы тану – аманат. «Тәнні шарша аны сия ты ж#рек те шаршайды. О ан тыным бері дер, рухани с$здермен емде дер», – дейді дана 6ли және пай амбарымызды (с. .с.) хадис шәріпінде: «Балалар мұсылман болып дүниеге келеді. Оларды кейін әке-шешелері христиан, яһуди және имансыз етіп тәрбиелейді», – деген. Олай болса, әрбір д#ниеге келген жанны Алла( а бойс нуы және әр ж#ректі Алла( деп со уы – аманат.
РБІР НЫ3МЕТ – АМАНАТ Ерекше Мейірімді Алла( м сылман а да, дінсізге де, я(удиге де ризы -несібені Жеткізуші. Пенде Алла(тан д а етіп с раса да, с рамаса да, Алла( а лшылы жасаса да, жасамаса да арман-тілегіне жеткізіп, уаныш а, байлы а кенелтеді. 6рбір адам а берілген мал-м#лікті бір тиынына дейін есебі алынады, я ни б#кіл д#ниесі аманат. Хазреті 6ли айтады: «Расында, Алла(ты б#кіл ны метке а ысы бар. Кім Алла(ты ны метін берсе, Алла( оны ны метін молайтады. Кім оны орындамаса, ны метінен асірет шегеді. Алла(ты ны метіні ар асында бей ам ж#рген пенде анша! Жаса ан ылы тарымен Алла(ты мыт ан, к#нә а бат ан жан анша! Мейірімді Алла(ты ны метін жеп алып, шайтан а мойынс намыз. 29
Байлы жинаушылар тірі болса да $лгендерді санатына жатады. Білімділер болса, асырлар бойы мыр кешеді: $здері ба илы бол ан, біра #йреткен білімдері халы ты ж#ректерінде са тал ан», – деген. Жаратушы Алла(ты шексіз мейірімділігі сонша Dзі берген д#ние-байлы ты т#гелдей емес, белгілі бір м$лшеріні ана сада а-зекетін беріп т руын б йырады. Онда да ол пендені бас пайдасы #шін, «малым –жанымны сада асы» демекші, әрбір адамны мал-д#ниесіні ж т а, бәлекетке, па ырлы а шырамауыны аманды ы болма . Алайда, адамны таби аты сондай, байлы ынан сада а-зекет берсе, кедейленіп алатындай ор ады. Сондай-а , Алла(ты бергенін ана ат т тпай, байлы ым #сті-#стіне #йіле берсе дейді. Арамызда ы осындай пенделер Алла(ты е с#йіктісі – «Мұхаммедтің (с.ғ.с.) отбасы арпа мен нанға екі күн тоқ болса, бір күн аш болады, – деп келген Айша анамызды (р.а.) риуаятын білер ме екен? (Б хари, Муслим). Енді хазреті Омар ибн әл–Хаттаб (р.а.) осы д#ниені байлы ы тиген адамдар жайлы айтып: «Мен Аллаһ елшісінің (с.ғ.с.) күні бойына жеуге жарты құрма таба алмай аштықтан бүгіліп жүргенін к рдім», – дейді (Муслим). Б л д#ниені ызы ына бар ж#регімен берілген адам – #ш нәрсеге байлан ан адам, біріншісі – бітпес уайым, екіншісі – тынымсызды , #шіншісі – олы жетпейтін арман-тілектер.
ОРЫТЫНДЫ адірлі о ырман ауым! Міне, б#гінгі с$з бол ан та ырыпты мәресіне де келіп жеттік. Алла( та ала ранда к$рсеткен с#йіспеншілік, мейірімділік, 30
кішіпейілділік, бейбітшілік сия ты к$ркем мінез бен парасаттылы $н бойынан табыл ан пай амбарымызды (с. .с.) мінез- л ы – ран болатын. К#нделікті к#йбе тірлікпен ж#ріп, м сылманшылы ымыз бес уа ыт намаз о удан әрі аспайды. Пай амбарымыз (с. .с.) айт ан к$ркем мінезділікке аса к$ іл б$ле бермейміз. Алла(ты а и ат жолына, имандылы а ша ыру тек имамны ат аратын міндеті дерсіз, бәлки, дінні таралуы #шін е әуелі пай амбарымыз (с. .с.) к$рсеткен лы мінез әр м сылманны амалында, ахла ында к$рініс табуы ма ызды болар. Адамзатты стазы пай амбарымыз да (с. .с.): «Діннің жартысы – к$ркем мінез», – демей ме? Алла( та ала: «Ей, муминдер! Егер Алла?+а (дініне) жәрдем етсе)дер Ол сендерге жәрдем етіп +адамдары)ды бекітеді» ( асас: 77) десе, «Алла?ты) са0ан берген дәулетімен а+ырет ж*ртын ізде де д;ниедегі несібе)ді де *мытпа. Алла? са0ан жа+сылы+ еткендей сен де жа+сылы+ ет (істе), сондай-а+, жер бетінде б;ліншілік іздеме! Алла? б*за+ыларды с;ймейді», – деген (М хамед: 7). К$к туды астында ы әрбір аза Алла( дініні ше берінде адамгершілік пен парасаттылы ахла ы аясында мыр кешсе, ешкім аза еліні іргесін с$гіп, ынтыма ын б за алмас. К$к туды астында мыр кешкен әрбір аза Алла дініні аясында адамгершілік пен парасаттылы тан айнамаса, ешкім б л елді іргесін с$гіп, ынтыма ын б за алмас. А ыретте азаптан тылуымыз а жетерліктей салих амал иесі болмастан, ж#ректерімізді Dзіне деген махаббатпен н рландырмастан б рын жан деген аманатты айтарып алмасын! Алла та ала а ыретте азаптан т арар салих амал иесі болуымызды, ж#ректерімізді Dзіне деген махаббатпен н рландыруды жаз ай. 31
МАЗМҰНЫ М сылмандарды амандасуы ..................................... 4 Сәлемдесуді м сылмандар арасында ы ма ыздылы ы ......................................... 5 Сәлемдесу әдептері ................................................... 7 Iлкенні кішіге сәлем беруі ........................................ 9 Кішіні #лкенге сәлем беруі .......................................10 она а бару және оны ма ыздылы ы .....................11 она а бару әдептері .............................................. 12 Аманат ..................................................................... 16 Исламда ы аманаттар .............................................. 19 Дін аманаты .............................................................. 20 Намаз аманаты ......................................................... 21 Ораза аманаты ..........................................................22 С$з аманаты ............................................................. 23 Мәслихатта ы аманат ............................................... 24 ызмет орнында ы аманат ....................................... 25 Перзент – ата–ана а берілген аманат ....................... 27 Жан мен тән .............................................................. 29 6рбір ны мет – аманат ............................................. 30 орытынды ............................................................... 31
32