Таным тұғыры by Rymbek Izgali

ҚАЗАҚСТАН МҰСЫЛМАНДАРЫ ДІНИ БАСҚАРМАСЫ

ТАНЫМ ТҰҒЫРЫ («Тахауи ақидасына» түсініктемелер негізінде)

Алматы 2013

УДК 28 ББК 86.38 М 17 Қазақстан мұсылмандары Діни басқармасының сараптау комиссиясы мақұлдаған

Малғажыұлы Ержан қажы М 17 Таным тұғыры - Алматы: «Ғибрат» баспа үйі, 2013 - 96 бет ISBN 978-601-211-018-0 «Тахауи ақидасы» сүннет жолын ұстанған үмбеттің санасында тасқа басылғандай таңбаланған таным тұғырларын талдап, тұғырлап берген бірегей дүние. Қаншама ғасырлар өтсе де алға қарай ұласуынан жаңылмайтын ұстынды ұстанымдар қазіргі ұрпаққа алдыңғы толқыннан жеткен аманат. Пайғамбарлардан қалған өсиеттердің өзектері. Ендеше намаздың алдында тұратын иман парызының негіздерін нығырлап, мұсылманның ғұмырлық кредосын нақтылап беретін еңбектің игілігін исі мүміннің бәрі көрсе игі, сол арқылы ұмытылған құндылықтарын құнттап, ұлықтай білсе игі. Сонда ғана санада сарсыған талай сауалдардың, шайтанның шатастыруынан шыққан шүбә-шәктердің шешімі опоңай табылары хақ.

УДК 28 ББК 86.38 ISBN 978-601-211-018-0

Кіріспе

ǶȈƷÊ ǂǳơ Ìƥ ō ǺÊ ǸÈ ƷÌ ǂǳơ Ê ō ƅơ ǶÊ ǈÊ ǪÌ Ê ǴƼÈ Ìǳơ ÊƾŏȈǇÈ ȁÈ ÈśÊǴǇÈ ǂÌ ǸÉ Ìǳơ ǥÊ ǂÈ ǋÌ ÈƗ ȄÈǴǟÈ ƅơ ȄōǴǏÈ ȁÈ śÊǸÈǳƢǠÈ Ìǳơ ƣŏ ǁ Ê È ƅ ƾÉ ǸÌ ƸÈ Ìǳơ ǶÊ Ì ȀȈÊǠƥƢÈƫȁÈ ÊǾÊƦƸÌ ǏÈ ȁÈ ÊǾÊǳƕ ȄÈǴǟȁÈ ÊśÊǷÈȋơ ȅÊƽƢȀÈ Ìǳơ ÊǾÊǳȂǇÉ ǁÈ ȁÈ ƅơ ÊƾÌƦǟÈ ÇƾǸō ƸÈ ǷÉ śÊǠǸÈ ƳÌ ÈƗ Ǻȇ Ê ƾŏ ǳơ ǵÊ ȂÌ Èȇ ȄÈǳÊƛ ÇǹƢǈÈ ƷÊ Ì ƜÊƥ Аса мейірімді, Мейірбан Алланың атымен. Күллі мадақ әлемдердің Раббысы Аллаға тән! Алланың салауаты мен сәлемі елші-пайғамбарлардың ең ардақтысы, күллі жаратылыстың мырзасы, Алланың құлы әрі елшісі, сенімді жолбасшы Мұхаммедке, оның әулетіне, сахабаларына және солардың ізіне Қиямет күніне дейін көркем түрде ергендерге болғай! Қазақ халқының ғасырлар бойы ұстанып келе жатқан діні – Ислам, шариғаттағы амал мазһабы – ұлы имам Әбу Ханифаның мазһабы. Ал діни дүниетанымдық ұстанымы Исламның негізгі қайнар бұлақтары – Құран мен Пайғамбардың (с.а.с) Сүннетіне негізделген Сүннет және жамағат жұрты, оның ішінде Әбу Мансұр әл-Матуридидің мектебі болып табылады. Жалпы мұсылман үмбетінің басым көпшілігін құрайтын Сүннет және жамағат жұрты ақида мәселелерінде екі мазһабтың, Матуриди және әл-Ашғари мазһабтарының бірі тұтынады бірін ұстанады. Оның ішінде төл мазһабымыз Әбу Ханифа мазһабының ізбасарлары Матуридидің танымдық мектебіне қарайтын болса, қалған үш 3

фиқһ мазһабтары ақидалық мәселелерде Ашғари мазһабына жүгінеді. Атақты ғұлама имам әс-Субуки өзінің «Муъид ән-ниъам уа мубид ән-ниқам» кітабында былай дейді: «Осы аталған ханафи, шафиғи, мәлики, ханбали мазһабтары, әлхамдулилләһ, ақида мәселелерінде барлығы Сүннет және жамағат жұртының пікірін ұстанады, Сүннет шейхы ӘбулХасан Ашғаридің жолымен жүреді». Бұл жерде имам әс-Субуки Ашғаридің танымдық мазһабы мен Матуридидің танымдық мазһабында айтарлықтай айырма жоқтығын меңзеп тұр. Әбу Ханифа мазһабын іс-амал, шариғат мәселелерінде басшылыққа алған қалың бұқара, оның ішінде түркі халықтары ақидалық мәселелерде Матуриди мазһабын танымдық тұғыр, діни доктрина етіп ұстанды. Солардың арасында қазақ халқының да ұлттық бет-бейнесі, ділі мен тілі осы идеологиялық мектептің негізінде қалыптасты. Оған айғақ боларлық айшықты дәлелдер жетіп-артылады. Мысалы, ұлы ойшыл Абайдың шығармаларында осы танымдық ұстанымның іздері сайрап жатыр. Шәкәрім мен Мәшһүр Жүсіптің, Ыбырай Алтынсариннің еңбектерінде де солай. Ендеше біз, кейінгі ұрпақ, сан ғасырлардан бері санамызға сіңісті болып, ұлттық болмысымызбен біте қайнасып, діліміздің ажырамас арқауына айналған осы таптаурын танымдық тұғырымыздан айнымауымыз қажет. Тосыннан келген килікпе, кірме ойлардан абай болғанымыз жөн. Өйткені біз өзімізге тән діни дәстүріміз бен ұлттық салт-санамыз бар толыққанды ұлтпыз. Ал сол сенімге селкеу түсіруге тырысатын сырттан таңылған теріс түсініктер мен 4

іріткі идеологиялар халқымыздың санасын улап, ұлттық болмысымыздан біржола айыруды көздейді. Қолыңыздағы «Тахауи ақидасы» кітабы әһлус-сүнна уал-жамаға жұртының, яғни мұсылман үмбетінің басым көпшілігін құрайтын Ашғари және Матуриди танымдық мазһабтарын ұстанатын қалың бұқараның танымдық тұғырларын қысқаша түрде тұжырымдап берген еңбек. Һәм осы еңбек арқылы әмбе қазақ елі де ата-бабадан мирас болып келе жатқан ұлттық ділінің негізі болып табылатын танымдық қазықтарымен қайта қауышады деген сенімдеміз. Автордан

Тахауи туралы Имам Ахмет ибн Мұхаммед ибн Сәлама Әбу Жағыфар ат-Тахауи әл-Азди әл-Ханафи әл-Мисри атағы шартарапқа жайылған мәшһүр ғұлама. Дереккөздерге жүгінсек, мұсылман жыл санауының 230-шы жылдары, христиан жыл санауымен 850-ші жылдары дүниеге келген. Туған жері Мысыр елінің Таха деген елдімекені. Осыған орай ат-Тахауи деген қатыстық есімге ие болған. Һәм Мысырда һижри 321 жылы, миләди 933 жылы дүниеден өткен. Ол білімді зиялы қауымның ортасынан шыққан. Сүт анасы өз заманындағы мәшһүр хадисшілердің бірі Әбу Мұса әл-Мысридің жұбайы. Ал Әбу Мұса хадис ілімінің имамдары Әбу Дәуіт пен ән-Нәсәидің шәкірті болып келеді. Тахауидің анасы да имам Шафиғиден білім алған ғалым кісі. Ал анасының бауыры, яғни нағашысы Әбу Ибраһим әл-Музәни шариғат білгірі, имам Шафиғидің үздік шәкірттерінің бірі еді. Осындай оқымысты ортада дүниеге келген Тахауи да жастайынан білім нәрімен сусындап, аса алғырлығымен көзге түсті, ғылымның түрлі салаларына түрен салды. Бала кезінен Құранды жаттап, жақындарынан дәріс алды. Әсіресе, фиқһ, хадис ілімдеріне терең бойлап, өсе келе өз заманының ғұламасына айналды. Әбу Исхақ Ширази имам Тахауидің Мысырдағы ханафи мазһабының жетекші имамы болғандығын жазады. Өскен ортасына қарай шафиғи мазһабын ұстанған имам Тахауи нағашы ағасы әрі ұстазы әл-Музәниден дәріс алды. Шәкіртінің Әбу Ханифаның еңбектеріне көбірек үңілетінін көрген ұстазы: «Уаллаһи, сенен 6

ештеңе шықпас», – дейді. Осыны көңіліне алған Тахауи ханафи мазһабына біржола ден қойып, Мысырдағы осы мазһабтың ғалымы Ахмет ибн Әбу Имраннан дәріс тыңдайды. Уақыт өте келе ханафи мазһабының бетке ұстар тұлғасына айналған Тахауи: «Алла нағашымды рахым еткей! Егер қазір тірі болғанда айтқан сөзін қайтып алар ма еді?» – деген екен. Тахауи фиқһ, хадис, ақида тақырыптарында талай шығармалар жазған. Ол еңбектерінде бұрынғыны жаңартып, түйінді мәселелерді тарқатып берді. Мәшһүр ғұламаның негізгі кітаптары мыналар: 1. Шарх Маъани әл-Әсәр 2. Мушкил әл-Әсәр 3. Ахкамул-Қуран 4. Ихтиләфул-Уләмә 5. Ән-Нәуәдир әл-Фиқһия 6. Китаб аш-Шурут әл-Кәбир 7. Аш-Шурут әл-Аусат 8. Шарх әл-Жәмиъ ас-Сағир 9. Шарх әл-Жәми әл-Кәбир 10. Әл-Мухтасар 11. Манақиб Әби Ханифа 12. Тарих әл-Кәбир 13. Ар-Радд алә Китабил-Мудаллисин 14. Хукм аради Мәккә

«Тахауи ақидасы» кітабы туралы Имам Тахауи Әбу Ханифадан кейін өмір сүрген. Ол хадис ілімінің алты имамымен және Сүннет және жамағат жұртының жетекші имамы имам Матуридимен бір заманда ғұмыр кешкен. Ол Әбу Ханифа мазһабының діни-танымдық доктринасы болып табылатын осы Матуриди мазһабының іргетасын бірге қаласқан десе де болады. Өйткені Тахауи өз еңбегінің басында ескерткендей, бұл ақидалық қағидалар жиынтығы Әбу Ханифа мен оның шәкірттерінің діни-танымдық тұғырнамасы болып табылады. Соның негізінде жазылған еңбек. Ал имам Матуриди болса, осы имани ұстанымдардың негізінде Әбу Ханифа мазһабының біртұтас танымдық доктринасын толыққанды түзіп шыққан. Имам Тахауидің бұл кітабының алғашқы атауы «Бәйән әһлис-сунна уал-жамаға», яғни «Сүннет және жамағат жұртының анықтамасы» болатын. Уақыт өте келе жалпақ жұртқа «Тахауи ақидасы» деген қысқаша атпен танылды. Сүннет жолын ұстанған үмбеттің діни-танымдық қағидаларын шегендеп берген шағын еңбекке талай ғалым-ғұламалар шарх-түсініктемелер жазған. Ол түсініктемелерге де қосымша түсіндірмелер жасалған. Алайда сол еңбектердің барлығы бірдей сүннет жұртына тиесілі Ашғари және Матуриди мазһабтарына сай жазылмаған. Кейбір адасушы ағымдар өздерінің дүдәмал ой-пікірлерін негіздеу үшін Тахауидің сөздерін бұрмалап түсіндірмелер жазған. Сондықтан Тахауи ақидасының түсіндірмелеріне қол созбастан бұрын оның қай бағытта жазылғандығын анықтап 8

алу қажет. Бұл еңбектің Матуриди ақидасына сай жасалған түсіндірмелерінің негізгілері төмендегідей: 1. «Шарх ақида ат-Тахауия» кітабы, авторы: Исмаил ибн Ибраһим әш-Шәйбани (һижри 629 ж. қайтыс болған) Ахмет Фарид әл-Мазидидің тахқиқымен. 2. «Шарх әл-ақида әл-имам ат-Тахауи» кітабы, авторы: Әбу Хафс Сиражуддин әл-Ғазнауи әл-Һинди (һижри 773 ж. қайтыс болған) Хазим әл-Кәйләнидің және профессор Абдулқадыр Нассардың тахқиқымен. 3. «Шарх ақида әһл әс-Сунна уәл-жамаға» кітабы, авторы: Әкмәлуддин әл-Бабарти (һижри 786 ж. қайтыс болған). Бұл кітаптардан басқа қазіргі заманғы ғалымдар жазған түсіндірмелері де бар.

«Тахауи ақидасының» мәтіні мен түсіндірмелері

Èǫ ō ǩơ ْ‫ إ‬ƨÉ ƴō Ʒ ơÈǀǿÈ ƅơ Ǿŧǁ ǂÈ ǐÊ É ǁō ȂÈ Ìǳơ ÇǂǨÈ ǠÌ Ƴ Ȃ Ŏ ȁƢƸÈ ǘǳơ Ì ǸÊƥ ȅÊ È ÉƥÈƗ ǵÊ Ȑَ‫ ا‬ǇÌ Êȍơ É ƨÉ ǷÈ Ȑَّ‫ ا‬ǠÈ Ìǳơ ǱƢÈ Ìƿ ƨÈ ǨÈ ȈÊǼƷ ȆÊ È ƥÈƗ ÊƨōǴǸÊ Ìǳơ ÊƔƢȀÈ ǬÈ Éǧ ƤÊ ǿÈ ǀÌ ǷÈ ȄÈǴǟÈ ÊƨǟÈ ƢǸÈ ƴÈ ÌǳơȁÈ ÊƨōǼǈǳơ Ŏ ǲÊ ǿÌ ÈƗ ÊƧƾÈ ȈÊǬǟÈ ÊǹƢÈȈÈƥ ǂÉ ǯÊ Ç ƥƢÈƯ ǺÊ Ìƥ ÊǹƢǸÈ ǠÌ ŎǼǳơ ȆÊƥÈƗȁÈ ȅÊ ŏ ǁƢǐÈ ÌǻÈْ‫لأ‬ơ ǶȈÊ È ǬÉ ǠÌ Èȇ ǦÈ ǇȂ É Éȇ ȆÊƥÈƗȁÈ ȆÊ È ǿơǂÈ ÌƥÊƛ ǺÊ Ìƥ ƣȂ ŏ ǧȂǰÉ Ìǳơ ƪÊ ǹÈ ȁƾÉ ǬÊ ÈƬǠÌ Èȇ ƢǷÈ ȁÈ ś ō ǺÊ ǈÈ ƸÈ Ìǳơ ǺÊ Ìƥ ÊƾǸō ƸÈ ǷÉ Êَّ‫لله‬ơ ÊƾÌƦǟÈ Ì ǁ ȆÊ È ǠÊ ǸÈ ƳÌ ÈƗ ǶÊ Ì ȀÌȈÈǴǟÈ Êَّ‫لله‬ơ ǹÉ ơȂÈ ǓÊ ŏ ǻƢÈƦÌȈǌǳơ Ê ǏÉ ÉƗ ǺÊ ÈśÊǸÈǳƢǠÈ Ìǳơ ƣō ǁ Ê Ê ƾŏ ǳơ ǱȂ ÌǷ È ǾÊƥ ǹÈ ȂÉǼȇÊƾÈȇȁÈ Ǻȇ É ǬÉ Èǻ Êَّ‫لله‬ơ ǪȈÊ Ê ǧȂÌ ÈƬÊƥ ǺȇÊ È ƾǬÊ ÈƬǠÌ ǷÉ Êَّ‫لله‬ơ ÊƾȈƷÊ ȂÌ Èƫ ȆÊǧ ǱȂ Исламның айқын айғағы, ұлы ғұлама Әбу Жағфар әл-Уаррақ ат-Тахауи, Алла рахым еткей, Мысыр шаһарында былай деді: «Бұл – міллеттің фақиһ-ғұламалары Әбу Ханифа әнНуғман ибн Сәбит әл-Куфий, Әбу Юсуф Яғқуб ибн Ибраһим әл-Ансарий және Әбу Абдулла Мұхаммед ибн әлХасан әш-Шәйбанилардың, Алла олардың барлығына разы болғай, ұстанған мазһабы, дін негіздері мен әлемдердің Раббысына қатысты сенім принциптерінің аясындағы Сүннет және жамағат жұртының ақидасының баяны. Біз Алланың таухид-бірлігі жайлы мынадай ақида-сенімде екендігімізді білдіреміз:

È ǂǋ È Ê ȁÈ Èƅơ ǹō Êƛ óÎ ǾÉÈǳ ǮȇÊ È ȏ ƾÆ Ʒơ 10

1. Алла – жалғыз және Оның ешбір серігі жоқ. Түсіндірмесі: «Таухид» деген сөз «бір болу», «жалғыз болу» деген мағынаны білдіреді. Мұсылмандық таным бойынша «таухид» термині құлшылық етуге жалғыз Алла Тағаланың лайықты екендігін әрі Оның ешбір серігі жоқ екендігін білдіреді. Ешбір жаратылыс Онымен теңдес бола алмайды, ісіне араласа алмайды, құдіреткүшіне, сипаттарына ортақтаса алмайды. Таухид – діннің негізі, пайғамбарлар миссиясының ең басты мақсаты:

Èǫ È ǴƦÌ ǫÈ ǺÊ Ê Éǻ ȏÊƛ ǱȂ Ç ǇÉ ǁÈ ǺÊ ǾÈ ÈǳÊƛ ȏ ǾÉ ōǻÈƗ ÊǾȈÌÈǳÊƛ ȆƷȂ Ì Ƿ ǮÊ Ì Ƿ ƢÈǼǴÌ ǇÈ ǁÌ ÈƗ ƢǷÈ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Ê ƾÉ ÉƦǟÌ ƢǧÈ ƢÈǻÈƗ ȏÊƛ Ƃǹȁ Алла Тағала былай дейді: «Һәм (уа, Пайғамбар!) сенен бұрын қандай да бір елші жібермейік, оған Біз: «Менен басқа құдай жоқ. Маған ғана табыныңдар!» – деп уахи еттік» (Әнбия, 25). Сондықтан да Алла Тағалаға серік қосу күнә атаулының ең үлкені. Егер пенде осы ауыр күнәдан арылмай өліп кетсе, мәңгілік азапқа лайықты болады.

Èَّ‫ ه‬ō ƛƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Èǫ È ǳƿÈ ǹȁ ƔÉ ƢǌÈ Èȇ ǺÌ ǸÈ Êǳ ǮÊ È ƽÉ ƢǷÈ ǂÊ É ǨǤÌ ÈȇȁÈ ÊǾÊƥ ǭÈ ǂÈ ǌÌ Éȇ ǹÌ ÈƗ ǂÊ É ǨǤÌ Èȇ ȏ ƅơ ǹÊ َّ‫ ه‬ƥ ǭÌ ǂÊ ǌÌ Éȇ ǺÌ ǷÈ ȁÈ ƂƢǸÅ ȈǜÊ ǟÈ ƢǸÅ ÌƯÊƛ ȃǂÈ ÈƬǧÌ ơ ÊƾǬÈ ǧÈ ÊƅƢÊ 11

Алла Тағала былай дейді: «Ақиқатында, Алла Өзіне серік қосқанды кешірмейді. Ал одан [серік қосудан] басқаны қалағанына кешіреді. Кім Аллаға серік қосса, ол зор күнә жасайды» (Ниса, 48, 116).

È ǫ ǺÌ ǷÈ ÊǁƢōǼǳơ ȄÈǴǟÈ ǵÈ ǂō Ʒ É ǇÉ ǁ Èǫ Èȏ ǱƢÈ È َّ‫لله‬ơ ǱȂ È ƾÌ Èǫ Èَّ‫لله‬ơ ǹō ÊƜÈǧ~ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éَّ‫لله‬ơ ȄōǴǏ Ê È ǱƢÈ È ǳǀÈ Êƥ ȆÊǤÈƬÌƦÈȇ َّ‫لله‬ơ ȏÊƛ ǾÈÈǳÊƛ ÊǾÌȈÈǴǟÈ ǪÆ ǨÈ ōƬǷÉ nÊَّ‫لله‬ơ ǾÈ ƳÌ ȁÈ ǮÊ Алланың елшісі (с.а.с.) былай дейді: «Ақиқатында, Алла «Алладан басқа құдай жоқ» деп Алланың разылығы үшін (шын ықыласпен) айтқан жанды тозаққа харам етті». Бұхари мен Мүслім риуаят еткен.

ǾÉ ÉǴÌưǷÊ ƔÈ ȆÌ ǋ È È ȏȁÈ óÏ 2. Оған ұқсайтын ештеңе жоқ. Түсіндірмесі: Алла Тағалаға ештеңе ұқсамайды. Оның сипаттары жаратқан нәрселеріне ұқсамайды. Оған жаратылыстық сипаттарды таңу күпірлікпен тең.

Èǫ Ê ǨÌǻÈƗ ǺÊ Ê ȁÈ ƢǸÈ ǈǳơ ƢƳơ Ê ǁÌ ȋơȁÈ Ʃơ Å ȁÈ ǃÌ ÈƗ ǶÌ ǰÉ ǈÉ È Ǒ Ì Ƿ ǶÌ ǰÉ Èǳ ǲÈ ǠÈ Ƴ ō ǂÊ É ǗƢǧÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Èǆ É ƙǁÈ ǀÌ Èȇ ƢƳơ ƂÉŚǐÊ ÈƦÌǳơ ǞÉ ȈÊǸǈǳơ È ǾǴÊ ưÌ ǸÊ ǯ Å ȁÈ ǃÌ ÈƗ ǵÊ ƢǠÈ Ìǻȋơ ǺÊ È ǷȁÈ ō ȂÈ ǿÉ ȁÈ ƔÆ ȆÌ ǋ Ê È ȈÌÈǳ ÊǾȈÊǧ ǶÌ ǯÉ Алла Тағала былай дейді: «Көктер мен жердің Жаратушысы! Ол сендерге өздеріңнен жұбайлар жасады әрі түліктерден де жұптар жасады. Сол (жұптастық) арқылы сендерді таратады (көбейтеді). 12

Оған (Аллаға) ұқсас ештеңе жоқ! Әрі Ол – Естуші һәм Көруші!» (Шура, 11).

ǽÉ ǄÉ ƴÊ ǠÌ Éȇ ƔÈ ȆÌ ǋ È È ȏȁÈ ó Ð 3. Оны ештеңе де осалдата алмайды. Түсіндірмесі: Ешбір мақұлық, яғни жаратылыс Алла Тағалаға ықпал ете алмайды, Оның күш-құдіретіне, билігіне еш әсер ете алмайды.

Èǫ Ê ȁÈ ƢǸÈ ǈǳơ ȆÊ ȆÊǧ ȏȁÈ Ʃơ È ǯÈ ƢǷÈ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ È ǺÊ Ì Ƿ ǽÉ ǄÈ ƴÊ ǠÌ ÉȈÊǳ Éَّ‫ه‬ƅơ ǹƢ ō ǧ ÇƔȆÌ ǋ È ǾÉ ōǻÊƛ Ǒ ƂơǂȇÊ È ǯ Ê ǁÌ ȋơ Å ƾǫÈ ƢǸÅ ȈÊǴǟÈ ǹƢ Алла Тағала былай дейді: «Алланы көктер мен жердегі ештеңе де осалдатпақ емес. Расында Ол – Білуші һәм Құдіретті!» (Фатыр, 44).

ǽÉ ǂÉ ÌȈÈǣ ǾÈÈǳÊƛ ÈȏȁÈ óÑ 4. Одан басқа тәңір жоқ. Түсіндірмесі:

Èǫ Ê ȁÈ ǾÆÈǳÊƛ ǶÌ ǰÉ ȀÉ ÈǳÊƛȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ ƂǶȈ É ƷÊ ǂǳơ ō ǺÉ ǸÈ ƷÌ ǂǳơ ō ȂÈ ǿÉ ȏÊƛ ǾÈ ÈǳÊƛ ȏ ƾÆ Ʒơ

Алла Тағала былай дейді: «Құдайларың – Жалғыз Құдай, Одан басқа құдай жоқ, Аса мейірімді һәм Мейірбан» (Бақара, 163). 13

Алла Тағаладан басқа құдай жоқ, Одан өзге табынуға, сиынуға, жалбарынуға, құлшылық қылуға лайықты ештеңе де жоқ. Барлық пайғамбарлардың насихатының негізі осы.

ƔÇ ƢȀÈ ÊƬÌǻơ È‫ال‬Êƥ ǶÊÆ ƟơƽÈ ÇƔơƾÈ ÊƬÌƥơ È‫ال‬Êƥ ÆŉƾÊ Èǫ óÒ 5. Ол – бастаусыз қадым, соңсыз мәңгі дәйім сипатты. Түсіндірмесі: Қадым басталуы жоқ мәңгілік деген сипатты білдіреді. Алла Тағаланың бар болуының бастауы да жоқ, аяқталуы да жоқ. Ол – мәңгілік, бар болуы ешбір себепке, салдарға тәуелді емес. Ал жаратылыстар олай емес.

É ƥ ȂÈ ǿÉ ȁÈ ǺÊ ō ȁÈ ǂÉ ƻÊ ȉơْ‫ آ‬ȁÈ ǱÉ ȁō Èْ‫لأ‬ơ ȂÈ ǿÉ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Èǫ ÇƔȆÌ ǋÈ ǲŏ ǰÊ É ǗƢÈƦÌǳơȁÈ ǂÊ É ǿƢǜǳơ ƂǶȈÊ Æ ǴǟÈ Алла Тағала былай дейді: «Ол [Алла] – Әуелгі әрі Ақырғы, Жоғарғы әрі Жақын һәм Ол барлық нәрсені біледі» (Хадид, 3).

6. Ол жоғалмайды әрі жойылмайды.

ƾÉ ȈÊƦÈȇ ÈȏȁÈ Ř È ǨÌ Èȇ Èȏ óÓ

Түсіндірмесі: Алла Тағала мақұлықтар сияқты шектеулі емес. Өлу, жойылу сияқты пәнилік құбылыстар Оған тән емес. Бар болуының бастауы да, соңы да жоқ. 14

É ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Èǫ Ç ǧÈ ƢȀÈ ȈÌ ǴÈ ǟÈ ǺÌ ǷÈ ǲŎ ǯƃ Ê ƴÈ Ìǳơ ȁÉƿ ǮÈ ËÊƥǁÈ ǾÉ ƳÌ ȁÈ ȄÈǬƦÌÈȇȁÈ ǹƢ ǱȐ Ì ȁÈ ƂǵÊ ơǂÈ ǯȍơ Алла Тағала былай дейді: «Ондағының [жердегінің] барлығы жойылады да, ұлылық пен жомарттық Иесі Раббыңның дидары [Өзі] қалады» (Рахман, 26, 27).

ƾÉ ȇÊǂÉȇ ƢǷÈ ōȏÊƛ ǹÉ ȂǰÉ Èȇ ÈȏȁÈ óÔ 7. Оның қалағаны ғана орындалады. Түсіндірмесі: Жаратушының қалауы жаратылыстың қалауынан жоғары. Әуел баста олардың барлығын Өзі қалауынан жоқтан бар еткен.

È Èǫ È ǳǀÈ ǯƃ Ȅ ÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ ƂƔÉ ƢǌÈ Èȇ ƢǷÈ ǲÉ ǠÈ ǨÌ Èȇ Éَّ‫ه‬ƅơ ǮÊ Алла Тағала былай дейді: «Осылайша Алла қалағанын жасайды» (Әл Имран, 40). Демек, жақсылық та, жамандық та Алланың қалауынсыз жүзеге аспайды.

É ǁƾÌ Éƫ ÈȏȁÈ ǵÉ ƢǿÈ ȁÌ Èȋơ ǾÉ ǤÉ ÉǴÌƦÈƫ Èȏ óÕ ǵÉ ƢȀÈ ǧÌ Èȋơ ǾÉ ǯÊ 8. Оған қиял да жете алмайды, пайымдар да ілесе алмайды. Түсіндірмесі: Алла Тағаланың шынайы болмысын Өзінен өзге ешкім білмейді. Оған қиялмен, болжаумен немесе ақыл-ой, 15

түсінік-пайыммен, тұспалмен жету мүмкін емес. Жаратқан Иені қиялмен, оймен елестету, бейнелеу дұрыс емес. Хақ Тағала ондай емес. Біз Алла Тағаланы сипаттары арқылы ғана тани аламыз.

É ƸÊ Éȇ ȏȁÈ ǶÌ ȀÉ ǨÈ ǴÌ ƻ Ƣ Èǫ ƂƢǸÅ ǴÌ ǟÊ ÊǾÊƥ ǹȂ È ǘȈ È ǷÈ ȁÈ ǶÊ Ì ȀȇÊƾÌȇÈƗ ǺÈ ȈÌÈƥ ƢǷÈ ǶÉ ǴÈ ǠÌ Èȇƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Алла Тағала былай дейді: «Ол [Алла] олардан бұрынғыларды да, кейінгілерді де біледі, ал олар Оны білімдерімен қамти алмайды» (Таһа, 110).

9. Оған жаратылғандар ұқсамайды.

ǵÈ ƢÈǻÈȋơ ǾÉ ÊƦǌÌ Éȇ ÈȏȁÈ óÖ

Түсіндірмесі: Алла Тағалаға жаратқан нәрселері ұқсамайды. Оны жаратылысқа, адамға ұқсату – күпірлік.

Èǆ Èǫ ƂŚ È ǾǴÊ ưÌ ǸÊ ǯ É ǐÊ ÈƦÌǳơ ǞÉ ȈÊǸǈǳơ ō ȂÈ ǿÉ ȁÈ ƔÆ ȆÌ ǋ Ê È ȈÌÈǳƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Алла Тағала былай дейді: «Оған (Аллаға) ұқсас ештеңе жоқ! Әрі Ол – Естуші һәм Көруші!» (Шура, 11).

ǵÉ ƢÈǼÈȇ Èȏ ǵÆ ȂŎȈÈǫ ƩȂ É ǸÉ Èȇ Èȏ Ȇŋ Ʒ óÎÍ È 10. Еш өлмейтін Мәңгі Тірі, ұйықтамайтын әл-Қаййум – Меңгеруші. Түсіндірмесі: Алла Тағала Мәңгі Тірі, тірілігі жаратылыстағыдай 16

басталуы мен аяқталуы бар құбылыс емес. Күллі жаратылыстың, ғаламның ісін меңгереді. Қалғу, ұйықтау сипаты Оған мүлде жат.

Èǫ ƂƩȂ É ǸÉ Èȇ ȏ ȅÊǀōǳơ ȆËÊ ƸÈ Ìǳơ ȄǴÈ ǟÈ ǲÌ ǯō ȂÈ ÈƫȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Алла Тағала былай дейді: «Ешқашан өлмейтін Тіріге [Аллаға] тәуекел ет!» (Фұрқан, 58).

Èǫ Ê ǽÉ ǀÉ ƻÉ ƘÌÈƫ ȏ ǵÉ ȂŎȈÈǬÌǳơ ȆŎ ƸÈ Ìǳơ ȂÈ ǿÉ ȏÊƛ ǾÈ ÈǳÊƛ ȏ Éَّ‫ه‬ƅơ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Ƃ ǵÆ ȂÌ Èǻ ȏȁÈ ÆƨÈǼǇ Алла Тағала былай дейді: «Алла, Одан басқа құдай жоқ, Мәңгі Тірі һәм Меңгеруші. Ол қалғымайды, ұйықтамайды» (Бақара, 255).

ÇƨÈǻƚÌ ǷÉ È‫ال‬Êƥ ǩÊ Æ ǃơǁ Ç È È Ʒ È È ‫ال‬Êƥ ǪÆ ÊǳƢƻ óÎÎ È ƨƳƢ 11. Мұқтажданбай Жаратушы, азықсыз Ризықтандырушы. Түсіндірмесі: Раббы Тағала жаратылыстарына зәру емес, оларды жаратқанда мұқтаж болып жаратқан жоқ.

Èَّ‫ ه‬ō ƜǧÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Èǫ Ƃś È ǸÊ ÈǳƢǠÈ Ìǳơ ǺÊ ǟÈ ȆÊ ŋ ǼǣÈ ƅơ ǹÊ Жаратқан Ие былай дейді: «Ақиқатында, Алла әлемдерге мұқтаж емес» (Әл Имран, 97). Оларды Өзіне құлшылық етулері үшін ғана жаратқан. 17

Èǫ Ê ƾÉ ÉƦǠÌ ÈȈÊǳ ȏÊƛ ǆ Ƃǹȁ È ǷÈ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ É ǬǴÈ ƻ Ƣ È ÌǻȍơȁÈ Ǻō ƴÊ Ìǳơ ƪÌ Алла Тағала былай дейді: «Жындар мен адамзатты Өзіме құлшылық етулері үшін ғана жараттым» (Зәрият, 56). Сонымен бірге, жаратылыстардың ырзық-несібелерін ешбір қиындықсыз, себепсіз береді.

ÇƨǬō ǌÈ ǷÈ È‫ال‬Êƥ ƮÊ Æ ǟƢÈƥ ÇƨÈǧƢƼÈ ǷÈ È‫ال‬Êƥ ƪȈÊ Æ ǸǷÉ óÎÏ 12. Еш қорықпай Өлтіруші, машақатсыз Тірілтуші. Түсіндірмесі: Хақ Тағала құдірет-қалауымен тіршілік атаулын өлтіреді әрі оларды Қиямет күні қайта тірілтеді. Ол үшін ешкімнен қорықпайды. Бұл істер Ол үшін оңай. Өйткені, Ол барлық істің Жаратушысы, өлімнің де, өмірдің де Жаратушысы.

Èǫ ȐǸÈ ǟÈ ǺÉ ǈÈ ƷÌ ÈƗ ǶÌ ǰÉ ŎȇÈƗ ǶÌ ǯÉ ȂÈ ǴÉ ƦÌÈȈÊǳ ÈƧƢÈȈƸÈ ÌǳơȁÈ ƩÈ ȂÌ ǸÈ Ìǳơ ǪÈ ǴÈ ƻ ȅÊ È ǀōǳơƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ ƂǁÉ ȂÉǨǤÈ Ìǳơ ǄÉ ȇǄÊ ǠÈ Ìǳơ ȂÈ ǿÉ ȁÈ Алла Тағала былай дейді: «Ол [Алла] қайсыларыңның іс-амалы көркем болатындығын сынау үшін өлім мен өмірді жаратты. Ол – Үстем әрі Кешірімді» (Мүлік, 2).

Èǫ ǲÉ ÈưǸÈ Ìǳơ ǾÉ ÈǳȁÈ ÊǾȈÌ ǴÈ ǟÈ ǹÉ ȂÈ ǿÌ ÈƗ ȂÈ ǿÉ ȁÈ ǽÉ ƾÉ ȈÊǠÉȇ ǶÉō Ư ǪÈ ǴÌ ƼÈ Ìǳơ ÉƗƾÈ ƦÌÈȇ ȅÊǀōǳơ ȂÈ ǿÉ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ 18

Ê ȁÈ ƢǸÈ ǈǳơ ȆÊ ƂǶȈ Ê ǁÌ ȋơȁÈ Ʃơ É ǰÊ ƸÈ Ìǳơ ǄÉ ȇǄÊ ǠÈ Ìǳơ ȂÈ ǿÉ ȁÈ Ǒ ō ǧ ȄǴÈ ǟÌ ȋơ Алла Тағала былай дейді: «Әрі жаратылысты (жоқтан бар етіп жаратып) бастап, сосын оны қайтаратын да – Ол (Алла). Һәм олай ету Ол үшін аса оңай. Көктер мен жердегі ең биік мысал (сипаттар) Оған тән. Және Ол Құдіретті һәм Дана» (Рум, 27).

È ƥ ƽÌ ƽÈ ǄÌ Èȇ ǶÌ Èǳ ÊǾǬÊ ǴÌ ƻ Ê ƥ ǱơÈ ǃÈ ƢǷÈ óÎÐ ǶÌ ȀÉ ÈǴÌƦÈǫ ǺÌ ǰÉ Èȇ ǶÌ Èǳ ƢÅƠÌȈǋ È ǶÊ È ǲÈ ÌƦÈǫ ƢǸºȇÊ Å ƾÈǫ ÊǾÊƫƢǨÈ ǐÊ Ì ȀÊǻȂÌ ǰÊ È ėȈÊǳǃÈ ÈƗ ÊǾÊƫƢǨÈ ǐÊ È ǸÈ ǯÈ ȁÈ ÊǾÊƬǨÈ Ǐ È ǳǀÈ ǯ Ƣ Ê ƥ ǹÈ Ƣǯ Ƣ Ê ǺÊ ƢėȇƾÊ ÈƥÈƗ ƢȀÈ ÌȈÈǴǟÈ ǱơÉ ǄÈ Èȇ Èȏ ǮÊ ÌǷ 13. Ол Өзіндік сипаттарымен жаратылысын жаратудан бұрын қадым (мәңгі). Олардың болуы Оның сипатына ештеңе де қоспады. Өз сипаттарымен әзәли (бастаусыз) болуымен бірге әбәди (одан әрі мәңгілік). Түсіндірмесі: Алла Тағаланың Өзіндік сипаттары ешбір нәрсеге тәуелді емес. Оған ешнәрсе әсер ете алмайды. Сипаттары күллі жаратылыстан бұрын бар болған. Ғаламды жаратқан соң Ол жаңа сипаттар алған жоқ. Сипаттары Өзімен бірге басталуы жоқ мәңгілік, аяқталуы жоқ мәңгі-бақилық қасиетте.

ƽÈ ƢǨÈ ÈƬǇơ Ê Ê ǳƢƼÈ Ìǳơ~ ǶÈ Ǉơ È ǴƼÈ Ìǳơ ǪÈ È Ǵƻ È ƾÈ ǠÌ Èƥ ǆÈ ÌȈÈǳ óÎÑ Ì ƜÊƥ ÈȏȁÈ nǪÊ Ì ƨōȇǂÊ ÈƦǳơ ÊǾÊƯơƾÈ ƷÊ Ì ƽÈ ƢǨÈ ÈƬǇơ Ì ǪÌ ȅÊǁƢÈƦǳơ ǶÈ ǇơÌ 14. Ол «әл-Халиқ», яғни Жаратушы есіміне жаратылысты жаратқаннан соң ие болған емес һәм және 19

«әл-Бәрий», жоқтан бар етіп Жаратушы есіміне де «бәрийяны», яғни жаратылысты бар қылған соң ие болған емес. Түсіндірмесі: Алла Тағала Жаратушылық сипатты жаратылысты жаратып барып алған жоқ, керісінше, сол сипаттар Онымен бірге мәңгілік.

ǩȂÉ Ê ǳƢƼÈ Ìǳơ ȄÈǼǠÌ ǷÈ ȁÈ ƣȂ È ǴƼÌ ǷÈ ÈȏȁÈ ǪÊ È ÉƥǂÌ ǷÈ ÈȏȁÈ ÊƨōȈÊƥȂÉƥǂǳơ Ȅ Ŏ ÈǼǠÌ ǷÈ ǾÉÈǳ óÎÒ 15. Оның Раббылық, яғни Егелік сипаты егелігінен бұрын бар еді. Жаратушы сипаты да жаратылыстан бұрын болған. Түсіндірмесі: Алла Тағала иелігін жаратпай тұрып та Ие, Раббы болған. Мақлұқаттарын жаратпай тұрып та Жаратушы болған.

Èǫ ƶÉ ËÊƦǈÈ Éȇ ȄÈǼǈÌ ƸÉ Ìǳơ ƔÉ ƢǸÈ Ǉȋơ É ǁƢÈƦÌǳơ ǪÊ É ǳƢƼÈ Ìǳơ Éَّ‫ه‬ƅơ ȂÈ ǿÉ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Ì ǾÉ Èǳ ǁÉ ȂËÊ ǐÈ ǸÉ Ìǳơ ƝÊ Ê ȁÈ ƢǸÈ ǈǳơ ȆÊ ƂǶȈ Ê ǁÌ ȋơȁÈ Ʃơ É ǰÊ ƸÈ Ìǳơ ǄÉ ȇǄÊ ǠÈ Ìǳơ ȂÈ ǿÉ ȁÈ Ǒ ō ǧ ƢǷÈ ǾÉ Èǳ Алла Тағала былай дейді: «Ол Алла – Жаратушы, жоқтан бар Жасаушы, Бейнелеуші. Көркем есімдер Оған тән. Көктегілер мен жердегілер Оған тәсбих айтады әрі Ол – Үстем һәм Дана» (Хашр, 24).

ȆÊ É ǺÊ Ìƥ ǹÈ ơǂÈ ǸÊ Ì Ƿ ƢǇƢÈǻ ǹƗ ƢǸÈ ȀÉ ÌǼǟÈ Éَّ‫لله‬ơ ȆÈ ǓÊ ǁ È ǺÇ ÌȈǐÈ Ʒ Ì ǟ ǺÌ ǟÈ ō ƦōǼǳơ ơȂǳƘǇ ǺÊ ǸÈ ÈȈÌǳơ ǲÊ ǿÌ ÈƗ ǺÊ 20

È ǫ ÊǂǷÌ Èْ‫لأ‬ơ ơÈǀǿÈ ǺÌ ǟÈ ǮÈ ÉǳÈƘǈÌ Èǻ ǭƢ È ÈǼÌƠƳ ơȂǳƢ È ǱƢÈ Ê Éَّ‫لله‬ơ ǹÈ Ƣǯ~ ǬÈ Èǧ ǶōÈ ǴǇÈ ȁ Ê È ǾÌȈÈǴǟÈ Éَّ‫لله‬ơ ȄōǴǏÈ É ǂǯŏ Ì ǀǳơ ȆÊǧ ƤÈ ÈƬǯÈ ȁÈ ÊƔƢǸÈ Ìǳơ ȄÈǴǟÈ ǾÉ ǋÉ ǂÌ ǟÈ ǹÈ ƢǯÈ ȁÈ ǽÉ ǂÉ ÌȈÈǣ ƔÆ ȆÌ ǋ ÇƔȆÌ ǋ È ǲō ǯ Ê È ǺÌ ǰÉ Èȇ ǶÌ ÈǳȁÈ Ê ȂÈ ǸÈ ǈǳơ ȅÊ È ǁÌ Èْ‫لأ‬ơȁÈ Ʃơ È ǴƻÈ ȁÈ Ŏ ǁƢƼÈ ÉƦÌǳơ ǽÉ ơȁÈ ǁ n È Ǒ ō ǪÈ Имран ибн Хусайннан (р.а.) жеткен риуаятта Йеменнен келген бір адамдар Пайғамбарға (с.а.с.) келіп: «Сізден осы іс туралы сұрағалы келдік», – дейді. Сонда Пайғамбар (с.а.с.): «Алла болды, Одан басқа ештеңе де болған жоқ. Аршысы судың үстінде болатын. Ләухул-Махфузға барлық нәрсені жазды. Сосын көктер мен жерді жаратты», – дейді. Бұхари риуаят еткен.

ǶÊ Ì ƛ ǲÈ ÌƦÈǫ ǶÈ ǇÊ Ì ȏơ ơÈǀǿÈ Ǫō ƸÈ ÈƬǇÊÌ ơ ƢÈȈƷÌ ÈƗ ƢǷÈ ƾÈ ǠÌ Èƥ ȄÈƫȂÌ ǸÈ Ìǳơ ȆÊȈƸÌ ǷÉ ǾÉ ōǻÈƗ ƢǸÈ ǯÈ ȁÈ óÎÓ Ì ȀÊƟƢÈȈƷÊ È ǳǀÈ ǯÈ ǶÊ Ê ǳƢƼÈ Ìǳơ ǶÈ ǇÊÌ ơ Ǫō ƸÈ ÈƬǇÊÌ ơ ǮÊ Ì ȀÊƟƢǌÈ ÌǻÊƛ ǲÈ ÌƦÈǫ ǪÊ 16. Алла Тағала жаратылыстарға өмір бергеннен соң «Өлілерді тірілтуші» деген есімге ие болғандай, оларды тірілтпестен алдын да бұл есімге лайық еді. Осылайша жаратылыстарды жаратудан бұрын да Ол «Халиқ» (Жаратушы) есіміне ие болған. Түсіндірмесі: Өлілерді қайта тірілтуші Алла Тағала оларды тірілту сипатына бұрыннан ие болғаны сияқты Жаратушы есіміне де оларды бар қылудан бұрын ие.

É ǴǟÈ ǾÉ ōǻÈƘÊƥ ǮÊ È ǳƿÈ óÎÔ ÊǾÌȈÈǴǟÈ ÇǂǷÌ ÈƗ ǲŎ ǯÉ ȁ È ǲŎ ǯÉ ȁ È ǲŏ ǯ ȄÈ È ÆŚÊǬÈǧ ÊǾÌȈÈǳÊƛ ÇƔȆÌ ǋ È ǂȇÊ Æ ƾÈǫ ÇƔȆÌ ǋ 21

È ǆ ƂŚ É ǐÊ ÈƦǳơ ǞÉ ȈÊǸǈǳơ É ÈƬƸÌ Èȇ Èȏ ÆŚǈÊ Èȇ ō ȂÈ ǿÉ ȁÈ ƔÆ ȆÌ ǋÈ ÊǾǴÊ ưÌ ǸÊ ǯ È ȈÌÈǳƃ ÇƔȆÌ ǋÈ ȄÈǳÊƛ ƱƢ .(ÎÎ ȃǁȂ Ŏ È ǌǳơ

17. Өйткені Оның құдіреті барлық нәрсеге жетеді, барлық нәрсе Оған мұқтаж һәм Ол үшін барлық іс жеңіл. Ол еш нәрсеге мұқтаж емес. «Оған ұқсайтын ештеңе жоқ һәм Ол – Естуші, Көруші» (Шура, 11-аят). Түсіндірмесі: Алла Тағаланың құдіретінен тыс нәрсе жоқ. Күллі жаратылыс Оған мұқтаж. Жарату, өлтіру, тірілту, ризық беру сияқты істер Ол үшін оңай. Өзі ешбір мақұлыққа мұқтаж емес.

ǾÊ ǸÊ ǴÌ ǠÊ Êƥ ǪÌ È ǴƼÈ Ìǳơ ǪÈ È Ǵƻ óÎÕ È 18. Жаратқанын білімімен жаратты. Түсіндірмесі: Хақ Тағала бүкіл жаратылысты алдын ала білуімен жаратқан. Олардың саны, түр-түсі, қасиетін, қарымқабілетін – барлығын білген.

Èǫ É ǘÊ Ǵō ǳơ ȂÈ ǿÉ ȁÈ ǪÈ ǴÈ ƻ ƂÉŚÊƦƼÈ Ìǳơ ǦȈ È ǺÌ ǷÈ ǶÉ ǴÈ ǠÌ Èȇ ȏÈƗ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Алла Тағала былай дейді: «Әлде (барлығын) жаратқан (Алла) (жария мен құпияны) білмей ме? Ол – (көреген) Жұмсақ һәм Хабардар» (Мүлік, 14).

19. Олардың мөлшерлерін белгіледі.

ơǁơÅ ƾÈ ǫÌÈƗ ǶÌ ȀÉ Èǳ ǁÈ ƾō Èǫȁ óÎÖ È

Түсіндірмесі: Алла Тағала күллі жаратылыстың мөлшерін, тағдырын, ырзық-несібесін, ғұмырларын нақтылап қойған.

É ōǻÊƛƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Èǫ ƂÇǁƾÈ ǬÈ Êƥ ǽÉ ƢÈǼǬÌ ǴÈ ƻ Ç È ǲō ǯ Ƣ È ƔȆÌ ǋ Жаратқан Ие былай дейді: «Ақиқатында, Біз барлық нәрсені мөлшермен жараттық» (Қамар, 49).

ÅȏƢƳƕ È ǶÌ ȀÉ Èǳ ƣÈ ǂÈ ǓÈ ȁÈ óÏÍ 20. Олардың тіршілік мерзімдерін нақтылады. Түсіндірмесі: Раббы Тағала мақұлықтарының мерзімдерін, ажалдарын жаратты.

É ǳȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Èǫ ȏȁÈ ÅƨǟÈ ƢǇ È ǂÉ ƻÊ ƘÌÈƬǈÌ Èȇ ȏ ǶÌ ȀÉ ǴÉ ƳÈ ÈƗ ƔÈ ƢƳ ơÈ È ƿÊƜǧÈ ǲÆ ƳÈ ÈƗ ÇƨǷō ÉƗ ǲËÊ ǰÊ È ǹȁ ƂǹȂ È ǷÉ ƾÊ ǬÌ ÈƬǈÌ Èȇ Жаратқан Ие былай дейді: «Әрбір үмбеттің мерзімі бар, сол мерзім келген кезде олар одан бір сағат кешіге де, озып кете де алмайды» (Ағраф, 34).

َّ‫ ه‬ǹÌ È ǷÈ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Èǫ Ê ƅơ Ê ƿÊƜÊƥ ȏÊƛ ƩȂ ƂȐƳō ƚÈ ǷÉ ƢÅƥƢÈƬǯ Ê È ǯ Ƣ Ç ǨÈǼÊǳ ǹƢ È ǸÉ Èƫ ǹÌ ÈƗ ǆÌ 23

Раббы Тағала былай дейді: «Әрбір жан тек Алланың қалауымен ғана белгіленген мерзімде өледі» (Қамар, 49).

ǹÌ ÈƗ ǲÈ ÌƦÈǫ ǹÈ ȂÉǴǷÊ ƢǟÈ ǶÌ ǿÉ ƢǷÈ ǶÊÈ ǴǟÈ ȁÈ ǶÌ ȀÉ ǬÈ ÉǴƼÌ Èȇ ǹÌ ÈƗ ǲÈ ÌƦÈǫ ƔÆ ȆÌ ǋ Ê È ǾÌȈÈǴǟÈ ǦÈ ƼÌ Èȇ ǶÌ ÈǳȁÈ óÏÎ ǶÌ ȀÉ ǬÈ ÉǴƼÌ Èȇ 21. Оларды жаратудан бұрын да Оған ештеңе жасырын болған емес-ті. Һәм жаратудан бұрын олардың не істейтіндерін білді. Түсіндірмесі: Жаратылысты жаратпастан бұрын Алла Тағалаға ештеңе де жасырын болған емес-ті. Оларды жаратпастан бұрын болашақта не істейтіндерін алдын ала білді.

É ƥ ȂÈ ǿÉ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Èǫ ƂǶȈÊ È ǲËÊ ǰÊ Æ ǴǟÈ ÇƔȆÌ ǋ

Алла Тағала былай дейді: «... һәм Ол әрбір нәрсені біледі» (Қамар, 49).

È ƥ ǶÌ ǿÉ ǂÈ ǷÈ ÈƗȁ óÏÏ ÊǾÊƬºÈȈǐÊ ǠÌ ǷÈ ǺÌ ǟÈ ǶÌ ǿÉ ƢȀÈ Èǻȁ Ê È ǾÊƬǟÈ ƢǘÊ È 22. Оларды Өзіне бойсұнуға бұйырды, Өзіне қарсы шығуға тыйым салды. Түсіндірмесі: Жаратушы Хақ Тағала жаратқан нәрселерін, адамзат пен жынға Өзіне құлшылық етіп, бағынуға әмір етті, қарсылық қылудан, асылық танытудан тыйды. 24

Èǫ Ê ƾÉ ÉƦǠÌ ÈȈÊǳ ȏÊƛ ǆ Ƃǹȁ È ǷÈ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ É ǬǴÈ ƻ Ƣ È ÌǻȍơȁÈ Ǻō ƴÊ Ìǳơ ƪÌ Алла Тағала былай дейді: «Жындар мен адамзатты Өзіме құлшылық қылулары үшін ғана жараттым» (Зәрият, 56).

ÊƽƢÈƦÊǠǴÌÊǳ ƨÈ ÈƠȈºǌÊ ǷÈ Èȏ ÉǀǨÉ ÌǼÈƫ ǾÉ ÉƬÈƠȈǌÊ ǷÈ ȁÈ ÊǾÊƬÈƠȈǌÊ ǷÈ ȁÈ ÊǽǂÊ ȇÊƾǬÌ ÈƬÊƥ ȅÊǂƴÌ Èȇ ÇƔȆÌ ǋ È ǲŎ ǯÉ ȁÈ óÏÐ È ǶÌ ȀÉ Èǳ ƔƢÈ ǋ Ƣ Ǻƍǰ È ǸÈ È ǷÈ ōȏÊƛ Ì Èȇ ǶÌ Èǳ ƘÌ ƋǌÈȇ ǶÌ Èǳ ƢǷÈ ȁÈ ǹÈ Ƣǯ È ǧ ǶÌ ȀÉ Èǳ ƔƢÈ ǋ Ƣ 23. Бүкіл нәрсе Оның мөлшерлеуімен әрі қалауымен жүреді. Әрі қалауы мүлтіксіз орындалады. Құлдарда тек Оның қалағанынан басқа қалау жоқ. Оларға қалағаны болады, ал қаламағаны болмайды. Түсіндірмесі: Барлық жаратылыс: аспандағы жұлдыздар, періштелер, жер бетіндегі адамзат пен жын, сан алуан мақлұқаттар, жандысы, жансызы бар, – барлығы Алла Тағаланың қалауымен, белгілеп берген тағдырымен тіршілік етеді. Оның қалауы мүлтіксіз орындалады. Құлдар өз беттерімен бірдеңені қалап, жүзеге асыра алмайды. Тілек-қалаулары тек Құдай Тағаланың қалауына сай келсе ғана орындалады.

Èǫ Ƃś È ƔÉ ƢǌÈ Èƫ ƢǷÈ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ È ǸÊ ÈǳƢǠÈ Ìǳơ ƣŎ ǁÈ Éَّ‫ه‬ƅơ ƔÈ ƢǌÈ Èȇ ǹÌ ÈƗ ȏÊƛ ǹȁ Алла Тағала былай дейді: «Бірақ әлемдердің Раббысы Алла қаламаса сендер оны [туралықты] қалай алмайсыңдар» (Тәкуир, 29). 25

É ǀƼÌ Èȇȁ ȁ Ì ǧ ȆÊǧƢǠÈ Éȇȁ È ǱÉ È ƔƢÉ ǌÈ Èȇ ǺÌ ǷÈ ǲŎ ǔÊ Éȇȁ Å È ‫ال‬ǔÈ È ǶÉ ǐÊ ǠÌ Èȇȁ È ƔƢÉ ǌÈ Èȇ ǺÌ ǷÈ ȅÊƾȀÌ Èȇ óÏÑ ÅȏƾÌ ǟÈ ȆÊǴÈƬÌƦÈȇ 24. Ол Өз кеңшілігімен қалағанын тура жолға салады, адасудан және пәледен сақтайды. Һәм Өз әділдігімен қалағанын адастырады, қорлыққа салып және түрлі сынаққа ұшыратады. Түсіндірмесі: Алла Тағала құлдарынан қалағанын тур жолға салады. Адасудан, сынақтан сақтайды. Сондай-ақ, қалаған құлын тура жолдан адастырады, төмендетіп, сынаққа ұшыратады. Тура жолға салу, адастыру Жаратқанға ғана тән іс. Мұның бәрін Өз кеңшілігімен, әділдігімен орындайды. Ол үшін ешкімнің алдында есеп бермейді. Өйткені бүкіл жаратылыс Оның иелігінде, Өз билігінде қалағанынша үкім етеді.

Èǫ Ê ȁÈ ÅƨǷō ÉƗ ǶÌ ǰÉ ǴÈ ǠÈ ƴÈ Èǳ Éَّ‫ه‬ƅơ ƔÈ Ƣǋ ƔÉ ƢǌÈ Èȇ ǺÌ ǷÈ ǲŎ ǔÊ Éȇ ǺÌ ǰÊ ÈǳȁÈ ÅƧƾÈ Ʒơ È ȂÌ ÈǳȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ ƂƔÉ ƢǌÈ Èȇ ǺÌ ǷÈ ȅÊƾȀÌ ÈȇȁÈ Алла Тағала былай дейді: «Егер Алла қаласа, барлығыңды бір үмбет етер еді. Бірақ Ол қалағанын адастырады, қалағанын тура жолға салады» (Нәхл, 93).

É Ǒ Èǫ ƪÈ ÌǻÈƘǧÈÈƗ ƢǠÅ ȈÊǸƳ È ȂÌ ÈǳȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Ê ǁÌ ȋơ ȆÊǧ ǺÌ ǷÈ ǺÈ ǷÈ ‫ آل‬ǮÈ ŎƥǁÈ ƔÈ Ƣǋ È ǶÌ ȀÉ ŎǴǯ ƂÈśÊǼǷÊ ƚÌ ǷÉ ơȂÉǻȂǰÉ Èȇ ȄōƬƷ È ǅƢ È ōǼǳơ ǽÉ ǂÊ ǰÌ Éƫ 26

Алла Тағала былай дейді: «Егер Алла қаласа, жер бетіндегілердің барлығы түгел иман келтірер еді. (Уа, Пайғамбар) Енді сен адамдарды мүмін болуға мәжбүрлемексің бе?» (Жүніс, 99).

Èǫ ȂÈ ǿÉ ȁÈ ƔÉ ƢǌÈ Èȇ ǺÌ ǷÈ ȅÊƾȀÌ Èȇ Èَّ‫ه‬ƅơ Ǻō ǰÊ ÈǳȁÈ ƪÈ ƦÌÈƦƷÌ ÈƗ ǺÌ ǷÈ ȅÊƾȀÌ Èƫ ȏ ǮÈ ōǻÊƛƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ ƂǺȇÊ È ƾÈƬȀÌ ǸÉ ÌǳƢÊƥ ǶÉ ǴÈ ǟÌ ÈƗ Алла Тағала былай дейді: «Шын мәнінде сен (уа, Пайғамбар) өзің жақсы көрген жанды тура жолға сала алмайсың. Бірақ Алла қалағанын тура жолға салады әрі Ол тура жолдағыларды жақсы біледі» (Қасас, 56).

É ÈǼȈÌÈƫ‫ آل‬ƢÈǼƠÌ ǋ Èǫ Ê ȂÌ ÈǳȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ ȆËÊǼǷÊ ǱÉ ȂÌ ǬÈ Ìǳơ Ǫō Ʒ Ç ǨÈǻ ǲō ǯ Ƣ È ǺÌ ǰÊ ÈǳȁÈ ƢǿÈ ơƾÈ ǿÉ ǆÌ ƂÈśÊǠǸÈ ƳÌ ÈƗ ǅƢ ō ǷÌ ȋ Ê ōǼǳơȁÈ ÊƨōǼƴÊ Ìǳơ ǺÊ È ǹȌ È Ƿ ǶÈ ōǼȀÈ Ƴ Алла Тағала былай дейді: «Егер қаласақ, Біз әрбір жанды тура жолға салар едік. Алайда «Мен жәһәннамды жындармен және адамдармен, сөзсіз, толтырамын!» деген сөзім орындалады» (Сәжде, 13).

ǾÊÊǳƾÌ ǟÈ ȁ Ê Ì ǧ ǺÈ ÌȈÈƥ ÊǾÊƬÈƠȈǌÊ ǷÈ ȆÊǧ ǹÈ ȂÉƦōǴǬÈ ÈƬÈȇ ǶÌ ȀÉ ŎǴǯÉ ȁ óÏÒ È ǾÊǴǔÈ È 25. Барлығы Оның кеңшілігі мен әділдігінің арасында Оның қалауында өмір сүреді. Түсіндірмесі: Күллі жаратылыс,

адамзат 27

пен

жын

Алланың

қалауымен тіршілік етеді. Олар жомарттығы мен кеңдігінің, әділдігі мен хикметінің арасында өмір кешеді.

É ǬǴÈ ƻ ȅÊ È ǶÌ ǰÉ ǼÌ ǸÊ ǧÈ ǶÌ ǰÈ Èǫ ƢǸÈ Êƥ Éَّ‫ه‬ƅơȁÈ ǺÆ ǷÊ ƚÌ ǷÉ ǶÌ ǰÉ ǼÌ ǷÊ ȁÈ ǂÊ È ǀōǳơ ȂÈ ǿÉ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Æ ǧƢǯ ƂÆŚǐÊ Èƥ ǹȂ È ǴÉ ǸÈ ǠÌ Èƫ Алла Тағала былай дейді: «Сендерді жаратқан Сол [Алла]. Іштеріңде кәпір де бар, іштеріңде мүмін де бар. Алла сендердің не істеп жатқандарыңды көреді» (Тағабун, 2).

Ç ǠÈ ÈƬǷÉ ȂÈ ǿÉ ȁÈ óÏÓ ƽÊ ơƾÈ ÌǻÈȋơȁÈ ÊƽơƾÈ ǓÌ Èȋơ ǺÊ ǟÈ ǱƢ 26. Ол қарсыластардан және ұқсастардан пәк. Түсіндірмесі: Алла Тағалаға қарсылас болатын, қарсы шыға алатын ешкім жоқ. Теңдес болатын да ештеңе жоқ. Ықылас сүресінде айтылғандай: «Оған тең келетін ешкім де жоқ!»

ǽÊ ǂÊ ǷÌ Èȋ ƤÊ É ǳ ƤÈ Ǭŏ ǠÈ ǷÉ ÈȏȁÈ ÊǾÊƟƢǔÈ ǬÈ Êǳ ƽō ơǁ È È ǳƢÈǣ ÈȏȁÈ ÊǾǸÊ ǰÌ ƸÊ È ȏ óÏÔ 27. Ешкім Оның шешімін қайтара алмайды, үкімін кешіктіре де, терістей алмайды және Оның әмірінен басым бола алмайды. Түсіндірмесі: Алла Тағаланың жаратылысына жазған тағдырын, 28

үкім-шешімдерін ешкім де өзгерте алмайды, зәредей ықпал ете алмайды. Оның пәрменіне үстемдік жасай алмайды.

É ǹō ÈƗ ƢōǼǬÈ ÌȇÈƗȁÈ ÊǾËÊǴǯ É ǮÊ È ǳǀÈ Êƥ ƢōǼǷÈ ƕ óÏÕ ǽÊ ƾÊ ÌǼǟÊ ǺÊ Ì Ƿ ė‫ال‬ǯ 28. Біз осы айтылғанның барлығына иман келтірдік һәм барлығының Одан екендігіне айқын иландық. Түсіндірмесі: Біз осы айтылғандардың барлығына кәміл иманмен сенеміз. Бүкіл істердің Алланың әмірімен ғана болатындығына анық наныммен иланамыз.

ȄǔÈ ÈƫǂÌ ǸÉ Ìǳơ ǾÉÉǳȂǇÉ ǁÈ ȁÈ ȄÈƦÈƬƴÌ ǸÉ Ìǳơ ǾÉ ŎȈÊƦÈǻȁÈ ȄǨÈ ǘÈ ǐÌ ǸÉ Ìǳơ ǽÉ ƾÉ ÌƦǟÈ ơƾÅ Ǹō ƸÈ ǷÉ ǹō ÊƛȁÈ óÏÖ 29. Ақиқатында, Мұхаммед (с.а.с.) – Оның таңдаулы құлы және қалаулы пайғамбары һәм разылық танытқан елшісі екендігіне иман келтірдік. Түсіндірмесі: Мұхаммед пайғамбар, оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын, Алла Тағаланың бүкіл адамзаттың ішінен таңдап алған сүйікті құлы әрі пайғамбары һәм елшісі екендігіне кәміл куәлік береміз.

ƣŏ ǁÈ ƤȈÊ É ƦƷÈ ȁÈ ÈśÊǴǇÈ ǂÌ ǸÉ Ìǳơ ƾÉ ŏȈǇÈ ȁÈ ÊƔƢÈȈÊǬÌƫÈȋơ ǵÉ ƢǷÈ ÊƛȁÈ ÊƔƢÈȈÊƦÌǻÈȋơ ǶÉ ÈƫƢƻÈ ǾÉ ōǻÈƗȁÈ ó ÐÍ śÊǸÈǳƢǠǳơ È 29

30. Ол (с.а.с.) – пайғамбарлардың ең соңғысы, тақуалардың имамы, елшілердің мырзасы, әлемдердің Раббысының сүйіктісі. Түсіндірмесі: Мұхаммед (с.а.с.) адамзат тарихында болған күллі пайғамбарлардың ең соңғысы, ең абзалы, мырзасы, әлемдердің Раббысы Жаратқан Иенің ең сүйікті құлы.

َّ‫ ه‬ǱȂ É ǳƢƳÊ È ǇÉ ǁÈ ǺÌ ǰÊ ÈǳȁÈ ǶÌ ǰÊ Èǫ Êƅơ È ǯÈ ƢǷÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ È ǁ ǺÊ Ì Ƿ ÇƾƷÈ ÈƗ ƢÈƥÈƗ ƾÆ Ǹō ƸÈ ǷÉ ǹƢ Ƃś È ËÊȈÊƦōǼǳơ ǶÈ ÈƫƢƻÈ ȁÈ Алла Тағала былай дейді: «Мұхаммед сендердің біреулеріңнің әкесі емес, алайда Алланың елшісі һәм пайғамбарлардың соңғысы» (Ахзаб, 40).

É ǇÉ ǁ Èǫ ȏȁÈ ÊƨǷÈ ƢÈȈÊǬÌǳơ ǵÈ ȂÌ Èȇ ǵÈ ƽÈ ƕ ÊƾÈǳȁÈ ƾÉ ŏȈǇ Ƣ È َّ‫لله‬ơ ǱȂ È ÈǻÈƗ~ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éَّ‫لله‬ơ ȄōǴǏ Ê È ǱƢÈ ǶÊ Ìǧ È ǂÈ ƼÈ Æ ǴǈÌ ǷÉ ǽÉ ơȁÈ ǁ n Алланың Елшісі (с.а.с.) былай дейді: «Мен Қиямет күні Адам ұрпақтарының төресімін, бұл мақтаныш үшін емес» (Мүслім риуаяты).

ȃȂÅ ǿÈ ȁÈ Ȇŋ ǤÈ Èǧ ǽÉ ƾÈ ǠÌ Èƥ ÊƧȂō ÉƦŎǼǳơ ȃȂÈ ǟÌ ƽÈ ǲŎ ǯÉ ȁÈ ó ÐÎ 31. Одан (с.а.с.) кейінгі әрбір пайғамбарлық жариялау – адасқандық һәм әуейі сандырақ.

Түсіндірмесі: Алла Тағаланың адамзатқа жіберген соңғы елшісі, пайғамбары – Мұхаммед (с.а.с.). Одан кейін пайғамбар болмайды. Сондықтан өзін-өзі пайғамбар деп жариялағандардың сөзі құр сандырақ, анық адасудан басқа ештеңе де емес. Ондайлар Жаратқанның алдында жазасын тартады. Жалпы, мұсылмандық таным бойынша пайғамбар атауын Алланың пайғамбарларынан (а.с.) басқа біреуге беру күпірлік болып табылады.

ƔÊƢÈȈǔǳơ É ǠÉ ÌƦǸÈ Ìǳơ ȂÈ ǿÉ ȁÈ ó ÐÏ ŏ ȁÈ ÊǁȂŎǼǳƢÊƥȁÈ ȃƾÈ ȀÉ ÌǳơȁÈ Ǫŏ ƸÈ ÌǳƢÊƥ ȃǁÈ ȂÈ Ìǳơ ƨÊ ōǧƢǯÈ ȁÈ Ǻŏ ƴÊ Ìǳơ ƨÊ ǷōƢǟÈ ȄÈǳÊƛ ƭȂ 32. Ол (с.а.с.) барша жындарға, бүкіл адамзатқа ақиқатпен және тура жолбасшылықпен, нұрмен және сәулемен жіберілген. Түсіндірмесі: Мұхаммед пайғамбардан (с.а.с.) бұрынғы пайғамбарлардың барлығы өздерінің қауымдарына, белгілі бір аймақтарға жіберілген. Ал оның (с.а.с.) елшілігі бүкіл адамзат пен жындарды қамтиды.

È ÈǼǴÌ ǇÈ ǁÌ ÈƗ ƢǷÈ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ È ƛ ǭƢ Èǫ ǂÈ ÈưǯÌ ÈƗ Ǻō ǰÊ ÈǳȁÈ ơǂȇÊ Ê ōǼǴÊǳ ÅƨōǧƢǯ ȏÊ Å ǀÈǻȁÈ ơŚÅ ǌÊ Èƥ ǅƢ ƂǹȂ È ǸÉ ǴÈ ǠÌ Èȇ ȏ ǅƢ Ê ōǼǳơ Алла Тағала былай дейді: «Біз сені (уа, Пайғамбар) бүкіл адамдарға қуандырушы әрі ескертуші етіп жібердік. Алайда адамдардың көпшілігі білмейді» (Сәбә, 28). 31

Құран Кәрімде жындардың Пайғамбардың (с.а.с.) дағуатын естіп иман келтіргендері туралы айтылады.

Èǫ Ê ÉƗ ǲÌ ǫÉ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ ƢÈǼǠÌ ǸÊ Ǉ Ƣ È ōǻÊƛ ơȂÉǳƢÈǬǧÈ ǺËÊ ƴÊ Ìǳơ ǺÊ Ì ǾÉ ōǻÈƗ Ȇō ÈǳÊƛ ȆÈ Ʒȁ È Ƿ ǂÈ Æ ǨÈǻ ǞÈ ǸÈ ÈƬǇơ ƂơƾÅ ƷÈ ÈƗ ƢÈǼËÊƥǂÊÈ ƥ ǭÈ ǂÊ ǌÌ Éǻ ǺÌ ÈǳȁÈ ÊǾÊƥ ƢōǼǷÈ ƖǧÈ ÊƾǋÌ ǂǳơ Ȅ Ŏ ÈǳÊƛ ȅÊƾȀÌ Èȇ ƢÅƦƴÈ ǟÈ ƢÅǻƕǂÌ ǫÉ Алла Тағала былай дейді: «Айт (уа, Пайғамбар): «Маған жындардың бір тобының (Құранды) тыңдағандығы туралы уахи етілді және олар (жындар) айтыпты: «Шындығында, біз ғажап Құранды естідік, тура жолға бастайтын. Сөйтіп, біз (жындар) оған (Құранға) иман келтірдік. Енді Раббымызға ешқашан да ешкімді де серік етіп қоспаймыз» (Сәбә, 28).

È ‫ال‬Êƥ ơƾÈ Èƥ ǾÉ ÌǼǷÊ Êƅơ ǵÉ ‫ال‬ È ǹÈ ƕǂÌ ǬÉ ǳơ ǹō ÊƛȁÈ óÐÐ È ǯ ƢÅȈƷÌ ȁÈ ÊǾÊǳȂǇÉ ǁ ȄÈ È ǴǟÈ ǾÉÈǳǄÈ ÌǻÈƗȁÈ ÅȏȂÈÌ ǫ ÇƨōȈÊǨÌȈǯ È È ǾÉ ōǻÈƗ ơȂÉǼǬÈ ÌȇÈƗȁÈ ƢǬė Ʒ È ǳƿÈ ȄÈǴǟÈ ǹÈ ȂÉǼǷÊ ƚǸÉ Ìǳơ ǾÉ Èǫƾō ǏÈ ȁÈ È ǯ ǆÈ ÌȈÈǳ ÊƨǬÈ ȈÊǬƸÈ ÌǳƢÊƥ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Êƅơ ǵÉ ‫ال‬ È ǮÊ È ƾÌ ǬÈ Èǧ ÊǂǌÈ ÈƦǳơ ǵÉ ‫ال‬ È ǾÉ ōǻÈƗ ǶÈ ǟÈ ǄÈ Èǧ ǾÉ ǠÊ È ǩȂÉ È ǯ È ǰÈ ǯ Ç ǴƼÌ ǸÊÈ ƥ ǾÉ Ƿō ƿÈ ƾÌ Èǫȁ È ǂÈ ǨÈ ǯ È ǸǇ È ǺÌ ǸÈ È ǧ ÊƨōȇǂÊ ÈƦÌǳơ ǵÊ ‫ال‬ È ǫ ƮÉ ÌȈƷ ÊǾȈÊǴǏÌ ÉƘǇ È ǂÊ ǌÈ ÈƦÌǳơ ǱÉ ȂÌ ǫÈ ōȏÊƛ ơǀÈ ǿÈ ǹÊÌ ƛƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ ǱƢÈ È ǂÈ ǬÈ ǈÊ È ǾÉ ÈƥƢǟÈ ȁ È Éƅơ È ƥ ǽÉ ƾÈ ǟÈ ȁÌ ÈƗȁ ǱÈ ȂÈÌ ǫ ǾÉ ÊƦǌÌ Éȇ Èȏȁ Ê Ê ǳƢƻ È ǱÉ ȂÈÌ ǫ ǾÉ ōǻÈƗ ƢōǼǬÈ ÌȇÈƗȁ Ƣ È ǂǌÈ ÈƦÌǳơ ǪÊ È ÈǼǸÊÌ ǴǟÈ ÏÒ-ÏÓ ǂÉ ŏƯƾō ǸÉ ÌǳÈơ ƂǂÈ È ǬǇÈ ǂÊ ǌÈ ÈƦÌǳơ 33. Ақиқатында, Құран – Алланың сөзі, Одан ешбір кейіпсіз сөз түрінде шыққан, елшісіне уахи арқылы түсірген. Мүміндер оны сол кейпінде ақиқатпен растады, оның шын мәнінде Алла Тағаланың сөзі екендігіне иланды. Ол жаратылғандардың сөздері сияқты жаратылыс 32

емес. Кімде-кім оны естіп, оны адамның сөзі десе, кәпір болады. Алла ондайларды терістеп, айыптаған, тозақпен қорқытып, былай деген: «Бұл тек адамның сөзі дегенді Мен тозаққа жағамын» (Мүддәссир 25, 26). Біз оның адамзаттың сөзіне ұқсамайтындығын, адамзатты Жаратқанның сөзі екендігін білдік һәм соған айқын иландық. Түсіндірмесі: Құран Кәрім жаратылыс емес, Алланың сөзі. Мақұлықтардың сөзіне ұқсамайтын иләһи кәләм. Кезінде Құранды жаратылыс деп сипаттайтын адасқан топтар болған.

È ƾÌ ǬÈ Èǧ ÊǂǌÈ ÈƦǳơ ȆÊǻƢǠÈ ǷÈ ǺÊ ǂÈ ÈƦÈƬǟÌ ơ ơÈǀǿÈ ǂÈ ǐÈ ÌƥÈƗ ǺÌ ǸÈ Ì Ƿ ȄÅǼǠÌ ǸÊÈ ƥ Èƅơ ǦÈ ǏÈ ȁÈ ǺÌ ǷÈ ȁÈ óÐÑ È ǧ ǂÈ ǨÈ ǯ É ǱÊ ȂÈÌ ǫ ǲÊ ÌưǷÊ ǺÌ ǟÈ ȁÈ È ǆÈ ÌȈÈǳ ÊǾÊƫƢǨÈ ǐÊ Ê ƥ ǾÉ ōǻÈƗ ǶÊÈ ǴǟÈ ȁÈ ǂÈ ƳÈ ǄÈ Ìǻơ ÊǁƢǨō ǰǳơ ǂÊ ǌÈ ÈƦÌǳƢǯ 34. Кімде-кім Алланы адамзаттың ұғым-сипаттарының бірімен сипаттаса, кәпір болады. Кімде-кім осыны ұқса, сабақ алады, кәпірлердің сөздеріндей сөздерден тартынады және Оның Өзіндік сипаттарымен адамзатқа ұқсамайтындығын білетін болады. Түсіндірмесі: Жаратушының сипаттары жаратылыстарының сипаттарындай емес, Оның мысалы ең биік. Кімде-кім Алла Тағалаға адами сипат беріп, сондай деп наным қылса, кәпір болады. Сондықтан да Алла Тағаланың болмысы, сипаттары туралы сөз қозғағанда аса абай болу қажет. 33

È ƨōȈÊǨÌȈǯ È È ȏȁ Ç Ê ǾÊƥ ǪÈ ǘÈ Èǻ ƢǸÈ ǯ Ç ƢÈǼŏƥǁ È ƣƢ É ÈƬǯ Ê È ƛ ǂÊ ÌȈǤÈ Êƥ ÊƨōǼƴÈ Ìǳơ ǲÊ ǿÌ Èȋ Ǫŋ Ʒ È ƨÉ ÈȇƙÌ ǂǳơ È ƨǗÈ ƢƷÊ È Ŏ ȁ ó ÐÒ Ê Èǻ ÇǀÊƠǷÈ ȂÌ Èȇ ǽÆ ȂƳÉ ȁÉ ƃ ƢǷÈ ȄÈǴǟÈ ǽÉ ÉŚǈÊ ǨÌ ÈƫȁÈ ÏÏ ÏÐ ƨǷƢȈǬǳơ ƂÆƧǂÊ È ǛƢÈǻ ƢȀÈ ŏƥǁÈ ȄÈǳÊƛ ÆƧǂÈ ǓƢ È ǳƿÈ ȆÊǧ ƔƢÈ Ƴ Ƣ Ê ƾƸÈ Ìǳơ ǺÊ ǱȂǇǁ È ǺÌ ǟÈ ƶȈ Ê ƸÊ ǐǳơ È ƮȇÊ È ǷÈ ŎǲǯÉ ȁÈ ǾÉ ǸÊÈ ǴǟÈ ȁÈ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǽÉ ƽÈ ơǁÈ ÈƗ È Ƿ ǮÊ È ǫ ƢǸÈ ǯ È ȂÈ ȀÉ Èǧ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê È ǳƿÈ ȆÊǧ ÉǲƻÉ ƾÌ Èǻ Èȏ ƽÈ ơǁÈ ÈƗ ƢǷÈ ȄÈǴǟÈ ǽÉ ƢÈǼǠÌ ǷÈ ȁÈ ǱƢÈ ǮÊ È ƅơ Ǆō ºǟÈ Êَّ‫ للِه‬ǶōÈ ǴǇ È ǸÊ ǿŏ ȂÈ ÈƬǷÉ ÈȏȁÈ ƢÈǼÊƟơǁƖÊ È Êǳȁŏ ÈƘÈƬǷÉ È ǺÌ ǷÈ ōȏÊƛ ÊǾÊǼȇÊƽ ȆÊǧ ǶÊÈ ǴǇ Ƣ È ǷÈ ǾÉ ōǻÊƜÈǧ ƢÈǼÊƟơȂÈ ǿÌ ÈƘÊƥ ś È ƥ ś ǾÊ ǸÊ ÊǳƢǟÈ ȄÈǳÊƛ ÊǾÌȈÈǴǟÈ ǾÈ ÈƦÈƬǋơ Ƣ Ì ǷÈ ǶÌÈ ǴǟÊ ƽō ǁÈ ȁÈ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê È ǾÊǳȂǇÉ ǂÊÈ ǳȁÈ ōǲºƳÈ ȁÈ 35. Алла Тағаланы жұмақтықтардың көруі хақ, бірақ ешбір қамтусыз әрі кейіпсіз. Раббымыздың Кітабында айтылғандай: «Сол күні [Қиямет күні] кей жүздер жарқылдайды, Раббысына қарайды» (Қиямет сүресі, 22, 23). Мұның тәпсір-ұғымы Алла Тағаланың қалауы мен біліміне сай болады. Осы тұрғыда Алла елшісінен (с.а.с.) жеткен барлық сахих хадистер де, оның айтқанындай, мағынасы оның қалауындай. Біз бұл мәселеге өз ойларымызбен топшылап, желіктерімізбен жорамалдап кіре алмаймыз. Қайсыбір жан қашан өзі күмәнді болған нәрсенің анық-қанығын құдіретті де ұлы Аллаға және Оның Елшісіне (с.а.с.) тапсырмайынша, білушісіне қайтармайынша дінін аман сақтап қала алмайды. Түсіндірмесі: Құран Кәрім мен хадистерде айтылғандай, жұмақтықтар Жаратқан Иені көреді. Бірақ ол көру дүниедегі көруден бөлек. Ол көрудің ақиқатын бір Алла ғана біледі .

Èǫ ƂÆƧƽÈ ƢÈȇǃÊ ȁÈ ȄÈǼǈÌ ƸÉ Ìǳơ ơȂÉǼǈÈ ƷÌ ÈƗ ǺȇÊ È ǀǴōÊǳƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ 34

Алла Тағала былай дейді: «Көркем іс істегендерге (ақыретте) көркемдік әрі оған үстеме [Раббыны көру] болады» (Жүніс, 10).

Èǫ ȅÊ Ŏ ǁƢƼÈ ÉƦÌǳơ ǽÉ ơȁÈ ǁ nƢ È ȆÊ È ǶÌ ǰÉ ōǻÊƛ~ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ َّ‫لله‬ơ ȄōǴǏ È ÅǻƢÈȈÊǟ ǶÌ ǰÉ ōƥǁ È ǹÈ ȁÌ ǂÈ ÈƬǇ Ŏ ƦōǼǳơ ǱƢÈ ǶÊ Æ ǴǈÌ ǷÉ ȁ Пайғамбар (с.а.с.): «Сендер (мүміндер) Раббыларыңды анық көретін боласыңдар», – деген. Бұхари мен Мүслім риуаят еткен.

È ǈÊ È ǇÌ Ê‫إل‬ơ ǵÉ ƾÈ Èǫ ƪÉ ÉƦÌưÈƫ ÈȏȁÈ ó ÐÓ ǺÌ ǸÈ Ì ȏơȁÈ ǶÊ ȈÊǴǈÌ ōƬǳơ ÊǂȀÌ ǛÈ ȄÈǴǟÈ ōȏÊƛ ǵÊ ‫ال‬ È ǧ ǵÊ ‫ال‬ Ì ƬǇÊ ǺÌ ǟÈ ǾÉ ǷÉ ơǂÈ ǷÈ ǾÉ ÈƦƴÈ ƷÈ ǾÉ ǸÉ ȀÌ Èǧ ǶÊ ȈÊǴǈÌ ōƬǳƢÊƥ ǞÌ ÈǼǬÌ Èȇ ǶÌ ÈǳȁÈ ǾÉ ǸÌÉ ǴǟÊ ǾÉ ÌǼǟÈ ǂÈ ǜÊ ƷÉ ƢǷÈ ǶÌÈ ǴǟÊ ǵÈ ơǁÈ ÊǂǨÌ ǰÉ Ìǳơ ǺÈ ÌȈÈƥ ƣÈ Ê ƸÊ ǏÈ ȁÈ ÊƨÈǧǂÊ ǠÌ ǸÈ Ìǳơ ȆÊǧƢǏÈ ȁÈ ÊƾȈƷÊ ȂÌ ōƬǳơ ǎÊǳƢƻÈ É ǀÌƥǀÈ ÈƬÈȈÈǧ ÊǹƢǸºȇ È Ê‫إل‬ơ ƶȈ ė ǋ Ƣ ƢǯƢ Ê ǀǰÌ ōƬǳơȁÈ ǪȇÊ Ê ƾǐÌ ōƬǳơȁÈ ÊǹƢǸºȇ È ȀÅ ÊƟƢÈƫ ƢǇÅ ȂÈ ǇÌ ȂÈ ǷÉ ÊǁƢǰÈ ÌǻÊ‫إل‬ơȁÈ ÊǁơǂÌÈ ǫÊ‫إل‬ơȁÈ ƤȇÊ È Ê‫إل‬ơȁÈ Ê Ƴ È ƢÅƥǀŏ ǰÈ ǷÉ ơƾÅ ƷƢ È ȏȁÈ ƢÅǫƾŏ ǐÈ ǷÉ ƢÅǼǷÊ ƚÌ ǷÉ Èȏ ƢǤÅ ƟơǃÈ 36. Ислам қадамы толық бойсұну мен көнудің арқасында ғана нық тұрады. Кімде-кім білуі тыйым салынғанды білуді көксесе, пайым-түсінігі бойсұнуды қанағат тұтпаса, онда сол көксеуі оны таза таухидтен, саф танымнан, дұрыс иманнан перделейтін болады. Сөйтіп, ол күпірлік пен иманның, растау мен өтіріксінудің, мойындау мен терістеудің арасында адасқан азғырынды, ауытқыған күмәнді кейіпте, не растаушы мүмін емес, не толық терістеуші кәпір емес кейіпте тәлтіректеп жүреді. 35

Түсіндірмесі: Мұсылманның мұсылмандығы, дінінің растығы Алланың әміріне толық мойынсұнып, түсірген Құраны мен жіберген Елшісіне (с.а.с.) айна-қатесіз иланып сенбейінше нық болмайды. «Ислам» деген сөздің өзі көну, берілу мағынасын білдіреді. Ал қайсыбір жан білімі, нақты мағынасы бізге беймәлім, ұқсас ұғымды аяттар, ғайып істер туралы иман келтіріп, бойсұнумен шектелмей, оларды терең білуге тырысып, сол тақырыптарға ентелей енсе, соларды пәтуасыз пікірталас пен дау-дамайдың көзі етіп алса, сол арқылы мұсылмандардың арасында жік салатын болса, ондай адам шынайы таухидтен, саф сенімнен алыстайды. Жаратқанның сынақ ретінде жасырғанын жақсылап үйреніп, жалпақ дүниеге жария етем деген пиғылы үшін басы бәлеге қалады. Ақырында дүдәмал күйдегі дәлдүрішке айналады. Дәл сондай жандар қазіргі қоғамымызда баршылық. Алла Тағала ондай жандарға Құран Кәрімінде «жүректерінде ауытқу дерті барлар» деген анықтама берген.

Èǫ ǵŎ ÉƗ Ǻō ǿÉ ƩƢ Æ ǸÈ ǰÈ ƸÌ ǷÉ ƩƢ Æ Èȇƕ ǾÉ ǼÌ ǷÊ ƣƢ È ÈƬǰÊ Ìǳơ ǮÈ ȈÌ ǴÈ ǟÈ ǱÈ ǄÈ ÌǻÈƗ ȅÊǀōǳơ ȂÈ ǿÉ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Ê ÈƬǰÊ Ìǳơ ǾÉ ǼÌ ǷÊ ǾÈ ÈƥƢǌÈ Èƫ ƢǷÈ ǹȂ È ǠÉ ÊƦōƬÈȈǧÈ ǢÆ ÌȇǃÈ ǶÊ Æ ȀÈ ÊƥƢǌÈ ÈƬǷÉ ǂÉ ƻÈ ÉƗȁÈ ƣƢ È ǀōǳơ ƢǷō ÈƘǧÈ ƩƢ Ì ȀÊƥȂǴÉ ǫÉ ȆÊǧ ǺȇÊ Éَّ‫ه‬ Ê ǂǳơ ǶÊ ǴÌ ǠÊ Ìǳơ ȆÊǧ ǹȂ È ƼÉ Ǉơ ō ȁÈ ƅơ ȏÊƛ ǾÉ ǴÈ ȇÊȁƘÌÈƫ ǶÉ ǴÈ ǠÌ Èȇ ƢǷÈ ȁÈ ÊǾǴÊ ȇÊȁƘÌÈƫ ƔÈ ƢǤÈ ÊƬÌƥơȁÈ ÊƨÈǼƬÌ ǨÊ Ìǳơ ƔÈ ƢǤÈ ÊƬÌƥơ É ǾÊƥ ƢōǼǷÈ ƕ ǹȂ Ê ÈƦÌǳȋơ ȂÉǳȁÉƗ ȏÊƛ ǂÉ ǯō ǀō Èȇ ƢǷÈ ȁÈ ƢÈǼËÊƥǁÈ ÊƾǼÌ ǟÊ ǺÊ ƂƣƢ È ÉǳȂÉǬÈȇ Ì Ƿ ǲŋ ǯ Ê Алла Тағала былай дейді: «Саған (уа, Пайғамбар) Кітапты [Құранды] түсірген Ол [Алла]. Оның ішінде кесімді аяттар бар, олар – Кітаптың анасы [негізгі бөлігі] және енді бірі ұқсас ұғымды (аяттар). 36

Жүректерінде ауытқу бар біреулер (мұсылмандардың арасында) бүлік тудыруды көздеп және мағынасын түсіндірмек боп ондағы [аятардың арасындағы] ұқсас ұғымдыларына ілеседі. Ал оның [ұқсас ұғымды аяттың] түсінігін Алладан басқа ешкім де білмейді. Һәм білімде берік болғандар [білімі терең ғұламалар]: «Біз оған [бүкіл аятқа] иман келтірдік. Бәрі де Раббымыздан (түскен)», – дейді. Алайда (бұдан) ақыл иелері ғана үгіт алады!» (Жүніс, 10).

È ǈǳơ Ê ǶÇ ǿÌ ȂÊÈ ƥ ǶÌ ȀÉ ÌǼǷÊ ƢǿÈ ǂÈ ÈƦÈƬǟÌ ơ ǺÌ ǸÊÈ ǳ ǵÊ ‫ال‬ È Ê‫إل‬ơ ƶŎ ǐÊ Èȇ ÈȏȁÈ ó ÐÔ ō ǁơƽÈ ǲÊ ǿÌ Èȋ ÊƨÈȇƙÌ ǂǳƢÊ É ƥ ǹÉ ƢǸºȇ É ǲȇÊ È ƿÊƛ ǶÇ ȀÌ ǨÈ Êƥ ƢȀÈ Èǳȁō ÈƘÈƫ ȁÌ ÈƗ É ȁƘÌÈƫȁÈ ÊƨÈȇƙÌ ǂǳơ É ȁƘÌÈƫ ǹÈ Ƣǯ Ì É ǔÈ Éȇ ȄÅǼǠÌ ǷÈ ǲŏ ǯ ÊƨōȈƥȂÉƥǂǳơ Ȅ Ŏ ÈǳÊƛ ǥƢ Ŏ ǲȇÊ Ê ȁƘÌōƬǳơ ǭÊ ǂÌ ÈƬÊƥ ÈśÊǸÊǴǈÌ ǸÉ Ìǳơ ǺȇÊ É ƽ ÊǾÌȈÈǴǟÈ ȁÈ ǶÊ ȈÊǴǈÌ ōƬǳơ ǵÊ ȁǄÉ ÉǳȁÈ ǲȇÊ 37. Жұмақтықтардың Алла Тағаланы көруін елестеу деп есептейтін не өз пайымымен пайымдаған жанның иманы дұрыс болмайды. Өйткені Алланы көрудің түсіндірмесі және Раббылыққа қатысты мағына-сипаттардың барлығының түсіндірмесі сол түсіндірмеден бас тартып, бойсұну болып табылады һәм мұсылмандардың діні соған негізделген. Түсіндірмесі: Жәннатта Құдай Тағаланы көру мәселесін осы дүниелік пайыммен елестету немесе басқа да мағынада түсінуге болмайды. Ондай сенім жарға жығады. Жалғыз шешім мұндай мәселелерді аяттарда келген күйінде қабылдап, ешбір түсіндірмесіз бойсұнып, иман келтіру болып табылады. 37

ǾÈ ȇÊǄÌǼōƬǳơ ƤÌ ǐÊ Éȇ ǶÌ ÈǳȁÈ Ǳō ǃÈ ǾÈ ȈÊƦǌÌ ōƬǳơȁÈ ȆÈ ǨÌ ōǼǳơ ǩō ȂÈ ÈƬÈȇ ǶÌ Èǳ ǺÌ ǷÈ ȁÈ ó ÐÕ 38. Кімде-кім (Раббыны көруді) теріске шығару және (жаратылыстық сипаттарға) ұқсатудан сақтанбаса, онда хақ жолынан сүрінеді де, (Алланы лайықты түрде) пәктеуге жете алмайды. Түсіндірмесі: Алла Тағаланы жұмақтықтардың көретіндігін жоққа шығарған немесе дүнияуи көруге ұқсатқан жанның сенімі дұрыс емес. Егер де Жаратқанның жаратылыстық сипаттардан мүлде ада екендігін біле алмаса ақиқаттан аулақтайды.

Æ ǏÉ ȂÌ ǷÈ È‫ال‬ǟÈ ȁÈ ǲō ƳÈ ƢÈǼōƥǁÈ ǹō ÊƜÈǧ ó ÐÖ Ê ǠÉ ÉǼÊƥ ƩȂ Ê ǨÈ ǐÊ Ê ƥ ǥȂ ƩȂ Æ ǠÉ ÌǼǷÈ ÊƨōȈÊǻơƾÈ ƷÌ ȂÈ Ìǳơ ƩƢ ƨÊ ōȇǂÊ ÈƦÌǳơ ǺÊ È Ƿ ƾÆ ƷÈ ÈƗ ǽÉ ƢÈǼǠÌ ǷÈ ȆÊǧ ǆÈ ÌȈÈǳ ÊƨōȈÊǻơƽÈ ǂÌ ǨÈ Ìǳơ 39. Шындығында, ұлы да асқақ Раббымыз Жалғыздық сипаттарымен сипатталған, Даралық қасиеттерімен дараланған. Оның сипатына жаратылғандардың ешбірі де ие емес. Түсіндірмесі: Жаратқан Иемізге жалғыздық сипат тән. Бірақ бұл біздің дүниелік ұғымдағыдай кемістікті білдірмейді. Сипаттары Өзіне ғана тән болғандықтан даралық қасиетте. Сондықтан да иләһи сипаттардың жаратылыста болуы мүмкін емес.

Ê ȁÈ ƽÈ ÈȋơȁÈ ÊƔƢǔÈ ǟÌ ÈȋơȁÈ ÊǹƢǯÈ ǁÌ ÈȋơȁÈ ƩƢ Ê ÈȇƢǤÈ ÌǳơȁÈ ÊƽȁƾÉ ƸÉ Ìǳơ ǺÊ ǟÈ ȄÈǳƢǠÈ ÈƫȁÈ ó ÑÍ Èȏ Ʃơ È ƪÉ ǈǳơ Ê ǟÈ ƾÈ ÈƬÌƦǸÉ Ìǳơ ǂÊƟƢǈÈ ǯ ƩƢ É ȀÈ ƴÊ Ìǳơ ÊǾȇÊȂƸÌ Èƫ ŏ ƩƢ 40. Алла шекаралардан, шектерден, тіректерден, мүшелерден, құралдардан асқақ, Оны жаратылған нәрселер сияқты алты жақ қамтымайды. Түсіндірмесі: Алла Тағала уақыт, кеңістік, өлшемдерге мұқтаж емес. Өйткені ол материя емес. Ол ұғымдарды, құбылыстар мен заттарды, заңдылықтарды жаратқан. Ал Өзі ол жаратылыстарға, заңдылықтарға бағынбайды. Алла Тағала ондай жаратылыстық қасиеттерден пәк. Дүниедегі нәрселердің барлығы белгілі бір кеңістікте мекен, орын алып орналасқан. Олардың асты мен үсті, алды мен арты, оңы мен солы бар. Жаны барлардың жүретін тіректері, яғни аяқтары, сезетін мүшелері, ұстайтын қолдары болады. Бұл жаратылғандардың сипаты. Ал Алла Тағала ондай сипаттардан ада. Жаратқанға жаратылыстың қасиетін таңған адам күпірлік келтіреді. Осы тұрғыдан алғанда ескідегі қазақтың белгілі ойшылдары мен даналарының, ақындарының танымтүсінігінің дұрыс болғанын аңғарамыз. Мысалы, Мәшһүр Жүсіп иләһи сипаттар туралы былай деген: Ол – Алла жисм, жауһар, ғариз емес, Боларға басқа басқа бөлектенбес. Алланы еш нәрсеге ұқсатуға, Еш нәрсе Оған ұқсап жөні келмес. 39

Бар Құдай көкте де емес, жерде де емес, Мекенін бір Алланың ешкім білмес. Сипаты сегіз болған, бірі – кәләм, Сөйлейді құдіретімен Алла Тағалам Сөйлеуі біздей тілмен, жақпен емес, Тіл, жаққа мұқтаж емес секілді адам Алды-арты, асты-үсті, оң-солы жоқ, Ауыз, мұрын, аяқ, бас, көз, қолы жоқ. Еш нәрсе ұқсамайды Ол, еш нәрсеге, Кітаптың айтқанынан ойлама көп. Бұл жерде Мәшһүр Жүсіп «Мекенін бір Алланың ешкім білмес» деп Жаратқанның кеңістіктен орын алмайтындығын, мекені болмайтындығын меңзеп тұр. Исра мен Миғраж мұғжизасы жайлы

ÊǾǐÊ ƼÌ ǌÊ È ƥ ƱÊ È ǂǇÌ ÉƗ ƾÌ ÈǫȁÈ ǪÆ Ʒ È œ È Ʊơ Ì ǸÌǳơȁÈ ó ÑÎ È ǂǟÉ ȁÈ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ É ǂÈ ǠÊ ŏ ōǼǳƢÊƥ ȅÊ ƔƢÈ ǋ Ƣ È ǸÊÈ ƥ Éƅơ ǾÉ ǷÈ ǂÈ ǯÌ ÈƗȁÈ È‫ال‬Ǡǳơ È ƮÉ ÌȈƷ Ȅ È ÈǳÊƛ Ƕō ÉƯ ÊƔƢǸÈ ǈǳơ Ȅ É ǺÊ È Ƿ Éƅơ ƔƢÈ ǋ ō ÈǳÊƛ ÊƨǜÈ ǬÈ ÈȈÌǳơ ȆÊǧ È ǷÈ ƃ ȄƷÈ ȁÌ ÈƗ ƢǷÈ ÊǾÌȈÈǳÊƛ ȄƷÈ ȁÌ ÈƗȁÈ Éƅơ ȄōǴǐÈ È ǧ ÎÎ ǶÉ ƴÌ ōǼǳơ ƂȃÈƗǁÈ ƢǷÈ ƽÉ ơƚÈ ǨÉ Ìǳơ ƣÈ ǀÈ ǯ Ƣ Ê ǧ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ ȄÈǳȁÌ ÉȋơȁÈ ÊƧǂÈ ƻȉơ ȆÊ 41. Миғраж оқиғасы – хақ. Ақиқатында, Пайғамбар (с.а.с.) түнгі сапарға шығарылды да, тұлғасымен бірге ояу кейіпте аспанға көтерілген. Сосын Алла қалаған биіктікке дейін барған. Алла оны Өзінің қалауынша ардақтады һәм қалауынша уахи етті: «Жүрек көргені туралы (иесіне) өтірік айтпады» (Нәжім, 11). Оған (с.а.с.) дүниеде және ақыретте Алланың сәлемі мен салауаты болғай! 40

Түсіндірмесі: Исра және Миғраж оқиғасы Пайғамбарымыздың (с.а.с.) үлкен мұғжизасы. Алланың құдіретімен түн ортасында Меккеден Құдыс қаласына апарылды. Сосын жеті қат аспанға көтерілді. Сонда оған (с.а.с.) уахи етілді және көптеген керметтерге куә болды. Біз осы мұғжизаға кәміл сенеміз.

Èǫ ǵÊ ơǂÈ ƸÈ Ìǳơ ÊƾƴÊ ǈÌ ǸÈ Ìǳơ ǺÊ È ƸÈ ƦÌ Ǉƃ É ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ È Ƿ ȐȈÌÈǳ ÊǽƾÊ ƦÌ ǠÈ Êƥ ȃǂÈ ǇÌ ÈƗ ȅÊǀōǳơ ǹƢ ǞÉ ȈÊǸǈǳơ È ÈǼǯÌ ǁÈ ƢÈƥ ȅÊǀōǳơ ȄǐÈ ǫÌ ȋơ ÊƾƴÊ ǈÌ ǸÈ Ìǳơ ȄÈǳÊƛ Ì Ƿ ǾÉ ÈȇǂÊ ÉǼÊǳ ǾÉ ÈǳȂÌ Ʒ Ƣ ō ȂÈ ǿÉ ǾōǻÊƛ ƢÈǼÊƫƢÈȇƕ ǺÊ ƂŚ É ǐÊ ÈƦÌǳơ Алла Тағала былай дейді: «Өзінің құлын [Мұхаммед пайғамбарды (с.а.с.)] аяттарымыздан көрсету үшін әл-Харам мешітінен Біз айналасына құт-береке дарытқан әл-Ақса мешітіне бір түнде апарған Алла мінсіз. Ақиқатында, Ол – Естуші һәм Көруші!» (Исра, 1).

Ǫŋ Ʒ ó Ê É ȂÌ ƸÈ ÌǳơȁÈ ó ÑÏ È ǾÊƬǷō Éȋ ƢÅƯƢÈȈÊǣ ó ÊǾÊƥ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǾÉ ǷÈ ǂÈ ǯÌ ÈƗ ȅÊǀōǳơ Ǒ 42. Алла Тағаланың оған (с.а.с.) үмбетін құтқару ретінде тарту еткен «Әуізі» хақ. Түсіндірмесі: Пайғамбарға (с.а.с.) тарту етілген Әуіз – үлкен су айдыны. Қиямет күні махшарда оның керемет суынан мұсылмандар ішеді. Оның бастауы жәннаттағы Кәусар дариясынан. 41

È ơ ȄǴÈ ǟÈ ǶÌ ǰÉ ǗÈ ǂÈ ǧÈ ȆŏǻÊƛ~ ǶōÈ ǴǇÈ ȁ Ê Èǫ Ȇō ǴÈ ǟÈ ǂō ǷÈ ǺÌ ǷÈ Ǒ Ê ȂÌ ū È ȆÊ È ǾÌȈÈǴǟÈ َّ‫لله‬ơ ȄōǴǏ Ŏ ƦōǼǳơ ǱƢÈ ȅÊ È ǺÌ ǷÈ ȁÈ ƣÈ ǂÊ ǋ Ŏ ǁƢƼÈ ÉƦÌǳơ ǽÉ ơȁÈ ǁ nơ È ƾÅ ÈƥÈƗ ƘÌ ǸÈ ǜÌ Èȇ ǶÌ Èǳ ƣÈ ǂÊ ǋ Пайғамбар (с.а.с.) былай дейді: «Шындығында, мен (Қиямет күні) Әуізде сендерден (үмбетімнен) бұрын боламын. Кім менің қасымнан өтсе, одан ішеді. Ал кім одан ішсе, ешқашан да шөлдемейді». (Бұхари риуаят еткен).

È ǪÆ Ʒ ǁÊ ƢÈƦƻÌ Èȋơ ȆÊǧ ȅȁ ō ȁÈ ó ÑÐ È ǁ Ƣ È ǶÌ ȀÉ Èǳ ƢǿÈ ǂÈ ƻÈ ƽō ơ ȆÊƬōǳơ ƨÉ ǟÈ ƢǨÈ ǌǳơ É ǸÈ ǯ 43. Хабарларда риуаят етілгендей оның (с.а.с.) үмбетіне сақтаған шапағаты хақ. Түсіндірмесі: Пайғамбар (с.а.с.) Қиямет күні үмбетінің ішіндегі ауыр күнә жасағандарға шапағатшы болып, олардың азаптан құтылуына себепкер болады. Өйткені Алла Тағала оған шапағатшылық хағын берген.

É ǇÉ ǁ Èǫ ǺÌ ǷÈ ǱÉ ȁō ÈƗȁÈ ÊƨǷÈ ƢÈȈÊǬÌǳơ ǵÈ ȂÌ Èȇ ǵÈ ƽÈ ƕ ÊƾÈǳȁÈ ƾÉ ŏȈǇ Ƣ È ƅơ ǱȂ È ÈǻÈƗ~ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê È ǱƢÈ ǶÊ È ǱÉ ȁō ÈƗȁÈ ÊǂÌƦǬÈ Ìǳơ ǾÉ ÌǼǟÈ ǪŎ ǌÈ ÌǼÉȇ È ǞÇ Ǩō ǌÈ ǷÉ ǱÉ ȁō ÈƗȁÈ ǞÇ ÊǧƢǋ Æ ǴǈÌ ǷÉ ǽÉ ơȁÈ ǁ n Алланың елшісі (с.а.с.) былай дейді: «Мен Қиямет күні Адам ұрпақтарының төресімін, бірінші тірілетін де менмін, бірінші шапағатшы әрі шапағаты қабыл болушы да менмін». Мүслім риуаят еткен.

É ǇÉ ǁ È ǱƢÈ Èǫ ȅÊ È ǶōÈ ǴǇÈ ȁ Ê Ŏ ǀǷÊǂÌ ŏƬǳơ ǽÉơȁÈ ǁ nȆÊ È ƅơ ǱȂ È ǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê Ì Ƿ ÊǂÊƟƢÈƦǰÈ Ìǳơ ǲÊ ǿÌ È ِ‫ لأ‬ȆÊƬǟÈ ƢǨÈ ǋ~ È ƬǷōÉƗ ǺÊ 42

Алланың елшісі (с.а.с.) былай деген: «Үмбетімдегі ауыр күнәлілерге шапағатым болады». Термези риуаят еткен.

È ǫ ǾÉ ōǻÈƗ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ ƢȀÈ ȈÊǧ ǾÉÈǳ ǆÈ ÌȈÈǴÈǧ ȆÊƬǟÈ ƢǨÈ ǋ È ǂÈ ǰÈ ÌǻÈƗ ǺÌ ǷÈ ~ ǱƢÈ È ǁÉ ȁÈ È ǾÉ ÌǼǟÈ ȅȁ È ǽÉ ơȁÈ ǁ n ȆÊ Æ ǐÊ Èǻ È ƤȈ Ŏ ǻơǂÈ ÈƦǘǳơ Тағы бір риуаятта Пайғамбар (с.а.с.): «Кімде-кім менің шапағатымды теріске шығарса, оған одан үлес тимейді», – деген. Табарани риуаяты.

Ǫŋ Ʒ Ê É ǸÌǳơȁ ó ÑÑ È ǾÊƬōȇǁÉ È ǵÈ ƽÈ ƕ ǺÊ È Ì Ƿ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǽÉ ǀÈ ƻÈ ÈƗ ȅÊǀōǳơ ǩƢƋưȈÊ ŏ ƿȁ 44. Алла Тағаланың Адам (а.с.) мен оның ұрпақтарынан алған әл-Мисақ уағдасы хақ. Түсіндірмесі: Алла Тағала Адам атаны жаратқанда оның белінен тарайтын күллі адамзат ұрпағын шығарып, барлығынан серт алған. Бұл серт «әл-Мисақ» деп аталады. Қазақтағы «әлімсақтан мұсылманбыз» деген сөздің мәні осы.

Èǫ ǶÌ ǿÉ ƾÈ ȀÈ ǋÌ ÈƗȁÈ ǶÌ ȀÉ ÈƬōȇǁËÊ ƿÉ ǶÊ Ì Ƿ ǵÈ ƽÈ ƕ ȆÊǼÈƥ ǺÊ Ì Ƿ ǮÈ ŎƥǁÈ ǀÈ ƻÈ ÈƗ ÌƿÊƛȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Ì ǿǁÊ ȂȀÉ ǛÉ ǺÊ É ōǻÊƛ ÊƨǷÈ ƢÈȈÊǬÌǳơ ǵÈ ȂÌ Èȇ ơȂÉǳȂÉǬÈƫ ǹÌ ÈƗ ƢÈǻƾÊ Ê ǨÌǻÈƗ ȄǴÈ ǟÈ ƢōǼǯ Ƣ È ǴÈÈƥ ơȂÉǳƢǫÈ ǶÌ ǰÉ ËÊƥǂÊÈ ƥ ƪÉ ǈÌ ÈǳÈƗ ǶÊ Ì Ȁǋ Ȅ Ì ȀǈÉ Ƃś È ǴÊ ǧÊ ƢÈǣ ơǀÈ ǿÈ ǺÌ ǟÈ 43

Алла Тағала былай дейді: «Және Раббың Адам ұрпақтарының белдерінен ұрпақтарын алып, өздеріне қарсы: «Мен сендердің Раббыларың емеспін бе?» – деп (сұрап) куә қылғанда, олар: «Әлбетте, біз куәлік береміз», – деді [әл-Мисақ сертін берді]. Қиямет күні «Шындығында, біз бұл туралы ғапыл қалыппыз» деп айтпауларың үшін (сол әл-Мисақ серті алынды)» (Ағраф, 172).

ǲÉ ƻÉ ƾÌ Èȇ ǺÌ ǷÈ ƽÈ ƾÈ ǟÈ ȁÈ ƨÈ ÈǼƴō Ìǳơ ǲÉ ƻÉ ƾÌ Èȇ ǺÌ ǷÈ ƽÈ ƾÈ ǟÈ ǱÌ ǄÈ Èȇ ǶÌ ÈǳƢǸȈÊ È ǧ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǶÊÈ ǴǟÈ ƾÌ ÈǫȁÈ ó ÑÒ È ǳǀÈ ǯÈ ȁÈ ǾÉ ÌǼǷÊ ǎ È ǳƿÈ ȆÊǧ ƽÉ ơƽÈ ǄÌ Èȇ È‫ال‬Èǧ ÅƧƾÈ Ʒơ Ê ȁÈ ƨÅ ÈǴǸÌ Ƴ ǶÌ ȀÉ ÉǳƢǠÌÈ ǧÈƗ ǮÊ É ǬÉ ÌǼÈȇ ÈȏȁÈ ÊƽƾÈ Ǡǳơ É ǁƢÈ ōǼǳơ È ǮÊ ǽÉ ȂÉǴǠÈ ǨÌ Èȇ ǹÌ ÈƗ ǶÌ ȀÉ ÌǼǷÊ ǶÊÈ ǴǟÈ ƢǸȈÊ Èǧ 45. Алла Тағала жұмаққа кіретіндердің санын, тозаққа кіретіндердің санын ежелден толықтай білген. Енді ол сан көбеймейді әрі азаймайды. Сондай-ақ, Ол олардың істейтін істерін де солай білген. Түсіндірмесі: Жаратқан Иеден жасырын қалған нәрсе жоқ. Ол жаратылыстың кешегісі мен бүгінін һәм болашағын жақсы біледі. Барлығы Оның қалауымен, өлшеп берген тағдырымен жүреді. Кімнің жұмаққа, кімнің тозаққа кіретінін біледі.

É ǸÈ ǟÌ ÈȋơȁÈ ǾÉÈǳ ǪÊ ÊƔƢǔÈ ǬÈ Êƥ ƾÈ ǠÊ Ǉ È Ǵƻ Ƣ É ǸÊÈ ǳ ǂÆ ǈō ÈȈǷÉ ŋǲǯÉ ȁÈ ó ÑÓ È ǺÌ ǷÈ ƾÉ ȈÊǠǈǳơ ō ȁÈ ǶÊ ȈÊƫơȂÈ ƼÈ ÌǳƢÊƥ ǱƢ Êƅơ ÊƔƢǔÈ ǬÈ Êƥ ȆÊ È ǺÌ ǷÈ ȆÊ ō ȁ Ê È ƅơ È Ǭǋ Ŏ Ǭǌǳơ 44

46. Әрбір жан жаратылған нәрсесі үшін оңтайластырылған. Істер соңғы қорытындыларына қарай қабыл алынады. Бақытты Алланың тағдыр-талайымен бақытты, бақытсыз Алланың тағдырымен бақытсыз. Түсіндірмесі: Әрбір пенденің жолы жаратылған жағына қарай оңтайластырылады. Егер жұмақтық болса, жұмақтық істерге қарай, тамұқтық болса, тозақы істерге қарай бейімделеді. Бірақ істер соңғы қорытындысына қарай бағаланады. Бір кісі өмір-бақи мұсылман болып, ізгі істермен айналысып, ал өлуге жақындағанда күпірлік келтіріп өтуі мүмкін. Керісінше, бір пенде өз ғұмырында бір жақсылық істемесе де, өмірінің аяғында иман келтіріп, мүмін болып өтуі кәдік. Пенденің бақытты, бақытсыз болуы Алланың тағдырында жазылған.

Æ ǴǷÈ ǮÊ È ǳƿÈ ȄÈǴǟÈ ǞÌ ÊǴǘō Èȇ ǶÌ Èǳ ÊǾǬÊ ǴÌ ƻ ȆÊ Ê ǁƾÈ ǬÈ Ìǳơ ǲÉ ǏÌ ÈƗȁÈ ó ÑÔ ƣÆ ǂō ǬÈ ǷÉ ǮÈ È ǧ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Êƅơ ǂŎ Ǉ Ê È ǳƿÈ ȆÊǧ ǂÉ ǜÈ ōǼǳơȁÈ ǪÉ ǸŎ ǠÈ ōƬǳơȁÈ ǲÆ ǇÈ ǂÌ ǷÉ ȆÊ ÊǹƢǷÈ ǂÌ ƸÊ Ìǳơ ǶōÉ ǴǇÉ ȁÈ ÊǹÈȏǀÌ ƼÉ Ìǳơ ƨÉ ǠȇÊ È ǁƿÈ ǮÊ ŋ ƦÈǻ ÈȏȁÈ Ì ǧȁÈ ơǂÅ ǜÈ Èǻ ǮÊ É ǁÈ Ŏ ƨÉ ƳÈ ǁÈ ƽÈ ȁÈ È ǳƿÈ ǺÊ ƅơ ǹō ÊƜÈǧ ƨÅ ǇÈ ȂÈ ǇÌ ȁÈ ȁÈ ơǂÅ ǰÊ Ì Ƿ ÊǁǀÈ ƸÈ Ìǳơ ǲō ǯ È ǀƸÈ ÌǳƢÈǧ ÊǹƢÈȈǤÌ ǘǳơ È ǫ ƢǸÈ ǯ Ê È ǾǷÊ ơǂÈ ǷÈ ǺÌ ǟÈ ǶÌ ǿÉ ƢȀÈ ÈǻȁÈ ÊǾǷÊ ƢÈǻÈƗ ǺÌ ǟÈ ÊǁƾÈ ǬÈ Ìǳơ ǶÌÈ ǴǟÊ ȃȂÈ ǗÈ È Ê ǧ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ ǱƢÈ Èȏƃ ÊǾÊƥƢÈƬǯ ȆÊ ƽō ǁ È ÉǳÈƘǈÌ Éȇ ǶÌ ǿÉ ȁÈ ǲÉ ǠÈ ǨÌ Èȇ ƢǸō ǟÈ ǱÉ ÈƘǈÌ Éȇ È ǺÌ ǸÈ È ƾÌ ǬÈ Èǧ ǲÈ ǠÈÈ ǧ ǶÊÈ ǳ ǱÈ ÈƘǇ È ǧ ÏÐ ƔƢȈƦǻȋơ ƂǹȂ È ƣƢ Ê ÈƬǰÊ Ìǳơ ǶÈ ǰÌ Ʒ Ê ÈƬǰÊ Ìǳơ ǶÈ ǰÌ ƷÉ ǺȇÊ É ƽō ǁ È ǂÊǧƢǰÈ Ìǳơ ǺÊ È Ƿ ǹÈ Ƣǯ È ǺÌ ǷÈ ȁÈ ƣƢ 47. Негізі тағдыр Алла Тағаланың жаратылыстарындағы сыры. Оны Құдайға жақындатылған періште де, жіберілген елші де біле алмайды. Оған терең үңілу, зерттеу 45

сәтсіздіктің жолы, мақұрым қалудың баспалдағы, қарсы шығудың қадамы. Сондықтан бұл мәселе жайлы зерттеуден, ойланудан, азғыруға ұшыраудан аса абай болу қажет. Өйткені Алла тағдыр білімін жаратылыстарынан жасырды, оны білуге құштар болуға тыйым салды. Мысалы, Алла Тағала Кітабында былай дейді: «Ол (Алла Тағала) не істегені жайлы сұралмайды, керісінше, олар (жаратылысы) сұралады» (Әнбия, 23). Сондықтан кім «Мұны Ол (Алла) не үшін істеді?» деп сұрайтын болса, ол Кітаптың (Құранның) үкімін терістегенмен тең болады. Ал кімде-кім Кітаптың үкімін терістесе, кәпірлерден болып қалады. Түсіндірмесі: Тағдырға мойынсұнып, иман келтіру, Алладан тағдырының қайырлы болуын сұрау әрбір мұсыл-манның ғұмырлық міндеттерінің бірі. Алда не күтіп тұрғанын бақсы-балгерлерге, сәуегейлерге барып білуге тырысу, соған құштар болу – күпірлік. Алланың тағдыры жазылып қойған. Тек соның жақсылығын тілеуіміз керек.

ȆÊ É ǀȀÈ Èǧ ó ÑÕ Ì Ƿ ǾÉÉƦÌǴÈǫ ǁÆ Ȃō ÈǼǷÉ ȂÈ ǿÉ ǺÌ ǷÈ ÊǾÌȈÈǳÊƛ ƱƢ É ÈƬƸÌ Èȇ ƢǷÈ ƨÉ ÈǴǸÌ Ƴ ơÈ È ǿȁÈ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Êƅơ ÊƔƢÈȈÊǳȁÌ ÈƗ ǺÊ Ê ǂǳơ ǶÌÆ ǴǟÊ ȁÈ ƽÆ ȂƳÉ ȂÌ ǷÈ ǪÌ Ê ǴƼÈ Ìǳơ ȆÊǧ ǶÌÆ ǴǟÊ ÊǹƢǸÌÈ ǴǟÊ ǶÌÈ ǴǠÊ Ìǳơ ǹō Èȋ ǶÊ ǴÌ ǠÊ Ìǳơ ȆÊǧ ś È ƼÊ Ǉơ ō ƨÉ ƳÈ ǁÈ ƽÈ É ƽȂǬÉ ǨÌ ǸÈ Ìǳơ ǶÊ ǴÌ ǠÊ Ìǳơ ƔƢÉ ǟÈ ƽŏÊơȁÈ ǂÆ ǨÌ ǯ Ê É ƽȂƳÉ ȂÌ ǸÈ Ìǳơ ǶÊ ǴÌ ǠÊ ǳơ ǁƢÉ ǰÈ ÌǻÊƜÈǧ ƽÆ ȂǬÉ ǨÌ ǷÈ ǪÌ ǂÆ ǨÌ ǯ Ê Ê ǴƼÈ Ìǳơ ȆÊǧ Ê ÉƦǬÈ Êƥ ōȏÊƛ ǹÉ ƢǸºȇ ÊƽȂǬÉ ǨÌ ǸÈ Ìǳơ ǶÊ ǴÌ ǠÊ Ìǳơ ƤÈ Ê ǴǗÈ ǭÊ ǂÌ ÈƫȁÈ ÊƽȂƳÉ ȂÌ ǸÈ Ìǳơ ǶÊ ǴÌ ǠÊ Ìǳơ ǱȂ È Ê‫إل‬ơ ƪÉ ÉƦÌưÈȇ ÈȏȁÈ 48. Бұл айтылғандар Алланың достарынан жүрегі нұрланған жанға қажетті мәліметтердің жиынтығы һәм білімде озат болғандардың деңгейі. Өйткені білім 46

екіге бөлінеді: халық арасында бар білім, яғни шариғат білімі және халық арасында жоқ ғайып білімі. Бар білімді (шариғатты) жоққа шығару күпірлікке жатады және ғайып білімін білемін деп көку де күпірлік. Бар білімді қабылдап, жоқ білімді талап етуден тыйылған жағдайда ғана иман нық берік болады. Түсіндірмесі: Ғайып істері туралы білемін деген жан ақиқат жолынан адасады. Өйткені ол бір Алладан басқа ешкім білмейтін білім.

Èǫ Ê ȁÈ ƢǸÈ ǈǳơ ȆÊ ƢǷÈ ȁÈ Éَّ‫ه‬ƅơ ȏÊƛ ƤÈ ȈÌ ǤÈ Ìǳơ Ǒ Ê ǁÌ ȋơȁÈ Ʃơ ō ǧ ǺÌ ǷÈ ǶÉ ǴÈ ǠÌ Èȇ ȏ ǲÌ ǫÉ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ ƂǹȂ È ÉưǠÈ ƦÌÉȇ ǹƢ È ōȇÈƗ ǹȁ È ǂÉ ǠÉ ǌÌ Èȇ Алла Тағала былай дейді: «Көктегілер мен жердегілер ғайыпты білмейді. Тек Алла ғана біледі. Олар өздерінің қашан тірілетіндерін сезбейді» деп айт» (Нәміл, 65).

ǪÌ É ǴƼÈ Ìǳơ ǞÈ ǸÈ ÈƬƳơÌ ȂÈÌ ǴÈǧ ǶÊ È ƥȁÈ ǶÊ ÈǴǬÈ ÌǳơȁÈ ƵÊ ȂōÌ ǴǳƢÊƥ ǺÊ É ǷƚÌ ÉǻȁÈ ó ÑÖ È ǫǁÉ ƾÌ Èǫ ÊǾȈÊǧ ƢǷÈ ǞÊ ȈÊǸƴÊ È ǂÈ ÌȈÈǣ ǽÉ ȂÉǴǠÈ ƴÌ ÈȈÊǳ ǺÆ ÊƟƢǯ È ǾÉ ōǻÈƗ ÊǾȈÊǧ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǾÉ ÈƦÈƬǯ Ç È ƔȆÌ ǋ ȄÈ ơȁǁÊ Ç ƟƢǯ È ǴǟÈ ǶÌ ȀÉ ËÉǴǯÉ É ƾǬÌ Èȇ ǶÌ Èǳ ǺÊ È ǽÉ ȂÉǴǠÈ ƴÌ ÈȈÊǳ ÊǾȈÊǧ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǾÉ ÌƦÉƬǰÌ Èȇ ǶÌ Èǳ ÇƔȆÌ ǋ ȄÈ É ǠÉ ǸÈ ÈƬƳơ ǶÌ Èǳ ƀǼÊƟƢǯ È ǴǟÈ ǶÌ ȀÉ ŎǴǯ ơȂ Ì ȂÌ ÈǳȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ È ȂÈ ǿÉ ƢǸÊÈ ƥ ǶÈÉ ǴǬÈ Ìǳơ Ǧō Ƴ Ê ƨÊ ǷÈ ƢÈȈÊǬÌǳơ ǵÊ ȂÌ Èȇ ȄÈǳÊƛ ǺÆ ÊƟƢǯ È ǾÌȈǴǟÈ ơȁǁÊ É ƾǬÈȇ 49. Біз Ләухул-Махфузға, Қаламға, сондай-ақ, сонда (Ләухул-Махфузда) жазылғанның барлығына сенеміз. Егер күллі жаратылыс жиналып, онда (Ләухул-Махфузда) Алла 47

Тағала болатындығын жазған нәрсенің болмауын қаласа, оған күштері жетпейді. Және егер күллі жаратылыс жиналып, Алла Тағала онда (Ләухул-Махфузда) жазбаған нәрсенің болуын қаласа да, оған күш-құдіреттері жетпейді. Өйткені Қиямет күніне дейін болатын нәрсе жайында Қалам кепкен (бәрі жазылып қойылған). Түсіндірмесі: «Ләухул-Махфуз» сөзі қазақша айтқанда «Сақтаулы тақта» деген мағынаны білдіреді. Ол бүкіл тіршіліктің тіршілігі белгіленген тағдыр тақтасы.

Èǫ Ç ǨƸÌ ǷÈ ƵÇ ȂÌ Èǳ ȆÊǧ ƾÆ ȈƴÊ ǷÈ ÆǹƕǂÌ ǫÉ ȂÈ ǿÉ ǲÌ Èƥƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ ƂǙȂÉ Алла Тағала былай дейді: «Бәлки, ол – Даңқты Құран, Ләухул-Махфузда сақталған» (Буруж, 21, 22). Мұндағы Қалам сол Ләухул-Махфузға күллі жаратылыстың тағдырын жазған қалам.

Èǫ Ƃǹȁ È ǂÉ ǘÉ ǈÌ Èȇ ƢǷÈ ȁÈ ǶÊ ǴÈ ǬÈ ÌǳơȁÈ ǹƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Алла Тағала былай дейді: «Нун. Қаламға және олардың жазғандарына серт!» (Қалам, 1). Күллі жаратылыс жиналып Алланың жазғанын болдырмаймыз десе де ештеңе істей алмайды. Керісінше, күллі жаратылыс Алланың жазбағанын болдырамыз десе де ештеңе өзгермейді.

È ǫ ǾÉ ÌǼǟÈ Éƅơ ȆÈ ǓÊ ǁ É ǱƢÈ Ê ǇÉ ǁ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê Ç ōƦǟÈ ǺÊ Ìƥ ǺÊ ǟÈ È Ǵƻ È ƪÉ ÌǼǯ È ƅơ ǱȂ È ǦÌ È ǅƢ È ǬÈ Èǧ ƢǷÅ ȂÌ Èȇ È ǮÈ ǸŏÉ ǴǟÈ ÉƗ ȆŏǻÊƛ ǵÈ ȐÉ Ç ǸÊÈ Ǵǯ َ‫ ا‬ǣ ƢÈȇ~ ǱƢ Èƅơ ǚÊ ǨÈ ƷÊ Ì ơ ǮÈ ǜÉ ǨÈ ƸÌ Èȇ Èƅơ ǚÊ ǨÈ ƷÊ Ì ơ ƩƢ 48

ǹō ÈƗ ǶÈÌ ǴǟÌ ơȁ Ê È ƫ ǽÉ ƾÌ ƴÊ Èƫ È ƅƢÊƥ ǺÊ È Èƅơ ǱÊ ÈƘǇƢÈ Ì ǠÈƬǇƢÈ Ì ǧ ƪÈ ÌǼǠÈ ÈƬǇơ ơÈ Ì ƿÊƛȁ Ì ǧ ƪÈ ÌǳÈƘǇ ơÈ È ƿÊƛ ǮÈ ǿÈ ƢƴÊ È ǠÉ ǨÈ ÌǼÈȇ ǶÌ Èǳ ÇƔȆÌ ǌÊ È ǠÉ ǨÈ ÌǼÈȇ ǹÌ ÈƗ ȄÈǴǟÈ ƪÌ ǠÈ ǸÈ ÈƬƳơ Ê È ƾÌ Èǫ ÇƔȆÌ ǌÊ ǮÈ Èǳ Éƅơ ǾÉ ÈƦÈƬǯ È ƥ َّ‫لا‬Êƛ ǭȂ È ƥ ǭȂ Ì ȂÈǳ ƨÈ Ƿō Éْ‫لأ‬ơ È ǂŎ ǔÉ Èȇ ǶÌ Èǳ ÇƔȆÌ ǌÊ È ǂŎ ǔÉ Èȇ ǹÌ ÈƗ ȄÈǴǟÈ ÌơȂǠÉ ǸÈ ÈƬƳơ Ê È ƾÌ Èǫ ÇƔȆÌ ǌÊ ǮÈ ÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ǾÉ ÈƦÈƬǯ È ƥ َّ‫لا‬Êƛ ǭȁ È ƥ ǭȁ Ì ȂÈǳȁÈ ȅÊ É ǀǷÊ ǂÌ ŏƬǳơ ǽÉ ơȁÈ ǁ n Ŏ ƪÊ Ǩō ƳÈ ȁÈ ǵÉ ȐÌَ‫ ا‬ǫÈȋơ ƪÊ ǠÊÈ ǧǁÉ È ǦÉ ƸÉ ǐǳơ Абдулла ибн Аббас (р.а.) былай деді: «Пайғамбардың (с.а.с.) артында келе жатқанда Ол (с.а.с.) маған: «Ей, балақай! Мен саған мына сөздерді үйретемін: Алланы сақта (яғни, жадыңнан шығарма), сонда Ол сені сақтайды. Алланы сақта, сонда оны алдыңнан табасың. Бірдеңе сұрасаң, Алладан сұра. Жәрдем тілесең, Алладан тіле. Бүкіл халық жиналып саған бір пайда келтірмек болса, тек Алла жазған нәрсені ғана келтіре алатындығын және олар саған бір зиян келтірмекке жиылса да, тек Алланың жазғанын ғана келтіре алатындығын білгейсің. Қаламдар көтерілді, парақтар кеуіп кетті (яғни, тағдыр тақтасында бәрі жазылды)», – деді. Термези риуаяты.

ǾÉ ÈƠǘÊ ƼÌ ÉȈÊǳ ǺÌ ǰÉ Èȇ ǶÌ Èǳ ǾÉ ÈƥƢǏÈ ÈƗ ƢǷÈ ȁÈ ǾÉ ÈƦȈǐÊ ÉȈÊǳ ǺÌ ǰÉ Èȇ ǶÌ Èǳ ƾÈ ÌƦǠÈ Ìǳơ ÈƘǘÈ ƻÌ ÈƗ ƢǷÈ ȁÈ ó ÒÍ 50. Пенденің басына жазылмаған нәрсе оған бәрібір бұйырмайды һәм оған бұйырған нәрсе одан еш жаңылмайды. Түсіндірмесі: Құдайдың кез келген құлының басына жазылмаған іс бәрібір болмайды. Ал жазылған болса, ол бәрібір келеді. Біз тағдырға осылай сенеміз. Жазмыш туралы 49

қазақ халқы дұрыс пайымда болып, мынадай ұғымдар ұстанды. «Жазмыштан озмыш жоқ». «Қуған жетпес, бұйыртқан кетпес».

È ǲŏ ǯ ȆÊ É ǧ ǾÉ ǸÌÉ ǴǟÊ ǪÈ ÈƦǇ ÊǾǬÊ ǴÌ ƻ Ç ƟƢǯ È ǺÊ Ì Ƿ ǺÊ È ƾÌ Èǫ Èƅơ ǹō ÈƗ ǶÈÈ ǴǠÌ Èȇ ǹÌ ÈƗ ÊƾÌƦǠÈ Ìǳơ ȄÈǴǟÈ ȁÈ ó ÒÎ È ǳƿÈ ǁÈ ƾō ǬÈ Èǧ ÈȏȁÈ ǲÆ ȇÊǄǷÉ ÈȏȁÈ ƤÆ Ǭŏ ǠÈ ǷÉ ÈȏȁÈ ǒÊ Æ ǫƢÈǻ ÊǾȈÊǧ ǆÈ ÌȈÈǳ ƀǷǂÈ ÌƦǷÉ ƀǸǰÈ ƸÌ ǷÉ ƁǂȇÊƾǬÌ Èƫ ǮÊ ÊǾǓÊ ǁÌ ÈƗȁÈ ÊǾÊƫơȁÈ ƢǸÈ Ǉ ȆÊ È ǺÊ Æ ǫƢÈǻ ÈȏȁÈ ǂÆ ŏȈǤÈ ǷÉ Ì Ƿ ƾÆ ÊƟơǃÈ ÈȏȁÈ ǎÊ È ǧ ÊǾǬÊ ǴÌ ƻ 51. Пенде Алланың жаратылыстарында болатын нәрселерді алдын-ала білгендігін білуі тиіс. Ол (Алла) соның барлығын берік бекітілген шешімді тағдыр, мөлшер түрінде мөлшерлеп қойған. Енді оны көктер мен жердегі жаратылысынан ешбір терістеуші де, кешіктіруші де, кетіруші де, өзгертуші де, кемітуші де, көбейтуші де болмақ емес. Түсіндірмесі:

É É É ǇÉ ǁ Èǫ È ơ ǂȇÊ ǪÉ È ǴƼÌ Èȇ ǹÌ ÈƗ ÈǲÌƦÈǫ ÊǪÌǴŬ È ƅơ ǱȂ È ǱƢÈ È ƽƢǬÈ ǷÈ ƅơ ǁÈ ƾō Èǫ~ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ ƅơ ȄōǴǏ Ê Ê ǸÈ ǈǳơ ǶÊ È ǁÌ Èȋơȁ ƩơȂ È ƥ Ǒ È ǦÈ ÌǳÈƗ ÈśǈÊ ǸÌ ƼÊ È ƔƢǸÈ Ìǳơ ȄÈǴǟÈ ǾÉ ǋÉ ǂÌ ǟÈ ǹÈ ƢǯÈ ȁÈ ÊƨÈǼǇ Æ ǴǈÌ ǷÉ ǽÉ ơȁÈ ǁ nÊ ō Алланың елшісі (с.а.с.) былай дейді: «Алла жаратылыстың тағдырларын көктер мен жерді жаратудан елу мың жыл бұрын белгілеп қойған. Аршысы судың үстінде болатын». Мүслім риуаят еткен.

ȆÊ É ǺÊ Ìƥ ǹÈ ơǂÈ ǸÊ Ì Ƿ ƢǇƢÈǻ ǹƗ ƢǸÈ ȀÉ ÌǼǟÈ Éَّ‫لله‬ơ ȆÈ ǓÊ ǁ È ǺÇ ÌȈǐÈ Ʒ Ì ǟ ǺÌ ǟÈ ō ƦōǼǳơ ơȂǳƘǇ ǺÊ ǸÈ ÈȈÌǳơ ǲÊ ǿÌ ÈƗ ǺÊ È ǫ ÊǂǷÌ Èْ‫لأ‬ơ ơÈǀǿÈ ǺÌ ǟÈ ǮÈ ÉǳÈƘǈÌ Èǻ ǭƢ È ÈǼÌƠƳ ơȂǳƢ È ǱƢÈ Ê Éَّ‫لله‬ơ ǹÈ Ƣǯ~ ǬÈ Èǧ ǶōÈ ǴǇÈ ȁ Ê È ǾÌȈÈǴǟÈ Éَّ‫لله‬ơ ȄōǴǏÈ 50

É ǂǯŏ Ì ǀǳơ ȆÊǧ ƤÈ ÈƬǯÈ ȁ Ê ÇƔȆÌ ǋ È ǲō ǯ Ê È ǺÌ ǰÉ Èȇ ǶÌ ÈǳȁÈ È ƔƢǸÈ Ìǳơ ȄÈǴǟÈ ǾÉ ǋÉ ǂÌ ǟÈ ǹÈ ƢǯÈ ȁ È ǽÉ ǂÉ ÌȈÈǣ ƔÆ ȆÌ ǋ Ê ȂÈ ǸÈ ǈǳơ ȅÊ È ǁÌ Èْ‫لأ‬ơȁÈ Ʃơ È ǴƻÈ ȁÈ Ŏ ǁƢƼÈ ÉƦÌǳơ ǽÉ ơȁÈ ǁ n È Ǒ ō ǪÈ Имран ибн Хусайннан (р.а.) жеткен риуаятта Йеменнен келген бір адамдар Пайғамбарға (с.а.с.) келіп: «Сізден осы іс туралы сұрағалы келдік», – дейді. Сонда Пайғамбар (с.а.с.): «Алла болды, Одан басқа ештеңе де болған жоқ. Аршысы судың үстінде болатын. Ләухул-Махфузда барлық нәрсені жазды. Сосын көктер мен жерді жаратты», – дейді. Бұхари риуаят еткен.

È ǳƿÈ ȁÈ ó ÒÏ Ê ǂÊÈ ƬǟÌ ÊȏơȁÈ ÊƨÈǧǂǠÌ ǸÈ Ìǳơ ǱȂ Ê ǏÉ ÉƗȁÈ ÊǹƢǸºȇ Êƅơ ÊƾȈƷÊ ȂÌ ÈƬÊƥ ǥơ Ì Ƿ ǮÊ È Ê‫إل‬ơ ÊƾǬÌ ǟÈ ǺÊ É ǪÈ ǴÈ ƻÈ ȁÈ ƃ ÊǾÊƥƢÈƬǯ ȆÊ È ǫ ƢǸÈ ǯ Ê È ǾÊƬōȈÊƥȂÉƥǁȁ Ȅ Ê ǧ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ ǱƢÈ ƂƁǂȇÊƾǬÌ Èƫ ǽÉ ǁÈ ƾō ǬÈ ǧÈ ÇƔȆÌ ǋ È ǲō ǯ É ÈǳƢǠÈ Èƫ È ǫȁÈ Ï ǹÉ ƢÈǫǂÌ ǨÉ ǳơ

ƣơ È ǯÈ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ ǱƢÈ É ǄÈ ƷÌ Èȋơ ƂƁǁȁƾÉ ǬÌ ǷÈ ƁǁƾÈ ǫÈ Ê‫هلل‬ơ ǂÉ ǷÌ ÈƗ ǹƢ .(ÐÕ 52. Осылар – иманның түйіні, мағрифат-танымның негіздері, Алланың таухиді мен Раббылығын мойындау болып табылады. Алла Тағала Кітабында былай дейді: «Ол әрбір нәрсені жаратты да, оны белгілі өлшеммен мөлшерлеп қойды». (Фурқан, 2). Және былай дейді: «Алланың әмірі – шешілген шешім (тағдыр)!» (Ахзаб, 38). Түсіндірмесі: Осы айтылғандардың барлығы иманның негізі, Алла Тағаланы Раббы деп танудың өзегі болып табылатын ұстынды ұстанымдар. 51

ƢÅƦÌǴÈǫ ÊǾȈÊǧ ÊǂǜÈ ōǼǴÊǳ ǂÈ ǔÈ ƷÌ ÈƗȁ Ƣ È ǁƾÈ ǬÈ Ìǳơ ȆÊǧ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Êَّ‫ للِه‬ǁƢÈ Ǐ È ǺÌ ǸÊÈ ǳ ǲÆ ÌȇȂÈÈ ǧ ó ÒÐ È ǸȈÅ ǐÊ ƻ Ê È ǫ ƢǸÊÈ ƥ ƽÈ ƢǟÈ ȁÈ ƀǸȈÊƬǯ Ɓ È ǂË Ǉ Ê ƤÊ ÌȈǤÈ Ìǳơ ǎ ÊǾȈÊǧ ǱƢÈ Ê ƸÈ Ì ǧ ȆÊǧ ÊǾǸÊ ǿÌ ȂÊÈ ƥ ǆÈ ǸÈ ÈƬÌǳơ ƾÌ ǬÈ Èǳ ƢǸȈÊ Å ǬǇÈ ƢǸȈÊ Å ƯÈƗ ƀǯƢōǧÈƗ 53. Тағдыр туралы Алла Тағаламен дауласқан, ол туралы дертті жүрекпен терең бойлаған жанға нендей өкініш! Долбарымен ғайып білімнен тылсым сырды тінтиді. Ол туралы айтқан сөзімен жалғаншы күнәһарға айналады. Түсіндірмесі: Тағдырға сенбеген немесе тағдыр туралы көп дауласқан адам ақиқаттан адасады. Күпірлік сөздері арқылы күнәһар болып қалады. Ең дұрыс шешім – иманның бір шарты болып табылатын тағдырға кәміл иман келтіру.

Ǫŋ Ʒ È ȆŎ ǇÊ ǂÌ ǰÉ Ìǳơȁ È ǉÉ ǂÌ ǠÈ Ìǳơȁ ó ÒÑ È 54. Аршы және Күрсі – хақ. Түсіндірмесі: «Аршы» сөзі тілдік жағынан алып қарағанда «патшаның тағы» деген мағынаға саяды. «Күрсі» де «тақ», «орынтақ» деген мағынаны білдіреді. Аршы мен Күрсіні кейбір ғалымдар бір нәрсе десе, көпшілік ғалымдар екеуі екі жаратылыс, Күрсі Аршының алдындағы нәрсе деп түсіндірген. Қалай болғанда екеуі де Алла Тағаланың ұлы жаратылыстары. Ардақты аяттар мен хадистерде Аршының аса зор жаратылыс екендігі туралы, оны сегіз алып періште 52

көтеріп тұратындығы туралы айтылады. Ал Күрсінің бүкіл ғаламнан үлкендігі баяндалған. Бұдан басқа олардың ақиқат болмысы туралы нақтылы мәлімет жоқ. Сондықтан да ғайып істеріне жатады. Оларға иман келтіру парыз.

Èǫ ƂǶÊ ȈǜÊ ǠÈ Ìǳơ ǉÊ ǂÌ ǠÈ Ìǳơ ƣŎ ǁÈ ȂÈ ǿÉ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Алла Тағала былай дейді: «...Ол (Алла) – ұлы Аршының Иесі» (Тәубе, 129).

É ǞÈ ǇÊ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Èǫ Ê ȁÈ ƢǸÈ ǈǳơ ƂǑ È ǁÌ ȋơȁÈ Ʃơ ō ǾÉ ŎȈǇÊ ǂÌ ǯ Алла Тағала былай дейді: «...Оның (Алланың) Күрсісі көктер мен жерді қамтиды...» (Бақара, 255).

Èǫ É ǸƸÌ ÈȇȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ ƂÆƨÈȈÊǻƢǸÈ ÈƯ ÇǀÊƠǷÈ ȂÌ Èȇ ǶÌ ȀÉ ǫÈ ȂÌ ǧÈ ǮÈ ËÊƥǁÈ ǉÈ ǂÌ ǟÈ ǲÊ Алла Тағала былай дейді: «...Сол күні (Қиямет күні) Раббыңның Аршысын сегіз (періште) үстерінде көтеріп тұрады» (Хаққа, 17).

É ƥ ǖȈ Æ ƸÊ ǷÉ ǾÉ ÈǻȁƽÉ ƢǷÈ ȁÈ ǉÊ ǂÌ ǠÈ Ìǳơ ǺÊ ǟÈ ǺÇ ǤÌ ÈƬǈÌ ǷÉ ȂÈ ǿÉ ȁÈ ó ÒÒ ǄÈ ƴÈ ǟÌ ÈƗ ƾÌ ÈǫȁÈ ǾÉ ÈǫȂÈÌ ǧȁÈ ÇƔȆÌ ǋ È ǲŏ ǰÊ ǾÉ ǬÈ ǴÌ ƻ Ê È ƨǗÈ ƢƷÈ Ê‫إل‬ơ ǺÊ ǟÈ 55. Ол – Алла Аршыға да, одан басқаға да мұқтаж емес. Барлық нәрсені білімімен қамтыған һәм барлығынан жоғары. Әрі жаратылыстарын ондай қамтудан дәрменсіз еткен. 53

Түсіндірмесі: Алла Тағала Аршыны, Күрсіні һәм басқа да жаратылысты мұқтаждықтан жаратқан жоқ.

Èَّ‫ ه‬ō ƛƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ È ǫ Ƃś È ǸÊ ÈǳƢǠÈ Ìǳơ ǺÊ ǟÈ ȆÊ ŋ ǼǤÈ Èǳ ƅơ ǹÊ Алла Тағала былай дейді: «...Ақиқатында, Алла әлемдерден Бай [ештеңеге мұқтаж емес]» (Анкабут, 6).

É ǬÉ ÈǻȁÈ ó ÒÓ ƀǻƢǸºȇÊ È ǶȈÊ È ǷÉ Éƅơ ǶōÈ ǴǯÈ ȁÈ Å‫ال‬ȈÊǴƻ È ƛ ƀǸȈÊǴǰÌ Èƫ ȄǇȂ È ǿơǂÈ ÌƥÊƛ ÈǀƼÈ ōƫơ Èƅơ ǹō Êƛ ǱȂ ƀǸȈÊǴǈÌ ÈƫȁÈ ƀǬȇÊƾǐÌ ÈƫȁÈ 56. Және де біз шынайы иман келтіріп, растап әрі мойындай отырып: «Шындығында, Алла Ибраһимді (а.с.) Өзіне халил (жақын дос) тұтты, Мұсамен (а.с.) сөйлесті» дейміз. Түсіндірмесі:

Èǫ ƂȐȈÊǴƻ È ǶȈÊ È ǿơǂÈ ÌƥÊƛ Éَّ‫ه‬ƅơ ǀÈ ƼÈ ōƫơȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Алла Тағала былай дейді: «...Алла Ибраһимді халил тұтты» (Ниса, 125). «Халил» сөзі «жақын дос», «сүйікті» деген мағыналарды береді.

Èǫ ƂƢǸȈÊ È ǷÉ Éَّ‫ه‬ƅơ ǶÈ Ǵō ǯÈ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Å ǴǰÌ Èƫ ȄǇȂ

Алла Тағала былай дейді: «...Алла Мұсамен тілдесті» (Ниса, 164). 54

È Ɵ‫ال‬ È ǸÈ ÌǳƢÊƥ ǺÊ ƾÉ ȀÈ ǌÌ Èǻȁ È ÈśÊǴǇÈ ǂÌ ǸÉ Ìǳơ ȄÈǴǟÈ ÊƨÈǳǄō ÈǼǸÉ Ìǳơ ƤÊ ÉƬǰÉ Ìǳơȁ È ÈśŏȈÊƦōǼǳơȁ Ê È ƨǰÊ È É ǷƚÌ Éǻȁ ó ÒÔ È ǶÌ ȀÉ ōǻÈƗ ÊśÊƦǸÉ Ìǳơ Ǫŏ ƸÈ Ìǳơ ȄÈǴǟÈ ơȂÉǻƢǯ 57. Періштелерге, пайғамбарларға және елшілерге түсірілген кітаптарға иман келтіреміз һәм олардың барлығының айқын ақиқатта болғандарына куәлік береміз. Түсіндірмесі: Біз Алла Тағаланың әмірін екі етпейтін ықыласты құлдары, ерекше жаратқан жаратылыстары – періштелердің барлығына сенеміз.

È ƟȐَ‫ ا‬ǸÈ Ìǳơ ƪÌ ǬÈ ÊǴƻ~ É ǇÉ ǁ Èǫ ǹËÉ ƢƴÈ Ìǳơ ǪÊ È ǴƻÉ ȁÈ ÇǁȂÉǻ ǺÊ É ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê È ƅơ ǱȂ Ì Ƿ ƨÉ ǰÊ È ǱƢÈ ǶÊ È ǴƻÉ ȁÈ ÇǁƢÈǻ ǺÊ Ç ǁƢǷÈ ǺÊ Ì Ƿ ƱÊ ÌǷ È ǶÌ ǰÉ Èǳ ǦÈ ǏÊ ȁÉ ƢǸÊ ËÈ Ƿ ǵÉ ƽÈ ƕ ǪÊ Æ ǴǈÌ ǷÉ ǽÉ ơȁÈ ǁ n Алланың Елшісі (с.а.с.) былай дейді: «Періштелер нұрдан жаратылды, жындар оттың жалынынан жаратылды. Ал Адам өздеріңе сипатталған нәрседен (топырақтан) жаратылды». Мүслім риуаят еткен. Періштелердің сан алуан түрлері бар. Ең үлкендері Жебірейіл, Микаил, Исрафил, Әзірейіл періштелер. Олардан басқа Аршыны көтеруші періштелер, пенденің іс-әрекетін жазып отыратын ардақты жазушылар, қабірде сұрақ қоятын періштелер, жұмақ пен тамұқтың періштелері сияқты сан алуан періштелер бар.

É ǇÉ ǂǳơ É ǹȂ Èǫ ǺÈ ǷÈ ƕ ǲŋ ǯ È ÉǼǷÊ ƚÌ ǸÉ ÌǳơȁÈ ÊǾËÊƥǁÈ ǺÊ Ì Ƿ ÊǾȈÌÈǳÊƛ ǱÈ ǄÊ ÌǻÉƗ ƢǸÈ Êƥ ǱȂ ō ǺÈ ǷÈ ƕƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ َّ‫ ه‬ƥ È ƟȐǷÈ ȁÈ ÊƅƢÊ ƂÊǾǴÊ ǇÉ ǁÉ ȁÈ ÊǾÊƦÉƬǯÉ ȁÈ ÊǾÊƬǰÊ 55

Алла Тағала былай дейді: «Елші мен мүміндер оған [елшіге] Раббысынан түсірілгенге иман келтірді. Барлығы Аллаға және Оның періштелеріне, Кітаптарына, елшілеріне иман келтірді...» (Бақара, 285). Біз Құдай Тағаланың пайғамбарларының барлығына иман келтіреміз. Олардың арасын бөле-жармаймыз. Ең соңғы пайғамбар күллі жаратылыстың абзалы сүйікті пайғамбарымыз Мұхаммед (с.а.с.) екендігіне кәміл сенеміз. Сондай-ақ, Алланың түсірген Кітаптарына толық иман келтіреміз.

Èǫ Ê ǺÊ Ç ÈƬǯ ƂƣƢ Ì Ƿ Éَّ‫ه‬ƅơ ǱÈ ǄÈ ÌǻÈƗ ƢǸÈ Êƥ ƪÉ ǼÌ ǷÈ ƕ ǲÌ ǫÉ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Алла Тағала былай дейді: «...Алланың Кітаптан түсіргенінің бәріне иман келтірдім» деп айт...» (Шура, 15). Раббы Тағаланың періштелеріне, пайғамбарларына, Кітаптарына иман келтіру сенімнің негіздері болып табылады. Ал олардың кейбірін терістеу, не оларға шүбә келтіру күпірлікке жатады.

َّ‫ ه‬ƥ ǂÉǨǰÌ Èȇ ǺÌ ǷÈ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ È ƟȐǷÈ ȁÈ ÊƅƢÊ Èǫ Ê ǵÊ ȂÌ ÈȈÌǳơȁÈ ÊǾǴÊ ǇÉ ǁÉ ȁÈ ÊǾÊƦÉƬǯÉ ȁÈ ÊǾÊƬǰÊ ƾÈ Ì ǬǧÈ ǂÊ ƻ‫آل‬ơ Ì ƂơƾÅ ȈÊǠÈƥ ȏȐǓ È ǲō ǓÈ Алла Тағала былай дейді: «...Ал кім Аллаға және Оның періштелеріне, Кітаптарына, ақырет күніне күпірлік қылса, ол алысқа адасады» (Ниса, 136). 56

ȄōǴǏ È ÊǼǷÊ ƚÌ ǷÉ ś È ǸÊ ÊǴǈÌ ǷÉ ƢÈǼÊƬÈǴÌƦÊǫ ǲÈ ǿÌ ÈƗ ȆǸŏ ǈÈ Éǻȁ ó ÒÕ È ȆÊ È ǸÊÈ ƥ ơȂǷÉ ơƽÈ ƢǷÈ ś È Ŏ ƦōǼǳơ ÊǾÊƥ ƔƢÈ Ƴ Ƣ É ƥ ǾÉÈǳȁÈ ś È ǫ ƢǷÈ ǲŏ ǰÊ ÈśÊǫƾŏ ǐÈ ǷÉ ǂÈ ÈƦƻÌ ÈƗȁÈ ǱƢÈ È ÊǧǂÊ ÈƬǠÌ ǷÉ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ 58. Біз Пайғамбар (с.а.с.) жеткізгеннің барлығын және оның өзін һәм ол айтқан, шыншылдар хабарлаған нәрселерді мойындаған құбыламызға бет бұрғандардың барлығын мұсылмандар, мүміндер деп атаймыз. Түсіндірмесі:

É ǇÉ ǁ Èǫ ƢÈǼÈƬÈǴÌƦÊǫ ǲÈ ÈƦǬÌ ÈƬǇơÌ ȁÈ ƢÈǼÈƫȐَ‫ ا‬Ǐ ȄË È ÈǴǏ È ǺÌ ǷÈ ~ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê È ƅơ ǱȂ È ǱƢÈ È ǳǀÈ Èǧ ƢÈǼÈƬƸȈÊ ȅÊ Ŏ ǁƢƼÈ ÉƦÌǳơ ǽÉ ơȁÈ ǁ n È ƥƿÈ ǲÈ ǯÈ ÈƗȁÈ È ǶÊÉ ǴǈÌ ǸÉ Ìǳơ ǮÊ Алланың Елшісі (с.а.с.) былай дейді: «Кім біз сияқты намаз оқып, құбыламызға бет түзіп, шалған құрбандығымыздан ауыз тисе, ол – мұсылман». Бұхари риуаят еткен.

Êƅơ ǺȇÊ Ê ƽ ȆÊǧ ȅÊǁƢǸÈ Éǻ ÈȏȁÈ Êƅơ ȆÊǧ ǑȂ É ƼÉ Èǻ ÈȏȁÈ ó ÒÖ 59. Біз Алланың Өзі туралы терең бойламаймыз әрі Алланың діні жайында дауласпаймыз. Түсіндірмесі: Алла Тағаланың Өзі, сипаттары туралы терең зерттеп, талас-тартысқа түспейміз. Алланың діні туралы дауласпаймыз.

É ǇÉ ǁ È ǱƢÈ Èǫ Ê ƳÈ ǂǳơ nǶÉ ǐÊ ƼÈ Ìǳơ ƾŎ ÈǳÈȋơ Êƅơ ȄÈǳÊƛ ǱƢ È ǤÈ ÌƥÈƗ ǹō Êƛ~ ǶōÈ ǴǇÈ ȁ Ê È ƅơ ǱȂ È ǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê ŏ ǒ ǶÊ Ŏ ǁƢƼÈ ÉƦǳơ ǽÉ ơȁÈ ǁÈ Æ ǴǈÌ ǷÉ ȁÈ ȅÊ Алланың Елшісі (с.а.с.) былай деген: «Аллаға ең жеккөрінішті адам – адуынды даукес». Бұхари мен Мүслім риуаят еткен.

É ƽƢƴÈ Éǻ ÈȏȁÈ ó ÓÍ È ǾÉ ōǻÈƗ ƾÉ ȀÈ ǌÌ ÈǻȁÈ ÊǹƕǂÌ ǬÉ Ìǳơ ȆÊǧ ǱÊ È ǯ Ƶȁ É ǂǳơ Ê È ǵÉ ‫ال‬ Ŏ ǾÊƥ ǱÈ ǄÈ Èǻ ÈśÊǸÈǳƢǠÈ Ìǳơ ƣŏ ǁ ȂÈ ǿÉ ȁÈ ś È ǠÊ ǸÈ ƳÌ ÈƗ ÊǾÊǳƕ ȄÈǴǟÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ɓƾ È ÊǴǇÈ ǂÌ ǸÉ Ìǳơ ƾÈ ŏȈǇ É ǷÊ Èȋơ È Ǹō ƸÈ ǷÉ ś È ǾÉ ǸōÈ ǴǠÈÈ ǧ ś É ǬÉ Èǻ ÈȏȁÈ ÈśÊǫȂÉǴƼÌ ǸÈ Ìǳơ ǵÊ ‫ال‬ È ǺÊ È ǯ È ǯÈ ÈȏȁÈ ÊǾǬÊ ǴÌ ƼÊ È ǾȇÊȁƢǈÈ Éȇ Èȏ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Êƅơ ǵÉ ‫ال‬ È ƥ ǱȂ Ì Ƿ ƔÆ ȆÌ ǋ Ê ś É ǳƢƼÈ Éǻ È ǸÊ ÊǴǈÌ ǸÉ Ìǳơ ƨÈ ǟÈ ƢǸÈ Ƴ È ǦÊ 60. Құран туралы да дауласпаймыз. Оның әлемдердің Раббысының сөзі екендігіне куәлік береміз. Оны РухулӘмин (Жәбірейл періште) түсіріп, елшілердің мырзасы Мұхаммедке (с.а.с.) үйреткен. Ол – Алла Тағаланың сөзі, онымен жаратылыстардың сөзі теңесе алмайды. Біз оны жаратылған деп айтпаймыз және ол туралы жамиғы мұсылмандарға қарсы келмейміз. Түсіндірмесі: Құран – Алла Тағаланың сөзі. Кейбір адасушы топтар айтқандай жаратылған дүние емес. Діни ұстанымдарда жалпы мұсылман үмбетімен қарсы келмейміз.

É ǇÉ ǁ È ǱƢÈ Èǫ ō ȁÈ ƾÉ ǸÈ ƷÌ ÈƗ ǽÉơȁÈ ǁ n ȆÊ È ƅơ ǱȂ È ǶÊ ǜÈ ǟÌ Èȋơ ƽÊ ơȂÈ ǈǳƢÊ Ŏ ƥ ǶÌ ǰÉ ÌȈÈǴǟÈ ~ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê Ŏ ǻơǂÈ ÈƦǘǳơ 58

Алланың Елшісі (с.а.с.): «Жалпы мұсылман бұқарасымен бір болыңдар!» – деп өсиет еткен. Бұхари мен Мүслім риуаят еткен.

É ǇÉ ǁ Èǫ È ǔǳơ ȄÈ ǽÉ ơȁÈ ǁ nÊ ō ǴǟÈ ȆÊƬǷōÉƗ ǞÉ ǸÊ ÈƬƴÌ Èƫ Èȏ~ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê È ƅơ ǱȂ È ƨÈǳ‫ال‬ È ǱƢÈ ȅǀǷǂƬǳơ Алланың Елшісі (с.а.с.) былай деген: «Менің үмбетім адасушылыққа бірікпейді». Бұхари мен Мүслім риуаят еткен. Яғни басым көпшілігінің адасуда болуы мүмкін емес.

É ǬÉ Èǻ ÈȏȁÈ ǾÉ ōǴƸÊ ÈƬǈÌ Èȇ ǶÌ Èǳ ƢǷÈ ƤÇ ÌǻǀÈ Êƥ ÊƨÈǴÌƦÊǬÌǳơ ǲÊ ǿÌ ÈƗ ǺÊ Èȏ ǱȂ Ì Ƿ ƁƾƷÈ ÈƗ ǂÉ Ǩŏ ǰÈ Éǻ ÈȏȁÈ ó ÓÎ ǾÉ ÈǴǸÊ ǟÈ ǺÌ ǸÊÈ ǳ ƤÆ ÌǻƿÈ ÊǹƢǸºȇ È Ê‫إل‬ơ ǞÈ ǷÈ ǂŎ ǔÉ Èȇ 61. Құбылаластардың ешбірін күнәсы үшін, егер оны дұрыс деп санамаса, кәпір деп айтпаймыз және имандының істеген күнәсінің зияны жоқ демейміз. Түсіндірмесі: Қандай да бір мұсылманды істеген күнәсі үшін кәпір деп айтпаймыз. Егер харамды халал деп жатса, оның жөні басқа. Иманы бар адамға істеген күнәсі әсер етпейді деп те айтпаймыз.

È ǫ ơƿÊƛ~ ǶōÈ ǴǇÈ ȁ Ê É ǇÉ ǁ È ǱƢÈ Èǫ È Èȇ ÊǾȈƻÊ Èȋ ǲÉ ƳÉ ǂǳơ ƔƢÈ Èƥ ƾÌ ǬÈ Èǧ ǂÊÉ ǧƢǯ Ƣ È ƅơ ǱȂ È ǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê ō ǱƢÈ È ǫ ƢǸÈ ǯ È ǹÈ Ƣǯ È ǹÊÌ ƛ ƢǸÈ ǿÉ ƾÉ ƷÈ ÈƗ ƢȀÈ Êƥ ǶÊ Ŏ ǁƢƼÈ ÉƦǳơ ǽÉ ơȁÈ ǁ nÊ È ȅÊ È ǱƢÈ È ǾÌȈÈǴǟÈ ƪÌ ǠÈ ƳÈ ǁ ȏÊ È ƛȁ Æ ǴǈÌ ǷÉ ȁ 59

Алланың елшісі (с.а.с.) былай деген: «Егер бір адам өзінің бауырына: «Ей, кәпір!» – деп айтса, ол айтқандай болса да (сол сөзден) ол екеуінің бірі бәлеге ұшырайды. Олай болмаса (яғни, ол кәпір болмаса) ол сөз өзіне қайтады». Бұхари мен Мүслім риуаят еткен.

ƨÈ ōǼƴÈ Ìǳơ ǶÉ ȀÉ ÈǴƻÊ ƾÌ ÉȇȁÈ ǶÌ ȀÉ ÌǼǟÈ ȂÈ ǨÉ ǠÌ Èȇ ǹÌ ÈƗ ś È ÊǼǷÊ ƚÌ ǸÉ Ìǳơ ǺÊ È ÊǼǈÊ ƸÌ ǸÌÉ ǴÊǳ ȂƳÉ ǂÌ ÈǻȁÈ ó ÓÏ È Ƿ ś É ƼÈ ÈǻȁÈ ǶÊ ǥƢ Ì ȀÊƠȈǈÊ ǸÊÉ ǳ ǂÊ Ì ȀÌȈÈǴǟÈ ǺÉ ǷÈ ƘÌÈǻ ÈȏȁÈ ÊǾÊƬǸÈ ƷÌ ǂÊÈ ƥ É ǨǤÌ ÈƬǈÌ ÈǻȁÈ ÊƨōǼƴÈ ÌǳƢÊƥ ǶÌ ȀÉ Èǳ ƾÉ ȀÈ ǌÌ Èǻ ÈȏȁÈ ǶÊ ǶÌ ȀÉ ǘÉ ŏǼǬÈ Éǻ Èȏȁ È ǶÊ Ì ȀÌȈÈǴǟÈ 62. Мүміндердің көркем іс қылушыларына Алланың кешірім қылып, рахымымен жәннатқа кіргізуін үміт етеміз. Алайда біз олар қауіпсіз демейміз, оларға жұмақ болатындығына куәлік бермейміз. Олардың жамандықтары үшін жарылқау тілейміз, олар үшін уайымдаймыз, бірақ оларды түңілдірмейміз. Түсіндірмесі: Бүкіл мұсылмандарға жақсылық тілейміз. Олардың жәннаттық болғандарын қалаймыз. Біреуді кесіппішіп жұмақтық деп те айта алмаймыз, Рахманның рахымынан түңілдіре де алмаймыз. Күллі мүміндерге жарылқау тілейміз.

Èǫ ƂǹȂ È ŎǳƢǔǳơ ȏÊ ō ƛ ÊǾËÊƥǁÈ ÊƨǸÈ ƷÌ ǁÈ ǺÊ Ì Ƿ ǖÉ ÈǼǬÌ Èȇ ǺÌ ǷÈ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Алла Тағала былай дейді: «Раббысының рахымынан адасқандардан басқа кім күдер үзеді?» (Хижр, 56).

É ƦǇÈ ȁ È ǇÌ Ê‫إل‬ơ ÊƨōǴǷÊ ǺÌ ǟÈ Êǹ‫ال‬ È ǬÉ ÌǼÈȇ ǅƢ ǲÊ ǿÌ Èȋ ƢǸÈ ȀÉ ÈǼÌȈÈƥ Ǫŏ ƸÈ Ìǳơ ǲȈÊ È ǵÊ ‫ال‬ È ǺÉ ǷÌ Èȋơȁ ó ÓÐ È É ÈȇÊ‫إل‬ơȁ ƨÊ ÈǴÌƦÊǬÌǳơ 63. (Алланың қаһарынан) қауіпсіздік және (рахымынан) түңілу Ислам дінінен шығарады. Осы екеуінің арасындағы хақ жолы құбыла жұртына тән сипат. Түсіндірмесі: Жаббар Иенің азабынан аман қалдым деп есептеу де, рахымына бөлендім, жұмақтықпын деп тоқмейілсіп ойлау күнә әрі Ислам дінінен шығаратын амал. Мұсылман баласы осы екі шектің ортасын ұстануы тиіс.

َّ‫ ه‬ǂǰÌ ǷÈ ǺÉ ǷÈ ƘÌÈȇ ȐǧÈ Êƅơ َّ‫ ه‬ǂǰÌ ǷÈ ơȂÉǼǷÊ ÈƘǧÈÈƗƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Èǫ Ê ƼÈ Ìǳơ ǵÉ ȂÌ ǬÈ Ìǳơ ȏÊƛ Êƅơ Ƃǹȁ È ǂÉ ǇƢ È È Алла Тағала былай дейді: «Әлде олар Алланың айласынан қауіпсіз бе екен? Алланың айласынан зиянға ұшыраған қауым ғана аманбыз деп ойлайды» (Ағраф, 99).

َّ‫ ه‬ƵÊ ȁÌ ǁÈ ǺÊ Èǫ Ƃǹȁ È ǂÊÉ ǧƢǰÈ Ìǳơ ǵÉ ȂÌ ǬÈ Ìǳơ ȏÊƛ Êƅơ Ì Ƿ ǆ É ÈƠȈÌÈȇ ȏ ǾÉ ōǻÊƛƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Алла Тағала былай дейді: «Алланың рахымынан кәпір қауымнан басқалар күдер үзбейді» (Жүсіп, 87).

ǾÊ ȈÊǧ ǾÉ ÈǴƻÈ ƽÌ ÈƗ ƢǷÈ ÊƽȂƸÉ ƴÊ É ƥ ōȏÊƛ ÊǹƢǸºȇ È Ƿ ƾÉ ÌƦǠÈ Ìǳơ ƱÉ ǂÉ ƼÌ Èȇ ȏȁÈ ó ÓÑ È Ê‫إل‬ơ ǺÊ 61

64. Пенде өзін иманға кіргізген ұғымдарды терістемейінше иманнан шықпайды. Түсіндірмесі: Мұсылман баласы иман шарттарын терістемейінше діннен шықпайды. Кейбір адасушы топтар айтқандай, үлкен күнә жасауымен иманнан жұрдай болмайды.

ƶō Ǐ Ƣ É ƾǐÌ ōƬǳơȁÈ ÊǹƢǈŏ È ǷÈ ǞÉ ȈÊǸƳÈ ȁÈ ÊǹƢÈǼƴÈ ÌǳƢÊƥ ǪȇÊ È Ê‫إل‬ơȁÈ ó ÓÒ È ǴǳƢÊƥ ǁơÉ ǂÌÈ ǫÊ‫إل‬ơ ȂÈ ǿÉ ǹÉ ƢǸºȇ É ǹƢÈȈÈƦÌǳơȁÈ ǝÊ ǂÌ ǌǳơ Ê ǇÉ ǁ ǹÉ ƢǸºȇ ō ǺÊ È ƅơ ǱȂ È ǾÉ ŎǴǯ Ê È Ƿ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê È ǺÌ ǟÈ È Ê‫إل‬ơȁÈ Ǫŋ Ʒ Ê ȁÈ ÊƨǨÈ ÈǳƢƼÈ ǷÉ ȁÈ ȄǬÈ ŎƬǳơȁÈ ÊƨÈȈǌÌ ƼÈ ÌǳƢÊƥ ǶÌ ȀÉ ÈǼÌȈÈƥ ǲÉ ǓƢ É ǨÈ ōƬǳơȁÈ ƔơÆ ȂÈ ǇÈ ÊǾÊǴǏÌ ÈƗ ȆÊǧ ǾÉ ÉǴǿÌ ÈƗȁÈ ƾÆ Ʒơ È ǷÉ ȁÈ ȃȂÈ ȀÈ Ìǳơ ȄÈǳȁÌ Èȋơ ÊƨǷÈ ǃÈ ‫ال‬ 65. Иман – тілмен мойындау және жүрекпен растау. Шариғат және баяндауға байланысты Алланың елшісінен (с.а.с.) дұрыс жолмен жеткен хабарлардың барлығы хақ. Иман – біреу және мүміндер негізінен тең. Араларындағы айырмашылық Құдайдан қорқу, тақуалық, нәпсімен күресу, ең лайықты ұстанымды ұстану тұрғысынан ғана болады. Түсіндірмесі: Иманның негізі жүректе, айғағы тілде. Яғни, тек тілмен айту жеткіліксіз, жүрекпен бекіту қажет. Жүректе болған жағдайда ділге енеді де, іс амалда көрініс табады. Сол себепті намаз сияқты парыздарды орындамай жүрген дініне салғырт-салақ тіл мұсылмандарды имансыз деп айта алмаймыз. Иманның негізі бір, иман иелері де, негізінен, тең. Ардақтылары – ең тақуалары. 62

É ǹÈ ȂÉǼǷÊ ƚÌ ǸÉ Ìǳơȁ ó ÓÓ ǺÊ ǸÈ ƷÌ ǂǳơ È ō ƔƢÉ ÈȈÊǳȁÌ ÈƗ ǶÌ ȀÉ ŎǴǯ 66. Мүміндердің барлығы ар-Рахманның достары. Түсіндірмесі: Иман келтірген жандардың барлығы Құдай Тағаланың қамқорында. Сондықтан да олардың барлығы басқалардан гөрі Аллаға жақын құлдар.

Éَّ‫ه‬ É Èǫ Ê ǸÈ ǴÉ ǜŎ ǳơ ǺÊ ƂÊǁȂŎǼǳơ ȄÈǳÊƛ ƩƢ È Ƿ ǶÌ ȀÉ ƳÉ ǂÊ ƼÌ Éȇ ơȂÉǼǷÈ ƕ ǺȇÊ È ǀōǳơ ȆÊ Ŏ ǳȁÈ ƅơƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ ƅơ ǱƢÈ Алла Тағала былай дейді: «Алла – иман келтіргендердің қамқоршысы, оларды қараңғылықтан нұрға шығарады...» (Бақара, 257).

ǹÊ ƕǂÌ ǬÉ ǴÌÊǳ ǶÌ ȀÉ ǠÉ ÈƦÌƫÈƗȁÈ ǶÌ ȀÉ ǟÉ ȂÈ ǗÌ ÈƗ Êƅơ ƾÈ ÌǼǟÊ ǶÌ ȀÉ ǷÉ ǂÈ ǯÌ ÈƗȁÈ ó ÓÔ 67. Алланың алдында ең ардақтылары – ең көп бойсұнғандары мен Құранмен ең көп амал еткендері. Түсіндірмесі: Мүміндердің арасындағы ең басты артықшылық мансап та, байлық та, билік те, тектілік те, қабілеттілік те, сұлулық та, шешендік те, таланттылық та, дарындылық та, тәжірибе де, тіпті, білім де емес, олардың арасындағы ең басты артықшылық – тақуалық. Яғни, кім Құдайдан көбірек қорқып, тақуалық танытса, Оның әмірін орындап, тыйымынан тыйылса, сол пенденің ғана мерейі үстем болмақ. 63

َّ‫ ه‬ƾÈ ǼÌ ǟÊ ǶÌ ǰÉ ǷÈ ǂǯÌ ÈƗ ǹÊ É ǬÌƫÈƗ Êƅơ Èǫ ƂǶÌ ǯƢÈ È ō ƛƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Алла Тағала былай дейді: «...Асылында, Алланың алдында ең ардақтыларың – ең тақуаларың...» (Хужурат, 13).

È Ɵ‫ال‬ È ǷÈ ȁÈ ÊƅƢÊƥ ǹÉ ƢǸºȇ ǵÊ ȂÌ ÈȈÌǳơȁÈ ÊǾÊǴǇÉ ǁÉ ȁÈ ÊǾÊƦÉƬǯÉ ȁÈ ǾÈ ÊƬǰÊ È Ê‫إل‬ơ ȂÈ ǿÉ ǹÉ ƢǸºȇ È Ê‫إل‬ơȁÈ ó ÓÕ Ê ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Êƅơ ǺÊ È ǁƾÈ ǬÈ ÌǳơȁÈ Êǂƻȉơ È Ƿ Êǽǂŏ ǷÉ ȁÈ ÊǽȂÊ ǴÌ ƷÉ ȁÈ Êǽǂŏ ǋÈ ȁÈ ÊǽǂÊ ÌȈƻ Ê 68. Иман – Аллаға, Оның періштелеріне, кітаптарына, елшілеріне, ақырет күніне және тағдырға: оның жақсылығы да, жамандығы да, ащысы да, тәттісі де Алла Тағаладан екендігіне сену. Түсіндірмесі: Иман осы аталған алты шарты түгел болғанда ғана кәміл болады. Бұл негіздердің асылы ардақты аяттар мен шарапатты хадистерде жатыр.

È Ɵ‫ال‬ É ǇÉ ǁ Èǫ È ǷÈ ȁÈ ÊƅƢÊƥ ǺÊ ÊǾÊƬǰÊ È ƅơ ǱȂ È ǷƚÌ Éƫ ǹÌ ÈƗ~ ÊǹƢÈŻÊ‫إل‬ơ ǺÊ ǟÈ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê È ǱƢÈ Ê ǵÊ ȂÌ ÈȈÌǳơȁÈ ÊǾÊǴǇÉ ǁÉ ȁÈ ÊǾÊƦÉƬǯÉ ȁÈ ǶÊ È ǁƾÈ ǬÈ ÌǳƢÊƥ ǺÊ È ǷƚÌ ÉƫȁÈ Êǂƻȉơ È ǽǂŏ ǋÈ ȁÈ ÊǽǂÊ ÌȈƻ Ê Æ ǴǈÌ ǷÉ ǽÉ ơȁÈ ǁ nÊ Алланың елшісі (с.а.с.) иманның анықтамасы туралы: «Иман – Аллаға, Оның періштелеріне, кітаптарына, пайғамбарларына, ақырет күніне сенуің, жақсылыжаманды тағдырға сенуің», – деген. Мүслім риуаят еткен.

É ǇÉ ǁ È ǱƢÈ Èǫ È ǇÌ Ê‫إل‬Èơ~ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê ǹō ÈƗȁÈ Éƅơ ōȏÊƛ ǾÈÈǳÊƛ Èȏ ǹÌ ÈƗ ƾÈ ȀÈ ǌÌ Èƫ ǹÌ ÈƗ ǵÉ ‫ال‬ È ƅơ ǱȂ 64

É ǇÉ ǁ ơ È ǐǳơ ǵÈ ȂǐÉ Èƫȁ È ō ǶȈÊ È ƅơ ǱȂ È ƧƢǯÈ Ǆō ǳơ ȆÊƫƚÌ Éƫȁ È È Ƨ‫ال‬ È ǶōÈ ǴǇÈ ȁ Ê È ǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê È ƾÅ Ǹō ƸÈ ǷÉ È ǬÉƫȁ ǶÊ È ǾÌȈÈǳÊƛ ƪÈ ǠÌ ǘÈ ÈƬǇơ Ê Ì ǹÊƛ ƪÈ ÌȈÈƦÌǳơ Ʋō ƸÉ ÈƫȁÈ ǹÈ ƢǔÈ ǷÈ ǁÈ È ‫ال‬ȈÊƦǇ Ê Æ ǴǈÌ ǷÉ ǽÉ ơȁÈ ǁ nÅ Алланың елшісі (с.а.с.): «Ислам – Алладан басқа тәңір жоқ екендігіне және Мұхаммед Оның елшісі екендігіне куәлік беруің, намаз оқуың, зекет беруің, рамазанда ораза тұтуың, жолына күшің жетсе Алланың үйіне (Меккеге) қажылық жасауың», – деді.

È ǫ ÊǹƢǈÈ ƷÌ Ê‫إل‬ơ ǺÊ ǟÈ ȆÊǻǂÊÌ ƦƻÌ ÈƘÈǧ ǱƢÈ Èǫ È Èƅơ ƾÈ ÉƦǠÌ Èƫ ǹÌ ÈƗ~ ǱƢÈ ǽÉ ơǂÈ Èƫ ǺÌ ǰÉ Èƫ ǶÌ Èǳ ǹÊÌ ƜÈǧ ǽÉ ơǂÈ Èƫ ǮÈ ōǻÈƘǯ È ǂÈ Èȇ ǾÉ ōǻÊƜÈǧ ǶÊ È ǭơ Æ ǴǈÌ ǷÉ ǽÉ ơȁÈ ǁ n Ол (Пайғамбар (с.а.с.)): «Аллаға көріп тұрғандай ғибадат қылуың, тіпті сен оны көрмесең де, Ол сені көреді», – деді. Мүслім риуаяты.

É ǮÊ È ǳǀÈ Êƥ ǹÈ ȂÉǼǷÊ ƚÌ ǷÉ ǺÉ ƸÌ ÈǻȁÈ ó ÓÖ ǶÌ ȀÉ Éǫƾŏ ǐÈ ÉǻȁÈ ÊǾÊǴǇÉ ǁ Ì Ƿ ÇƾƷÈ ÈƗ ǺÈ ÌȈÈƥ ǩÉ ǂŏ ǨÈ Éǻ Èȏ ÊǾŏǴǯ É ǺÊ ǾÊ Êƥ ơȁƙÉ ƢƳ Ƣ È ǷÈ ȄÈǴǟÈ ǶÌ ȀÉ ōǴǯÉ 69. Біз осының барлығына иман келтірдік және пайғамбарлардың ешбірін бөле-жармаймыз, олардың барлығын жеткізген жолдауларымен растаймыз. Түсіндірмесі: Біз осы аталған қағидалардың барлығына толық мойынсұнып, иман келтірдік. Жаратқанның жаһанға жіберген елшілерінің ешқайсысын терістемейміз. Олардың бірін бірінен алаламай, барлығына түгел сендік. 65

ǹÈ ȁƾÉ ōǴƼÈ Éȇ Èȏ ÊǁƢōǼǳơ ȆÊǧ ǶōÈ ǴǇÈ ȁ Ê È ƾǸō ƸÈ ǷÉ ÊƨǷōÉƗ ǺÊ È ǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ç È Ì Ƿ ÊǂÊƟƢÈƦǰÈ Ìǳơ ǲÉ ǿÌ ÈƗȁ ó ÔÍ ǶÌ ǿÉ ȁÈ ś È ÊǧǁÊ ƢǟÈ Èƅơ ơȂǬÉ Èǳ ǹÌ ÈƗ ƾÈ ǠÌ Èƥ ś È ÊƦÊƟƢÈƫ ơȂÈǻȂǰÉ Èȇ ǶÌ Èǳ ǹÊÌ ƛȁÈ ǹÈ ȁƾÉ Ʒŏ ȂÈ ǷÉ ǶÌ ǿÉ ȁÈ ÌơȂÉƫƢǷÈ ơÈƿÊƛ È ƿ ƢǸÈ ǯ Ê È ǾÊǴǔÌ ǨÈ Êƥ ǶÌ ȀÉ ÌǼǟÈ ƢǨÈ ǟÈ ȁÈ ǶÌ ȀÉ Èǳ ǂÈ ǨÈ ǣÈ ƔƢÈ ǋ ǲō ƳÈ ȁÈ Ǆō ǟÈ ǂÈ ǯÈ È ǹÊÌ ƛ ÊǾǸÊ ǰÌ ƷÉ ȁÈ ÊǾÊƬÈƠȈǌÊ ǷÈ ȆÊǧ È ǳƿÈ ǹȁ Ê ǧ ǹÊÌ ƛȁÈ ÎÎÓ ¡ÑÕ ƔƢÉ ǈÈ ŏǼǳơ ƂƔÉ ƢǌÈ Èȇ ǺÌ ǸÈ Êǳ ǮÊ È ƽÉ ƢǷÈ ǂÊ É ǨǤÌ ÈȇȁÈ ƃ ÊǾÊƥƢÈƬǯ ȆÊ ǺÊ ō ƨǟÈ ƢǨÈ ǋÈ ȁÈ ÊǾÊƬǸÈ ƷÌ ǂÊÈ ƥ ƢȀÈ ÌǼǷÊ ǶÌ ȀÉ ƳÊ É ǂƼÌ Éȇ Ƕō ÉƯ ÊǾÊǳƾÌ ǠÊÈ ƥ ÊǁƢōǼǳơ ȆÊǧ ǶÌ ȀÉ Èƥǀō ǟÈ ƔƢÈ ǋÈ Ì Ƿ ÈśÊǠÊǧƢǌǳơ Ê È ǳƿÈ ȁÈ ÊǾÊƬōǼƳ Ȅ ǶÌ ÈǳȁÈ ÊǾÊƬÈǧǂÊ ǠÌ ǷÈ ǲÈ ǿÌ ÈƗ ȄōǳȂÈ Èƫ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Èƅơ ǹō ÈƘÊƥ ǮÊ È ÈǳÊƛ ǶÌ ȀÉ ÉưǠÈ ÌƦÈȇ Ƕō ÉƯ ÊǾÊƬǟÈ ƢǗÈ ǲÊ ǿÌ ÈƗ È ǺÊ ÌȇǁơÈ ƾō ǳơ ȆÊǧ ǶÌ ȀÉ ǴÌ ǠÈ ƴÌ Èȇ ǾÉ ÈƬÈȇÈȏȁÈ ơȂÉǳƢÈǼÈȇ ǶÌ ÈǳȁÈ ÊǾÊƬÈȇơƾÈ ǿÊ ǺÊ È ǺȇÊ Ì Ƿ ơȂÉƥƢƻ È ǀōǳơ ÊǾÊƫǂÈ ǰÌ Éǻ ǲÊ ǿÌ ÈƘǯ È ǬÈ ÈǴÈǻ ȄōƬƷ È ǇÌ Ê‫إل‬ơ ȄÈǴǟÈ ƢÈǼÌƬŏƦÈƯ ÊǾÊǴǿÌ ÈƗȁÈ ǵÊ ‫ال‬ È ǇÌ Ê‫إل‬ơ ȆÊ ǾÊ Êƥ ǭƢ È ǵÊ ‫ال‬ ō ǳȁÈ ƢÈȇ Ƕō ȀÉ ōǴǳơ 70. Мұхаммед (с.а.с.) үмбетінен үлкен күнә істегендер егер Алланы бір деп өткен болса, тіпті, тәубе қылмаған болса да, Аллаға Оны таныған күйде барғаннан кейін тозақта мәңгі қалмайды. Сосын олар Алланың қалауы мен үкімінде: қаласа, оларды кеңшілігімен кешіріп, ғафу етеді. Мысалы, Құранда айтқаны сияқты: «Ал одан [серік қосудан] басқаны қалағанына кешіреді» (Ниса, 48, 116). Және егер қаласа, оларды әділдігімен тозақта азаптайды. Сосын оларды Өзінің рахымымен және Өзіне бойсұнғандардан шыққан шапағатшылардың шапағатымен тозақтан шығарады. Содан кейін оларды жұмаққа жібереді. Себебі, Алла Тағала Өзін таныған мағрифат иелерін дос тұтқан. Оларды екі дүниеде де һидаятынан құр қалып, достығына жете алмаған Өзін танымайтын кәпірлер қауымы сықылды етпейді. Уа, Алла! Ислам мен оның жұртының Қамқоры! Бізді Өзіңе жолыққанғанға дейін Ислам дінінде нық тұрғызғайсың! 66

Түсіндірмесі: Құдай Тағалаға серік қоспай, мұсылман болып өткен жан тозақта мәңгі-бақи қалмайды. Бірақ басқа күнәсына қарай лайықты жазасын алуы мүмкін. Ең бастысы, осы дүниеде күнәларына тәубе етіп, құлшылық-тағаттан танбауы тиіс. Қалғаны Алланың қалауында: қаласа, тозақта азаптайды, қаласа, рахымына бөлеп, жұмаққа кіргізеді. Әйтсе де, Хақ Тағала Өзін хақ деп таныған құлдарын кәпір құлдарымен тең қылмақ емес. Біз, мүміндер, Жаратқанның жарылқауынан үміт етеміз.

É ǦÌ Ê ǧȁÈ ǂŌ Èƥ ǲŏ ǯ È ǐǳơ ȃ ƩƢ È Ǵƻ È È Ƨ‫ال‬ È ǷÈ ǺÌ ǷÈ ȄÈǴǟÈ ȁÈ ÊƨÈǴÌƦÊǬÌǳơ ǲÊ ǿÌ ÈƗ ǺÊ ō ǂÈ ÈǻȁÈ ó ÔÎ Ì Ƿ ÇǂƳƢÈ ǶÌ ȀÉ ÌǼǷÊ 71. Біз Құбыла жұртының кез келген игі-жақсысының да, бұзығының да артында намаз оқуға болады деп көреміз. Және де олардың бүкіл өмірден өткендеріне де жаназа намаз оқуға болады дейміз. Түсіндірмесі: Мұсылман қоғамының бірлігі үшін, дініміздің баяндылығы үшін кез келген жақсылы-жаманды имамның артында намаз оқимыз. Ол намаздың жауапкершілігі сол жауапкершілікті мойнына алған жетекшіге жүктеледі. Сондай-ақ, өмірден мұсылман болып өткен кез келген жанға жаназа оқу жөн деп білеміз.

ƁǁƢÈǻ ÈȏȁÈ ƨÅ ōǼƳ È ǶÌ ȀÉ ÌǼǷÊ ƁƾƷÈ ÈƗ ǱÉ Ǆŏ ÈǼÉǻ ÈȏȁÈ ó ÔÏ 67

72. Олардың ешбірін жұмақта, не тозақта деп айтпаймыз. Түсіндірмесі: Дүниеден өткен мүміндерді жұмақта, не тамұқта деп кесіп-пішіп айта алмаймыз. Өтйкені ол бір Аллаға ғана аян ғайып істердің қатарына жатады.

É ƥ ǶÊ Ê ƥ ÈȏȁÈ ÇǂǨÌ ǰÊ Ç ǨÈ ÊǼÊƥ ÈȏȁÈ ǭÇ ǂÌ ǌÊ ƔÆ ȆÌ ǋ È ǶÌ ȀÉ ÌǼǷÊ ǂÌ ȀÈ ǜÌ Èȇ ǶÌ Èǳ ƢǷÈ ǩƢ Ì ȀÌȈÈǴǟÈ ƾÉ ȀÈ ǌÌ Èǻ ÈȏȁÈ ó ÔÐ È ǳƿÈ ǺÊ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Êƅơ ȄÈǳÊƛ ǶÌ ǿÉ ǂÊÈ ƟơǂÈ Ǉ ÌǷ È ǁÈ É ǀÈǻȁÈ ǮÊ 73. Егер де анық байқалмаса, оларды күпірлікте, серік қосуда, не екіжүзділікте айыптап, куәлік бермейміз. Жан-дүниесін Алла Тағалаға тапсырамыз. Түсіндірмесі: Мұсылмандарды кәпір, мүшрік, мұнафық деп айтуға аузымыз бармайды. Олай куәгерлік ете алмаймыз. Тек сол сипаттары анық белгілі болғанда ғана айта аламыз. Өзін Ислам дініндемін деп есептейтін жанның барлығын мұсылман санаймыз. Олардың ішкі шынайы пиғылдарын, ұстанымдарын бір Аллаға тапсырамыз. Ақидасын, иманын қазбалап сұрау, тергеу біздің міндетіміз емес.

ōȏÊƛ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ç È ƾǸō ƸÈ ǷÉ ÊƨǷōÉƗ ǺÊ Ì Ƿ ÇƾƷÈ ÈƗ ȄÈǴǟÈ ǦÈ ÌȈǈǳơ ȃ ō ǂÈ Èǻ ÈȏȁÈ ó ÔÑ ǦÉ ÌȈǈǳơ Ê È ǺÌ ǷÈ ō ǾÌȈÈǴǟÈ ƤÈ ƳÈ ȁ 68

74. Тек қылыш көтеру уәжіп болған жағдайдан тыс Мұхаммед (с.а.с.) үмбетінің біреуіне қарсы қылыш көтерілмеуі тиіс деп білеміз. Түсіндірмесі: Мұсылмандардың бір-біріне қылыш көтеріп өлтіруі аса зор күнә. Хадисте айтылғандай олардың екеуі де тозаққа кетуі ықтимал. Тек қоғамға, мұсылмандардың бірлігіне қауіп төндіретін лаңкестер мен бүлікшілердің көзін жою уәжіп.

ȂǟÉ ƾÌ Èǻ ÈȏȁÈ ÌơȁǁƢÉ Ƴ È ǹÊÌ ƛȁÈ ƢÈǻǁÊ ȂǷÉ ÉƗ ÊƧÈȏȁÉ ȁÈ ƢÈǼÊƬǸÊō ƟÈƗ ȄÈǴǟÈ Ʊȁ È ǂÉ ƼÉ Ìǳơ ȃǂÈ Èǻ ÈȏȁÈ ó ÔÒ ǲō ƳÈ ȁÈ Ǆō ǟÈ Êƅơ ÊƨǟÈ ƢǗÈ ǺÊ É ǄÌǼÈǻ ÈȏȁÈ ǶÊ Ì Ƿ ǶÌ ȀÉ ÈƬǟÈ ƢǗÈ ȃǂÈ ÈǻȁÈ ǶÊ Ì Ƿ ƁƾÈȇ ǝÊ Ì ȀÊƬǟÈ ƢǗÈ ǺÊ Ì ȀÌȈÈǴǟÈ ƧÊ ƢÈǧƢǠÈ ǸÉ ÌǳơȁÈ ƵÈ È ǂÈǧ Ê ‫ال‬ǐǳƢÊ ō ƥ ǶÌ ȀÉ Èǳ ȂǟÉ ƾÌ ÈǻȁÈ ÇƨÈȈǐÊ ǠÌ ǸÊÈ ƥ ÌơȁǂÉ ǷÉ ƘÌÈȇ ǶÌ Èǳ ƢǷÈ ƨÅ ǔȇÊ 75. Имамдарымыз бен істерімізді басқаратын басшыларымызға, тіпті, олар қиянат қылса да қарсы шықпаймыз. Оларды қарғамаймыз, бағынудан бас тартпаймыз. Өйткені оларға бағынуды, егер де олар күнәға бұйырмаса, құдіретті де ұлы Аллаға бағынудың бір бөлігі, міндетті парыз деп есептейміз. Оларға Алладан туралық пен саламат-саулық тілеп дұға қыламыз. Түсіндірмесі: Ел басқарған басшыларымыз бен жетекшілерімізге қарсы шықпаймыз. Тіпті, олардың басқару жүйесі дұрыс болмаса да, оларға бағынуымыз керек. Өйткені ел арасын ала тайдай бұзатын бүлікшілдік одан да зор қатер. Басшыға бағыну Құдай Тағалаға бағынудың бір шарты деуге болады. Тек олар мұсылмандарды 69

күнәлі істерге, имансыздыққа бұйырмаса болды. Ел ағаларына Жаратқаннан тауфиқ пен тура жол тілеп дұға қыламыз.

È ‫ال‬ƼÊ ÌǳơȁÈ ÈƿȁÉǀǌǳơ ƨÈ ÈǫǂÌ ǨÉ ÌǳơȁÈ ǥÈ Ŏ ƤÊ É ǼÈƬƴÌ ÈǻȁÈ ƨÈ ǟÈ ƢǸÈ ƴÈ ÌǳơȁÈ ƨÈ ōǼǈǳơ Ŏ ǞÉ ÊƦōƬÈǻȁÈ ó ÔÓ 76. Біз Сүннетке, жамағатқа ілесеміз. Одан ауытқудан, араздықтан және бөлінушіліктен аулақтаймыз. Түсіндірмесі: Пайғамбардың (с.а.с.) сүннетінен айнымайтын, жамағаттың бірлігінен айрылмайтын топтың жолындамыз. Осы тура жолдан ауытқудан, алауыздықтан, топ-топқа бөлінуден сақтанамыз.

ƨÊ ÈǻƢÈȈƼÊ ÌǳơȁÈ ÊǁȂÌ ƴÈ Ìǳơ ǲÈ ǿÌ ÈƗ ǒÊ É ǤÌƦÉǻȁÈ ÊƨÈǻƢǷÈ ÈȋơȁÈ ǱÊ ƾÌ ǠÈ Ìǳơ ǲÈ ǿÌ ÈƗ ƤŎ ƸÊ ÉǻȁÈ ó ÔÔ 77. Әділеттілер мен сенімділерді жақсы көреміз, сондайақ жәбірлеушілер мен опасыздарды жек көреміз. Түсіндірмесі: Әділдік пен сенімділікті ту еткен ізгі жандарды ұнатамыз. Зорлық-зомбылық пен қиянатқа бейім жұртты ұнатпаймыз.

É ǬÉ ÈǻȁÈ ó ÔÕ ǾÉ ǸÌÉ ǴǟÊ ƢÈǼÌȈÈǴǟÈ ǾÈ ÈƦÈƬǋơ Ƣ Ì ǸȈÊ È ǧ ǶÈÉ ǴǟÌ ÈƗ Éƅơ ǱȂ 78. Өзіміз білмеген нәрселер туралы «Алла – ең жақсы білуші» дейміз. 70

Түсіндірмесі: Өзіміз білмеген, өреміз жетпеген мәселелердің шешімін Алла Тағала біледі деп айтамыз. Бәрін білемдікке салынып, өзеурей беру мұсылманның сипаты емес.

È ǂǔÈ ƸÈ ÌǳơȁÈ ÊǂǨÈ ǈǳơ ȆÊ ǂÊ ÈƯÈȋơ ȆÊǧ ƔƢÈ Ƴ Ƣ È ǸÈ ǯ Ê ō ǧ ǺÊ ÌȈǨō ƼÉ Ìǳơ ȄÈǴǟÈ ƶÈ ǈÌ ǸÈ Ìǳơ ȃǂÈ ÈǻȁÈ ó ÔÖ 79. Хабарларда айтылғандай, сапарда да, тұрақта да мәсіге мәсіх тартуды жөн деп білеміз. Түсіндірмесі: Хадистерде баяндалған мәсі кию мәселесін құптаймыз. Дәрет алғанда оны шешпей-ақ, сыртынан мәсіх тартуға болатындығын білеміз. Мәсінің сипаты мен шарттары шариғат кітаптарында анықталған.

Ê ǧȁÈ ǶÊ Ê ǷÈ ƽÉ ƢȀÈ ƴÊ ÌǳơȁÈ ƲŎ ƸÈ ÌǳơȁÈ ó ÕÍ ǶÊ È Ƿ ÊǂǷÊ Èȋơ ȆÊǳȁÉƗ ǞÈ ǷÈ ÊǹƢÈȈǓƢ Ì ǿǂÊ ƳƢÈ Ì ǿǂŏ Èƥ ÈśÊǸÊǴǈÌ ǸÉ Ìǳơ ǺÊ ƢǸÈ ȀÉ ǔÉ ǬÉ ÌǼÈȇ ÈȏȁÈ ƔÆ ȆÌ ǋ Ƣ È ǸÈ ȀÉ ÉǴǘÊ ÌƦÉȇ Èȏ ÊƨǟÈ Ƣǈǳơ ō ǵÊ ƢÈȈÊǫ ȄÈǳÊƛ 80. Қажылық пен жиһад мұсылмандардың жақсылыжаманды жетекшілерінің жетекшілігімен Қиямет күніне дейін жалғасатын болады. Бұл екі істі ешбір нәрсе тоқтата да, жоққа шығара да алмайды. Түсіндірмесі: Қажылық парызын орындау, мұсылмандардың игілігі үшін күресу Қиямет күніне дейін толастамайтын істер. Жиһадтың мән-мағынасы мен түрлері шариғат кітаптарында баяндалған. 71

Ê ǧƢƷ Ƣ ś È ǜÊ È ÊƦÊƫƢǰÈ Ìǳơ ǵÊ ơǂÈ ǰÊ ÌǳƢÊƥ ǺÊ È ÈǼÌȈÈǴǟÈ ǶÌ ȀÉ ÈǴǠÈ Ƴ È ƾÌ Èǫ Èƅơ ǹō ÊƜÈǧ ś È É ǷƚÌ Éǻȁ ó ÕÎ 81. Біз ардақты жазушы періштелердің бар екендігіне сенеміз. Алла оларды біздерге қадағалаушы етіп белгілеген. Түсіндірмесі: Әрбір пенденің істерін жазу жүктелген жазарман періштелер бар. Біз олардың барлығына кәміл түрде иланамыз. Олар біздің істерімізді бақылап отыратын періштелер.

Ê ǴǸÊÈ ƥ ǺÊ ś Ê ÌƦǬÈ Êƥ ǲÊ ǯō ȂÈ ǸÉ Ìǳơ ƩÊ ȂÌ ǸÈ Ìǳơ ǮÈ È ǸÊ ÈǳƢǠÈ Èǳơ Ƶơ Ê ȁÈ ǁÌ ÈƗ ǒ É ǷƚÌ ÉǻȁÈ ó ÕÏ 82. Және әлемдердің, яки жындар мен адамдардың рухтарын алу жүктелген өлім періштесінің бар екендігіне де сенеміз. Түсіндірмесі: Әзірейіл періштенің жандылардың жанын алатындығына иман келтіреміз.

È ǺÌ ǸÊÈ ǳ ÊǂÌƦǬÈ Ìǳơ ƣơÈ Ê ǀǠÊÈ ƥȁÈ ó ÕÐ ÊǾŏƥǁ È ǺÌ ǟÈ ÊǽǂÊ ÌƦÈǫ ȆÊǧ ÇŚǰÊ ÈǻȁÈ ÇǂǰÈ ÌǼǷÉ ǱơÊ ƚÈ ǇÉ ȁÈ Å‫ال‬ǿÌ ÈƗ ǾÉÈǳ ǹÈ Ƣǯ Ê ǇÉ ǁ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê È ƅơ ǱȂ È ǷÈ ȄÈǴǟÈ ÊǾŏȈÊƦÈǻȁÈ ÊǾÊǼȇÊƽȁÈ È ǺÌ ǟÈ ǁƢÉ ÈƦƻÌ Èȋơ ÊǾÊƥ ƩÌ ƔƢÈ Ƴ Ƣ ÆƧǂÈ ǨÌ Ʒ Ê ÈȇǁÊ ǺÊ Ì ǁ ÊƨÈƥƢƸÈ ǐǳơ ō ǺÊ ǟÈ ȁÈ É ȁÌ ÈƗ ÊƨōǼƴÈ Ìǳơ ǑƢ Ì Ƿ ƨÆ ǓÈ ȁÌ ǁ È ǂÉ ÌƦǬÈ ÌǳơȁÈ ǶÊ Ì ȀÊȈÈǴǟÈ Êƅơ ǹÉ ơȂÈ ǓÊ ǹÊ ơÈŚŏǼǳơ ÊǂǨÈ Ʒ É ǺÊ ÌǷ 83. Сондай-ақ, Алла Елшісі (с.а.с.) мен сахабалардан (р.а.) жеткен хабарларға сүйене отырып, лайықты болған 72

жандарға қабір азабы болатындығына, қабірде Мүнкәр және Нәкир атты періштелер пендеге Раббысы, діні және пайғамбары туралы сұрақ қоятындығына сенеміз. Қабір – жұмақ бақтарынан бірі немесе тозақ шұңқырларының бірі. Түсіндірмесі: Адам өлгеннен кейін қабірде болатын жайттарға сенеміз. Егер лайықты болса, қабір азабын тартатындығын білеміз. Қабірде әрбір пендені Мункәр және Нәкир атты періштелер сұрақтың астына алатындығына иман келтіреміз. Әрбір қабір не жұмақ бағы, не тозақ шұңқыры болып саналады.

Ê ǸÈ ǟÌ Èȋơ ÊƔơǄÈ ƳÈ ȁÈ ƮÊ ǠÌ ÈƦÌǳƢÊƥ ǺÊ Ê ǈÈ ƸÊ ÌǳơȁÈ Ǒ ƣƢ Ê ǂÌ ǠÈ ÌǳơȁÈ ÊƨǷÈ ƢÈȈÊǬÌǳơ ǵÈ ȂÌ Èȇ ǱƢ É ǷƚÌ ÉǻȁÈ ó ÕÑ Ê ǂÈ ǐǳơ Ê ǬÈ ǠÊ ÌǳơȁÈ ƣơ Ê ȂÈ ōưǳơȁÈ ƣƢ Ê ÈƬǰÊ Ìǳơ ÊƧƔơÈ ǂÊÈ ǫȁÈ ǹÊ ơǄÈ ȈÊǸÌǳơȁÈ Ǖơ ŏ ȁÈ ƣƢ 84. Қиямет күнінде қайта тірілетіндігімізге, амалдардың қарымтасы берілетіндігіне, іс-амалдар ұсынылып, есеп алынатындығына, амал кітабының оқылатындығына, сауап пен жаза берілетіндігіне және Сырат көпірі пен амал таразысына иман келтіреміз. Түсіндірмесі: Қиямет күні болатын ғайып істерге толықтай сенеміз. Сонда әрбір пенде өлгеннен соң қайта тіріледі. Ісәрекеттерінің қарымтасын алады. Амалдар алға тартылып, есебі беріледі. Әрбір пенденің амал кітабы оқылып, соған сай сыйы, не жазасы болады. Қыл көпір мен амал таразысы тартылады. 73

ǪÈ È Ǵƻ Ȅ È ÈǳƢǠÈ Èƫ Èƅơ ǹō Êƛȁ Ê È ǹơƾÈ ȈÊƦÈƫ Èȏȁ ơ È ƾÅ ÈƥÈƗ ÊǹƢÈȈÈǼǨÌ Èƫ Èȏ ÊǹƢÈƬÈǫȂÉǴƼÌ ǷÈ ǁƢÉ ōǼǳơȁ È ƨÉ ōǼƴÈ Ìǳơ ó ÕÒ Å‫ال‬ǔÈ Ê ǴƼÈ Ìǳơ ǲÈ ÌƦÈǫ ǁƢÈ ōǼǳơȁÈ ƨÈ ōǼƴÈ Ìǳơ È ǺÌ ǸÈ Ì ǧ ÊƨōǼƴÈ Ìǳơ ȄÈǳÊƛ ǶÌ ȀÉ ÌǼǷÊ ƔƢÈ ǋ È ǴƻÈ ȁÈ ǪÌ È ǧ Å‫ال‬ǿÌ ÈƗ ƢǸÈ ȀÉ Èǳ ǪÈ È ǂÉǧ ƾÌ Èǫ ƢǸÊÈ ǳ ǲÉ ǸÈ ǠÌ Èȇ ŋǲǯÉ ȁÈ ǾÉ ÌǼǷÊ ÅȏƾÌ ǟÈ ÊǁƢōǼǳơ ȄÈǳÊƛ ǶÌ ȀÉ ÌǼǷÊ ƔƢÈ ǋ ǂÊÆ ƟƢǏÈ ȁÈ ǾÉÈǳ ǡÊ È ǺÌ ǷÈ ȁÈ ǾÉ ÌǼǷÊ ƽÊ ƢÈƦÊǠÌǳơ ȄÈǴǟÈ ÊǹơǁÈ ƾō ǬÈ ǷÉ ǂŎ ǌǳơ ō ȁÈ ǂÉ ÌȈƼÈ ÌǳơȁÈ ǾÉÈǳ ǪÊ È Ǵƻ Ƣ É ǷÈ ȄÈǳÊƛ 85. Жәннат пен тозақ жаратылған. Олар ешқашан жойылмайды һәм жоғалмайды. Ақиқатында, Алла Тағала жәннат пен тозақты басқа жаратылыстардан бұрын жаратты және ол екеуіне лайықтыларды жаратты. Олардан қалағанын кеңшілігімен жәннатқа кіргізеді, қалағанын әділдігімен тозаққа түсіреді. Әрбір жаратылыс өзіне арналғанына сай іс қылады және жаратылған жағына қарай барады. Жақсылық пен жамандық пенделерге жазылып қойған. Түсіндірмесі: Жұмақ пен тозақтың барлығына иман келтіреміз. Құдай Тағала құлдарын Өз қалауынша жұмақ пен тозақтың біреуіне кіргізеді. Олардың тұрғындарының кім екендігін алдын ала біледі. Пенденің пешенесіне жақсылық пен жамандық жазылып қойылған.

È ƬǇÊ ǹÌ ÈƗ ǃÉ ȂƴÉ Èȇ Èȏ ȅÊǀōǳơ ǪȈÊ Ê ǧȂÌ ōƬǳơ ÊȂƸÌ Èǻ ǺÊ È Ì Ƿ ǲÉ ǠÊÌ ǨÌǳơ ƢȀÈ Êƥ ƤÉ ƴÊ Èȇ ȆÊƬōǳơ ƨÉ ǟÈ ƢǘÊ Ì ȏơȁ ó ÕÓ È ƬǇÊ Ê ǺÊ ǞÊ ǇÌ ȂÉ Ìǳơȁ Ê É ǴƼÌ ǸÈ Ìǳơ ǦÈ ǏȂ ŏ ƨȀÈ Ƴ È Éȇ È ƨƸō ǐǳơ Ê È ǲÊ ǠÊÌ ǨÌǳơ ǞÈ ǷÈ ȆÊ Ì Ƿ ƨÉ ǟÈ ƢǘÊ Ì ȏơ ƢǷōÈƗȁ È ȀÈǧ ÊǾÊƥ ǩȂÉ È ǫ ƢǸÈ ǯ È ȂÈ ǿÉ ȁÈ ƣƢ Ê ȏȉơ ÊƨǷÈ ‫ال‬ È ǇÈ ȁÈ ǺÊ ǰŎ ǸÈ ōƬǳơȁÈ ǱƢÈ É ǴǠÈ ÈƬÈȇ ƢȀÈ ÊƥȁÈ ǲÊ ǠÊÌ ǨÌǳơ ǲÈ ÌƦÈǫ ȆÊ É ǘÈ ƼÊ Ìǳơ Ǫō È ȀÈǧ ƩÈ .(ÏÕÓ ÉƧǂÈ ǬÈ ÈƦǳơ ƂƢȀÈ ǠÈ ǇÌ ȁÉ ōȏÊƛ ƀǈÌǨÈǻ É‫هلل‬ơ ǦÉ Ǵŏ ǰÈ Éȇ Èȏƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ 74

86. Адамның күш-құдірет сипаты ешбір жаратылыс өздігінен жете алмайтын тауфиқ, яғни істің сәтті шығуы жағынан алып қарағанда (яғни, ішкі күші) іспен бірге болады. Ал денсаулығы, шама-шарқы, мүмкіндігі, құралдардың саулығы жағынан алып қарағанда күшқұдірет (яғни, сыртқы күші) істен бұрын болады. Алла Тағала айтқандай: «Алла ешбір жанға мүмкіндігінен тыс нәрсені жүктемейді» (Бақара, 286). Түсіндірмесі: Істің бітуі Алла беретін тауфиқ-сәттілікке тәуелді. Адам жақсылы-жаманды істерін өзі жаратпайды, өздігінен жасай алмайды. Істі орындаудың ішкі мүмкіндігі Алла жаратқан іспен қатар жүретін күш. Ал сыртқы мүмкіндік Алла жаратқан істен бұрын болатын күш. Шариғат белгілеген парыздар, жүктемелер осы сыртқы мүмкіндікке байланысты. Сондықтан да Жаратқан Ие әрбір пендеге мүмкіндігі келетінді жүктеген. Бұл жерде адамда мүмкіндік жоқ, тек жазылғанды атқаруға мәжбүр деген жәбрия сияқты адасқан топтарға жауап бар.

É ǠÌÈ ǧÈƗȁ ó ÕÔ ƽÊ ƢÈƦÊǠÌǳơ ǺÊ É Ǵƻ Ê È ƽƢÈƦÊǠÌǳơ ǱƢ È ƅơ ǪÌ È È Ƿ ƤÆ ǈÌ ǯÈ ȁ Ê 87. Пенделердің іс-әрекеттері – Алланың жаратылысы және пенделердің тапқан нәрсесі. Түсіндірмесі: Істерді Құдай Тағала жаратқан. Олардың жақсысын не жаманын пенде таңдайды да, Алланың қалауымен іске асырады. Бұл адасқан топтарға берілген жауап. 75

Муътазила тобы пенде ісін өзі жаратады десе, жәбриялар пенденің ісін Алла жаратты, оның таңдауы жоқ, тек жазылып қойылғанды атқарады деп адасқан.

É ǬǴÈ ƻ Èǫ ƂǹȂ È ǴÉ ǸÈ ǠÌ Èƫ ƢǷÈ ȁÈ ǶÌ ǰÈ È Éَّ‫ه‬ƅơȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Алла Тағала былай дейді: «Алла сендерді және істеріңді жаратты» (Саффат, 96).

È ǷÈ ōȏÊƛ ǹÈ ȂǬÉ ȈǘÊ Éȇ ÈȏȁÈ ǹÈ ȂǬÉ ȈǘÊ Éȇ ƢǷÈ ōȏÊƛ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǶÌ ȀÉ ǨÌ ŏǴǰÈ Éȇ ǶÌ ÈǳȁÈ ó ÕÕ ȂÈ ǿÉ ȁÈ ǶÌ ȀÉ ǨÈ ōǴǯ Ƣ É ǬÉ Èǻ nÊƅƢÊƥ ōȏÊƛ ÈƧȂÉō ǫ ÈȏȁÈ ǱÈ ȂÌ Ʒ È Ê ȏ ǱȂ ÇƾƷÈ Èȋ ƨÈ ǯÈ ǂÈ Ʒ È È ȏȁÈ ÇƾƷÈ Èȋ ƨÈ ÈǴȈƷ È È ȏ~ ÉŚǈÊ ǨÌ Èƫ ÊƨǟÈ ƢǗÈ ÊƨǷÈ ƢÈǫÊƛ ȄÈǴǟÈ ÇƾƷÈ Èȋ ÈƧȂÉō ǫ ÈȏȁÈ Êƅơ ÊƨÈǻȂǠÉ ǸÊÈ ƥ ōȏÊƛ Êƅơ ÊƨȈǐÊ ǠÌ ǷÈ ǺÌ ǟÈ ÇƾƷÈ Èȋ ǱÈ ȂŎ ƸÈ Èƫ ÈȏȁÈ Ê ÈƦōưǳơȁÈ Êƅơ ÊǾǸÊ ǴÌ ǟÊ ȁÈ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Êƅơ ÊƨÈƠȈǌÊ ǸÊÈ ƥ ȅÊǂƴÌ Èȇ ÇƔȆÌ ǋ Ê ǧȂÌ ÈƬÊƥ ōȏÊƛ ƢȀÈ ÌȈÈǴǟÈ ƩƢ È ǲŎ ǯÉ ȁÈ Êƅơ ǪȈÊ É ǲÈ ÈȈƸÊ Ìǳơ ǽÉ ƙÉ ƢǔÈ É ƩƢ Ê ÈƠȈǌÊ ǸÈ Ìǳơ ǾÉ ÉƬÈƠȈǌÊ ǷÈ ƪÌ ÈƦÈǴǣÈ ÊǽǁÊ ƾÈ ÈǫȁÈ ÊǾÊƟƢǔÈ ƢȀÈ ōǴǯ È ǫ ƤÈ È ǫȁÈ È ǴǣÈ ȁÈ ƢȀÈ ōǴǯ É ǺÌ ǟÈ ǽÈ Ǆō ÈǼÈƫȁÈ ǺÇ ÌȈƷÈ ȁÈ ÇƔȂǇ É ǺÌ ǟÈ ǅÈ ƾō ǬÈ Èƫ ƁƾÈƥÈƗ ǶÇ ÊǳƢǛÈ ǂÉ ÌȈÈǣ ȂÈ ǿÉ ȁÈ ƔƢÉ ǌÈ Èȇ ƢǷÈ ǲÉ ǠÈ ǨÌ Èȇ ǲŏ ǯ É ǲŏ ǯ .(ÏÐ ƔƢÉ ÈȈÊƦÌǻÈȋơ ƂǹȂ È ÉǳÈƘǈÇ Éȇ ǶÌ ǿÉ ȁÈ ǲÉ ǠÈ ǨÌ Èȇ ƢǸō ǟÈ ǱÉ ÈƘǈÌ Éȇ Èȏƃ ǺÇ ÌȈǋÈ ȁ È ƤÇ ÌȈǟÈ 88. Алла Тағала құлдарына тек олар көтере алатынды ғана жүктеген. Әрі олар сол жүктелген парыздарды ғана көтере алады. Бұл «Лә хәулә уә лә қууәтә иллә билләһ», яғни «Алладан басқа күш те, қуат та жоқ» деген сөздің түсіндірмесі. Біз: «Аллаға асылық қылудан аман сақтайтын қандай да бір айла, не қам-қарекет ешкімде жоқ, ол тек Алланың жәрдемімен ғана болады. Сондай-ақ, Аллаға ғибадат-тағат қыларлық күш-қуат, тек Алланың тауфиғы болмаса, ешбір жанда болмайды», – дейміз. Барлық нәрсе Алланың қалауымен, білуімен, шешімімен, 76

тағдырымен ғана болады. Оның қалауы бүкіл қалаулардан жоғары, шешімі бүкіл айлалардан жоғары. Ол қалағанын жасайды. Ол ешқашан құлдарына қиянат қылмайды, кез келген жамандықтан, жойылудан ада, кез келген кемшілік пен нақыстықтан таза. «Ол (Алла Тағала) не істегені жайлы сұралмайды, керісінше, олар (жаратылысы) сұралады» (Әнбия, 23). Түсіндірмесі: Алла Тағала пенделеріне күштері жететін жүктемелер жүктеген. Барлық іс Алланың құдіретінсіз, қалауынсыз, білімінсіз жүзеге аспайды. Пенделеріне қиянат жасамайды.

È Êǳ ƨÆ ǠÈ ǨÈ ÌǼǷÈ ǶÊ Ê ȂÈ ǷÌ Ȍ Ʃơ Ì ȀÊƫƢÈǫƾÈ ǏÈ ȁÈ ÊƔƢÈȈƷÌ Èȋơ ÊƔƢǟÈ ƽÉ ȆÊǧȁÈ ó ÕÖ 89. Тірілердің дұға-тілектері мен садақалары өлгендерге пайда береді. Түсіндірмесі: Тірілер Құдай Тағаладан өлілерге кешірім тілеп дұға қылатын болса, марқұмдарға оның пайдасы тиеді. Сондықтан да тірілерге өлілер үшін жаназа намазын оқу парыз етілген. Һәм бұл тұрғыда қасиетті аяттар мен хадистерде дәлелдер жеткілікті.

Èǫ ƢÈǼÊǻơȂÈ ƻȍ È ÉǳȂÉǬÈȇ ǶÊ Ì ȁÈ ƢÈǼÈǳ ǂÊ È ǺȇÊ Ì Ƿ ơȁƔÉ ƢƳ È ǀōǳơȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Ì ǿƾÊ ǠÌ Èƥ ǺÊ Ì ǨǣÌ ơ ƢÈǼōƥǁÈ ǹȂ Ê ÈŻȍƢÊƥ ƢÈǻȂÉǬÈƦǇ ƂǹƢ È ǺȇÊ È ǀōǳơ 77

Алла Тағала былай дейді: «Ал олардан [мүһәжірлер мен ансарлардан] кейін келгендерге болса: «Раббымыз! Бізді және бізден бұрын иман келтірген бауырларымызды кешіре гөр!» – дейді...» (Хашр, 10).

É ǇÉ ǁ Èǫ ǽÉ ơȁÈ ǁ nƢǻƢ ÈƫȂÌ ǷÈ ǶÌ ƷÈ ǁơÌ ȁÈ ƢÈǼÊƟƢÈȈƷÌ È ِ‫ لأ‬Ƕō ȀÉ ōǴǳơ~ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê È ƅơ ǱȂ È È ǱƢÈ ƾÉ ǸÈ ƷÌ ÈƗ Алланың елшісі (с.а.с.): «Уа, Алла! Тірілеріміздің күнәсін кешір, өлілерімізді рахымыңа бөле!» – деп дұға қылатын. Ахмет риуаят еткен.

È ǫ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê É ǇÉ ǁ ơÈƿÊƛ~ ǱƢÈ È ƅơ ǱȂ È ǹō ÈƗ ǾÉ ÌǼǟÈ Éƅơ ȆǓÊ ǁ È È ƧǂÈ ÌȇǂÈ ǿÉ ȆÊƥÈƗ ǺÌ ǟÈ ƾÆ ÈǳȁÈ ȁÌ ÈƗ ÊǾÊƥ ǞÉ ǨÈ ÈƬÌǼÉȇ ǶÌÆ ǴǟÊ ȁÌ ÈƗ ƨÆÈȇǁÊ ƢƳ È ǷÈ È ƭÇ Ȑَ‫ا‬ÈƯ ǺÊ È ƨÆ ÈǫƾÈ Ǐ Ì Ƿ َّ‫لا‬Êƛ ǾÉ ÉǴǸÈ ǟÈ ǞÈ ǘÈ ǬÈ Ìǻơ ǹÉ ƢǈÈ ÌǻÊ‫إل‬ơ ƩƢ ǶÊ Æ ǳƢǏÈ È ǾÉÈǳ ȂǟÉ ƾÌ Èȇ ƶÊ Æ ǴǈÌ ǷÉ ǽÉ ơȁÈ ǁ n Әбу Һурайрадан (р.а.) риуаят етілген хадисте Алланың Елшісі (с.а.с.): «Адам өлгенде оның үш нәрсесінен – тоқтаусыз садақасы, не пайда келтіретін білімі немесе артынан дұға қылатын игі жақсы баласынан басқа барлық амалы тоқтайды», – деген. Мүслім риуаят еткен. Құран оқып, не басқадай ізгі іс қылып, оның сауабын марқұмға бағыштаса да, пайдасы тиеді.

Ê ƳƢ Ê ȂÈ ǟÈ ƾō ǳơ ƤȈ ƩƢ È ƸÈ Ìǳơ ȆǔÊ ǬÌ ÈȇȁÈ Ʃơ É ƴÊ ÈƬǈÌ Èȇ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ ÉƅơȁÈ ó ÖÍ 78

90. Алла Тағала дұға-тілектерді қабыл етеді, құлдарының қажеттіліктерін өтеп береді. Түсіндірмесі: Алла Тағала құлдарының дұғаларына жауап береді, тілектерін орындайды. Басты мәселе, дұғалар шарттарына сай болуы тиіс.

È ǫÈ ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Èǫ ƂǶÌ ǰÉ Èǳ ƤÌ ƴÊ ÈƬǇÌ ÈƗ ȆÊǻȂǟÉ ƽÌ ơ ǶÉ ǰÉ ŎƥǁÈ ǱƢ Алла Тағала былай дейді: «Раббыларың: «Маған жалбарыныңдар, сендерге жауап беремін», – деді...» (Ғафыр, 60).

Èǫ ơÈƿÊƛ ǝơ Ê ƾō ǳơ ÈƧȂÈ ǟÌ ƽÈ ƤȈ Æ ǂÊ ǫÈ ȆËÊǻÊƜǧÈ ȆËÊǼǟÈ ȅÊƽƢÈƦÊǟ ǮÈ ÈǳÈƘǇ ơÈ É ƳÊ ÉƗ Ƥȇ È ƿÊƛȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Ê ǟÈ ƽÈ Ƃǹȁ È ƾÉ ǋÉ ǂÌ Èȇ ǶÌ ȀÉ Ǵō ǠÈ Èǳ ȆÊƥ ơȂÉǼǷÊ ƚÌ ÉȈÌǳȁÈ ȆÊǳ ơȂÉƦȈƴÊ ÈƬǈÌ ÈȈǴÌ ǧÈ ǹƢ Алла Тағала былай дейді: «Ал егер құлдарым сенен Мен туралы сұрайтын болса, расында, Мен жақынмын, дұға қылушы дұға қылғанда жауап беремін. Сондықтан олар Маған жауап қатып, Маған иман келтірсін, бәлкім, дұрыс жолда болар» (Бақара, 186).

É ǴǸÌ Èȇ ÈȏȁÈ ÇƔȆÌ ǋ É ǮÊ É ǴǸÌ ÈȇȁÈ ó ÖÎ ǺÇ ÌȈǟÈ ƨÈ ÈǧǂÌ ǗÈ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Êƅơ ǺÊ ǟÈ Ř È ǾÉ ǰÊ È ǲō ǯ È ǣÊ ÈȏȁÈ ƔÆ ȆÌ ǋ È ƾÌ ǬÈ Èǧ ǺÇ ÌȈǟÈ ƨÈ ÈǧǂÌ ǗÈ Êƅơ ǺÊ ǟÈ ȄÈǼǤÌ ÈƬǇơ ǺÊ ÌȈƸÈ Ìǳơ ǲÊ ǿÌ ÈƗ ǺÊ Ì Ƿ ǁƢÈ ǏÈ ȁÈ ǂÈ ǨÈ ǯ Ì ǺÌ ǷÈ ȁÈ 91. Ол бүкіл нәрсеге иелік қылады, Оны ешнәрсе де иемдене алмайды. Қас қағым мезет болса да Алла Тағалаға 79

мұқтажсыз болу мүмкін емес. Кімде-кім өзін қас-қағым мезет Аллаға мұқтаж емеспін десе, онда кәпір болады да, апатқа ұшырағандардан болып қалады. Түсіндірмесі: Құдайдың қалауынсыз қурай да түспейді. Ол бүкіл жаратылыстың Иесі. Одан тәуелсіз болу мүмкін емес. Олай ойлаудың өзі күпірлік.

Éَّ‫هَّ ه‬ Èǫ ȆÊ É ōǼǳơ ƢȀÈ ŎȇÈƗ ƢÈȇƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ È ǬǨÉ Ìǳơ ǶÉ ÉƬÌǻÈƗ ǅƢ Ŏ ǼǤÈ Ìǳơ ȂÈ ǿÉ ƅơȁÈ Êƅơ ȄÈǳÊƛ ƔÉ ơǂÈ ƂƾÉ ȈÊǸƸÈ Ìǳơ Алла Тағала былай дейді: «Ей, адамдар! Сендер Аллаға мұқтажсыңдар, ал Алла, Ол – Бай (Мұқтаж емес) һәм Мақтаулы» (Фатыр, 15).

È ȏ ȄǓÈ ǂÌ ÈȇȁÈ ƤÉ ǔÈ ǤÌ Èȇ ÉƅơȁÈ ó ÖÎ ȃǁÈ ȂÈ Ìǳơ ǺÊ È Ƿ ÇƾƷÈ ÈƘǯ È 92. Алла ашуланады, разылық танытады, бірақ бұл жаратылыстың біреуінікіндей де емес. Түсіндірмесі: Құран Кәрімде айтылған Алла Тағаланың ашулануы, разы болуы туралы сипаттарына қалтқысыз иман келтірдік. Алайда ол сипаттар жаратылыстардың сипатындай емес.

Èǆ Èǫ ƂŚ È ǾǴÊ ưÌ ǸÊ ǯ É ǐÊ ÈƦÌǳơ ǞÉ ȈÊǸǈǳơ ō ȂÈ ǿÉ ȁÈ ƔÆ ȆÌ ǋ Ê È ȈÌÈǳƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ

Алла Тағала былай дейді: «Оған (Аллаға) ұқсас ештеңе жоқ! Әрі Ол – Естуші һәм Көруші!» (Шура, 11). 80

Ê ǇÉ ǁÈ ƣƢ ȆÊǧ ǕÉ ǂŏ ǨÈ Éǻ ÈȏȁÈ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏÈ Êƅơ ǱȂ È ƸÈ ǏÌ ÈƗ ƤŎ ƸÊ Éǻȁ ó È ÖÏ Ǫŏ ƸÈ Ìǳơ ÊǂÌȈǤÈ ÊƥȁÈ ǶÌ ȀÉ ǔÊ É ǤÌƦÉȇ ǺÌ ǷÈ ǒÊ É ǤÌƦÉǻȁÈ ǶÌ ȀÉ ÌǼǷÊ ÇƾƷÈ ÈƗ ǺÊ Ì Ƿ ÈƗǂō ÈƦÈƬÈǻ ÈȏȁÈ ǶÌ ȀÉ ÌǼǷÊ ÇƾƷÈ ÈƗ Ƥŏ ƷÉ É ǀÈǻ ÈȏȁÈ ǶÌ ǿÉ ǂÉ ǯÌ É ǀÈȇ ǶÌ ȀÉ ǔÉ ǤÌ ÉƥȁÈ ǹÆ ƢǈÈ ƷÊ È ƥ ōȏÊƛ ǶÌ ǿÉ ǂÉ ǯÌ Ì ƛȁÈ ǹÆ ƢǸºȇÊ È ƛȁÈ ǺÆ ȇÊƽ ǶÌ ȀÉ ŎƦƷÉ ȁÈ ÇǂÌȈƼÊ ǹÆ ƢÈȈǤÌ ǗÉ ȁÈ ǩƢ Æ ǨÈ ÊǻȁÈ ǂÆ ǨÌ ǯÉ 93. Біз Алла Елшісінің (с.а.с.) сахабаларын жақсы көреміз. Алайда оларға деген сүйіспеншілігімізде шектен шықпаймыз. Әрі олардың біреуінен де бас тартпаймыз. Оларды ұнатпайтын, олар жайында теріс сөз айтатындарды ұнатпаймыз. Сахабалар туралы тек игі сөз айтамыз. Оларды сүю – дін, иман және ихсан, ал оларды ұнатпау – күпірлік, екіжүзділік және әділетсіздік. Түсіндірмесі: Өйткені Алланың Елшісі (с.а.с.) айтқандай, сахабалар адамзат ұрпақтарының ішіндегі ең абзал толқын. Алла Тағала Пайғамбардың (с.а.с.) жолдастарын өзіне лайықты еткен әрі оларды қасиетті аяттарында мақтаған. Олар туралы Тәурат пен Інжілде де айтылған.

َّ‫ ه‬ǱȂ É ǇÉ ǁÈ ƾÆ Ǹō ƸÈ ǷÉ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Èǫ ƔÉ ƢǸÈ ƷÈ ǁÉ ÊǁƢōǨǰÉ Ìǳơ ȄǴÈ ǟÈ ƔÉ ơƾō ǋÊ ÈƗ ǾÉ ǠÈ ǷÈ ǺȇÊ È ǀōǳơȁÈ Êƅơ َّ‫ ه‬ǺÊ Ê ÅǻơȂÈ ǓÊ ǶÊ È ǤÉ ÈƬƦÌÈȇ ơƾÅ ƴō Ǉ Ƣ Ì ǁȁÈ Êƅơ É ǠÅ ǯō ǁÉ ǶÌ ǿÉ ơǂÈ Èƫ ǶÌ ȀÉ ÈǼȈÌÈƥ È Ƿ ȐǔÌ ǧÈ ǹȂ Ì ȀǿÊ ȂƳÉ ȁÉ ȆÊǧ ǶÌ ǿÉ ƢǸÈ ȈǇ Ƣ È ǲȈ È ǳƿÈ ÊƽȂƴÉ ǈǳơ ƱÈ ǂÈ ƻÌ ÈƗ ǝÇ ǁÌ ǄÈ ǯ Ê ƴÊ Ìǻȍơ ȆÊǧ ǶÌ ȀÉ ǴÉÈưǷÈ ȁÈ ÊƧơǁÈ ȂÌ ōƬǳơ ȆÊǧ ǶÌ ȀÉ ǴÉÈưǷÈ ǮÊ ÌǷ Ŏ ǂÊ ÈƯÈƗ ǺÊ È ǤÈȈÊǳ ǝơ ǁÈ ƢōǨǰÉ Ìǳơ ǶÊ È ǁō ǄŎ ǳơ ƤÉ ƴÊ ǠÌ Éȇ ÊǾǫÊ ȂǇ Ȅ É ǴÈ ǟÈ ȃȂÈ ÈƬǇƢ Ì ǧÈ ǚÈ ǴÈ ǤÌ ÈƬǇƢ Ì ǧÈ ǽÉ ǁÈ ǃÈ ƖǧÈ ǽÉ ÈƘǘÌ ǋÈ É ȀÊƥ ǚȈÊ Ê ƸÊ ƂƢǸȈ ō ǴÉ ǸÊ ǟÈ ȁÈ ơȂÉǼǷÈ ƕ ǺȇÊ È ǳƢǐǳơ ơȂ È ǀōǳơ Éَّ‫ه‬ƅơ ƾÈ ǟÈ ȁÈ Å ǜÊ ǟÈ ơǂÅ ƳÌ ÈƗȁÈ ÅƧǂÊ È ǨǤÌ ǷÈ ǶÌ ȀÉ ǼÌ ǷÊ ƩƢ 81

Алла Тағала былай дейді: «Мұхаммед – Алланың елшісі. Ал онымен бірге жүргендер кәпірлерге айбарлы, өз араларында мейірбан, сен оларды (Аллаға) иіліп, сәжде етіп (намаз оқып) Алладан кеңшілік пен разылық тілеп жатқандарын көресің. Олардың белгілері – жүздеріндегі сәжденің ізі. Бұл – олардың Тәураттағы сипаты. Ал олардың Інжілдегі сипаты бүршігін шығарып, күшейтіп, сосын жуандаған, сосын сабағына тік тұрып егіншілерді таңдандырған егін сияқты. Олар (мол егін – мұсылмандар) арқылы (Алла) кәпірлерді ызаландырады. Алла олардан иман келтіріп, ізгі іс істегендерге кешірім мен зор сый уәде етті!» (Фатх, 29).

É ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ç ōƦǟÈ ǺÊ ÌƥơȁÈ ǂÈ ǸÈ ǟÉ È ȆÊ È ǂÊƥƢƳÈ ȁÈ ǅƢ ō ƦōǼǳơ ǹō ÈƗ ƢǟÅ ȂÉǧǂÌ ǷÈ ǶÌ ȀÉ ÌǼǟÈ ƅơ ȆÈ ǓÊ ǁ Ç Èǫ È ƥƢƸÈ ǏÌ ÈƗ~ ǱƢÈ ȆÊ È ǶÌ ÉƬÌȇƾÈ ÈƬǿÌ ơ ǶÌ ÉƬÌȇƾÈ ÈƬǫÌ ơ ǶÊ Ì ȀŏȇÈƘÊƥ ǵÊ ȂƴÉ ŎǼǳƢǯ ȆÊ Ŏ ǷǁÊ ơƾō ǳơ ǽÉ ơȁÈ ǁ n Омар (р.а.), Ибн Аббас (р.а.) және Жәбірден (р.а.) жеткен бір риуаятта Пайғамбар (с.а.с.) былай дейді: «Сахабаларым жұлдыздар секілді, олардың қайсысын бағдарласаңдар да тура жол табасыңдар». Дарими риуаят еткен. Оларды ұнатпау, біреуін теріске шығару күпірлікке апаратын күнә.

È È É Èǫ ƢǓÅ ǂÈ È ȆÊ È ǣ ǶÌ ǿÉ ȁÉǀƼÊ ōƬÈƫ Èȏ ȆÊƥƢƸÈ ǏÌ ÈƗ ȆÊǧ ƅơ ƅơ~ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ ƅơ ȄōǴǏ Ŏ ƦōǼǳơ ǱƢÈ ǺÌ ǷÈ ȁÈ ǶÌ ȀÉ ǔÊ É ǤÌƥÉƗ ȆǔÊ ǤÌ ÉƦÊƦÈǧ ǶÌ ȀÉ ǔÈ ǤÈ ÌƥÈƗ ǺÌ ǷÈ ȁÈ ǶÌ ȀÉ ŎƦƷÊ ÉƗ ȆŏƦƸÊ É ƦÈǧ ǶÌ ȀÉ ōƦƷÈ ÈƗ ǺÌ ǸÈ ÌǷ È ǧ ȅÊƾǠÌ Èƥ ǺÊ È ǧ ȆÊǻơÈƿƕ ǺǷ È ǧ ǶÌ ǿÉ ơÈƿƕ È Èƅơ ȃÈƿƕ ǺǷ ǾÉÈǳ ǁƢÉ ōǼǳơ ǹÈ Ƣǯ Ì ȁÈ Èƅơ ƢǸÈ ōǻÈƘǰÈ Ì ȁÈ ȆÊǻơÈƿƕ ƢǸÈ ōǻÈƘǰÈ ȅÊ Ŏ ǀǷÊ ǂÌ ŏƬǳơȁÈ ƾÉ ǸÈ ƷÌ ÈƗȁÈ ÊŚÊƦǰÈ Ìǳơ ƺȇÊ Ŏ ǁƢƼÈ ÉƦǳơ ǽÉ ơȁÈ ǁ nȄ Ê ǁƢōƬǳơ ȆÊǧ ȅÊ È ÈǳȁÌ ÈƗ 82

Пайғамбар (с.а.с.): «Сахабаларым туралы (жаман сөз айтуға) Алладан қорқыңдар! Менен кейін оларды нысанаға алып жүрмеңдер. Кім оларды ұнатса, мен де оны жақсы көремін. Ал кім оларды ұнатпаса, мен де оны жек көремін. Кім оларға зәбір көрсетсе, маған зәбір көрсеткенімен тең. Ал кім маған зәбір көрсетсе, ол Аллаға зәбір көрсетеді. Кім Аллаға зәбір көрсетсе, ол тозаққа лайық болады». Бұхари, Ахмет, Термези жеткізген хадис.

È ƼÊ Ìǳơ ƪÊ Ê ǇÉ ǁ ÇǂǰÌ Èƥ ȆÊƥÈȋ Åȏȁō ÈƗ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê É ƦÌưÉǻȁÈ ó ÖÑ È ƅơ ǱȂ È ƾÈ ǠÌ Èƥ ƨÈ Èǧ‫ال‬ ǺÊ Ìƥ ǂÈ ǸÈ ǠÊÉ ǳ Ƕō ÉƯ ÊƨǷō Éȋơ ǞÊ ȈÊǸƳ ȄÈ Ê ƾŏ ǐǳơ ŏ È ǴǟÈ ƀǸºȇÊƾǬÌ ÈƫȁÈ ǾÉÈǳ Å‫ال‬ȈǔÊ ǨÌ Èƫ ǾÉ ÌǼǟÈ Éƅơ ȆÈ ǓÊ ǁ È Ǫȇ É Ê ǘō ƼÈ Ìǳơ ȆÊƥÈƗ ǺÊ Ìƥ ȆÊ È ǹƢǨō ǟÈ ǺÊ Ìƥ ǹÈ ƢǸÈ ÌưǠÊÉ ǳ Ƕō ÉƯ ǾÉ ÌǼǟÈ Éƅơ ȆÈ ǓÊ ǁ È ƣƢ ŏ ǴǠÊÈ ǳ Ƕō ÉƯ ǾÉ ÌǼǟÈ ƅơ ȆÈ ǓÊ ǁ Ê Ê ǂǳơ ǹÈ ȁƾÉ ÈƬȀÌ ǸÉ Ìǳơ ƨÉ ǸÊō ƟÈȋơȁ Ç ǳƢǗÈ È ǹÈ ȁƾÉ ǋơ È ǾÉ ÌǼǟÈ Éƅơ ȆÈ ǓÊ ǁ È ƤÊ ō ƔƢÉ ǨÈ ÈǴƼÉ Ìǳơ ǶÌ ǿÉ ȁ 94. Біз халифалықтың Алла Елшісі (с.а.с.) өмірден өткеннен кейін алдымен бүкіл үмбеттің алды болғандығы мен артықшылығы үшін Әбу Бәкір Сыддықты (р.а.) лайықты болғандығын қуаттаймыз. Сосын Омар ибн Хаттабтың (р.а.), одан кейін Осман ибн Аффанның (р.а.), сосын Әли ибн Әбу Талибтің (р.а.) лайықты болғандығын қуаттаймыз. Олар турашыл ізгі халифалар және һидаятты имамдар. Түсіндірмесі: Алланың Елшісі (с.а.с.) дүниеден өткеннен кейін мұсылмандардың ортақ келісімі бойынша тағайындалған ізгі халифалардың артықшылығын нақтылаймыз. 83

Èǫ Ê ǂǳơ ǺȇÊƾǋơ É ƥ ǶÌ ǰÉ ÌȈÈǴǟÈ ~ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏÈ ȆÊ ō ÊƔƢǨÈ ÈǴƼÉ Ìǳơ ÊƨōǼǇÉ ȁÈ ȆÊƬōǼǈÊ Ŏ ƦōǼǳơ ǱƢÈ ǾƳƢ Ŏ ǀǷÊ ǂÌ ŏƬǳơȁÈ ƽÈ ȁÉ ơƽÈ ȂÉƥÈƗ ǽÉ ơȁÈ ǁ nƢ È ǷÈ ǺÉ Ìƥơȁ ȅÊ Ì Ƿ ǺÈ ŏȇƾÊ ȀÌ ǸÈ Ìǳơ È ȀÈ Êƥ ơȂǰÉ ǈō ǸÈ Èƫ ȅÊƾǠÌ Èƥ ǺÊ Пайғамбар (с.а.с.) кейінгі үмбетіне: «Менің сүннетіммен және менен кейінгі ізгі турашыл халифалардың жолымен жүріңдер. Осыны берік ұстаныңдар!» – деп өсиет еткен. Әбу Дәуіт, Термези, Ибн Мәже риуаят еткен.

É ǇÉ ǁ ǶÌ ǿÉ ǂÈ ǌō ÈƥȁÈ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê È ƅơ ǱȂ È ǀōǳơ ÈƧǂÈ ǌÈ ǠÈ Ìǳơ ǹō ÈƗȁÈ ó ÖÒ È ǺȇÊ È ǶÌ ǿÉ ƢǸō Ǉ É ǇÉ ǁ È ǶÌ ȀÉ Èǳ ƾÈ ȀÊ ǋ Ƣ ǶÌ ǿÉ ȁÈ ǪŎ ƸÈ Ìǳơ ǾÉÉǳȂÈÌ ǫȁÈ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê È ǷÈ ȄÈǴǟÈ ÊƨōǼƴÈ ÌǳƢÊƥ È ƅơ ǱȂ ƾÉ ÌƦǟÈ ȁÈ ƾÆ ȈÊǠǇÈ ȁÈ ƾÆ ǠÌ ǇÈ ȁÈ ǂÉ ÌȈÈƥǄŎ ǳơȁÈ ƨÉ ƸÌ È ǴǗÈ ȁÈ ȆÊ ŋ ǴǟÈ ȁÈ ǹÉ ƢǸÈ ÌưǟÉ ȁÈ ǂÉ ǸÈ ǟÉ ȁÈ ÇǂǰÌ Èƥ ȂÉƥÈƗ Éƅơ ȆÈ ǓÊ ǁ Ê Ê ǂō ƴÈ Ìǳơ ǺÉ Ìƥ ÈƧƾÈ ÌȈÈƦǟÉ ȂÉƥÈƗȁÈ ǥÇ ȂÌ ǟÈ ǺÉ Ìƥ ǺÊ ǸÈ ƷÌ ǂǳơ È ƨǷō Éȋơ ÊǽǀÊ ǿÈ ÉśÊǷÈƗ ȂÈ ǿÉ ȁÈ Ƶơ ō ś È ǠÊ ǸÈ ƳÌ ÈƗ ǶÌ ȀÉ ÌǼǟÈ 95. Сондай-ақ, Алла Елшісі (с.а.с.) он сахабасының есімдерін атап, жұмақпен сүйіншілегендігін Алла Елшісінің (с.а.с.) берген куәлігіне мойындаймыз. Алла Елшісінің (с.а.с.) сөзі хақ. Ол сахабалар: Әбу Бәкір, Омар, Осман, Әли, Талха, Зубайр, Сағд, Сағид, Абдурахман ибн Ауф және осы үмбеттің сенімді қамқоры атанған Әбу Убайда ибн әл-Жаррах, Алла олардың барлығынан разы болсын! Түсіндірмесі: Алланың Елшісі (с.а.с.) кейбір сахабаларының жұмақтық екендіктерін тірі кездерінде айтқан. Біз бұл хабарларға кәміл сенеміз. 84

Ê ǇÉ ǁÈ ƣƢ Ê ƸÈ ǏÌ ÈƗ ȆÊǧ ǱÈ ȂÌ ǬÈ Ìǳơ ǺÈ ǈÈ ƷÌ ÈƗ ǺÌ ǷÈ ȁ ó ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏÈ Êƅơ ǱȂ È ÖÓ É ǺÊ É ǺÊ ō ǾƳơ Ê ǂÊ Ê ȁÈ ǃÌ ÈƗȁÈ ƾÌ ǬÈ Èǧ ǆÇ ƳÊ Ì ǁ ǲŏ ǯ Ì Ƿ ÈśǇÊ ƾō ǬÈ ǸÉ Ìǳơ ÊǾÊƫƢōȇǁÉ Ì Ƿ Ʃơ ŏ ƿȁÈ ǆÇ ÈǻƽÈ ǲŏ ǯ È ǿƢǘǳơ Ê Ê ǨÈ ŏǼǳơ ǺÊ ǩƢ È ǂÈƥ È Ƿ ƝÊ 96. Кімде-кім Алла Елшісінің (с.а.с.) сахабалары, қандай да бір төмендіктен пәк жұбайлары һәм қандай да бір ластықтардан таза ұрпақтары туралы көркем сөз сөйлесе, ол екіжүзділіктен ада болады. Түсіндірмесі: Сахабалар үмбеттің көшбасшылары. Алдыңғы толқын мұсылмандар, адамзаттың шынайы иман мен салихалық салтанат құрған алтын ғасырының өкілдері. Олар туралы тек жақсы сөз айту қажет. Алла Тағала оларға разы болды, оларды жұмақпен сүйіншілеген.

Èǫ Ê ȀÈ ǸÉ Ìǳơ ǺÊ ǺȇÊ È Éǳȁō ȋơ ǹȂÉ È ǬÊƥƢǈǳơ È ǀōǳơȁÈ ÊǁƢǐÈ ÌǻȋơȁÈ Ǻȇ È ǂÊ ƳƢ È Ƿ ǹȂ ō ȁÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Ç ōǼƳÈ ǶÌ ȀÉ Èǳ ƾō ǟÈ ÈƗȁÈ ǾÉ ǼÌ ǟÈ ơȂǓÉ ǁÈ ȁÈ ǶÌ ȀÉ ǼÌ ǟÈ Éَّ‫ه‬ƅơ ȆÈ ǓÊ ǁÈ ǹƢ Ç ǈÈ ƷÊ ȅǂÊ ƴÌ Èƫ ƩƢ Ì ƜÊƥ ǶÌ ǿÉ ȂǠÉ ÈƦōƫơ È ǳƿÈ ơƾÅ ÈƥÈƗ ƢȀÈ ȈÊǧ ǺȇÊ ƂǶȈ È ǁÉ ƢȀÈ Ìǻȋơ ƢȀÈ ÈƬƸÌ Èƫ È ƾÊǳƢƻ É ǜÊ ǠÈ Ìǳơ ǃÉ ȂÌ ǨÈ Ìǳơ ǮÊ Алла Тағала былай дейді: «Ал (Алла жолында қоныс аударған) мүһәжірлер мен (мәдиналық) ансарлардың (иманға) басқалардан озып барған алғашқылары мен олардың іздеріне ізгілікпен ілескендерге Алла разы болды һәм олар да Оған дән риза. (Алла) оларға астарынан өзендер ағатын, олар мәңгі-бақи қалатын жұмақ бақшаларын дайындап қойған. Бұл – зор табыс!» (Тәубе, 100). 85

Пайғамбардың (с.а.с.) жұбайлары – күллі мұсылмандар үшін ардақты аналар. Алла Тағала олардың мәртебелерін басқа әйел затынан биіктеткен.

É Èǫ Ê ǨÌǻÈƗ ǺÊ ƂǶÌ ȀÉ ÉƫƢȀÈ Ƿō ÉƗ ǾÉ Ƴơ É ȁÈ ǃÌ ÈƗȁÈ ǶÊ Ì Ƿ ÈśÊǼǷÊ ƚÌ ǸÉ ÌǳƢÊƥ ȄÈǳȁÌ ÈƗ ȆÊ Ì ȀǈÉ Ŏ ƦōǼǳơƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ ƅơ ǱƢÈ Алла Тағала былай дейді: «Пайғамбар мүміндерге ең жақын жан. Ал жұбайлары – олардың аналары...» (Ахзаб, 6).

È Ǻō ÉƬǈÌ Èǳ ȆÊ Èǫ ƂÊƔƢǈÈ ËÊǼǳơ ǺÊ È Ƿ ÇƾƷÈ ÈƘǯ È ǻ ƢÈȇƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ ËÊ ƦōǼǳơ ƔÈ ƢǈÊ Алла Тағала былай дейді: «Уа, Пайғамбардың жұбайлары! Сендер басқа әйелдер сияқты емессіңдер...» (Ахзаб, 33). Олар туралы зәредей теріс сөз айтпақ түгілі, әбес ой ойлаудың өзі күнә. Өйткені Пайғамбардың (с.а.с.) жұбайлары күллі мұсылмандардың рухани аналары. Сондай-ақ, Алла Елшісінің (с.а.с.) ұрпақтары туралы да көркем сөз сөйлеу әрбір мүмінге уәжіп іс. Бұл шариғат бойынша бекітілген үкім және әр намаз соңында Пайғамбармен (с.а.с.) бірге оларға да салауат айтамыз.

Ê Ǵǈǳơ ÊǂÌȈƼÈ Ìǳơ ǲÉ ǿÌ ÈƗ ó ś È ǠÊ ÊƥƢōƬǳơ ǺÊ È Ƿ ǶÌ ǿÉ ƾÈ ǠÌ Èƥ ǺÌ ǷÈ ȁÈ ÈśÊǬÊƥƢǈǳơ È Ƿ ǦÈ ō ǺÊ ō ƔƢÉ ǸÈÈ ǴǟÉ ȁÈ ó ÖÔ È ƿ ǺÌ ǷÈ ȁÈ ǲȈÊ È ǀÉȇ Èȏ ó ÊǂǜÈ ōǼǳơȁÈ ÊǾǬÌ ǨÊ Ìǳơ ǲÉ ǿÌ ÈƗȁÈ ÊǂÈƯÈȋơȁÈ ÇƔȂǈÊ Ê ǸƴÈ ÌǳƢÊƥ ōȏÊƛ ǹÈ ȁǂÉ ǯÌ É ƥ ǶÌ ǿÉ ǂÈ ǯÈ ǲȈÊ Ê Ʀǈǳơ Ê ō ǂÌȈÈǣ ȄÈǴǟÈ ȂÈ ȀÉ Èǧ 86

97. Алдыңғы толқын ғалымдары мен олардан кейінгі табиғиндер – қайырлы да өнегелілер, білгір де ойшылдар көркем түрде ғана еске алынуы тиіс. Кімде-кім олар жайлы жаман сөз айтса, ол тура жолда емес. Түсіндірмесі: Ислам тарихында аттары алтын әріппен жазылған ғұламаларды сыйлау, оларды қастерлеп құрмет тұту әрбір мұсылманға міндетті іс. Олар ұлтына, мазһабына қарамастан исі мұсылманға ортақ, еліктеуге лайықты тұлғалар. Айтар болсақ, төрт мазһаб имамдары, олардың ішінде ұлы имам Әбу Ханифа сияқты және Құран ілімдері, тәпсір, хадис, шариғат, ақида, сира, тарих, филология, философия һәм тағы басқа да ғылым салаларында алтынға айырбастамайтын құны өшпес дүниелер қалдырған Пайғамбар (с.а.с.) мирасқорларын жатсынбай жанына жақын көру, ұстаз тұту әрбір мұсылманның бойынан табылуы тиіс қасиет. Сондай-ақ, қазіргідей заманда дініміз үшін қызмет етіп жүрген білімді азаматтарға, иман нұрын таратып жүрген имамдарға жанашырлық танытып, оларды қолдау да шынайы мұсылмандықтың белгісі.

Èǫ ǶÈ ǴÌ ǠÊ Ìǳơ ơȂÉƫȁÉƗ ǺȇÊ È ǀōǳơȁÈ ǶÌ ǰÉ ǼÌ ǷÊ ơȂÉǼǷÈ ƕ ǺȇÊ È ǀōǳơ Éَّ‫ه‬ƅơ ǞÊ ǧÈ ǂÌ Èȇƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Ç ƳÈ ǁÈ ƽÈ ƂƩƢ Алла Тағала былай дейді: «...Алла сендерден иман келтіргендер мен білім берілгендерді дәрежелерге көтереді..» (Мужәдәлә, 11).

Èǫ ƂƔÉ ƢǸÈ ǴÈ ǠÉ Ìǳơ ÊǽƽÊ ƢÈƦÊǟ ǺÊ Ì Ƿ Èَّ‫ه‬ƅơ ȄǌÈ ƼÌ Èȇ ƢǸÈ ōǻÊƛƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Алла Тағала былай дейді: «Негізінде, Алладан білімдар құлдары ғана қорқады...» (Фатыр, 28).

Èǫ ƂǹȂ È ǸÉ ǴÈ ǠÌ Èȇ ȏ ǺȇÊ È ǸÉ ǴÈ ǠÌ Èȇ ǺȇÊ È ǀōǳơȁÈ ǹȂ È ǀōǳơ ȅÊȂÈƬǈÌ Èȇ ǲÌ ǿÈ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Éƅơ ǱƢÈ Алла Тағала былай дейді: «...Білетіндер білмейтіндер тең бе?...» (Зумәр, 9).

мен

Èǫ ơȂƯǁȂȇ Ń ƔƢȈƦǻȋơ ǹƛ ƔƢȈƦǻȋơ ƨƯǁȁ ƔƢǸǴǠǳơ ǹƛ~ ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ È ȆÊ Ŏ ƦōǼǳơ ǱƢÈ ȅÊ Ŏ ǀǷÊ ǂÌ ŏƬǳơ ǽÉ ơȁÈ ǁ nǂǧơȁ ǚŞ ǀƻƗ ǽǀƻƗ ǺǸǧ ǶǴǠǳơ ơȂƯǁȁ ƢŶƛ ƀŷǁƽ ȏȁ ƁǁƢǼȇƽ È Пайғамбар (с.а.с.) кейінгі үмбетіне: «Менің сүннетіммен және менен кейінгі ізгі турашыл халифалардың жолымен жүріңдер. Осыны берік ұстаныңдар!» – деп өсиет еткен. Термези риуаят еткен.

É ǇÉ ǁ Èǫ ǽÉ ơȁÈ ǁ n È ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê È ƅơ ǱȂ È ǾÉ ǸōÈ ǴǟÈ ȁÈ ǹÈ ƕǂÌ ǬÉ Ìǳơ ǶōÈ ǴǠÈ Èƫ ǺÌ ǷÈ ǶÌ ǯÉ ǂÉ ÌȈƻ~ È ǱƢÈ ƽÈ ȁÉ ơƽÈ ȂÉƥÈƗȁ ȅÊ Ŏ ǀǷÊ ǂÌ ŏƬǳơȁ ȅÊ Ŏ ǁƢƼÈ ÉƦǳơ Алланың Елшісі (с.а.с.): «Сендердің ең қайырлыларың Құранды үйренгендерің және оны басқаларға үйреткендерің», – деген. Бұхари, Термези, Әбу Дәуіт риуаят еткен.

È ǈǳơ ǵÉ ‫ال‬ È Ƿ ÇƾƷÈ ÈƗ ȄÈǴǟÈ ÊƔƢÈȈÊǳȁÌ Èȋơ ǺÊ È Ƿ ƁƾƷÈ ÈƗ ǲÉ ǔŏ ǨÈ Éǻ ÈȏȁÈ ó ÖÕ É ȀÌȈÈǴǟÈ ÊƔƢÈȈÊƦÌǻÈȋơ ǺÊ ō ǶÊ É ǬÉ ÈǻȁÈ Ê ȁ ƔÊ ƢÈȈÊǳȁÌ Èȋơ ǞÊ ȈÊǸƳ È ǧÈƗ ƾÆ Ʒơ È ǺÊ È ȆÊ Ì Ƿ ǲÉ ǔÌ ŋ ƦÈǻ ǱȂ 88

98. Әулиелердің ешбірін пайғамбарлардың (а.с.) біреуінен артық көрмейміз. Бір пайғамбар бүкіл әулиелерден артық деп айтамыз. Түсіндірмесі: Әулиелік деңгей пайғамбарлықтан төмен тұрады. Сондықтан әулиелерді асыра құрметтеп, Пайғамбарды (с.а.с.) ұмыт қалдыруға болмайды. Ақиқатында, есімін ұлықтап, қадірлеп, қастерлеуге, еліктеуге, атымен тәуәссул жасауға ең лайықты жан, ол – Алланың Елшісі (с.а.с.).

È ǺÊ Ê ǬÈ ŏưǳơ ǺÊ ǟÈ ƶō ǏÈ ȁ ǶÊ È ǸÊÈ ƥ ǺÊ È ǁ ǺÊ È ǶÊ È Ì Ƿ ƩƢ Ì Ƿ ƔƢÈ Ƴ Ƣ É ǷƚÌ Éǻȁ ó ÖÖ Ì ȀÊƫƢÈȇơȁÊ Ì ȀÊƫƢǷÈ ơǂÈ ǯ 99. Әулиелердің сенімді хабар жеткізушілердің дұрыс риуаяттары арқылы жеткен кереметтеріне сенеміз. Түсіндірмесі: Әулиелердің кереметтерін жоққа шығармаймыз. Кереметтер туралы сенімді жолмен жеткен хабарларға сенеміз. Мысалы, Құранда айтылған Сүлеймен пайғамбарға Сәбә патшайымының тағын қас-қағым сәтте әкеп берген білім иесінің кереметіне, Мариямға берілген әулиелік кереметтерге иланамыз.

Ê ǂÈ ǋÌ ÈƘÊƥ ǺÊ Ê ǄÉ ÉǻȁÈ ǱƢ Ê Ƴō ƾō ǳơ Ʊȁ ǶÈ ÈȇǂÌ ǷÈ ǺÊ Ìƥơ ȄǈȈÊ É ǺÊ Ê ǂÉ ƻ Ì Ƿ ÊƨǟÈ Ƣǈǳơ É ǷƚÌ ÉǻȁÈ ó ÎÍÍ È ǟ Ǳȁ ō Ǖơ É ƥ ǺÊ È ǈǳơ Ê ÊƨōƥơƽÈ Ʊȁ ō ǝȂÉ Ê ǂÉ ƻÉ ȁÈ ƢȀÈ ÊƥǂÊ ǤÌ ǷÈ ǺÊ Ê ǴǘÊ Ì Ƿ ǆÊ ǸÌ ǌǳơ É ǷƚÌ ÉǻȁÈ ÊƔƢǸÈ ǈǳơ È Ƿ ǵÉ ‫ال‬ ō ǺÊ ō ǾÌȈÈǴǟÈ ƢȀÈ ǠÊ ǓÊ ȂÌ ǷÈ ǺÊ Ê ǁÌ Èȋơ Ì Ƿ Ǒ 89

100. Қиямет күнінің белгілеріне: Дажжалдың шығуына, Мариям Исаның (а.с.) көктен түсуіне, күннің батыстан шығуына және Дәббәтул-ардтың орнынан шығатынына сенеміз. Түсіндірмесі: Заманақыр зауалдарының сөзсіз болатындығына иман келтіреміз. Олар кіші белгілер және үлкен белгілер болып бөлінеді. Кіші белгілеріне кейбіріне куә болып та жатырмыз. Оның барлығы хадистерде айтылған.

È ǩÉ ƾŏ ǐÈ Éǻ ÈȏȁÈ ó ÎÍÎ ƣƢ È ǟƾō Èȇ ǺÌ ǷÈ ÈȏȁÈ ƀǧơǂō ǟÈ ÈȏȁÈ ƀǼÊǿƢǯ É ǳƢƼÈ Éȇ ƀƠÌȈǋ ȆÊ È ÈƬǰÊ Ìǳơ ǦÊ ƨÊ Ƿō Éȋơ ǝƢ È ǸÈ ƳÊ Ì ƛȁÈ ƨÈ ōǼǈǳơ Ŏ ȁÈ 101. Біз ешқандай сәуегейді, көріпкелді және Құран мен Сүннетке, үмбеттің бірауызды пікіріне қайшы келетін нәрсені айтқандарды растамаймыз. Түсіндірмесі: Бақсы-балгер, сәуегей, көріпкелдердің біреуіне сенбейміз. Олардың айтқандарын құптау – күпірлік. Ислам ұстанымдарына, үмбеттің біртұтас көзқарасына қарсы келетін кез келген пікір теріске шығарылады.

ƢÅƥơÈǀǟÈ ȁÈ ƢǤÅ ÌȇǃÈ ƨÈ ÈǫǂÌ ǨÉ ÌǳơȁÈ ƢÅƥơȂÈ ǏÈ ȁÈ ƢǬė Ʒ È ƨÈ ǟÈ ƢǸÈ ƴÈ Ìǳơ ȃǂÈ ÈǻȁÈ ó ÎÍÏ 102. Жамағатпен бірге болуды хақ әрі дұрыс деп, ал бөлінушілікті адасу әрі азапқа апаратын жол деп санаймыз. 90

Түсіндірмесі: Ұстанымда сүннет жолымен жүретін көпшілік мұсылмандармен бір болу нағыз иман келтірген жанның қасиеті. Ал жамағаттан жырақ жүру, бұқараның имани ұстанымына қарсы келу азапқа душар ететін адасушылық.

É ǇÉ ǁ Èǫ ǶÉ ÉƬÌȇÈƗǁ ơÈ ō ǴǟÈ ȆÊƬǷōÉƗ ǞÉ ǸÊ ÈƬƴÌ Èƫ َ‫ ~لا‬ǶōÈ ǴǇÈ ȁÈ ÊǾÌȈÈǴǟÈ Éƅơ ȄōǴǏ Ê È ƅơ ǱȂ È ƿÊƜÈǧ ÇƨǳÈ‫ال‬Ǔ ȄÈ È ǱƢÈ È ÊƬƻơÌ ȆÊ È ǶÊ ǜÈ ǟÌ Èȋơ ÊƽơȂÈ ǈǳƢÊ É ǽÉ ơȁÈ ǁ n Ŏ ƥ ǶÌ ǰÉ ÌȈÈǴǠÈÈ ǧ ƢÅǧ‫ال‬ Ŏ ǗȂÉȈǈǳơ Алланың Елшісі (с.а.с.) былай деп өсиет етеді: «Менің үмбетім адасушылыққа жиналмайды. Егер көп қарамақайшылықтарды көрсеңдер, қалың көпшілікпен бір болыңдар». Әс-Суюти риуаят еткен. Демек, Мұхаммед (с.а.с.) үмбетінің барлығы бірдей адасуда болуы мүмкін емес. Қазіргідей алуан түрлі пікір қайшылықтары орын алған жағдайда әрбір мұсылман үмбеттің басым көпшілігі ұстанған хақ жолынан айрылмауы тиіс. Ал мұсылман үмбетінің басым көпшілігі Матуриди және Ашғари танымдық мазһабтарын ұстанады. Жамағат арасына іріткі салатын ат төбеліндей адасушы топтардан барынша аулақ болмақ керек.

È ǫ ǵÊ ‫ال‬ Ê ȁÈ ÊƔƢǸÈ ǈǳơ È ǇÌ Ê‫إل‬ơ ǺȇÊ Éƅơ ǱƢÈ Ê ǁÌ Èȋơ ȆÊǧ Êƅơ ǺȇÊ É ƽ ȂÈ ǿÉ ȁÈ ƾÆ Ʒơ É ƽȁÈ ó ÎÍÐ ō ȁÈ Ǒ È ǫȁÈ ÎÖ ǹÈ ơǂÈ ǸÊ É È ǇÌ ȍÊ ơ Ê‫هلل‬ơ ƾÈ ǼÌ ǟÊ Ǻȇ ƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ ǱƢÈ ǵÉ Ȑ ō ƛƃ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ È ƾŏ ǳơ ǹÊ Ì ǟ Ǳƕ Ƃ È ǇÌ ȍÊ ơ ǶÉ ǰÉ Èǳ ƪȈ .(Ð ÉƧƾÈ ÊƟƢǸÈ Ìǳơ ƂƢÅǼȇÊƽ ǵÈ Ȑ É ǓÊ ǁÈ ȁÈ 91

103. Алланың діні жерде де, көкте де біреу, ол – Ислам діні. Алла Тағала былай дейді: «Ақиқатында, Алланың құзырындағы дін – Ислам» (Әл Имран, 19-аят). Және былай дейді: «Сендерге Исламды дін етуді қош көрдім» (Мәида, 3-аят). Түсіндірмесі: Жердегі адамзат пен жын үшін де, көктегі періштелер үшін де дін біреу, ол – Ислам діні. Осы жолмен жүру бүкіл мүкәллафқа жүктелген ортақ жүктеме.

ÊǁƾÈ ǬÈ ǳơȁÈ ÊǂÌƦÈŪơ ǺÈ ÌȈÈƥȁÈ ǲȈ Ê ǘÊ ǠÌ ōƬǳơȁÈ ÊǾȈÊƦǌÌ ōƬǳơ ǺÈ ÌȈÈƥȁÈ ÊŚǐÊ ǬÌ ōƬǳơȁÈ ȂÉŏ ǴǤÉ ǳơ ǺÈ ÌȈÈƥ ȂÈ ǿÉ ȁÈ ó ÎÍÑ ǅƢ Ê ÈȇÊ‫إل‬ơȁÈ ǺÊ ǷÌ Èȋơ ǺÈ ÌȈÈƥȁÈ 104. Ислам – шектен шығушылық пен нақыстықтан, (иләһи сипаттарды) ұқсату мен жоққа шығарудан, тағдырды мәжбүрлік деп көру мен оны мойындамаудан, Алланың жазасынан қауіпсізбін деп есептеу мен рахымынан түңілушіліктен ада орта жол. Түсіндірмесі: Алла Тағаланың діні әртүрі айыптардан, ауытқушылықтардан ада, оңға да, солға да бұра тартпайтын тура жол. Жаратқан иемізді жаратылыстарға ұқсатпаймыз, Оның сипаттарын теріске шығармаймыз. Құдайдың қаһарынан құтылдық деп есептемейміз әрі рахымынан мақұрым қалдық деп түңілмейміз.

É ǺÊ ǲŏ ǯ Ì Ƿ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Êƅơ ȄÈǳÊƛ ƔƕÉ ǂÈ Éƥ ǺÉ ƸÌ ÈǻȁÈ ƢÅǼǗÊ ƢÈƥȁÈ ơǂÊ Å ǿƢǛÈ ƢÈǻƽÉ ƢǬÈ ÊƬǟÌ ơȁÈ ƢÈǼÉǼȇÊƽ ơÈǀȀÈ Èǧ ó ÎÍÒ È ƿ ȅÊǀōǳơ ǦÈ ÈǳƢƻ ÊǹƢǸºȇ È ǺÌ ǷÈ È Ê‫إل‬ơ ȄÈǴǟÈ ƢÈǼÈƬŏƦÈưÉȇ ǹÌ ÈƗ ȄÈǳƢǠÈ Èƫ Èƅơ ǱÉ ÈƘǈÌ ÈǻȁÈ ǽÉ ƢōǼōȈÈƥȁÈ ǽÉ ƢÈǻǂÌ ǯÈ 92

ƤÊ Ê ǿơÈǀǸÈ Ìǳơȁ Ê È ƨÈǫǂŏ ǨÈ ÈƬǸÉ Ìǳơ ÊƔơǁȉơ È ƨǨÈ ÊǴÈƬƼÌ ǸÉ Ìǳơ ÊƔơȂÈ ǿÌ Èȋơ ǺÊ È ǾÊƥ ƢÈǼÈǳ ǶÊÈ ƬƼÌ ÈȇȁÈ Ì Ƿ ƢÈǼǸÈ ǐÊ ǠÌ Èȇȁ Ê È ȁ Ê ǶÊ Ì ǿǂÊ ÌȈÈǣȁÈ ÊƨōȇǁÊ ƾÈ ǬÈ ÌǳơȁÈ ÊƨōȇǂÊ ÌƦƴÈ ÌǳơȁÈ ÊƨŏȈÊǸȀÌ ƴÈ ÌǳơȁÈ ÊƨÈǳǄÊ ÈƬǠÌ ǸÉ ÌǳơȁÈ ÊƨȀÈ ŏƦǌÈ ǸÉ Ìǳơ ǲÈ ÌưǷÊ ÊƨōȇƽÊ ǂǳơ ō È ǔǳơ ơȂ ǶÌ ǿÉ ȁÈ ƔƕÉ ǂÈ Éƥ ǶÌ ȀÉ ÌǼǷÊ ǺÉ ƸÌ ÈǻȁÈ ƨÈÈǳ‫ال‬ ō ǨÉ ÈǳƢƷÈ ȁÈ ƨÈ ǟÈ ƢǸÈ ƴÈ ÌǳơȁÈ ƨÈ ōǼǈǳơ ơȂ È ǺȇÊ È ǀōǳơ ǺÊ ÈǷ Ŏ ǨÉ ÈǳƢƻ ō Ǔ Ƣ ǪȈÊ É ÈǻƾÈ ÌǼǟÊ É ǧȂÌ ōƬǳơȁ Ì ǠÌǳơ ÊƅƢÊƥȁ É ƨÉ ǸÈ ǐÊ È ƔƢÉ ÈȇƽÊ ǁÌ ÈƗȁ È ǱÆ ‫ال‬ 105. Міне, осы – біздің дініміз әрі сыртқы және ішкі танымымыз. Біз осы айтып өткен, баяндаған нәрселерге қарсы келетін адамдарға мүлде қатысымыз жоқ екендігімізді білдіріп, Аллаға қайырыламыз. Алла Тағаладан иманымызды берік қылып, сан алуан әуейі қиялдан, түрлі пікірлерден, мушәббиһа, муътазила, жәһмия, жәбрия, қадария және Сүннет пен жамағат жұртына қарсы келіп, адасуға бейім жүретін басқа да теріс ағымдардан аулақ қылуын сұраймыз. Біздің оларға еш қатысымыз жоқ. Біздің пікірімізде олар адасқандар, кері кеткендер. Алладан саулық пен сәттілік тілейміз! Түсіндірмесі: Біздің дініміз, ұстанған танымдық жолымыз осы. Аталған ұстанымдарға қарсы шыққандарға еш қатысымыз жоқ. Алла Тағаланың сипаттарын жаратылыстық қасиеттерге ұқсататын мушәббиһа сияқты, сол сипаттарды жоққа шығаратын муътазила сияқты, иләһи сипаттарды терістейтін жәһмия сияқты, пендеде ерік жоқ, ол бәрін істеуге мәжбүр етілген дейтін жәбрия сияқты, пенде өз ісін өзі жаратады дейтін қадария сияқты адасушы топтардан аулақпыз. Алладан тура жолдан айнытпауын тілейміз.

Пайдаланылған әдебиет Абдулғани әл-Мәйдани әл-Ғунайми, «Шарх әл-Ақида ат-Тахауия» Әкмәлуддин әл-Бабарти, «Шарх Ақида әһл әс-Сунна уәл-жамаға» Исмаил ибн Ибраһим әш-Шейбани, «Шарх әл-Ақида ат-Тахауия» Сиражуддин Әбу Хафс әл-Ғазнауи әл-Һинди, «Шарх әл-Ақида әл-имам ат-Тахауи» Хасан ибн Әли ас-Саққаф, «Сахих Шарх әл-Ақида атТахауия»

МАЗМҰНЫ Кіріспе........................................................................................3 Тахауи туралы..........................................................................6 «Тахауи ақидасы» кітабы туралы.......................................8 «Тахауи ақидасының» мәтіні мен түсіндірмелері........10 Исра мен Миғраж мұғжизасы жайлы............................40 Пайдаланылған әдебиет......................................................94

Ержан қажы Малғажыұлы

ТАНЫМ ТҰҒЫРЫ («Тахауи ақидасына» түсініктемелер негізінде)

Редакторы: Сәбит Ибадуллаев Дизайн, Тех.редакторы: Абзал Жауһаров

Басуға 05.06.2013 жылы қол қойылды. Қағазы офсеттік. Офсеттік басылым. Пішімі 84/108/ 1/16. Баспа табағы 6. Таралымы 10000. Тапсырыс № 1 «Ғибрат» ЖШС баспаханасында басылды.