Plantas do noso redor

-1-

CEIP SACO E ARCE - TOร N 2ยบ CICLO - 2009/2010

-2-

-3-

INDICE 1. ACIVRO .................................................................................................... PG. 7 2. ARENARIA MONTANA .........................................................................PG.8 3. BOTÓN AZUL .......................................................................................... PG.9 4. BOTON DE OURO ...................................................................................... PG.10 5. CANTROXO ..............................................................................................PG.11 6. CARPAZA MOURA ................................................................................. PG.12 7. CARPAZA MARELA .............................................................................. PG.13 8. CARQUEIXA ............................................................................................ PG.14 9. CHUCHAMEL .......................................................................................... PG.15 10. CODESO .................................................................................................... PG.16 11. CORNIÑOS ............................................................................................... PG.17 12. COUSELO .................................................................................................. PG.18 13. CRISTA DE GALO .....................................................................................PG.19 14. DENTE DE LEON ..................................................................................... PG.20 15. ESPIÑEIRA .................................................................................................PG.21 16. ESTRALOTES .............................................................................................PG.22 17. ESTRUGA ...................................................................................................PG.23 18. FABACA AZUL ........................................................................................PG.24 19. FABACA BRAVA ......................................................................................PG.25 20. FABACA MARELA ...................................................................................PG.26 21. FENTO ...................................................................................................... PG.27 22. FENTO DOS VALOS ................................................................................ PG.28 23. FIUNCHO ..............................................................................................PG.29 24. HERBA DAS DOAS .............................................................................PG.30 25. HERBA DAS VERRUGAS ........................................................................ PG.31 26. LEITEIRA .................................................................................................. PG.32 27. LINGUA DE BOI ..................................................................................... PG.33 28. MACELA BRAVA .................................................................................... PG.34 29. MALVA SILVESTRE ................................................................................. PG.35 30. MARGARIDA SILVESTRE ......................................................................... PG.36 31. NENÚFAR ................................................................................................ PG.37 32. PAMPILLOS .............................................................................................. PG.38 33. PAPIRO ..................................................................................................... PG.39 34. PAPOULA ................................................................................................. PG.40 35. PAXARIÑOS ..............................................................................................PG.41 36. PLANTAGO ............................................................................................. PG.42 37. ROSEIRA BRAVA .................................................................................... PG.43 38. SABUGUEIRO .......................................................................................... PG.44 39. SILENE SCABRIFLORA ............................................................................ PG.45 40. SILVA ..........................................................................................................PG.46 41. SOAXE ..........................................................................................................PG.47 42. TOXO .........................................................................................................PG.48 43. TREBO BRANCO .......................................................................................PG.49 44. TREBO MORADO ......................................................................................PG.50 45. TREMEDEIRA ........................................................................................... PG.51 46. UZ BRANCA ............................................................................................. PG.52 47. UZ VERMELLA ......................................................................................... PG.53 48. UZ VIZCAINA ........................................................................................... PG.54 49. XACINTO BRAVO .................................................................................... PG.55 50. XESTA BRANCA ....................................................................................... PG.56 51. XESTA NEGRA ......................................................................................... PG.57

-4-

-5-

As plantas silvestres nacen espontaneamente sen a intervención nin os coidados humanos.

No noso arredor medran unha chea de plantas que, na primavera, chaman a nosa atención coas súas flores de tantas cores diferentes.

Cada un dos nenos e nenas de 2º Ciclo saímos de andaina en busca das plantas que mais nos gustaron e, fomos facendo fotos para despois buscar información sobre elas e recollelas nesta guía.

Hai moitas mais, pero continuaremos a nosa colección nun próximo traballo.

-6-

-7-

ACIVRO

Acebo O acivro é un arbusto con tronco ergueito que se ramifica dende a base e que pode chegar a vivir 500 anos.

Ten a cortiza lisa e a madeira moi dura.

As súas follas son perennes, simples, con forma ovalada e cun borde espiñento. Son de cor verde brillante no haz e verde amarillento no envés.

-8-

ARENARIA MONTANA É unha planta herbácea moi ramificada, de talos finos.

Medra en matogueiras e alcanza os 20 ou 30 cm.

As súas flores brancas cobren totalmente a planta.Teñen 5 pétalos unidos na base.

Florece na primavera e no verán.

-9-

BOTĂ“N AZUL Planta de talos ergueitos que poden chegar a medir 50 cm.

Ten as follas lanceoladas, co borde ondulado, que poden ser enteiras ou dentadas.

As flores agrĂşpanse formando unha cabeza redonda de cor azul.

Florece desde finais da primavera e ao longo do verĂĄn.

Medra en matogueiras, penedos, uceiras, pastos...

- 10 -

BOTÓN DE OURO Medra en pradeiras húmidas, campos, zanxas, matogueiras ....

As súas follas son de forma triangular, con tres folíolos dentados.

As flores son de cor amarela cun brillo intenso.

Teñen 5 pétalos e numerosos estames tamén amarelos.

Florece en maio ou xuño. É velenosa.

- 11 -

CANTROXO Lavándula Forma unha mata ramificada dende a base.

As follas son estreitas e lanceoladas, enteiras e dunha cor verde blanquecina, con peliños.

As flores teñen forma de espiga. A parte de abaixo é de cor marrón e a de arriba, que sobresae como un penacho, é de cor lila.

Medra en lugares pedregosos, matogueiras...e desprende un arrecendo característico a lavanda.

- 12 -

CARPAZA MOURA Jara Arbusto que pode medir de 20 a 90 cm.

Os talos están cubertos de finos pelos.

As follas son de cor verde escura, redondeadas e rugosas.

As flores son de cor branca, cunha mancha amarela no centro. Teñen 5 pétalos.

Florece de marzo a xullo.

Medra en matogueiras, pinares....

- 13 -

CARPAZA MARELA Jarilla Arbusto moi ramificado que forma unha mata dea ta un metro.

Follas pequenas, de cor verde ,ovaladas e recubertas de peliĂąos .

Flores de cor amarela con 5 pĂŠtalos.

Medra en matogueiras, pinares... ...

- 14 -

CARQUEIXA A carqueixa é unha planta típica do monte cun porte leñoso inferior a 1m., arredor dos 50 ou 60cm.

A súa flor é de cor marela e o seu talo é de sección triangular.

As follas parecen continuación dos talos e terminan en espiñas. É tamén unha planta medicinal e pirófita.

Vive en matogueiras .

Empregábase como alimento para ovellas, años, vacas… e tamén como cama para o gando.

Tamén se usaba para acender o forno e, debido á súa aspereza, para fregar os pratos.

- 15 -

CHUCHAMELES Ortiga fétida Planta de ata 50 cm.

As súas follas son triangulares, co borde dentado, parecidas ás da ortiga.

As flores, de cor rosada, están dispostas en grupos nos nós da parte alta do talo. A corola ten forma de tubo, que se abre no extremo.

Medra nos bordes dos camiños, bosques, bordes de cultivos, prados, escombreiras…

Florece de marzo a decembro. .

- 16 -

CODESO

É un arbusto que pode medir entre 1 e 2 metros de altura.

As súas follas son de cor verde escura e están divididas en tres lóbulos.

As flores son amarelas e están reunidas formando racimos na punta das pólas.

- 17 -

CORNIÑOS Flor de gallina Planta herbácea con talos rastreiros.

As follas son parecidas ás do trevo, pero mais pequenas.

As flores sitúanse en grupos nos extremos dos talos. Son de cor amarela e están formadas por 5 pezas, a maior con veas avermelladas.

Vive en prados, gretas de rochas…

- 18 -

COUSELO Ombligo de Venus Planta herbácea, de follas carnosas de forma redondeada.

As flores forman acios de cor verdosa amarillenta. Están formadas por 5 pétalos soldados en forma de tubiños.

Medra en zonas rochosas, muros e teitos de casas.

As follas empréganse para tratar queimaduras leves.

- 19 -

CRISTA DE GALO Gallos É da familia das orquídeas.

Medra en prados húmidos. Florece entre maio e xuño.

As súas flores son púrpura con tonos verdosos e forman unha espiga.

Os talos son verdosos, ás veces con raias avermelladas.

As follas teñen forma alargada, lanceolada.

- 20 -

DENTE DE LEÓN

Planta perenne que florece case todo o ano, en especial na primavera. Moi coñecida e estendida por prados, cunetas, pastos, etc. Ten unha roseta na base de onde saen as follas, enteiras ou divididas en lóbulos triangulares. Do centro da roseta sae un talo oco con látex branco no seu interior, que suxeita a flor de cor amarela (unha por talo).

Logo sairá o froito que consiste nunha esfera de sementes, coñecida como vilano, que se sopra e se difumina polo aire.

Na medicina popular ten múltiples aplicacións. As follas frescas machucadas axudan a cicatrizar feridas e Chagas e son moi indicadas para o tratamento de moretóns.

- 21 -

ESPIÑEIRA Espino albar – Majuelo Arbusto espiñento de follas caedizas que pode chegar a converterse en árbore, dado que vive mais de 100 anos.

Abunda nos límites dos bosques e nos montes.

Florece na primavera. As flores son pequenas e brancas. Teñen 5 pétalos e olen ben. Aparecen formando grupos.

Os froitos son baias de cor vermella é parece que teñen propiedades medicinais.

A súa madeira é utilizada para facer mangos de ferramentas

- 22 -

ESTRALOTES Dedalera – Digitalis purpúrea Planta herbácea que florece entre abril e agosto.

O seu talo é oco e está cuberto por peliños aterciopelados, igual que as follas, que son longas e lanceoladas.

As flores son de cor púrpura, con manchas brancas e marróns no interior. Colgan en acios. A corola ten forma de dedal ou campá.

Vive en carballeiras, cunetas,

- 23 -

ESTRUGA Ortiga A característica mais coñecida desta planta é a presenza de pelos que producen unha irritación na pel cando se toca ou roza, provocando ronchas, escozor e picor intenso.

As follas so nde forma ovalada, rugosas, serradas e puntiagudas.

As flores son pequenas, de cor verde amarelado e aparecen reunidas en racimos colgando ao final dos talos.

Florece a partir de xullo.

Medra en solos húmidos, en hortas, muros de pedra, ao longo de camiños...

- 24 -

FABACA AZUL Altramuz azul Planta delgada, con talos ramificados.

As follas están divididas en varios foliolos alongados.

As flores aparecen reunidas en acios que poden ter 30 flores de corola azulada.

O froito é unha legume que contén de 3 a 6 sementes.

Florece de marzo a agosto.

Medra en cultivos abandonados, marxes de camiños, solos areosos...

- 25 -

FABACA AMARELA Altramuz amarillo Planta herbácea con talos rectos.

As follas son palmeadas e compostas , formadas por 5-9 foliolos alongados, con peliños no haz e no envés.

As flores son de cor amarela e aparecen en grupos de 5, formando entre todas un racimo recto.

O froito é unha legume.

- 26 -

FENTO Helecho Os fentos son plantas sen flores nin sementes.

Reprodúcense por esporas, que son liberadas entre xuño e outubro.

Medran en bosques sombríos e matogueiras de zonas chuviosas.

As follas poden alcanzar gran tamaño. Teñen forma triangular. Están moi divididas e son lisas na face e con peliños no envés.No inverno secan pero o fento non morre e, ao chegar a primavera, brotan outras novas.

- 27 -

FENTA - FENTO DOS VALOS Polipodio Esta especie de fento ten un rizoma (talo enterrado) bastante groso que se estende sobre as rochas e os troncos das árbores, ademais de medrar no chan.

As follas miden uns 30 cm. E están divididas en foliolos dentados.

Os soros (un soro é un grupo de esporas) son redondeados e están dispostos en dúas filas aos lados do nervio central de cada folla. Son de cor alaranxada que acaba por poñerse castaño. Madura no verán.

Medra en zonas rochosas e sombrías, bosques, muros....

- 28 -

FIUNCHO Hinojo

O fiúncho é unha planta herbácea, dunha cor verde intensa, e pode chegar a acadar os dous metros de altura.

As súas follas son longas e delgadas, que se endurecen no verán para evitar a perda de auga.

As flores aparecen en ramiños de 20 a 50 flores.

Ten un típico arrecendo semellante ao anis

- 29 -

HERBA DAS DOAS Carrasquilla azul É unha planta duns 60 cm. Con talos flexibles recubertos de peliños.

As follas poden ser alongadas ou ovaladas.

As flores aparecen ao final dos talos, formando grupos. Teñen 5 pétalos redondeados unidos na base e son dunha cor azul intenso.

Florece de febreiro a xuño.

Medra en prados, matogueiras e entre as rochas.

- 30 -

HERBA DAS VERRUGAS Celidonia Planta herbácea que alcanza 1m de altura.

Ao romperse as follas ou os talos despenden un látex amarelo alaranxado.

O talo ramifícase dende a base e ten peliños, sobre todo nos nós.

As flores teñen 4 pétalos separados de cor amarela.

Medra en camiños, beiras das leiras, baixo muros....

- 31 -

LEITEIRA Lechetrezna Ten as follas alongadas, con forma de lanza, enteiras e de cor verde, co borde liso.

As flores son verde-amarillentas e apenas destacan, parecen follas acorazoadas. Florece en abril-xuño.

Se rompemos ou separamos algunha das súas partes sae un látex branco, que é tóxico e irrita a pel.

Aparece en marxes de camiños e terreos movidos. .

- 32 -

LINGUA DE BOI Lengua de buey É unha planta herbácea.

Recibe este nome pola forma das súas follas e a aspereza das mesmas.Toda a planta está cuberta de pelos ásperos ao tacto.

As follas son grandes e alongadas.

As flores son dunha cor azul eléctrico, con 5 pétalos soldados na base.

Medra en bordes de camiños e prados húmidos.

- 33 -

MAGARZA - MACEL A BRAVA E unha planta moi abundante nos camiños. Ë moi ramificada, verde grisácea e peluda. Se a tocamos e logo tocamos os ollos, escocerannos. Tamén é bastante aromática e recorda á macela común.

As follas están divididas en moitos segmentos lineais.

As flores teñen o centro amarelo e os pétalos brancos.

Son ideais para preguntarlles “quéreme ou non me quere”.

Florece de maio a agosto .

Medra en valados, beiras de camiños e terras removidas.

- 34 -

MALVA SILVESTRE

Ten follas palmeadas con 5 lóbulos dentados de cor verde escura.

As flores saen de pequenos talos e teñen 5 pétalos en forma de corazón alongado, con cores que van dende o malva, ao rosa e con veniñas mais escuras no seu interior. Aparecen formando racimos. É moi abundante en terreos baldíos, cultivos, marxes de camiños…

- 35 -

MARGARIDA SILVESTRE Chirivita Planta moi común e abundante. Atopámola en prados, bordes de caminos e xardíns con certa humedade. É unha herba de pequena altura. As follas atópanse a nivel do solo e saen todas dun mesmo punto, de onde sae tamen un pequno talo cuberto de peliños curtos que sostén a flor. Ésta está formada por un disco central de cor amarela rodeado de pétalos blancos con tonos rosados.

A flor pecha pola noite e abre de novo pola mañá.

Empregase na medicina popular: A infusión de follas e flores úsase para tratar o acné e outras afeccións da pel.

- 36 -

NENÚFAR É unha planta con flores que medra en lagos, lagoas, charcas, pantanos ou arroios de corrente lenta.

As follas teñen forma redondeada.

As flores poden teñen pétalos que poden ser de cor rosada, blanca, amarela...

As follas e as flores poden estar somerxidas ou flotando.

As raíces son moi longas, poden chegar a medir 4,5 m. De aí que esta planta medre en augas bastante profundas.

- 37 -

PAMPILLOS É unha planta de talo ergueito, normalmente ramificado, duns 50 cm de alto.

As follas son ovaladas, lanceoladas e dentadas ou serradas.

As flores aparecen ao final dos talos e son como as das margaridas, pero de cor amarela.. Aparece unha sola en cada talo. Florece de marzo a xullo.

Medra en campos de cultivo, terreos baldĂ­os, beiras de camiĂąos...

- 38 -

PAPIRO Paragüitas É unha planta acuática, típica de estanques, aínda que tamén se pode cultivar en terra húmida.

Ten follas alongadas e finas, que forman unha roseta, cunha tonalidade verde escura na face e verde clara no envés.

As flores nacen xusto no centro da roseta e teñen unha cor parda, moi pouco chamativa.

No inverno, a planta amarelea e múrchase.

Ten un crecemento moi rápido , tanto que pode chegar a ser un pouco invasora.

- 39 -

PAPOULA Amapola Florece de abril a agosto.

Abunda nos bordes dos camiños, cunetas, trigais, etc.

O máis característico son as sus flores vermellas formadas por catro pétalos que se desprenden con facilidad, habitualmente con una mancha oscura en la base.

- 40 -

PAXARIÑOS – CALZAS DE CUCO Linaria Planta perenne, con follas lanceoladas de tres nervios.

As flores aparecen formando espigas duns 10 cm. ao final dos talos.. A corola ten unha forma parecida á das orquídeas dunha cor violeta ou púrpura, con veas marcadas e interior de cor amarela.

Vive en carballeiras, matogueiras , bordes de camiños…

Florece en primavera e verán.

- 41 -

PLANTAGO Llantén mayor Planta herbácea moi estendida por prados, cunetas...

As súas follas son lanceoladas e con nervios paralelos impares de 3 a 7.

Do centro brotan longos talos , cilíndricos, finos, con sucos lonxitudinais rematados por unha espiga de densas flores. Na espiga distínguense dúas partes, a inferior parda e a superior verde. No medio, sobresaen os longos estames de cor branca

- 42 -

ROSEIRA BRAVA Rosal silvestre Arbusto de talos flexibles, que poden chegar a medir varios metros.

Ten espiñas curvas, en forma de dente de can.

Ten follas caedizas, sen pelos, de forma aovada e co borde serrado.

As flores son grandes, con 5 pétalos brancos ou rosados.

Os froitos son pequenos, redondeados e de cor vermella . Maduran no verán.

Medra nos bordes dos camiños, sendeiros, .

- 43 -

SABUGUEIRO Saúco Este arbusto abunda nos soutos, ribazos e zonas con humidade. Pode alcanzar gran tamaño. As pólas son lixeiras e a súa médula é esponxosa e branca.

Ten follas caedizas que son entre aovadas e lanceoladas con borde serrado.

As flores son brancas nacen en grupos e miradas desde arriba dan un porte plano.

Os froitos maduros, son pequenas baias negras, cuxa tintura mancha moito Ao cortala, planta ten un cheiro desagradable.

- 44 -

SILENE SCABRIFLORA Planta herbácea que pode ter un ou varios talos ergueitos que saen dunha roseta de follas. Mide uns 30 cm.

Os talos están recubertos de peliños.

As flores sitúanse ao final dos talos, teñen 5 pétalos de cor fucsia.

Son polinizadas por insectos, frecuentemente bolboretas.

Medra entre penedos, en prados secos e terreos areosos.

Tamén é frecuente atopala en cunetas.

- 45 -

SILVA Zarzamora A silva é unha planta espiñenta que pode chegar a medir uns 2 metros. Os talos son longos, flexibles e cheos de espiñas. Medra en bordes de camiños, paredes e matogueiras.

As follas teñen 3 o 5 foliolos dentados e con espiñas.Teñen cor verde escura.

As flores son brancas ou rosadas e agrúpanse en racimos. Teñen 5 pétalos, 5 sépalos e moitos estames.

Os froitos (as moras)son deliciosas. Primeiro son verdes, logo vermellas e despois negras, cando están maduras. Conteñen vitamina C, vitamina A, calcio e ferro. Maduran entre xuño e setembro.

Coas moras pódense facer doces, marmelada e licores.

Coas follas prepárase unha tisana de sabor parecido ao té.Úsase para as diarreas dos nenos, para facer gargarismos en caso de farinxitis, para curar feridas e ata para ennegrecer o cabelo.

- 46 -

SOAXE Viborera Toda a planta está cuberta de pelos ríxidos que lle dan un tacto áspero.

As follas nacen na base da planta e son lanceoladas, cun nervio que as recorre ata o extremo.

As flores son de cor azul-violeta intenso, cos pétalos soldados case en toda a súa lonxitude, formando un tubo. Florece desde principios da primavera ata pleno verán. As flores aparecen formando ramiños que recordan a unha culebra enroscada de cor púrpura.

Medra en terreos baldíos, terrapléns e bordes de camiños.

- 47 -

TOXO O toxo é un arbusto espiñento de flores amarelas moi rechamantes (chamadas chorimas).

Mide entre 0,5 ata 3 metros segundo a variedade.

Os gromos son verdes e as follas son espiñas de entre 1 e 3 cm. Cando a planta é ainda nova, as follas son normais.

En Galiza existen 3 clases de toxos: - O toxo gateño é o máis pequeno de todos, non pasa dos 80 cm de altura e florece a finais do outono - O toxo femia, chega ao metro de altura e bota flores a mediados do verán, e - O toxo arnal, que é o máis grande de todos, chegando aos 3 m, florece na primavera e comezos do verán As sementes poden xerminar mesmo se se viron algo afectadas polo lume por iso é das primeiras plantas en renacer despois dun incendio

- 48 -

TREVO BRANCO Trébol blanco E unha planta herbácea.Aparece formando matas.

As follas están divididas en 3 foliolos ovalados.

Son suaves e de cor verde con manchas brancas.

As flores son de cor branca, ás veces cun tinte rosa ou crema. Aparecen reunidas formando cabezolas e son moi atractivas para as abellas.

Medra en campos de golf, prados e cultivos. É un excelente alimento para o gando.

- 49 -

TREVO MORADO Trébol rosa Caracterízase polas súas follas trifoliadas (trevo: tres foliolos ).

Teñen unha marca abrancazada en forma de media lúa.

As cabezas florais brotan directamente dos nudos das follas. Poden ser rosáceas ou púrpura. Teñen forma redondeada, como unha bola formada por decenas de diminutas corolas amariposadas.

Aportan moito nitróxeno ao solo.

Atopámolo en xardíns, campos deportivos, prados, hortas,etc Gústalle a humidade.

- 50 -

TREMEDEIRA Lágrimas Ten follas aplanadas e alongadas.

As flores aparecen reunidas en espiguiñas ovaladas ou triangulares que colgan ao final dos talos. Son de cor verdosa ou pardo-roxiza.

Crece en zonas abertas, terreos baldíos…

- 51 -

UZ BRANCA - Queiroga Brezo blanco Arbusto que pode chegar a medir 3 m. de altura.

As follas son pequenas e de forma linear.

As flores son pequenas e con forma de campana.

Florece de decembro a marzo.

Medra en matogueiras frescas e hĂşmidas.

- 52 -

UZ VERMELLA Brezo A uz é un arbusto perenne e de pequeno tamaño e de diferentes formas. Non adoita alcanzar grandes alturas , pero pode cubrir grandes extensións en taludes.

As flores aparecen en racimos na parte superior dos talos. Teñen os pétalos soldados e con forma acampanada. Son de cor rosada-morada Medra nos claros do bosque,ladeiras, vaguadas e en matogueiras frescas e sombrías A raiz úsase para obter carbón vexetal.

Son plantas que teñen unha grande capacidade para brotar de novo, po riso xoga nun importante papel na recuperación de terreos queimados.

- 53 -

UZ VIZCAÍNA Brezo vizcaíno Arbusto de 20 a 50 cm.

Ten as follas verdes pola face e blanquecinas polo envés.

As flores aparecen en racimos. A corola está formada por 4 pétalos de cor púrpura, soldados formando unha especie de campá.

Florece de marzo a novembro. .

- 54 -

XACINTO BRAVO Jacianto silvestre Planta herbácea.

As flores, de forma acampanada, agrúpanse en racimos. Son de colores entre azul e violeta Florece entre abril e maio en zonas húmidas.

- 55 -

XESTA BRANCA É común en moitos lugares de Galicia As polas son de cor verde azulado, alongadas como os xuncos e recubertas de pelos curtos .

As flores son de cor branco con forma amariposada, dispostas en racimos. É un arbusto de menor tamaño que a xesta amarela e as flores son mais pequenas.

A xestas utilizábanse para facer varredoiros e por suposto lume.

- 56 -

XESTA NEGRA Arbusto perenne moi coñecido xa que medra nos bordes dos camiños e desprende un aroma moi forte.

Pode alcanzar ata 3 metros de altura e esta moi ramificado. As polas teñen forma de xunco liso verde escuro.

As follas son caedizas e bastante escasas.

As flores son grandes, e poden aparecer solas,en parellas ou reunidas en racimos.Teñen forma amariposada, es on de cor amarelo dourado intenso.

Crece en matogueiras e claros do bosque.

Era un arbusto sagrado para os druídas.Coas xestas bárrese a casa, para purificala, entre outras moitas aplicacións máxicas. Hai xente que ten o costume de facerlles un nó ao pasar por xunto delas e pedir un desexo.