ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΑ ΝΕΑ - ΤΕΥΧΟΣ 42 - ΕΔΕ

Διαβητολογικά Νέα ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ HELLENIC DIABETES ASSOCIATION

τεύχος 42

(Koυίκπεν)

1ΗUMAKP-10/09

Απλουστεύει τη χορήγηση της ινσουλίνης Απλουστεύει τη ζωή σας

(πραγματικό μέγεθος)

• Προγεμισμένη πένα • Εύκολη στην εκμάθηση και στη χρήση • Απαιτεί ελάχιστη δύναμη για την έγχυση της δόσης • Ελαφριά

Συμβουλευθείτε το θεράποντα ιατρό ή το φαρμακοποιό σας και το φύλλο οδηγιών χρήσης στη συσκευασία του προϊόντος πριν τη χρήση.

Σύστημα MiniMed ® ™ Paradigm Veo Nέα εποχή στην αντιμετώπιση του διαβήτη

¸íá áêüìá âÞìá óôï Äñüìï ãéá ôï Ôå÷íçôü ÐÜãêñåáò

Η Paradigm Veo με μια ματιά Έλεγχος όλο το 24ωρο:

Η συνεχής καταγραφή γλυκόζης (CGM) σας παρέχει όλες τις πληροφορίες που χρειάζεστε προκειμένου να λάβετε τις σωστές αποφάσεις

Ακρίβεια:

Χρήσιμες συμβουλές:

Ένας ελάχιστος βασικός ρυθμός έγχυσης των 0.025 μονάδων ανά ώρα βελτιώνει την ευελιξία στη χορήγηση ινσουλίνης

Προστασία από τη σοβαρή υπογλυκαιμία:

5 χρωματικές επιλογές και μια σειρά από ΑΥΤΟΚΟΛΛΗΤΑ ΚΑΛΥΜΜΑΤΑ επιτρέπουν να δώσετε το δικό σας στυλ στην αντλία σας

Απλοί συναγερμοί σας προτρέπουν να ενεργήσετε προκειμένου να διατηρήσετε σταθερά τα επίπεδα γλυκόζης Η χορήγηση ινσουλίνης διακόπτεται αν τα επίπεδα γλυκόζης είναι πολύ χαμηλά

www.medtronic-diabetes.gr

Μοναδικότητα:

Medtronic Hellas AEE Αγ. Βαρβάρας 5, 15231 Χαλάνδρι Τηλ.: 210 6779 099 Φαξ: 210 6779 399

bayerdiabetes.com

801 11 40200

Bayer, the Bayer Cross, CONTOUR, the No Coding Logo, and simplewins are trademarks of Bayer

¢EN M¶OPEI™ NA ME EM¶O¢I™EI™,

¢IABHTH,

NA XAPø

TH ZøH MOY. O Ó¤Ô˜, ‚ÂÏÙȈ̤ÓÔ˜, ÌÂÙÚËÙ‹˜ ۷ί¿ÚÔ˘ CONTOURì Ù˘ Bayer ÌÔÚ› ‡ÎÔÏ· Ó· ÚÔÛ·ÚÌÔÛÙ› ÛÙȘ ÚÔÛˆÈΤ˜ Û·˜ ·Ó¿ÁΘ. ¶·Ú¤¯ÂÈ Â›Û˘ ÙËÓ Ù¯ÓÔÏÔÁ›· Ãøƒπ™ ∫ø¢π∫√¶√π∏™∏ì Ù˘ Bayer Î·È Û˘Ó¯›˙ÂÈ Ó· ÚÔÛʤÚÂÈ Â˘ÎÔÏ›· Î·È ·ÍÈÔÈÛÙ›·. ŒÙÛÈ, Ë Ì¤ÙÚËÛË Á›ÓÂÙ·È ÈÔ ·Ï‹ ·fi ÔÙ¤, Î·È ÛÙÔÓ ·ÁÒÓ· ηٿ ÙÔ˘ ‰È·‚‹ÙË Ë ·ÏfiÙËÙ· ÓÈοÂÈ.

MONA¢IKA XAPAKTHPI™TIKA

CONT AD v.2 11/09

ñ 2 Â›‰· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ÁÈ· ÂÍ·ÙÔÌÈÎÂ˘Ì¤ÓË Â‡ÎÔÏË ¯Ú‹ÛË ñ 5 ‰Â˘ÙÂÚfiÏÂÙ· ¯ÚfiÓÔ˜ ÂͤٷÛ˘ ñ ÌÈÎÚfi ‰Â›ÁÌ· ·›Ì·ÙÔ˜ 0,6 ÌL ñ ̤ÛÔ˜ fiÚÔ˜ ÚÔ Î·È ÌÂÙ· - ÁÂ˘Ì·ÙÈÎÒÓ ÌÂÙÚ‹ÛÂˆÓ ñ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ˘ÂÓı‡ÌÈÛ˘ ÌÂÙ·ÁÂ˘Ì·ÙÈÎÒÓ ÌÂÙÚ‹ÛÂˆÓ ñ ÌÓ‹ÌË 480 ·ÔÙÂÏÂÛÌ¿ÙˆÓ ñ ¢·Ó¿ÁÓˆÛÙË Ó¤· ÔıfiÓË

Διαβητολογικά Νέα ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

τεύχος 42

Συντακτική Επιτροπή «Διαβητολογικά Νέα» Συντονιστής Σύνταξης: Σωτηρόπουλος Αλέξιος Αναπλ. Συντονίστρια Σύνταξης: Μαυρογιαννάκη Αναστασία Μέλη: Δημοσθενόπουλος Χάρης

Αλαβέρας Αντώνιος

Ηρακλειανού Στυλιανή

Μακρυλάκης Κωνσταντίνος

Νούτσου Μαρίνα

Ιδιοκτήτης – Εκδότης: Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία Μαιάνδρου 9 – 115 28 Αθήνα τηλ. 210 7210935, fax: 210 7210936 www.ede.gr, infoede@ede.gr

Εκτύπωση: Ιατρικές Εκδόσεις «ΖΗΤΑ» Αγ. Αικατερίνης 17, 173 42 Αγ. Δημήτριος τηλ. 210 9934580, zerbinis@otenet.gr

Διαβητολογικά Νέα ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

τεύχος 41

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ HELLENIC DIABETES ASSOCIATION

Διοικητικό Συμβούλιο Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας Πρόεδρος: Ιωαννίδης Ιωάννης Αντιπρόεδρος: Λαναράς Λεωνίδας Γεν. Γραμματ.: Χατζηαγγελάκη Ερυφίλη Ταμίας: Μαυρογιαννάκη Αναστασία Μέλη: Κυριαζής Ιωάννης

Λέπουρας Αντώνιος

Μελιδώνης Ανδρέας

Μπούσμπουλας Σταύρος

Παππάς Άγγελος

To έργο αποτελεί ευγενική προσφορά του ζωγράφου Γ. Σταθόπουλου Το περιοδικό αυτό απευθύνεται σε άτομα με διαβήτη και σε επαγγέλματα υγείας που έχουν σχέση με το διαβήτη. Ετήσια συνδρομή: 1€ Τα κείμενα των διαφημίσεων είναι υπό την ευθύνη των διαφημιζομένων και όχι της ΕΔΕ Οι απόψεις που εκφράζονται στα άρθρα είναι των συγγραφέων και δεν αντιπροσωπεύουν απαραιτήτως τις απόψεις της ΕΔΕ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ HELLENIC DIABETES ASSOCIATION

Διαβητολογικά Νέα

περιεχόμενα 8

11 13 16 18 20 21

Ποιος είναι ο ρόλος των γλυκαντικών ουσιών και πόσο ασφαλής είναι η κατανάλωσή τους; Αιμιλία Παπακωνσταντίνου Νηστεία & Σαρακοστή: Τι πρέπει να προσέξουν τα άτομα με διαβήτη Χάρης Δημοσθενόπουλος Διαβήτης & ραμαζάνι. Προσωπική επιλογή ή Θρησκευτική υπερβολή; Στυλιανή Ηρακλειανού, Εριέττα Γαλάνη Εκτέλεση & θρεπτική αξία ελληνικών συνταγών μαγειρικής. Αιμιλία Παπακωνσταντίνου Ινσουλινοθεραπεία Κυριάκος Καζάκος Γιατί και πώς να φροντίζω τα πόδια μου; Μαρία Βαλσαμή Ορθοτεχνική υποστήριξη του διαβητικού ποδιού.

Tι είναι και πότε χρειάζεται; Κατερίνα Καψιμάνη

ΤΙ ΝΕΟΤΕΡΟ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΑΒΗΤΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΑΤΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 2 6 Η κατανάλωση ψαριού ενδέχεται να μπορεί να προφυλάσσει τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη από την έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας 2 6 Οι διαβητικοί άνδρες έχουν χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης

27 27 28 29 29 30 30 31 32 33 34 38 38

Η αεροβική άσκηση αυξάνει τα επίπεδα της HDL-χοληστερόλης Η συμβολή του κνημοβραχιόνιου δείκτη στη διάγνωση της περιφερικής αγγειακής νόσου στα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη Τα παιδιά παχύσαρκων γονέων έχουν υψηλό κίνδυνο να γίνουν υπέρβαρα Υπολογισμός της μέσης τιμής της γλυκόζης αίματος με βάση τα επίπεδα της HbA1c Η χρησιμότητα της κατανάλωσης κανέλας στη βελτίωση του γλυκαιμικού ελέγχου στα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 Πρωτεϊνουρία ανευρίσκεται σε ποσοστό 10% των ατόμων με προδιαβήτη Πρόληψη των ελκών του διαβητικού ποδιού Μπορεί η ασπιρίνη να χορηγηθεί καθημερινά σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2; Η κατάθλιψη αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου εμφάνισης διαβητικών ελκών Mείωση του συνολικού καρδιαγγειακού κινδύνου σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη: Τα αποτελέσματα της μελέτης AHEAD Διαβητολογικά Κέντρα – Ιατρεία Οδηγίες για τους συγγραφείς διαβητολογικών νέων Εγγραφή στα Διαβητολογικά Νέα

Σε αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν: Παπαζαφειροπούλου Αθανασία, Παθολόγος – Δανιήλ Ιωάννης, Βιοπαθολόγος ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

7

Διαβητολογικά Νέα Ταξιδιωτικές οδηγίες στα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη Ειρήνη Βλάμη Επισκέπτρια Υγείας Διαβιτολογικού Κέντρου ΠΓΝΝ «Άγιος Παντελεήμων»

Ο

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

σακχαρώδης διαβήτης δεν πρέπει να αποτελεί εμπόδιο στα άτομα με διαβήτη να ταξιδέψουν. Απαραίτητα είναι όμως η κατάλληλη προετοιμασία προς αποφυγή προβλημάτων που μπορεί να προκύψουν κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού και τα οποία μπορούν να απορρυθμίσουν τις τιμές του σακχάρου Στα μικρά, σύντομα ταξίδια συνήθως δεν προκύπτουν και προβλήματα. Στα μεγαλύτερα όμως ταξίδια ο ασθενής θα

8

πρέπει να ετοιμάζεται καταλλήλως και ενδεχομένως να πρέπει να συζητήσει και με τον γιατρό του για τις ιδιαίτερες προφυλάξεις που πρέπει να πάρει προς αποφυγή προβλημάτων. Ιδιαίτερη σημασία έχει βέβαια ο τύπος του σακχαρώδους διαβήτη, το είδος της θεραπείας, η διάρκεια του ταξιδιού, το μεταφορικό μέσο που θα χρησιμοποιηθεί και ο τόπος προορισμού, (κλιματολογικές συνθήκες, ενδημικά νοσήματα, επίπεδο ιατρικών υπηρεσιών).

Προετοιμασία ταξιδιού 1. Ταυτότητα διαβητικού. Συνιστάται όπως φέρεται σε εμφανές μέρος του σώματος ταυτότητα που να αναφέρει ότι το άτομο πάσχει από διαβήτη. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για άτομα που λαμβάνουν ινσουλίνη. Ατυχώς στη χώρα μας πολύ μικρό ποσοστό των ατόμων με διαβήτη συγκατατίθεται στο να φορέσει ταυτότητα.

2. Φάρμακα (δισκία ινσουλίνης, πένα ινσουλίνης, kit γλυκαζόνης). Μεταφέρετε τα φάρμακά σας (ινσουλίνη/χάπια) στην τσάντα του χεριού σας (χειραποσκευές). Οι ασθενείς πρέπει να έχουν μαζί τους τουλάχιστον διπλάσια ποσότητα φαρμάκων από όση συνήθως απαιτείται για το χρονικό διάστημα που το άτομο θα βρίσκεται καθ’ οδόν, δεδομένου ότι μπορεί να προκύψουν σημαντικές καθυστερήσεις (παραμονή επί μακρόν σε λιμάνια, αεροδρόμια, κ.λπ.). Καλό είναι να λαμβάνεται η κατάλληλη ποσότητα ινσουλίνης για όλη τη διάρκεια της παραμονής σε χώρα του εξωτερικού, καθώς σε μερικές χώρες, μπορεί να υπάρξει πρόβλημα στην προμήθεια ορισμένων ινσουλινών. Φτάνοντας στον προορισμό σας βάλτε την ινσουλίνη και το kit γλυκαγόνης στο ψυγείο.

3. Μετρητής σακχάρου, ταινίες μέτρησης σακχάρου και σκαρφιστήρες σε ικανές ποσότητες και πιθανώς για ολόκληρη τη χρονική περίοδο απου-

Διαβητολογικά Νέα 4.

5.

6.

7.

8.

σίας, καθώς τα αναλώσιμα υλικά πιθανώς να μην είναι δυνατόν να ανευρεθούν σε άλλες χώρες. Απλοί υδατάνθρακες για την αντιμετώπιση υπογλυκαιμίας (συνιστώνται οι καραμέλες γλυκόζης), σε άμεση πρόσβαση και σε ικανή ποσότητα για την περίπτωση καθυστερήσεων. Σημαντικές πληροφορίες και τηλέφωνα της οικίας σας και του προορισμού σας, ονόματα και διευθύνσεις των υπηρεσιών διαβήτη στον τόπο προορισμού. Τηλέφωνα του γιατρού και του ειδικού σε περίπτωση που θα χρειαστεί να τους τηλεφωνήσουν για να πάρουν τη συμβουλή τους. Χρήσιμες προτάσεις στη γλώσσα του τόπου προορισμού (π.χ. «Έχω διαβήτη, παρακαλώ δώστε μου λίγη ζάχαρη ή κάτι να φάω»). Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να γίνεται καθημερινά έλεγχος των ποδιών, καθώς στη διάρκεια ενός ταξιδιού τα προβλήματα που οφείλονται σε τραυματισμό από τα υποδήματα είναι συχνότερα. Καλό είναι να μη δοκιμάζονται καινούργια υποδήματα σε ένα ταξίδι, διότι κατά κανόνα οι ασθενείς περπατούν περισσότερο από το σύνηθες.

Ταξιδεύοντας με αυτοκίνητο 1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση με δύο νέες οδηγίες την 2009/112/ΕΚ και 2009/113/ΕΚ που μόλις δημοσιεύθηκαν τροποποιεί προηγούμενες οδηγίες για την έκδοση ευρωπαϊκής άδειας οδήγησης, επιδιώκοντας κυρίως να βελτιώσει την ασφάλεια και την ελεύθερη κυκλοφορία στα κράτη – μέλη της. «Σακχαρώδης διαβήτης: Μπορεί να χορηγείται άδεια οδήγησης σε άτομα που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη ή να ανανεώνεται η άδεια οδήγησης. Ωστόσο, εφόσον τα άτομα αυτά τελούν υπό φαρμακευτική αγωγή είναι αναγκαία η σχετική γνωμάτευση εξουσιοδοτημένου ιατρού και η κατάλληλη για την κάθε περίπτωση τακτική ιατρική τους εξέταση, αλλά σε χρόνο, που δεν πρέπει να υπερβαίνει την πενταετία».

2. Για να αποφύγετε να οδηγείτε με χα-

μηλό σάκχαρο, ελέγξτε το σάκχαρό σας πριν μπείτε στο αυτοκίνητο, ιδίως πριν από ένα μακρύ ταξίδι. Αν είναι χαμηλό διορθώστε την υπογλυκαιμία και περιμένετε μέχρι να βρεθείτε σε ένα ασφαλέστερο επίπεδο σακχάρου, πριν οδηγήσετε. Κρατήστε στο ντουλαπάκι του αυτοκινήτου ταμπλέτες γλυκόζης και σνακ. Αν νιώσετε πεσμένος, ενώ οδηγείτε φρενάρετε αμέσως και ελέγξτε το σάκχαρό σας. Διορθώστε την υπογλυκαιμία και μην ξεκινήσετε μέχρις ότου το σάκχαρό σας διορθωθεί πάλι. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ελέγχεστε πριν μπείτε στο αμάξι, αν δεν νιώθετε συμπτώματα κάθε φορά που έχετε υπογλυκαιμία. Εσείς και ο γιατρός σας μπορεί να θέλετε

να έρθετε σε συμφωνία για το ποιά επίπεδα σακχάρου είναι ασφαλή για οδήγηση, όπως και για το πόσο συχνά πρέπει να σταματάτε και να ελέγχεστε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Συνήθως κάθε μία με δύο ώρες. Κάθε δύο ώρες σταματάμε και κάνουμε έναν περίπατο για περίπου 10 λεπτά, για να βοηθήσουμε την κυκλοφορία των κάτω άκρων.

3. Μην αφήνετε την ινσουλίνη και το μετρητή σακχάρου αίματος στο ντουλαπάκι που είναι στο ταμπλώ του αυτοκινήτου ή στο πορμπαγκάζ.

4. Πίνετε άφθονο νερό και παίρνετε περισσότερα σνακ (φρούτα, μπισκότα, σάντουιτς, φρυγανιές).

5. Τα οινοπνευματώδη ποτά πρέπει να αποφεύγονται.

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

9

Διαβητολογικά Νέα Ταξιδεύοντας με πλοίο ή τρένο 1. Μη βάζετε την ινσουλίνη στις εξωτερικές τσέπες ταξιδιωτικών σάκων. Πάρτε την ινσουλίνη και το μετρητή σακχάρου σας και βάλτε τα κάτω από το κάθισμά σας.

2. Περπατάτε αρκετά μέσα στο πλοίο ή το τρένο.

3. Πίνετε άφθονο νερό και κάνετε αρκετά σνακ.

4. Μετράτε το σάκχαρο αίματος κάθε δύο ώρες. Ταξιδεύοντας με αεροπλάνο 1. Σε αεροπορικά ταξίδια συνιστάται η αποφυγή της τοποθέτησης των φιαλιδίων ινσουλίνης στο χώρο απο-

σκευών του αεροπλάνου, καθώς εκεί επικρατούν πολύ χαμηλές θερμοκρασίες που μπορεί να προκαλέσουν κρυσταλλοποίηση και διαταραχή της δραστικότητάς της.

2. Πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα, ώστε να υπάρχει άμεση πρόσβαση στα φάρμακα (τοποθέτηση σε χειραποσκευή που δεν παραδίδεται), τόσο για την περίπτωση απώλειας, μεταφοράς σε άλλο προορισμό ή κλοπής των αποσκευών. Τα άτομα που χρησιμοποιούν αντλία ινσουλίνης, πρέπει να μεριμνήσουν για τις ανάγκες τής θεραπείας τους σε αναλώσιμα υλικά. Επίσης, τα άτομα αυτά πρέπει να έχουν μαζί τους, για την περίπτω-

3.

4.

5.

6.

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

7.

10

ση δυσλειτουργίας της αντλίας, πένα (-ες) ή σύριγγες και την ανάλογη ινσουλίνη. Συνταγή από τον γιατρό και περιγραφή της λαμβανόμενης θεραπευτικής αγωγής. Στα ταξίδια στο εξωτερικό, τα στοιχεία αυτά συνιστάται όπως αναγράφονται στα αγγλικά και αν είναι δυνατόν, στη γλώσσα της χώρας προορισμού. Κατά τη διάρκεια της πτήσης, είτε λαμβάνετε ινσουλίνη είτε αντιδιαβητικά δισκία, προσπαθήστε να κάνετε μικρές βόλτες στο αεροπλάνο και να πίνετε αρκετή ποσότητα νερού ή μη αλκοολούχων ποτών, γιατί ο ξηρός αέρας της καμπίνας αφυδατώνει. Ενημερώστε την αεροπορική εταιρεία ή κάποιον υπέυθυνο από το πλήρωμα ότι έχετε σακχαρώδη διαβήτη, ιδίως αν ταξιδεύετε μόνος σας. Μετρήστε το σάκχαρό σας κάθε 4 έως 6 ώρες. Γνωρίζετε γενικά ότι αν ταξιδεύετε ανατολικά η ημέρα μεγαλώνει, αλλά φροντίστε να έχετε ακριβείς πληροφορίες για τη χώρα προορισμού. Χρειάζεται να συζητηθεί με τον θεράποντα γιατρό τυχόν απαιτούμενη τροποποίηση της αγωγής κατά τη διάρκεια μακρινών αεροπορικών ταξιδιών, όπου προκύπτει διαφορά ώρας. Σε κάθε περίπτωση, κατά τη διάρκεια ενός τέτοιου μεγάλου ταξιδιού προτιμάται μια λιγότερο αυστηρή ρύθμιση του σακχάρου και κύριος στόχος είναι η αποφυγή των υπογλυκαιμιών, οι οποίες, υπό τις συνθήκες αυτές, μπορεί να προκαλέσουν μεγαλύτερα προβλήματα. Βιβλιογραφία

Κατσιλάμπρος Ν, Ιωννίδης Ι, Τεντολούρης Ν, Τσαπόγας Π, Ταξίδι Εις: Μαθαίνω να ζω με το Διαβήτη, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας, Αθήνα 2000, σελ. 193-197.

Dewey CM, Riley WJ. Have diabetes, will travel. Postgrad Med 1999; 105: 111-113, 117118, 124-126.

Frier BM. Diabetes mellitus and lifestyle: driving, employment, prison, insurance, smoking, alcohol and travel. In: J. Pickup & G Williams eds.

Textbook of Diabetes, 3rd edn, Blackwell Science Ltd, Oxford 2003; 68: 1-18.

Gill GV, Redmond S. Insulin treatment, time zones and air travel: a survey of current advice from British diabetic clinics. Diabet Med 1993; 10:764-767.

Διαβητολογικά Νέα Φροντίδα σώματος ατόμων με ΣΔΤ2 Πρωτόκολλα για νοσηλευτές, επισκέπτες υγείας στα διαβητολογικά ιατρεία Άννα Γκρόζου Επισκέπτρια Υγείας, Διαβητολογικό Κέντρο Γ΄ Παθολογικού Τμήματος, ΓΝ Νίκαιας - Πειραιά «Άγιος Παντελεήμων»

Η

πανδημία του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2 αποτελεί σήμερα παγκόσμιο πρόβλημα δημόσιας υγείας, ιδιαίτερα με την αύξηση της επίπτωσης του στις νεότερες ηλικίες όπου παρατηρείται ανησυχητική αύξηση του επιπολασμού. Μέχρι το 2025, η επίπτωση του διαβήτη πρόκειται να εκτιναχτεί στα ύψη, υπολογίζεται ο αριθμός των ατόμων με διαβήτη 350 εκατ. Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι ένα σοβαρό ιατρικό, κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα που αυξάνει παγκόσμια και λαμβάνει διαστάσεις «επιδημίας». Το κόστος της αντιμετώπισης είναι τεράστιο λόγω των μικρο και μακροαγγειακών επιπλοκών του. Η παρουσία των επιπλοκών αυξάνει τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα με αποτέλεσμα τη μη ικανοποιητική ποιότητα ζωής των ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη. Οι θεραπευτικοί στόχοι σύμφωνα με την ADA 2008 είναι η γλυκόζη νηστείας 90-130 mg%, η μεταγευματική γλυκόζη <180 mg% και η Hba1c <7%Μεγάλες ελεγχόμενες μελέτες παρέμβασης, όπως είναι η DCCT και η UKPDS, έδειξαν ότι η επίτευξη των θεραπευτικών στόχων στα διαβητικά άτομα μειώνει κυρίως τις μικροαγγειακές επιπλοκές με ευνοϊκά αποτελέσματα και στις μακροαγγειακές επιπλοκές και την ποιότητα ζωής των ατόμων αυτών. Μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί τρόπος ριζικής θεραπείας του σακχαρώδη διαβήτη.

Τα διαβητικά άτομα δεν είναι περιστασιακοί ασθενείς αλλά χρόνιοι ασθενείς που πρέπει να γνωρίζουν να διαχειρίζονται την ασθένειά τους. Οι ασθενείς αυτοί πρέπει να τηρούν ένα υγιεινό διαιτολόγιο, να μπορούν να το προσαρμόζουν στις καθημερινές τους συνήθειες ή να το τροποποιούν σε έκτακτες καταστάσεις. Οι διαβητικοί ασθενείς πρέπει να μετρούν το σάκχαρο τους σύμφωνα με τη θεραπευτική τους αγωγή. Πρέπει να τηρούν τη θεραπευτική τους αγωγή και να κάνουν σωστή χρήση των συστημάτων χορήγησης της ινσουλινοθεραπείας τους. Να ενσωματώσουν πρόγραμμα άσκησης στη καθημερινότητα τους. Να προλαμβάνουν – διαγιγνώσκουν και να αντιμετωπίζουν οξείες και χρόνιες επιπλοκές. Τέλος να εφαρμόζουν κανόνες φροντίδας σώματος. Η αυτοδιαχείριση του διαβήτη και η αυτοφροντίδα έχει αποδειχθεί πλέον ότι αποτελούν βασικά συστατικά για την αντιμετώπισή του διαβήτη. Ο ρόλος των ασθενών σε αυτές τις διαδικασίες πρέπει να είναι ενεργητικός και μπορεί να επιτευχθεί με τη εκπαίδευση τους. Φροντίδα σώματος Η φροντίδα σώματος περιλαμβάνει ●● Ατομική καθαριότητα ●● Περιποίηση του δέρματος ●● Στοματική Υγιεινή ●● Σωστή περιποίηση και φροντίδα πο-

διών

1. Ατομική καθαριότητα Η σημασία της ατομικής καθαριότητας είναι τεράστια. Το καθημερινό μπάνιο είναι «ανάγκη ζωής» καθώς και το πλύσιμο των χεριών, γιατί αφενός ελέγχεται η μετάδοση πολλών λοιμώξεων και αφετέρου είναι το αποτελεσματικότερο μέτρο καταπολέμησης των μικροβίων.

2. Περιποίηση δέρματος «Το δέρμα του διαβητικού ασθενούς είναι ο ορατός δείκτης καλής ρύθμισης της νόσου». Οι λοιμώξεις του δέρματος είναι πιο συχνές σε διαβητικούς με μη καλή γλυκαιμική ρύθμιση, και σε ύπαρξη περιφερικής αγγειοπάθειας-νευροπάθειας και σε συχνούς τραυματισμούς. Για αυτές τις λοιμώξεις έχει ενοχοποιηθεί κυρίως ο σταφυλόκοκκος, πλην όμως, πολλές φορές είναι μικτές και συμμετέχουν Gram θετικά ή αρνητικά αερόβια και αναερόβια. Σήματα κινδύνου ●● Κνησμός ●● Ξηρότητα ●● Φυσαλίδες με διαφανές υγρό ●● Εξανθηματικά ξανθελάσματα

Περιποίηση και Φροντίδα του δέρματος ●● Σαπούνι με φυσιολογικό ph και όχι

ιδιαίτερα αντισηπτικό

●● Προϊόντα με παχύρευστη υφή για την

ενυδάτωση του δέρματος

●● Ενυδατικές κρέμες για το σώμα μετά

το μπάνιο

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

11

Διαβητολογικά Νέα ●● Αποφυγή κατά τη διάρκεια του μπά-

νιου το έντονο τρίψιμο Η φροντίδα πρέπει να γίνεται σε μόνιμη βάση και το δέρμα να αντιμετωπίζεται σαν «περιτύλιγμα».

3. Στοματική υγιεινή Ο σακχαρώδης διαβήτης συνδέεται με την υγιεινή της στοματικής κοιλότητας. Ένα από τα πρώτα συμπτώματα του ΣΔ είναι η ξηροστομία, σημαντικό γεγονός που δε πρέπει να αγνοείται εμφανίζεται πρώιμα πριν την εμφάνιση των κλινικών σημείων της νόσου. Η φροντίδα των δοντιών και των ούλων επιδρά στη γενική υγεία και τη καθημερινότητα. Η περιοδοντίτιδα είναι η πιο συχνή λοίμωξη του στόματος και η παρουσία της επιδεινώνει τη μεταβολική διαταραχή. Η επιδείνωση αυτή προκαλεί παράταση της περιοδοντίτιδας. Οι διαβητικοί έχουν τετραπλάσιο αριθμό εισαγωγών στο νοσοκομείο ετησίως, με επεισόδια διαβητικής κετοοξέωσης, απ’ ότι οι διαβητικοί χωρίς περιοδοντίτιδα. Συμβουλές για τη φροντίδα των δοντιών Βούρτσισμα Δοντιών

●● Καθημερινά βούρτσισμα τουλάχιστον

δύο φορές

●● Χρήση μαλακής οδοντόβουρτσας ●● Χρήση φθοριούχου οδοντόκρεμας σε

μέγεθος όσο ένα μπιζέλι

●● Βούρτσισμα δοντιών και ούλων ●● Αντικατάσταση οδοντόβουρτσας κάθε

3 μήνες

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

●● Η οδοντόβουρτσα να στεγνώνει στον

12

αέρα και να παραμένει ξεσκέπαστη

Οδοντοστοιχίες ●● Αφαιρούνται και ξεπλένονται μετά

από κάθε γεύμα ●● Καθαρισμός με βούρτσα των νυχιών και σαπούνι ●● Τοποθέτηση σε ένα φλιτζάνι με νερό βρύσης κάθε βράδυ ●● Τακτικός έλεγχος και αντικατάσταση όταν φθαρεί ή ραγίσει Οδηγίες των διαβητικών πριν το ραντεβού με τον οδοντίατρο ●● Πρωινό ραντεβού ●● Έλεγχος του επιπέδου γλυκόζης αίματος

Λήψη του φαρμάκου-δισκίων ή ινσουλίνης μια ώρα προ του προγεύματος ●● Σάκχαρο αίματος < 200 mg% ●● Αναισθησία όπως και στους μη διαβητικούς ●● Χορήγηση αντιβίωσης, προ έως και 48 ώρες πριν από επεμβάσεις

●● Έλεγχος της ύπαρξης κάλων, πληγών

4. Φροντίδα ποδιών

Κανόνες σωστής περιποίησης των ποδιών

Οι διαβητικοί ασθενείς είναι άτομα με ιδιαίτερες ευαισθησίες στα πόδια. Η συχνότερη αιτία εισαγωγής των διαβητικών ασθενών είναι τα προβλήματα των ποδιών. Υπολογίζεται ότι περίπου το 15% των ασθενών θα αναπτύξουν έλκος στα κάτω άκρα σε κάποια φάση της ζωής τους. Εκτιμάται ότι το 40-60% των μη τραυματικών ακρωτηριασμών γίνεται σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη. Λόγω της σοβαρότητας του προβλήματος από ιατρικής, κοινωνικής, και οικονομικής πλευράς, η Π.Ο.Υ. καλεί όλους τους επαγγελματίες υγείας σε λήψη μέτρων για τη μείωση των ακρωτηριασμών. Η διαβητική νευροπάθεια και αγγειοπάθεια έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της ευαισθησίας στο πόνο, στη θερμοκρασία και στη πίεση. «Σε κάθε επίσκεψη στο Διαβητολογικό κέντρο ή ιατρείο πρέπει να ελέγχονται τα πόδια των διαβητικών ατόμων.» Ο έλεγχος των ποδιών περιλαμβάνει ●● Παρατήρηση στο χρώμα του δέρματος ●● Έλεγχος θερμοκρασίας των ποδιών ●● Ψηλάφηση των σφίξεων στη μηρι-

αία, τη μηριαία και την οπίσθια κνημιαία αρτηρία

και σκληρίας

●● Έλεγχος των νυχιών των δαχτύλων

και το πάχος της κερατίνης στοιβάδας των πτερνών ●● Έλεγχος ανάμεσα στα δάχτυλα και το πέλμα των ποδιών

●● Καθημερινή επισκόπηση των ποδιών ●● Καθημερινά να διατηρούνται τα πόδια

καθαρά και στεγνά

●● Καθημερινή χρήση ενυδατικής κρέμας ●● Σωστή επιλογή παπουτσιών ●● Αποφυγή τραυματισμών ●● Επίλυση των προβλημάτων μόνο από

τον ειδικό

●● Διακοπή καπνίσματος ●● Καθημερινό περπάτημα τουλάχιστον

30 λεπτά τη μέρα Για να εφαρμοστούν οι οδηγίες για τη φροντίδα του σώματος από τα άτομα με ΣΔτ2 είναι αναγκαία η εκπαίδευσή τους από τους επαγγελματίες υγείας που συμμετέχουν στην ομάδα του διαβήτη. Η θεραπευτική ομάδα θα πρέπει να δείχνει ενδιαφέρον για την περίθαλψη του διαβητικού ως άτομο και όχι μόνο για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της νόσου. Ζωτικής σημασίας είναι η αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ ασθενή και θεραπευτών. Το περιεχόμενο του εκπαιδευτικού προγράμματος πρέπει να στοχεύει στην ενδυνάμωση της αυτοπεποίθησης του ασθενούς, ενθαρρύνοντας τον να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και να παρεμβαίνει στην καθημερινή διαχείριση της υγείας του και να αναπτύσσουν την αυτο-φροντίδα τους. Βιβλιογραφία

American Diabetes Association. Standards of Medical Care in Diabetes-2006. Diabetes Care 2006; S4-S42.

Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 2001; 86: 32-38.

Diabetes Care 2001, 24; 2043-2048.

Dunning T. Diabetes Education Teaching, learning, communicating. JDF Bullentin 1994; 39: 26-31.

WHO Working Group Report Therapeutic Patient Education Continuing education programmes for healthcare providers in the field of prevention of chronic diseases. WHO-Europe, Copenhagen, 1998.

Διαβητολογικά Νέα Πώς εκπαιδεύουμε άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2; Δήμητρα Μπασδαγιάννη Επισκέπτρια Υγείας Διαβητολογικού Κέντρου, «Τζάνειο» Γενικό Νοσοκομείο Πειραιά

Η

πανδημία του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2 αποτελεί σήμερα παγκόσμιο πρόβλημα δημόσιας υγείας, ιδιαίτερα με την αύξηση της επίπτωσής του στις νεότερες ηλικίες, όπου παρατηρείται ανησυχητική αύξηση του επιπολασμού. Μέχρι το 2025 η επίπτωση του διαβήτη πρόκειται να εκτιναχτεί στα ύψη – υπολογίζεται ο αριθμός των ατόμων με διαβήτη 350 εκατ. Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι ένα σοβαρό ιατρικό, κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα που αυξάνει παγκόσμια και λαμβάνει διαστάσεις «επιδημίας». Η εκπαίδευση για πολλά χρόνια ήταν η διαδικασία που πρόσφερε γνώσεις και δεξιότητες στους ασθενείς για να ακολουθήσουν τη θεραπευτική τους αγωγή. Ο παραδοσιακός αυτός τρόπος εκπαίδευσης σύμφωνα με τις νεότερες αντιλήψεις είναι ανεπαρκής.

τελείται από το διαβητολόγο, την επισκέπτρια υγείας-νοσηλεύτρια, το διαιτολόγο και τον ψυχολόγο. Σημασία έχει να υπάρχει ενιαίος και κοινός τρόπος προσέγγισης από τα μέλη της ομάδας και αυτό εξασφαλίζεται με συχνές συναντήσεις και συζητήσεις μεταξύ τους. Οι πληροφορίες που δίνονται στον ασθενή δεν πρέπει να είναι αντιφατικές γιατί του δημιουργούν σύγχυση, δυσπιστία και ανασφάλεια. Ποιοι εκπαιδεύουν τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη; ●● Ο οικογενειακός γιατρός ●● Η Διαβητολογική ομάδα ●● Οι εκπαιδευτικές ομάδες ●● Οι ενώσεις υποστήριξης

●● Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ●● Το διαδίκτυο (Internet) ●● Το έντυπο υλικό

Για την επιτυχία της εκπαίδευσης απαιτείται η αμοιβαία εμπιστοσύνη ανάμεσα στο θεραπευτή και το διαβητικό, ο θεραπευτής πρέπει να δείχνει ενδιαφέρον για την περίθαλψη του ως άτομο και όχι μόνο για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της νόσου. Σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα είναι ανάγκη να καθορίσουμε τους εκπαιδευτικούς μας στόχους ανάλογα με τις ανάγκες του ασθενή και τις δυνατότητες και ικανότητες του για μάθηση. Δεν πρέπει να ακολουθούμε το τι πρέπει να εκπαιδευτεί αλλά το τι είναι σε θέση να κάνει ο ασθενής.

Η Εκπαίδευση με την ευρεία έννοια περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες με σκοπό τους την επίδραση με συγκεκριμένο τρόπο στη σκέψη, στο χαρακτήρα και στη σωματική αγωγή του ατόμου. Με την εκπαίδευση αποκτώνται συγκεκριμένες γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες. Η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα εκπαιδεύω που σημαίνει ανατρέφω από παιδική ηλικία, μορφώνω, διαπαιδαγωγώ. Η εκπαίδευση είναι έργο συλλογικό της εκπαιδευτικής ομάδας, η οποία απο-

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

13

Διαβητολογικά Νέα Χαρακτηριστικά των εκπαιδευτικών στόχων:

Στην πρώτη επαφή ο επαγγελματίας υγείας πρέπει να:

●● Σχεδιασμός

●● Καθησυχάζει το διαβητικό και το

σταδιακής επίτευξης μέσω ενδιάμεσων στόχων ●● Σύνταξη ενός «συμβολαίου» θεραπευτικής αγωγής με τον ασθενή ●● Εντοπισμός των αρνητικών σκέψεων του ασθενή Το περιεχόμενο του εκπαιδευτικού προγράμματος είναι: ●● Τι είναι διαβήτης – Τύπος διαβήτη ●● Διατροφή – Σύνθεση τροφών – Διαι-

τολόγιο ●● Αυτοέλεγχος – Πως γίνεται η μέτρηση σακχάρου αίματος ●● Ινσουλίνη ●● Υπογλυκαιμία ●● Οδηγίες για τις ημέρες της αδιαθεσίας ●● Άσκηση ●● Περιποίηση ποδιών ●● Ταξίδια ●● Διαβητικές επιπλοκές ●● Εργασία, γάμος, οικογενειακός προγραμματισμός

άμεσο περιβάλλον του

●● Εκτιμά και προσδιορίζει τις ανάγκες του ●● Αναλαμβάνει την εκπαίδευση του

ίδιου και της οικογένειάς του

●● Συνεργάζεται με το θεράποντα για-

τρό για τη συγκεκριμένη περίπτωση του ασθενούς Οι πληροφορίες που δίνουμε πρέπει να είναι σύντομες, ξεκάθαρες, πρακτικές και χρήσιμες. Οι απώτερες επιπλοκές δεν πρέπει να είναι το κυρίαρχο θέμα μας και να ξεκαθαρίζεται η παραπληροφόρηση. Η θεραπευτική εκπαίδευση απαιτεί:

●● Τακτική επαφή που καθορίζεται σύμ-

φωνα με τις δυνατότητες του ασθενούς ●● Επαρκή αξιολόγηση και εξασφάλιση της συναίνεσης του ασθενούς ●● Την επιλογή επιτεύξιμων και κατά το δυνατό περιορισμένων στόχων

●● Τη μέγιστη χρησιμοποίηση όλου του

διαθέσιμου προσωπικού– πιθανώς αλλαγή ρόλων ●● Να θυμόμαστε ότι οι θεραπευτές χρειάζονται ειδική εκπαίδευση για την εκπαίδευση των ασθενών Με την σωστή εκπαίδευση επιτυγχάνονται: ●● Ενημέρωση σχετικά με την ασθένεια

και τις επιλογές θεραπείας

●● Ενσωμάτωση της σωστής διατροφής

και άσκησης στην καθημερινότητα του ασθενούς ●● Παρακολούθηση και ερμηνεία των τιμών του σακχάρου αίματος (μέσω των μετρητών σακχάρου) ●● Ασφαλής χρήση της αντιδιαβητικής θεραπείας ●● Πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία των οξέων αλλά και χρόνιων επιπλοκών ώστε ο διαβητικός να μπορεί να λάβει θεραπευτικές αποφάσεις μόνος του. Έχοντας επιτύχει αυτούς τους στόχους ουσιαστικά επιτυγχάνεται ο απώτερος στόχος της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ο ασθενής αναπτύσσει προσωπικές στρατηγικές, αλλάζει συμπεριφορά και αυτοδιαχειρίζεται τη νόσο, διότι έχει πλέον αρκετές πληροφορίες οι οποίες τον βοηθούν στη λήψη αλλά και στην εφαρμογή λογικών αποφάσεων.

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

Η εκπαίδευση είναι μια πολύπλοκη διαδικασία.

14

Η οργανωμένη εκπαίδευση είναι το κλειδί της επιτυχίας ενός προγράμματος πρωτογενούς και δευτερογενούς παρέμβασης στο σακχαρώδη διαβήτη. Η συμμετοχή της εκπαιδευτικής ομάδας είναι καθοριστική, απαραίτητη και αναγκαία με στόχο «την άριστη ποιότητα ζωής των διαβητικών ασθενών». Βιβλιογραφία D. Anderson et al. Diabetes Self-Management in a Community Health Center: Improving Health Behaviors and Clinical Outcomes for Underserved Patients, Clinical Diabetes 26: 22-27, 2008.

M. M. Funell et al. National Standards for Diabetes Self – Management Education, Diabetes Care 2008; 31: S87-S94.

Assal J. Ph, Berger M., Gay N., Cavinet J.: Diabetes Education, Excerpta Medica 1983.

Διαβητολογικά Νέα «Ινσουλινοθεραπεία» Εκπαίδευση για την αποδοχή της και την αποφυγή παρενεργειών της Άννα Γκρόζου Επισκέπτρια Υγείας, Διαβητολογικό Κέντρο Γ΄ Παθολογικού Τμήματος, ΓΝ Νίκαιας - Πειραιά «Άγιος Παντελεήμων»

Ο

σακχαρώδης διαβήτης είναι ένα σοβαρό ιατρικό, κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα που αυξάνει παγκόσμια και λαμβάνει διαστάσεις «επιδημίας». Το κόστος της αντιμετώπισης είναι τεράστιο λόγω των μικρο και μακροαγγειακών επιπλοκών του. Η παρουσία των επιπλοκών αυξάνει τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα με αποτέλεσμα τη μη ικανοποιητική ποιότητα ζωής των ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη. Ο Σακχαρώδης Διαβήτης είναι μία μεταβολική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από υπεργλυκαιμία, δηλαδή από αυξημένα επίπεδα γλυκόζης αίματος. Πού οφείλεται η αυξημένη γλυκόζη αίματος στα άτομα με Σακχαρώδη Διαβήτη; 1. στη διαταραχή της έκκρισης των β-κυττάρων του παγκρέατος.

2. στην αντίσταση των περιφερικών ιστών στη δράση της ινσουλίνης 3. στο συνδυασμό της μειωμένης έκκρισης και της δραστικότητας της ινσουλίνης. Οι θεραπευτικοί στόχοι σύμφωνα με την ADA 2008 είναι η γλυκόζη νηστείας 90-130 mg%, η μεταγευματική γλυκόζη <180 mg% και η Hba1c <7%.Μεγάλες ελεγχόμενες μελέτες παρέμβασης, όπως είναι η DCCT και η UKPDS, έδειξαν ότι η επίτευξη των θεραπευτικών στόχων στα διαβητικά άτομα μειώνει κυρίως τις μικροαγγειακές επιπλοκές με ευνοϊκά αποτελέσματα και στις μακροαγγειακές επιπλοκές και την ποιότητα ζωής των ατόμων αυτών.

Μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί τρόπος ριζικής θεραπείας του σακχαρώδη διαβήτη. Στη θεραπευτική αντιμετώπισή του τον ακρογωνιαίο λίθο αποτελεί η τήρηση διαιτολογίου με σκοπό την επίτευξη σωματικού βάρους όσο το δυνατό πιο κοντά στο ιδανικό σωματικό βάρος. Επιπλέον ιδιαίτερη σημασία στη θεραπευτική αντιμετώπιση κατέχει η τήρηση σωματικής άσκησης λόγω της επίδρασης της στην αντίσταση της ινσουλίνης και τα επίπεδα της γλυκόζης του αίματος. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες που εξέδωσε η επιτροπή που συγκροτήθηκε από την Ευρωπαϊκή και Αμερικάνικη Διαβητολογική Εταιρεία η αντιμετώπιση των αρρύθμιστων διαβητικών που δεν επιτυγχάνουν τους θεραπευτικούς στόχους με την τήρηση υγειινοδιαιτητικών μέτρων και την λήψη αντιδιαβητικών δισκίων η έναρξη της ινσουλίνης αποτελεί απόλυτη ένδειξη στη θεραπεία τους. Η ινσουλινοθεραπεία αποτελεί «ταμπού» τόσο για τους ασθενείς όσο και για τους επαγγελματίες που παρακολουθούν τα άτομα με Σακχαρώδη Διαβήτη με αποτέλεσμα να καθυστερεί η έναρξη της. Εμπόδια που αφορούν την έναρξη της ινσουλίνης Έρευνα της DAWN που αφορούσε τα εμπόδια στη έναρξη της ινσουλίνης επιβεβαιώνει ότι το 50% των επαγγελματιών καθυστερεί την έναρξη της

ινσουλινοθεραπείας μέχρι να καταστεί «απολύτως απαραίτητη», ενώ οι άλλοι μισοί την χρησιμοποιούν ως «απειλή» για να εξασφαλίσουν καλύτερη συμμόρφωση στη αντιμετώπιση του διαβήτη τους. Επίσης ένα από τα συμπεράσματα αυτής της μελέτης δείχνει ότι αυτή η απροθυμία των γιατρών διαβιβάζεται στους ασθενείς. Από τη μεριά των ασθενών

●● Το 57% των ασθενών ανησυχούν για

την έναρξή της

●● Το 48% αισθάνεται ότι δεν ακολού-

θησε σωστά τη θεραπεία του

●● Μόνο το 23% πιστεύει ότι η ινσουλίνη

θα τους βοηθήσει να έχουν καλή γλυκαιμική ρύθμιση. Σύμφωνα με την DAWN μελέτη τα εμπόδια που καθυστερούν την έναρξη της θεραπείας με ινσουλίνη είναι ψυχοκοινωνικά.

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

15

Διαβητολογικά Νέα νται παρουσιάζοντάς τους το σύγχρονο εξοπλισμό της ινσουλινοθεραπείας. Στη παρέμβαση μας λαμβάνουμε υπόψη μας την ηλικία του ασθενούς, την απασχόληση του, το οικογενειακό και το πολιτισμικό του περιβάλλον. Ινσουλινοθεραπεία τέλος ξεκινάμε σ’αυτούς που είναι έτοιμοι να ξεκινήσουν. Έναρξη ινσουλινοθεραπείας Ενδείξεις ινσουλινοθεραπείας

●● Διαβήτης τύπου 1 σουλινοεξαρτώμενος) ●● Διαβήτης τύπου 2

Αρρύθμιστοι διαβητικοί ασθενείς Νεφρική και ηπατική ανεπάρκεια Διαβήτης κύησης Αλλεργία ή σοβαρή αντίδραση στα αντιδιαβητικά δισκία Η ινσουλινοθεραπεία εξατομικεύεται ανάλογα με το στόχο του γλυκαιμικού ελέγχου σε κάθε ασθενή με διαβήτη ξεχωριστά.

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

1.

2.

3.

4.

16

Οι ψυχικές διαταραχές των ατόμων με διαβήτη όπως η ψυχολογική δυσφορία που σχετίζεται με το διαβήτη, οι διαταραχές προσαρμογής, η αγχώδης διαταραχή, οι φοβίες, οι διαταραχές όρεξης και η κατάθλιψη είναι εμπόδια που συμβάλλουν στη καθυστέρηση της έναρξης της. Σύμφωνα με τη DAWN ●● 50% των ατόμων με διαβήτη έχουν το φόβο ότι η νόσος τους θα επιδεινωθεί ●● 1/6 των ατόμων πιστεύει ότι η θεραπεία τους με την ινσουλίνη είναι περίπλοκη και κουραστική ●● 1/3 των ατόμων αισθάνονται άγχος και ανησυχία ●● 40%των ατόμων πιστεύει ότι δε θα μπορεί να ανταποκριθεί στις οικογενειακές τους υποχρεώσεις. Επίσης στην αυτό-φροντίδα του διαβήτη είναι σημαντική και η συμμετοχή του περιβάλλοντος των ασθενών μια ισορροπία ευαίσθητη και επιπλέον απαραίτητη για την ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του διαβήτη. Παράγοντες που επιδρούν αποτελεσματικά είναι η καλή ευεξία, η καλή οικογενειακή υποστήριξη, η καλή γνώση του διαβήτη, το χαμηλό επίπεδο άγχους, η ικανοποιητική

φροντίδα υγείας καθώς και το ευνοϊκό ιστορικό διαβήτη. Στη διαδικασία της έναρξης της ινσουλίνης θα πρέπει να αναπτυχθεί ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα παρέμβασης που θα υλοποιείται σε στάδια ή βήματα τα οποία θα αυξάνουν την υπευθυνότητα και θα περιλαμβάνουν ενίσχυση και υποστήριξη. Σημαντικός παράγοντας είναι η επικοινωνία μας με τους ασθενείς η οποία είναι απαραίτητη για την εφαρμογή αυτών των προγραμμάτων. Αρχικά θα πρέπει να διερευνήσουμε , να αναγνωρίσουμε και να επιβεβαιώσουμε τους φόβους, τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς τους για τη χρησιμοποίηση της ινσουλίνης. Εξηγούμε με απλά και κατανοητά λόγια γιατί χρειάζεται να ξεκινήσει ινσουλίνη και ότι πιθανότατα να τη χρειάζεται όλη την υπόλοιπη ζωή του. Ο ασθενής, όχι μόνο χρειάζεται να γνωρίζει την αλήθεια, αλλά να έχει ελπίδα για το μέλλον. Φόβοι για την ίδια τη διαδικασία της ένεσης, τη χρήση της σαν φάρμακο, η φοβία της βελόνας, ο κίνδυνος της υπογλυκαιμίας συζητούνται και αναλύονται με τον ασθενή. Οι περισσότεροι φόβοι είναι εσφαλμένοι και αντιμετωπίζο-

Τα σχήματα ινσουλίνης που ακολουθούνται είναι ●● Βασική ινσουλίνη μία φορά την ημέρα όπως είναι η glargine και η detemir ●● Έτοιμα μείγματα δύο φορές την ημέρα ●● Πολλαπλές ενέσεις την ημέρα, ταχείας δράσης πριν από τα γεύματα και βασικής για τη διατήρηση σταθερών επιπέδων γλυκόζης το 24ωρο. Στην έναρξη της ινσουλινοθεραπείας ο ασθενής εκπαιδεύεται: ●● Στη τεχνική της ένεσης ●● Στη σωστή συντήρηση και μεταφορά της ινσουλίνης ●● Στα σημεία ενέσεων και την ταχύτητα απορρόφησης της ινσουλίνης αντίστοιχα με τη θέση επιλογής ●● Στη τήρηση προγράμματος αυτοελέγχου ●● Διαιτολόγιο ●● Πώς αναπροσαρμόζει τη δόση της ινσουλίνης και πότε ●● Υπογλυκαιμία (πρόληψη – αναγνώριση – αντιμετώπιση) ●● Τι πρέπει να κάνει σε ημέρες αδιαθεσίας Δυστυχώς η προκαταλήψεις και η παραπληροφόρηση που υπάρχει γύρω από την ινσουλίνη είναι τεράστια. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι να στερούνται της σωστής θεραπείας, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν σοβαρές επιπλοκές, τις οποίες θα μπορούσαν να έχουν αποφύγει. Να μερικές από τις

Διαβητολογικά Νέα λανθασμένες απόψεις που συνοδεύουν την θεραπεία με ινσουλίνη: ●● Δεν θα μπορώ να πάω πουθενά εκτός σπιτιού, γιατί πως θα μείνει η ινσουλίνη έξω από το ψυγείο; ●● Δεν θα μπορώ να φάω με φίλους, γιατί μπορεί να καθυστερήσουν να μας σερβίρουν. ●● Θα με πονάνε οι ενέσεις. ●● «Όσοι παίρνουν χάπια έχουν ήπιο διαβήτη, εγώ που πρέπει τώρα να κάνω ινσουλίνη, έφτασα στο τελευταίο στάδιο της νόσου». ●● «Θα εξαρτώμαι όλη μου την ζωή από την ινσουλίνη» ●● «Η υπογλυκαιμία είναι απρόβλεπτη» ●● «Μπορεί να πρέπει κάθε τόσο να με μεταφέρουν στο νοσοκομείο» ●● «Αν χάνω τις αισθήσεις μου ή δεν καταλαβαίνω τι λέω;» Οι νέες τεχνολογίες στην διενέργεια της ινσουλίνης έρχονται να εξαλείψουν αυτές τις προκαταλήψεις. Οδηγίες στην τεχνική της ένεσης: ●● Κάθε βελόνα και φυσίγγιο ινσουλίνης

θα πρέπει να χρησιμοποιείται από ένα άτομο ●● Η βελόνα θα πρέπει να αλλάζει μετά από κάθε ένεση και αυτό για τους εξής τρεις λόγους: 1. Κίνδυνος τραυματισμού του σημείου της ένεσης 2. Πρόκληση πόνου 3. Κίνδυνος να φράξει ●● Θα πρέπει να επιλέγεται ο σωστός τύ-

πος βελόνας για κάθε άτομο ●● Κάθετα στο δέρμα (90ο) ●● Πριν από κάθε ένεση θα πρέπει να δι-

ενεργείται ο έλεγχος καλής λειτουργίας με τη δαπάνη μιας μονάδας ινσουλίνης ●● Η προγεμισμένη και η επαναχρησιμοποιούμενη πένα δε θα πρέπει Να διατηρούνται με τη βελόνα τοποθετημένη στο διάστημα δύο ενέσεων Τα σημεία ενέσεων:

●● Πλάγιες επιφάνειες του άνω βραχίο-

να (ταχείας δράσης ινσουλίνη)

●● Προσθιοπλάγια επιφάνεια μηρού (ενδι-

άμεσης ή μακράς δράσης ινσουλίνης)

●● Κοιλιακή χώρα κατά μήκος των κα-

τωτέρων πλευρών (ταχείας δράσης ινσουλίνης) ●● Γλουτοί (ενδιάμεσης ή μακράς δράσης ινσουλίνης) Η ταχύτητα της απορρόφησης της ινσουλίνης εξαρτάται από τα σημεία των ενέσεων: Βραχίονες....................... ΜΕΣΗ Μηροί................................ΑΡΓΗ Κοιλιά............................ ΤΑΧΕΙΑ Γλουτοί.............................ΑΡΓΗ ●● Ανακινούμε την ινσουλίνη 10-15 φορές (εφόσον απαιτείται) ●● Όχι οινόπνευμα πριν ή μετά την ένεση ●● Όχι τρίψιμο στο σημείο της ένεσης Πώς συντηρούνται οι ινσουλίνες; Πρέπει να υπάρχει ειδικός χώρος γι’ αποθήκευση; ●● Τα αχρησιμοποίητα φιαλίδια και τα

διάφορα pen (στυλό) διατηρούνται στο ψυγείο μακριά από την κατάψυξη. ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΚΑΤΑΨΥΞΗ ΤΗΣ ΙΝΣΟΥΛΙΝΗΣ Το φιαλίδιο που χρησιμοποιείται ή το ●● «στυλό» διατηρείται σε θερμοκρασία δωματίου (18-30 βαθμούς Κελσίου) για ένα μήνα τουλάχιστον. ●● Η ινσουλίνη δεν πρέπει να εκτίθεται σε ακραίες θερμοκρασίες (πολύ ψηλές ή πολύ χαμηλές). ●● Σε περίπτωση ταξιδιού καλό είναι η ινσουλίνη με τις αναγκαίες σύριγγες να μεταφέρονται μαζί τους και όχι με τις αποσκευές. ●● Οι σύριγγες ινσουλίνης πρέπει να αχρηστεύονται μετά τη χρήση τους με τρόπο ασφαλή. Υπάρχει ο κίνδυνος τραυματισμού. ●● Η βελόνα να βιδώνεται στο στυλό αμέσως πριν από την ένεση και μετά χωρίς καθυστέρηση να τη βγάζουμε και να την πετάμε μαζί με το κάλυμμα της στο ειδικό δοχείο. Ο αυτοέλεγχος αποτελεί σήμερα το θεμέλιο λίθο πάνω στον οποίο οικοδομείται η θεραπεία του ΣΔ. Θεωρείται ένα αποτελεσματικό και ασφαλές κλινικό μέσο που επιτρέπει σε ασθενείς και θεραπευτές να καθορίσουν και να επιτύχουν υψηλούς στόχους στην αντιμετώπιση του διαβήτη. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων του σακχάρου συνιστούν τη βάση, από όπου καθορίζεται η αγωγή του διαβητικού ασθενούς σε μια δεδομένη κατάσταση, ειδικά όταν πρόκειται για θεραπεία με ινσουλίνη. Μας επιτρέπει να ελέγχουμε τη θεραπεία, τη διατροφή, τη σωματική δραστηριότητα και μας βοηθά να αναγνωρίζουμε όχι μόνο τις αυξημένες τιμές γλυκόζης, αλλά και τις χαμηλές (υπογλυκαιμία). Επιπλοκές της ινσουλινοθεραπείας ●● Αλλεργική αντίδραση στην ινσουλίνη ●● Λιποδυστροφία ●● Λιποϋπερτροφία λόγω μη εναλλαγής

των σημείων ένεσης

●● Λιποατροφία λόγω κακής καθαρότη-

τας της ινσουλίνης

●● Υπογλυκαιμία ●● Υπεργλυκαιμία

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

17

Διαβητολογικά Νέα ●● Αύξηση σωματικού βάρους

Η αλλεργική αντίδραση στην ινσουλίνη μπορεί να είναι γενική ή τοπική και εμφανίζεται μέσα στις δύο πρώτες βδομάδες από την έναρξη της ινσουλίνης. Η τοπική αλλεργία ήταν συχνή παλαιότερα με τη χρήση βόειων ινσουλινών και σήμερα σχεδόν εξαφανίστηκε με τις νεώτερες ινσουλίνες. Οι τοπικές αλλεργικές αντιδράσεις συνήθως εξαφανίζονται μόνες τους ενώ συνεχίζεται η ινσουλινοθεραπεία μέσα στους επόμενους 2 μήνες. Οι γενικές εκδηλώσεις είναι σπάνιες και αντιμετωπίζονται με την αναζήτηση σκευασμάτων ινσουλίνης που ο ασθενής δεν παρουσιάζει αλλεργία. Λιποδυστροφία Α. Η Λιποϋπερτροφία εμφανίζεται σαν υπέγερση του δέρματος λόγω υπερτροφίας λιποκυττάρων και συσσώρευσης υποδόριου λίπους στα σημεία των ενέσεων της ινσουλίνης. Οφείλεται στο ότι οι ασθενείς δεν εναλάσσουν τις θέσεις των ενέσεων. Β. Η Λιποατροφία εμφανίζεται σαν τοπική απώλεια υποδόριου λίπους σε σημεία που γίνονται συχνές ενέσεις ινσουλίνης. Εξαρτάται άμεσα από την καθαρότητα των σκευασμάτων της ινσουλίνης. Σήμερα έχει σχεδόν εξαφανισθεί με τη χρησιμοποίηση ινσουλινών υψηλής καθαρότητας.

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

Υπογλυκαιμία Η υπογλυκαιμία είναι η πιο συχνή επιπλοκή της ινσουλινοθεραπείας. «Είναι το τίμημα της καλής ρύθμισης»

18

Αιτίες εμφάνισης της υπογλυκαιμίας ●● Καθυστέρηση ή παράλειψη γεύματος ●● Υπερβολική δόση ινσουλίνης ή δισκίων ●● Υπερβολική σωματική άσκηση ή κα-

ταπόνηση

●● Υπερκατανάλωση αλκοόλ ●● Ενδομυϊκή χορήγηση ινσουλίνης ●● Μειωμένη νεφρική λειτουργία

Η Πρόληψη = η καλύτερη αντιμετώπιση Εκπαιδεύουμε τους ασθενείς ●● Στη τήρηση πάντοτε των ωρών των γευμάτων ●● Να προσέχουν τη δόση της ινσουλίνης ●● Να τηρούν το πρόγραμμα αυτοελέγχου τους Η υπογλυκαιμία χαρακτηρίζεται σε ελαφρία, μέτρια και σοβαρή. Τα συμπτώματα της υπογλυκαιμίας δεν είναι ίδια σε κάθε άτομο. Είναι απαραίτητο κάθε άτομο με διαβήτη να γνωρίζει τα δικά του υπογλυκαιμικά συμπτώματα. Τα συνηθέστερα είναι: ωχρότητα, κρύος ιδρώτας, ανησυχία, τρόμος, αίσθημα πείνας. Πού οφείλονται τα συμπτώματα της υπογλυκαιμίας; Είναι δύο ειδών: ●● Τα συμπτώματα που οφείλονται στην υπερέκκριση των ορμονών που ανταγωνίζονται την ινσουλίνη (γλυκαγόνη, αδρεναλίνη, κορτιζόλη, αυξητική ορμόνη). Ο οργανισμός με την έκκριση των ορμονών αυτών προσπαθεί να διορθώσει την υπογλυκαιμία. Στο μηχανισμό αυτό οφείλονται η ναυτία,

η ωχρότητα, ο κρύος ιδρώτας, ο τρόμος, η ανησυχία και τα μουδιάσματα. ●● Τα συμπτώματα που οφείλονται στη δυσλειτουργία των εγκεφαλικών κυττάρων λόγω ελλείψεως γλυκόζης. Στο μηχανισμό αυτό οφείλονται η ζάλη, η κεφαλαλγία, οι διαταραχές της συμπεριφοράς και του επιπέδου συνείδησης και τέλος οι σπασμοί. Πώς αντιμετωπίζεται η υπογλυκαιμία; Ο ασφαλέστερος τρόπος είναι να προηγηθεί μέτρηση της γλυκόζης του αίματος. Εάν επιβεβαιωθεί η υπογλυκαιμία ή εάν τα συμπτώματα είναι έντονα πρέπει να χορηγηθούν άμεσα ευαπορρόφητοι υδατάνθρακες όπως γλυκόζη, ζαχαρόνερο, μέλι ή χυμός φρούτων. Πιο αποτελεσματική είναι η γλυκόζη που κυκλοφορεί σε χάπια και αυξάνει σε 1015 λεπτά τα επίπεδα του αίματος. Πώς αντιμετωπίζεται η υπογλυκαιμία ενός ατόμου με Διαβήτη το οποίο δεν μπορεί να καταπιεί, είναι σε κώμα ή κάνει σπασμούς; Με ένεση γλυκαγόνης. Το οικογενειακό περιβάλλον πρέπει να διαθέτουν πάντοτε γλυκαγόνη. Δεν πρέπει να επιχειρείται η χορήγηση υδατανθράκων σε ένα άτομο που είναι σε κώμα ή αδυνατεί να καταπιεί. Επίσης σε άτομα που παθαίνουν συχνά υπογλυκαιμία μπορεί να μην εκδηλώσουν συμπτώματα και να παρουσιάσουν αιφνίδια συμπτώματα δυσλειτουργίας του εγκεφάλου. Η ελλιπής αντίληψη της υπογλυκαιμίας (Ανεπίγνωστη υπογλυκαιμία) είναι επικίνδυνη και μπορεί να οδηγήσει σε ατυχήματα. Με την αποφυγή των υπογλυκαιμιών και με μικρή άνοδο των επιπέδων της γλυκόζης του αίματος σε μικρό διάστημα ξαναεμφανίζοται τα συμπτώματα της υπογλυκαιμίας. Οι νυχτερινές υπογλυκαιμίες επίσης μπορεί να μη γίνουν αντιληπτές χαρακτηριστική τους συμπτωματολογία είναι η ανήσυχη συμπεριφορά στον ύπνο, νυχτερινές εφιδρώσεις΄, ζωηρά όνειρα και εφιάλτες, πρωϊνή κεφαλαλγία, αίσθημα χρόνιας κόπωσης, κατάθλιψη και νυχτερινοί σπασμοί. Υπεργλυκαιμία Ορισμένοι ασθενείς παρουσιάζουν επίμονη υπεργλυκαιμία πριν από το

Διαβητολογικά Νέα πρωινό. Αυτή μπορεί να οφείλεται ●● Στην εκπνοή της ινσουλίνης ενδιάμεσης δράσης που έκανα το προηγούμενο βράδυ ●● Στο φαινόμενο “Dawn” ●● Στο φαινόμενο “Somogyi” ●● Σε καταστάσεις που ενέχουν κίνδυνο υπεργλυκαιμίας όπως 1. Μείωση της σωματικής ραστηριότητας: καθιστική ζωή 2. Υπερβολική πρόσληψη τροφής ή πρόσληψη τροφής πλούσιας σε σάκχαρο 3. Παράλληλη νόσος: κρύωμα, γρίπη...

4. Στρες 5. Λήψη φαρμάκου που μπορεί να αυξήσει το επίπεδο σακχάρου στο αίμα Απαραίτητη είναι η σωστή διάγνωση της αιτίας που προκαλεί την υπεργλυκαιμία για να αντιμετωπιστεί έγκαιρα και αξιόπιστα. Η διαβητική κετοξέωση είναι μια κατάσταση επίσης ιδιαίτερα επικίνδυνη που πρέπει να αντιμετωπιστεί έγκαιρα. Στο διαβήτη τύπου 2 η ΔΚΟ δεν είναι ιδιαίτερα συχνή. Ωστόσο, καταστάσεις που ευνοούν τα υψηλά επίπεδα γλυκόζης αίματος και την έκκριση αντιρροπιστικών ορμονών, οδηγούν σε αφυδάτωση και τέλος σε διαβητική κετοξέωση. Συμπτωματα Δκο

●● Ναυτία-Έμετοι ●● Δίψα με πολυουρία ●● Αφυδάτωση ●● Φρουτώδης οσμή

στην αναπνοή

(απόπνοια οξόνης) ●● Πόνοι στη κοιλία ●● Ζαλάδα ●● Θόλωση της όρασης ●● Γρήγορη αναπνοή ●● Απώλεια βάρους Βασικές αρχές αντιμετώπισης της δκο ●● Ενδοφλέβια χορήγηση διαλυμάτων για την αποκατάσταση των επιπέδων υγρών και ηλεκτρολυτών ●● Ινσουλίνη για την απορρόφηση της γλυκόζης στους ιστούς και το περιορισμό της παραγωγής κετονών ●● Παρακολούθηση του ατόμου για επιπλοκές όπως λοιμώξεις, θρόμβωση φλεβών και αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. Η ΔΚΟ δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια ελαφριά επιπλοκή του σακχα-

ρώδη διαβήτη καθώς παρουσιάζει θνητότητα της τάξης του 2%. Αύξηση σωματικού βάρους Αύξηση του σωματικού βάρους παρατηρείται με την έναρξη της ινσουλίνης. Απαραίτητη λοιπόν είναι η τροποποίηση του διαιτολογίου μειώνοντας τη θερμιδική πρόσληψη. Ο ινσουλινοθεραπευόμενος ασθενής πρέπει να συμμορφωθεί στη κατανομή του διαιτολογίου που είναι χρονικά προκαθορισμένο με τη δράση της ινσουλίνης, με σκοπό την αποφυγή των υψηλών μεταγευματικών επιπέδων γλυκόζης αίματος και την αποφυγή των υπογλυκαιμικών επεισοδίων. Η υπογλυκαιμία παίζει σημαντικό ρόλο στην αύξηση του σωματικού βάρους, όπως έδειξε η DCCT ιδιαίτερα σε ασθενείς με σοβαρά υπογλυκαιμικά επεισόδια η αύξηση του βάρους ήταν μεγαλύτερη λόγω «αμυντικής διατροφής» Μηχανισμοί αύξησης του σωματικού βάρους ●● Ο καλύτερος γλυκαιμικός έλεγχοςμείωση της γλυκοζουρίας ●● Αναβολική δράση ινσουλίνης-αύξηση δημιουργίας λίπους ●● Αμυντική διατροφή λόγω υπογλυκαιμίας ●● Μείωση βασικού μεταβολίκου ρυθμού Εκπαίδευση Απαραίτητη για την ποιότητα της θεραπείας των διαβητικών ασθενών είναι η εκπαίδευση. Είναι μια συνεχής διαδικασία «ζωής». Για την επιτυχία της εκπαίδευσης απαιτείται η αμοιβαία εμπιστοσύνη ανάμεσα στο θεραπευτή και το

διαβητικό, ο θεραπευτής πρέπει να δείχνει ενδιαφέρον για την περίθαλψη του ως άτομο και όχι μόνο για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της νόσου. Η θεραπευτική εκπαίδευση απαιτεί

●● Τακτική επαφή που καθορίζεται σύμ-

φωνα με τις δυνατότητες του ασθενούς ●● Επαρκή αξιολόγηση και εξασφάλιση της συναίνεσης του ασθενούς ●● Την επιλογή επιτεύξιμων και κατά το δυνατό περιορισμένων στόχων ●● Τη μέγιστη χρησιμοποίηση όλου του διαθέσιμου προσωπικού –πιθανώς αλλαγή ρόλων ●● Να θυμόμαστε ότι οι θεραπευτές χρειάζονται ειδική εκπαίδευση για την εκπαίδευση των ασθενών Η οργανωμένη εκπαίδευση είναι το κλειδί της επιτυχίας ενός προγράμματος πρωτογενούς και δευτερογενούς παρέμβασης στο σακχαρώδη διαβήτη. Η συμμετοχή της εκπαιδευτικής ομάδας είναι καθοριστική απαραίτητη και αναγκαία με «ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΑΡΙΣΤΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΔΙΑΒΗΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ» Βιβλιογραφία Carson, et al. Diabetes 1993:42:1700-07 DCCT Diabetes Care 1998,11:567-73 Korytkowski M. Int. J Obes 2002, 26:518-524 L Fischer, Diabetes Care, Vol25, Nr9,Sep 2002:1564-1570 Peyrot et al, Diabetes Care,2006 Turner R et al. Ann. Intern. Med. 1996, 24(1pt2) :136-145 UKPDS Group (33) Lancet 1998,352:837-53 T.M. Wallace. D.M. Matthews. Recent Advances in the monitoring and management of diabetic ketoacidosis. Q J Med 2004:97:773-780.

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

19

Διαβητολογικά Νέα Δεξιότητες επικοινωνίας και συμβουλευτικής στο χώρο της υγείας Βασιλική Κολυπέρα Επισκέπτρια Υγείας, ΓΝ Παίδων Πάτρας «Καραμανδάνειο», vkolypera@gmail.com

Τ

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

ην πρώτη επίσημη αναφορά στην επικοινωνία, τη συναντάμε στην αρχαία Ελλάδα, μέσα από τα κείμενα της Ρητορικής Τέχνης του Αριστοτέλη, ο οποίος έβαλε πραγματικά τον πρώτο λίθο στη θεμελίωση της επικοινωνίας (ρητορικής) ως επιστήμη. Στα νεότερα χρόνια, η επικοινωνία περιγράφεται σαν μια αμοιβαία διαδικασία στην οποία συμμετέχουν ταυτόχρονα ο πομπός (κωδικοποιητής), ο δίαυλος επικοινωνίας και ο δέκτης (αποκωδικοποιητής) των μηνυμάτων. Για να φτάσουμε στη σύγχρονη εποχή, όπου η Κοινωνική Ψυχολογία πια ασχολείται εκτενώς με την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, ορίζοντάς τη σαν μια αμφίδρομη διαδικασία, κατά την οποία διάφορες πληροφορίες ανταλλάσσονται και κατανοούνται από δύο ή

20

περισσότερους ανθρώπους. Σύμφωνα με την Κοινωνική Ψυχολογία, η διαπροσωπική επικοινωνία για να είναι πλήρης, πρέπει να έχει τρία βασικά στοιχεία: την πηγή του μηνύματος, το μήνυμα και το στόχο-δέκτη του μηνύματος. Ο όρος πηγή αναφέρεται σε αυτόν που μεταδίδει το μήνυμα. Η πηγή παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην επιτυχία ή στην αποτυχία της επικοινωνίας. Σύμφωνα με σύγχρονες έρευνες, ακόμα και σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά της πηγής, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν την αποτελεσματικότητά της. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι: ●● H αξιοπιστία της πηγής (ένα μήνυμα που προέρχεται από ένα άτομο με μεγάλη αξιοπιστία, έχει πολλές πιθανό-

τητες να επηρεάσει τον αποδέκτη και να γίνει αποδεκτό). ●● Οι γνώσεις και η προηγούμενες εμπειρίες της πηγής. ●● Η εμπιστοσύνη που έχει ο παραλήπτης του μηνύματος στην πηγή,. ●● Τα συναισθήματα που έχει ο παραλήπτης προς την πηγή (αρέσκεια ή μη). ●● Η θέση την οποία κατέχει η πηγή στο κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Το μήνυμα είναι το αποκλειστικό προϊόν της πηγής, το οποίο πιθανόν να έχει την μορφή ●● Της συνομιλίας. ●● Της διάλεξης. ●● Της τηλεφωνικής συνομιλίας. Το μήνυμα το αποκωδικοποιεί ο στόχος δέκτης και ανταποκρίνεται ανάλογα. Έρευνες έχουν δείξει πως οι λέξεις συμβάλλουν μόνο σε μικρό ποσοστό στη μεταβίβαση του μηνύματος. Η μη λεκτική έκφραση συμπληρώνει το μήνυμα που μεταβιβάζεται. Η αποτελεσματικότητα του μηνύματος επηρεάζεται από: ●● Τον τρόπο παράθεσης των επιχειρημάτων. ●● Τη σειρά των επιχειρημάτων. ●● Τις προθέσεις της πηγής. ●● Την αρχική στάση του στόχου και ●● Την πιθανή ασυμφωνία μηνύματος και στόχου. Ο στόχος αποκωδικοποιεί το μήνυμα, και το μετατρέπει σε πληροφορία. Με άλλα λόγια η κατανόηση της πληροφορίας από το στόχο είναι αποτέλεσμα αποκωδικοποίησης.

Διαβητολογικά Νέα Ο στόχος όπως και η πηγή έχει ορισμένα χαρακτηριστικά, τα οποία μπορεί να επηρεάσουν την αποτελεσματικότητα της επικοινωνίας. Αυτά είναι: ●● Η διάθεσή του (τα συναισθήματά του) απέναντι στην πηγή. ●● Η προσωπικότητά του. ●● Οι δικές του γνώσεις και προηγούμενες εμπειρίες καθώς και ●● Οι δικές του οικογενειακές και κοινωνικές συνθήκες. Οι άνθρωποι επικοινωνούν μεταξύ τους ανταλλάσσοντας μηνύματα διαμέσου λεκτικής και μη λεκτικής επικοινωνίας. Λεκτική επικοινωνία είναι η ανταλλαγή πληροφοριών με τη χρήση λέξεων. Μη λεκτική επικοινωνία είναι η ανταλλαγή πληροφοριών χωρίς τη χρησιμοποίηση λέξεων ή αλλιώς «γλώσσα του σώματος», όπως συνηθίζεται να ονομάζεται. Οι διάφορες μορφές της μη λεκτικής επικοινωνίας είναι: το άγγιγμα, η οπτική επαφή, οι εκφράσεις του προσώπου, η σωματική-διανοητική και συναισθηματική κατάσταση, οι αξίες, το περιβάλλον. Στη διαδικασία της διαπροσωπικής επικοινωνίας μπορεί να παρουσιαστούν διάφορα εμπόδια, τα οποία μπορεί να οφείλονται στην πηγή του μηνύματος, στο ίδιο το μήνυμα, στο μέσο μετάδοσής του, στον αποδέκτη ή στις σχέσεις μεταξύ πηγής και δέκτη. Τα συνηθέστερα εμπόδια στη διαπροσωπική επικοινωνία είναι: 1. Οι διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων που επιχειρούν να επικοινωνήσουν, π.χ. η δυσπιστία του δέκτη προς την πηγή, είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε παραμόρφωση του αποστελλόμενου μηνύματος ή η αντίληψη ότι ο δέκτης δεν μπορεί να κατανοήσει το μήνυμα, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την τροποποίησή του. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η πληροφορία περνάει από μια διαδικασία κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης από την πηγή και το δέκτη αντίστοιχα.

2. Οι «παρεμβολές» στο μήνυμα. Τέτοιου είδους παρεμβολές μπορεί να είναι φυσικές, όπως η φασαρία ή να οφείλονται σε ανθρώπινες αδυναμίες, όπως η έλλειψη προσοχής, η παρεμβολή και άλλων προσώπων μέχρι

να φτάσει το μήνυμα στον τελικό αποδέκτη του, η υπερφόρτωση μηνυμάτων στον ίδιο δέκτη. Δεν πρέπει λοιπόν να θεωρείται σίγουρο πως ένα μήνυμα που στέλνεται θα φτάσει στον αποδέκτη πλήρες και αναλλοίωτο.

3. Το ίδιο το μήνυμα. Είναι πολύ σημαντικό το μήνυμα να είναι σαφές αλλά και κατανοητό. Το μήνυμα δεν πρέπει να είναι πολύπλοκο, αφού αποκωδικοποιείται πολύ πιο δύσκολα.

4. Η ασυνέπεια των μηνυμάτων. Τέτοια προβλήματα παρουσιάζονται συνήθως όταν η λεκτική επικοινωνία δεν συμβαδίζει με τη μη λεκτική επικοινωνία.

5. Η προσωπική θεώρηση των πραγμάτων. Κάθε άνθρωπος έχει το δικό του τρόπο να αντιλαμβάνεται και να ερμηνεύει την πραγματικότητα και όσα συμβαίνουν γύρω του. Επομένως, ο τρόπος με τον οποίο ο δέκτης θα αποκωδικοποιήσει και τελικά θα ερμηνεύσει το μήνυμα μπορεί να είναι διαφορετικός από αυτόν που περιμένει η πηγή. Το αποτέλεσμα και σ’ αυτή την περίπτωση θα είναι η αναποτελεσματική επικοινωνία. Υπάρχουν όμως ορισμένοι τρόποι, ώστε τα παραπάνω προβλήματαεμπόδια που μπορεί να προκύψουν κατά τη διαπροσωπική επικοινωνία να αποφευχθούν. Αυτοί συνιστούν τις αρχές της αποτελεσματικής επικοινωνίας και είναι:

1. Αναγνωρίζουμε τον πραγματικό σκοπό κάθε επικοινωνίας. Προετοιμαζόμαστε κάθε φορά πριν από την επικοινωνία (παίρνουμε πληροφορίες, καταρτίζουμε πρόγραμμα και ξεκαθαρίζουμε τι αποτελέσματα χρειαζόμαστε από αυτήν την επικοινωνία).

2. Φροντίζουμε, ώστε το μήνυμα να είναι σαφές απλό και περιεκτικό. Δεν υπερφορτώνουμε το μήνυμα μας με πολλές πληροφορίες. Χρησιμοποιούμε λέξεις απλές και κατανοητές, ώστε να αποφύγουμε τις παρερμηνείες.

3. Διαλέγουμε το κατάλληλο μέσο (προφορικό, γραπτό, οπτικό ή χρησιμοποιούμε όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό).

4. Λαμβάνουμε υπόψη μας το φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον στο οποίο γίνεται η επικοινωνία.

5. Προσπαθούμε να μην επικοινωνούμε βιαστικά. Ο χρόνος είναι απαραίτητος για την αποτελεσματική επικοινωνία. Χρησιμοποιούμε το χρόνο για να κάνουμε το μήνυμά μας πιο απλό, αλλά δίνουμε χρόνο και στους άλλους για να το κατανοήσουν.

6. Είμαστε συνεπείς. Η πιο αποτελεσματική επικοινωνία είναι αυτή, η οποία συνοδεύεται από ανάλογες πράξεις.

7. Σκεφτόμαστε με ποιον επικοινωνούμε και για ποιον λόγο. Προσαρμόζουμε τις εκφράσεις και τον τόνο της φωνής μας ανάλογα με το στό-

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

21

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

Διαβητολογικά Νέα

22

χο μας, αλλά και ανάλογα με το δέκτη μας. Προσπαθούμε να κατανοήσουμε τη στάση και την αντίδραση του δέκτη μας στο μήνυμα που δέχεται, λαμβάνοντας υπόψη μας πως όλοι οι άνθρωποι δεν αντιμετωπίζουν ένα θέμα ή πρόβλημα με τον ίδιο τρόπο.

8. Κάθε σπουδαία επικοινωνία πρέπει να έχει ανατροφοδότηση, έτσι ώστε οποιοδήποτε πρόβλημα στη επικοινωνία να γίνει αντιληπτό και να αναλάβουμε την κατάλληλη δράση.

9. Είμαστε καλοί ακροατές. Μαθαίνουμε να ακούμε και να λαμβάνουμε υπόψη μας τις αντιδράσεις των άλλων. Συνήθως οι περισσότεροι άνθρωποι ετοιμάζουν τη δική τους επιχειρηματολογία ενώ ο συνομιλητής τους εκθέτει τα δικά του επιχειρήματα αντί να τον ακούν. Έτσι δεν έχουν την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν τη διαδικασία της ανατροφοδότησης με αποτέλεσμα την αποτυχημένηαναποτελεσματική επικοινωνία. Εδώ θα αναφέρουμε κάποιους κανόνες, που αφορούν τον καλό ακροατή και συμβάλλουν στην αποτελεσματική επικοινωνία: 1. Σταματά τη δική του ομιλία, όταν μιλάει ο συνομιλητής.

2. Ακούει ενεργητικά. Ρωτάει, προσπαθεί να κατανοήσει αυτό που ακούει.

3. Προσπαθεί να βρίσκει κάποιο ενδιαφέρον σ’ αυτά που ακούει.

4. Αποφεύγει τη διάσπαση της προσοχής του και συγκεντρώνεται σ’ αυτό που ακούει.

5. Εκμεταλλεύεται το γεγονός ότι η σκέψη είναι γρηγορότερη από την ομιλία.

6. Δείχνει ότι ανταποκρίνεται στο μήνυμα.

7. Επικεντρώνεται στην ουσία του μηνύματος, και όχι στην ενδεχόμενη αδυναμία του πομπού.

8. Περιμένει να ολοκληρωθεί το μήνυμα, πριν απαντήσει ή αντιδράσει.

9. Διακρίνει το βασικό θέμα του μηνύματος.

10. Δεν (δείχνει ) να βαριέται.

11. Δεν αντιδρά αρνητικά σε «δύσκολα» μηνύματα.

12. Σταματά τη δική του ομιλία. Αυτή είναι η πρώτη και τελευταία συμβουλή για έναν καλό ακροατή. Η ανατροφοδότηση είναι ένας τρόπος επιβεβαίωσης της πετυχημένης επικοινωνίας. Η ανατροφοδότηση είναι δυνατό να είναι λεκτική ή μη λεκτική. Για παράδειγμα, μπορεί ο δέκτης να απαντήσει σε σχετικές με το μήνυμα ερωτήσεις ή να εκφράσει κάποιο συναίσθημα ή να εκδηλώσει κάποια συμπεριφορά. Οι παρακάτω κανόνες μας βοηθούν να έχουμε μια αποτελεσματική ανατροφοδότηση: 1. Όλες οι παρατηρήσεις για κάποιο άτομο περιλαμβάνουν και θετικά και αρνητικά σημεία.

2. Σχολιάστε τη συμπεριφορά του ατό-

μου και όχι την εντύπωσή σας για το άτομο (π.χ. η χροιά της φωνής σου ήταν λίγο σκληρή, και όχι ήσουν λίγο σκληρός).

3. Περιγράψτε αυτό που βλέπετε ή αισθάνεστε, παρά να κάνετε μια κρίση ή να πείτε, γιατί αυτό συμβαίνει (π.χ. «η φωνή σου με τρόμαξε…» παρά «το να φωνάζεις είναι απαίσιο πράγμα, το κάνεις γιατί είσαι αδέξιος»).

4. Μιλήστε για τον εαυτό σας όχι για τους άλλους (π.χ. «εγώ νομίζω…εγώ νιώθω….παρά «είναι ξεκάθαρο σε όλους….»).

5. Δώστε ανατροφοδότηση για συγκεκριμένες καταστάσεις και συμπεριφορές, παρά γενικεύσεις (π.χ. «όταν έκανες αυτό …..ταράχτηκα» παρά «με ταράζεις….»). Ας δούμε τώρα πως όσα από τα προηγούμενα που ειπώθηκαν, μπορούν να εφαρμοστούν στο χώρο της υγείας με απώτερο στόχο την προαγωγή της υγείας των ατόμων. Ο κάθε επαγγελματίας υγείας για να είναι αποτελεσματικός, πρέπει πρώτα να μάθει να επικοινωνεί. Οι δεξιότητες επικοινωνίας δίνουν στους επαγγελματίες υγείας τη δυνατότητα να γνωρίσουν τους ασθενείς τους και στη συνέχεια να διαγνώσουν και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους για φροντίδα. Οι δεξιότητες στη επικοινωνία αποτελούν τα δομικά στοιχεία των επαγγελματικών σχέσεων επαγγελματία υγείας – ασθενούς και επαγγελματία υγείας με άλλους συναδέλφους της ομάδας. Πολλοί έμπειροι επαγγελματίες υγείας αναγνωρίζουν ότι η ποιότητα των διαπροσωπικών τους σχέσεων αποτελεί το σημαντικότερο στοιχείο στην ανάπτυξη αποτελεσματικής θεραπευτικής σχέσης. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι το ηθικό του προσωπικού είναι υψηλό και η συμμόρφωση των ασθενών στις θεραπείες και η ευεξία τους αυξάνονται όταν οι νοσηλευτές ανταλλάσσουν ελεύθερα ιδέες και πληροφορίες, επιλύουν από κοινού τα διάφορα προβλήματα, δεν επιρρίπτουν ευθύνες μεταξύ τους, επαινούν ο ένας τον άλλον και χρησιμοποιούν δημιουργικά το χιούμορ. Οι περισσότεροι επαγγελματίες υγεί-

Διαβητολογικά Νέα ας έχουν ως κύριο στόχο τους τη βοήθεια των άλλων ατόμων (ασθενών), μέσω μιας θεραπευτικής σχέσης. Τελικά η κάλυψη των αναγκών είναι το αποτέλεσμα μιας επιτυχημένης θεραπευτικής σχέσης. Ο επαγγελματίας υγείας είναι ο θεραπευτής και ο ασθενής είναι το άτομο που δέχεται τη θεραπευτική φροντίδα. Η ποιότητα της σχέσης ανάμεσα στα δύο αυτά άτομα είναι το πιο σημαντικό στοιχείο, το οποίο και καθορίζει την αποτελεσματικότητα της παρεχόμενης βοήθειας. Η θεραπευτική επικοινωνία προσλαμβάνει πολλές μορφές, ανάλογα με τη συγκεκριμένη περίπτωση. Οι επαγγελματίες υγείας μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα και τους σκοπούς τής επικοινωνίας, εάν χρησιμοποιούν κατάλληλα τις αποτελεσματικές τεχνικές, αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να τις θέτουν υπεράνω της σχέσης τους με τον ασθενή. Οι τεχνικές της αποτελεσματικής θεραπευτικής επικοινωνίας είναι: 1. Δεξιότητες διαλόγου. Ο διάλογος είναι ένας καλός τρόπος έναρξης της επικοινωνίας. Ο επαγγελματίας υγείας, μπορεί να βελτιώσει την επικοινωνία με τον ασθενή του έτσι ώστε να επιτύχει μια αποτελεσματικότερη θεραπευτική σχέση, εάν λάβει υπόψη του τα ακόλουθα σημεία: ● Έλεγχος του τόνου της φωνής, έτσι ώστε να μεταβιβάζεται το ακριβές μήνυμα και όχι κάποιο διφορούμενης σημασίας.. Ο τόνος της φωνής θα πρέπει να δηλώνει ενδιαφέρον και όχι ανία, υπομονή και όχι θυμό, αποδοχή και όχι εχθρικότητα. ● Ενημέρωση για το θέμα της συζήτησης και ακριβής πληροφόρηση. Εάν ο επαγγελματίας υγείας δεν μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή σε κάποια απορία του είναι προτιμότερο να τον ενημερώσει. ● Ευελιξία. Ο επαγγελματίας υγείας έχει διαλέξει κάποιο θέμα για συζήτηση, όμως μαθαίνει ότι ο ασθενής επιθυμεί να συζητήσει κάτι διαφορετικό. Είναι προτιμότερο να αφήνεται η καθοδήγηση στον ασθενή όταν είναι δυνατόν και την κατάλληλη στιγμή ο επαγγελματίας υγείας μπορεί να επιστρέψει στο κανονικό του θέμα.

● Σαφήνεια, συντομία, απλότητα. Οι

ασθενείς συχνά έχουν μεγάλο άγχος και δεν προσλαμβάνουν το μήνυμα του επαγγελματία υγείας, εκτός και εάν η συζήτηση προσαρμόζεται σε επίπεδο που είναι κατανοητό για εκείνους. Επικέντρωση κάθε φορά σε ένα μόνο θέμα. ● Αποφυγή λέξεων που μπορεί να παρερμηνευτούν. Υπάρχουν λέξεις που έχουν διαφορετικό νόημα για κάθε άνθρωπο. ● Ειλικρίνεια. Ο ασθενής, σύντομα θα πάψει να εμπιστεύεται τον επαγγελματία υγείας, εάν του δίνει εσφαλμένες πληροφορίες. ● Ευρύτητα πνεύματος. Η συμπεριφορά που δηλώνει «γνωρίζω καλύτερα από τον ασθενή», γρήγορα γί-

Ο επαγγελματίας υγείας είναι ο θεραπευτής και ο ασθενής είναι το άτομο που δέχεται τη θεραπευτική φροντίδα. Η ποιότητα της σχέσης ανάμεσα στα δύο αυτά άτομα είναι το πιο σημαντικό στοιχείο, το οποίο και καθορίζει την αποτελεσματικότητα της παρεχόμενης βοήθειας. νεται αντιληπτή και απορρίπτεται.

2. Δεξιότητες ακρόασης. Η ακρόαση απαιτεί προσοχή και συγκέντρωση για να αξιολογηθούν και να εκτιμηθούν τα στοιχεία, ώστε το άτομο να κατανοήσει καλύτερα το πραγματικό νόημα των όσων ακούει. Οι τεχνικές που ακολουθούν μπορεί να βοηθήσουν στη βελτίωση των δεξιοτήτων ακρόασης: ● Κατά τη συνέντευξη να είστε χαλαροί. Μη σταυρώνετε τα χέρια ή τα πόδια σας, γιατί αυτό το είδος της σωματικής γλώσσας μεταβιβάζει ένα μήνυμα πως είστε κλειστός στα σχόλια του ασθενούς. ● Να είστε σε εγρήγορση, αλλά και ήρεμος. Αφιερώστε αρκετό χρόνο, ώστε ο ασθενής να αισθάνεται άνετα, κατά τη διάρκεια της συζήτησης.

● Διατηρείτε διακριτική οπτική επα-

φή με τον ασθενή. Η τεχνική αυτή προσδίδει ενδιαφέρον για τη συζήτηση και επιθυμία του επαγγελματία υγείας να ακούσει. ● Να είστε προσεκτικοί τόσο στη δική σας λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία, όσο και στη δική του. ● Να σκέφτεστε πριν απαντήσετε στον ασθενή. ● Μην υποκρίνεστε ότι ακούτε. ● Προσπαθήστε να ανιχνεύσετε τα θέματα που θίγει έμμεσα ο ασθενής με τα σχόλιά του.

3. Σιωπή. Ο επαγγελματίας υγείας μπορεί να κάνει κατάλληλη χρήση της σιωπής, περιμένοντας τον ασθενή είτε να αρχίσει είτε να συνεχίσει τη συζήτηση. Την κατάλληλη στιγμή η σιωπή και η αιτία της μπορεί να συζητηθεί με τον ασθενή. Πολλές φορές ο φόβος της σιωπής οδηγεί τον επαγγελματία υγείας σε υπερβολική φλυαρία. Ακόμα και μέσα από τη σιωπή μεταφέρονται μηνύματα όπως: ● Ο ασθενής πιθανόν να δείχνει ότι μπορεί να τα καταφέρει μόνος του χωρίς τη βοήθεια του επαγγελματία υγείας. ● Ο ασθενής πιθανόν να δηλώνει με τη σιωπή του «χρειάζομαι χρόνο». ● Ο ασθενής πιθανόν να είναι φοβισμένος και να χρησιμοποιεί τη σιωπή σαν απόδραση από μια απειλή.

4. Τεχνικές συνέντευξης. Σκοπός κάθε συνέντευξης είναι η συλλογή πληροφοριών για τον ίδιο τον ασθενή και την πορεία της υγείας του. Η συνέντευξη είναι μια θεραπευτική αλληλεπίδραση και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της θεραπευτικής σχέσης. Οι τεχνικές της συνέντευξης που είναι χρήσιμες σε όλες τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ του επαγγελματία υγείας και του ασθενούς είναι: ● Ανοιχτές ερωτήσεις ή σχόλια. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα αυτής της τεχνικής είναι ότι προλαμβάνει τη μονολεκτική απάντηση. ● Κλειστές ερωτήσεις ή σχόλια. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται για τη συγκέντρωση περιορισμένων πληροφοριών από τον ασθενή, ή όταν ο επαγγελματίας υγείας θέλει να επι-

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

23

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

Διαβητολογικά Νέα

24

κεντρωθεί το ενδιαφέρον τής συζήτησης σε μια συγκεκριμένη περιοχή. ● Επικύρωση των ερωτήσεων ή των σχολίων. Η τεχνική αυτή βοηθά τον επαγγελματία υγείας να επικυρώσει αυτά που άκουσε ή παρατήρησε. Όμως η υπερβολική χρήση της τεχνικής αυτής μπορεί να δημιουργήσει στον ασθενή την υποψία πως ο επαγγελματίας υγείας δεν παρακολουθεί αυτά που του λέει. ● Διευκρινιστικές ερωτήσεις ή σχόλια. Η χρήση αυτής της τεχνικής βοηθά τον επαγγελματία υγείας να κατανοήσει αυτά που άκουσε. Η υπερβολική της όμως χρήση, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να πιστέψει ο ασθενής ότι ο επαγγελματίας υγείας δεν είναι σωστά ενημερωμένος.

5. Αντανακλαστικές ερωτήσεις ή σχόλια. Η τεχνικής αυτή, μέσα από την επανάληψη των όσων είπε ο ασθενής τον βοηθά να επεξεργαστεί τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. ● Διαδοχικές ερωτήσεις ή σχόλια. Οι διαδοχικές ερωτήσεις χρησιμοποιούνται για να τοποθετηθούν τα γεγονότα σε μια χρονολογική σειρά ή για να διερευνηθεί μια πιθανή σχέση αιτίας-αποτελέσματος ανάμεσα στα γεγονότα. ● Καθοδηγητικές ερωτήσεις ή σχόλια. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται όταν είναι απαραίτητη η απόκτηση περισσότερων πληροφοριών για ένα συγκεκριμένο θέμα που αναφέρθηκε νωρίτερα ή όταν πρόκειται να συζητηθεί μια νέα πλευρά του προβλήματος.

6. Αφή. Η αφή είναι ένα από τα πιο ισχυρά μέσα επικοινωνίας, με πολλαπλά νοήματα. Μπορεί να ενώσει τους ανθρώπους, να παρέχει επιβεβαίωση, να μειώσει τη μοναξιά, να μεταδώσει ζεστασιά και εμπιστοσύνη. Μπορεί όμως να μεταβιβάζει και θυμό, επιθετικότητα και τιμωρία, να εισβάλλει στον προσωπικό χώρο και να μεταδώσει έναν αρνητικό τύπο σχέσης. Η αφή μπορεί να είναι ένα ισχυρό θεραπευτικό εργαλείο όταν χρησιμοποιηθεί τη σωστή στιγμή. Ωστόσο, μπορεί να προκαλέσει άγχος ή ενόχληση όταν ο ασθενής δεν κατανοεί το νό-

ημα του αγγίγματος ή όταν απλά δεν του αρέσει να τον αγγίζουν.

7. Χιούμορ. Τα τελευταία χρόνια έχει αναγνωριστεί σημαντικά η αξία του χιούμορ, τόσο ως διαπροσωπική νοσηλευτική δεξιότητα, όσο και ως θεραπευτική στρατηγική. Το χιούμορ, όπως και οι άλλες διαπροσωπικές ικανότητες, είναι μια δεξιότητα που μαθαίνεται, αλλά όταν χρησιμοποιηθεί ακατάλληλα, μπορεί να είναι καταστροφικό. Σημαντικό ρόλο στην προαγωγή της

Ο κάθε επαγγελματίας υγείας για να είναι αποτελεσματικός, πρέπει πρώτα να μάθει να επικοινωνεί. θεραπευτικής σχέσης ανάμεσα στον επαγγελματία υγείας και στον ασθενή, παίζουν αναμφισβήτητα οι διαπροσωπικές ικανότητες του επαγγελματία υγείας. Αυτές είναι: 1. Η θαλπωρή και φιλικότητα. Με τη διατήρηση της θαλπωρής και της φιλικότητας καθ’ όλη τη διάρκεια της θεραπευτικής σχέσης, ο επαγγελματίας υγείας μεταβιβάζει στον ασθενή τη συνεχή αποδοχή του και ένα αμείωτο ενδιαφέρον για τα αισθήματα και τις ανησυχίες του.

2. Η εξωστρέφεια. Το άτομο το οποίο είναι ανοιχτό μεταδίδει ειλικρίνεια και στάση αποδοχής χωρίς κριτική. Ο ασθενής που δεν αισθάνεται ότι κρίνεται από τον επαγγελματία υγείας, μιλάει ελεύθερα χωρίς να αποκρύπτει σημαντικές πληροφορίες.

3. Η ενσυναίσθηση. Ο επαγγελματίας υγείας που χαρακτηρίζεται από ενσυναίσθηση, είναι ευαίσθητος στα συναισθήματα και τα προβλήματα του ασθενούς, αλλά παραμένει αρκετά αντικειμενικός, ώστε να βοηθήσει τον ασθενή.

4. Ο σεβασμός και η δέσμευση. Ο επαγγελματίας υγείας θα πρέπει να αναπτύξει ευαισθησία για τις μοναδικές προκλήσεις που παρουσιάζονται στον κάθε ασθενή. Οι ασθενείς γρήγορα διαισθάνονται εάν αντιμε-

τωπίζονται απλώς «σαν ένα καθήκον που πρέπει να εκτελεστεί» ή σαν πρόσωπο με αξία και με ένα μοναδικό σύνολο αναγκών. Επειδή οι περισσότεροι από εμάς αποτελούμε μέλη μιας επιστημονικής ομάδας και συνυπάρχουμε καθημερινά με άλλους επαγγελματίες υγείας δεν πρέπει να ξεχνάμε τους θεμελιώδεις κανόνες για τα μέλη της ομάδας.

1. Γνωρίζω τι πρέπει να κάνω και οι στόχοι της ομάδας είναι σαφείς.

2. Όλοι αναλαμβάνουν μέρος της ευθύνης για την ηγεσία 3. Υπάρχει ενεργός συμμετοχή από όλους 4. Αισθάνομαι ότι οι άλλοι με εκτιμούν και με υποστηρίζουν 5. Τα μέλη της ομάδας με ακούν όταν μιλάω 6. Οι διαφορετικές γνώμες γίνονται σεβαστές 7. Μας αρέσει να εργαζόμαστε από κοινού και διασκεδάζουμε 8. Επιδιώκουμε την καλύτερη απόδοση και όχι την τελειότητα 9. Κάθε μέλος της ομάδας έχει ισότιμο ρόλο 10. Είμαστε πάντοτε ανοιχτοί σε περισσότερη μόρφωση και πληροφόρηση 11. Ενδιαφερόμαστε για το τι συμβαίνει έξω από το πλαίσιο. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι το ηθικό του προσωπικού είναι υψηλό και η συμμόρφωση των ασθενών στις θεραπείες και η ευεξία τους αυξάνονται όταν οι νοσηλευτές ανταλλάσσουν ελεύθερα ιδέες και πληροφορίες, επιλύουν από κοινού τα διάφορα προβλήματα, δεν επιρρίπτουν ευθύνες μεταξύ τους, επαινούν ο ένας τον άλλον και χρησιμοποιούν δημιουργικά το χιούμορ. Βιβλιογραφία

Bιβλίο Γιάννας, Βιβλίο ανοιχτού πανεπιστημίου Scott, J., & Rants M. (1994). Change champions at the grass roots level: Practice innovation using team process. Nursing Administration Quarterly, 18(3), 13. Giger & Davidhizar, 1995, p.28.

Watson, 1985, p. 24 David K. Berlo (1960). Peter Crawford, Brian Brown and Peter Nolan.

(1998). Communicating Care. The language of Nursing. Αριστοτέλης. Η Τέχνη της Ρητορικής. Μ. Κουτούζης (1999). Βασικές αρχές διοίκησης, διαχείρισης υπηρεσιών υγείας. «Επικοινωνία σε έναν οργανισμό» εκδ. Ε.Α.Π. Πάτρα

Διαβητολογικά Νέα Εκτέλεση & θρεπτική αξία ελληνικών συνταγών μαγειρικής Αιμιλία Παπακωνσταντίνου Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Β΄ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική και Μονάδα Έρευνας Πανεπιστημίου Αθηνών, Διαβητολογικό Κέντρο, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν» Ντομάτες γεμιστές ●● 1 φλυτζάνι του τσαγιού ντοματοχυμό

½ φλυτζάνι του τσαγιού τριμμένη φρυγανιά ●● 4 κουταλιές της σούπας ελαιόλαδο ●● 1 κουταλάκι του γλυκού λευκή ζάχαρη ●● Αλάτι, Πιπέρι

Υλικά (4 μερίδες) ●● 8 μέτριες ντομάτες ●● 8 κουταλιές της σούπας ρύζι τύπου

καρολίνα

●● 2 μεγάλα ξερά κρεμμύδια ξερά ●● 10 κλωνιά μαϊντανό ●● 1 κουταλάκι του γλυκού ξερό ή φρέ-

σκο δυόσμο

Εκτέλεση Με κοφτερό μαχαίρι, κόβουμε το πάνω μέρος κάθε ντομάτας και με κουταλάκι αδειάζουμε τη σάρκα τους και την κρατάμε. Γυρίζουμε ανάποδα τις ντομάτες αφού έχουμε αλατίσει ελαφρά το εσωτερικό τους. Σε μπολ ανακατεύουμε τον πολτό που βγάλαμε από τις ντομάτες, το ρύζι, το κρεμμύδι τριμμένο, τον μαϊντανό ψιλοκομμένο, τη ζάχαρη, αλάτι, πιπέρι, δυόσμο και 2 κουταλιές ελαιόλαδο. Γεμίζουμε με το μίγμα τις ντο-

μάτες, τις κλείνουμε με το κομμάτι που κόψαμε. Προσθέτουμε στο ταψί 1 ποτήρι νερό. Περιχύνουμε με τον χυμό ντομάτας, το υπόλοιπο ελαιόλαδο (2 κουταλιές της σούπας) και πασπαλίζουμε με την φρυγανιά. Ψήνουμε στους 200 °C για 1 με 1,5 ώρα ελέγχοντας το νερό. Θρεπτική αξία (ανά μερίδα) Θερμίδες: 490 kcal Υδατάνθρακες: 78 g Πρωτεΐνη: 9g Ολικό λίπος: 16 g Κορεσμένο λίπος: 2g Μονοακόρεστα λιπαρά: 10 g Πολυακόρεστα λιπαρά: 2g Διαιτητικές ίνες: 5g

Ρυζόγαλο

Υλικά (5 μερίδες) ●● 4 κουταλιές σούπας ρύζι γλασέ ●● 1 φλυτζάνι τσαγιού νερό ●● 4 φλυτζάνια του τσαγιού γάλα (1 – 2% λιπαρά)

●● ½ φλυτζάνι του τσαγιού ζάχαρη ●● 2 κουταλιές σούπας κορν φλάουρ ●● Βανίλια ●● Κανέλα

κατσαρόλα από τη φωτιά ρίχνουμε τη βανίλια και ανακατεύουμε για λίγο. Σερβίρουμε σε 5 μπολ και το πασπαλίζουμε με κανέλα

Εκτέλεση

Θρεπτική αξία (ανά μερίδα)

Πλένουμε το ρύζι και το βράζουμε με το νερό για 10 λεπτά. Ρίχνουμε τις 3½ κούπες γάλα στο ρύζι και το αφήνουμε να σιγοβράσει για 15 λεπτά ανακατεύοντας συχνά. Ρίχνουμε τη ζάχαρη στο ρύζι. Διαλύουμε το κορν φλάουρ με το υπόλοιπο γάλα και το ρίχνουμε στην κατσαρόλα. Βράζουμε το ρυζόγαλο για ακόμη 10 – 15 λεπτά ανακατεύοντας συνέχεια μέχρι να πήξει. Τραβάμε την

Θερμίδες: 250 kcal Υδατάνθρακες: 48 g Πρωτεΐνη: 9g Ολικό λίπος: 1g Κορεσμένο λίπος: 0g Μονοακόρεστα λιπαρά: 0g Πολυακόρεστα λιπαρά: 0g Διαιτητικές ίνες: 1g

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

25

Διαβητολογικά Νέα Τι νεότερο για το Διαβήτη από την παγκόσμια ιατρική βιβλιογραφία Αθανασία Παπαζαφειροπούλου, Ιωάννης Δανιήλ, Ελευθερία Νταλάκου

Η κατανάλωση τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε μαγνήσιο μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης μεταβολικού συνδρόμου και σακχαρώδη διαβήτη

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

Η πρόσληψη μαγνήσιου με της τροφές είναι αντιστρόφως ανάλογη με τον κίνδυνο για μεταβολικό σύνδρομο και σακχαρώδη διαβήτη, σύμφωνα με τα αποτελέσματα μιας προοπτικής μελέτης. «Οι υπάρχουσες μελέτες αναφέρουν ότι η κατανάλωση μαγνήσιου μπορεί να συνδέεται αντιστρόφως ανάλογα με τον κίνδυνο εμφάνισης αρτηριακής υπέρτασης και σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και ότι ενδέχεται να προκαλεί μείωση των τριγλυκεριδίων πλάσματος και αύξηση των επιπέδων της HDL-χοληστερόλης», ανέφερε ο Δρ He από την Ιατρική Σχολή Feinberg του Πανεπιστημίου του Northwestern στο Σικάγο. «Εντούτοις, η ύπαρξη ενδεχόμενης σχέσης μεταξύ της κατανάλωσης μαγνήσιου και της επίπτωσης του μεταβολικού συνδρόμου δεν έχει ερευνηθεί ακόμα. Αντιθέτως, το μεγαλύτερο μέρος της τρέ-

26

χουσας γνώσης σχετικά με την επίδραση του μαγνησίου στον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου ή διαβήτη προέρχεται από μελέτες διαβητικών ασθενών, μέσης ή μεγάλης ηλικίας.» Οι ερευνητές εξέτασαν την πιθανή σχέση μεταξύ κατανάλωσης μαγνησίου και μεταβολικού συνδρόμου σε 4.637 Αμερικανούς, ηλικίας 18 έως 30 ετών, οι οποίοι κατά την έναρξη της μελέτης δεν είχαν μεταβολικό σύνδρομο ή σακχαρώδη διαβήτη με βάση τα κριτήρια του NCEP ATP ΙΙΙ. Οι ερευνητές δημιούργησαν ερωτηματολόγιο σχετικά με την σύσταση των διαφόρων ιχνοστοιχείων, συμπεριλαμβανομένου του μαγνησίου. Κατά τη διάρκεια των 15 ετών παρακολούθησης 608 άτομα εμφάνισαν μεταβολικό σύνδρομο. Η κατανάλωση μαγνήσιου συσχετίσθηκε αντιστρόφως ανάλογα με

την επίπτωση του μεταβολικού συνδρόμου, αφού έγινε προσαρμογή ως προς τις διαιτητικές συνήθειες, τον τρόπο ζωής καθώς και για την ύπαρξη κατά την έναρξη της μελέτης κάθε παράγοντα του μεταβολικού συνδρόμου. Σε αντίθεση με τους συμμετέχοντες που ανήκαν στο χαμηλότερο τεταρτημόριο της κατανάλωσης μαγνήσιου, εκείνοι στο υψηλότερο τεταρτημόριο παρουσίασαν μείωση κατά 30% του κινδύνου εμφάνισης. Η κατανάλωση μαγνήσιου επίσης συσχετίσθηκε αντιστρόφως ανάλογα με τους επιμέρους παράγοντες του μεταβολικού συνδρόμου και τα επίπεδα ινσουλίνης νηστείας. «Τα συμπεράσματα μας οδηγούν στην υπόθεση ότι οι νέοι ενήλικοι με την υψηλότερη κατανάλωση μαγνήσιου έχουν το χαμηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης μεταβολικού συνδρόμου», αναφέρουν οι ερευνητές. «Το μαγνήσιο μπορεί να συμμετέχει στον κυτταρικό μεταβολισμό της γλυκόζης μέσω του ρόλου του ως συνενζύμου και μπορεί να επηρεάζει την έκκριση ινσουλίνης μέσω της αλληλεπίδρασης του με το ασβέστιο. Επιπλέον, επιδημιολογικές και κλινικές μελέτες δείχνουν ότι η λήψη μαγνήσιου μπορεί να βελτιώσει την ευαισθησία για την ινσουλίνη». «Συμπερασματικά, τα αποτελέσματά μας παρέχουν ενδείξεις ότι η κατανάλωση μαγνήσιου συνδέεται αντιστρόφως ανάλογα με τον κίνδυνο εμφάνισης μεταβολικού συνδρόμου σε υγιείς, νέους ενήλικες, ανεξάρτητα από το δείκτη μάζας σώματός τους» καταλήγουν οι ερευνητές.

Circulation. 2006; 113:1675-82

Διαβητολογικά Νέα Τα χαμηλά επίπεδα αντιπονεκτίνης πλάσματος αποτελούν ένα νέο δείκτη κινδύνου για εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 Τα αποτελέσματα μιας προοπτικής μελέτης ασθενών-μαρτύρων έδειξαν ότι η αντιπονεκτίνη συνδέεται αντιστρόφως ανάλογα με τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 στις γυναίκες, σε αντίθεση με τη ρεζιστίνη.

«Η αντιπονεκτίνη και η ρεζιστίνη είναι ορμόνες που παράγονται από το λιπώδη ιστό και ενδέχεται να αποτελέσουν τον συνδετικό κρίκο μεταξύ παχυσαρκίας και διαβήτη τύπου 2» αναφέρει η Christin Heidemann από τη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Χάρβαρντ στη Βοστώνη. Ο σκοπός της μελέτης ήταν να καθοριστεί εάν τα επίπεδα αντιπονεκτίνης και η ρεζιστίνης πλάσματος συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης διαβήτη τύπου 2, ανεξάρτητα από την παχυσαρκία και άλλους γνωστούς παράγοντες κινδύνου. Στην μελέτη συμπεριλήφθηκαν 1.038 γυναίκες που ήταν αρχικά υγιείς αλλά είχαν προδιάθεση για να αναπτύξουν διαβήτη τύπου 2 σύμφωνα με τα αποτελέσματα εργαστηριακού ελέγχου που έγινε το χρονικό διάστημα 1989-1990. Η παρακολούθηση τους κράτησε μέχρι το 2002. Οι συγκεντρώσεις πλάσματος της αντιπονεκτίνης και της ρεζιστίνης στις συμμετέχουσες συγκρίθηκαν με τις τιμές 1.136 γυναικών που ανήκαν στην ομάδα ελέγχου. Τα επίπεδα αντιπονεκτίνης πλάσματος συνδέθηκαν με έναν σημαντικά χαμηλότερο κίνδυνο για την εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 σε όλα τα μοντέλα πολυπαραγοντικής ανάλυσης έπειτα από προσαρμογή ως προς το δεί-

κτη μάζας σώματος (BMI). Συγκεκριμένα, για τιμές αντιπονεκτίνης πλάσματος στα ανώτερα τεταρτημόρια έναντι των χαμηλότερων τεταρτημορίων, ο λόγος πιθανοτήτων ήταν 0.17. Αντίθετα, τα υψηλά επίπεδα ρεζιστίνης πλάσματος συνδέθηκαν με υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη στην ανάλυση των αποτελεσμάτων. Εντούτοις, αυτή η συσχέτιση δεν ήταν στατιστικά σημαντική μετά από την προσαρμογή ως προς το BMI. Είναι γνωστό από τα ευρήματα παλαιότερων μελετών ότι οι συγκεντρώσεις της αντιπονεκτίνης πλάσματος είναι μειωμένες στα παχύσαρκα άτομα σε αντίθεση με τα αδύνατα άτομα. Επιπλέον, προοπτικές μελέτες έδειξαν μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2 σε υψηλές συγκεντρώσεις αντιπονεκτίνης πλάσματος. Συμπερασματικά, τα επίπεδα αντιπονεκτίνης πλάσματος συσχετίζονται αντιστρόφως ανάλογα με τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη, ανεξάρτητα από τον BMI, τους δείκτες αντίστασης στην ινσουλίνη ή τους δείκτες φλεγμονής, ενώ τα επίπεδα ρεζιστίνης δεν παρουσιάζουν καμία συσχέτιση Ann Intern Med 2008; 149: 307-316

Τα υψηλά επίπεδα της HDL-χοληστερόλης πλάσματος ενδέχεται να προστατεύουν από την εμφάνιση λευκωματουρίας στα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 Τα υψηλότερα επίπεδα HDL – χοληστερόλης συνδέονται με μειωμένη πιθανότητα εμφάνισης λευκωματουρίας σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1, αναφέρουν ερευνητές από το Σικάγο. Ο Δρ Molitch και οι συνεργάτες του από το Πανεπιστήμιο του Northwestern ανέλυσαν το λιπαιδιμικό προφίλ 107 ασθενών που διαβήτη τύπου 1 για τουλάχιστον 20 έτη. Σαράντα δύο από αυτούς είχαν λευκωματουρία ενώ 65 δεν πα-

ρουσίαζαν. Η ολική χοληστερόλη, η LDL – χοληστερόλη και τα επίπεδα των τριγλυκεριδίων πλάσματος ήταν παρόμοια στα άτομα με και χωρίς λευκωματουρία. Αντίθετα, τα επίπεδα της HDLχοληστερόλης ήταν σημαντικά χαμηλότερα στους ασθενείς με λευκωματουρία σχετικά με εκείνους χωρίς λευκωματουρία. Η περαιτέρω ανάλυση των δεδομένων της μελέτης έδειξε ότι μια αύξηση κατά 10 mg/dL στην HDL-χοληστερόλη

μείωνε κατά 30% τον κίνδυνο εμφάνισης λευκωματουρίας. Οι ερευνητές τόνισαν ότι «απαιτείται επιβεβαίωση των ευρημάτων της μελέτης σε μεγαλύτερο αριθμό ασθενών προκειμένου να εξακριβωθεί εάν τα υψηλά επίπεδα της HDL-χοληστερόλης έχουν προστατευτικό ρόλο στην εμφάνιση λευκωματουρίας.»

Diabetes Care 2006;29:78-82

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

27

Διαβητολογικά Νέα Η κατανάλωση σοκολάτας συνδέεται με χαμηλό κίνδυνο για καρδιαγγειακά επεισόδια

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

Τα αποτελέσματα μιας συστηματικής ανασκόπησης έδειξαν ότι η κατανάλωση σοκολάτας μπορεί να συνδέεται με χαμηλότερο κίνδυνο για καρδιαγγειακά επεισόδια και θνησιμότητα από αυτά. Συγκεκριμένα, τα αποτελέσματα 2 προοπτικών μελετών έδειξαν, αντίστοιχα, μείωση 22% του κινδύνου καρδιαγγειακού επεισοδίου για εκείνους που κατανάλωναν σοκολάτα 1 φορά την εβδομάδα και μείωση 46% της θνησιμότητας λόγω καρδιαγγειακού επεισοδίου έναντι της ομάδας που δεν κατανάλωνε σοκολάτα. Αντίθετα, μια τρίτη μελέτη δεν παρουσίασε καμία συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης σοκολάτας και καρδιαγγειακών επεισοδίων ή θανάτου. Ο ερευνητής Gustavo Saposnik από το πανεπιστήμιο του Τορόντο στον Καναδά αναφέρει ότι «Πραγματικά, ο αριθ-

28

μός των μελετών που διερεύνησαν αυτήν την συσχέτιση ήταν μικρός. Χρειάζονται περισσότερες προοπτικές μελέτες προκειμένου να προσδιορίσουν τον τύπο και την ποσότητα σοκολάτας, συμπεριλαμβανομένου της ποσόστητας φλαβονοειδών που περιέχεται στη σύνθεση της σοκολάτας, για να εξαχθούν περισσότερο έγκυρα συμπεράσματα». Η σοκολάτα περιέχει βούτυρο κακάο, φλαβονοειδή, υδατάνθρακες, και βιταμίνες. Οι προηγούμενες μελέτες έχουν παρουσιάσει ποικίλα αποτελέσματα σχετικά με την επίδραση της κατανάλωσης σοκολάτας στον κίνδυνο για την εμφάνιση καρδιαγγειακής νόσου. Για το λόγο αυτό πραγματοποιήθηκε η παρούσα ανασκόπηση προκειμένου να εξετασθεί η ύπαρξη τυχόν συσχέτισης μεταξύ της κατανάλωσης σοκολά-

τας και του καρδιαγγειακού κινδύνου. Στην ανασκόπηση συμπεριλήφθηκαν τα αποτελέσματα μελετών που δημοσιεύθηκαν μεταξύ 2001 και 2009. «Βρήκαμε συνολικά 88 δημοσιεύσεις, μεταξύ των οποίων και 3 προοπτικές μελέτες και μια άλλη αναδρομική μελέτη που παρέχει κάποιες πληροφορίες για την επίδραση της κατανάλωσης σοκολάτας στο σχετικό κίνδυνο καρδιαγγειακού επεισοδίου «, είπε ο Δρ Saposnik. « Δύο από αυτές τις μελέτες παρουσιάζουν μια μείωση του σχετικού κινδύνου καρδιαγγειακού επεισοδίου που αποδόθηκε στην κατανάλωση σοκολάτας ενώ οι άλλες δύο δεν παρουσιάζουν οποιαδήποτε ουσιαστική διαφορά.» Από τις 3 προοπτικές μελέτες, η μία δεν βρήκε καμία συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης φλαβονοειδών και του κινδύνου για καρδιαγγειακό επεισόδιο ή για θάνατο. Εντούτοις, μια δεύτερη μελέτη έδειξε μια μείωση του σχετικού κινδύνου εμφάνισης καρδιαγγειακού επεισοδίου με την κατανάλωση σοκολάτας μία φορά την εβδομάδα σε σχέση με την μη κατανάλωση. Η τρίτη μελέτη, που εξέτασε την σχέση μεταξύ της κατανάλωσης φλαβονοειδών και της θνησιμότητας λόγω καρδιαγγειακού επεισοδίου, έδειξε ότι η κατανάλωση 50 γρ σοκολάτας προστατεύει έναντι της θνησιμότητας από καρδιαγγειακό επεισόδιο. Ωστόσο, οι ερευνητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι περαιτέρω προοπτικές μελέτες είναι αναγκαίες για να αξιολογηθεί εάν το όφελος της σοκολάτας που βασίζεται στην κατανάλωση φλαβονοειδών ελαττώνει πραγματικά τον κίνδυνο καρδιαγγειακού επεισοδίου. Θα πρέπει να τονισθεί ότι υπάρχουν ποικίλοι τύποι σοκολατών, και οι ποσότητες που απαιτούνται για να έχουν επίδραση στον κίνδυνο εκδήλωσης καρδιαγγειακού επεισοδίου μπορούν να περιέχουν τέτοια ποσότητα ζάχαρης και λιπών που μπορεί να λειτουργήσει αντίθετα προς τα ευεργετικά αποτελέσματα American Academy of Neurology 62nd Annual Meeting. April 10-17, 2010

Διαβητολογικά Νέα Η ένταση της σωματικής άσκησης αποτελεί βασικό παράγοντα μείωσης του κίνδυνου ισχαιμικού επεισοδίου Είναι γνωστό ότι η σωματική άσκηση ασκεί προστατευτική δράση έναντι της εκδήλωσης αγγειακού ισχαιμικού επεισοδίου. Τα αποτελέσματα μελέτης έδειξαν ότι η ένταση της σωματικής δραστηριότητας είναι σημαντική και ότι η επίδρασή της είναι ανεξάρτητη από τη βελτίωση που έχει η άσκηση καθ’ αυτή στην αρτηριακή υπέρταση, το σακχαρώδη διαβήτη και τη δυσλιπιδιαμία. Ο Δρ Joshua Willey (Πανεπιστήμιο Κολούμπια, Νέα Υόρκη) τονίζει ότι «η μέτριας έντασης σωματική δραστηριότητα, όπως είναι οι ρακέτες και το κολύμπι, αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης ισχαιμικού αγγειακού επεισοδίου». Η ερευνητική ομάδα του Δρ Joshua Willey μελέτησε περισσότερα από 3.000 άτομα στα πλαίσια της μελέτης του Βόρειου Μανχάταν. Μόνο το 20% των ατόμων της μελέτης ανέφερε ότι συμμετείχε τακτικά σε μέτριας έντασης σωματική δραστηριότητα. Ο μέσος όρος ηλικίας των ατόμων ήταν τα 69 έτη και η διάρκεια της μελέτης περίπου 9 έτη. Στο τέλος της μελέτης καταγράφηκαν συνολικά 238 ισχαιμικά αγγειακά επεισόδια. Οι συγγραφείς κατέληξαν ότι η ένταση της άσκησης και όχι η κατανάλωση ενέργειας συνδέθηκε με τον κίνδυνο εμφάνισης ισχαιμικού αγγειακού επει-

σοδίου. Το γεγονός αυτό οδήγησε τους συγγραφείς της μελέτης στο συμπέρασμα ότι στα ηλικιωμένα άτομα η δυνατότητα εκτέλεσης μέτριας έντασης σωματικής δραστηριότητας αποτελεί ένδειξη καλής φυσικής κατάστασης. Ωστόσο, τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης έρχονται σε αντίθεση με τα ευρήματα άλλων μελετών που έδειξαν ότι ακόμη και η ελαφριά σωματική άσκηση μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο ισχαιμικού αγγειακού επεισοδίου. Συγκεκριμένα, στις μελέτες Nurses’ Health Study και Women’s Health Initiative Observational Study ακόμη

και ήπιας έντασης δραστηριότητα, όπως το περπάτημα, βρέθηκε να είναι ευεργετική για το συνολικό καρδιαγγειακό κίνδυνο. Η ερμηνεία που δόθηκε από τους συγγραφείς για τα διαφορετικά αποτελέσματα βασίστηκε στον περιορισμένο αριθμό των τελικών συμβαμάτων της παρούσας μελέτης που δεν επιτρέπει τη σύγκριση με τα αποτελέσματα άλλων μελετών που έδειξαν προστατευτική επίδραση της εφαρμογής προγράμματος ελαφριάς έντασης σωματικής δραστηριότητας έναντι της εμφάνισης ισχαιμικών αγγειακών επεισοδίων. Επιπλέον, οι προστατευτικές επιδράσεις της σωματικής άσκησης αφορούσαν μόνο τους άνδρες και όχι τις γυναίκες. Η παραπάνω διαφορά αποδόθηκε σε περιορισμούς στο σχεδιασμό της μελέτης που αφορούσαν την αδυναμία συνεκτίμησης παραγόντων όπως η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης που ενδεχομένως ελάμβανε ποσοστό των γυναικών της μελέτης. Έχει βρεθεί, σε προηγούμενες μελέτες ότι η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης αυξάνει τον κίνδυνο ισχαιμικού αγγειακού επεισοδίου και επηρεάζει τη σωματική δραστηριότητα των γυναικών. Παρόλα αυτά, οι συγγραφείς καταλήγουν ότι τα συμπεράσματα της μελέτης δεν πρέπει να αποθαρρύνουν τις γυναίκες από την τακτική σωματική άσκηση.

Neurology 2009; 73: 1774-1779.

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

29

Διαβητολογικά Νέα Διαβητολογικά Κέντρα – Ιατρεία ΑΤΤΙΚΗ

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

• Διαβητολογικό Κέντρο, Α΄ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, ΠΓΝΑ «Λαϊκό» Αγ. Θωμά 17, 115 27 Αθήνα. Τηλ.: 210 7456000, 210 7771101, Fax: 210 7791839 E-mail: panoraiap@med.uoa.gr • Διαβητολογικό Κέντρο, ΠΓΝΑ «Ιπποκράτειο» Βασ. Σοφίας 114, 115 27 Αθήνα. Τηλ.: 210 7769000, 210 7483770, Fax: 210 7473787 E-mail: ippokratio@aias.net • Διαβητολογικό Κέντρο, ΠΓΝ Παίδων Αθηνών «Αγ. Σοφία» Μ. Ασίας και Θηβών, 115 27 Αθήνα. Τηλ.: 210 7467000, 210 7467009, Fax: 210 7796312 Website: http://www.paidon-agiasofia.gr • Διαβητολογικό Κέντρο, ΝΓΝΑ «Πολυκλινική» Πειραιώς 3, 105 52 Αθήνα. Τηλ.: 210 5276000, 210 5276222, Fax: 210 5240130 E-mail: protokollo@polykliniki.gr Website: http://www.polykliniki.gr • Διαβητολογικό Κέντρο, Β΄ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική – Μονάδα Έρευνας Πανεπιστημίου Αθηνών, ΠΓΝ «Αττικόν» Ρίμινι 1, 124 62 Χαϊδάρι. Τηλ.: 210 5831000, 210 5832013, Fax: 210 5326454 E-mail: pubrel@attikonhospital.gr Website: http://www.attikonhospital.gr • Διαβητολογικό Κέντρο, ΠΓΝ Παίδων Αθηνών «Π. & Α. Κυριακού» Μεσογείων 24, 115 27 Αθήνα. Τηλ.: 210 7726856, 1535, Fax: 210 7480933 E-mail: tmplhr@aglaiakyriakou.gr Website: http://www.aglaiakyriakou.gr • Διαβητολογικό Κέντρο, ΠΓΝΑ «Αλεξάνδρα» Λαμψάκου 6, 115 28 Αθήνα. Τηλ.: 210 7770431, 210 3381180 • Διαβητολογικό Κέντρο, ΝΓΝΑ ΝΙΜΤΣ Μονής Πετράκη 12, 115 21 Αθήνα. Τηλ.: 210 7288001, 210 7288367, Fax: 210 7237578

30

• Διαβητολογικό Κέντρο, ΠΓΝΑ «Κοργιαλένειο Μπενάκειο ΕΕΣ» Ερυθρού & Αθανασάκη 1, 115 26 Αθήνα Τηλ.: 210 6414000, 210 6414620, Fax: 210 6414800 E-mail: info@korgialenio-benakio.gr Website: http://www.kor­gia­lenio-benakio.gr • Διαβητολογικό Κέντρο, ΠΓΝΠ «Τζάνειο» Τζαννή και Αφεντούλη 1, 185 36 Πειραιάς. Τηλ.: 210 4592000, 210 4592174, Fax: 210 4528185 E-mail: tzaniodiabetes@yahoo.com, hospital@tzaneio.gr Website: http://www.tzaneio.gr • Διαβητολογικό Κέντρο, Γ΄ Παθολογικό Τμήμα, ΠΓΝ Νίκαιας-Πειραιά «Άγιος Παντελεήμων» Δ. Μαντούβαλου 3, 184 54 Νίκαια Τηλ.: 213 2077000, 213 2077660, 213 2077676 E-mail: s.pappas@nikaia-hosp.gr, info@nikaia-hosp.gr Website: http://www.nikaia-hosp.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, Ενδοκρινολογικό Τμήμα, ΠΓΝ Νίκαιας-Πειραιά «Άγιος Παντελεήμων» Δ. Μαντούβαλου 3, 184 54 Νίκαια Τηλ.: 213 2077000, 213 2077660, 213 2077502 E-mail: s.pappas@nikaia-hosp.gr, info@nikaia-hosp.gr Website: http://www.nikaia-hosp.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ Παίδων Αθηνών «Π. & Α. Κυριακού» Θηβών και Λεβαδείας 3, 115 27 Αθήνα. Τηλ.: 213 2009000, 1535, Fax: 210 7790990 E-mail: tmplhr@aglaiakyriakou.gr Website: http://www.aglaiakyriakou.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΑΝΠ «Μεταξά» Μπόταση 51, 185 37 Πειραιάς. Τηλ.: 210 4284444-54, 210 4285000-11, Fax: 210 4599774 Website: http://www.metaxa-hospital.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ «Ασκληπιείο» Βούλας Βασ. Παύλου 1, 166 73 Βούλα. Τηλ.: 210 8958301-6, Fax: 210 8958840 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝΑ «Σισμανόγλειο» Σισμανογλείου 1, 151 26 Μαρούσι Τηλ.: 210 8039438, 210 8041686, Fax: 210 8033800

Διαβητολογικά Νέα • Διαβητολογικό Ιατρείο, Ενδοκρινολογικό Τμήμα Μαιευτικό Γυναικολογικό Κέντρο Αθηνών «Έλενα Ε. Βενιζέλου» Πλ. Ε. Βενιζέλου 2, 115 21 Αθήνα. Τηλ.: 210 6402389, 210 6402180, Fax: 210 6411156 E-mail: hel-soc-oudro@ath.forthenet.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών «Η Σωτηρία» Μεσογείων 152, 115 27 Αθήνα. Τηλ.: 210 7710012, 210 7710034, 210 7710078 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝΑ «Ελπίς» Δημητσάνας 7, 115 22 Αθήνα. Τηλ.: 210 6434001, 210 6434001, Fax: 210 6445646 • Διαβητολογικό Ιατρείο, 1ο Νοσοκομείο ΙΚΑ Μελισσίων Τέρμα Ζαΐμη, 151 27 Μελίσσια. Τηλ.: 210 6139048, 210 6138460, 210 6139048 • Διαβητολογικό Ιατρείο, Νοσοκομείο Δερματικών & Αφρ. Νόσων «Ανδρέας Συγγρός» Ι. Δραγούμη 5, 161 21 Καισαριανή Τηλ.: 210 7244589, 210 7265166, Fax: 210 7235546 • Διαβητολογικό Ιατρείο & Ιατρείο Παχυσαρκίας, Κωσταντοπούλειο ΠΓΝΑ «Αγία Όλγα» Αγ. Όλγας 3-5, 142 31 Ν. Ιωνία Τηλ.: 210 2776612, 210 2796896, Fax: 210 2773845 E-mail: ketion@otenet • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ Ελευσίνας «Θριάσιο» Λεωφ. Γ. Γεννηματά, 192 00 Μαγούλα, Αττική Τηλ.: 210 5534774, 210 5534200, Fax: 210 5534497 • Διαβητολογικό Ιατρείο, 251 Γενικό Νοσοκομείο Αεροπορίας Π. Κανελλόπουλου 3, 115 25 Αθήνα. Τηλ.: 210 7464093, 210 7464090, Fax: 210 7715690 E-mail: pakokkoris@hotmail.com • Διαβητολογικό Ιατρείο, Παθολογικό Νοσοκομείο Σπηλιοπούλειο «Η Αγία Ελένη» Δημ. Σούτσου 21, 115 21 Αθήνα Τηλ.: 210 6410445, 213 2023418, Fax: 210 6447064 E-mail: info@spiliopoulio.gr Website: http://www.spiliopoulio.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ Παίδων «Αγία Σοφία» Μ. Ασίας και Θηβών, 115 27 Αθήνα. Τηλ.: 210 7467000, 210 7467002 Website: http://www.paidon-agiasofia.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, Τμήμα Ενδοκρινολογίας, Διαβήτη και Μεταβολισμού, ΠΓΝΑ «Ο Ευαγγελισμός» Υψηλάντου 45-47, 106 76 Αθήνα Τηλ.: 210 7201000, 210 7201258, Fax: 210 7201258 E-mail: info@evaggelismos-hosp.gr Website: http://www.evaggelismos-hosp.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΓΝΑ «Γιώργος Γεννηματάς» Λεωφ. Μεσογείων 154, 115 27 Χολαργός Τηλ.: 210 7703694, 210 7768646 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΙΚΑ Αθηνών (Κεντρικά) Πλ. Θεάτρου 18, 105 52 Αθήνα Τηλ.: 210 3251050 • Διαβητολογικό Ιατρείο, «Πολυκλινική» Ολυμπιακού Χωριού Γ. Δαμάσκου 1, 136 77 Αχαρνές, Αττική Τηλ.: 210 2420000

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ • Διαβητολογικό Κέντρο, ΠΓΝΘ «Παπαγεωργίου» Περιφερειακή οδός Ν. Ευκαρπίας, 564 29 Ν. Ευκαρπία, Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 694226, 2310 693229, Fax: 2310 693163 • Διαβητολογικό Κέντρο, Νομαρχιακό Α΄ ΓΝΘ «Άγιος Παύλος» Εθνικής Αντίστασης 161, 551 34 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 493532, 2310 493500, Fax: 2310 451727

• Διαβητολογικό Κέντρο, Β΄ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, ΠΓΝΘ «Ιπποκράτειο» Κωνσταντινουπόλεως 49, 546 42 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 892101, 2310 850850, Fax: 2310 992834 • Διαβητολογικό Κέντρο, Α΄ Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, ΠΓΝΘ «ΑΧΕΠΑ» Στ. Κυριακίδη 1, 546 36 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 993375, 2310 993312, Fax: 2310 211131 • Διαβητολογικό Ιατρείο, Α΄ Παιδιατρική Κλινική, ΠΓΝΘ «Ιπποκράτειο» Κωνσταντινουπόλεως 49, 546 42 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 892462, 2310 892020 • Διαβητολογικό Ιατρείο, Α΄ Παθολογική Κλινική, ΠΓΝΘ «Ιπποκράτειο» Κωνσταντινουπόλεως 49, 546 42 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 892393, 2310 892020, Fax: 2310 819758 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝΘ «Παπαγεωργίου» Περιφερειακή οδός Ν. Ευκαρπίας, 564 29 Ν. Ευκαρπία, Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 892352, 2310 892394, 2310 892396 E-mail: nikossailer@gmail.com • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝΘ «Άγιος Δημήτριος» Ε. Ζωγράφου 2, 546 34 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 969427, 2310 969427, Fax: 2310 206015 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝΘ «Γ. Παπανικολάου» Εξοχή, 570 10 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 350528, 2310 350500, 2310 350528 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Χαλκιδικής 631 00 Πολύγυρος, Χαλκιδική Τηλ.: 23710 20248, 23710 22130, Fax: 23710 23781 • Διαβητολογικό Ιατρείο, Β΄ ΓΝ ΙΚΑ «Παναγία» Ν. Πλαστήρα 22, 551 32 Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 437676, 2310 437676, Fax: 2310 438322 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝΘ «Γ. Γεννηματάς» Εθνικής Αμύνης 41, 546 35 Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 211221, 2310 211220, Fax: 2310 210401 E-mail: hospgeni@otenet.gr

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Θήβας Θέση Κουμέρκη, 322 00 Θήβα, Βοιωτία Τηλ.: 22620 24444, Fax: 22620 25406 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Λαμίας Παπασιοπούλου Τέρμα, 351 00 Λαμία, Φθιώτιδα Τηλ.: 22310 63074-82, Fax: 22310 63695 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Άμφισσας Οικισμός Δροσοχωρίου, 331 00 Άμφισσα Τηλ.: 22650 28400, 22650 22222, 22650 28888 • Διαβητολογικό Ιατρείο, «Διόκλειο» ΓΝ-ΚΥ Καρύστου Πολυχρόνη Κότσικα 56, 340 01 Κάρυστος, Εύβοια Τηλ.: 22240 24001-2, 22240 29189, Fax: 22240 22207 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Χαλκίδας Γαζέπη 48, 341 00 Χαλκίδα, Εύβοια Τηλ.: 22210 21901-10, 22210 35459, Fax: 22210 85131

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ • Διαβητολογικό Κέντρο, Παθολογική Πανεπιστημιακή Κλινική, ΠΓΝ Πάτρας Ρίο, 265 00 Πάτρα Τηλ.: 2610 999691, 2610 999670, Fax: 2610 993982 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Τρίπολης «Ευαγγελίστρια» Τέρμα Ερυθρού Σταυρού, 221 00 Τρίπολη Τηλ.: 2710 371700, 2710 371809, Fax: 2710 238175 Website: http://www.panarkadiko.gr

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

31

Διαβητολογικά Νέα • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Κορίνθου Λεωφ. Αθηνών 53, 201 00 Κόρινθος Τηλ.: 27413 61400, 27410 20188, Fax: 27410 20529 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Άργους Κορίνθου 191, 212 00 Άργος Τηλ.: 27510 64290, 27510 64113, Fax: 27510 24644

ΗΠΕΙΡΟΣ • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ Ιωαννίνων «Γ. Χατζηκώστα» Λεωφ. Μακρυγιάννη, 450 01 Ιωάννινα Τηλ.: 26510 80111, 26510 80444, Fax: 26510 31414 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΕΠΑΓΝ Ιωαννίνων Λεωφ. Σταύρου Νιάρχου, 455 00 Ιωάννινα Τηλ.: 26510 99111, 26510 99227, Fax: 26510 46617 E-mail: atsatsou@cc.uoi.gr, gep@uhi.gr Website: http://www.uhi.gr

ΘΕΣΣΑΛΙΑ • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ Λάρισας Μεζούρλο, 411 10 Λάρισα Τηλ.: 2410 617000, 1135, Fax: 2410 681567 E-mail: ppgnl@otenet.gr Website: http://www.uhl.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΓΝ Λάρισας «Κουτλιμπάνειο» Τσακάλωφ 1, 412 21 Λάρισα Τηλ.: 2410 560384, 1535, Fax: 2410 611004 E-mail: kleisiarisvasilis@yahoo.gr Website: http://www.larissahospital.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΓΝ Βόλου «Αχιλλοπούλειο» Πολυμέρη 134, 382 22 Βόλος, Μαγνησία Τηλ.: 24210 94200, 24210 39533, Fax: 24210 36870 E-mail: info@volos-hospital.gr Website: http://www.volos-hospital.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Τρικάλων Καρδίτσης 56, 421 00 Τρίκαλα Τηλ.: 24310 45100, 1535, Fax: 24310 37392, E-mail: gnntrika@otenet.gr Website: http://civil.dypethessaly.gr/trk/default.aspx

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Γουμένισσας Μαυροπούλου 9, 613 00 Γουμένισσα, Κιλκίς Τηλ.: 23430 41411, 23430 20531, Fax: 23430 20531 E-mail: satsoglou@yahoo.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Κιλκίς Νοσοκομείου 1, 611 00 Κιλκίς Τηλ.: 23410 38400, 23410 22222, Fax: 23410 38627 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Κατερίνης 7ης Μεραρχίας 26, 601 00 Κατερίνη Τηλ.: 23510 57200-2, 23510 57258, Fax: 23510 57250 E-mail: hoskat@gnkaterini.gr Website: http://www.gnkaterini.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΓΝΝ Δράμας Τέρμα Ιπποκράτους, 661 00 Δράμα Τηλ.: 25210 23351-55, 25210 22222, Fax: 25210 21883 E-mail: info@dramahospital.gr Website: http://www.dramahospital.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Καβάλας Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού 63, 650 01 Καβάλα Τηλ.: 2510 292000, 2510 222222, Fax: 2510 830747 Website: http://www.kava­la­ho­spital.gr

• Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Σερρών 3ο χλμ. Εθνικής Οδού Σερρών-Δράμας, 621 00 Σέρρες Τηλ.: 23210 94500, 23210 94567, Fax: 23210 94713 E-mail: gnserres@hospser.gr Website: http://www.hospser.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Βέροιας Ασωμάτων Βέροιας, 591 00 Βέροια Τηλ.: 23310 59100, 23310 51400, Fax: 23310 29920 Website: http://www.verhospi.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Νάουσας Αδελφών Λαναρά & Φωκίωνος Πεχλιβάνου 3, 592 00 Νάουσα Τηλ.: 23320 22200, 23320 59203, Fax: 23320 23422 E-mail: gnnnaoussa@nao.forthnet.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Κοζάνης «Μαμάτσειο» Μαμάτσειου 1, 501 00 Κοζάνη Τηλ.: 24610 67600, 24610 67647, Fax: 24610 67618 E-mail: noskoz@mamatsio.gr Website: http://www.mamatsio.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Γιαννιτσών Τέρμα Λ. Κατσώνη, 581 00 Γιαννιτσά Τηλ.: 23820 56200, 23820 56534, Fax: 23820 26553 Website: http://www.gng.gr

ΘΡΑΚΗ • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ Αλεξανδρούπολης 6ο χλμ. Αλεξανδρούπολης-Μάκρης, Δραγάνα, 681 00 Αλεξανδρούπολη Τηλ.: 25510 25272, 25510 75520, Fax: 25510 76420 Website: http://www.pgna.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Κομοτηνής «Σισμανόγλειο» Σισμάνογλου 45, 691 00 Κομοτηνή Τηλ.: 25310 22222, 25310 57465, Fax: 25310 30009 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Ξάνθης Νεάπολη, 671 00 Ξάνθη Τηλ.: 25410 47100, 25410 47400, Fax: 25410 72139 E-mail: contact_us@hosp-xanthi.gr Website: http://www.hosp-xanthi.gr

ΚΡΗΤΗ – ΝΗΣΙΑ • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΠΓΝ Ηρακλείου «Βενιζέλειο Πανάνειο» Λ. Κνωσσού 363, 714 09 Ηράκλειο, Κρήτη Τηλ.: 2810 368000, 2810 368190, Fax: 2810 368175 Website: http://www.pepagnh.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Χανίων «Άγιος Γεώργιος» Δημοκρατίας 81, 731 34 Χανιά, Κρήτη Τηλ.: 28210 22000, 28210 22540, Fax: 28210 71112 E-mail: info@chaniahospital.gr Website: http://www.chaniahospital.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Μυτιλήνης «Βοστάνειο» Ε. Βοστάνη 48, 811 00 Μυτιλήνη, Λέσβος Τηλ.: 22510 57700, 22510 21111, Fax: 22510 41500 E-mail: bostanio@otenet.gr Website: http://www.vostanio.gr • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Σάμου Κεφαλοπούλου 17, 831 00 Σάμος Τηλ.: 22730 83100, 22730 83494, Fax: 22730 28968 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΓΝ Λευκάδας Αρ. Βαλαωρίτη 24, 311 00 Λευκάδα Τηλ.: 26450 25371, 26450 31065, Fax: 26450 25377 • Διαβητολογικό Ιατρείο, ΝΓΝ Ζακύνθου «Άγιος Διονύσιος» Περιβόλα, 291 00 Ζάκυνθος, Τηλ.: 26950 59100, Fax: 26950 42520

Για οποιαδήποτε αλλαγή, διόρθωση, τροποποίηση στα προαναφερθέντα Διαβητολογικά Κέντρα / Διαβητολογικά Ιατρεία, παρακαλώ όπως ενημερώσετε την Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία με FAX (210 7210936) ή e-mail (infoede@ede.gr)

32

Διαβητολογικά Νέα Ομοσπονδίες & Σύλλογοι για άτομα με Σακχαρώδη Διαβήτη

• ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Μεάνδρου 9, 115 28 Αθήνα. Τηλ.: 210 7210935, Fax: 210 7210935 E-mail: infoede@ede.gr - Website: http://www.ede.gr Ώρες λειτουργίας: 09:00-17:00, Δευτέρα έως Παρασκευή Όνομα Επικοινωνίας: Ειρήνη Φιδέλλη • ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΓΡΑΦΕΙΑ-ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ-ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ Τσιμισκή 109, 546 22 Θεσσαλονίκη. Τηλ.: 2310 250034, Fax: 2310 250034 E-mail: info@ngda.gr - Website: http://www.ngda.gr Ώρες λειτουργίας: 20:00-23:00, Δευτέρα έως Παρασκευή • ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΑΒΗΤΗ (Ελ.Ο.Δι.)

3ης Σεπτεμβρίου 90, 104 34 Αθήνα. Τηλ.: 210 8233954, Fax: 210 8217444 E-mail: info@elodi.org - Website: http://www.elodi.org Όνομα Επικοινωνίας: Χιώτης Δημήτριος • Πανελλήνια Ομοσπονδία Σωματείων Συλλόγων Ατόμων με Σακχαρώδη Διαβήτη (Π.Ο.Σ.Σ.Α.Σ.ΔΙΑ) Ελ. Βενιζέλου 236, 163 41 Ηλιούπολη, Αθήνα. Τηλ./Fax: 210 5201474 E-mail: possasdia@yahoo.gr - Website: www.glikos-planitis.gr • Πανελλήνια Ένωση κατά του Νεανικού Διαβήτη (ΠΕΑΝΔ) Μεσογείων 24, 115 27 Αθήνα. Τηλ.: 210 7796660, Fax: 210 7796461 E-mail: peand@live.com - Website: http://www.peand.gr • Σύλλογος ατόμων & φίλων με Διαβήτη Ρούμελης Ησαϊα 23, 351 00 Λαμία. Τηλ.: 22310 44673 Όνομα Επικοινωνίας: Τσιαβός Ηλίας • Σύλλογος Διαβητικών «Αγ. Δημήτριος» Φραγκίνη 7, 6ος όροφος, 546 24 Θεσσαλονίκη.Τηλ.: 2310 223707, 2310 733103, Fax: 2310 220592 Website: http://www.syl-diavitikon-nthess.gr Όνομα Επικοινωνίας: Δερβεράκης Χρήστος • Σύλλογος Διαβητικών «Γλυκειά Μεσσηνία» Δυτ. Εμπορικό Κέντρο - Γραφείο 33, 241 00 Καλαμάτα. Τηλ.: 27210 95803, 6932 712229 Όνομα Επικοινωνίας: Καρούνου Αναστασία • Σύλλογος Διαβητικών «Γλυκιά ζωή με δράση» Λ.Σαλαμίνος 248, 189 00 Σαλαμίνα. Τηλ.: 210 4640786 Όνομα Επικοινωνίας: Κοκλιού Αλαίσκα Βασιλική • Σύλλογος Διαβητικών «Γλυκιά Ισορροπία» Αγ. Παρασκευής 29, 195 00 Λαύριο. Τηλ.: 22920 60758, 22920 28195, 6972 902863, 6945 226492 Όνομα Επικοινωνίας: Ζυγούρης Νικόλαος • Σύλλογος Διαβητικών «Γλυκιά πορεία» Σκουλενίου 5 Μεταμόρφωση Ερμούπολη Σύρου/Ασκληπειού 113, 114 71, Σύρος/Αθήνα. Τηλ.: 22810 80751, 6936 578822, 6977 263866 Όνομα Επικοινωνίας: Βασιλικός Αλέξανδρος • Σύλλογος Διαβητικών «Δύναμη για ζωή» Δημ. Κέντρο πολιτισμού & πληροφόρησης, 612 00 Πολύκαστρο Κιλκίς. Τηλ.: 23430 24488, 6973 374957 Όνομα Επικοινωνίας: Δόνη Λίνα • Σύλλογος Διαβητικών «Πορεία» Διοικητηρίου 1, 531 00 Φλώρινα. Όνομα Επικοινωνίας: Στάιος Ευάγγελος

• Σύλλογος Διαβητικών Γνώμη & Γνώση ΓΠΝ Διδυμοτείχου Κων/λεως 1, 683 00 Διδυμότειχο. Τηλ.: 25530 44128, Όνομα Επικοινωνίας: Αστερίου Ανθή • Σύλλογος Διαβητικών γονέων Ν. Καστοριάς Κορομηλά 9, 521 00 Καστοριά. Τηλ.: 24670 24340, 6932 312954 Όνομα Επικοινωνίας: Εγγλέζου Ελένη • Σύλλογος Διαβητικών Επαρχίας Νάουσας Πλ. Καρατάσου 4, 592 00 Νάουσα. Τηλ.: 23320 29434, 6973 598197 Όνομα Επικοινωνίας: Ιωαννίδης Κωνσταντίνος • ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΔΙΑΒΗΤΙΚΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ευξείνου 3, 561 23 Θεσσαλονίκη. Τηλ.: 2310 223707, 6977 434113 Όνομα Επικοινωνίας: Δερβεράκης Χρηστος • Σύλλογος Διαβητικών Κορίνθου «Ευ-ζήν» Ρήγα Φεραίου 9, 201 00, Κόρινθος. Τηλ.: 27410 29835, 6945 975930 Όνομα Επικοινωνίας: Μπρεζετού Φωτεινή • Σύλλογος Διαβητικών Κρήτης Κνωσσού 43, 732 00 Χανιά, Κρήτη. Τηλ.: 28210 58264, 6979 618098 Όνομα Επικοινωνίας: Σγουρού Μαρία • Σύλλογος Διαβητικών Ν. Πέλλας Εγνατίας 68, 581 00 Γιανιτσά. Τηλ.: 23820 23875, 6936 000398 Όνομα Επικοινωνίας: Γεωργιάδης Γεώργιος • Σύλλογος Διαβητικών Πειραιά & Νήσων Πλαταιών 10, 185 40 Πειραιάς. Τηλ.: 210 4185148, 210 4181632, 6932 341320 Όνομα Επικοινωνίας: Γεμιστού Γκόλφω • Σύλλογος Διαβητικών Κισσάμου Καστέλλι Αγ.Νικολάου, 721 00 Κρήτης. Τηλ.: 28220 31885 Όνομα Επικοινωνίας: Βερυκάκης Γεώργιος • Σύλλογος Ινσουλ/νων ατόμων με Νεαν. Διαβ. Τ1 «Γλυκειά αγκαλιά» Oμονοίας 128, 653 02 Καβάλα. Τηλ.: 25102 27246, 6946 468853 Όνομα Επικοινωνίας: Τσούτσας Λάσκαρης • Σύλλογος Νέων Ελλήνων Διαβητικών Γυθείου 19, 122 41 Αιγάλεω. Τηλ.: 210 5384434, 6974 317059 Όνομα Επικοινωνίας: Λάγιου Σπυριδούλα • Σύλλογος Διαβητικών «Πρόληψη & πορεία» Βάγια Θηβών, 322 00 Θήβα. Τηλ.: 22620 61419 Όνομα Επικοινωνίας: Θεοδοσίου Αθανάσιος • Σύλλογος Διαβητικών Ν. Αργολίδος Φείδωνος 20, 212 00 Άργος. Τηλ.: 27510 91253, 6972 322878 Όνομα Επικοινωνίας: Παυλίδης Γεώργιος • Ένωση Διαβητικών Δυτικής Ελλάδος (ΕΔΙΔΕ) Πατρέως 58-62, 262 21 Πάτρα. Τηλ.: 2610 225107 Website: http://edide0.tripod.com/diabetes.html • Σύλλογος Διαβητικών Ν. Σάμου Καπετάν Σταμάτη 13, 831 00 Στάμος. Τηλ.: 6945 217291 Όνομα Επικοινωνίας: Κωνσταντίνος Καπετάνιος

ΙΟΥΛΙΟΣ | ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

33

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΝΕΩΝ

Για Ιατρούς, Διαιτολόγους, Ψυχολόγους, Νοσηλευτές, Επισκέπτες Υγείας, Ποδολόγους που ασχολούνται με το διαβήτη και θέλουν να ενημερώσουν το κοινό 1. Άρθρο 3-5 δακτυλογραφημένων σελίδων. Μικρότερο άρθρο, με πρακτικές συστάσεις, οδηγίες ή με σημεία υπενθύμισης.

2. Στο κύριο άρθρο να υπάρχουν 1 έως 2 σημεία, τα οποία θα πρέπει ο συγγραφέας να τονίσει ως κύρια μηνύματα. Αυτά να αποτελούν ξεχωριστή σελίδα.

3. Σε κάθε άρθρο να υπάρχουν 2 με 3 κύριες βιβλιογραφικές παραπομπές.

4. Το άρθρο να συνοδεύεται με το όνομα του συγγραφέα, διεύθυνση και τηλέφωνο, τίτλο (γιατρός, νοσηλευτής κ.λπ.) και τόπο εργασίας, με ημερομηνία αποστολής.

5. Τα άρθρα να αποστέλονται σε ηλεκτρονική μορφή με e-mail στο infoede@ede.gr ή με CD στα γραφεία της Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας υπ’ όψιν

Συντακτικής Επιτροπής Περιοδικού

«Διαβητολογικά Νέα»

Μαιάνδρου 23, 115 28 Αθήνα

 Εγγραφή στα Διαβητολογικά Νέα Επώνυμο: Όνομα: Η διεύθυνση που θέλω να λαμβάνω το περιοδικό «Διαβητολογικά Νέα» είναι: Οδός: ............................................................................................................................................................................................................................................. Αριθ. Πόλη: ............................................................................................................................................................................................................................................. Τ.Κ.: Ταχυδρομική Διεύθυνση: ΥΠΟΓΡΑΦΗ Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία Μαιάνδρου 23 11528 Αθήνα Ετήσια συνδρομή: 1 €

Νο.1 στον κόσμο

Νέα Εποχή – Χωρίς Ταινίες. ®

Δυνατότητα μετρήσεων όποτε και όπου χρειάζονται. Κυριολεκτικά!

• 50 τεστ ενσωματωμένα σε μια κασέτα • Χωρίς ανάγκη κωδικοποίησης • Λήψη δείγματος αίματος με το πλέον ανώδυνο στυλό τρυπήματος τεχνολογίας ClixmotionTM (*Ref.) • Ασφαλής / υγιεινή αποθήκευση & απόρριψη κασέτας μετρήσεων και αιχμών Ο μετρητής προσφ έρεταιδω ρεάν σε άτομα που ακολουθούν ινσουλινοθεραπεία www.accu-chek.com

Roche Diagnostics (Hellas) A.E. Αθήνα: Α. Παναγούλη 91, Νέα Ιωνία Θεσσαλονίκη: 12ο χλμ. Ν.Ε.Ο. Θεσσαλονίκης - Ν. Μουδανίων

Γραμμή επικοινωνίας: 210 2703700 Δωρεάν γραμμή υποστήριξης (από σταθερό): 800 11 71000

Τα ACCU-CHEK και ACCU-CHEK MOBILE είναι εμπορικά σήματα της Roche . © 2009 Roche. Με επιφύλαξη κάθε νόμιμου δικαιώματος.

674/0911

50

(*Ref.) Koubek R. PhD, LEAST PAIN DEVICES FOR SMBG FOR A SUITABLE DIABETES MANAGEMENT-2nd Intl. conf. ATTD in Athens, Feb. 2009, Poster No 103; (abstract No 309).

Accu-Chek Mobile

1ΔΚ LILLY DIABETES 2008

(προσαρμογή)

Για εμάς ο διαβήτης είναι προσωπική υπόθεση.

Lilly Diabetes

Κάθε άτομο που ζει με διαβήτη αντιμετωπίζει προσωπικές προκλήσεις που απαιτούν προσωπικές λύσεις. Αυτό, όχι απλώς το κατανοούμε, αλλά το θεωρούμε και δική μας υπόθεση. Είμαστε αφοσιωμένοι στο να εξασφαλίζουμε στους επαγγελματίες υγείας και στους ασθενείς τους τις θεραπείες, τα μέσα, την εκπαίδευση και την υποστήριξη που χρειάζονται για την επιτυχή αντιμετώπιση της νόσου. Όλα αυτα, για κάθε έναν ξεχωριστά. Η προσπάθειά σας, εμπνέει τη δική μας.

15ο χλμ. ΕΘΝ. ΟΔΟΥ ΑΘΗΝΩΝ - ΛΑΜΙΑΣ 145 64 ΚΗΦΙΣΙΑ ΤΗΛ: 210-6294600 FAX: 210-6294610 Τ.Θ. 51288 ΓΡΑΦΕΙΟ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ: ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΕΩΣ 24 - ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ - Τ.Κ.: 551 33 ΘΕΣ/ΝΙΚΗ ΤΗΛ.: (2310) 480160 www.lilly.gr