Paraskevi 1 Giomalos

Πρόληψη καρδιαγγειακών νοσημάτων σε ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα

Κωνσταντίνος Τζιόμαλος Λέκτορας Παθολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Α΄ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική, Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ

Χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα : επιπολασμός

 Ρευματοειδής αρθρίτιδα : 0,5-1%  Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος : 0,1%  Ψωρίαση : 2-3%

 Φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου : 0,15-0,3% N Engl J Med 2009;361:496-509 Lancet 2012;380:1606-19 Lancet 2010;376:1094-108

Χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα και καρδιαγγειακός κίνδυνος (Ι)

 Μελέτες παρατήρησης έδειξαν ότι οι ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών συμβαμάτων  ρευματοειδής αρθρίτιδα x 1,50 – 2,10  συστηματικός ερυθηματώδης λύκος x 2,05 – 2,27  ψωρίαση x 1,12 – 1,70  φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου x 1,11 – 1,26 J Am Heart Assoc 2013;2:e000062 Arch Cardiovasc Dis 2010;103:253-61 Arthritis Rheum 1999;42:338-46 Am J Med 2012;125:956-62

Χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα και καρδιαγγειακός κίνδυνος (ΙΙ)

 Τα καρδιαγγειακά νοσήματα εκδηλώνονται σε μικρότερη ηλικία σε ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα

 Ο καρδιαγγειακός κίνδυνος σχετίζεται με το βαθμό ενεργότητας του φλεγμονώδους νοσήματος και τη διάρκειά του Circulation 2003;107:1303-7

 Οι ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα έχουν μειωμένη πιθανότητα να αναφέρουν στηθαγχικά ενοχλήματα Arthritis Rheum 2005;52:402-11

Χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα και καρδιαγγειακός κίνδυνος (ΙΙI)

 Στους ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα και συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, τα καρδιαγγειακά νοσήματα αποτελούν την κύρια αιτία θανάτου μαζί με τις λοιμώξεις που παρατηρούνται λόγω της ανοσοκατασταλτικής αγωγής Arthritis Rheum 2005;52:722-32 J Rheumatol 2004;31:713-9 Lupus 2007;16:309-17

Αίτια αυξημένου καρδιαγγειακού κινδύνου στα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα  Αυξημένος επιπολασμός κλασσικών παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου (υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, σακχαρώδης διαβήτης)

 Δυσμενείς μεταβολικές επιδράσεις ορισμένων ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων (κυρίως των κορτικοστεροειδών)  Χρονίως αυξημένη υποκλινική φλεγμονή Joint Bone Spine 2011;78:179-83

Η αθηροσκλήρωση ως φλεγμονώδες νόσημα (Ι)

Η αθηροσκλήρωση ως φλεγμονώδες νόσημα (ΙΙ)

Η αθηροσκλήρωση ως φλεγμονώδες νόσημα (ΙΙΙ)

Η αθηροσκλήρωση ως φλεγμονώδες νόσημα (IV)

Πρόληψη καρδιαγγειακών νοσημάτων στους ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα  Συνιστάται ετήσιος έλεγχος της αρτηριακής πίεσης, του δείκτη μάζας σώματος, του λιπιδαιμικού προφίλ και του σακχάρου – συχνότερα σε ασθενείς που λαμβάνουν κορτικοστεροειδή  Πολυπαραγοντική αντιμετώπιση όλων των παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου  Κάπνισμα  Δυσλιπιδαιμία  Υπέρταση  Αντιαιμοπεταλιακή – αντιπηκτική αγωγή Ann Rheum Dis 2010;69:1269-74

Υγιεινοδιαιτητικά μέτρα (Ι)

 Διακοπή καπνίσματος  Οι καπνιστές έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης νόσου του Crohn και ρευματοειδούς αρθρίτιδας N Engl J Med 2009;361:2066-78 Curr Opin Rheumatol 22:342-7

 Η διακοπή του καπνίσματος στους ασθενείς με νόσο του Crohn συμβάλλει στον έλεγχο της ενεργότητας της νόσου N Engl J Med 2009;361:2066-78

Υγιεινοδιαιτητικά μέτρα (ΙΙ)

 Δίαιτα – άσκηση  Στους ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα, ο μυϊκός ιστός προοδευτικά ελαττώνεται λόγω της φλεγμονής και αντικαθίσταται από λιπώδη ιστό

 Συνεπώς, οι ασθενείς αυτοί εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά λίπους σε σχέση με υγιή άτομα με παρόμοιο δείκτη μάζας σώματος

Υγιεινοδιαιτητικά μέτρα (ΙΙΙ)

 Οι ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα συχνά έχουν αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη λόγω της φλεγμονής

 Η δίαιτα και η άσκηση ελαττώνουν την αντίσταση στην ινσουλίνη  Ο έλεγχος της ενεργότητας της νόσου με χορήγηση τροποποιητικών της νόσου επίσης ελαττώνει την αντίσταση στην ινσουλίνη μέσω ελάττωσης της φλεγμονής και μέσω αύξησης της ικανότητας για άσκηση

Δυσλιπιδαιμία στα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα (Ι)

 Οι ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα συχνά εμφανίζουν χαμηλά επίπεδα HDL χοληστερόλης και αυξημένα τριγλυκερίδια, ιδιαίτερα σε περιόδους αυξημένης ενεργότητας της νόσου

Arthritis Res Ther 2011;13:225

 Συνιστάται ετήσιος έλεγχος του λιπιδαιμικού προφίλ (ολική, LDL και HDL χοληστερόλη και τριγλυκερίδια) σε όλους τους ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα Eur Heart J 2011;32:1769-818

Δυσλιπιδαιμία στα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα (ΙΙ)

 Παρά τον αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο των ασθενών με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα, επί του παρόντος δεν συνιστάται η χορήγηση υπολιπιδαιμικής αγωγής στους ασθενείς αυτούς μόνο λόγω της παρουσίας του φλεγμονώδους νοσήματος  Συνεπώς, οι στόχοι της υπολιπιδαιμικής αγωγής δε διαφοροποιούνται στους ασθενείς αυτούς σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό

Eur Heart J 2011;32:1769-818

Δυσλιπιδαιμία στα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα (ΙΙΙ)  Σε ΟΛΟΥΣ τους ασθενείς, στόχος της υπολιπιδαιμικής αγωγής είναι η LDL χοληστερόλη και φάρμακο επιλογής για την επίτευξη του στόχου είναι οι ΣΤΑΤΙΝΕΣ  Εξαίρεση αποτελούν οι ασθενείς με τριγλυκερίδια > 500 mg/dl όπου πρώτος στόχος είναι η ελάττωση των τριγλυκεριδίων για την αποτροπή οξείας παγκρεατίτιδας και φάρμακο εκλογής είναι οι ΦΙΒΡΑΤΕΣ  Οι στατίνες ασκούν παρόμοια επίδραση στο λιπιδαιμικό προφίλ στους ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα Arthritis Rheum 2012;64:2836-46

Δυσλιπιδαιμία στα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα (ΙV)

 Ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα και  εγκατεστημένη καρδιαγγειακή νόσο, σακχαρώδη διαβήτη ή υπολογιζόμενο ρυθμό σπειραματικής διήθησης < 60 ml/min/1,73m2 : στόχος LDL < 70 mg/dl  έναν μεμονωμένο ιδιαίτερα υψηλό παράγοντα καρδιαγγειακού κινδύνου (π.χ. συστολική αρτηριακή πίεση > 180 mmHg, βαρείς καπνιστές) : στόχος LDL < 100 mg/dl  σε όλους τους υπόλοιπους ασθενείς, συνιστάται ο υπολογισμός του συνολικού καρδιαγγειακού κινδύνου με το SCORE

Eur Heart J 2011;32:1769-818

Hellenic J Cardiol 2007;48:55-63

Δυσλιπιδαιμία στα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα (V)

 Ιδιαίτερα σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα και δύο επιπλέον δυσμενή χαρακτηριστικά (διάρκεια νόσου > 10 έτη ή θετικός ρευματοειδής παράγοντας (ή αντισώματα έναντι κιτρουλίνης) ή εξωαρθρικές εκδηλώσεις) συνιστάται ο πολλαπλασιασμός του υπολογιζόμενου SCORE επί 1,5 Ann Rheum Dis 2010;69:325-31

 SCORE ≥ 10  SCORE 5-9  SCORE 1-4

στόχος LDL < 70 mg/dl στόχος LDL < 100 mg/dl στόχος LDL < 115 mg/dl Eur Heart J 2011;32:1769-818

Δυσλιπιδαιμία στα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα (VI)  Σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα, η χορήγηση στατινών ελάττωσε την ενεργότητα της νόσου και τα επίπεδα των δεικτών φλεγμονής

Lancet 2004;363:2015-21

 Σε ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου, η χορήγηση στατινών σχετίστηκε με μειωμένη ανάγκη για έναρξη αγωγής με κορτικοστεροειδή Inflamm Bowel Dis 2012;18:1048-56

 Ωστόσο, δεν υπάρχουν τυχαιοποιημένες μελέτες που να έδειξαν ελάττωση των καρδιαγγειακών συμβαμάτων με χορήγηση υπολιπιδαιμικής αγωγής σε ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα

Δυσλιπιδαιμία στα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα (VII)  Σε ανάλυση των μελετών TNΤ και IDEAL (n = 18.889), η χορήγηση ατορβαστατίνης 80 mg/μέρα για 4,8 έτη σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα, ψωριασική αρθρίτιδα ή αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα (n = 280) ελάττωσε τα καρδιαγγειακά συμβάματα κατά 20% σε σύγκριση με τη χορήγηση ατορβαστατίνης 10 mg/μέρα ή σιμβαστατίνης 20-40 mg/μέρα αντίστοιχα  Η ελάττωση αυτή του καρδιαγγειακού κινδύνου ήταν παρόμοια με την ελάττωση που παρατηρήθηκε σε ασθενείς χωρίς χρόνιο φλεγμονώδες νόσημα

Arthritis Rheum 2012;64:2836-46

Δυσλιπιδαιμία στα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα (VIII) LDL

HDL

Τριγλυκερίδια

Υδροξυχλωροκίνη

↓

↑

↔

Μεθοτρεξάτη

↔

↔

↔

Αναστολείς TNFα

↔

↑

↑

Κορτικοστεροειδή

↑

↔

↑

Ann Rheum Dis 2012;71:862-8 Ann Rheum Dis 1997;56:374-7

Rheumatology 2010;49: 295-307 Postgrad Med J 1994;70:863-70

 Ωστόσο, η ελάττωση της δραστικότητας της νόσου με τη χορήγηση κορτικοστεροειδών έχει ως τελικό αποτέλεσμα την μεγαλύτερη αύξηση της HDL σε σύγκριση με την αύξηση της ολικής χοληστερόλης, οπότε ο αθηρωματικός δείκτης ολική/HDL χοληστερόλη παραμένει σταθερός ή ελαττώνεται Ann Rheum Dis 2003;62:842-5

Δυσλιπιδαιμία στα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα (IΧ)  Η κυκλοσπορίνη αυξάνει τα επίπεδα των στατινών και επομένως η δόση των τελευταίων πρέπει να ελαττώνεται στους ασθενείς που λαμβάνουν κυκλοσπορίνη

 Οι στατίνες αντενδείκνυνται κατά τη διάρκεια της κύησης  Συνεπώς, οι ασθενείς που λαμβάνουν στατίνες θα πρέπει να λαμβάνουν μέτρα αντισύλληψης και οι στατίνες να διακόπτονται αν προγραμματίζεται εγκυμοσύνη, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη και τον καρδιαγγειακό κίνδυνο από τη διακοπή της αγωγής

Αντιυπερτασική αγωγή στα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα (I)  Οι στόχοι της αντιυπερτασικής αγωγής στους ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα είναι παρόμοιοι με το γενικό πληθυσμό

 Σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα ή συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, ορισμένοι προτείνουν ως πρώτης επιλογής αντιυπερτασικά φάρμακα τους αναστολείς του συστήματος ρενίνης-αγγειοτενσίνης-αλδοστερόνης  Ωστόσο, τα φάρμακα αυτά αντενδείκνυνται κατά τη διάρκεια της κύησης και επομένως οι ασθενείς που τα λαμβάνουν θα πρέπει να λαμβάνουν μέτρα αντισύλληψης και η χορήγησή τους να διακόπτεται αν προγραμματίζεται εγκυμοσύνη

Αντιυπερτασική αγωγή στα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα (II)  Δεν υπάρχουν τυχαιοποιημένες μελέτες που να εκτίμησαν την επίδραση των διαφόρων κατηγοριών αντιυπερτασικών φαρμάκων στα καρδιαγγειακά συμβάματα σε ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα

Αντιυπερτασική αγωγή στα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα (III)  Πολλά φάρμακα που χρησιμοποιούνται σε ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα αυξάνουν την αρτηριακή πίεση  μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη  κυκλοσπορίνη  κορτικοστεροειδή  λεφλουνομίδη

 Αντίθετα, οι αναστολείς του TNFα φαίνεται να επιφέρουν μικρή ελάττωση της αρτηριακής πίεσης

Σακχαρώδης διαβήτης στα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα  Λόγω της χρόνιας φλεγμονής, οι ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα έχουν συχνά αντίσταση στην ινσουλίνη και αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη Ann Rheum Dis 2010;69:2114-7

 Οι αναστολείς του TNFα ελαττώνουν την αντίσταση στην ινσουλίνη Ann Rheum Dis 2005;64:765-6  Οι αναστολείς του TNFα και η υδροξυχωροκίνη φαίνεται να ελαττώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα ή ψωρίαση ενώ η μεθοτρεξάτη έχει ουδέτερη επίδραση JAMA 2011;305:2525-31

Αντιαιμοπεταλιακή αγωγή στα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα (I)  Το 30-50% των ασθενών με συστηματικό ερυθηματώδη λύκο έχει αντιφωσφολιπιδικά αντισώματα και το 30-50% αυτών θα εμφανίσουν θρόμβωση J Autoimmun 2000;15:145-51  Σε ασθενείς με συστηματικό ερυθηματώδη λύκο και αντιφωσφολιπιδικά αντισώματα χωρίς ιστορικό θρόμβωσης, συνιστάται χορήγηση ασπιρίνης  Σε ασθενείς με ιστορικό φλεβικής θρόμβωσης, συνιστάται χορήγηση βαρφαρίνης με στόχο INR 2-3 ενώ σε ασθενείς με ιστορικό αρτηριακής θρόμβωσης (π.χ. αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο) ή υποτροπιάζουσες θρομβώσεις, συνιστάται επίσης χορήγηση βαρφαρίνης αλλά με στόχο INR 3-4

Ann Rheum Dis 2008;67:195-205

Αντιαιμοπεταλιακή αγωγή στα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα (II)  Στους υπόλοιπους ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα αλλά χωρίς εγκατεστημένη καρδιαγγειακή νόσο, δεν συνιστάται χορήγηση ασπιρίνης Eur Heart J 2012;33:1635-701

 Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα φαίνεται να ελαττώνουν την αντιαιμοπεταλιακή δράση της ασπιρίνης  Παράλληλα, η συγχορήγηση μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων και ασπιρίνης αυξάνει τον κίνδυνο αιμορραγίας N Engl J Med 2001;345:1809-17

Ασθενείς με νεφρίτιδα λύκου  Ασθενείς με νεφρίτιδα λύκου και λεύκωμα ούρων 24ώρου > 0,5 g θα πρέπει να λαμβάνουν αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης ή αποκλειστές των υποδοχέων της αγγειοτενσίνης ΙΙ  Στόχος της αρτηριακής πίεσης : ≤ 130/80 mmHg

 Οι ασθενείς με νεφρίτιδα λύκου πρέπει επίσης να λάβουν στατίνη αν η LDL είναι > 100 mg/dl

Arthritis Care Res 2012;64:797-808

 Αν ο υπολογιζόμενος ρυθμός σπειραματικής διήθησης είναι < 60 ml/min/1,73 m2, ο στόχος της LDL είναι < 70 mg/dl

Ανοσοτροποποιητική αγωγή και καρδιαγγειακός κίνδυνος (Ι)  Ο έλεγχος της ενεργότητας της νόσου φαίνεται να ελαττώνει και τον καρδιαγγειακό κίνδυνο

Ann Rheum Dis 2010;69:325-31

 Η χορήγηση μεθοτρεξάτης και αναστολέων του TNFα σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα ή ψωρίαση φαίνεται να ελαττώνει τα καρδιαγγειακά συμβάματα Am J Cardiol 2011;108:1362-70 JAMA 2013;309:2043-4 J Rheumatol 2005;32:1213-8

 Ωστόσο, οι αναστολείς του TNFα αντενδείκνυνται σε ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια σταδίου III-IV κατά NYHA και θα πρέπει να χορηγούνται με προσοχή σε ασθενείς σταδίου Ι-II  Η χορήγηση υδοξυχλωροκίνης φαίνεται επίσης να σχετίζεται με μικρότερη συχνότητα αθηρωμάτωσης στις καρωτίδες

N Engl J Med 2003;349:2399-406

Ανοσοτροποποιητική αγωγή και καρδιαγγειακός κίνδυνος (ΙΙ)  Αντίθετα, τα κορτικοστεροειδή φαίνεται να αυξάνουν τον καρδιαγγειακό κίνδυνο, ιδιαίτερα όταν χορηγούνται σε υψηλές δόσεις (> 7,5 mg πρεδνιζόνης ημερησίως) Ann Inern Med 2004;141:764-70 Heart 2004;90:859-66

 Συνεπώς, σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα, ψωριασική αρθρίτιδα ή αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα, συνιστάται η χρήση της μικρότερης δυνατής δόσης κορτικοστεροειδών και για το συντομότερο δυνατό χρονικό διάστημα, λόγω των δυσμενών μεταβολικών τους επιδράσεων  Ωστόσο, η ανοσοτροποποιητική αγωγή που χορηγείται αντανακλά και τη βαρύτητα της νόσου

Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη και καρδιαγγειακός κίνδυνος (Ι)  Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (μη εκλεκτικά και εκλεκτικοί αναστολείς της κυκλοοξυγενάσης 2) φαίνεται να αυξάνουν τον καρδιαγγειακό κίνδυνο Lancet 2013 May 29 [Epub ahead of print]

 Επομένως, συνιστάται προσοχή στη χορήγηση των φαρμάκων αυτών, ιδιαίτερα όταν συνυπάρχει εγκατεστημένη καρδιαγγειακή νόσος ή παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου Ann Rheum Dis 2011;70:818-22

 Αντίθετα, η ναπροξένη δε φαίνεται να αυξάνει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο αλλά έχει διπλάσιο κίνδυνο επιπλοκών από το γαστρεντερικό από τη δικλοφενάκη Lancet 2013 May 29 [Epub ahead of print]

Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη και καρδιαγγειακός κίνδυνος (ΙΙ)

 Ασθενείς υψηλού κινδύνου για εμφάνιση επιπλοκών από το γαστρεντερικό σύστημα  ηλικία ≥ 65 ετών  ιστορικό έλκους ή αιμορραγίας από το γαστρεντερικό  αγωγή με ασπιρίνη, αντιπηκτικά ή κορτικοστεροειδή  συνεχής λήψη μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών

Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη και καρδιαγγειακός κίνδυνος (ΙΙΙ) Γαστρεντερικός κίνδυνος

Καρδιαγγειακός κίνδυνος Χαμηλός

Υψηλός

Χαμηλός

Ιμπουπροφένη ή Ναπροξένη + PPI ναπροξένη ή δικλοφενάκη (μονοθεραπεία)

Ενδιάμεσος

Σελεκοξίμπη ή Ναπροξένη + PPI ετορικοξίμπη (μονοθεραπεία) Ιμπουπροφένη ή ναπροξένη ή δικλοφενάκη + PPI

Υψηλός

Σελεκοξίμπη ή ιμπουπροφένη ή δικλοφενάκη + PPI

Αποφυγή όλων των μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών Αν είναι εντελώς απαραίτητα: Σελεκοξίμπη ή ετορικοξίμπη ή ναπροξένη ή δικλοφενάκη + PPI Ann Rheum Dis 2011;70:818-22

Από τις οδηγίες στην κλινική πράξη  Η πλειοψηφία των ιατρών δεν γνωρίζει την σχέση των χρονίων φλεγμονωδών νοσημάτων με τα καρδιαγγειακά νοσήματα  Η πλειοψηφία των ασθενών με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα δεν ελέγχεται για την παρουσία καρδιαγγειακών παραγόντων κινδύνου

 Η πλειοψηφία των ασθενών με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα που έχουν υπέρταση ή LDL χοληστερόλη υψηλότερη του στόχου δε λαμβάνουν αντιυπερτασικά φάρμακα ή στατίνη, αντίστοιχα

Eur J Intern Med 2012;23:575-9 J Am Acad Dermatol 2012;67:357-62

Συμπεράσματα  Οι ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα έχουν αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο  Η ανίχνευση και αντιμετώπιση όλων των παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου παράλληλα με τον έλεγχο της ενεργότητας της υποκείμενης νόσου είναι απαραίτητη για την πρόληψη των καρδιαγγειακών συμβαμάτων  Απαιτείται περαιτέρω μελέτη για την ακριβή αξιολόγηση του καρδιαγγειακού κινδύνου στους ασθενείς αυτούς και για τον καθορισμό της βέλτιστης φαρμακευτικής αντιμετώπισης των παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου