VOL15_ISSUE1_JAN_MAR_2003 by SAN PUBLICATIONS

ðñùôïâÜèìéá Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, IáíïõÜñéïò - ÌÜñôéïò 2003

öñïíôßäá õãåßáò

Primary Health Care Ôñéìçíéáßá ¸êäïóç ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò Quarterly edited by the Greek Association of General Practitioners Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, ÉáíïõÜñéïò - ÌÜñôéïò 2003, Volume 15, Number 1, January - March 2003

Ôçò Óýíôáîçò 5

A. ÖéëáëÞèçò: Ç éáôñéêÞ åêðáßäåõóç êáé ç åêðáßäåõóç óôï ÊÝíôñï Õãåßáò

×. ËéïíÞò: Êñßóç óôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò - Ñçôïñåßá Þ ðñáãìáôéêüôçôá; ÅñåõíçôéêÝò Åñãáóßåò

A. Áíáóôáóßïõ, Ê-Ð. ÊáôóéáñäÜíç, Á. ÌðáñìðÜôóáëïõ, Ä. ÊáøÜëá–Ãïýñíáñç: ÁñôçñéáêÞ Ðßåóç ðáéäéþí ðñïó÷ïëéêÞò çëéêßáò ÄÞìïõ ÊÜñëáò êáé óõó÷ÝôéóÞ ôçò ìå ðïéïôéêÜ/ðïóïôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ

Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò, Á. ÆåúìðÝêçò, ×. ×ñõóï÷üïõ, ×. Ðßôóáâïò, ×. ÓôåöáíÜäçò, Ð. Ôïýôïõæáò: Ç ó÷Ýóç ìåôáîý ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò êáé ôïõ êéíäýíïõ åìöÜíéóçò ïîÝïò óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ: ìåëÝôç CARDIO2000 ÁíáóêïðÞóåéò

Á. ÌðáëôÜò, Á. Åõóôñáôüðïõëïò: Ç óçìáóßá ôïõ öáéíïìÝíïõ ôçò "õðÝñôáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò" êáé ôçò "åðßäñáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò" óôç äéá÷åßñéóç ôçò áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò

Ó.N. ÌÞôñïõ, Å.Á. Óêëçñüò: Óýã÷ñïíåò áðüøåéò óôçí áíôéìåôþðéóç ôçò êëéìáêôçñßïõ ÅðéôñïðÞ Åêðáßäåõóçò ÅËÅÃÅÉÁ

Ó. Óõìåùíßäçò: 2ï ÓåìéíÜñéï Åêðáßäåõóçò Åêðáéäåõôþí, 7-10 Íïåìâñßïõ 2002, Áñüëéèïò, Çñáêëåßïõ

ÐÑÙÔÏÂÁÈÌÉÁ ÖÑÏÍÔÉÄÁ ÕÃÅÉÁÓ – Primary Health Care

Áíôáðüêñéóç áðü ôá ÉùÜííéíá 38

Ó. ÌðÝëëïò, Í. ÃåùñãéÜííïò: Ç ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò óôï åíäéáöÝñïí ôùí öïéôçôþí éáôñéêÞò

Áíáóêüðçóç ôçò Âéâëéïãñáößáò

Ðñïóå÷Þ ÓõíÝäñéá

ÅÍÔÕÐÏ ÊËÅÉÓÔÏ ÁÑÉÈ. ÁÄÅÉÁÓ 451/91 ÊÄÁ ÅËËÇÍÉÊÇ ÅÔÁÉÑÅÉÁ ÃÅÍÉÊÇÓ ÉÁÔÑÉÊÇÓ Ðáðáäéáìáíôïðïýëïõ 4, 115 28 ÁÈÇÍÁ

ISSN 1105-7432

ðñùôïâÜèìéá

öñïíôßäá õãåßáò

Primary Health Care

ÅÊÄÏÔÇÓ:

ÌðïäïóÜêçò-Ðñüäñïìïò Ìåñêïýñçò Ì. ×ïõñìïýæç 28 Ê. Ôïýìðá 544 53 Èåóóáëïíßêç Ôçë. (2310) 910342

Äéïéêçôéêü Óõìâïýëéï ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò Ðñüåäñïò ÌðïäïóÜêçò-Ðñüäñïìïò Ìåñêïýñçò

ISSN 1105-7432

ÄéåõèõíôÞò Óýíôáîçò

Editor-in-Chief:

×ñÞóôïò ËéïíÞò AíáðëçñùôÞò ÊáèçãçôÞò ÔìÞìá ÉáôñéêÞò ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò Ô.È. 1393, ÇñÜêëåéï Ôçë. +32 810 39 46 21 Fax. +32 810 39 46 06 E-mail: lionis@med.uoc.gr

Christos Lionis Ássociate Professor Faculty of Medicine University of Crete P.O. Box 1393, Heraklion Tel: +32 810 39 46 21 Fax: +32 810 39 46 06 E-mail: lionis@med.uoc.gr

ÁíáðëçñùôÝò Ä/íôÝò Óýíôáîçò

Associate Editors

Íßêïò ÁíôùíÜêçò E-mail: antonakisnikos@yahoo.gr ÓôÜèçò Óêëçñüò E-mail: eskliros@otenet.gr

Nick Antonakis E-mail: antonakisnikos@yahoo.gr Stathis Skliros E-mail: eskliros@otenet.gr

Åðßêïõñïé Ä/íôÝò Óýíôáîçò

Assistant Editors

Áíôéðñüåäñïò Á Êþóôáò ÌùñáÀôçò

ÈùìÜò Áããåëüðïõëïò (Èåóóáëïíßêç) Ðáýëïò ÈåïäùñÜêçò (ÉùÜííéíá) ÅëåõèÝñéïò Èçñáßïò (ÁèÞíá) Êïñíçëßá ÌáêñÞ (ÇñÜêëåéï)

Thomas Aggelopoulos (Thessaloniki) Pavlos Theodorakis (Ioannina) Åleftherios Thireos (Athens) Kornilia Makri (Heraklion)

Áíôéðñüåäñïò Â Áíôþíçò Êáñüôóçò

ÌÝëç ÓõíôáêôéêÞò ÅðéôñïðÞò

Members of Editorial Board

ÓôÝëéïò ÅõáããÝëïõ ÁíÜñãõñoò Ìáñéüëçò ÃéÜííçò ÌïíÝäáò ÐçãÞ ÐåñäéêÜêç ¸öç Öñáãêïýëç

Stelios Euaggelou Ánargiros Mariolis Ioannis Monedas Pigi Perdikaki Efi Fragouli

ÁíôáðïêñéôÝò Óýíôáîçò

Corresponding Editors

Êýðñïò ¸ëåíá ÅõáããåëÜêç Èåïäþñá Æá÷áñéÜäïõ Áëâáíßá Llukan Rrumbullaku

Cyprus Elena Euaggelaki Theodora Zaxariadou Albania Llukan Rrumbullaku

ÓõìâïõëåõôéêÞ ÅðéôñïðÞ

Advisory Board

Ð. ÂÜñäáò, ÊáèçãçôÞò Êáñäéïëïãßáò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

P. Vardas, Professor of University of Crete

É. Âëá÷ïíéêïëÞò, Áíáðë. ÊáèçãçôÞò ÂéïóôáôéóôéêÞò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

J. Vlachonikolis, Associate Professor of University of Crete

Ä. ÃëÜñïò, ÊáèçãçôÞò ÉáôñéêÞò ÖõóéêÞò Ðáí/ìßïõ Éùáííßíùí Á. Êñáíßäçò ,

D. Glaros, Professor of University of Ioannina A. Cranidis ,

ÊáèçãçôÞò Ïõñïëïãßáò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

Professor of University of Crete

É. Êõñéüðïõëïò, ÊáèçãçôÞò ÅèíéêÞò Ó÷ïëÞò Äçìüóéáò Õãåßáò

J. Kyriopoulos, Professor of National School of Public Health

Â. ÌáõñÝáò, ÊáèçãçôÞò Øõ÷éáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ Éùáííßíùí

V. Mavreas, Professor of University of Ioannina

M. ÓãÜíôæïò, ËÝêôïñáò Áíáôïìßáò Ðáí/ìßïõ Èåó/ëßáò

M. Syantzos, Lector of Anatomy in University of Thessalia

Í. ÓéáöÜêáò, ÊáèçãçôÞò Ðíåõìïíïëïãßáò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

N. Siafakas, Professor of University of Crete

Ó. ÓìðõñÜêéò, ÊáèçãçôÞò ÐáéäéáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

S. Smpyrakis, Professor of University of Crete

Ë. ÓðÜñïò, ÊáèçãçôÞò ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ Áèçíþí

L. Sparos, Professor of University of Athens

Á. ÖéëáëÞèçò, Áíáðë. ÊáèçãçôÞò ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

A. Philalithis, Associate Professor of University of Crete

Ã. ×ñéóôïäïýëïõ, ÊáèçãçôÞò Øõ÷éáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ Áèçíþí

G. Christodoulou, Professor of University of Athens

Ãåíéêüò ÃñáììáôÝáò-Ôáìßáò ÁèáíÜóéïò Óõìåùíßäçò ÌÝëç ÐçãÞ ÐåñäéêÜêç ÌÜñéïò ×áôæçáñóÝíçò

Executive Board of the Greek Association of General Practitioners President Bodosakis-Prodromos Merkouris Vice-President A Kostas Moraitis Vice-President B Antonis Karotsis General Secretary Treasurer Athanasios Symeonidis Members Marios Chatziarsenis Pigi Perdikaki Ãñáììáôåßá Óýíôáîçò: Áíáóôáóßá Ñùìáíßäïõ Ôçë.: (28310) 394615, (28310) 25833 e-mail: primcare@fammed.med.uoc.gr Åêôýðùóç: ÔÅ×ÍÏÃÑÁÌÌÁ Ì. ÁõãÝñç 12, 153 43 Áã. ÐáñáóêåõÞ Ôçë.: 210.60.00.643, Fax: 210.6002295 E-mail: techn@hol.gr

ðñùôïâÜèìéá

öñïíôßäá õãåßáò

Primary Health Care Ôñéìçíéáßá ¸êäïóç ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò Quarterly edited by the Greek Association of General Practitioners Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, IáíïõÜñéïò - ÌÜñôéïò 2003, Volume 15, Number 1, January - Murch 2003

ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ Ôçò Óýíôáîçò A. ÖéëáëÞèçò: Ç éáôñéêÞ åêðáßäåõóç êáé ç åêðáßäåõóç óôï ÊÝíôñï Õãåßáò ........................................................................................................ 5 ×. ËéïíÞò: Êñßóç óôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò - Ñçôïñåßá Þ ðñáãìáôéêüôçôá; ............................................................................... 8 ÅñåõíçôéêÝò Åñãáóßåò A. Áíáóôáóßïõ, Ê.-Ð. ÊáôóéáñäÜíç, Á. ÌðáñìðÜôóáëïõ, Ä. ÊáøÜëá–Ãïýñíáñç: ÁñôçñéáêÞ Ðßåóç ðáéäéþí ðñïó÷ïëéêÞò çëéêßáò ÄÞìïõ ÊÜñëáò êáé óõó÷ÝôéóÞ ôçò ìå ðïéïôéêÜ/ðïóïôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ......................................................... 10 Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò, Á. ÆåúìðÝêçò, ×. ×ñõóï÷üïõ, ×. Ðßôóáâïò, ×. ÓôåöáíÜäçò, Ð. Ôïýôïõæáò: Ç ó÷Ýóç ìåôáîý ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò êáé ôïõ êéíäýíïõ åìöÜíéóçò ïîÝïò óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ: ìåëÝôç CARDIO2000 ............................ 16 ÁíáóêïðÞóåéò Á. ÌðáëôÜò, Á. Åõóôñáôüðïõëïò: Ç óçìáóßá ôïõ öáéíïìÝíïõ ôçò "õðÝñôáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò" êáé ôçò "åðßäñáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò" óôç äéá÷åßñéóç ôçò áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò ......................................................................... 26 Ó.N. ÌÞôñïõ, Å.Á. Óêëçñüò: Óýã÷ñïíåò áðüøåéò óôçí áíôéìåôþðéóç ôçò êëéìáêôçñßïõ .......................................................................... 30 ÅðéôñïðÞ Åêðáßäåõóçò ÅËÅÃÅÉÁ Ó. Óõìåùíßäçò: 2ï ÓåìéíÜñéï Åêðáßäåõóçò Åêðáéäåõôþí, 7-10 Íïåìâñßïõ 2002, Áñüëéèïò, Çñáêëåßïõ ....................................... 36 Áíôáðüêñéóç áðü ôá ÉùÜííéíá Ó. ÌðÝëëïò, Í. ÃåùñãéÜííïò: Ç ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò óôï åíäéáöÝñïí ôùí öïéôçôþí éáôñéêÞò .................................. 38 Áíáóêüðçóç ôçò Âéâëéïãñáößáò .......................................................................................................................................................................... 40 Ðñïóå÷Þ ÓõíÝäñéá ........................................................................................................................................................................................................ 45

CONTENTS Editorials A. Philalithis: Medical education and education within the Health Centre .............................................................................................................. 5 C. Lionis: Crisis in Primary Health Care - Rhetoric or trouth ........................................................................................................................................ 8 Original Papers K.P. Katsiardani, A. Anastasiou, A. Barbatsalou, D. Kapsala–Gournari: Levels of blood pressure among children of pre-nursery age in Carla Municipality. How they associate with quantitative and qualitative variables ................................... 10 D.B. Panagiotakos, A. Zeimbekis, Ch. Chrysohoou, Ch. Pitsavos, Ch. Stefanadis, P. Toutouzas: The Association between exposure to environmental tobacco smoke and the development of acute coronary syndromes: The CARDIO2000 Study ..................................................................................................................................................................... 16 Reviews A. Baltas, A. Efstratopoulos: Ôhe significance of white-coat hypertension phenomenon and the white-coat effect on the diagnosis and management of hypertension ........................................................................................................................................................... 26 S.N. Mitrou, E. Askliros: Current aspects on the management of the climacteric ......................................................................................... 30 The ELEGEIA Committee of Education S. Symeonidis: "Teaching the Teachers" 2nd Seminar of the Greek Association of General Practitioners. Arolithos, 7-10 November, 2002 ...................................................................................................................................................................................................... 36 Report from Ioannina S. Bellos, N. Georgiannos: Primary care at the focus of the medical students' interest .......................................................................... 38 Literature's Review ...................................................................................................................................................................................................... 40 Forthcoming Congresses-Seminars ................................................................................................................................................................ 45

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

A. ÖéëáëÞèçò

ÔÇÓ ÓÕÍÔÁÎÇÓ EDITORIAL Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 5-7, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 5-7, 2003

Ç éáôñéêÞ åêðáßäåõóç êáé ç åêðáßäåõóç óôï ÊÝíôñï Õãåßáò "Ç ìåëÝôç ôùí öáéíïìÝíùí ôçò íüóïõ ÷ùñßò âéâëßá åßíáé óáí íá ôáîéäåýåéò óå ìßá ìç-÷áñôïãñáöçìÝíç èÜëáóóá, åíþ ç ìåëÝôç ôùí âéâëßùí ÷ùñßò áóèåíåßò åßíáé óáí íá ìç ôáîéäåýåéò êáèüëïõ"1. Sir William Osler, 1849-1919 Ç åêðáßäåõóç ãéá ôçí åéäéêüôçôá ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ïöåßëåé íá óõíäõÜæåé äýï ìåßæïíåò óõíéóôþóåò: ôçí Üóêçóç óôï íïóïêïìåßï êáé ôçí Üóêçóç óôï ÊÝíôñï Õãåßáò. Ç Üóêçóç óôï íïóïêïìåßï äßíåé óôïí åéäéêåõüìåíï ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ôéò ãíþóåéò êáé ôéò äåîéüôçôåò ðïõ èá ÷ñçóéìïðïéÞóåé óôçí êáèçìåñéíÞ ðñÜîç. Åêåß áðïêôÜ åìðåéñßá óôéò äéáãíùóôéêÝò êáé èåñáðåõôéêÝò ôå÷íéêÝò ôùí äéáöüñùí åéäéêïôÞôùí ðïõ ôïõ åßíáé áðáñáßôçôåò ãéá ôçí Üóêçóç ôçò äéêÞò ôïõ åéäéêüôçôáò. ¼ìùò, ç åêðáßäåõóç óôï ÊÝíôñï Õãåßáò åßíáé áõôÞ ðïõ ôïõ äßíåé ôéò ãíþóåéò êáé ôéò äåîéüôçôåò ãéá ôç äéá÷åßñéóç ôùí ðåñéðôþóåùí ðïõ ðñïóÝñ÷ïíôáé óôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò. Åêåß, áðïêôÜ ôçí åìðåéñßá ãéá ôçí ðñüëçøç, ôç èåñáðåßá êáé ôçí áðïêáôÜóôáóç, êáèþò êáé ãéá ôç öñïíôßäá ôïõ áóèåíïýò (Þ õãéïýò ðïëßôç) ùò óýíïëï, ëáìâÜíïíôáò õðüøéí ôçí øõ÷ïëïãéêÞ êáé ïéêïãåíåéáêÞ ôïõ êáôÜóôáóç. Åêåß, åîïéêåéþíåôáé ìå ôçí öñïíôßäá ôçò ïéêïãÝíåéáò êáé ìå ôçí Ýííïéá ôçò åõèýíçò ãéá ôçí õãåßá ôïõ óõíüëïõ ôïõ ðëçèõóìïý ðïõ êáôïéêåß óôç æþíç ôïõ ÊÝíôñïõ Õãåßáò. Ìå Üëëá ëüãéá, óôï ÊÝíôñï Õãåßáò åêðáéäåýåôáé óôï áíôéêåßìåíï ôçò ßäéáò ôçò ÃåíéêÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò. Óôçí ÅëëÜäá, ç åêðáßäåõóç óôï ÊÝíôñï Õãåßáò áðåôÝëåóå ìéá óçìáíôéêÞ óõíéóôþóá ôçò åêðáßäåõóçò óôç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ, áðü ôï 1985, üôáí ôï Ð.Ä.80/1985 åðáíáðñïóäéüñéóå ôç äéÜñêåéá êáé ôï ðåñéå÷üìåíï ôçò åêðáßäåõóçò, óçìáôïäïôþíôáò ôçí ïõóéáóôéêÞ Ýíáñîç ôçò åéäéêüôç-

ôáò. Äåí Þôáí ìßá åýêïëç áðüöáóç, êáè' üôé ôá ÊÝíôñá Õãåßáò äåí åß÷áí ëåéôïõñãÞóåé ïýôå êáé õðÞñ÷å Ýíá Ýóôù ïëéãïìåëÝò óþìá éáôñþí ìå áõôÞí ôçí åéäéêüôçôá ðïõ èá áíáëÜìâáíå íá åêðáéäåýóåé ôïõò åéäéêåõüìåíïõò. ÐáñÜ ôéò äõóêïëßåò áõôÝò, üóïé óõììåôåß÷áìå óôéò ó÷åôéêÝò óõæçôÞóåéò êáé õðïóôçñßæáìå áõôÞ ôçí Üðïøç, ðåßóáìå ôï Êåíôñéêü Óõìâïýëéï Õãåßáò (ÊÅ.Ó.Õ.) êáé óôç óõíÝ÷åéá ôï Õðïõñãåßï Õãåßáò ðùò ç Üóêçóç óôï ÊÝíôñï Õãåßáò åßíáé áðáñáßôçôç ãéá íá åîïéêåéùèïýí ïé åéäéêåõüìåíïé ìå ôï ãíùóôéêü áíôéêåßìåíï ôçò åéäéêüôçôÜò ôïõò, üôé äåí íïåßôáé åéäéêüôçôá ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ÷ùñßò Üóêçóç óôï ÊÝíôñï Õãåßáò, êé'áò õðÞñîå áñ÷éêÜ áôåëÞò. Óôç ðñÜîç áðåäåß÷èç üôé ç ôïðïèÝôçóç ôùí åéäéêåõïìÝíùí, áñ÷éêÜ åðß 6 ìÞíåò óå óýíïëï 36 (ìå ôï Ð.Ä.80/1985) êáé óôç óõíÝ÷åéá åðß 10 ìÞíåò óå óýíïëï 48 (ìå ôï Ð.Ä.415/1994), üíôùò ðñïóäßäåé óôçí åêðáßäåõóÞ ôïõò ìßá ïõóéáóôéêÞ äéÜóôáóç ðïõ äåí ôçí áðïêôïýí óôç äéÜñêåéá ôùí ìåôáêéíÞóåùí (rotation) áðü ôç ìßá êëéíéêÞ óôçí Üëëç, óôï íïóïêïìåßï2,3. ¸íá áðü ôá êáßñéá åñùôÞìáôá ðïõ ôÝèçêå, ôüôå, Þôáí ðïéïò èá åêðáéäåýóåé ôïõò åéäéêåõüìåíïõò óôï ÊÝíôñï Õãåßáò. Óôï íïóïêïìåßï, èåùñåßôáé áõôïíüçôï ðùò ï ÄéåõèõíôÞò ôçò ÊëéíéêÞò Þ ôïõ Åñãáóôçñßïõ Ý÷åé, ìáæß ìå ôïõò ÅðéìåëçôÝò ðïõ õðçñåôïýí óôï ÔìÞìá ôïõ, ôçí áðáéôïýìåíç åìðåéñßá. Óôéò ÐáíåðéóôçìéáêÝò ÊëéíéêÝò åßíáé ôá ìÝëç ÄÅÐ. Óôï ÊÝíôñï Õãåßáò; Áíáãíùñßæïíôáò ôï ðñüâëçìá, ôï ÊÅ.Ó.Õ. Ýèåóå åî' áñ÷Þò ïñéóìÝíåò ðñïûðïèÝóåéò ãéá ôïí ïñéóìü ôùí ÊÝíôñùí Õãåßáò ùò åêðáéäåõôéêÝò ìïíÜäåò, Üöçóå üìùò ôçí ðñùôïâïõëßá óôïõò ÓõíôïíéóôÝò Åêðáßäåõóçò ãéá íá êñßíïõí êáé íá áðïöáóßóïõí óå ðïéï ÊÝíôñï Õãåßáò èá ôïðïèåôïýí ôïõò åéäéêåõüìåíïõò2-4. ÐáñÜëëçëá, ïé éáôñïß ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò Ýèå5

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

óáí ôï áßôçìá ôçò åêðáßäåõóçò ôùí åêðáéäåõôþí, äçëáäÞ ôçò ïñãÜíùóçò óåìéíáñßùí üðïõ üóïé èá áíáëáìâÜíïõí áõôü ôï Ýñãï èá åêðáéäåýïíôáí óôéò ôå÷íéêÝò ôçò åêðáßäåõóçò ôùí åéäéêåõïìÝíùí áëëÜ êáé èá ôïõò åäßäïíôï ïäçãßåò êáé äéáóáöçíßóåéò ãéá ôï áíôéêåßìåíï êáé ôï ðåñéå÷üìåíï ôçò åêðáßäåõóçò óôï ÊÝíôñï Õãåßáò. Ãéá ìåãÜëï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá äåí õðÞñ÷å êáìßá áíôáðüêñéóç ó' áõôü ôï áßôçìá êáé ç åêðáßäåõóç ðñï÷ùñïýóå êáôÜ ôñüðï åìðåéñéêü. ÔåëéêÜ, ðñéí ðÝíôå ðåñßðïõ ÷ñüíéá ç ÅëëçíéêÞ Åôáéñåßá ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò (ÅËÅÃÅÉÁ) ðñï÷þñçóå óôçí ïñãÜíùóç äýï äéåèíþí Óåìéíáñßùí Åêðáßäåõóçò Åêðáéäåõôþí óå óõíåñãáóßá ìå ôçí EURACT, äçëáäÞ ìå ôçí ÅõñùðáúêÞ Áêáäçìßá Åêðáéäåõôþí ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò. Áêïëïýèçóáí äýï ÅèíéêÜ óåìéíÜñéá, åê ôùí ïðïßùí ôï ôåëåõôáßï ïñãáíþèçêå óå óõíåñãáóßá ìå ôï ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò, ìå ôçí óõììåôï÷Þ ìåëþí ÄÅÐ áðü ôçí ÐáéäáãùãéêÞ ÅðéóôÞìç êáé áðü ôçí ÊïéíùíéêÞ ÉáôñéêÞ5, ëåðôïìÝñåéåò ôïõ ïðïßïõ áíáöÝñïíôáé óôï åíçìåñùôéêü óçìåßùìá ôçò ÅðéôñïðÞò Åêðáßäåõóçò ôçò ÅËÅÃÅÉÁ ðïõ äçìïóéåýåôáé óå Üëëç óåëßäá áõôïý ôïõ ôåý÷ïõò. Ç ïñãÜíùóç ôùí óåìéíáñßùí áõôþí, áðü ôï ßäéï ôï óþìá ôùí éáôñþí ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, ïñéïèåôåß ìßá íÝá ðñáãìáôéêüôçôá óôï ÷þñï ôçò åéäéêüôçôáò, ìßá ðñáãìáôéêüôçôá üðïõ ç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ óôçí ÅëëÜäá áñ÷ßæåé íá åäñáéþíåé ôçí åðéóôçìïíéêÞ êáé åêðáéäåõôéêÞ ôçò áõôïôÝëåéá êáé íá ãåìßæåé, Ýóôù óôáäéáêÜ, ôçí åêðáéäåõôéêÞ ôçò öáñÝôñá. Áò êáôáãñÜøïõìå, óýíôïìá ÷ùñßò ùñáéïðïéÞóåéò áëëÜ êáé ÷ùñßò ìåãåèýíóåéò ôùí ðñïâëçìÜôùí ðïõ õðÜñ÷ïõí, ðïéá åßíáé ç ôùñéíÞ êáôÜóôáóç óôá ôñßá óôÜäéá ôçò åêðáßäåõóçò: ðñïðôõ÷éáêÞò, ìåôáðôõ÷éáêÞò êáé óõíå÷éæüìåíçò. Óôçí ðñïðôõ÷éáêÞ åêðáßäåõóç, ôï ÔìÞìá ÉáôñéêÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò ðáñáìÝíåé ôï ìüíï ðïõ Ý÷åé ðåñéëÜâåé ôçí åêðáßäåõóç óôç ÃåíéêÞ/ÏéêïãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ óôï ðñïðôõ÷éáêü ðñüãñáììá óðïõäþí ôïõ. ¼ìùò, ðñüóöáôá åêäÞëùóáí ó÷åôéêü åíäéáöÝñïí êáé Üëëá ÐáíåðéóôÞìéá ôçò ÷þñáò êáé åßíáé ðéèáíüí óýíôïìá íá ãßíïõí ãíùóôÝò ïé ðñùôïâïõëßåò ôïõò. Óôçí åêðáßäåõóç ôùí åéäéêåõïìÝíùí, ç êáôÜóôáóç åßíáé áíôßóôïé÷ç ìå üóá éó÷ýïõí ãéá ôéò õðüëïéðåò 38 åéäéêüôçôåò: õðÜñ÷ïõí íïóïêïìåßá üðïõ ç åêðáßäåõóç åßíáé êáëÞ êáé Üëëá üðïõ ç åêðáßäåõóç ðáñïõóéÜæåé ðñïâëÞìáôá. Ôï ßäéï éó÷ýåé êáé ãéá ôá ÊÝíôñá Õãåßáò. ¢ëëïé ÓõíôïíéóôÝò 6

A. ÖéëáëÞèçò

Åêðáßäåõóçò äåß÷íïõí ðñáãìáôéêü åíäéáöÝñïí êáé Üëëïé ü÷é. Áîßæåé íá óçìåéùèåß ðùò ï ðñüóöáôïò ïñéóìüò íÝùí óõíôïíéóôþí, ðïõ óôçí ðëåéïøçößá ôïõò åßíáé ÄéåõèõíôÝò óå ÊÝíôñá Õãåßáò, èá åßíáé Ýíá áêüìá âÞìá ãéá ôç íÝá ðñáãìáôéêüôçôá ðïõ ðñïáíÝöåñá. ÅðéðëÝïí, ðñüóöáôá ïëïêëçñþèçêå áðü ôçí ÅËÅÃÅÉÁ (êáé ðñüêåéôáé íá äçìïóéåõèåß) ç ðñþôç êáôáãñáöÞ ôùí éáôñéêþí ðñÜîåùí óôéò ïðïßåò èá ðñÝðåé íá áóêçèåß ï åéäéêåõüìåíïò ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò óôç äéÜñêåéá ôçò åêðáßäåõóçò ôïõ óôï íïóïêïìåßï. Óôç óõíå÷éæüìåíç éáôñéêÞ åêðáßäåõóç, ç ðñáãìáôïðïßçóç ôùí åôÞóéùí Óõíåäñßùí ôçò ÅËÅÃÅÉÁ åðß 15 óõíáðôÜ Ýôç êáé ç óôáäéáêÞ åîÝëéîç ôçò èåìáôïëïãßáò ôïõò, áðïäåéêíýïõí üôé ç ÃåíéêÞ/ ÏéêïãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ êáé óôçí ÅëëÜäá, ìðïñåß íá äéáìïñöþóåé ôï äéêü ôçò åêðáéäåõôéêü áíôéêåßìåíï, ìðïñåß íá ïñßóåé ãéá ôéò Üëëåò åéäéêüôçôåò ôï ðåäßï êïéíïý åíäéáöÝñïíôïò êáé äñÜóçò êáé íá ìç ðåñéìÝíåé áðü ôïõò Üëëïõò íá ôï êÜíïõí ãé’ áõôÞí. ÐáñÜëëçëá, ç ïñãáíùìÝíç óõììåôï÷Þ ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò óå Üëëá óõíÝäñéá êáé ç ïñãÜíùóç ôïðéêþí óõíáíôÞóåùí êáé åêäçëþóåùí ïëïêëçñþíïõí ôçí åéêüíá ìéáò åéäéêüôçôáò ðïõ åßíáé ðëÝïí óå èÝóç íá ðñïóäéïñßóåé ôïí åáõôü ôçò. Ç éáôñéêÞ åêðáßäåõóç åßíáé ìßá óýíèåôç äéáäéêáóßá. Áðáéôåß ôï óõíäõáóìü ôçò ãíþóçò ôùí ôåëåõôáßùí åðéôåõãìÜôùí ôçò éáôñéêÞò åðéóôÞìçò ìå ôéò ðñáêôéêÝò êáé õëïðïéÞóéìåò åöáñìïãÝò ôçò óýã÷ñïíçò âéïúáôñéêÞò ôå÷íïëïãßáò. Áðáéôåß ôï óõíäõáóìü ôùí ôå÷íéêþí ãíþóåùí êáé äåîéïôÞôùí ìå ôéò éêáíüôçôåò ðñïóÝããéóçò ôïõ áíèñþðïõ, ôùí áíáãêþí ôïõ êáé ôùí ðñïóäïêéþí ôïõ. Áõôü åßíáé éäéáßôåñá óçìáíôéêü óôç ÃåíéêÞ/ÏéêïãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ üðïõ ç ó÷Ýóç éáôñïý - áóèåíïýò åßíáé êáèïñéóôéêÞò óçìáóßáò ãéá ôçí åðßôåõîç ôïõ âÝëôéóôïõ áðïôåëÝóìáôïò ôçò öñïíôßäáò. ÔÝëïò, áõôü ãßíåôáé éäéáßôåñá äýóêïëï óå ìßá åðï÷Þ ñáãäáßùí åîåëßîåùí, üðïõ ç Êïéíùíßá ôçò Ãíþóçò (The Knowledge Society) áíïßãåé íÝïõò ïñßæïíôåò áëëÜ êáé ðñïêëÞóåéò ãéá ôïõò éáôñïýò üëùí ôùí åéäéêïôÞôùí, ãéá ôá åðáããÝëìáôá õãåßáò ìå ôá ïðïßá óõíåñãÜæïíôáé êáé ãéá ôïí ðïëßôç ðïõ êÜíåé ÷ñÞóç ôùí õðçñåóéþí õãåßáò. Óôï ðåñéâÜëëïí áõôü äéáôçñåß ôç äéá÷ñïíéêÞ ôçò áîßá ç ñÞóç ðïõ ðáñáôßèåôáé óôç áñ÷Þ ôïõ êåéìÝíïõ. Ï Sir William Osler6, Ýíáò áðü ôïõò èåìåëéùôÝò ôçò óýã÷ñïíçò éáôñéêÞò, óõíüøéóå ôçí ïõóßá ôçò éáôñéêÞò åêðáßäåõóçò ìå ôñüðï ìïíá-

A. ÖéëáëÞèçò

äéêü, ðåñéãñÜöïíôáò ôéò áíÜãêåò ôùí åêðáéäåõüìåíùí áëëÜ êáé ôùí åêðáéäåõôþí óå üëåò ôéò åéäéêüôçôåò ôçò éáôñéêÞò. Á. ÖéëáëÞèçò ÁíáðëçñùôÞò ÊáèçãçôÞò ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò ÔìÞìáôïò ÉáôñéêÞò Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò

Âéâëéïãñáößá 1. Osler W. Aequanimitas: With Other Addresses to Medical Students, Nurses and Practitioners of Medicine. Philadelphia, P. Blakiston's Son & CO. 1925: Ch. XII, "Books and Men" available at http://medicalarchives.jhmi.edu/osler/ aeqtable.htm (April 2003).

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

2. Êåíôñéêü Óõìâïýëéï Õãåßáò: Áðüöáóç ïëïìÝëåéáò - Ðñüãñáììá Åêðáßäåõóçò óôç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ: ÃíùóôéêÜ Áíôéêåßìåíá, ÁèÞíá 1985. 3. Êåíôñéêü Óõìâïýëéï Õãåßáò Áðüöáóç ïëïìÝëåéáò 4/127/9.1.1997. ÐñïôÜóåéò ãéá ôçí åêðáßäåõóç óôç åéäéêüôçôá ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ìå âÜóç ôï Ð.Ä. 415/1994. 4. ÖéëáëÞèçò ÁÅ, ËéïíÞò ×, ÖéïñÝôïò Ì. ÐñïôÜóåéò ãéá ôçí åêðáßäåõóç óôç åéäéêüôçôá ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ìå âÜóç ôï Ð.Ä.415/1994. ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, 1995, 7:43-52. 5. ÅËÅÃÅÉÁ & ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò, ÔìÞìá ÉáôñéêÞò êáé ÔìÞìá ÄçìïôéêÞò Åêðáßäåõóçò. 2ï ÓåìéíÜñéï Åêðáßäåõóçò Åêðáéäåõôþí, 7-10 Íïåìâñßïõ 2002, Áñüëéèïò, ÇñÜêëåéï. (ÄáêôõëïãñáöçìÝíá ðñáêôéêÜ). 6. Stone MJ. The wisdom of Sir William Osler. Am J Cardiol, 1995, 75:269-276.

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

×ñ. ËéïíÞò

ÔÇÓ ÓÕÍÔÁÎÇÓ EDITORIAL Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 8-2, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 8-9, 2003

Êñßóç óôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò - Ñçôïñåßá Þ ðñáãìáôéêüôçôá;

Óôï Lancet ôçò 22çò Ìáñôßïõ óôï ïðïßï äçìïóéåýèçêå Ýíá Üñèñï óýíôáîçò ìå ôßôëï "Is primary-care research a lost cause" áóêåßôáé óïâáñÞ êñéôéêÞ óôçí éáôñéêÞ ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò1. Ôçí áöïñìÞ ãéá ôç óõããñáöÞ áõôïý ôïõ Üñèñïõ, ãéá ôï ïðïßï ìðïñåßôå íá âñåßôå ðåñéóóüôåñç ðëçñïöïñßá óôï êåßìåíï ôïõ ê. Ìáñãéüëç óôï ðáñüí ôåý÷ïò ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò", Ýäùóå ç äçìïóßåõóç ìéáò óåéñÜò Üñèñùí óôï ôåý÷ïò ôçò 4çò Öåâñïõáñßïõ ôïõ Ðåñéïäéêïý Annals of Internal Medicine êáé ç óõíÜíôçóç óôï Kingston ôïõ ÊáíáäÜ 70 åñåõíçôþí êáé ðáíåðéóôçìéáêþí óôï ÷þñï ôçò ãåíéêÞò éáôñéêÞò êáé ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò áðü üëï ôïí êüóìï. Ôç óõíÜíôçóç áõôÞ ðïõ ïñãÜíùóå ï Ðáãêüóìéïò Ïñãáíéóìüò Ãåíéêþí Éáôñþí (WONCA), åß÷á ôç ÷áñÜ êáé ôçí ôéìÞ íá ôçí ðáñáêïëïõèÞóù, åêðñïóùðþíôáò ôï Åõñùðáúêü Äßêôõï ¸ñåõíáò óôç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ (EGPRW). Ôï Üñèñï óôï Lancet õðïãñáììßæåé ùò éäéáßôåñá áñíçôéêÞ ôçí åðþäõíç åíäïóêüðçóç, ðïõ êáôÜ ôïí áíùôÝñù áíþíõìï áñèñïãñÜöï ÷áñáêôçñßæåé ôçí Ýñåõíá óôç ãåíéêÞ éáôñéêÞ. O ßäéïò ãéá íá ôï óôçñßîåé ÷ñçóéìïðïéåß åðéëåãìÝíá ðáñáäåßãìáôá áð´ üóá óõæçôÞèçêáí Þ äéáäñáìáôßóôçêáí óôï Kingston. Ïé èåìáôïëïãßåò ôùí Üñèñùí ðïõ åß÷áí äïèåß êáôÜ áíÜèåóç óå åñåõíçôÝò, óýìöùíá ìå ôïí áñèñïãñÜöï, äåß÷íïõí Ýëëåéøç êáôåýèõíóçò êáé åìðéóôïóýíçò, ðïëõóçìßá ôùí üñùí ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí óôç óõíÜíôçóç. Ç ðôù÷Þ åðßóçò õðïóôÞñéîç ôùí áíáöïñþí ãéá ôçí ðïëõðëïêüôçôá êáé ôç ìïíáäéêüôçôá ôçò ãåíéêÞò éáôñéêÞò êáé êáô' åðÝêôáóç ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò åêôéìÞèçêáí ùò áäõíáìßåò 8

ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò. Ï áñèñïãñÜöïò åðßóçò ôïõ Lancet áóêåß êñéôéêÞ óôçí Ýëëåéøç åóôßáóçò ôçò Ýñåõíáò óôçí ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá õãåßáò ðïõ äåí èá ðñÝðåé íá åßíáé Üëëï ðåäßï ðëçí áõôü ôçò ïéêïãÝíåéáò. Ïé áíáöïñÝò óôï Lancet êáé óôï Annals of Internal Medicine óå óõíäõáóìü ìå ôçí õðüëïéðç ÅõñùðáúêÞ êáé ôïðéêÞ åðéêáéñüôçôá, èá ðñÝðåé íá óõæçôçèïýí êáé íá áðáó÷ïëÞóïõí ôçí åðéóôçìïíéêÞ êïéíüôçôá ôçò ãåíéêÞò éáôñéêÞò óôç ÷þñá ìáò êáé íá áðïôåëÝóïõí óçìåßï áöåôçñßáò ãéá Ýíá þñéìï ðñïâëçìáôéóìü åí üøç êáé ôïõ óçìáíôéêïý ãåãïíüôïò ôçò ïñãÜíùóçò ôïõ Åõñùðáúêïý Óõíåäñßïõ ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ôï 2005. Åßíáé áëÞèåéá üôé ñçôïñéêïß ôßôëïé ôùí ðñïáíáöåñèÝíôùí óôï Annals of Internal Medicine Üñèñùí, üðùò "Primary Care Medicine in Crisis; Towards Reconstruction and Renewal"2, "Primary Care; The Next Renaissance"3, "Primary Care in a New Era; Disillusion and Dissolution"4, åíôõðùóéÜæïõí ôïí áíáãíþóôç ðïõ äåí åßíáé åíçìåñùìÝíïò ãéá ôïí ïñéóìü êáé ôçí ïñãÜíùóç ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò óôéò Ç.Ð.Á., êáèþò êáé ãéá ôïõò üñïõò ìéáò éäéáßôåñá áíôáãùíéóôéêÞò áãïñÜò ðïõ éó÷ýïõí ó' áõôÞ ôç ÷þñá (ãéáôñïß ãåíéêÞò éáôñéêÞò, ãåíéêïß ðáèïëüãïé, ãåíéêïß ðáéäßáôñïé êáé ãõíáéêïëüãïé, üëïé éêáíïðïéïýí ôïí üñï "generalist"). Åðßóçò ìïéÜæåé ìÜëëïí áôõ÷Þò ç ãåíßêåõóç ôùí åíôõðþóåùí ôïõ áñèñïãñÜöïõ ôïõ Lancet áðü ìéá ïëßãùí ùñþí åðßóêåøç óå ìéá óõíÜíôçóç åñåõíçôþí, ðïõ åî ïñéóìïý äå èá ìðïñïýóå íá åßíáé áíôéðñïóùðåõôéêÞ ôçò êáôÜóôáóçò ðïõ åðéêñáôåß óôçí Ýñåõíá óôç ãåíéêÞ éáôñéêÞ êáé óôçí ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá õãåßáò,

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

×ñ. ËéïíÞò

óôïí êüóìï. H áñèñïãñáößá üìùò áõôÞ èá ìðïñïýóå íá óõìâÜëëåé óôï äéÜëïãï ðïõ áíáðôýóóåôáé óÞìåñá óôçí êïéíüôçôÜ ìáò áëëÜ êáé óôï ó÷åäéáóìü åíüò ðñïãñÜììáôïò äñÜóåùí êáé åíåñãåéþí ðïõ èá áíáëÜâåé ôï íÝï Äéïéêçôéêü Óõìâïýëéï ôçò ÅËÅÃÅÉÁ. ÕøçëÞ ðñïôåñáéüôçôá áðïôåëåß ç õðïóôÞñéîç ôçò Ýñåõíáò óôç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ êáé ç áíÜðôõîç ôùí áðáñáßôçôùí õðïäïìþí. Ç ÷þñá ìáò âñßóêåôáé óå êñßóéìï óôÜäéï áíáãíþñéóçò ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ùò áõôïäýíáìïõ áêáäçìáúêïý áíôéêåéìÝíïõ. Ôï ðáñÜäåéãìá ôçò ÊñÞôçò ðñïóäïêÜôáé üôé èá ôï áêïëïõèÞóïõí êáé Üëëåò ÉáôñéêÝò Ó÷ïëÝò, áëëÜ áðáéôïýíôáé óõíôïíéóìÝíåò ðñïóðÜèåéåò êáé äéåýñõíóç ôçò êñßóéìçò ìÜæáò ôùí åñåõíçôþí ðïõ èá ìðïñïýóáí íá äéåêäéêÞóïõí ìéá ðáíåðéóôçìéáêÞ èÝóç. ×ñåéÜæïíôáé áêüìá ìåôáðôõ÷éáêÜ ðñïãñÜììáôá ðïõ èá óôçñßæïõí ôçí åêðáßäåõóç ôùí íÝùí åñåõíçôþí (Ýíá åóôéáóìÝíï óôç Äçìüóéá Õãåßá ðñïêçñýóèçêå áðü ôï ÔìÞìá ÉáôñéêÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò), áëëÜ êáé ïéêïíïìéêïß ðüñïé ðïõ èá äéáôåèïýí áðïêëåéóôéêÜ óôçí Ýñåõíá óôç ãåíéêÞ éáôñéêÞ êáé óôçí ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá õãåßáò êáôÜ ôï ðáñÜäåéãìá ôïõ ÇíùìÝíïõ Âáóéëåßïõ. Áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ ãéáôñïý ãåíéêÞò éáôñéêÞò áðáéôåßôáé ç äéáôýðùóç åñåõíçôéêþí åñùôçìÜôùí êáé õðïèÝóåùí ðïõ èá Ý÷ïõí ùò âÜóç ôçí ðáñáôÞñçóç ôùí áôüìùí êáé ôùí ïéêïãåíåéþí ðïõ áõôüò öñïíôßæåé, êáé ðáñáêïëïõèåß ìÝóá óôï ìïíáäéêü ôïõ ðïëéôéóìéêü ðåñéâÜëëïí. Ï ñüëïò ôçò ÅËÅÃÅÉÁ, ôùí Äéåèíþí Åñåõíçôéêþí Äéêôýùí êáé ôïõ Ðá-

íåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò, åßíáé êáèïñéóôéêüò áëëÜ áðáéôïýíôáé ðïëëÝò åíÝñãåéåò ãéá ôçí åðßôåõîç åíüò õøçëïý ãéá ôéò áíÜãêåò ôçò ÷þñáò ìáò åðéðÝäïõ. ºóùò ìåôÜ áð’ üëá áõôÜ ç áðÜíôçóç óôïí áñèñïãñÜöï ôïõ Lancet íá åßíáé üôé ç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ äåí åßíáé ìïíáäéêÞ óõãêñéíüìåíç ìå ôéò Üëëåò åéäéêüôçôåò, áëëÜ ç Ýñåõíá óôç ãåíéêÞ éáôñéêÞ êáé óôçí ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá õãåßáò åßíáé ôï êýñéï ìÝóï ãéá ôçí áíÜäåéîç ôùí ìïíáäéêþí ó÷Ýóåùí ôçò ïéêïãÝíåéáò êáé ôïõ ðïëéôéóìïý ìå ôçí õãåßá êáé ôç íüóï. ×ñÞóôïò ËéïíÞò ÁíáðëçñùôÞò ÊáèçãçôÞò ÊïéíùíéêÞò êáé ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò ÔìÞìáôïò ÉáôñéêÞò Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò Âéâëéïãñáößá 1. Anonymous. És primary-care research a lost cause? The Lancet, 361:977, 2003. 2. Moore G, Showstack J. Primary Care Medicine in Crisis: Toward Reconstruction and Renewal. Ann Intern Med, 138:244-247, 2003. 3. Showstack J, Lurie N, Larson E, Rothman AA, Hassmiller. Primary Care: The Next Renaissance Ann Inern Med, 138:268-272, 2003. 4. Sandy LG, Schroeder SA. Primary Care in a New Era: Disillusion and Dissolution? Ann Intern Med, 138:262-267, 2003.

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

A. Áíáóôáóßïõ êáé óõí.

ÅÑÅÕÍÇÔÉÊÇ ÅÑÃÁÓÉÁ ÏRIGINAL PAPER Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 10-15, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 10-15, 2003

ÁñôçñéáêÞ Ðßåóç ðáéäéþí ðñïó÷ïëéêÞò çëéêßáò ÄÞìïõ ÊÜñëáò êáé óõó÷ÝôéóÞ ôçò ìå ðïéïôéêÜ/ðïóïôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ A. Áíáóôáóßïõ1, Ê.-Ð. ÊáôóéáñäÜíç2, Á. ÌðáñìðÜôóáëïõ3, Ä. ÊáøÜëá–Ãïýñíáñç4

Ðåñßëçøç Óêïðüò ôçò åñãáóßáò, Þôáí íá ìåëåôÞóåé ôéò ðéèáíÝò óõó÷åôßóåéò ìåôáîý óõóôïëéêÞò áñôçñéáêÞò ðßåóçò (ÓÁÐ) êáé äéáóôïëéêÞò áñôçñéáêÞò ðßåóçò (ÄÁÐ) êáé ëïéðþí ÷áñáêôçñéóôéêþí (ðïõ åëÝã÷èçêáí óå ìßá áðü ôéò ðñïãñáììáôéóìÝíåò, áíÜ åîÜìçíï, áíôéêåéìåíéêÝò åîåôÜóåéò áðü Ðáéäßáôñï), ðïõ áöïñïýóáí ðáéäéÜ ðñïíçðéáêÞò êáé íçðéáêÞò çëéêßáò, ìåôáîý ôùí ïðïßùí ôï öýëï, ç çëéêßá, ôï âÜñïò óþìáôïò (ÂÓ), ôï ýøïò (Õ), ï äåßêôçò ìÜæáò óþìáôïò (ÄÌÓ) êáé ç ðåñßìåôñïò êåöáëÞò (ÐÊ). ÐëÞñçò áíôéêåéìåíéêÞ åîÝôáóç Ýãéíå óå ìßá ìÝñá êáé êÜôù áðü ôéò ßäéåò óõíèÞêåò êáé áöïñïýóå ôá 50 (91%) áðü ôá 55 ðáéäéÜ ôïõ Íçðéáãùãåßïõ. Áðü ôï óýíïëï ôùí ðáéäéþí åîáéñÝèçêáí 3 ðáéäéÜ ãéáôß ðáñïõóßáæáí ëïßìùîç áíþôåñïõ áíáðíåõóôéêïý. Ôá õðüëïéðá 47, åê ôùí ïðïßùí 25 Áãüñéá (Á) (53,2%), ìÝóçò çëéêßáò 4,8 (3,8 – 5,6 ÷ñ.) êáé 22 êïñßôóéá (Ê) (46,8%), ìÝóçò çëéêßáò 4.7 (3.9 – 5.6 ÷ñ.) êáé óõíïëéêþí ìÝóùí ôéìþí êáé óôá äýï öýëá: ÂÓ: 20.8, ÄÌÓ: 18,8, ¾øïò: 111cm, ÐÊ: 51, ÓÁÐ: 98, ÄÁÐ: 54, åîåôÜóôçêáí êáé ìåëåôÞèçêáí óå ó÷Ýóç ìå ôá áíùôÝñù ÷áñáêôçñéóôéêÜ ìå ôç ìÝèïäï ôçò ðïëõðáñáãïíôéêÞò áíÜëõóçò ðáëéíäñüìçóçò. Äéáðéóôþèçêáí: 1. ÈåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ôçò ÓÁÐ, óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ, ìå ôï ýøïò (p=0,005), ìå ôéò êáñäéáêÝò óöýîåéò (p=0,03), ìå ôï ÄÌÓ (p=0,04) êáé ôç ÄÁÐ (p=0,02) êáé ìç åîáñôþìåíç áðü ôï öýëï (p=0,95) Þ ôçí ÐÊ (p=0,47). 2. ÈåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ôçò ÄÁÐ ìå ôçí ÓÁÐ (p=0,02), ïñéáêÞ óõó÷Ýôéóç ìå ôï ýøïò (p=0,09) êáé ôçí ÐÊ (p=0,09) êáé ìç åîáñôþìåíç áðü ôçí çëéêßá (äéáöïñÜ Ýùò êáé 1 Ýôïò) (p=0,47), ôéò êáñäéáêÝò óöýîåéò (p=0,43) êáé ôï ÄÌÓ (p=0,82), êáé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ äéáöïñÜ áíÜìåóá óôá äýï öýëá (p=0,05) ìå õøçëüôåñá åðßðåäá óôá êïñßôóéá. Ðáñüôé ôï äåßãìá ìáò äåí åßíáé ðïëý ìåãÜëï, åíôïýôïéò åßíáé áíôéðñïóùðåõôéêü ãéá ôçí ðåñéï÷Þ êáé ïäçãåß óå óõìðåñÜóìáôá ðïõ Ý÷ïõí ó÷Ýóç ìå ôçí ðáèïöõóéïëïãßá ôçò ÁÐ êáé ôï ãåãïíüò üôé ôá åðßðåäÜ ôçò êáèïñßæïíôáé óå ìåãÜëï âáèìü êõñßùò áðü éäéïðáèåßò êáé éäéïóõãêñáóéáêïýò ðáñÜãïíôåò.

1 Ðáéäßáôñïò – ÅðéìåëÞôñéá Á´ ÅÓÕ, ÊÕ – Âåëåóôßíïõ – Íïìáñ÷ßá Ìáãíçóßáò, 2ÖïéôÞôñéá ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò Êáðïäéáóôñéáêïý Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí, 3Íïóçëåýôñéá, ÊÕ – Âåëåóôßíïõ – Íïìáñ÷ßá Ìáãíçóßáò, 4Íçðéáãùãüò, íçðéáãùãåßïõ Óôåöáíïâéêåßïõ ÄÞìïõ ÊÜñëáò, Íïìáñ÷ßá Ìáãíçóßáò

ÅéóáãùãÞ Ç áñôçñéáêÞ ðßåóç (ÁÐ) áðïôåëåß ìÝãåèïò ôï ïðïßï, õðü öõóéïëïãéêÝò óõíèÞêåò, êõìáßíåôáé åíôüò ïñßùí, ðÝñáí ôùí ïðïßùí èåùñåßôáé ðáèïëïãéêÞ. Ç ÁÐ ñõèìßæåôáé áðü óåéñÜ ðïëýðëïêùí ìç÷áíéóìþí, êõñéüôåñïé ôùí ïðïßùí åßíáé ïé ôáóåïûðïäï÷åßò, ôï óýóôçìá ôùí ÷çìåéïûðïäï÷åþí, ôï êåíôñéêü íåõñéêü óýóôçìá, ôï óýóôçìá ñåíßíçò – áããåéïôáóßíçò – áëäïóôåñüíçò êáé ï ìç÷áíéóìüò åîáããåßùóçò õãñþí áðü ôá ôñé÷ïåéäÞ1. Ôá åðßðåäá ôçò ÁÐ åîáñôþíôáé áðü ðïëëïýò ðáñÜãïíôåò êáé Ý÷ïõí ó÷Ýóç ìå ðëÞèïò ÷áñáêôçñéóôéêþí. Ïé öõóéïëïãéêÝò ôéìÝò ôçò ÁÐ ìðïñïýí íá áðïôõðùèïýí óå åêáôïóôéáßåò èÝóåéò (ÅÈ), ïé ïðïßåò ÷áñáêôçñßæïõí ôïõò äéÜöïñïõò ðëçèõóìïýò üóïí áöïñÜ çëéêßá/ öýëï, ÷þñá êáé öõëÞ. ÖõóéïëïãéêÞ èåùñåßôáé ç ÁÐ ç ïðïßá êõìáßíåôáé êÜôù áðü ôçí 95ç êáé Üíù áðü ôçí 5ç ÅÈ, ãéá êÜèå çëéêßá êáé öýëï1-7. ËÝîåéò ÊëåéäéÜ: áñôçñéáêÞ ðßåóç, óõóôïëéêÞ-äéáóôïëéêÞ áñôçñéáêÞ ðßåóç, õðÝñôáóç, áñôçñéáêÞ ðßåóç êáé óõó÷åôßóåéò ÕðïâëÞèçêå: 26 Máñôßïõ 2001 ÅðáíõðïâëÞèçêå: 28 Äåêåìâñßïõ 2002 ¸ãéíå äåêôÞ ãéá äçìïóßåõóç: 9 Éáíïõáñßïõ 2003 Õðåýèõíïò áëëçëïãñáößáò: Áíáóôáóßïõ Áíáóôáóßá, ÄçìçôñéÜäïò 295, 38222, Âüëïò, Tçë. 24210 35574, 24210 21834, êéí. 6937676725

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

Á. Áíáóôáóßïõ êáé óõí.

Levels of Blood Pressure among children of pre-nursery age of Carla Municipality, in relation to quantitative and qualitative variables. PRIMARY HEALTH CARE K.P. Katsiardani, A. Anastasiou, A. Barbatsalou, D. Kapsala – Gournari Summary The purpose of our study was to study the possible correlations between systolic pressure (SP), diastolic pressure (DP) and various characteristsics (which were checked by a pediatrician during one visit to a nursery school), like sex (S), age (A), height (H), weight (W), Body Mass Index (BMI), head perimeter (HP) and Cardiac Pulse (CP) among children under six years of age. Exams took place during one day and under the same circumstances for each case. 50 out of 55 children were examined, 3 of which were excluded from the sample because they had symptoms of an infection of the upper respiratory tract. The rest of the children (47 total: 25 boys of average age 4.8 years and 22 girls of average age 4.7 years) had on average: W: 4.8 kgr , BMI: 18.8 kgr, H: 111cm, HP: 51cm, SP: 98 mm Hg, DP: 54 mm Hg. These 47 children were examined and studied in relation to all pre referred characteristics, using the multi factor regression analysis method. Results: 1. Positive correlation was statistically significant between: SP and H (p=0.005), SP and CP (p=0.03), SP and BMI (p=0.04), SP and DP (p=0.02). SP was unrelated to S (p=0.95) and to HP (p=0.47). 2. Positive correlation between DP and SP (p=0.02), DP and H (p=0.09), DP and HP (p=0.09) and unrelated to A (one year difference) (p=0.47), to CP (p=0.43) and to BMI (p=0.82). Our results were different at a statistically significant level between boys and girls (p=0.05) with higher levels among girls. Although our sample is not big enough, it is representative for the area and leads us to conclusions closely linked to the pathophysiology of BP. Levels of BP are related, in a great degree, to idiopathic and idiosyncrasiatic factors.

ÐáéäéÜ ìå ÁÐ ðÜíù áðü ôçí 90ç èÝóç ãéá ôçí çëéêßá êáé ôï öýëï ôïõò óõíÞèùò ãßíïíôáé õðåñôáóéêïß åíÞëéêåò. Ôçí ôåëåõôáßá 20åôßá Ý÷ïõí äçìïóéåõôåß ðïëëÝò Ýñåõíåò ïé ïðïßåò ðåñéãñÜöïõí ôç óõó÷Ýôéóç ôçò ÁÐ ìå äéÜöïñïõò ðáñÜãïíôåò, üðùò ôç öõëÞ, ôï öýëï, ôçí çëéêßá, ôçí êáñäéáêÞ óõ÷íüôçôá, ôï âÜñïò, ôï ýøïò êáé ôïõò äéÜöïñïõò äåßêôåò ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ôç óõó÷ÝôéóÞ ôïõò üðùò ï ÄÌÓ [Body Ìass Éndex] êáé Üëëïõò äåßêôåò ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôá óùìáôïìåôñéêÜ óôïé÷åßá üðùò äåñìáôéêÞ ðôõ÷Þ ê.á.8-20. ÐïëëÝò áðü ôéò ìåëÝôåò áõôÝò Ýäåéîáí üôé ôï ýøïò åßíáé ï ðáñÜãïíôáò ðïõ ó÷åôßæåôáé ðåñéóóüôåñï óå ó÷Ýóç ìå Üëëïõò ðáñÜãïíôåò ìå ôï ìÝãåèïò ôçò ÁÐ, ãé’ áõôü êáé ðñÝðåé íá ëáìâÜíåôáé ðÜíôá õðüøç ðñéí ÷áñáêôçñßóïõìå Ýíá ðáéäß “õðåñôáóéêü”10,11,13,15 üôáí Ý÷åé ÁÐ > áðü ôçí 95ç ÅÈ. Êáé óôç äéêÞ ìáò ìåëÝôç åðéâåâáéþíåôáé ç áíùôÝñù èåôéêÞ åîÜñôçóç êáé ìÜëéóôá óå ó÷Ýóç ìå ôç óõóôïëéêÞ ÁÐ (ÓÁÐ) üðïõ ç óõó÷Ýôéóç ôïõ ýøïõò äéáðéóôþèçêå óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ (p=0.005). Ôüóï ç óõó÷Ýôéóç áõôÞ üóï êáé ôùí õðïëïßðùí ÷áñáêôçñéóôéêþí ìå ôçí áñôçñéáêÞ ðßåóç, áðïôõðþíïíôáé ðáñáóôáôéêÜ ìå ðßíáêåò1,4,5.

Óêïðüò ôçò äéêÞò ìáò åñãáóßáò Þôáí íá ìåëåôÞóåé ôéò ðéèáíÝò óõó÷åôßóåéò ôçò óõóôïëéêÞò ÁÐ (ÓÁÐ) êáé äéáóôïëéêÞò ÁÐ (ÄÁÐ) ìåôáîý ôïõò áëëÜ êáé ìå ôá ëïéðÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ üðùò öýëï, çëéêßá, óùìáôïìåôñéêÜ óôïé÷åßá (ÓÌÓ), êáñäéáêÝò óöýîåéò óå ðáéäéÜ ðñïíçðéáêÞò – íçðéáêÞò çëéêßáò åíüò íçðéáãùãåßïõ ôïõ ÄÞìïõ ÊÜñëáò.

Ðëçèõóìüò ìåëÝôçò – ÌÝèïäïò

Ôïí ðëçèõóìü ôçò ìåëÝôçò ìáò áðïôÝëåóå ôï óýíïëï ôùí ðáéäéþí åíüò íçðéáãùãåßïõ ôïõ ÄÞìïõ ÊÜñëáò – Èåóóáëßáò, åê ôùí ïðïßùí 53,2% áãüñéá (Á) ìå ìÝóç çëéêßá (ÌÇ) 4,8 ÷ñüíùí (3,8 – 5,6 ÷ñüíùí) êáé 46,8% êïñßôóéá (Ê), ìå ÌÇ 4,7 ÷ñüíùí (3,9 – 5.8 ÷ñüíùí). Ôï áíùôÝñù íçðéáãùãåßï äÝ÷åôáé ðáéäéÜ çëéêßáò áðü 3,5 – 5,5 ÷ñüíùí áìöüôåñùí ôùí öýëùí. 50 õãéÞ ðáéäéÜ (91%) áðü ôá 55 óõíïëéêÜ õðïâëÞèçêáí óå ëåðôïìåñÞ áíôéêåéìåíéêÞ ðáéäéáôñéêÞ åîÝôáóç áðü ôïí ßäéï Ðáéäßáôñï ôçò ðåñéï÷Þò êáé êÜôù áðü ôéò ßäéåò óõíèÞêåò. ÌåôñÞèçêå ôï ýøïò (Õ), ôï âÜñïò óþìáôïò (ÂÓ), ç ðåñßìåôñïò êåöáëÞò (ÐÊ). ¸ãéíå áêñüáóç êáñäéÜò êáé êáôáãñÜöçêáí ïé êáñäéáêÝò óöýîåéò. ÁìÝóùò ìåôÜ, ìåôñÞèçêå ç ÁÐ ìå åéäéêü õäñáñãõñéêü ìáíüìåôñï êáé ðåñé÷åéñßäá ðïõ áíôéóôïé÷ïýóå óôçí çëéêßá ôïõò. Ôï ðëÜôïò ôçò ðåñé÷åéñßäáò Þôáí 10cm êáé êÜëõðôå ôá 2/3 ôïõ ìÞêïõò ôïõ âñá÷ßïíá, åíþ ôï ìÞêïò ôçò ðåñé÷åéñßäáò êÜëõðôå 100% ôçí ðåñßìåôñï ôïõ âñá÷ßïíá. Ãéá ôç ìÝôñçóç ôçò ÁÐ ôï ìáíüìåôñï ôïðïèåôÞèçêå óôïí áñéóôåñü âñá÷ßïíá üëùí ôùí ðáéäéþí êáé ìåôñÞèçêå äýï öïñÝò ôüóï ç ÓÁÐ üóï êáé ç ÄÁÐ êáé åîÞ÷èç ìÝóïò üñïò. Ç åîÝôáóç Ýãéíå êÜôù áðü ôéò ßäéåò óõíèÞêåò üóïí áöïñÜ ÷ñïíéêü äéÜóôçìá (9-11 ð.ì.) êáé Þñåìç êáôÜóôáóç. ÊÜèå ðáéäß åîåôáæüôáí ìüíï óå åéäéêÞ áßèïõóá äßðëá áðü ôçí áßèïõóá áðáó÷üëçóçò êáé øõ÷áãùãßáò ôïõò, êáèéóôü óå êáñÝêëá êáé ÷ùñßò íá ðñïçãçèåß ôñÝîéìï Þ êÜðïéá Üëëç ìïñöÞ êüðùóçò Þ óôñåóïãüíïõ áéôßáò. Ôá ðáéäéÜ ãíþñéæáí ôï ãéáôñü ðïõ ôá åîÝôáóå êáé åß÷áí óõìðåñéöïñÜ ðëÞñïõò ïéêåéüôçôáò ìáæß ôïõ, äå11

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

A. Áíáóôáóßïõ êáé óõí.

äïìÝíïõ üôé Þôáí ï ðáéäßáôñïò ðïõ ôá ðáñáêïëïõèïýóå áðü ôç ãÝííçóÞ ôïõò. Ôá ðáéäéÜ Þôáí õãéÞ ÷ùñßò ù÷ñüôçôá ìå ðñüóöáôï áäñü åñãáóôçñéáêü Ýëåã÷ï (ãåíéêÞ áßìáôïò, ïýñùí) êáé äåí Ýðáéñíáí êáíÝíá öÜñìáêï, ïýôå Ýêáíáí êáôÜ÷ñçóç Üëáôïò (áðü ðëçñïöïñßåò ðïõ ðÞñáìå áðü ôïõò ãïíåßò). ÅîáéñÝèçêáí 3 ðáéäéÜ áðü ôï óýíïëï, ãéáôß Ýðáéñíáí öÜñìáêá åðåéäÞ ðáñïõóßáæáí åìðýñåôï ëïßìùîç áíþôåñïõ áíáðíåõóôéêïý ç ïðïßá èá ìðïñïýóå íá äçìéïõñãÞóåé ðáèïëïãéêÞ ôá÷õêáñäßá Þ äéáôáñá÷Ýò ôçò ÁÐ êáé ùò åê ôïýôïõ èá åðçñÝáæå ôá áðïôåëÝóìáôá ó’ áõôü ôï ìéêñü ìáò äåßãìá. 2 ðáéäéÜ áðïõóßáæáí ôçí çìÝñá ôçò åîÝôáóçò. Ïé óõó÷åôßóåéò ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí êáé ç óôáôéóôéêÞ áíÜëõóç ôùí áðïôåëåóìÜôùí Ýãéíáí ìå ôç äïêéìáóßá student (t-test) êáé ôçí ðïëõðáñáãïíôéêÞ áíÜëõóç ðáëéíäñüìçóçò – óõíôåëåóôÞ ìåñéêÞò åîÜñôçóçò, óôáèåñÜ áðüêëéóç êáé ôéìÞ êñéôçñßïõ ãéá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ ìåëåôÞèçêáí ùò ðñïò ôç óõó÷ÝôéóÞ ôïõò ìå äéÜöïñåò ìåôáâëçôÝò, ôá ïðïßá åìöáßíïíôáé óôïõò ðßíáêåò ÉÉ êáé ÉÉÉ, ðïõ áêïëïõèïýí. Åðßóçò, ÷ñçóéìïðïéÞèçêå ï ÄÌÓ (BMI), ï ïðïßïò õðïëïãßæåôáé ùò ôï ðçëßêï ôïõ âÜñïõò óå ÷éëéüãñáììá (kgr) äéÜ ôïõ ôåôñáãþíïõ ôïõ ýøïõò óå ìÝôñá (m) êÜèå ðáéäéïý.

ÁðïôåëÝóìáôá Ôá áðïôåëÝóìáôá ðáñïõóéÜæïíôáé áíáëõôéêÜ óôïõò ðßíáêåò É, ÉÉ, ÉÉÉ.

Ç ÁÐ ðáñïõóéÜæåé èåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ìå ôï ýøïò, óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ, ç ïðïßá åßíáé åíôïíüôáôç üóïí áöïñÜ ôçí ÓÁÐ (p=0.005), åíþ üóïí áöïñÜ ôçí ÄÁÐ åßíáé ïñéáêÞ (p=0.09), üðùò öáßíåôáé óôïõò ðßíáêåò ÉÉ êáé ÉÉÉ. Ç ÁÐ åßíáé áíåîÜñôçôç áðü ôçí ÐÊ, êáé êõñßùò üóïí áöïñÜ ôçí ÓÁÐ (p=0.47) åíþ üóïí áöïñÜ ôçí ÄÁÐ ç áñíçôéêÞ óõó÷Ýôéóç öáßíåôáé ïñéáêÞ (p=0.09) (Ðßíáêåò ÉÉ, ÉÉÉ). Óôïí ðßíáêá É öáßíåôáé üôé ç ÄÁÐ Ý÷åé ìÝóç ôéìÞ óôá áãüñéá 51.9mm Hg, åíþ óôá êïñßôóéá 56.6 mm Hg. Ìå ôç óôáôéóôéêÞ äïêéìáóßá t-test ãéá óýãêñéóç ôéìþí ìåôáâëçôþí ìåôáîý ôùí äýï öýëùí, ç ìÝóç ôéìÞ ôçò ÓÁÐ áíÜìåóá óôá äýï öýëá äåí ðáñïõóéÜæåé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ äéáöïñÜ (p=0.84), åíþ ç ìÝóç ôéìÞ ôçò ÄÁÐ áíÜìåóá óôá äýï öýëá, ðáñïõóéÜæåé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ äéáöïñÜ, ìå õøçëüôåñåò ôéìÝò áíÜìåóá óôá êïñßôóéá áõôÞò ôçò çëéêßáò (p=0.03). Åîåôáæüìåíç ìå ðïëõðáñáãïíôéêÞ áíÜëõóç åîÜñôçóçò, üðùò öáßíåôáé óôïí ðßíáêá ÉÉÉ, ç ÄÁÐ öáßíåôáé åðßóçò íá åîáñôÜôáé áðü ôï öýëï êáé íá Ý÷åé èåôéêÞ óõó÷Ýôéóç, óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ (p=0.05). Ç ÓÁÐ ðáñïõóéÜæåé èåôéêÞ óõó÷Ýôéóç, óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ, ìå ôï ÄÌÓ (p=0.04), åíþ ç ÄÁÐ öáßíåôáé íá åßíáé áíåîÜñôçôç áðü ôï ÄÌÓ (p=0.82) (Ðßíáêåò ÉÉ, ÉÉÉ). Ç ÓÁÐ ðáñïõóéÜæåé èåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ìå ôéò êáñäéáêÝò óöýîåéò (p=0.03), åíþ ç ÄÁÐ åßíáé áíåîÜñôçôç áðü ôéò êáñäéáêÝò óöýîåéò (p=0.43) (Ðßíáêåò ÉÉ, ÉÉÉ). Ç ÓÁÐ ðáñïõóéÜæåé èåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ìå ôç ÄÁÐ ç ïðïßá åßíáé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ (p=0.02) (Ðßíáêåò ÉÉ, ÉÉÉ). Óôçí Ýñåõíá ìáò äåí öáßíåôáé íá ó÷åôßæåôáé

Ðßíáêáò É. ÐåñéãñáöéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí ìåôáâëçôþí ðïõ åîåôÜóôçêáí áíÜëïãá ìå ôï öýëï ôùí ðáéäéþí êáé óôï óýíïëï ÌåôáâëçôÞ Çëéêßá (÷ñüíéá) ÂÜñïò (kgr) Ä.Ì.Ó. (kgr / m2) Õøïò (cm) Ðåñ. ÊåöáëÞò (cm) Óöýîåéò ÊáñäéÜò (áíÜ ëåðôü)2 ÓõóôïëéêÞ ðßåóç (mm Hg)2 ÄéáóôïëéêÞ ðßåóç (mm Hg)2

ÅëÜ÷éóôç

ÌÝãéóôç

ÌÝóç ôéìÞ

Óýíïëï Áãüñéá Êïñßôóéá

3,8 14 13,0 99 46,5 80 80 38

5,6 31 21,5 125 53,2 128 128 70

4,8 20,8 16,8 111 51,0 107 98 54

3,8 3,9 14 16,5 13,0 14,4 99 101,5 49 46,5 80 88 82 80 38 44

5,6 31 21,5 125 53,2 128 118 70

5,6 29 21,4 123 53 126 128 70

4,8 4,7 21 20,6 16,7 17,0 112 110 51,6 50,5 108 105,7 98,6 98 51,9 56,6

ÔéìÞ Êñéôçñßïõ1 (p) 0.48 0.70 0.49 0.28 0.005 0.40 0.84 0.03

1: ÔéìÞ êñéôçñßïõ (p) ðïõ ðñïêýðôåé áðü ôç óôáôéóôéêÞ äïêéìáóßá t (t-test) ãéá ôç óýãêñéóç ôùí ôéìþí ôùí ìåôáâëçôþí ìåôáîý ôùí äýï öýëùí 2: ÐáéäéÜ ðïõ ðáñïõóßáóáí ëïßìùîç áíþôåñïõ áíáðíåõóôéêïý Ý÷ïõí åîáéñåèåß. 12

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

Á. Áíáóôáóßïõ êáé óõí.

Ðßíáêáò ÉÉ. ÐïëõðáñáãïíôéêÞ áíÜëõóç ðáëéíäñüìçóçò (åîÜñôçóçò) – óõíôåëåóôÞò ìåñéêÞò åîÜñôçóçò, óôáèåñÞ áðüêëéóç êáé ôéìÞ êñéôçñßïõ ãéá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ ìåëåôÞèçêáí ùò ðñïò ôç óõó÷ÝôéóÞ ôïõò ìå ôç óõóôïëéêÞ ðßåóç ôùí 47 ðáéäéþí ðïõ óõììåôåß÷áí óôç ìåëÝôç. ×áñáêôçñéóôéêü Öýëï áãüñé êïñßôóé Çëéêßá Ýíá Ýôïò ðåñéóóüôåñï ¾øïò Ýíá åêáôïóôü áýîçóç Äåßêôçò ÌÜæáò óþìáôïò ìßá ìïíÜäá áýîçóç Ðåñßìåôñïò êåöáëÞò Ýíá cm ðåñéóóüôåñï Óöýîåéò ÊáñäéÜò ìßá óöýîç ðåñéóóüôåñï ÄéáóôïëéêÞ ðßåóç ìßá ìïíÜäá ðåñéóóüôåñï

ÓõíôåëåóôÞò ÅîÜñôçóçò

ÓôáèåñÞ Áðüêëéóç (s.d.)

ÔéìÞ êñéôçñßïõ (p)

ðëçèõóìüò áíáöïñÜò 0,15

2,46

0.95

-6,40

3,35

0.06

0,91

0,31

0.005

1,26

0,61

0.04

0,63

0,87

0.47

0,23

0,10

0.03

0,40

0,16

0.02

Ðßíáêáò ÉÉÉ. ÐïëõðáñáãïíôéêÞ áíÜëõóç ðáëéíäñüìçóçò åîÜñôçóçò – óõíôåëåóôÞò ìåñéêÞò åîÜñôçóçò, óôáèåñÞ áðüêëéóç êáé ôéìÞ êñéôçñßïõ ãéá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ ìåëåôÞèçêáí ùò ðñïò ôç óõó÷ÝôéóÞ ôïõò ìå ôç äéáóôïëéêÞ ðßåóç ôùí 47 ðáéäéþí ðïõ óõììåôåß÷áí óôç ìåëÝôç ×áñáêôçñéóôéêü Öýëï áãüñé êïñßôóé Çëéêßá Ýíá Ýôïò ðåñéóóüôåñï ¾øïò Ýíá åêáôïóôü áýîçóç Äåßêôçò ÌÜæáò óþìáôïò ìßá ìïíÜäá áýîçóç Ðåñßìåôñïò êåöáëÞò Ýíá cm ðåñéóóüôåñï Óöýîåéò ÊáñäéÜò ìßá óöýîç ðåñéóóüôåñï ÓõóôïëéêÞ ðßåóç ìßá ìïíÜäá ðåñéóóüôåñï

ÓõíôåëåóôÞò åîÜñôçóçò

ÓôáèåñÞ Áðüêëéóç (s.d.)

ÔéìÞ êñéôçñßïõ (p)

ðëçèõóìüò áíáöïñÜò 4,24

2,10

0.05

-2,26

3,11

0.47

0,52

0,30

0.09

0,12

0,58

0.82

-1,31

0,75

0.09

0,07

0,10

0.43

0,32

0,13

0.02

èåôéêÜ ç ÁÐ ìå ôçí çëéêßá (äéáöïñÜ ìüíï 1 Ýôïò), üóïí áöïñÜ ôüóï ôç ÓÁÐ üóï êáé ôç ÄÁÐ.

ÓõæÞôçóç Óôçí åñãáóßá ìáò áõôÞ, üðùò öáßíåôáé áðü ôá áðïôåëÝóìáôá, ìåëåôÞèçêáí ôá åðßðåäá ôçò ÓÁÐ êáé ÄÁÐ óå ó÷Ýóç ìå ôï öýëï, çëéêßá, êáñäéáêÝò óöýîåéò êáé ÓùìáôïìåôñéêÜ Óôïé÷åßá

(ÓÌÓ). Ôï ìÝãåèïò ôïõ ðëçèõóìéáêïý äåßãìáôïò ìðïñåß íá åðçñåÜóåé ôá áðïôåëÝóìáôÜ ìáò ôá ïðïßá, óýìöùíá ìå ôç îÝíç êáé ôçí åëëçíéêÞ âéâëéïãñáößá, ó÷åôßæïíôáé ôüóï ìå ôç öõëÞ üóï êáé ìå ôçí åèíéêüôçôá êáèþò åðßóçò êáé ôéò óõíèÞêåò äéáâßùóçò êáé äéáôñïöÞò, ôçí çëéêéáêÞ ïìÜäá êáé äéÜöïñïõò êïéíùíéêï-ïéêïíïìéêïýò ðáñÜãïíôåò21. ¸ôóé, ü÷é ìüíï ãåíåôéêïß ðáñÜãïíôåò áëëÜ êáé êïéíùíéêïïéêïíïìéêïß, åðçñåÜæïõí ôï ýøïò, ôï âÜñïò, ôï ÄÌÓ êáé Üëëïõò Óùìáôïìåôñéêïýò Äåßêôåò êáé êáôÜ óõíÝðåéá êáé ü,ôé 13

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

åîáñôÜôáé áðü áõôÜ ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ, üðùò åßíáé ç ÁÐ9,20,21. ¼ðùò öáßíåôáé óôïí ðßíáêá ÉÉ, ìå ôç ìÝèïäï ôçò ðïëõðáñáãïíôéêÞò áíÜëõóçò åîÜñôçóçò, ç ÓÁÐ ó÷åôßæåôáé ó÷åäüí ãñáììéêÜ ìå ôï ýøïò êáé ç óõó÷Ýôéóç ãéá ôï óõãêåêñéìÝíï åýñïò çëéêéþí åßíáé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ üðùò áðïäåß÷èçêå óôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ìåëÝôçò ìáò (p=0.005), åíþ ôá áðïôåëÝóìáôÜ ìáò åßíáé ïñéáêÜ ãéá óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ óõó÷Ýôéóç, üóïí áöïñÜ ôç ó÷Ýóç ôçò ÄÁÐ ìå ôï ýøïò (p=0.09). Óôïí ðßíáêá ÉÉ, ï ÄÌÓ âñÝèçêå íá ó÷åôßæåôáé èåôéêÜ êáé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÜ ìå ôç ÓÁÐ (p=0.04). ÁõôÜ ôá áðïôåëÝóìáôá åðéâåâáéþíïõí ôï ãåãïíüò üôé õðÝñâáñá êáé ðá÷ýóáñêá Üôïìá Ý÷ïõí ôïõò åðéâáñõíôéêïýò ðáñÜãïíôåò ãéá íá êáôáóôïýí õðåñôáóéêÜ22-24, åíþ áíôßèåôá äå âñÝèçêå íá õðÜñ÷åé êáìßá óõó÷Ýôéóç ôçò ÓÁÐ ìå ôçí ÐÊ23,24. Ç ÄÁÐ üðùò ðñïáíáöÝñèçêå, åîáñôÜôáé áðü ôï öýëï êáé ðáñïõóéÜæåé õøçëüôåñá åðßðåäá (óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÜ) óôá êïñßôóéá, ðáñÜ óôá áãüñéá üðùò öáßíåôáé óôïõò ðßíáêåò É, ÉÉÉ ðñÜãìá ôï ïðïßï áíáöÝñåôáé êáé ôåêìçñéþíåôáé êáé áðü Üëëåò åëëçíéêÝò êáé îÝíåò ìåëÝôåò8,21. ÐáñÜëëçëá, õðÜñ÷åé âéâëéïãñáößá óôçí ïðïßá ôá áðïôåëÝóìáôá ðïéêßëïõí Þ åîáñôþíôáé áðü ôçí êáôçãïñéïðïßçóç ôçò çëéêßáò ôùí ðáéäéþí13,18,22. ¼óïí áöïñÜ ôï äéêü ìáò õëéêü, åß÷áìå ìéêñü åýñïò çëéêéþí ôùí ðáéäéþí (3,8 – 5,8 ÷ñ.) êáé ùò åê ôïýôïõ äåí èá ìðïñïýóáìå íá ìåëåôÞóïõìå áîéüðéóôá ôç óõó÷Ýôéóç ôçò ÁÐ êáé ôçò çëéêßáò ôùí ðáéäéþí, Ýóôù êáé áí ôï äåßãìá Þôáí áíôéðñïóùðåõôéêü ãéá ôçí ðåñéï÷Þ. Ç åîÜñôçóç äåí ðáñïõóéÜæåé áíáëïãéêÞ Þ ãñáììéêÞ ó÷Ýóç óå üëåò ôéò öÜóåéò ôùí çëéêéþí êáé áõôü ôï âëÝðïõìå áðü ôïõò ðßíáêåò åêáôïóôéáßùí èÝóåùí ôçò ÓÁÐ êáé ôçò ÄÁÐ áíÜìåóá óôá äýï öýëá êáé óå äéÜöïñåò çëéêßåò21. Ç èåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ôçò ÁÐ ìå ôéò êáñäéáêÝò óöýîåéò åßíáé ëïãéêÞ êáé áõôïíüçôç, ó÷åôéæüìåíç ìå ôï Áõôüíïìï Íåõñéêü Óýóôçìá êáèþò êáé ìå ïñìïíéêïýò êáé Üëëïõò ðáñÜãïíôåò14,23-27. Åßíáé áíáìöéóâÞôçôç êáé ôåêìçñéùìÝíç ç èåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ôçò ÓÁÐ êáé ôùí êáñäéáêþí óöýîåùí êáé áõôü áðïäåéêíýåôáé áðü ôï ãåãïíüò üôé ç ñýèìéóç ôçò ÁÐ ó÷åôßæåôáé ìå óåéñÜ ðïëýðëïêùí ìç÷áíéóìþí ïé ïðïßïé ðñïáíáöÝñèçêáí1. Áõôü ìðïñåß íá ãßíåé ðåñéóóüôåñï êáôáíïçôü, åÜí áíáôñÝîïõìå êáé ìåëåôÞóïõìå ðáèïëïãéêÝò êáôáóôÜóåéò, üðùò åßíáé ôï öáéï÷ñùìïêýôôùìá êáé ôï 14

A. Áíáóôáóßïõ êáé óõí.

íåõñïâëÜóôùìá, êáôÜ ôá ïðïßá õðåñåêêñßíïíôáé êáôå÷ïëáìßíåò Þ äéÜöïñåò Üëëåò êáôáóôÜóåéò õðåñÝêêñéóçò êïñôéêïóôåñïåéäþí, üðùò óýíäñïìï Cïushing. Ç ýðáñîç öáéï÷ñùìïêõôôþìáôïò ìðïñåß íá ðñïâÜëëåé ìå êëéíéêÞ åéêüíá ðïõ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôá÷õêáñäßåò êáé õðåñôáóéêÝò êñßóåéò6,23,25. Ç èåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ôçò ÁÐ ìå ôï ýøïò êáé êõñßùò ôçò ÓÁÐ êáé óôá äýï öýëá, óõìöùíåß ìå îÝíá êáé åëëçíéêÜ âéâëéïãñáöéêÜ äåäïìÝíá11,21,28,29. Ç ìç óõó÷Ýôéóç ôçò ÁÐ ìå ôçí çëéêßá (äéáöïñÜ ìüíï 1 Ýôïò), áíôßèåôá ìå ôá äåäïìÝíá ôçò âéâëéïãñáößáò èá ìðïñïýóå íá áðïäïèåß óôï ìéêñü åýñïò çëéêéþí ôùí ðáéäéþí ôçò ìåëÝôçò (3,8 – 5,8 ÷ñ.), üðùò ðñïáíáöÝñèçêå. ÊáôáëÞãïíôáò, èá ìðïñïýóáìå íá óõìðåñÜíïõìå üôé ôá åðßðåäá ôçò ÁÐ åîáñôþíôáé êõñßùò áðü éäéïðáèåßò – éäéïóõãêñáóéáêïýò ãåíåôéêÜ êáèïñéóìÝíïõò ðáñÜãïíôåò ïé ïðïßïé êáèïñßæïõí óå ìåãÜëï âáèìü ðëÞèïò ÷áñáêôçñéóôéêþí, ìåñéêÜ áðü ôá ïðïßá ìåëåôÞèçêáí óå ó÷Ýóç ìå áõôÞ (ÁÐ)9,11,17,18,21,28. Äåõôåñåõüíôùò, ôá åðßðåäá ôçò ÁÐ èá ìðïñïýóáí íá åðçñåáóôïýí Ýììåóá áðü ðáñÜãïíôåò åðßêôçôïõò üðùò êïéíùíéêïïéêïíïìéêïýò, ïé ïðïßïé èá ìðïñïýóáí åðéðëÝïí íá åðçñåÜóïõí óå ìåãÜëï âáèìü ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ ìåëåôÞèçêáí9,21,28. Ùò åê ôïýôïõ, ç ó÷ïëáóôéêÞ áíôéêåéìåíéêÞ åîÝôáóç óå ðáéäéÜ êáé ç áêñéâÞò ìÝôñçóç ôçò ÁÐ áö’ åíüò, ç ãíþóç ôçò ðáèïöõóéïëïãßáò ôçò ÁÐ, ôùí ðáñáãüíôùí ðïõ ôçí åðçñåÜæïõí êáé ãåíéêÜ ôùí ìç÷áíéóìþí ðïõ ôç ñõèìßæïõí áö’ åôÝñïõ, èá ìðïñïýóáí íá âïçèÞóïõí óôçí åêôßìçóç ôùí åðéðÝäùí ôçò ÁÐ êáé óôçí Ýãêáéñç äéÜãíùóç ðéèáíÞò õðÝñôáóçò êáé äéåñåýíçóçò êáôáóôÜóåùí ðïõ ôçí ðñïêáëïýí ãéá óùóôüôåñç êáé óöáéñéêüôåñç áíôéìåôþðéóç ôçò õãåßáò ôïõ ðáéäéêïý ðëçèõóìïý6,8,27-29. Åõ÷áñéóôïýìå ôïí öïéôçôÞ éáôñéêÞò ÊáôóéáñäÜíç Êùíóôáíôßíï ãéá ôï ðÝñáóìá ôùí êùäéêïðïéçìÝíùí óôïé÷åßùí óôïí Ç/Õ êáé ôç äéáìüñöùóç ôçò åñãáóßáò.

Âéâëéïãñáößá 1. ÐáðáäÜôïò Ê. Êõêëïöïñéêü óýóôçìá – ÁñôçñéáêÞ Ðßåóç. Óå “Åðßôïìç ÐáéäéáôñéêÞ, 1ç Ýêäïóç. ÁèÞíá. ÉáôñéêÝò Åêäüóåéò Ëßôóáò, 14:311331, 1987.

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

Á. Áíáóôáóßïõ êáé óõí.

2. Londe S. Blood pressure standrards for normal children. As determinal under office conditions. Clin Pediatr, 7:400-403, 1968. 3. ÁúâÜæçò Â. Ôï öõóéïëïãéêü ðáéäß. Ðñüôõðá óôïé÷åßá áíÜðôõîçò: ÁñôçñéáêÞ ðßåóç. Èåóóáëïíßêç. 122-127, 1990. 4. Master AM, Dublin LI, Marts HH. The normal pressure range and its clinical impication. JAMA, 143:464-460, 1950. 5. Moss AS. Criteria for diastolic pressure. Revolution. Counterevolution and now a compromise. Pediatrics, 71:854-856, 1983. 6. ÁúâÜæçò Â. ÁñôçñéáêÞ õðÝñôáóç óôá ðáéäéÜ. Áñ÷åßá ÐáéäéáôñéêÞò Åôáéñßáò Âïñåßïõ ÅëëÜäáò. 49-59, 1986. 7. Adams HF, Landaw ME. What are Health Blood Pressure for children? Pediatrics, 68:268-0, 1981. 8. Blankson JM, Lardi ED, Pobec OM. Blood pressure levels of American children. J Chron Dis, 30:735-743, 1977. 9. ÐáðáæÞóçò Ã, Ðáðáèáíáóßïõ-Êëþíôæá Ä, Ëáãüò Ð êáé óõí. ÔéìÝò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óå áóôéêü ðëçèõóìü çëéêßáò 9-18 åôþí. Ç åðßäñáóç ôçò Þâçò. Äåëôßï Á' Ðáéä. Êëéí. Ðáí. Áèçíþí, (Óõìðëçñ. Ôåý÷ïò: “ÄéåèíÝò Ýôïò ðáéäéïý”): 40, 1979. 10. Voors AW, Webber LS, Berenson GS, Blood pressure of children ages 2.5-5.5 years in a total community. The Bogalusa Heart Study. Am J Epidem, 107:403-411, 1978. 11. Voors AW, Webber LS, Frerich RR, Berenson GS. Body height and body mass as determinants of basal blood pressure in children. The Bogalusa Heart Study. Am J Epid, 106:101108, 1977. 12. Fixler DE, Laird WP. Validity of mass blood pressure screening in children. Pediatrics, 72:459-463, 1983. 13. Andre JL, Deschamps JP, Quequen R. La tension arterielle chez l’ enfant et l’ adolescent. Valuers rapportees a l’ age et a la taille chez 17.067 sujets. Arch Fr Pediatr, 34:477-482, 1980. 14. Hediger ML, Schall IJ, Karz HS, Gruskin AB, Eveleth PB. Resting blood pressure and Pulse Rate distributions in Black Adolescents. The Philadelphia blood pressure Project. Pediatrics, 74:1016-1021, 1984. 15. Laner MR, Burns LT, Clarke RW. Assesing children’s blood pressure. Consideration of agent body-size. The Muscatine Study. Pediatrics, 75:1081-1090, 1985. 16. Mc Crony WW. Blood pressure in healthy children. Pediatrics, 70:143-145, 1982. 17. Ðáðá÷ñÞóôïõ Ö, ÊáñáìðÝñçò Ó, ÁúâÜæçò Â, ÄçìçôñéÜäçò Á, Êáôóïõãéáííüðïõëïò Â. Ç áñ-

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

ôçñéáêÞ ðßåóç óå ðáéäéÜ ôçò ðñïó÷ïëéêÞò çëéêßáò. ÐáéäéáôñéêÜ ×ñïíéêÜ, 14:145-153, 1985. ÂáñëÜìçò Ã. Ç áñôçñéáêÞ ðßåóéò êáôÜ ôçí ðáéäéêÞí êáé åöçâéêÞí çëéêßáí. ÄéáôñéâÞ åðß äéäáêôïñßá. Èåóóáëïíßêç, 1977. Cassimos CH, Varlamis G, Karamperis S, Katsouyanopoulos Blood pressure in children and adolescents. Acta Paediatr Scan, 66:439-43, 1977. ÃåùñãéÜäçò Å, ÁëéöÝñçò Ê, ÐáðáíäñÝïõ Ë, Ìáíôæþñïò ×, Ôñé÷üðïõëïò Ä. ÁíÜóôçìá, âÜñïò êáé ðá÷õóáñêßá ôùí ÅëëÞíùí. Äéá÷ñïíéêÞ óõãêñéôéêÞ ìåëÝôç ìå ôá ðñï 20åôßáò äåäïìÝíá. ÉáôñéêÞ, 63:272-6, 1993. ÁúâÜæçò Â, Óôáõñßäçò É, ÂáëåñÞ Ñ, ÂáñëÜìçò Ã, ÊáñáìðÝñçò Ó, Ðáðá÷ñÞóôïõ Ö. ÖõóéïëïãéêÜ åðßðåäá áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôá ðáéäéÜ óå ó÷Ýóç ìå ôï ýøïò ôïõò. ÐáéäéáôñéêÞ Âïñåßïõ ÅëëÜäïò, 3:144-53, 1986. Ðáéïíßäçò Á, ÁúâÜæçò Â, Êïñßôóïãëïõ Á, Êáóßìïò ×. Ðá÷õóáñêßá, ÕðÝñôáóç êáé õðåñëéðéäáéìßá óå 1304 ðáéäéÜ ôçò áãñïôéêÞò ðåñéï÷Þò Æáãêëéâåñßïõ Èåóóáëïíßêçò. ÅëëçíéêÞ ÉáôñéêÞ, 49:186-194, 1982. Riemeschneider TA. Systemic Hypertension In: Nelson NE, Textbook, Pediatrics. The Cardiovascular system. 13th ed. Philadelphia: W.B. Sawnders Company, 1027-1032, 1983. Buonomo E, Pasquarella A, Palombic L. Blood pressure and anthropometry in parents and children of southern Italian village. Journal of human inpentension (10 suppl.), 35:77-85, 1996. ÊáñáìðÝñçò Ó, ÁúâÜæçò Â, ÂáñëÜìçò Ã, Êïñéôóüãëïõ Á, ÊÜóéìïò ×. Äéåñåýíçóç ôçò áéôßáò ôçò áõîçìÝíçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óå áóõìðôùìáôéêÜ ðáéäéÜ êáé åöÞâïõò. ÐáéäéáôñéêÜ ×ñïíéêÜ, 13:88-92, 1984. ÁúâÜæçò Â. ÁñôçñéáêÞ ðßåóç, ëéðßäéá áßìáôïò êáé áèçñïóêëçñùôéêÝò åêäçëþóåéò óå ïéêïãÝíåéåò õðåñôáóéêþí ðáéäéþí. ÄéäáêôïñéêÞ äéáôñéâÞ. Èåóóáëïíßêç. 1979. Uhari M, Nuntinen M, Turtinen J, Pokka T. Pulse sounds and measurements of diastolic blood pressure in children. Lancet, 338:159161, 1991. Akahoshi M, Soda M, Carter RL, Nakashima E, Shimera K, Seto S, Yano K. Correlation between systolic blood pressure and physical development in adolescence. American journal of Epidemiology, 144:51-58, 1996. Cassimos CH, Aivazis V, Karamperis S, Varlamis G, Katsouyanopoulos V. Arterial blood pressure, serum lipids and cardiolvascular compication in Families of hypertensive children. Acta Paediatr Scand, 71:235-238, 1982. 15

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò êáé óõí.

ÅÑÅÕÍÇÔÉÊÇ ÅÑÃÁÓÉÁ ÏRIGINAL PAPER Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 16-25, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 16-25, 2003

Ç ó÷Ýóç ìåôáîý ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò êáé ôïõ êéíäýíïõ åìöÜíéóçò ïîÝïò óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ: ìåëÝôç CARDIO2000 Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò, Á. ÆåúìðÝêçò, ×. ×ñõóï÷üïõ, ×. Ðßôóáâïò, ×. ÓôåöáíÜäçò, Ð. Ôïýôïõæáò

Ðåñßëçøç Óêïðüò. Óêïðüò ôçò ìåëÝôçò áõôÞò Þôáí íá åñåõíÞóåé ôç ó÷Ýóç ìåôáîý ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò êáé êéíäýíïõ åêäÞëùóçò ïîÝïò óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ. ÌÝèïäïò - Ðëçèõóìüò ìåëÝôçò. Ç CARDIO2000 åßíáé ìéá ìåëÝôç áóèåíþí-ìáñôýñùí, ðïõ äéåîÞ÷èç óôçí ÅëëÜäá ìåôáîý 2000-2001. Óôïõò áóèåíåßò ðåñéëáìâÜíïíôáí 847 íïóçëåõüìåíïé ìå ðñþôï åðåéóüäéï ïîÝïò óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ êáé 1078 ìÜñôõñåò ðïõ äåí Ýðáó÷áí áðü êáñäéáããåéáêÜ íïóÞìáôá, åîïìïéùìÝíïé ìå ôïõò áóèåíåßò ùò ðñïò ôçí çëéêßá (±3 Ýôç), öýëï êáé ðåñéï÷Þ êáôïéêßáò. Ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá ïñßóèçêå óáí Ýêèåóç óôïí êáðíü ôóéãÜñïõ ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ãéá ðåñéóóüôåñï áðü 30 ëåðôÜ çìåñçóßùò. ÁðïôåëÝóìáôá. Ìå âÜóç ôçí áíÜëõóç ôùí äåäïìÝíùí, 731 áóèåíåßò (86%) êáé 605 ìÜñôõñåò (56%) áíÝöåñáí üôé åêôßèïíôáí óå ðáèçôéêü êÜðíéóìá 30 Þ ðåñéóóüôåñá ëåðôÜ êÜèå ìÝñá. Ìåôáîý ôùí ìç êáðíéóôþí, ïé áóèåíåßò åß÷áí 47% ðåñéóóüôåñåò ðéèáíüôçôåò íá áíáöÝñïõí ôáêôéêÞ Ýêèåóç óå ðáèçôéêü êÜðíéóìá (odds ratio= 1,47, 95% ÄÅ 1,26-1,80) óå ó÷Ýóç ìå ôïõò ìÜñôõñåò. Ç Ýêèåóç óå ðáèçôéêü êÜðíéóìá óôï ÷þñï åñãáóßáò óõó÷åôßóèçêå ìå ìåãáëýôåñï êßíäõíï óôåöáíéáßáò íüóïõ áðü üôé ç Ýêèåóç óôï ÷þñï ôïõ óðéôéïý (+97% Ýíáíôé +33%). Ï êßíäõíïò óôåöáíéáßáò íüóïõ Þôáí åðßóçò áõîçìÝíïò óôïõò åíåñãçôéêïýò êáðíéóôÝò ðïõ ôáêôéêÜ åêôßèïíôáí óå ðáèçôéêü êÜðíéóìá (OR=2,83, 95% ÄÅ 2,07-3,31). ÓõìðåñÜóìáôá. Ç ìåëÝôç õðïóôçñßæåé ôçí õðüèåóç üôé ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá áõîÜíåé ôïí êßíäõíï åêäÞëùóçò ïîÝïò óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ. Ç óõíÜöåéá áõôþí ôùí åõñçìÜôùí ìå ôï óýíïëï ôùí óôïé÷åßùí ðïõ Ý÷ïõí äçìïóéåõôåß õðïóôçñßæåé ôï ñüëï ôïõ ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò óôçí áéôéïëïãßá ôïõ óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ.

ÊáñäéïëïãéêÞ ÊëéíéêÞ, ÉáôñéêÞ Ó÷ïëÞ, Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí & Åëëçíéêü ºäñõìá Êáñäéïëïãßáò

ÅéóáãùãÞ Ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò áñêåôÝò åðéäçìéïëïãéêÝò ìåëÝôåò Ý÷ïõí áó÷ïëçèåß ìå ôç óêéáãñÜöçóç ôïõ ðéèáíüôåñïõ õðïøçößïõ ãéá óôåöáíéáßá íüóï, ç ïðïßá áðïôåëåß ôç óõ÷íüôåñç áéôßá èáíÜôïõ óå ðïëëÝò âéïìç÷áíéêÝò êáèþò åðßóçò êáé áíáðôõóóüìåíåò ÷þñåò. Ìåôáîý ðïëëþí Üëëùí ðáñáãüíôùí êéíäýíïõ éäéáßôåñç ðñüêëçóç ãéá ôçí åðéäçìéïëïãéêÞ Ýñåõíá áðïôåëåß ç åéóðíïÞ êáðíïý ôóéãÜñïõ áðü ôï ðåñéâÜëëïí Þ "ðáèçôéêü êÜðíéóìá"1-5. Ðéóôåýåôáé üôé ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá ðñïêáëåß 30.000-60.000 èáíÜôïõò åôçóßùò óôéò Ç.Ð.Á. êáé 90.000-180.000 ìç èáíáôçöüñá êáñäéoáããåéáêÜ åðåéóüäéá. ¸÷åé âñåèåß üôé ï êßíäõíïò ðïõ äéáôñÝ÷åé Ýíáò ðáèçôéêüò êáðíéóôÞò íá íïóÞóåé åîáéôßáò ôçò Ýêèåóçò ôïõ óôïí êáðíü åßíáé áðü 2% Ýùò 10% ôïõ êéíäýíïõ ðïõ äéáôñÝ÷åé Ýíáò åíåñãçôéêüò êáðíéóôÞò3. Êáèþò ôï åíåñãçôéêü êÜðíéóìá ðñïêáëåß ôï Ýíá ôñßôï ËÝîåéò ÊëåéäéÜ: ðáèçôéêü êÜðíéóìá, ïîý óôåöáíéáßï óýíäñïìï ÕðïâëÞèçêå: 5 Éïõíßïõ 2002 ÅðáíõðïâëÞèçêå: 3 Éáíïõáñßïõ 2003 ¸ãéíå äåêôÞ ãéá äçìïóßåõóç: 16 Éáíïõáñßïõ 2003 Õðåýèõíïò áëëçëïãñáößáò: ÄçìïóèÝíçò Â. ÐáíáãéùôÜêïò, Ðáëáéþí Ðïëåìéóôþí 46, ÃëõöÜäá 166 74, Tçë.: 210 9603116, Fax.: 210 9600719, E-mail: d.b.panagiotakos@usa.net

Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò êáé óõí.

The Association Between Exposure to Environmental Tobacco Smoke and the Development of Acute Coronary Syndromes: The CARDIO2000 Study Demosthenes B Panagiotakos, Akis Zeimbekis, Christina Chrysohoou, Christos Pitsavos, Christodoulos Stefanadis, Pavlos Toutouzas Summary Objective: The purpose of this study was to investigate the association between environmental tobacco smoke exposure (at least 30 min/day) and the risk of developing acute coronary syndromes (ACS). Design and setting: The CARDIO2000 is a case-control study, was conducted in Greece, during 20002001. Cases included 847 individuals with a first event of ACS and 1078 cardiovascular disease-free controls. Cases and controls were frequency matched on age (within three years of age), gender and region. ACS was defined as a diagnosis of first acute myocardial infarction or unstable angina. Exposure to environmental tobacco smoke was measured by self-report as follows: after the second day of hospitalisation, for the cases and at the entry for the controls we asked them whether they are currently exposed to tobacco smoke from other people (home or/and work) for more than 30 minutes per day. The responses were categorized into three levels: no exposure, occasional exposure (< 3 times per week), and regular exposure. In addition we, also, asked for how many years they have been exposed. Because these were self-reported assessments and prone to bias, we compared these results to reports obtained from subjects' relatives or friends, using the Kendal's tau-coefficient that showed high agreement. Results: Seven hundred and thirty-one (86%) of the patients and 605 (56%) of the controls reported current exposure of 30 minutes per day or more to ETS. Among current non-smokers, cases were 47% more likely to report regular exposure to ETS (OR=1.47, 95% CI: 1.26-1.80) compared to controls. Exposure to ETS at work was associated with a greater risk of ACS compared to home exposure (+97% vs. +33%). The risk of ACS was, also, elevated in active smokers (OR=2.83, 95% CI 2.07-3.31) regularly exposed to ETS. Conclusions: This study supports the hypothesis that exposure to ETS increases the risk of developing acute coronary syndromes. The consistency of these findings with the existing totality of evidence presented in the literature supports the role of ETS in the etiology of ACS.

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

óõíäñüìïõ, óôïí Åëëçíéêü ðëçèõóìü, ðïõ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôï ìåãÜëï ðïóïóôü åíåñãçôéêþí êáðíéóôþí.

Ðëçèõóìüò ìåëÝôçò - ÌÝèïäïò

Ç CARDIO2000 åßíáé ìéá ðïëõêåíôñéêÞ ìåëÝôç áóèåíþí-ìáñôýñùí ç ïðïßá äéåñåõíÜ ôç ó÷Ýóç ìåôáîý äéáöüñùí äçìïãñáöéêþí, äéáôñïöéêþí, øõ÷ïëïãéêþí êáé Üëëùí ðáñáãüíôùí ôïõ ôñüðïõ æùÞò, êáèþò åðßóçò êáé ôùí êëáóóéêþí êáñäéïáããåéáêþí ðáñáãüíôùí êéíäýíïõ, ìå ôçí ðéèáíüôçôá ðñþôçò åêäÞëùóçò ìç èáíáôçöüñïõ ïîÝïò óôåöáíéáßïõ åðåéóïäßïõ. Áðü ôïí ÉáíïõÜñéï ôïõ 2000 Ýùò ôïí Áýãïõóôï ôïõ 2001, áðü ôá 956 Üôïìá, ðïõ ìüëéò åß÷áí åéóá÷èåß óå åðéëåãìÝíá íïóïêïìåßá ôçò ÷þñáò ìå ðñþôç åêäÞëùóç ïîÝïò óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ (ç óôáèåñÞ óôçèÜã÷ç áðïêëåßóèçêå áðü ôçí ìåëÝôç), ôá 848 äÝ÷èçêáí íá ðÜñïõí ìÝñïò óôç ìåëÝôç (ðïóïóôü áíôáðüêñéóçò: 89%). Ôá êñéôÞñéá åðéëïãÞò ãéá ôïõò áóèåíåßò Þôáí: · äéÜãíùóç ôïõ ðñþôïõ ïîÝïò åìöñÜãìáôïò ôïõ ìõïêáñäßïõ ôï ïðïßï ðñïóäéïñßóôçêå áðü ôéò Key words: environmental tobacco smoke, acute coronary syndromes áëëáãÝò óôï çëåêôñïêáñäéïãñÜöçDepartment of Cardiology, School of Medicine, University of Athens, Greece & Hellenic ìá ðïõ óõíïäåõüôáí áðü óõìâáHeart Foundation ôÜ êëéíéêÜ óõìðôþìáôá êáé ôá áõîçìÝíá åðßðåäá ôùí äéáãíùóôéôùí èáíÜôùí óôïõò Üíäñåò çëéêßáò 35-69 åôþí, êþí åíæýìùí (49% ôùí áóèåíþí åß÷áí õðïï áñéèìüò ôùí èáíÜôùí ðïõ ïöåßëïíôáé óôï ðáóôåß Ýìöñáãìá ôïõ ìõïêáñäßïõ), Þ èçôéêü êÜðíéóìá åßíáé åðßóçò ìåãÜëïò3. ¸÷åé åðß· äéÜãíùóç áóôáèïýò óôçèÜã÷çò (Ýíá Þ ðåñéóóçò áíáöåñèåß üôé ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá, åßôå óüôåñá åðåéóüäéá óå þñá áíÜðáõóçò óôéò 48 óôï óðßôé åßôå óôï ÷þñï åñãáóßáò, åßíáé ç ôñßôç þñåò ðïõ ðñïçãÞèçêáí) ðïõ áíôéóôïé÷åß óôçí êáôÜ óåéñÜ áéôßá ðñïâëçìÜôùí õãåßáò êáé ðñüùôñßôç êáôçãïñßá ôçò êáôÜôáîçò Braunwald6 (51% ôùí áóèåíþí ðáñïõóßáóáí áóôáèÞ óôçñïõ èáíÜôïõ, ìåôÜ ôï åíåñãçôéêü êÜðíéóìá êáé èÜã÷ç). ôçí êáôÜ÷ñçóç áëêïüë, ðïõ ìðïñåß íá ðñïëçÌåôÜ ôçí åðéëïãÞ ôùí áóèåíþí áêïëïýèçóå öèåß3. Ðáñüëá áõôÜ ç åðßäñáóç ôïõ ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò óôçí õãåßá ìáò äå öáßíåôáé íá ëáì- ç åðéëïãÞ ôùí ìáñôýñùí (ïìÜäá åëÝã÷ïõ). Áñ÷éâÜíåôáé éäéáßôåñá õðüøç óôçí ðïëéôéêÞ ðïõ áöï- êÜ åðéëÝ÷èçêáí ôõ÷áßá 1300 ìÜñôõñåò áðü ôïõò ñÜ ôç äçìüóéá õãåßá, éäéáßôåñá óå ðëçèõóìïýò ìå ïðïßïõò ïé 1078 óõìöþíçóáí íá ðÜñïõí ìÝñïò ìåãÜëï ðïóïóôü åíåñãçôéêþí êáðíéóôþí. óôç ìåëÝôç (ðïóïóôü áíôáðüêñéóçò: 83%). Ïé Óêïðüò ôçò ìåëÝôçò áõôÞò Þôáí íá äéåñåõíç- ìÜñôõñåò åß÷áí ðáñüìïéá çëéêßá ìå ôïõò áóèåíåßò èåß ç ó÷Ýóç ìåôáîý ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò êáé (+3 Ýôç), ôï ßäéï öýëï êáé ðñïÝñ÷ïíôáí áðü ôçí êéíäýíïõ åêäÞëùóçò ìç èáíáôçöüñïõ, óôåöáíéáßïõ ßäéá ðåñéï÷Þ ôçò ÷þñáò. ¹ôáí êõñßùò Üôïìá ðïõ 17

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

åðéóêÝöôçêáí ôá åîùôåñéêÜ éáôñåßá ôùí ßäéùí íïóïêïìåßùí, êáôÜ ôï ßäéï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ìå ôïõò áóèåíåßò ãéá ìç ðñïêáèïñéóìÝíåò åîåôÜóåéò Þ ÷åéñïõñãéêÝò ìéêñïåðåìâÜóåéò (91% ôïõ óõíüëïõ ôùí ìáñôýñùí). Ùóôüóï, óå ïñéóìÝíá åðáñ÷éáêÜ íïóïêïìåßá üðïõ ï áñéèìüò ôùí åðéóêåðôþí óôá åîùôåñéêÜ éáôñåßá äåí Þôáí åðáñêÞò ãéá ôçí åîïìïßùóç åíôÜ÷èçêå óôçí ìåëÝôç Ýíáò ìéêñüò áñéèìüò åðéóêåðôþí óôá ßäéá íïóïêïìåßá (3% ôïõ óõíüëïõ ôùí ìáñôýñùí) Þ áôüìùí ðïõ ôõ÷áßá åðéëÝ÷ôçêáí áðü ôïõò äçìïôéêïýò êáôáëüãïõò (6%ôïõ óõíüëïõ ôùí ìáñôýñùí). Óå êÜèå ðåñßðôùóç ïé ìÜñôõñåò Þôáí Üôïìá ÷ùñßò êëéíéêÜ óõìðôþìáôá, åíäåßîåéò Þ õðïøßá êáñäéáããåéáêÞò íüóïõ óôï éáôñéêü éóôïñéêü ôïõò, üðùò åêôßìçóå êáñäéïëüãïò ðïõ óõììåôåß÷å óôçí ïìÜäá ôçò ìåëÝôçò.

ÄéáóôñùìÜôùóç Óýìöùíá ìå ôá óôïé÷åßá ôçò ÅëëçíéêÞò ÓôáôéóôéêÞò Õðçñåóßáò (áðïãñáöÞ ôïõ 1991) Ýãéíå êáôáíïìÞ ôïõ áðáéôïýìåíïõ äåßãìáôïò ôùí áóèåíþí óå üëåò ôéò ðåñéï÷Ýò ôçò ÅëëÜäáò ðñïêåéìÝíïõ íá óõìðåñéëÜâïõìå äéÜöïñá êïéíùíéêü-ïéêïíïìéêÜ óôñþìáôá êáé ðïëéôéóìéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ óôïí õðü ìåëÝôç ðëçèõóìü. Ôá Üôïìá ôçò ìåëÝôçò ðñïÝñ÷ïíôáé ðåñßðïõ áðü ôá ìéóÜ íïóïêïìåßá (7 äçìüóéá êáé 2 éäéùôéêÜ) ôùí 2 ìåãáëýôåñùí áóôéêþí êÝíôñùí (ÁèÞíá êáé Èåóóáëïíßêç) êáé áðü ôï óýíïëï ó÷åäüí (3/4) ôùí êõñéüôåñùí íïìáñ÷éáêþí íïóïêïìåßùí ôùí õðüëïéðùí ðåñéï÷þí ôçò ÅëëÜäáò (3 ôçò ÓôåñåÜò ÅëëÜäáò, 3 ôçò Èåóóáëßáò, 2 ôçò Çðåßñïõ, 5 ôçò Ìáêåäïíßáò, 2 ôçò ÈñÜêçò, 5 ôçò ÐåëïðïííÞóïõ, 2 ôçò ÊñÞôçò, 5 ôùí íçóéþí ôïõ Áéãáßïõ êáé 3 ôùí íçóéþí ôïõ Éïíßïõ). Ï áñéèìüò ôùí áôüìùí êáèïñßóôçêå ìÝóù áíÜëõóçò éó÷ýïò þóôå íá áîéïëïãçèåß äéáöïñÜ > 7% óôï éóôïñéêü Ýêèåóçò óôïí ðáñÜãïíôá åíäéáöÝñïíôïò, ìåôáîý áóèåíþí-ìáñôýñùí (óôáôéóôéêÞ éó÷ýò >80% êáé p < 0.05).

Äéåñåõíïýìåíïé ðáñÜãïíôåò Ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá åêôéìÞèçêå ìÝóù åíüò åìðéóôåõôéêïý åñùôçìáôïëïãßïõ (ðïõ äçìéïõñãÞèçêå ãéá ôïõò óêïðïýò ôçò ìåëÝôçò óôá ðñüôõðá åñùôçìáôïëïãßùí Üëëùí äéåèíþí ìåëåôþí1,2) êáé 18

Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò êáé óõí.

ðïõ óõìðëçñþèçêå êáôÜ ôç äéÜñêåéá ìßáò åéäéêÞò óõíÝíôåõîçò ðïõ äüèçêå óôïõò åñåõíçôÝò ôçò CARDIO2000, ìåôÜ ôç äåýôåñç ìÝñá íïóçëåßáò ãéá ôïõò áóèåíåßò êáé êáôÜ ôçí åßóïäï ãéá ôïõò ìÜñôõñåò. ÅéäéêÜ, èÝóáìå ôï åñþôçìá: "¸ñ÷åóôå óå åðáöÞ ìå êáðíü áðü ôóéãÜñá ðïõ êáðíßæïõí Üëëïé Üíèñùðïé ãéá ðÜíù áðü 30 ëåðôÜ çìåñçóßùò;" Ñùôïýóáìå åðßóçò îå÷ùñéóôÜ ãéá äýï ÷þñïõò Ýêèåóçò: ôï óðßôé êáé ôï ÷þñï åñãáóßáò. Ïé áðáíôÞóåéò êáôáôÜ÷èçêáí óå 3 êáôçãïñßåò: (á) êáìßá Ýêèåóç, (â) ðåñéóôáóéáêÞ Ýêèåóç (<3 öïñÝò ôçí åâäïìÜäá) êáé (ã) ôáêôéêÞ Ýêèåóç. Åðßóçò ñùôïýóáìå: "Ùò åíÞëéêáò ðüóá ÷ñüíéá æÞóáôå ìå êÜðïéïí ðïõ êÜðíéæå ôáêôéêÜ;". ¼ðùò êáé óå ðñïçãïýìåíåò ìåëÝôåò1, ïé áðáíôÞóåéò êùäéêïðïéÞèçêáí óå: êáíÝíá Þ < 1 Ýôïò, 1 Ýùò 4, 5 Ýùò 9, 10 Ýùò 19, 20 Ýùò 29, 30 Ýùò 39 êáé >áðü 40 Ýôç. ÅðåéäÞ áõôÝò áðïôåëïýóáí ðñïóùðéêÝò åêôéìÞóåéò êáé ìðïñïýóáí íá õðåñåêôéìçèïýí ëüãù ôçò ðáñïýóáò êáôÜóôáóçò ôùí áóèåíþí, óõãêñßíáìå ôéò áðáíôÞóåéò ìå üóá áíÝöåñáí êáé ïé ößëïé êáé óõããåíåßò áõôþí ôùí áôüìùí. Ï óõíôåëåóôÞò Kendal (ãéá ôïí Ýëåã÷ï åãêõñüôçôáò ôïõ åñùôçìáôïëïãßïõ) Ýäåéîå ìåãÜëï âáèìü óõìöùíßáò ìåôáîý ôùí áðáíôÞóåùí áóèåíþí-ìáñôýñùí êáé áõôþí ôùí ößëùí Þ óõããåíþí ôïõò (ô = 0,82, p<0,01 êáé ôá = 0,90, p<0,01,áíôßóôïé÷á). Óôï 3% ôùí áóèåíþí êáé óôï 2% ôùí ìáñôýñùí äéáðéóôþèçêå áóõìöùíßá êáé ùò åê ôïýôïõ áðïêëåßóèçêáí áðü ôçí áíÜëõóç. Åíåñãïß êáðíéóôÝò èåùñÞèçêáí åêåßíïé ðïõ êÜðíéæáí ôïõëÜ÷éóôïí Ýíá ôóéãÜñï ôçí çìÝñá ãéá ðåñéóóüôåñï áðü Ýíá ÷ñüíï. Ðñþçí êáðíéóôÝò èåùñÞèçêáí åêåßíïé ðïõ åß÷áí óôáìáôÞóåé ôï êÜðíéóìá ôïõëÜ÷éóôïí Ýíá ÷ñüíï ðñéí ôçí óõíÝíôåõîç. Ìç êáðíéóôÝò åêåßíïé ðïõ äåí åß÷áí ðïôÝ êáðíßóåé óôç æùÞ ôïõò. ÊáôáãñÜöçêáí êáé ðåñéðôþóåéò ðåñéóôáóéáêþí êáðíéóôþí (<1 Ýôïò) ìåôáîý ôùí áóèåíþí (12 Üôïìá, Þ 1%) êáé ôùí ìáñôýñùí (21 Üôïìá, Þ 2%), ïé ïðïßïé áðïêëåßóôçêáí áðü ôç ìåëÝôç ëüãù ôïõ ìéêñïý ðïóïóôïý ôïõò. Ôï ìïñöùôéêü åðßðåäï áîéïëïãÞèçêå ìå âÜóç ôá ÷ñüíéá åêðáßäåõóçò. Åðßóçò êáôáãñÜöçêå êáé ôï ìÝóï åôÞóéï åéóüäçìá ôùí ôåëåõôáßùí 5 åôþí. ÁíáæçôÞèçêáí êëéíéêÜ óõìðôþìáôá êáôÜèëéøçò óôç äéÜñêåéá ôïõ ôåëåõôáßïõ ìÞíá ÷ñçóéìïðïéþíôáò ôçí êëßìáêá êáôÜèëéøçò Center of Epidemiological Studies - Depression Scale (CES-D)7. Ìå âÜóç ðéëïôéêÞ áíÜëõóç óôÜèìéóçò óå Üôïìá ðïõ åß÷áí êëéíéêÜ äéáðéóôùìÝíç êáôÜ-

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò êáé óõí.

èëéøç ÷ñçóéìïðïéÞóáìå óáí ïñéáêü óçìåßï ôï óêïñ 15 ôçò ðáñáðÜíù êëßìáêáò (0-60) ãéá íá äéáêñßíïõìå ôá êýñéá óõìðôþìáôá ôçò êáôÜèëéøçò. ¸ôóé êáôáôÜîáìå ôá Üôïìá óå 2 êáôçãïñßåò: óå áõôïýò ìå êáé óå áõôïýò ÷ùñßò ðñüóöáôá óõìðôþìáôá êáôÜèëéøçò (CES-D ³15 êáé CES-D <15). Ùò óùìáôéêÞ äñáóôçñéüôçôá ïñßóôçêå ïðïéïäÞðïôå åßäïò óùìáôéêÞò Üóêçóçò ðïõ äåí ó÷åôéæüôáí ìå ôçí åñãáóßá êáé ãéíüôáí ãéá ôïõëÜ÷éóôïí 1 öïñÜ ôçí åâäïìÜäá ôïí ôåëåõôáßï ÷ñüíï. Ôá õðüëïéðá Üôïìá èåùñÞèçêå üôé áêïëïõèïýóáí êáèéóôéêÞ æùÞ. Åðßóçò ëÞöèçêå õðüøç ç äéÜñêåéá ôçò óùìáôéêÞò Üóêçóçò. Ç áîéïëüãçóç ôùí äéáôñïöéêþí óõíçèåéþí âáóßóôçêå óå åñùôçìáôïëüãéï áðü ôï ÔìÞìá ÄéáôñïöÞò ôçò ÅèíéêÞò Ó÷ïëÞò Äçìüóéáò Õãåßáò8. Ç ðáñáäïóéáêÞ ÌåóïãåéáêÞ äßáéôá ÷áñáêôçñßæåôáé áðü Üöèïíá öñïýôá, ëá÷áíéêÜ, øùìß, Üëëá äçìçôñéáêÜ, ðáôÜôåò, ðïõëåñéêÜ, öáóüëéá, îçñïýò êáñðïýò, øÜñéá, ìéêñÞ êáôáíÜëùóç êñÝáôïò êáé ãáëáêôïêïìéêþí ðñïúüíôùí, ìÝóç êáôáíÜëùóç ïéíïðíåýìáôïò êáé ìå ôï åëáéüëáäï ùò êýñéá ðçãÞ ëßðïõò. ¸ôóé ìåôñÞóáìå ôç ìÝóç åâäïìáäéáßá êáôáíÜëùóç áõôþí ôùí ôñïöþí óôç äéÜñêåéá ôïõ ôåëåõôáßïõ Ýôïõò. Ç óõ÷íüôçôá êáôáíÜëùóçò åêöñÜóèçêå ùò ðïóïóôü êáôÜ ðñïóÝããéóç, ìå âÜóç ôéò öïñÝò êáôáíÜëùóçò ôùí ôñïöþí áíÜ ìÞíá. Ðñïóåããßóáìå Ýôóé ôá Üôïìá ðïõ âñßóêïíôáí ðëçóéÝóôåñá óôç ìåóïãåéáêÞ äßáéôá, èåùñþíôáò ùò ïñéáêÜ óçìåßá ôéò ìÝóåò ôéìÝò óôçí êëßìáêá ôçò ìçíéáßáò êáôáíÜëùóçò ôùí ôñïößìùí áõôþí (üðùò éó÷ýåé óå ðñïçãïýìåíåò ìåëÝôåò)6. ÔÝëïò ç êáôáíÜëùóç áëêïüë ìåôñÞèçêå ùò ç çìåñÞóéá ðñüóëçøç ðïôçñéþí êñáóéïý 100 ml (ðñïóáñìïóìÝíç áíÜëïãá ìå ôï åßäïò ôïõ áëêïïëïý÷ïõ ðïôïý ðïõ êáôáíáëùíüôáí óå óõãêÝíôñùóç áéèáíüëçò 12%). Óýìöùíá ìå ôï éáôñéêü éóôïñéêü ôùí áôüìùí ôçò ìåëÝôçò ç ðëåéïøçößá ôùí ìáñôýñùí (86%) êáé ôùí áóèåíþí (83%) åß÷áí ìéá ôïõëÜ÷éóôïí åñãáóôçñéáêÞ åîÝôáóç ôïõò ôåëåõôáßïõò 12 ìÞíåò. ÅðéðëÝïí ìåôñÞóáìå êáé óôïõò ìåí êáé óôïõò äå ôçí áñôçñéáêÞ ðßåóç (êáôÜ ìÝóï üñï 3 ìåôñÞóåéò ìå ôï Üôïìï êáèéóìÝíï êáé óå çñåìßá) ìå ôç ÷ñÞóç õäñáñãõñéêïý óöõãìïìáíïìÝôñïõ. ÌåôñÞèçêáí åðßóçò óôá åñãáóôÞñéá ôùí íïóïêïìåßùí ôçò ìåëÝôçò, ïé óõãêåíôñþóåéò óôïí ïñü, ôçò ïëéêÞò ÷ïëçóôåñüëçò óå êáôÜóôáóç íçóôåßáò êáé ôçò ãëõêüæçò ôïõ áßìáôïò. Óôïõò áóèåíåßò ïé ìåôñÞóåéò Ýãéíáí óôç äéÜñêåéá ôùí 12 ðñþôùí ùñþí íïóçëåßáò åíþ óôïõò ìÜñôõñåò ìåôÜ ôçí

óõíÝíôåõîç. Ôá ðáñáðÜíù óôïé÷åßá êáèþò êáé ôá üóá áíÝöåñáí ïé áóèåíåßò êáé ïé ìÜñôõñåò ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí ãéá íá ÷áñáêôçñéóèïýí ôá Üôïìá ôçò ìåëÝôçò ùò õðåñôáóéêÜ, õðåñ÷ïëçóôåñïëáéìéêÜ êáé äéáâçôéêÜ. ¸ôóé óå óõìöùíßá êáé ìå ôá êñéôÞñéá êáôÜôáîçò Üëëùí åðéäçìéïëïãéêþí ìåëåôþí9, ïé áóèåíåßò ìå ìÝóç ðßåóç ìåãáëýôåñç Þ ßóç ìå 140/90 mm Hg Þ áõôïß ðïõ áêïëïõèïýóáí áíôß-õðåñôáóéêÞ áãùãÞ êáôáôÜ÷èçêáí óôïõò õðåñôáóéêïýò. Õðåñ÷ïëçóôåñïëáéìßá èåùñÞóáìå üôé ðáñïõóßáæáí üóïé åß÷áí óõãêÝíôñùóç ÷ïëçóôåñüëçò ìåãáëýôåñç áðü 220 mg/ dL Þ ìåãáëýôåñç 200 mg/dL êáé ðáñïõóßá äõï áêüìç ðáñáãüíôùí êáñäéïáããåéáêïý êéíäýíïõ Þ áêïëïõèïýóáí åéäéêÞ õðï-ëéðéäáéìéêÞ áãùãÞ. Äéáâçôéêïß èåùñÞèçêáí üóïé ðáñïõóßáæáí óõãêÝíôñùóç ãëõêüæçò áßìáôïò óå êáôÜóôáóç íçóôåßáò ìåãáëýôåñç áðü 125 mg/dL Þ áõôïß ðïõ áêïëïõèïýóáí åéäéêÞ äßáéôá Þ/êáé åéäéêÞ áãùãÞ. ÔÝëïò ðá÷ýóáñêïé èåùñÞèçêáí üóïé åìöÜíéóáí äåßêôç ìÜæáò óþìáôïò (âÜñïò/ýøïò²) ìåãáëýôåñï áðü 29,9 Kg/m². ËåðôïìÝñåéåò ðïõ áöïñïýí ôï ó÷åäéáóìü êáé ôç ìåèïäïëïãßá ôçò ìåëÝôçò Ý÷ïõí Þäç áíáöåñèåß óôç âéâëéïãñáößá10,11.

ÓôáôéóôéêÞ ÁíÜëõóç Ïé óõíå÷åßò ìåôáâëçôÝò ðáñïõóéÜæïíôáé óáí ìÝóåò ôéìÝò (±1 ôõðéêÞ áðüêëéóç) êáèþò åðßóçò êáé óáí 95% äéáóôÞìáôá åìðéóôïóýíçò (ÄÅ), åíþ ïé êáôçãïñéêÝò ìåôáâëçôÝò ðáñïõóéÜæïíôáé óáí áðüëõôåò (êáé ó÷åôéêÝò) óõ÷íüôçôåò. Ãéá ôçí åêôßìçóç ôùí ðïëõðáñáãïíôéêþí ìïíôÝëùí ðñïçãÞèçêå äéåñåõíçôéêÞ áíÜëõóç. Ï óõíôåëåóôÞò óõó÷Ýôéóçò ôïõ Pearson åöáñìüóèçêå ãéá íá áðïôéìÞóåé ðéèáíÝò ó÷Ýóåéò ìåôáîý ôùí óõíå÷þí ìåôáâëçôþí, åíþ ïé ðßíáêåò óõíÜöåéáò êáé õðïëïãéóìïß ôùí áíôßóôïé÷ùí ÷2 êñéôçñßùí, åöáñìüóèçêáí ãéá ôçí áîéïëüãçóç ôùí ó÷Ýóåùí ìåôáîý ôùí êáôçãïñéêþí ìåôáâëçôþí. Ìå ôç ÷ñÞóç ôïõ Student's t-test äéåñåõíÞèçêáí ïé ó÷Ýóåéò ìåôáîý ðïóïôéêþí êáé êáôçãïñéêþí ìåôáâëçôþí. Ç åêôßìçóç ôùí ó÷åôéêþí êéíäýíùí Ýãéíå ìå ôïí õðïëïãéóìü ôïõ ó÷åôéêïý ëüãïõ óõìðëçñùìáôéêþí ðéèáíïôÞôùí (OR = odds ratio) êáé ôùí áíôéóôïß÷ùí 95% äéáóôçìÜôùí åìðéóôïóýíçò, ìÝóù ìïíôÝëùí ðïëõìåôáâëçôÞò õðü óõíèÞêç ëïãáñéèìéóôéêÞò åîÜñôçóçò. Ç åêôßìçóç ôùí ðïëõðáñáãïíôéêþí ìïíôÝëùí Ýãéíå ìå ôçí åöáñìïãÞ âçìáôé19

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò êáé óõí.

êþí ìåèüäùí. Ç áðåéêüíéóç ôçò ó÷Ýóçò ìåôáîý ôçò äéáêïðÞò ôïõ êáðíßóìáôïò áëëÜ êáé ôçò êáôáíÜëùóçò áëêïüë, ìå ôï óôåöáíéáßï êßíäõíï Ýãéíå ìå ôçí åöáñìïãÞ ôçò èåùñßáò åëá÷ßóôùí ôåôñáãþíùí óçìåéáêÞò ðáñåìâïëÞò. ÓõãêåêñéìÝíá, áîéïëïãÞóáìå ôçí áëëçëåðßäñáóç ôùí ìåôáâëçôþí Ýêèåóçò êáé ôïõ ðáñÜãïíôá åíäéáöÝñïíôïò, äçë. ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá. Óôç óõíÝ÷åéá äéåñåõíÞóáìå ôçí ðéèáíÞ åðßäñáóç Üëëùí ìåôáâëçôþí Ýêèåóçò ðïõ ìðïñåß íá áëëïßùíáí ôï áðïôÝëåóìá (ðñïóèÝôïíôáò êáé áöáéñþíôáò êÜèå ìßá áðü áõôÝò áðü ôï ìïíôÝëï). Êáé ïé 2 äéáäéêáóßåò åëá÷éóôïðïßçóçò óöÜëìáôïò âáóßóôçêáí óôï óôáôéóôéêü ìïíôÝëï ôïõ Wald. Ïé óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêïß ðáñÜãïíôåò ðïõ èá ìðïñïýóáí íá áëëïéþóïõí ôï áðïôÝëåóìá (óõã÷éóôÝò) êáèþò êáé ïé áëëçëåðéäñÜóåéò ôïõò äéáôçñÞèçêáí óôï ìïíôÝëï. Õðïëïãßóèçêáí ôá êáôÜëïéðá Deviance ãéá íá áîéïëïãçèåß ç ïñèüôçôá åöáñìïãÞò ôïõ ìïíôÝëïõ. Ç ó÷Ýóç ìåôáîý ôïõ êéíäýíïõ åêäÞëùóçò êáñäéáããåéáêÞò íüóïõ êáé ôïõ ÷ñüíïõ Ýêèåóçò (óå Ýôç) ðñïÝêõøå ìå åêèåôéêÞ ðáñåìâïëÞ. ÓõãêåêñéìÝíá õðïëïãßóáìå ôçí ðéèáíüôçôá åêäÞëùóçò êáñäéáããåéáêÞò íüóïõ óôïõò óõììåôÝ÷ïíôåò ðïõ åêôÝèçêáí ìéá óõãêåêñéìÝíç ÷ñïíéêÞ ðåñßïäï (1-4, 5-9 ÷ñüíéá ê.ëð.) óå óýãêñéóç ìå ìéá ïìÜäá áíáöïñÜò ÷ùñßò Ýêèåóç áöïý ëÜâáìå õðüøç ôçí åðßäñáóç äéáöüñùí ðáñáãüíôùí ðïõ ìðïñåß íá áëëïéþíïõí ôï áðïôÝëåóìá. ¸ðåéôá åöáñìüóáìå ôçí ðñïáíáöåñèåßóá ìåèïäïëïãßá óôï

÷þñï {N} x {R} (Ýôç Ýêèåóçò x ëüãïò ðéèáíïôÞôùí) êáé õðïëïãßóáìå ôç óõíÜñôçóç ðïõ åñìçíåýåé êáôÜ ôïí êáëýôåñï ôñüðï ôá äåäïìÝíá (÷ñçóéìïðïéþíôáò ôçí õøçëüôåñç ôéìÞ ôïõ R2). ¸ôóé ðñïÝêõøå ìéá åêèåôéêÞ ó÷Ýóç. ¼ëïé ïé óôáôéóôéêïß Ýëåã÷ïé Þôáí áìößðëåõñïé êáé åðßðåäï óôáôéóôéêÞò óçìáíôéêüôçôáò èåùñÞèçêå ôï 5%. Ïé õðïëïãéóìïß Ýãéíáí ìå ôï óôáôéóôéêü ðáêÝôï STATA 6 (STATA Corp. College Station, Texas, USA).

ÁðïôåëÝóìáôá Ç áíÜëõóç ôùí äåäïìÝíùí Ýäåéîå üôé 731 áóèåíåßò (86%) êáé 605 ìÜñôõñåò (56%) êáôáôÜ÷èçêáí óáí ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò áíåîÜñôçôá áðü ôï áí êÜðíéæáí ïé ßäéïé Þ ü÷é (äçëáäÞ Þôáí åíåñãçôéêïß êáðíéóôÝò åêåßíï ôï äéÜóôçìá, Þ ðñþçí Þ ìç êáðíéóôÝò). Áðü áõôïýò 197 áóèåíåßò (27%) êáé 103 ìÜñôõñåò (17%) åêôßèïíôáí ôáêôéêÜ óôï êáðíü ôïõ ôóéãÜñïõ Üëëùí, åíþ ïé õðüëïéðïé ðåñéóôáóéáêÜ. Óôïí Ðßíáêá É öáßíåôáé ç êáôáíïìÞ ôùí Üëëùí ðáñáãüíôùí Ýêèåóçò óå êÜèå ïìÜäá áôüìùí, ôáîéíïìçìÝíç áíÜëïãá ìå ôçí Ýêèåóç óôïí êáðíü ôïõ ôóéãÜñïõ Üëëùí (Ðßíáêáò É). Åöáñìüæïíôáò ðïëõðáñáãïíôéêÞ áíÜëõóç åêôéìÞóáìå ôçí ó÷Ýóç ìåôáîý ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò (óå åíåñãçôéêïýò, ðñþçí Þ ìç êáðíéóôÝò)

Ðßíáêáò É. ×áñáêôçñéóôéêÜ ôùí áôüìùí ôçò ìåëÝôçò, áíÜëïãá ìå ôçí Ýêèåóç ôïõò Þ ü÷é óå ðáèçôéêü êÜðíéóìá. Patients' and controls' characteristics, by environmental tobacco smoke (ETS) exposure status Áóèåíåßò Patients (n=848)

ÌÜñôõñåò Controls (n=1078)

Ðáèçôéêü êÜðíéóìá

Íáé (n=731, 86%)

¼÷é (n=117, 14%)

Íáé (n=605, 56%)

¼÷é (n=473, 44%)

ÐïôÝ êáðíéóôÝò Íõí/ôÝùò êáðíéóôÝò

197 (71%) 534 (94%)

82 (29%)** 35 (6%)**

167 (30%) 438 (86%)

400 (70%)** 73 (14%)**

60±10 478 (79%) 151 (25%) 199 (33%) 42 (7%) 345 (57%) 224 (37%) 11±4 54 (9%) 8.23

61±9 383 (81%) 123 (26%) 147 (31%) 28 (6%) 231 (49%) 179 (38%) 13±3* 33 (7%) 8.57

Åðéðïëáóìüò ðáñáãüíôùí êáñäéïáããåéáêïý êéíäýíïõ Çëéêßá (Ýôç) ¢íäñåò ÕðÝñôáóç# Õðåñ÷ïëçóôåñïëáéìßá# Óáê÷áñþäçò äéáâÞôçò# ÊáèéóôéêÞ æùÞ# Ðá÷õóáñêßá# Years of education ÊáôÜèëéøç# Åéóüäçìá (#,000 Åõñþ) * P < 0.05, ** P < 0.01, 20

59±10 592 (81%) 336 (46%) 468 (64%) 182 (25%) 489 (67%) 468 (64%) 9±3 124 (17%) 7.25 #

61±10 94 (80%) 51 (44%) 72 (62%) 30 (26%) 71 (61%) 71 (61%) 11±3* 22 (19%) 7.12

Äåò êåßìåíï ãéá êáèïñéóìü

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò êáé óõí.

êáé óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ, îå÷ùñéóôÜ óå Üíäñåò êáé ãõíáßêåò. Ïé óõó÷åôßóåéò ðïõ ðáñáôçñÞèçêáí óôçí äéåñåõíçôéêÞ áíÜëõóç (Ðßíáêáò É) ëÞöèçêáí õðüøç êáôÜ ôçí åêôßìçóç ôïõ ðïëõðáñáãïíôéêïý ìïíôÝëïõ êéíäýíïõ. Óôïí Ðßíáêá ÉÉ öáßíïíôáé ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ðïëõðáñáãïíôéêÞò áíÜëõóçò óôçí õðü-ïìÜäá ôùí ìç êáðíéóôþí. Ïé ìç êáðíéóôÝò ðïõ åêôßèïíôáí ôáêôéêÜ Þ ðåñéóôáóéáêÜ óôïí êáðíü ôïõ ôóéãÜñïõ áôüìùí ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ôïõò äéÝôñå÷áí 47% õøçëüôåñï êßíäõíï åêäÞëùóçò ïîÝïò óôåöáíéáßïõ åðåéóïäßïõ óå óýãêñéóç ìå ôïõò ìç êáðíéóôÝò ðïõ äåí Þôáí ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò, áöïý ëÞöèçêå õðüøç êáé ç åðßäñáóç äéáöüñùí Üëëùí ðéèáíþí ðáñáãüíôùí éêáíþí íá åðçñåÜóïõí ôï áðïôÝëåóìá. Ï óõíïëéêüò ëüãïò ðéèáíïôÞôùí (odds ratio) Þôáí åëáöñþò áëëÜ ü÷é óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÜ ìåãáëýôåñïò óôéò ãõíáßêåò óå óýãêñéóç ìå ôïõò Üíôñåò (p = NS). Êáìßá äéáöïñÜ äåí ðáñáôçñÞèçêå óôçí åðßäñáóç ôïõ ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò óôïí êáñäéïáããåéáêü êßíäõíï üôáí óôñùìáôïðïéÞóáìå ôçí áíÜëõóç óýìöùíá ìå ôï êëéíéêü óýíäñïìï (äçë. Ýìöñáãìá ôïõ ìõïêáñäßïõ êáé áóôáèÞ óôçèÜã÷ç). ÔÝëïò äåí ðáñáôçñÞèçêáí óçìáíôéêÝò áëëçëåðéäñÜóåéò ìåôáîý ìïñöùôéêïý åðéðÝäïõ êáé ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò üôáí ëÞöèçêáí õðüøç êáé ïé õðüëïéðåò ìåôáâëçôÝò. Óýìöùíá ìå áõôÜ ôá åõñÞìáôá êáé áðü ôçí Üðïøç ôçò äçìüóéáò õãåßáò èá ìðïñïýóáìå íá ðïýìå üôé 32% (95% ÄÅ 21%-44%) ôùí áôüìùí ðïõ ôáêôéêÜ êáèßóôáíôáé ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò èá áíáðôýîïõí óôåöáíéáßï óýíäñïìï ëüãù ôçò Ýêèåóçò ðïõ õößóôáíôáé óôç äéÜñêåéá ôçò æùÞò ôïõò (áðïäéäüìåíïò êßíäõíïò Ýêèåóçò). ÅðéðëÝïí ç åîßóùóç äüóçò -

áðïôåëÝóìáôïò Ýäåéîå üôé ï ëüãïò ðéèáíïôÞôùí åêäÞëùóçò óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ ðåñéãñÜöåôáé áðü ìéá åêèåôéêÞ óõíÜñôçóç ôïõ ÷ñüíïõ Ýêèåóçò óôïí êáðíü ôïõ ôóéãÜñïõ ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò (Ó÷Þìá 1, Ðßíáêáò ÉÉ). Óôç óõíÝ÷åéá åðé÷åéñÞóáìå íá ìåëåôÞóïõìå ôéò êáôçãïñßåò Ýêèåóçò åîåôÜæïíôáò îå÷ùñéóôÜ ôçí åðßäñáóç ôçò Ýêèåóçò óôï óðßôé êáé óôï ÷þñï åñãáóßáò. ÅîÞíôá åííÝá (35%) áðü ôïõò ìç êáðíéóôÝò áóèåíåßò êáé 33 (20%) áðü ôïõò ìç êáðíéóôÝò ìÜñôõñåò áíÝöåñáí üôé Þôáí ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò óôï ÷þñï åñãáóßáò ôïõò, åíþ 51 (26%) áðü ôïõò ìç êáðíéóôÝò áóèåíåßò êáé 30 (18%) áðü ôïõò ìç êáðíéóôÝò ìÜñôõñåò áíÝöåñáí üôé Þôáí ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò ìüíï óôï óðßôé ôïõò. ÅðéðñïóèÝôùò ôá ÷ñüíéá ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò

Ó÷Þìá 1. Ç ó÷Ýóç åîÜñôçóçò ìåôáîý åôþí Ýêèåóçò óå ðáèçôéêü êÜðíéóìá êáé êéíäýíïõ åêäÞëùóçò ïîÝïò óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ.

Ðßíáêáò ÉÉ. ÁðïôåëÝóìáôá ðïëõðáñáãïíôéêÞò áíÜëõóçò ìç-êáðíéóôþí. Results from the multivariate analysis in never-smokers ¢íäñåò Odds ratio 95% ÄÅ Ðáèçôéêü êÜðíéóìá (ìç êáðíéóôÝò) ÐåñéóôáóéáêÞ Ýêèåóç Ýíáíôé êáèüëïõ ÔáêôéêÞ Ýêèåóç Ýíáíôé êáèüëïõ Õðåñôáóç (íáé/ü÷é) Õðåñ÷ïëçóôåñïëáéìßá (íáé/ü÷é) Óáê÷áñþäçò ÄéáâÞôçò (íáé/ü÷é) Èåôéêü ïéêïã. éóôïñéêü (íáé/ü÷é) ÓùìáôéêÞ äñáóôçñéüôçôá (íáé/ü÷é) ÌåóïãåéáêÞ äéáôñïöÞ (íáé/ü÷é) ÊáôáíÜëùóç áëêïüë (> 1/0-1 ðïôÞñéá êñáóß áíÜ çìÝñá) Ìïñöùôéêü åðßðåäï (áíÜ 6åôßá åêðáßäåõóçò) ÊáôÜèëéøç (íáé/ü÷é)

1.25 1.47 1.66 3.77 2.04 5.11 1.10 0.96 1.23 0.87 1.58

1.05-1.49 1.26-1.80 1.16-2.38 2.68-5.27 1.25-3.35 3.77-7.01 1.02-1.25 0.85-1.07 1.10-1.37 0.79-0.97 1.25-1.99

Ãõíáßêåò Odds ratio 95% ÄÅ 1.29 1.56 4.96 2.19 2.18 3.14 1.19 0.80 1.03 0.53 1.93

1.04-1.61 1.18-2.05 2.56-9.53 1.80-2.66 1.02-4.69 2.68-3.67 0.87-1.63 0.75-0.84 0.78-1.46 0.46-0.60 1.85-2.01 21

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

óôï ÷þñï åñãáóßáò âñÝèçêáí ðåñéóóüôåñá áðü áõôÜ óôï óðßôé (29±6 Ýíáíôé 20±7 ÷ñüíéá, t= 6,85, â.å.= 1032, p < 0,001). Ùóôüóï ôï ôåëåõôáßï åýñçìá ìðïñåß íá ìåôáâëçèåß áðü ôá ÷ñüíéá ôïõ Ýããáìïõ âßïõ ðïõ äåí êáôáãñÜöçêáí óôá åñùôçìáôïëüãéá. ÁíáöïñéêÜ ìå ôïí ðáñáðÜíù ðåñéïñéóìü ï ðñïóáñìïóìÝíïò ëüãïò ðéèáíïôÞôùí Þôáí 1,97 (95% ÄÅ 1,16-3.34) óôïõò ìç êáðíéóôÝò ðïõ åêôßèïíôáí ôáêôéêÜ óôï êáðíü óôï ÷þñï åñãáóßáò êáé 1,33 (95% ÄÅ 1,20-1,46) óôïõò ìç êáðíéóôÝò ðïõ åêôßèïíôáí óôï êáðíü ôóéãÜñïõ ìüíï óôï óðßôé, áöïý ëÞöèçêå õðüøç ç åðßäñáóç ôùí êëáóóéêþí ðáñáãüíôùí êáñäéïáããåéáêïý êéíäýíïõ. Ï êßíäõíïò áõîáíüôáí óçìáíôéêÜ ðåñéóóüôåñï ó' áõôïýò ðïõ åêôßèïíôáí óôï êáðíü êáé óôï óðßôé êáé óôï ÷þñï åñãáóßáò (OR= 2,56 95% ÄÅ 2,28-2,86). ÅðéðëÝïí ç ðáñïýóá ìåëÝôç åðéâåâáßùóå ôïí ìåãáëýôåñï êßíäõíï ãéá óôåöáíéáßá íüóï óå Üôïìá ðïõ êáðíßæïõí óå ó÷Ýóç ìå ôïõò ìç êáðíéóôÝò (OR= 2,14, 95% ÄÅ 1,75-2,62). Ï ðñïçãïýìåíïò êßíäõíïò áõîÜíåôáé áêüìá ðåñéóóüôåñï üôáí áðïêëåßóïõìå áðü ôçí ïìÜäá ôùí ìç êáðíéóôþí ôïõò ðáèçôéêïýò êáðíéóôÝò (OR= 2,83, 95% ÄÅ 1,752,62). Óôï Ó÷Þìá 1 öáßíåôáé ç åðßäñáóç ôïõ ðáèçôéêïý óå ó÷Ýóç ìå ôï åíåñãçôéêü êÜðíéóìá óôïí êßíäõíï ãéá óôåöáíéáßá íüóï, ðáñïõóßá äéáöüñùí ðáñáãüíôùí. ÓõãêåêñéìÝíá, ï ëüãïò ðéèáíïôÞôùí õðïëïãßóôçêå ãéá ôïõò åíåñãïýò êáðíéóôÝò óå ó÷Ýóç ìå ôïõò ìç êáðíéóôÝò (äåîéÜ ãñáììÞ) êáèþò êáé ãéá ôïõò ðáèçôéêïýò êáðíéóôÝò óå ó÷Ýóç ìå ôïýò ìç ðáèçôéêïýò (áñéóôåñÞ ãñáììÞ). ×áñáêôçñéóôéêÜ, Ýíáò ìç êáðíéóôÞò ðïõ åêôßèåôáé ôáêôéêÜ óôïí êáðíü êáé Ý÷åé 4 Üëëïõò ðáñÜãïíôåò êéíäýíïõ äéáôñÝ÷åé ôïí ßäéï êßíäõíï íá ðñïóâëçèåß áðü óôåöáíéáßá íüóï ìå Ýíá êáðíéóôÞ ðïõ Ý÷åé 2 ìüíï ðáñÜãïíôåò êéíäýíïõ. ÅðéðëÝïí óõãêñßíïíôáò ôá áðïôåëÝóìáôá ôùí åíåñãþí Ýíáíôé ôùí ìç êáðíéóôþí äéáðéóôþèçêå üôé ï ó÷åôéêüò êßíäõíïò ìåéþíåôáé åëáöñþò üôáí áðïêëåßóïõìå ôïõò ðáèçôéêïýò êáðíéóôÝò êáé áðü ôéò äýï ïìÜäåò (OR= 2,54 95% ÄÅ 1,82-3,54) (Ó÷Þìá 2).

ÓõæÞôçóç Âáóéæüìåíïé óå Ýíá éêáíü êáé ôõ÷áßï äåßãìá áóèåíþí êáé ìáñôýñùí áðü äéÜöïñá óçìåßá ôçò ÷þñáò âñÞêáìå üôé ó÷åäüí 9 óôïõò 10 áóèåíåßò 22

Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò êáé óõí.

Ó÷Þìá 2. Åêôßìçóç ôïõ êéíäýíïõ åêäÞëùóçò ïîÝïò óôåöáíéáßïõ óõíäñüìïõ óôïõò ìç-êáðíéóôÝò ðïõ åêôßèïíôáí óôïí êáðíü ôóéãÜñïõ, êáé óôïõò íõí êáðíéóôÝò, áíÜëïãá ìå ôïí áñéèìü ôùí ðáñáãüíôùí êéíäýíïõ ðïõ åß÷áí (õðÝñôáóç, õðåñ÷ïëçóôåñïáéìßá, óáê÷áñþäçò äéáâÞôçò, êáèéóôéêÞ æùÞ, êáé ïéêïãåíåéáêü éóôïñéêü ÓÍ).

êáé 6 óôïõò 10 ìÜñôõñåò Þôáí ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò. Óôçí õðü-ïìÜäá ôùí ìç êáðíéóôþí ïé áíáëïãßåò Þôáí 7/10 êáé 3/10 áíôßóôïé÷á. ÊáôÜ óõíÝðåéá ïé ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò äéáôñÝ÷ïõí ìåãáëýôåñï êßíäõíï ãéá êáñäéáêÜ åðåéóüäéá áð' ü,ôé ïé ìç ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò. Ôá ôåëåõôáßá Ýôç Ý÷åé äïèåß éäéáßôåñç ðñïóï÷Þ óôçí åðßäñáóç ôïõ ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò óôçí õãåßá ôïõ áíèñþðïõ, éäéáßôåñá óå üôé áöïñÜ óôïí êáñêßíï ôùí ðíåõìüíùí êáé óôá êáñäéáããåéáêÜ íïóÞìáôá. Ðñïçãïýìåíåò ìåëÝôåò äåß÷íïõí üôé ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá åðéôåßíåé ôçí áñôçñéïóêëÞñõíóç1-3,12-19. Áõôü ðñïêáëåßôáé êõñßùò áðü ìåôáâïëÝò óôç óõãêÝíôñùóç ÷ïëçóôåñüëçò, óõóóþñåõóç ôùí áéìïðåôáëßùí êáé äéáôáñá÷Þ ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõ åíäïèçëßïõ ôùí áñôçñéþí13. ¸÷åé õðïëïãéóèåß üôé ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá áõîÜíåé ôï êßíäõíï êáôÜ 25% ãéá Ýíáí ìç êáðíéóôÞ óå ó÷Ýóç ìå êÜðïéïí ðïõ äåí åßíáé ðáèçôéêüò êáðíéóôÞò3,20-23. Åðßóçò ï êßíäõíïò ãéá óôåöáíéáßá íüóï áðü ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá áõîÜíåé ìå ôçí ôáõôü÷ñïíç Ýêèåóç ôüóï óôï óðßôé üóï êáé óôï ÷þñï åñãáóßáò23. ÅðéðëÝïí âñÞêáìå üôé ï êßíäõíïò åêäÞëùóçò óôåöáíéáßáò íüóïõ óõó÷åôßæåôáé åêèåôéêÜ ìå ôï ÷ñüíï. Öáßíåôáé üôé ç áýîçóç ôïõ êßíäõíïõ ðïõ äéáôñÝ÷ïõí ïé ìç êáðíéóôÝò åßíáé ðåñßðïõ ìéóüò áðü üôé ïé åíåñãçôéêïß êáðíéóôÝò, ðáñïõóßá êáé Üëëùí êáñäéïáããåéáêþí ðáñáãüíôùí êéíäýíïõ (Ó÷Þìá 1). Ùóôüóï, ôï åýñçìá áõôü ìðïñåß íá õðïêñýðôåé êáé Ýíáí ìåèïäïëïãé-

Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò êáé óõí.

êü ðåñéïñéóìü åöüóïí ïé óõãêåêñéìÝíåò åðéäñÜóåéò ôùí äéáöüñùí ðáñáãüíôùí êéíäýíïõ äåí åßíáé éóïäýíáìåò (äçëáäÞ áóèåíåßò Þ ìÜñôõñåò ìå 3 ãéá ðáñÜäåéãìá ðáñÜãïíôåò êéíäýíïõ äåí óçìáßíåé üôé åß÷áí áíáãêáóôéêÜ êáé ôïõò ßäéïõò ðáñÜãïíôåò). Óôï óçìåßï áõôü ðñÝðåé íá áíáöåñèåß üôé õðïëïãéóìïß ôïõ êéíäýíïõ áðü åíåñãçôéêü êáé ðáèçôéêü êÜðíéóìá, ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü Þäç äçìïóéåõìÝíåò ìåëÝôåò äåí åßíáé Üìåóá óõãêñßóéìïé äéüôé ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí äéáöïñåôéêÝò ïìÜäåò áíáöïñÜò15-18. ÓõãêåêñéìÝíá óå ìåëÝôåò ãéá ôï åíåñãçôéêü êÜðíéóìá ç ïìÜäá áíáöïñÜò óõ÷íÜ ðåñéåëÜìâáíå üëïõò ôïõò ìç êáðíéóôÝò êáé åêåßíïõò ðïõ Þôáí ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò åíþ óå ìåëÝôåò ãéá ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá ç ïìÜäá áíáöïñÜò óõíÞèùò áðïôåëåßôáé áðü åêåßíïõò ðïõ äåí åêôßèïíôáí óå êáðíü15. Ó÷åôéêÜ ìå ôçí åðßäñáóç ôïõ ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò óôï ÷þñï åñãáóßáò ï Steenland êáé ïé óõíåñãÜôåò ôïõ âáóéæüìåíïé óå ìéá ìåôÜ-áíÜëõóç 8 Üëëùí ìåëåôþí Ýäåéîáí üôé ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá óôï ÷þñï åñãáóßáò áõîÜíåé ôï êßíäõíï óôåöáíéáßáò íüóïõ êáôÜ 21%17. ÅðéðëÝïí Üëëïé åñåõíçôÝò äéáðßóôùóáí üôé ï ðåñéïñéóìüò ôïõ êáðíßóìáôïò óå ÷þñïõò åñãáóßáò ìåéþíåé êáé ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá. ÓõãêåêñéìÝíá ç ìÝóç óõãêÝíôñùóç íéêïôßíçò åêåß ðïõ åðéôñåðüôáí ôï êÜðíéóìá Þôáí 0,10-10,0 mg/m³ êáé ëéãüôåñç áðü 0,055,85 mg/m³ óå ÷þñïõò ðïõ ðåñéïñßóôçêå ôï êÜðíéóìá3,21. Åðßóçò ìéá ìåëÝôç ìå ìåãÜëç ïìÜäá íïóçëåõôþí Ýäåéîå üôé ôï ðåñéóôáóéáêü ðáèçôéêü êÜðíéóìá óôï óðßôé êáé óôï ÷þñï åñãáóßáò áõîÜíåé ôï êßíäõíï êáôÜ 58% åíþ ôï ôáêôéêü êáôÜ 91%3. Óôç ìåëÝôç áõôÞ âñÞêáìå üôé ï êßíäõíïò åßíáé õøçëüôåñïò óôï ÷þñï åñãáóßáò áðü üôé óôï óðßôé (+97% Ýíáíôé +33% áíôßóôïé÷á) åíþ ï óõíäõáóìüò êáé ôùí 2 öáßíåôáé íá äéðëáóéÜæåé ôï êßíäõíï óôåöáíéáßáò íüóïõ. Ôï ôåëåõôáßï åýñçìá åîçãåßôáé, åí ìÝñåé, áðü ôçí áõîçìÝíç äéÜñêåéá êáé ôç ìåãáëýôåñç Ýíôáóç Ýêèåóçò óå ó÷Ýóç ìå ôï ïéêïãåíåéáêü ðåñéâÜëëïí áëëÜ ç åñìçíåßá áõôÞ ðåñéïñßæåôáé áðü ôï ãåãïíüò ôçò ìç êáôáãñáöÞò ôçò äéÜñêåéáò ôïõ Ýããáìïõ âßïõ. Ðáñüëï ðïõ ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá Ý÷åé áíáãíùñéóèåß óôá Üôïìá ôï äéêáßùìá íá ìçí åéóðíÝïõí ôï êáðíü ôùí Üëëùí óôï ÷þñï åñãáóßáò, öáßíåôáé üôé óôçí ÅëëÜäá ôï äéêáßùìá áõôü ðáñáâéÜæåôáé óõóôçìáôéêÜ. Áðü ôá ôÝëç ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1980 ðïëëÝò ÕðïõñãéêÝò ÁðïöÜóåéò (Õðïõñãåßï Õãåßáò êáé Ðñüíïéáò, áðüöáóç: Á2Ã/1989, Á2/1989,

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

4508/1990 êáé Õ3/4322/1993) Ý÷ïõí áðáãïñåýóåé ôï êÜðíéóìá óå íïóïêïìåßá, éäéùôéêÝò êëéíéêÝò, äçìüóéåò õðçñåóßåò, éäéùôéêÝò êáé äçìüóéåò åôáéñåßåò êáé ïñãáíéóìïýò êáèþò êáé êáôÜ ôç äéÜñêåéá áåñïðïñéêþí ðôÞóåùí åóùôåñéêïý. Ðáñüëá áõôÜ ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá óå ÷þñïõò åñãáóßáò äéáôçñåßôáé óå õøçëÜ åðßðåäá (25-35%). ÔÝëïò Ýíá èÝìá ðïõ ÷ñÞæåé éäéáßôåñçò ðñïóï÷Þò åßíáé ï áêñéâÞò êáèïñéóìüò ôçò Ýêèåóçò24. Ï Brownson êáé ïé óõíåñãÜôåò 25 ôïõ ãéá íá ìåôñÞóïõí ôçí áîéïðéóôßá ôùí üóùí áíÝöåñáí ïé ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò äéåîÞãáãáí ìéá õðü-Ýñåõíá óôá ðëáßóéá ìßáò ìåãáëýôåñçò ìåëÝôçò ó÷åôéêÜ ìå ôçí åìöÜíéóç êáñêßíïõ ôùí ðíåõìüíùí óå ãõíáßêåò ðïõ äåí êÜðíéæáí óå ðåñéï÷Þ ôïõ Missouri. Ç åêôßìçóç âáóßóôçêå óå åðáíáëÞøåéò ôùí óõíåíôåýîåùí êáé Ýäåéîå üôé ç áîéïðéóôßá ôùí åñùôçìáôïëïãßùí Þôáí ìåãáëýôåñç ãéá ôïõò ìÜñôõñåò áðü üôé ãéá ôïõò áóèåíåßò. Åðßóçò óå äåßãìá åíçëßêùí ìç êáðíéóôþí óôï Ìåîéêü, ôï 1986, ï Coultas êáé ïé óõíåñãÜôåò ôïõ äéáðßóôùóáí üôé ïé åíÞëéêåò Þôáí áîéüðéóôïé ùò ðñïò ôï áí ôá ìÝëç ôçò ïéêïãÝíåéáò êÜðíéæáí óôï ðáñåëèüí áëëÜ ïé ðëçñïöïñßåò ãéá ôç ðïóüôçôá ôïõ êáðíßóìáôïò Þôáí ëéãüôåñï áîéüðéóôåò26. ÔÝëïò, ïé Pron êáé óõíåñãÜôåò27, ðñüôåéíáí ìéá åéäéêÞ áíÜëõóç (test - retest analysis) ãéá íá åîåôÜóïõí ôçí áîéïðéóôßá üóùí áíÝöåñáí ïé ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò óå ðñïóùðéêÝò óõíåíôåýîåéò, óå ìéá ìåëÝôç áóèåíþí - ìáñôýñùí ðïõ áöïñïýóå óôï êáñêßíï ôïõ ðíåýìïíá. Ç áíÜëõóç ôïõò Ýäåéîå üôé ôá Üôïìá ðïõ óõììåôåß÷áí ðáñåß÷áí ðéï áîéüðéóôåò ðëçñïöïñßåò ó÷åôéêÜ ìå ôçí Ýêèåóç ôïõò óôï êáðíü ôïõ Þ ôçò óõæýãïõ áðü üôé ôá õðüëïéðá ìÝëç ôçò ïéêïãÝíåéáò. Åðßóçò ëéãüôåñï áîéüðéóôåò Þôáí ïé ðïóïôéêÝò ðëçñïöïñßåò, äçëáäÞ ï áñéèìüò êáé ç äéÜñêåéá Ýêèåóçò. Óôç ìåëÝôç ìáò ç Ýêèåóç åêôéìÞèçêå ìå âÜóç üóá ïé ßäéïé ïé óõììåôÝ÷ïíôåò áíÝöåñáí. Åðéðñüóèåôá, èá ìðïñïýóáìå íá õðïèÝóïõìå üôé ïé áóèåíåßò ðïõ åéóÞ÷èçóáí ðñüóöáôá êáé óôïõò ïðïßïõò äéáãíþóôçêå ãéá ðñþôç öïñÜ óôåöáíéáßá íüóïò åßíáé ðéèáíüôåñï íá äçëþíïõí ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò. ¸ôóé èåùñÞóáìå óçìáíôéêü íá ãßíåé Ýëåã÷ïò áîéïðéóôßáò-äéáóôáõñþíïíôáò ôéò áðáíôÞóåéò ôïõò ìå áõôÝò óõããåíþí êáé ößëùí-ðïõ Ýäåéîå üôé ïé ðëçñïöïñßåò ó÷åôéêÜ ìå ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá Þôáí áîéüðéóôåò êáé óôïõò áóèåíåßò êáé óôïõò ìÜñôõñåò. Óôçí ðáñïýóá åñãáóßá ïé ìåôñÞóåéò ôçò Ýêèåóçò êáôÜ ôï óõãêåêñéìÝíï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ìðïñïýí íá 23

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

÷ñçóéìïðïéçèïýí ãéá ôçí åêôßìçóç ôïõ êéíäýíïõ êáëýôåñá áðü ôéò ìåôñÞóåéò ðïõ áöïñïýí ôçí Ýêèåóç óå üëç ôç äéÜñêåéá ôçò æùÞò êáèþò ç ó÷Ýóç äüóçò - áðïôåëÝóìáôïò ìåôáîý åôþí Ýêèåóçò êáé óôåöáíéáßïõ êéíäýíïõ ìðïñåß íá õðåñåêôéìçèåß. Ðéóôåýåôáé üôé ïé áóèåíåßò éäßùò ïé ìç êáðíéóôÝò ìå ðñüóöáôï óôåöáíéáßï óýíäñïìï Ý÷ïõí ôçí ôÜóç, åíäå÷üìåíá, íá áðïäþóïõí ôï åðåéóüäéï óôéò óõíèÞêåò äéáâßùóçò -ðåñéâÜëëïíôïò üðùò ï êáðíüò ôïõ ôóéãÜñïõ. ¸ôóé ìéá ðñïïðôéêÞ ìåëÝôç èá ìðïñïýóå íá åðéâåâáéþóåé Þ íá áíáéñÝóåé ôá ðáñáðÜíù åõñÞìáôá ìáò. Óôéò ìåëÝôåò áóèåíþí -ìáñôýñùí ìðïñåß íá õðÜñîïõí äýï êýñéåò áéôßåò óõóôçìáôéêïý óöÜëìáôïò, ç åðéëïãÞ êáé ç ðñïêáôÜëçøç êáôÜ ôçí áíÜêëçóç ôçò ðëçñïöïñßáò. Ãéá íá ðåñéïñßóïõìå ôçí ðéèáíüôçôá áõôÞ óå üôé áöïñÜ ôçí åðéëïãÞ ðñïóðáèÞóáìå íá èÝóïõìå áíôéêåéìåíéêÜ êñéôÞñéá ôüóï ãéá ôïõò áóèåíåßò üóï êáé ãéá ôïõò ìÜñôõñåò. Åðßóçò áí êáé ðñïóðáèÞóáìå íá ìçí óõìðåñéëÜâïõìå ìÜñôõñåò ðïõ åìöÜíéóáí êëéíéêÝò åíäåßîåéò êáñäéïáããåéáêþí íïóçìÜôùí, ìðïñåß íá óõíÝâçóáí ëÜèç óôçí êáôÜôáîç óå êáôçãïñßåò êáèþò Ýíá ìéêñü ðïóïóôü áóõìðôùìáôéêþí áóèåíþí ìðïñåß íá ôïðïèåôÞèçêáí óôïõò ìÜñôõñåò. Åðßóçò ïé áóèåíåßò ðïõ áðåâßùóáí êáôÜ ôçí åéóáãùãÞ ôïõò Þ/êáé ôç äåýôåñç ìÝñá äåí ðåñéëÞöèçêáí óôç ìåëÝôç. Áõôü ìðïñåß íá åðçñåÜæåé ôï áðïôÝëåóìá, üìùò áöïý ôï ðáñáðÜíù ðïóïóôü õðïëïãßóôçêå óå 2-4% áðü ôçí ïìÜäá Ýñåõíáò, ðéóôåýïõìå üôé ôá åõñÞìáôá äåí åðçñåÜóôçêáí óå åðßðåäï óôáôéóôéêïý óöÜëìáôïò. ÐñïóðáèÞóáìå íá áðïöåõ÷èåß ôï óöÜëìá áíáêôþíôáò ôéò ðëçñïöïñßåò áðü ôá éáôñéêÜ éóôïñéêÜ. Ùóôüóï äåí áðïêëåßåôáé íá õðÜñ÷åé óöÜëìá éäéáßôåñá óôçí åêôßìçóç ôçò äéÜñêåéáò Ýêèåóçò êáé óôçí åêäÞëùóç ôùí Üëëùí ðáñáãüíôùí êéíäýíïõ. Óå üôé áöïñÜ ôçí ðéèáíÞ óõã÷éôéêÞ åðßäñáóç áíåîÝëåãêôùí Þ áãíþóôùí ðáñáãüíôùí ðñïóðáèÞóáìå íá ôçí ìåéþóïõìå ÷ñçóéìïðïéþíôáò ôçí ßäéá ðëçèõóìéáêÞ âÜóç ìåëÝôçò ôüóï ãéá ôïõò áóèåíåßò üóï êáé ãéá ôïõò ìÜñôõñåò, üðùò ðñïôåßíåôáé áðü Ýãêñéôïõò åðéäçìéïëüãïõò äéåèíþò28.

ÓõìðÝñáóìá ÄéÜöïñåò ìåëÝôåò äåß÷íïõí üôé ôï ðáèçôéêü êÜðíéóìá ðñïêáëåß ôï èÜíáôï ÷éëéÜäùí áíèñþ24

Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò êáé óõí.

ðùí óå üëï ôï êüóìï. Ç áðïöõãÞ ôïõ ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò ìåéþíåé ôï êßíäõíï óôåöáíéáßáò íüóïõ. Ç óõìöùíßá ôùí åõñçìÜôùí ìáò ìå ôç âéâëéïãñáößá åíéó÷ýåé ôçí ðåðïßèçóç ìáò üôé ç ðáñáôçñïýìåíç ó÷Ýóç ìåôáîý ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò êáé óôåöáíéáßáò íüóïõ åßíáé ó÷Ýóç áéôßáò -áðïôåëÝóìáôïò. Ç ðëåéïøçößá ôùí ìç êáðíéóôþí èá åðéèõìïýóå íá ìçí êáèßóôáíôáé ðáèçôéêïß êáðíéóôÝò ðáñÜ ôç èÝëçóç ôïõò. Ï ìüíïò áóöáëÞò ôñüðïò ãéá íá ðñïóôáôÝøïõìå ôïõò ìç êáðíéóôÝò åßíáé íá åîáëåßøïõìå ôïí êßíäõíï áðü ôïõò äçìüóéïõò ÷þñïõò, ôïõò ÷þñïõò åñãáóßáò êáé ôï óðßôé. Ç ðñüóöáôç (2002) áðáãüñåõóç ôïõ êáðíßóìáôïò óôïõò ÷þñïõò åñãáóßáò êáé ôïõò äçìüóéïõò ÷þñïõò åíäå÷ïìÝíùò íá óõìâÜëëåé óôç ìåßùóç ôïõ ðáèçôéêïý êáðíßóìáôïò.

Åõ÷áñéóôßåò Ïé óõããñáöåßò åðéèõìïýí íá åõ÷áñéóôÞóïõí ôïõò éáôñïýò ê.ê. Ê Ôæéïýìç, Í ÐáðáéùÜííïõ, Ð Óôñáâïðüäç, Ë ÊáññÜ, Ä ÁíôùíéÜäç, Ã ÑÝìðåëï, Á Ìùñáßôç, Ä ÅõáããÝëïõ, Ó Âåëëßá, Ð ÆáìðÜñá, Ã ÆáâéôóáíÜêç, Ó Ëüããï, Ó Æüìðïëï, Ä ÌÜñêïõ, É Åëåõóéíéþôç, Ì ÓêïõìðïõñäÞ, Â Ãåñìáíü, êáé Ã ÊïõôóéìðÜíç, ðïõ óõíÝâáëáí óôç óõëëïãÞ ôùí óôïé÷åßùí ôçò ìåëÝôçò áðü ôéò äéÜöïñåò ðåñéöÝñåéåò ôçò ÷þñáò.

Âéâëéïãñáößá 1. Kawachi I, Colditz GA, Speizer F, Manson J-A, Stampfer M, Willett W, Hennekens C. A Prospective Study of Passive Smoking and Coronary Heart Disease. Circulation, 95:2374-2379, 1997. 2. Dybing E, Sanner T. Passive smoking and risk of heart disease. Nor J Epidemiol, 5:135-140, 1995. 3. He J, Vupputuri S, Allen K, Prerost MR, Hughes J, Whelton PK. Passive Smoking and the Risk of Coronary Heart Disease: A Meta-Analysis of Epidemiologic Studies. N Engl J Med 12:920922, 1999. 4. Hammond SK, Sorensen G, Youngstrom R, Ockene JK. Occupational exposure to environmental tobacco smoke. JAMA. 274:956-960, 1995. 5. Glantz S, Parmley WW. Passive smoking and

Ä.Â. ÐáíáãéùôÜêïò êáé óõí.

6. 7.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

heart disease: epidemiology, physiology, and biochemistry. Circulation 31:1-12, 1991. Braunwald E. Heart Disease. 5th Ed. London, WB Saunders Company, 1997. Radloff LS. The CES-D scale: A self-report depression scale for research in the general population. App Psychol Measur, 1:385-401, 1977. Trichopoulou A. From Research to Education: The Greek experience. Nutrition, 16:528-531, 2000. Burt VL, Whelton P, Roccella EJ et al. Prevalence of hypertension in the US adult population: results from the Third National Health and Nutrition Examination Survey 988-99. Hypertension 25:305-313, 1995. Panagiotakos DB, Pitsavos C, Chrysohoou C, Stefanadis C, Toutouzas PK. Risk Stratification of Coronary Heart Disease through Established and Emerging Lifestyle Factors, In A Mediterranean Population: CARDIO2000 Epidemiological Study. J Cardiovasc Risk 8:329-335, 2001. Panagiotakos DB, Pitsavos C, Chrysohoou C, Tzioumis K, Papaioannou I, Stefanadis C, Toutouzas PK The Association Of Mediterranean Diet With Lower Risk Of Acute Coronary Syndromes, In Hypertensive Subjects. Int J Cardiol 82:141-147, 2002. Roberts KA, Rezai AA, Pinkerton KE, Rutledge JC. Effect of environmental tobacco smoke on LDL accumulation in the artery wall. Circulation 94:2248-2253, 1996. Davies J, Shelton L, Watanabe I, Arnold J. Passive smoking affects endothelium and platelets. Arc Int Med 1068-1072, 1989. Wells AJ. Heart disease from passive smoking in the workplace. J Am Coll Cardiol 31:1-9, 1998. La Vecchia C, D'Avanzo B, Franzosi MG, Tognoni G. Passive smoking and the risk of acute myocardial infarction. Lancet 341:505-506, 1993. Garland C, Barrett-Connor E, Suarez L, Criqui MH, Wingard DL. Effects of passive smoking on ischemic heart disease mortality of nonsmokers: a prospective study. Am J Epidemiol,

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

121:645-650, 1985. 17. Steenland K, Thun M, Lally C, Heath C Jr. Environmental tobacco smoke and coronary heart disease in the American Cancer Society CPS-II cohort. Circulation, 94:622-628, 1996. 18. Ciruzzi M, Pramparo P, Esteban O, et al. Casecontrol study of passive smoking at home and risk of acute myocardial infarction. J Am Coll Cardiol, 31:797-803, 1998. 19. Muscat JE, Wynder EL. Exposure to environmental tobacco smoke and the risk of heart attack. Int J Epidemiol, 24:715-719, 1995. 20. Glantz SA, Parmley WW. Passive smoking and heart disease: mechanisms and risk. JAMA, 273:1047-1053, 1995. 21. Kritz H, Schmid P, Sinzinger H. Passive smoking and cardiovascular risk. Arch Intern Med, 155:1942-1948, 1995. 22. Dobson AJ, Alexander HM, Heller RF, Lloyd DM. Passive smoking and the risk of heart attack or coronary death. Med J Aust, 154:793797, 1991. 23. Hammond SK, Katharine A. Exposure of U.S. workers to environmental tobacco smoke. Environ Health Perspect, 107:329-340, 1999. 24. Tunstall-Pedoe H, Brown CA, Woodward M, Tavendale R. Passive smoking by self-report and serum cotinine and the prevalence of respiratory and coronary heart disease in the Scottish heart health study. J Epidemiol Community Health, 49:139-143, 1995. 25. Brownson RC, Alavanja MCR, Hock ET. Reliability of passive smoke exposure histories in a case-control study of lung cancer. Int J Epidemiol, 22:804-808, 1993. 26. Coultas DB, Peake GT, Samet JM. Questionnaire assessment of lifetime and recent exposure to environmental tobacco smoke. Am J Epidemiol, 130:338-347, 1989. 27. Pron GE, Burch JD, Howe GR, Miller AB. The reliability of passive smoking histories reported in a case-control study of lung cancer. Am J Epidemiol, 127:267-273, 1988. 28. MacMahon B, Trichopoulos D. Epidemiology 1996. Little Brown and Co, Boston, MA, USA.

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Á. ÌðáëôÜò, Á. Åõóôñáôüðïõëïò

ANAÓÊÏÐÇÓÇ REVIEW Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 26-29, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 26-29, 2003

Ç óçìáóßá ôïõ öáéíïìÝíïõ ôçò "õðÝñôáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò" êáé ôçò "åðßäñáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò" óôç äéá÷åßñéóç ôçò áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò Á. ÌðáëôÜò1, Á. Åõóôñáôüðïõëïò2 Ðåñßëçøç Åßíáé êïéíÜ áðïäåêôü ðëÝïí üôé ç áñôçñéáêÞ õðÝñôáóç áðïôåëåß ôï óõ÷íüôåñï ðáñÜãïíôá êéíäýíïõ ãéá êáñäéïáããåéáêÜ íïóÞìáôá. ÓÞìåñá, áðü ôéò õðçñåóßåò õãåßáò ðáãêïóìßùò, äßäåôáé éäéáßôåñç âáñýôçôá óôç Ýãêáéñç äéÜãíùóç êáé óôçí üóï ôï äõíáôüí âÝëôéóôç áíôéìåôþðéóç ôçò áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò . Óôïõò õðåñôáóéêïýò êáé ìÞ áóèåíåßò åßíáé óõ÷íü öáéíüìåíï ç åìöÜíéóç ôüóï ôçò åðßäñáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò (white coat effect ,WCE) üóï êáé ôçò õðÝñôáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò (white coat hypertension, WCH). Ç óçìáóßá ôçò óùóôÞò êáé Ýãêáéñçò áíáãíþñéóçò ôïõ WCE êáé ôçò WCH áðü ôïõò éáôñïýò ðïõ áó÷ïëïýíôáé ìå ôçí áíôéìåôþðéóç ôçò õðÝñôáóçò åßíáé ìåãÜëçò óçìáóßáò ãéá ôçí ïñèÞ äéÜãíùóç êáé åêôßìçóç ôùí áóèåíþí ôïõò, áëëÜ êáé ãéá ôçí ïñèÞ áíôéõðåñôáóéêÞ èåñáðåßá. Ïé áõôïìåôñÞóåéò ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò (êáô'ïßêïí ìåôñÞóåéò ôçò ÁÐ) êáèþò êáé ç 24ùñç êáôáãñáöÞ áðïôåëïýí ãéá ôïí éáôñü ôá ìÝóá áíôéìåôþðéóçò ãéá ôçí áíß÷íåõóç ôïõ WCE êáé ôçò WCH. Ôhe significance of white-coat hypertension phenomenon and the white-coat effect on the diagnosis and management of hypertension. Primary Health Care. A. Baltas, A. Efstratopoulos Summary Is widely accepted today that arterial hypertension is the most common risk factor for cardiovascular disease. It is very important to diagnose early the hypertensive disease and to treat it successfully. A very frequent phenomenon in both hypertensive and normotensive subjects is the occurrence of the socalled "white-coat hypertension" (or clinic hypertension), which is occurred in actually normontensive individuals, i.e hypertension in the medical premises, and normotension outside of them), and "white-coat hypertension effect" (which is frequently occurred in actually hypertensive subjects, with greater blood pressure readings in the medical environment). The significance of early and accurate recognition of white-coat hypertension or white-coat effect from the medical Practitioners is very important for the proper evaluation and treatment of hypertensive patients. Self-blood pressure measurements and 24h-ABPM are very useful tools for the recognition of both WCH and WCE. Êey words: Hypertension, white-coat hypertension, white-coat effect, resistant hypertension 1

Åéäéêåõüìåíïò óôçí Ðáèïëïãßá, Ã' Ðáèïë. ÊëéíéêÞ ÃÍÁ "Ã. ÃåííçìáôÜò", 2Åð. ÊáèçãçôÞò, Ä/íôÞò Ã' Ðáèïëïãéêïý Ôì. (Õðåñôáóéïëïãéêü ÊÝíôñï & Ã' ÐáèïëïãéêÞ ÊëéíéêÞ) ÃÍÁ "Ã. ÃåííçìáôÜò"

ÅéóáãùãÞ H áñôçñéáêÞ õðÝñôáóç áðïôåëåß ôï óõ÷íüôåñï ðáñÜãïíôá êéíäýíïõ ãéá èíçôüôçôá êáé íïóçñüôçôá áðü êáñäéáããåéáêÜ íïóÞìáôá, åíþ óÞìåñá ç áíáãíþñéóç êáé ç èåñáðåßá ôùí õðåñôáóéêþí áóèåíþí áðïôåëåß âáóéêü óôü÷ï ôùí õðçñåóéþí õãåßáò ðáãêïóìßùò1. Éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí äßäåôáé óôç óçìáóßá ôçò óùóôÞò äéá÷åßñéóçò ôçò õðÝñôáóçò óôç ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò êáèþò ç õðÝñôáóç ùò ðñüâëçìá õãåßáò åßíáé ôüóï óõ÷íÞ þóôå áíáãêáóôéêÜ áíôéìåôùðßæåôáé áðü ôï ìÝóï êëéíéêü ãéáôñü (ãåíéêü éáôñü Þ ðáèïëüãï) êáé ü÷é áðü åéäéêïýò2. Ïé ìåôñÞóåéò ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôï éáôñåßï áðïôåëïýí ôï óõíçèÝóôåñá ÷ñçóéìïðïéïýìåíï ôñüðï ãéá ôçí äéÜãíùóç ôçò õðÝñôáóçò3. ¸ôóé, ïé ðåñéóóüôåñåò ìÝ÷ñé óÞìåñá äçìïóéåõìÝíåò ìåëÝôåò ó÷åôéêÜ ìå ôç èíçôüôçËÝîåéò ÊëåéäéÜ: ÁñôçñéáêÞ õðÝñôáóç, öáéíüìåíï ëåõêÞò ìðëïýæáò, åðßäñáóç ëåõêÞò ìðëïýæáò, ÁíèéóôÜìåíç ÕðÝñôáóç ÕðïâëÞèçêå: 16 Oêôùâñßïõ 2002 ÅðáíõðïâëÞèçêå: 9 Éáíïõáñßïõ 2003 ¸ãéíå äåêôÞ ãéá äçìïóßåõóç: 11 Éáíïõáñßïõ 2003 Õðåýèõíïò áëëçëïãñáößáò: Åð. ÊáèçãçôÞò Á. Åõóôñáôüðïõëïò, Ä/íôÞò Õðåñôáóéïëïãéêïý ÊÝíôïõ & Ã' ÐáèïëïãéêÞò ÊëéíéêÞò, ÃÍÁ "Ã. ÃåííçìáôÜò" Ë. Ìåóïãåßùí 154, ÁèÞíá 115 24, Fax: 210 7789646, e-mail: arlemio@hol.gr

Á. ÌðáëôÜò, Á. Åõóôñáôüðïõëïò

ôá êáé íïóçñüôçôá ðïý ó÷åôßæïíôáé ìå ôçí õðÝñôáóç, êáèþò êáé ôï üöåëïò áðü ôç öáñìáêåõôéêÞ Þ ìç áíôéìåôþðéóÞ ôçò âáóßæïíôáé óôá áðïôåëÝóìáôá ìåôñÞóåùí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôï éáôñåßï. ¸íá áðü ôá ìåéïíåêôÞìáôá ôçò ìÝôñçóçò ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôï éáôñåßï áðïôåëåß ç åìöÜíéóç ôüóï ôïõ öáéíïìÝíïõ ôçò åðßäñáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò (white coat effect, WCE), ðïõ áíáöÝñåôáé óõíÞèùò óå õðåñôáóéêïýò üóï êáé ôïõ öáéíïìÝíïõ ôçò õðÝñôáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò Þ õðÝñôáóçò ôïõ Éáôñåßïõ (white coat hypertension, WCH/clinic hypertension) ðïõ åìöáíßæåôáé óõíÞèùò óå "íïñìïôáóéêÜ" Üôïìá êáé ïäçãåß óõ÷íÜ óå õðåñåêôßìçóç ôùí ìåôñïýìåíùí áðïôåëåóìÜôùí, ìå óõíÝðåéá ôçí õðåñäéÜãíùóç êáé õðåñèåñáðåßá ôçò õðÝñôáóçò.

Ïñéóìïß Åéäéêüôåñá, "óáí õðÝñôáóç ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò" ÷áñáêôçñßæåôáé ôï öáéíüìåíï êáôÜ ôï ïðïßï ðáñáôçñåßôáé áýîçóç ôùí ôéìþí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôï éáôñåßï, áôüìùí óôá ïðïßá ïé ôéìÝò ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò åêôüò éáôñåßïõ åßíáé öõóéïëïãéêÝò, ãé’ áõôü êáé ðñüóöáôá ç "õðÝñôáóç ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò" ïíïìÜæåôáé óõ÷íüôåñá " õðÝñôáóç ôïõ éáôñåßïõ". Ç "åðßäñáóç ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò" ðáñáôçñåßôáé ìåôáîý õðåñôáóéêþí áóèåíþí, èåñáðåõïìÝíùí Þ ìç, êáé ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôçí ðáñáôÞñçóç óçìáíôéêÞò äéáöïñÜò ìåôáîý ôùí ìåôñïýìåíùí ôéìþí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôï éáôñåßï êáé ôùí ôéìþí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò êáôÜ ôçí 24ùñç êáôáãñáöÞ Þ êáôÜ ôçí áõôïìÝôñçóç óôï óðßôé (äéáöïñÜ óõóôïëéêÞò áñôçñéáêÞò ðßåóçò >20mmHg Þ êáé äéáóôïëéêÞò ÁÐ >10mmHg) ìå ôéò õøçëüôåñåò ôéìÝò íá ðáñáôçñïýíôáé óôï éáôñåßï. Ç åðßäñáóç ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò ðáñáôçñåßôáé ìåôáîý õðåñôáóéêþí áóèåíþí, áíåîÜñôçôá ìå ôéò ôéìÝò áñôçñéáêÞò ðéåóçò (öõóéïëïãéêÝò Þ áõîçìÝíåò) ðïõ âñßóêïíôáé åêôüò éáôñåßïõ. Ç áíß÷íåõóç ôùí áôüìùí ðïõ ðáñïõóéÜæïõí WCH Þ WCE âáóßæåôáé êõñßùò óôç óýãêñéóç ôùí ôéìþí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôï éáôñåßï êáé áõôþí ôçò 24ùñçò êáôáãñáöÞò4.

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

ÓõãêñéôéêÞ åêôßìçóç ôçò ÁÐ óôï Éáôñåßï, ôï Óðßôé êáé ìå 24ùñç êáôáãñáöÞ Ãéá ôçí åêôßìçóç ôùí õðåñôáóéêþí áóèåíþí óå ü,ôé áöïñÜ ôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôá ôçò öáñìáêåõôéêÞò áãùãÞò êáé ôçí áíáãíþñéóç ôçò WCH êáé ôïõ WCE, ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá äßäåôáé éäéáßôåñç óçìáóßá óôçí áîéïëüãçóç ôùí ôéìþí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôï óðßôé5,6. Ôüóï ãéá ôçí 24ùñç êáôáãñáöÞ üóï êáé ãéá ôéò ìåôñÞóåéò êáô'ïßêïí äåí õðÜñ÷ïõí ìåãÜëåò ôõ÷áéïðïéçìÝíåò ìåëÝôåò ãéá ôá èåùñïýìåíá öõóéïëïãéêÜ üñéá, ìå ôïõò äõï ðïéï ðÜíù ôñüðïõò ìÝôñçóçò, þóôå íá ìðïñåß íá äéêáéïëïãçèåß ç ëÞøç áðïöÜóåùí ìå âÜóç áõôÝò ôéò ìåôñÞóåéò11. Óå ü,ôé áöïñÜ ôçí 24ùñç êáôáãñáöÞ èåùñïýíôáé ùò öõóéïëïãéêÝò ôéìÝò áñôçñéáêÞò ðéåóçò, ôéìÝò £130/80 mmHg ãéá ôï 24ùñï, £135/ 85mmHg ãéá ôçí çìÝñá êáé £120/70mmHg ãéá ôç íý÷ôá. Ùò ðáèïëïãéêÝò ÷áñáêôçñßæïíôáé ôéìÝò >135/85mmHg ãéá ôï 24ùñï êáé >140/90mmHg ãéá ôçí çìÝñá7,8. Ðáñ' üëï ðïõ ïé ìåôñÞóåéò óôï óðßôé ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ãßíïíôáé üëï êáé ðéï äçìïöéëåßò ðáãêïóìßùò, õðÜñ÷ïõí ëßãåò âéâëéïãñáöéêÝò áíáöïñÝò êáé ìÜëéóôá ëéãüôåñåò óå óýãêñéóç ìå ôçí 24ùñç êáôáãñáöÞ9. Ãéá ôéò ìåôñÞóåéò óôï óðßôé èåùñïýíôáé ùò öõóéïëïãéêÝò ôéìÝò áñôçñéáêÞò ðßåóçò £135/85 mmHg8,10. Óå ìåëÝôç åðéâßùóçò ðïõ Ýãéíå óôçí Éáðùíßá (Ohasama Study) ìå âÜóç ôéò ìåôñÞóåéò ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò êáô'ïßêïí, ôéìÝò £135/ 85mmHg èåùñÞèçêáí ùò öõóéïëïãéêÝò ÷ùñßò áõôü íá åßíáé ãåíéêþò áðïäåêôü11. Ïé ìåôñÞóåéò óôï óðßôé èåùñïýíôáé áîéïëïãÞóéìåò åöüóïí Ý÷åé åëåã÷èåß ç áîéïðéóôßá ôùí óõóêåõþí ìÝôñçóçò êáé ïé áóèåíåßò åßíáé ãíþóôåò ôçò óùóôÞò ôå÷íéêÞò ìÝôñçóçò. Ìå ôá ìÝ÷ñé ðñüóöáôá âéâëéïãñáöéêÜ äåäïìÝíá äåí ìðïñåß íá ãßíåé óõó÷Ýôéóç ôùí ôéìþí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôï óðßôé êáé ôïõ ðñïãíùóôéêïý êéíäýíïõ ãéá êáñäéáããåéáêÜ óõìâÜíôá12. Óôç äéåèíÞ âéâëéïãñáößá õðÜñ÷ïõí áñêåôÝò áíáöïñÝò óôç WCH êáé ôç óçìáóßá ôçò, óôçí áíôéìåôþðéóç ôùí õðåñôáóéêþí áóèåíþí. Ç óõ÷íüôçôá åìöÜíéóçò ôçò WCH ìåôáîý ôùí áôüìùí ðïõ åëÝã÷ïíôáé ãéá õðÝñôáóç õðïëïãßæåôáé óå ðåñßðïõ 20-40%, öáßíåôáé íá ó÷åôßæåôáé èåôéêÜ ìå ôçí çëéêßá êáé íá åìöáíßæåôáé óõ÷íüôåñá óôéò ãõíáßêåò êáé óå Üôïìá ìå ìåôáâïëéêÝò áíùìáëßåò (ð.÷. õðåñëéðéäáéìßá). Ïé âëÜ27

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

âåò óå üñãáíá-óôü÷ïõò ôçò õðÝñôáóçò öáßíåôáé íá åßíáé ìéêñüôåñåò óå óýãêñéóç ìå ôïõò åðéâåâáéùìÝíïõò õðåñôáóéêïýò êáé ôåßíïõí íá åßíáé ßäéåò ìå ôïõò íïñìïôáóéêïýò áí êáé óå êÜðïéåò ìåëÝôåò Ý÷åé äåé÷èåß ìåãáëýôåñçò âáñýôçôáò âëÜâåò óå ó÷Ýóç ìå íïñìïôáóéêïýò13-15. Ç ÷ïñÞãçóç èåñáðåßáò åëáôôþíåé ôçí áñôçñéáêÞ ðßåóç óôï éáôñåßï ÷ùñßò áíôßóôïé÷ç ìåôáâïëÞ óôçí 24ùñç êáôáãñáöÞ. Äåí åíäåßêíõôáé ç ÷ïñÞãçóç èåñáðåßáò óôá Üôïìá ìå WCH åêôüò êáé áí Ý÷ïõí âëÜâåò ïñãÜíùí-óôü÷ùí Þ áí Ý÷ïõí Üëëïõò ðáñÜãïíôåò êßíäõíïõ ãéá êáñäéïáããåéáêÞ íüóï16,17. H åðßäñáóç ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò óôïõò õðåñôáóéêïýò ðáñáôçñåßôáé óå óõ÷íüôçôá ðåñßðïõ 2030%, êáé ðáñïõóéÜæåé èåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ìå ôçí çëéêßá åíþ åßíáé ðéï óõ÷íÞ óôéò ãõíáßêåò18-20. Óå ìåëÝôç ôïõ Õðåñôáóéïëïãéêïý éáôñåßïõ ôïõ ÃÍÁ "Ã. ÃåííçìáôÜò" óå 240 èåñáðåõüìåíïõò êáé óå 84 ìç èåñáðåõüìåíïõò õðåñôáóéêïýò, óôïõò ïðïßïõò åêôéìÞèçêå ç áñôçñéáêÞ ðßåóç, ôüóï ìå ôéò ìåôñÞóåéò ôïõ éáôñåßïõ üóï êáé ìå ôçí 24ùñç êáôáãñáöÞ åõñÝèçêå üôé áðü ôïõò 240 èåñáðåõüìåíïõò õðåñôáóéêïýò WCE ðáñáôçñÞèçêå óå ðïóïóôü 36,7% åíþ óôïõò ìç èåñáðåõüìåíïõò ôï ðïóïóôü Þôáí 30,9%. Åðßóçò ç åìöÜíéóç ôïõ WCE âñÝèçêå íá óõó÷åôßæåôáé èåôéêÜ ìå ôçí çëéêßá êáé ôï ãõíáéêåßï öýëï21. Ç ýðáñîç ðéèáíÞò WCE èá ðñÝðåé íá åëÝã÷åôáé óå áóèåíåßò ìå áíèéóôÜìåíç óôç èåñáðåßá õðÝñôáóç. ÁíáöÝñåôáé üôé ðåñßðïõ ôï 1/3 ôùí õðåñôáóéêþí ìå áíèéóôÜìåíç õðÝñôáóç ðáñïõóéÜæïõí WCE, ìå ôç óõ÷íüôçôá êáé ôç âáñýôçôá ôùí âëáâþí ïñãÜíùí-óôü÷ùí íá åßíáé ìåãáëýôåñç óôïõò áóèåíåßò ìå ðñáãìáôéêÜ áíèéóôÜìåíç õðÝñôáóç óå óýãêñéóç ìå áõôïýò ðïõ ðáñáôçñÞèçêå WCE22,23. Ç áíß÷íåõóç ôçò ýðáñîçò WCE âáóßæåôáé óôç óýãêñéóç ôùí ôéìþí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôï éáôñåßï ìå ôéò ôéìÝò ôçò 24ùñçò êáôáãñáöÞò Þ ôùí ìåôñÞóåùí óôï óðßôé24. Ç ÷ñçóéìüôçôá ôçò 24ùñçò êáôáãñáöÞò ôçò áñôçñéáêÞò ðéåóçò óôç äéÜãíùóç ôïõ WCE êáé ôçò WCH åßíáé áíáìöéóâÞôçôç. Ùóôüóï ç äéåíÝñãåéá 24ùñçò êáôáãñáöÞò óå üëïõò ôïõò áóèåíåßò åßíáé áäýíáôç åíþ êáé ç áëüãéóôç ÷ñÞóç ôçò áõîÜíåé óçìáíôéêÜ ôï êüóôïò èåñáðåßáò ôçò õðÝñôáóçò. ¸÷åé áíáöåñèåß üôé óôéò ìåôñÞóåéò ìå ôçí 24ùñç êáôáãñáöÞ ðáñáôçñïýíôáé óõ÷íÜ äéáöïñÝò ôùí ôéìþí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò áðü çìÝñá óå çìÝñá ðñÜãìá 28

Á. ÌðáëôÜò, Á. Åõóôñáôüðïõëïò

ðïõ óçìáßíåé üôé áðáéôïýíôáé ðåñéóóüôåñåò ôçò ìéáò 24ùñåò êáôáãñáöÝò ãéá ôç ëÞøç áðïöÜóåùí óôïí ÷ñüíï. Ç äéåíÝñãåéá 24ùñçò êáôáãñáöÞò åíäåßêíõôáé óå õðïøßá WCH,óå áóèåíåßò ìå áíèéóôÜìåíç õðÝñôáóç êáé ðéèáíü WCE êáé óå íåïäéáãíùóèÝíôåò õðåñôáóéêïýò ÷ùñßò âëÜâåò ïñãÜíùí-óôü÷ùí25,26. Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ãßíåôáé üëï êáé ðéï ìåãÜëç áíáöïñÜ óôçí áîßá ôùí ìåôñÞóåùí óôï óðßôé óôçí áíôéìåôþðéóç ôùí õðåñôáóéêþí áóèåíþí. Öáßíåôáé üôé ïé ìåôñÞóåéò óôï óðßôé åßíáé ÷ñÞóéìåò óôç äéÜãíùóç ôïõ WCE êáé ôçò WCH êáé óôçí áîéïëüãçóç ôçò èåñáðåõôéêÞò áãùãÞò27. Óå âéâëéïãñáöéêÝò áíáöïñÝò ç áíôéêåéìåíéêüôçôá ôùí ìåôñÞóåùí óôï óðßôé öáßíåôáé íá áããßæåé áõôÞ ôçò 24ùñçò êáôáãñáöÞò27. Óå ìåëÝôç ôïõ Õðåñôáóéïëïãéêïý éáôñåßïõ ôïõ ÃÍÁ "Ã. ÃåííçìáôÜò" ðïõ Ýãéíå óõãêñéôéêÞ åêôßìçóç ôùí ìåôñÞóåùí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôï óðßôé, ìå ôçí 24ùñç êáôáãñáöÞ êáé ôç ìÝôñçóç ôçò ÁÐ óôï éáôñåßï óå áóèåíåßò ìå éäéïðáèÞ õðÝñôáóç, èåñáðåõüìåíïõò êáé ìç, âñÝèçêå üôé ïé ìåôñÞóåéò óôï óðßôé óõó÷åôßæïíôáé óçìáíôéêÜ ìå ôéò ìåôñÞóåéò ôçò 24ùñçò êáôáãñáöÞò29. Ôüóï ç "õðÝñôáóç ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò" üóï êáé "ç åðßäñáóç ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò" öáßíåôáé íá åìðëÝêïíôáé óõ÷íÜ óôç áíôéìåôþðéóç ôùí õðåñôáóéêþí áóèåíþí. Ç êëéíéêÞ óçìáóßá ôïõò åßíáé ðñïöáíÞò ôüóï óôç äéÜãíùóç ôçò õðÝñôáóçò (WCH), üóï êáé óôç ëÞøç áðüöáóçò ãéá ôñïðïðïßçóç ôçò áêïëïõèïýìåíçò áíôéõðåñôáóéêÞò èåñáðåßáò (WCE). Ç 24ùñç êáôáãñáöÞ êáé ïé ìåôñÞóåéò óôï óðßôé èá âïçèÞóïõí óçìáíôéêÜ ôïí èåñÜðïíôá éáôñü óôç áíôéìåôþðéóç ôüóï ôçò õðÝñôáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò üóï êáé ôçò åðßäñáóçò ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò óå ãíùóôïýò Þäç õðåñôáóéêïýò. Âéâëéïãñáößá 1. 1999 World Health Organization - International Society of Hypertension Guidelines for the management of hypertension. J Hypertens, 17:151-183, 1999. 2. Opie LH, Steyn K. Rationale for the hypertension guidelines for primary care in South Africa. S Afr Med J, 85(12Pt2):1325-1328, 13301331, 1334-1335, 1995. 3. Joint International Committee on detection,

Á. ÌðáëôÜò, Á. Åõóôñáôüðïõëïò

6. 7.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16. 17.

evaluation and treatment of high blood pressure: The Sixth report of the joint national committee on the detection ,evaluation and treatment of high blood pressure (JNC VI). Arch Intern Med, 24:2413-2446, 1997. Staessen JA, Beilin L, Parati G, Waeber B, White W. Task Force IV: clinical use of ambulatory blood pressure monitoring. Conference on ambulatory Blood pressure Monitoring. Blood Press Monit, 4:319-331, 1999 Broegs PA, James GD, Pickering TG. Management of hypertension in the elderly using home blood pressure. Blood Press Monit, 6:139-144, 2001. Task Force VI. Self -monitoring of the blood pressure. Blood Press Monit, 4:343-351, 1999. Staessen JA, O’Brien ET, Thijs L, Fagard RH. Modern approaches to blood pressure measurement. Occup Environ Med, 57:510-520, 2000. Myers MC. Ambulatory blood pressure monitoring in clinical practice. Can J Cardiol, 17:581586, 2001. Denalle T, Waeber B, Kjeldsen S, Parati G, et al. Self-measurement of blood pressure in clinical trials and therapeutic applications. Blood Press Monit, 5:145-149, 2000. Thijs L, Staessen JA, Celis H, et al. Reference values for self-recorder blood pressure: a metanalysis of summary data. Arch Inter Med, 9:158:481-488, 1998. Tsuji I, Imai Y, Nagai K, et al. Proposal of reference values for home blood pressure measurement: prognostic criteria based on a prospective observation of the general population in Ohasama, Japan. Am J Hypertens, 10:409418, 1997. Imai Y, Poncelet P, De Buyzere ME. Prognostic significance of self-measurements of blood pressure. Blood Press Monit, 5:137-143, 2000. Pickering TG, Coats A, Mallion JM, et al. Task Force V: White Coat Hypertension. Blood Press Monit, 4:333-341, 1999. Grandi AM, Broggi R, Colombo S, et al. Left ventricular changes in isolated office hypertension: a blood pressure-matched comparison with normotension and sustained hypertension. Arch Intern Med, 161:2677-2681, 2001. Moser M. White-Coat Hypertension-To Treat or No to Treat. Arch Intern Med, 161:26552656, 2001. Chrysant SG. Treatment of white coat hypertension. Curr Hypertens Rep, 2:412-417, 2000. Strandberg TE, Salomaa V. White coat effect, blood pressure and mortality in men: prospective cohort study. Eur Heart J, 21:1714-1718,

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

2000. 18. Myers MG, Oh PI, Reeves RA, Joyner CD. Prevalence of white coat effect in treatment hypertensive patients in the community. Am J Hypertens, 8:591-597, 1995. 19. Myers MG. The white coat effect in treatment hypertension. Blood Press Monit, 1:247-249, 1996. 20. Myers MG, Reeves RA. White coat effect in treatment hypertensive patients: sex difference. J Hum Hypertens, 9:729-733, 1995. 21. Åõóôñáôüðïõëïò Á, ÂïãéÜêç Ó, ÌðáëôÜò Á, ÓéáóéÜêïõ Ó, ÊáñáìðáôóÜêç Å, Ìïýñãïò Ë. Åðßäñáóç ôçò ëåõêÞò ìðëïýæáò óå èåñáðåõüìåíïõò êáé ìç õðåñôáóéêïýò áóèÝíåéò: Óõ÷íüôçôá êáé óõó÷Ýôéóç ìá ôçí çëéêßá êáé ôï öýëï. 7 ÐáíåëëÞíéï ÓõíÝäñéï ÁñôçñéáêÞò ÕðÝñôáóçò, ÁèÞíá 2001. 22. Hernard-Del Rey R, Armario P, et al. Targetorgan damage and cardiovascular risk profile in resistant hypertension. Influence of the white coat effect. Blood Press Monit, 3:331-337, 1998. 23. Verdecchia P, Schillaci G, Borgioni C et al. Prognostic significance of the white coat effect. Hypertension, 29:1218-1224, 1997. 24. Stergiou GS, Zourbaki AS, Skeva I, Mountokalakis TD. White coat effect detected using self-monitoring of blood pressure at home: Comparison with ambulatory blood pressure. Am J Hypertens, 11:820-827, 1998. 25. Pickering TG. 24h Ambulatory blood pressure monitoring: Is it necessary to establish diagnosis before instituting treatment of hypertension. J Clin Hypert (Greenwich), 1:33-46. 26. Aylett M, Marples G, Jones K. Home blood pressure monitoring: its effect on the management of hypertensive in general practice. Br J Gen Pract, 49:725-728, 1999. 27. Campbell NR, Abbott D, Bass M, et al. Selfmeasurement of blood pressure recommendation of the Canadian coalition for high blood pressure. Prevention and control. Can J Cardiol, 11(Suppl H):5H-17H. 28. Jula A, Puukka P, Karauku H. Multiple clinic and home blood pressure measurements versus ambulatory blood pressure monitoring. Hypertension, 34:261-266, 1999. 29. Åõóôñáôüðïõëïò Á, ÂïãéÜêç Ó, ÓéáóéÜêïõ Ó, ÌðáëôÜò Á, ÊáñáìðáôóÜêç Å, Ìïýñãïò Ë, ËõäÜêçò ×, Ìåéêüðïõëïò Ì. ÓõãêñéôéêÞ åêôßìçóç ôùí ìåôñÞóåùí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôï óðßôé, ìå ôçí 24ùñç ðåñéðáôçôéêÞ êáôáãñáöÞ êáé ôç ìÝôñçóç óôï éáôñåßï óôçí áíôéìåôþðéóç ôùí õðåñôáóéêþí áóèåíþí. 7 ÐáíåëëÞíéï ÓõíÝäñéï ÁñôçñéáêÞò ÕðÝñôáóçò, ÁèÞíá 2001. 29

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ó.N. ÌÞôñïõ, Å.Á. Óêëçñüò

ANAÓÊÏÐÇÓÇ REVIEW Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 30-35, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 30-35, 2003

Óýã÷ñïíåò áðüøåéò óôçí áíôéìåôþðéóç ôçò êëéìáêôçñßïõ Ó.N. ÌÞôñïõ1, Å.Á. Óêëçñüò2

Ðåñßëçøç Ç ÊëéìáêôÞñéïò êáé ç áíôéìåôþðéóç ôùí óõìðôùìÜôùí ôçò åðáíÞëèáí óôï ðñïóêÞíéï ôïõ åðéóôçìïíéêïý åíäéáöÝñïíôïò ðñüóöáôá, ìåôÜ ôá áðïôåëÝóìáôá ðïõ áíáêïéíþèçêáí, êáé ôá ïðïßá Ýèåôáí óå áìöéóâÞôçóç ôçí áóöÜëåéá ôçò Èåñáðåßáò ÏñìïíéêÞò ÕðïêáôÜóôáóçò. Óêïðüò ôçò áíáóêüðçóçò áõôÞò åßíáé ü÷é ìüíï íá ðáñáèÝóåé ôéò ôñÝ÷ïõóåò áðüøåéò ó÷åôéêÜ ìå ôï æÞôçìá áõôü áëëÜ êáé íá ðáñïõóéÜóåé ìå ôñüðï óýíôïìï êáé ðåñéåêôéêü ôéò ðéï ðñüóöáôåò ãíþóåéò ðïõ áöïñïýí óôçí ÊëéìáêôÞñéï.

Current aspects on the management of the climacteric. Primary health care S.N. Mitrou, E. Askliros Summary The Climacteric and the treatment of its symptoms were reconsidered after the announcement of the results that put into doubt the safety of Hormone Replacement Therapy. The purpose of this review article is not only to show the current aspects of this problem but also to revise the newest data on Climacteric. Key words: Climacteric, menopause, hormonal replacement therapy, cancer of the endometrium

ÃåíéêÜ ÊëéìáêôÞñéïò, åßíáé ç ÷ñïíéêÞ ðåñßïäïò ìåôÜâáóçò áðü ôçí áíáðáñáãùãéêÞ óôç ìç áíáðáñáãùãéêÞ öÜóç ôçò æùÞò ôçò ãõíáßêáò. Ï üñïò âñßóêåôáé óôç äéåèíÞ âéâëéïãñáößá ìå ôçí åëëçíéêÞ ôïõ ïíïìáóßá (áããë. Climacteric), êáé áðïäßäåé ôçí Ýííïéá ôçò óêÜëáò (êëßìáêáò) ìå ôçí ïðïßá ãßíåôáé ç ìåôÜâáóç áõôÞ êáôÜ ôç äéáäéêáóßá ôçò ãÞñáíóçò. Ðïëëïß åßíáé áõôïß ðïõ óõã÷Ýïõí ôçí êëéìáêôÞñéï ìå ôçí åììçíüðáõóç ç ïðïßá üìùò áíáöÝñåôáé óôçí ôåëåõôáßá öõóéïëïãéêÞ Ýììçíï ñýóç ôçò ãõíáßêáò. Ç êëéìáêôÞñéïò åßíáé ìéá åõñýôåñç ðåñßïäïò êáé ìðïñåß íá äéáñêÝóåé ðïëëÜ ÷ñüíéá (45-65 åôþí).

Åðéäçìéïëïãßá Ç çëéêßá ðïõ åìöáíßæåôáé ç åì-

Áãñïôéêüò éáôñüò, 2Ä/íôÞò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, Ê.Õ. ÍåìÝáò Êïñéíèßáò, www.http.gr/kynemeas

ËÝîåéò ÊëåéäéÜ: ÊëéìáêôÞñéïò, åììçíüðáõóç, èåñáðåßá ïñìïíéêÞò õðïêáôÜóôáóçò, êáñêßíïò åíäïìÞôñéïõ ÕðïâëÞèçêå: 12 Äåêåìâñßïõ 2002 ÅðáíõðïâëÞèçêå: 11 Öåâñïõáñßïõ 2003 ¸ãéíå äåêôÞ ãéá äçìïóßåõóç: 17 Ìáñôßïõ 2003 Õðåýèõíïò áëëçëïãñáößáò: ÅõóôÜèéïò Á. Óêëçñüò, ÍÝóôùñïò 32, 122 44 ÁéãÜëåù, Ôçë.: 210 5693387, e-mail: eskliros@otenet.gr

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

Ó.N. ÌÞôñïõ, Å.Á. Óêëçñüò

ìçíüðáõóç (51,4 ± 3,8 Ýôç) äåí åðçñåÜæåôáé áðü ðáñÜãïíôåò üðùò ç öõëÞ, ôï êïéíùíéêü-ïéêïíïìéêü åðßðåäï, ôçí åììçíáñ÷Þ, ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò ãõíáßêáò Þ ôç ÷ñÞóç ïéíïðíåýìáôïò. Áíôßèåôá, ïé Üôïêåò ãõíáßêåò, áõôÝò ìå ìåãÜëç äéÜñêåéá êýêëïõ êáé ïé êáðíßóôñéåò ôåßíïõí íá ìðïõí óôçí åììçíüðáõóç íùñßôåñá áðü ôéò ðïëýôïêåò, áõôÝò ìå ìéêñÞ äéÜñêåéá êýêëïõ êáé áõôÝò ðïõ äåí êáðíßæïõí1. ÅðåéäÞ ç êëéìáêôÞñéïò åßíáé ìéá åõñýôåñç ðåñßïäïò ìðïñåß íá äéáêñéèåß óå ìéêñüôåñåò ðåñéüäïõò: Ðñïåììçíüðáõóç: Áñ÷ßæåé ðïëëÜ ÷ñüíéá ðñéí áðü ôçí åììçíüðáõóç êáé äåí Ý÷åé éäéáßôåñç óõìðôùìáôïëïãßá áí êáé ìéêñÝò åíäïêñéíéêÝò áëëáãÝò ðáñáôçñïýíôáé. Ðåñéåììçíüðáõóç: Åßíáé ç ðåñßïäïò óôçí ïðïßá åìöáíßæïíôáé óõ÷íüôåñá ïé åîÜøåéò, ôï áíôéðñïóùðåõôéêüôåñï óýìðôùìá ôçò Êëéìáêôçñßïõ. ÁõôÞ áñ÷ßæåé ìå ôá ðñþôá êëéìáêôçñéáêÜ óõìðôþìáôá (45ï Ýôïò) êáé ôåëåéþíåé Ýíá ÷ñüíï ìåôÜ ôçí Åììçíüðáõóç. Ï Êýêëïò ãßíåôáé áíþìáëïò êáé ç ¸ììçíïò Ñýóç ìåãáëýôåñç óå óõ÷íüôçôá êáé ñïÞ. Åììçíüðáõóç: ´¼ðùò ðñïáíáöÝñèçêå åßíáé ç ôåëåõôáßá öõóéïëïãéêÞ ¸ììçíïò Ñýóç. Ìåôåììçíüðáõóç: Åßíáé ç ôåëåõôáßá öÜóç ôçò Êëéìáêôçñßïõ êáé äéáñêåß ìÝ÷ñé ôï 65ï Ýôïò ðåñßðïõ.

Åíäïêñéíïëïãßá Ïé äéáôáñá÷Ýò ðïõ ðáñáôçñïýíôáé óôéò ãõíáéêåßåò ïñìüíåò êáôÜ ôçí Åììçíüðáõóç åßíáé óå Üìåóç ó÷Ýóç ìå ôçí áäõíáìßá ôùí ùïèçêþí íá áíôáðïêñéèïýí, ìå Ýêêñéóç ïéóôñïãüíùí, óôçí áõîáíüìåíç Ýêêñéóç FSH áðü ôçí õðüöõóç2. Ç áýîçóç ôçò FSH ïöåßëåôáé êáé óôç äñáìáôéêÞ åëÜôôùóç ôçò áíáóôáëôßíçò (inhibin) ôá åðßðåäá ôçò ïðïßáò åßíáé ó÷åäüí ìç áíé÷íåýóéìá. Ôá ðá-

ñáãþìåíá ïéóôñïãüíá ðñïÝñ÷ïíôáé áðü áñùìáôïðïßçóç óôçí ðåñéöÝñåéá êáé ü÷é óôéò ùïèÞêåò, ãéá áõôü êáé ç ïéóôñüíç åßíáé ôï êýñéï åììçíïðáõóéáêü ïéóôñïãüíï1 (Ðßíáêáò I).

ÊëéíéêÞ åéêüíá Ôá óõìðôþìáôá ôçò åììçíüðáõóçò ïöåßëïíôáé óå ìåãÜëï ðïóïóôü óôéò ïñìïíéêÝò ìåôáâïëÝò ðïõ óõìâáßíïõí êáé èá Þôáí ëÜèïò íá áðïäßäïíôáé óôç öõóéïëïãéêÞ öèïñÜ Þ óå óõíáéóèçìáôéêÝò äéáôáñá÷Ýò ôùí ãõíáéêþí3. Ìïëáôáýôá, äå èá ðñÝðåé íá ðáñáãíùñßæåôáé ôï ãåãïíüò üôé åêôüò áðü áõôÜ õðÜñ÷ïõí êáé Üëëá ðïõ äåí ìðïñïýí íá äéêáéïëïãçèïýí áðïêëåéóôéêÜ ùò ïñìïíïåîáñôþìåíá (Ðßíáêáò II).

1. Äéáôáñá÷Ýò ÅììÞíïõ Ñýóåùò ¼ðùò ðñïáíáöÝñèçêå, êáôÜ ôçí ðåñéåììçíüðáõóç, ï êýêëïò ôçò ãõíáßêáò ãßíåôáé áóôáèÞò ôüóï óôç óõ÷íüôçôá åìöÜíéóçò ôïõ üóï êáé óôç äéÜñêåéá êáé ôçí ðïóüôçôá ôçò áéìüññïéáò. Ç áíùïèõëáêéïññçîßá, ðáñÜ ôçí åðßäñáóç ôùí ïéóôñïãüíùí óôï åíäïìÞôñéï, ïäçãåß óå áéìïññáãßá áðü ôç ìÞôñá4. Ðáñ’ üëá áõôÜ, èá ðñÝðåé íá Ý÷ïõìå ðÜíôá õðüøç üôé áéìïññáãßá áðü ôç ìÞôñá ìðïñåß íá åìöáíéóôåß êáé óå Üëëåò ðåñéðôþóåéò üðùò óå ðá÷õóáñêßá, çðáôéêÞ íüóï, Üëëåò åíäïêñéíéêÝò äéáôáñá÷Ýò (õðåñ-,õðï-èõñåïåéäéóìüò, íåïðëÜóìáôá åíäïêñéíþí áäÝíùí), íåïðëáóßåò ôïõ ãåííçôéêïý óõóôÞìáôïò5. ÅðïìÝíùò áðáéôåßôáé åíäåëå÷Þò Ýëåã÷ïò ãéá ôïí êáèïñéóìü ôçò áéôßáò ôçò áéìïññáãßáò6.

2. ÁããåéïêéíçôéêÞ áóôÜèåéá Ç ðéï óõ÷íÞ åêäÞëùóç ôçò êëéìáêôçñßïõ åß-

Ðßíáêáò I. ÏñìïíéêÝò äéáôáñá÷Ýò óôçí åììçíüðáõóç Áíáóôáëôßíç (Inhibin) FSH LH Ïéóôñüíç (Å1) Ïéóôñéüëç (Å2) Ïéóôñïãüíá-Áíäñïãüíá

ÅëÜ÷éóôá, ó÷åäüí ìç áíé÷íåýóéìá, åðßðåäá. ÌåãÜëç áýîçóç Ìéêñüôåñç áýîçóç Ôï êýñéï åììçíïðáõóéáêü ïéóôñïãüíï ÁíôéóôñïöÞ ó÷Ýóçò Å2:Å1 Ìåãáëýôåñç åëÜôôùóç ôùí Ïéóôñïãüíùí óå ó÷Ýóç ìå ôá Áíäñïãüíá. ÁíôéóôñïöÞ ôçò ó÷Ýóçò Ïéóôñïãüíá:Áíäñïãüíá 31

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ó.N. ÌÞôñïõ, Å.Á. Óêëçñüò

Ðßíáêáò II. Óõìðôþìáôá åììçíüðáõóçò

3. Áôñïößá ïõñïãåííçôéêïý óõóôÞìáôïò

· Ïñìïíïåîáñôþìåíá 1. Äéáôáñá÷Ýò ÅììÞíïõ Ñýóåùò 2. ÅîÜøåéò 3. Áôñïößá ïõñïãåííçôéêïý óõóôÞìáôïò 4. Ïóôåïðüñùóç · ÐéèáíÜ ïñìïíïåîáñôþìåíá 1. Øõ÷ïóõíáéóèçìáôéêÝò äéáôáñá÷Ýò 2. ÁèçñùìÜôùóç-Óôåöáíéáßá íüóïò 3. Øõ÷ïóåîïõáëéêÜ ðñïâëÞìáôá

ÁöïñÜ ïëüêëçñï ôï ïõñïãåííçôéêü óýóôçìá (ìÞôñá, áéäïßï, êüëðï, ïõñÞèñá, ïõñïäü÷ï êýóôç, ìáóôïýò) êáé åêäçëþíåôáé ìå õðïôñïðéÜæïõóåò öëåãìïíÝò, äõóïõñéêÜ öáéíüìåíá, äõóðáñåýíéá ê.á. ùò áðïôÝëåóìá õðïóôñïöÞò ôùí ïéóôñïãïíïåîáñôþìåíùí áõôþí éóôþí2.

4. Ïóôåïðüñùóç íáé ïé åîÜøåéò (Hot Flashes), Ýíá áßóèçìá áýîçóçò ôçò èåñìïêñáóßáò ôïõ óþìáôïò, éäéáßôåñá óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ ðñïóþðïõ êáé ôïõ ëáéìïý, ôï ïðïßï óõíïäåýåôáé ìå åñõèñüôçôá áõôþí ôùí ðåñéï÷þí êáé äéáñêåß áðü ìåñéêÜ äåõôåñüëåðôá Ýùò ëåðôÜ Þ êáé þñåò. Ìðïñåß íá åêëõèåß îáöíéêÜ Þ ìåôÜ áðü ôçí åðßäñáóç êÜðïéùí ðáñáãüíôùí üðùò ôá ïéíïðíåõìáôþäç, ôï èåñìü ðåñéâÜëëïí ê.á. Êáé óå áõôÞ ôçí ðåñßðôùóç üìùò èá ðñÝðåé íá áðïêëåéóôïýí Üëëåò ïñãáíéêÝò áéôßåò üðùò ôï öáéï÷ñùìïêýôôùìá, äéáôáñá÷Ýò ôïõ èõñåïåéäïýò, ç ëåõ÷áéìßá êáé ðéèáíÝò øõ÷ïóùìáôéêÝò äéáôáñá÷Ýò5.

Ðßíáêáò III. Áíôåíäåßîåéò ÷ïñÞãçóçò Èåñáðåßáò ÏñìïíéêÞò ÕðïêáôÜóôáóçò 1. Ìïíïèåñáðåßá ìå ïéóôñïãüíá 2. Êýçóç 3. ÇðáôïðÜèåéá 4. ×ïëïëéèßáóç 5. Ca åíäïìçôñßïõ & ìáóôïý ìå (+) õðïäï÷åßò ïéóôñïãüíùí 6. Åíäïìçôñßùóç 7. ÈñïìâïåìâïëéêÞ íüóïò 8. ÕðÝñôáóç 9. ÄéáâÞôçò

Ðßíáêáò IV. Áíåðéèýìçôåò åíÝñãåéåò Èåñáðåßáò ÏñìïíéêÞò ÕðïêáôÜóôáóçò 1. ÃáóôñåíôåñéêÝò äéáôáñá÷Ýò 2. ÊáôáêñÜôçóç ýäáôïò êáé áýîçóç óùìáôéêïý âÜñïõò 3. Ìáóôùäõíßá 4. ×ïëüóôáóç-×ïëïëéèßáóç 5. ÈñïìâïåìâïëéêÞ íüóïò 6. Áôñïößá êüëðïõ 7. ÅëÜôôùóç libido 8. ÁêìÞ 9. Õðåñôñß÷ùóç 10. Áýîçóç óùìáôéêïý âÜñïõò 32

Ç áðþëåéá ôçò ïóôéêÞò ìÜæáò ìå ôçí ðñüïäï ôçò çëéêßáò åßíáé öáéíüìåíï ðïõ ðáñáôçñåßôáé êáé óôá äýï öýëá. Ìïëáôáýôá, ïé åììçíïðáõóéáêÝò ãõíáßêåò åêôßèåíôáé óå åðéðëÝïí êßíäõíï ëüãù ôçò Ýëëåéøçò ïéóôñïãüíùí. Ôï ãåãïíüò áõôü åíéó÷ýåôáé áðü ôï üôé ïóôåïðüñùóç ðáñïõóéÜæåôáé êáé óå íåáñÝò ãõíáßêåò ðïõ ãéá êÜðïéï ëüãï äåí Ý÷ïõí ùïèçêéêÞ ëåéôïõñãßá ð.÷ ùïèçêåêôïìÞ, ðñþéìç åììçíüðáõóç, áãåíåóßá ùïèçêþí7.

5. ÁèçñùìÜôùóç-Óôåöáíéáßá Íüóïò Ç åðßðôùóç ôùí êáñäéáããåéáêþí íïóçìÜôùí áõîÜíåôáé ìåôÜ ôçí åììçíüðáõóç. Ôá ïéóôñïãüíá áóêïýí ôçí åðßäñáóÞ ôïõò åììÝóùò óôá åðßðåäá ôùí ëéðïðñùôåúíþí (áýîçóç ôçò HDL) êáé Üìåóá óôï ôïß÷ùìá ôùí áããåßùí êáé ôçí êáñäéÜ (õðïäï÷åßò ïéóôñïãüíùí óôï êáñäéáããåéáêü óýóôçìá). Áõôü êáôáäåéêíýåé ôïí ðñïóôáôåõôéêü ñüëï ôùí ïéóôñïãüíùí óôçí êáñäéÜ êáé ôá áããåßá2.

Åñãáóôçñéáêüò Ýëåã÷ïò Ìå ôçí Ýíáñîç ôùí óõìðôùìÜôùí ôçò êëéìáêôçñßïõ ïé ãõíáßêåò èá ðñÝðåé íá õðïâÜëëïíôáé óå ðáñáêëéíéêü Ýëåã÷ï óôá ðëáßóéá ôçò ñïõôßíáò áëëÜ êáé ãéá ôïí êáèïñéóìü ôçò áêñéâïýò áéôéïëïãßáò ôïõò êáèþò áõôÜ ìðïñåß íá ïöåßëïíôáé óå Üëëá ïñãáíéêÜ áßôéá. Á) ¼óïí áöïñÜ ôéò äéáôáñá÷Ýò ôçò åììÞíïõ ñýóåùò ï Ýëåã÷ïò èá ðñÝðåé íá ðåñéëáìâÜíåé8: 1. Test êýçóçò, ãéá ôïí áðïêëåéóìü ðéèáíÞò êýçóçò 2. Äéáêïëðéêü Õðåñç÷oãñÜöçìá, óôï ïðïßï íá åîåôÜæåôáé ôï ðÜ÷ïò ôïõ åíäïìçôñßïõ ãéá

Ó.N. ÌÞôñïõ, Å.Á. Óêëçñüò

ðéèáíÞ íåïðëáóßá Þ õðåñðëáóßá ôïõ. 3. Test êáôÜ ÐáðáíéêïëÜïõ, óôéò ðåñéðôþóåéò ðïõ ôá áðïôåëÝóìáôá ôïõ õðåñç÷oãñáöÞìáôïò ôï åðéâÜëëïõí (ðÜ÷ïò åíäïìçôñßïõ > 4 mm) 4. ÊëáóìáôéêÞ Áðüîåóç êáé ÉóôïëïãéêÞ ÅîÝôáóç ôïõ äåßãìáôïò Â) Ïé åîÜøåéò öáßíåôáé íá ó÷åôßæïíôáé ìå ôá áõîçìÝíá åðßðåäá ãïíáäïôñïðéíþí êáé åðïìÝíùò õðïëïãéóìüò ôçò FSH Þ ôùí ïéóôñïãüíùí ìðïñåß íá åßíáé åíäåéêôéêüò5. Ã) ÌÝôñçóç ÏóôéêÞò ÌÜæáò. Ä) Óõ÷íÞ êáñäéïëïãéêÞ åîÝôáóç êáé äïêéìáóßá êüðùóçò åðß óõìðôùìÜôùí èá ðñÝðåé íá äéåíåñãïýíôáé óå ôáêôéêü Ýëåã÷ï.

Èåñáðåßá Ç èåñáðåßá ôçò êëéìáêôçñßïõ óõíßóôáôáé áöåíüò óôçí Èåñáðåßáò ÏñìïíéêÞò ÕðïêáôÜóôáóçò, áöåôÝñïõ óôç óõìðôùìáôéêÞ èåñáðåßá ðïõ Ý÷åé ñüëï õðïóôçñéêôéêü êáé áíáðëçñþíåé åëëåßììáôá ôïõ ïñãáíéóìïý ãéá ïõóßåò, óôïé÷åßá ê.á.

Èåñáðåßá ÏñìïíéêÞò ÕðïêáôÜóôáóçò (È.Ï.Õ) Ç áíôéìåôþðéóç ôçò êëéìáêôçñßïõ êáé ôùí óõìðôùìÜôùí ôçò åßíáé ìéá ðïëý óïâáñÞ õðüèåóç ãéá ôïí åéäéêü êáé ôçí ãõíáßêá. Ï åéäéêüò èá ðñÝðåé íá åîáôïìéêåýåé ôç èåñáðåßá, íá åßíáé ãíþóôçò ôùí åíäåßîåùí, ôùí áíôåíäåßîåùí (Ðéí. III), ôùí ðáñåíåñãåéþí áõôÞò (Ðéí. IV) êáé íá åíçìåñþíåé ôç ãõíáßêá9. Åðßóçò åßíáé óçìáíôéêü íá êáôáíïçèåß üôé ç åììçíüðáõóç, áí êáé öõóéïëïãéêü öáéíüìåíï, áðïôåëåß íüóï ðïõ Ý÷åé óõíÝðåéåò ôüóï óôçí õãåßá üóï êáé óôçí êáèçìåñéíÞ äñáóôçñéüôçôÜ ôçò ãõíáßêáò êáé åðïìÝíùò ÷ñÞæåé èåñáðåßáò5. ¼óïí áöïñÜ ôç äéÜñêåéá åöáñìïãÞò ôçò È.Ï.Õ., äåí Ý÷åé áêüìá êáôáóôåß óáöÞò ï êßíäõíïò åìöÜíéóçò åðéðëïêþí áðü ôá üñãáíá óôü÷ïõò, ð.÷ ìáóôü, åíäïìÞôñéï, ùïèÞêåò10. ÉäáíéêÞ èá Þôáí ç óõíå÷Þò åöáñìïãÞ ôçò åöüóïí áðïäåéêíõüôáí üôé äåí åíï÷ïðïéåßôáé ãéá ôçí åìöÜíéóç Ca ìáóôïý, Ca åíäïìçôñßïõ ê.á. Ìïëáôáýôá, ç È.Ï.Õ ìå ìïíïèåñáðåßá áõîÜíåé ôïí êßíäõíï åìöÜíéóçò Ca åíäïìçôñßïõ (ó÷åôéêüò êßíäõíïò ~10), éäéáßôåñá äå üôáí áõôÞ äéáñêåß ðÜíù áðü 10

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

÷ñüíéá. Ï êßíäõíïò ãßíåôáé 10 öïñÝò ìéêñüôåñïò áí ðñïóôåèåß ðñïãåóôáãüíï11. Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá üìùò, áêüìá êáé áõôÞ ç óõã÷ïñÞãçóç Ý÷åé áìöéóâçôçèåß üóïí áöïñÜ ôçí åìöÜíéóç áäåíïêáñêéíþìáôïò ôïõ åíäïìçôñßïõ12. Ó÷åôéêÜ ìå ôïí êßíäõíï åìöÜíéóçò Ca ìáóôïý Ý÷åé äåé÷èåß üôé ï êßíäõíïò äåí åðçñåÜæåôáé óçìáíôéêÜ áðü ôï ó÷Þìá Þ ôç äéÜñêåéá ôçò È.Ï.Õ. ÅðéðëÝïí, ï êßíäõíïò áõôüò åîáñôÜôáé êáé áðü Üëëïõò ðáñÜãïíôåò üðùò ç êëçñïíïìéêüôçôá, ç äéáôñïöÞ êáé ôï ãõíáéêïëïãéêü éóôïñéêü ôçò ãõíáßêáò3. Ðñüóöáôá, äéåíåñãÞèçêå óôéò Ç.Ð.Á ç ìåëÝôç WHI (Women’s Health Initiative) ìå ðñïãñáììáôéóìÝíç äéÜñêåéá 8,5 ÷ñüíéá óå Ýíá äåßãìá 16608 ãõíáéêþí 50-79 åôþí åê ôùí ïðïßùí 8506 ãõíáßêåò Ýëáâáí áãùãÞ ìå óõæåõãìÝíá ïéóôñïãüíá 0,625 mg/dl êáé ìåäñüîõðñïãåóôåñüíç 2,5 mg/dl êáé 8102 Ýëáâáí placebo. ¼ðùò áíáêïéíþèçêå ðñüóöáôá, ìåôÜ áðü 5,2 ÷ñüíéá áðïöáóßóôçêå ç äéáêïðÞ ôçò ìåëÝôçò êáèþò óå follow up ðïõ äéåíåñãÞèçêå åìöáíßóôçêáí ðåñéðôþóåéò êáñêßíïõ ôïõ ìáóôïý êáé óôåöáíéáßáò íüóïõ óå óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêü âáèìü. Ùóôüóï, ôï Medical Research Council (MRC) ôçò Ìåã. Âñåôáíßáò ðïõ äéåíåñãåß ìéá Üëëç ìåëÝôç, ôç WISDOM (Women’s International Study of long Duration Oestrogen after Menopause), ðïõ âñßóêåôáé óå åîÝëéîç óå 16000 ìåôåììçíïðáõóéáêÝò ãõíáßêåò óôç Ìåã. Âñåôáíßá êáé 6000 óôçí Áõóôñáëßá êáé ôç ÍÝá Æçëáíäßá, ðñüôåéíå ðùò åöüóïí ïé ãõíáßêåò ðïõ óõììåôåß÷áí óôç ìåëÝôç áõôÞ ðëçñïöïñïýíôáí ãéá ôá ïöÝëç êáé ôéò ðéèáíÝò ðáñåíÝñãåéåò ôçò ìáêñï÷ñüíéáò èåñáðåßáò êáèþò êáé ãéá ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ìåëÝôçò WHI, äå óõíÝôñå÷å ëüãïò äéáêïðÞò ôçò. ¼óïí áöïñÜ ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ìåëÝôçò WHI, ç ßäéá åðéôñïðÞ (MRC) õðïóôçñßæåé ðùò ðáñüëï ðïõ ï áñéèìüò êáñêßíïõ ôïõ ìáóôïý åßíáé áõîçìÝíïò, ï ó÷åôéêüò êßíäõíïò ðáñáìÝíåé ÷áìçëüò. ÔÝëïò, èåùñåß ðùò õðÜñ÷ïõí óçìåßá ó÷åôéêÜ ìå ôç ÈÏÕ ðïõ ðñÝðåé íá äéáóáöçíéóôïýí üðùò: · Ï ìç áðïäåäåéãìÝíïò ñüëïò ôçò ÈÏÕ óôç óôåöáíéáßá íüóï êáé óå äéÜöïñïõò ôýðïõò êáñêßíïõ üðùò áõôüò ôïõ ðá÷Ýïò åíôÝñïõ · Ç åðßäñáóç ôçò ÈÏÕ óôçí Üíïéá êáé ôçí áñèñßôéäá ðïõ ðáñïõóéÜæïíôáé áñãüôåñá óôç æþç ôçò ãõíáßêáò · Ç åðßäñáóç ôçò ÈÏÕ ãåíéêüôåñá óôçí ðïéüôçôá æùÞò ôùí ãõíáéêþí. ÅðïìÝíùò, ç ôÜóç ðïõ äéáìïñöþíåôáé ó÷å33

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

ôéêÜ ìå ôçí áóöÜëåéá ôçò ìáêñï÷ñüíéáò ÈÏÕ åéíáé üôé áõôÞ ìðïñåß íá ÷ïñçãçèåß åðß ìáêñüí åöüóïí ïé ãõíáßêåò åíçìåñùèïýí ðñþôá ãéá ôéò åõåãåñôéêÝò ôçò äñÜóåéò áëëÜ êáé ôïõò ðéèáíïýò êéíäýíïõò. Ç È.Ï.Õ. ðåñéëáìâÜíåé åßôå ôç ÷ïñÞãçóç ïéóôñïãüíùí ùò ìïíïèåñáðåßá óå ðåñéðôþóåéò ðïõ äåí õðÜñ÷åé êßíäõíïò õðåñðëáóßáò ôïõ åíäïìçôñßïõ (ð.÷. ìåôÜ áðü ÏëéêÞ ÕóôåñåêôïìÞ) åßôå ôç óõíäõáóìÝíç ÷ïñÞãçóç ïéóôñïãüíïõ ìáæß ìå Ýíá ðñïãåóôáãüíï ôï ïðïßï åîéóïññïðåß ôç äñÜóç ôùí ïéóôñïãüíùí óôï åíäïìÞôñéï êáé ðñïëáìâÜíåé ôçí åìöÜíéóç áäåíïêáñêéíþìáôïò Þ õðåñðëáóßáò ôïõ åíäïìçôñßïõ13. · Ìïíïèåñáðåßá ìå ïéóôñïãüíá, üðùò ðñïáíáöÝñèçêå, åöáñìüæåôáé óå ãõíáßêåò ðïõ äåí Ý÷ïõí êßíäõíï åìöÜíéóçò åðéðëïêþí áðü ôï åíäïìÞôñéï ð.÷ õóôåñåêôïìçèåßóåò. Ç ÷ïñÞãçóç ìðïñåß íá åßíáé êõêëéêÞ Þ óõíå÷Þò. · Ç Äéáäï÷éêÞ ÓõíäõáóìÝíç èåñáðåßá, êõêëéêÞ Þ óõíå÷Þò, ðñïôéìÜôáé ãéá ôçí ðñïöýëáîç ôïõ åíäïìçôñßïõ óå ìç õóôåñåêôïìçèåßóåò ãõíáßêåò. Á) Ç êõêëéêÞ ìéìåßôáé ôï öõóéïëïãéêü êýêëï êáé óõíßóôáôáé óôç ÷ïñÞãçóç ïéóôñïãüíïõ ãéá 21 çìÝñåò ìå óõã÷ïñÞãçóç ðñïãåóôáãüíïõ óôéò 10-13 áðü áõôÝò êáé áêïëïýèùò 7Þìåñï äéáêïðÞ. Â) Óôç óõíå÷Þ, ôï ïéóôñïãüíï ÷ïñçãåßôáé êáèçìåñéíÜ êáé ðñïóôßèåôáé ðñïãåóôáãüíï ôéò 1013 ôåëåõôáßåò çìÝñåò ôïõ êýêëïõ. · Óôç Óõíå÷Þ ÓõíäõáóìÝíç èåñáðåßá ôï ïéóôñïãüíï êáé ôï ðñïãåóôáãüíï ÷ïñçãïýíôáé ôáõôü÷ñïíá êáé ìå áõôÞ åðéôõã÷Üíåôáé ç ìç åìöÜíéóç áéìïññáãßáò áðü áðüóõñóç ç ïðïßá õðÜñ÷åé óôç äéáäï÷éêÞ óõíäõáóìÝíç èåñáðåßá. • ÐáñáêÜôù áíáöÝñïíôáé óõíïðôéêÜ ôá óêåõÜóìáôá êáé ç ïäüò ÷ïñÞãçóçò ôïõò üðùò áõôÜ åîáôïìéêåýïíôáé áíÜëïãá ìå ôá åðßðåäá ïñìïíþí êáèþò êáé ôá üñãáíá óôü÷ïõò3: · Ç áðü ôïõ óôüìáôïò ÷ïñÞãçóç ðåñéëáìâÜíåé 0,625-2,5 mg óõæåõãìÝíùí ïéóôñïãüíùí/ 24ùñï, 5-10 mg ðáñáãþãïõ ðñïãåóôåñüíçò/ 24ùñï (tab. Divina) Þ 1-2,5 mg ðáñáãþãïõ íïñôåóôïóôåñüíçò (tab, Kliogest) êáé 2,5 mg ôéâïëüíçò (tab. Livial). ¸÷åé ôï ðëåïíÝêôçìá ôçò åîáôïìßêåõóçò êáé ðñïóáñìïãÞò ôçò êáèçìåñéíÞò äïóïëïãßáò áëëÜ ìåéïíåêôåß ëüãù ôïõ ìåôáâïëéóìïý ôçò ïéóôñáäéüëçò óôï Þðáñ 34

Ó.N. ÌÞôñïõ, Å.Á. Óêëçñüò

óå ïéóôñüíç ç ïðïßá åßíáé ëéãüôåñï âéïäñáóôéêÞ Üñá áðáéôïýíôáé ìåãáëýôåñåò äüóåéò. ÐáñåíôåñéêÜ, åöáñìüæåôáé óå ðåñéðôþóåéò ðïõ ÷ñåéÜæåôáé íá ðáñáêáìöèåß ç çðáôéêÞ ïäüò. ×ïñçãïýíôáé óõæåõãìÝíá ïéóôñïãüíá (Premarin) óå äüóåéò áíôßóôïé÷åò ìå áõôÝò óôçí áðü ôïõ óôüìáôïò ÷ïñÞãçóç. ÄéáäåñìéêÜ, ìå åðéêüëëçóç áõôïêüëëçôïõ ôï ïðïßï áðïäåóìåýåé âñáäÝùò ôï ïéóôñïãüíï êáé ôï ðñïãåóôáãüíï (tts Estracomb). ¼ôáí äåí ðåñéÝ÷åôáé ðñïãåóôáãüíï (tts. Estring) áõôü èá ðñÝðåé íá áíáðëçñþíåôáé áðü ôï óôüìá. Áðïäåóìåýïíôáé 25-100 mcg 17-âïéóôñáäéüëçò/24ùñï êáé ðëåïíåêôåß åðåéäÞ ðáñáêÜìðôåôáé ç åíôåñïçðáôéêÞ ïäüò. ÔïðéêÞ, óôï üñãáíï óôü÷ï, ìå ôç ìïñöÞ êïëðéêïý õðüèåôïõ (vag.tab.Vagifem), êñÝìáò (vag.oint. Premarin) Þ äáêôõëßïõ (vag.ring. Estring). Ç êñÝìá óõæåõãìÝíùí ïéóôñïãüíùí (50% óå ïéóôñüíç) ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç ôçò áôñïöéêÞò êïëðßôéäáò êáé áéäïéúôéäáò, ÷ïñçãåßôáé 2 gr/24ùñï êáé áðïäåóìåýåé 1,25 mg/24ùñï ïéóôñüíçò êáé 1 mg/24ùñï ïéóôñéüëçò. Ï äáêôýëéïò ðåñéÝ÷åé 2 mg 17-â-ïéóôñáäéüëçò ðïõ áðïäåóìåýïíôáé ìå ñõèìü 7,5/ìg. ÅíäïìõúêÜ, ÷ïñçãïýíôáé ìå ìçíéáßá äéÜñêåéá 4 mg ïéóôñáäéüëçò êáé 60-200 mg áíäñïãüíïõ, óå åììçíïðáõóéáêÝò ãõíáßêåò ìå Ýíôïíá óõìðôþìáôá ðïõ äåí áíôáðïêñßíïíôáé óôçí áðü ôïõ óôüìáôïò ÷ïñÞãçóç. Ôá Õðïäüñéá åìöõôåýìáôá ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá ìáêñï÷ñüíéá èåñáðåßá ãéáôß åîáóöáëßæïõí óôáèåñÜ åðßðåäá ïñìüíçò ãéá 6 ìÞíåò. Ìåéïíåêôïýí óôï ãåãïíüò üôé äåí ìðïñïýí íá áöáéñåèïýí åðïìÝíùò ÷ñåéÜæåôáé åðéðëÝïí Ýëåã÷ïò ôçò áíåêôéêüôçôÜò ôïõò áðü ôéò ãõíáßêåò.

Âéâëéïãñáößá 1. Torgerson DJ, Avenell A, Russell IT, et al. Factors associated with onset of menopause in women aged 45-49. Maturitas, 19:83-92, 1994. 2. Ìé÷áëÜò ÓÐ. Åðßôïìç ÌáéåõôéêÞ-Ãõíáéêïëïãßá, 453-454, 2000. 3. ÊñåáôóÜò Ã. Óýã÷ñïíç Ãõíáéêïëïãßá êáé ÌáéåõôéêÞ, 17:380-381, 1998. 4. Way L. Current Surgical Diagnosis and Treatment, 42:982, 1994.

Ó.N. ÌÞôñïõ, Å.Á. Óêëçñüò

5. DR Morrissey, JT Kirchner. Management of the climacteric. Postgrad. Med, 108, 2000. 6. Schmidt T, Romer T. Sonography and hysteroscopy for endometrial carcinoma and its precursors. Zentralbl Gynakol, 124:20-26, 2002. 7. Dempster DW, Lindsay R. Pathogenesis of osteoporosis. Lancet, 341:797, 1993. 8. Bronz L, Dreher E, Almendral A, Studer A, Haller U. Guideline for the diagnosis of postmenopausal bleeding. Gynakol Geburtshilfliche Rundsch, 40:71-79, 2000. 9. Counseling postmenopausal women about preventive hormone therapy. AGS Clinical Practice Committee. J Am Geriatr Soc, 44:11201122, 1996. 10. Lacey JV Jr, Mink PJ, Lubin JH, Sherman ME, Troisi R, Hartge P, Schatzkin A, Schairer C. Menopausal hormone replacement therapy and risk of ovarian cancer. JAMA, 288:368369, 2002.

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

11. Van Gorp T, Neven P. Endometrial safety of hormone replacement therapy: review of literature. Maturitas, 42:93-104, 2002. 12. Nelson HD, Humphrey LL, Nygren P, Teutsch SM, Allan JD. Postmenopausal hormone replacement therapy: scientific review. JAMA, 288:872881, 2002. 13. Sitruk-Ware R, Plu-Bureau G. Progestins and cancer. Gynecol Endocrinol, 13 Suppl 4:3-9, 1999. 14. Writing Group for the Women’s Health Initiative Investigators. Risks and benefits of estrogen plus progestin in healthy postmenopausal women: principal results From the Women’s Health Initiative randomized controlled trial. JAMA, 288:321-333, 2002. 15. http://www.adelaide.edu.au/pr/media/releases/ 2002/wisdom.html. (2002) HRT study should continue: recommendation.

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

A. Óõìåùíßäçò

ÅÐÉÔÑÏÐÇ ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇÓ ÅËÅÃÅÉÁ COMMITTEE OF EDUCATION ÅLEGEIA Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 36-37, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 36-37, 2003

ÅËËÇÍÉÊÇ ÅÔÁÉÑÅÉÁ ÃÅÍÉÊÇÓ ÉÁÔÑÉÊÇÓ 2ï ÓåìéíÜñéï Åêðáßäåõóçò Åêðáéäåõôþí 7-10 Íïåìâñßïõ 2002, Áñüëéèïò, Çñáêëåßïõ Êýñéïò óêïðüò êáé Ýñãï ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò (ÅËÅÃÅÉÁ) åßíáé ç áíáâÜèìéóç ôçò åéäéêüôçôáò ìÝóù ôçò âåëôéóôïðïßçóçò ôçò åêðáßäåõóçò, ôçò Ýñåõíáò êáé ôçò ðïéïôéêÞò åîáóöÜëéóçò. Åßíáé óå üëïõò ãíùóôÜ ôá ðñïâëÞìáôá ôüóï óôçí éáôñéêÞ åêðáßäåõóç ãåíéêÜ, üóï êáé êõñßùò óôçí åêðáßäåõóç óôçí åéäéêüôçôá ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò. Õðïãñáììßæïíôáé ç áðïõóßá áêáäçìáúêþí ôìçìÜôùí êáé ç Ýëëåéøç äéäáêôéêïý ðñïóùðéêïý åêôåèåéìÝíïõ óôï áíôéêåßìåíï. Áêüìç, ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôçò åêðáßäåõóçò óôçí åéäéêüôçôá ðñáãìáôïðïéåßôáé óå íïóïêïìåßá, óå êëéíéêÝò äéáöüñùí åéäéêïôÞôùí áðü êáô’ üíïìá ‘åêðáéäåõôÝò’ Üëëùí åéäéêïôÞôùí. ÔÝëïò, Ýíá ìÝñïò ôçò åêðáßäåõóçò, ìéêñü ãéá ôá äéåèíÞ äåäïìÝíá êáé ôéò Ïäçãßåò ôçò ÅÅ, ãßíåôáé óå ÊÝíôñï Õãåßáò. ÁëëÜ, åíþ ç ïõóßá ôçò åêåß åêðáßäåõóçò ìðïñåß íá êáëýðôåôáé, áõôÞ äåí åßíáé ïñãáíùìÝíç, óõãêñïôçìÝíç êáé ðáñÜëëçëá õðÜñ÷åé Ýëëåéøç åêðáéäåõôþí. Êáôüðéí ôïýôùí Þôáí åðüìåíï ç ÅËÅÃÅÉÁ íá èÝóåé ùò ðñïôåñáéüôçôÜ ôçò ôç äçìéïõñãßá åíüò ðõñÞíá åêðáéäåõìÝíùí åêðáéäåõôþí ãéá íá êáëýøåé êáô’ áñ÷Üò ôéò áíÜãêåò ôçò åêðáßäåõóçò óôï ÊÝíôñï Õãåßáò. Ôá èåìÝëéá áõôÞò ôçò ðñïóðÜèåéáò ôÝèçêáí ðñï 5åôßáò üôáí ìå ôçí áéãßäá ôçò EURACT ïñãáíþèçêáí, ìå ìåãÜëç åðéôõ÷ßá, åðß äýï óõíå÷üìåíá Ýôç äéåèíÞ óåìéíÜñéá åêðáßäåõóçò åêðáéäåõôþí. Ç åìðåéñßá ðïõ áðïêôÞèçêå åðåíäýèçêå áðïôåëåóìáôéêÜ óôï 1ï Åèíéêü ÓåìéíÜñéï åêðáßäåõóçò åêðáéäåõôþí. Ç óõíÝ÷åéá ôçò ðñïóðÜèåéáò áõôÞò ãñÜöôçêå ôïí ðåñáóìÝíï ÍïÝìâñéï üôáí ïñãáíþèçêå óôïí Áñüëéèï Çñáêëåßïõ, ôï 2ï ÓåìéíÜñéï Åêðáß36

äåõóçò Åêðáéäåõôþí áðü ôï ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò (ÔìÞìá ÉáôñéêÞò, ÔìÞìá ÄçìïôéêÞò Åêðáßäåõóçò) êáé ôçí ÅËÅÃÅÉÁ. Ìå ôçí ïñãÜíùóç ôïõ óåìéíáñßïõ öÜíçêå üôé îåðåñÜóôçêáí ðéá ôá ðñïâëÞìáôá åöçâåßáò ðïõ äéÝñ÷ïíôáé ôÝôïéïõ åßäïõò åã÷åéñÞìáôá. Óå Ýíá üìïñöï, ëéôü, Þóõ÷ï, ðáñáäïóéáêÞò áéóèçôéêÞò ðåñéâÜëëïí ðáñáêïëïýèçóáí ôï ÓåìéíÜñéï 25 Ãåíéêïß Éáôñïß áðü äéÜöïñá ÊÝíôñá Õãåßáò áðü üëç ôçí ÅëëÜäá. Ç åðéëïãÞ Ýãéíå, áðü ôçí åðéôñïðÞ åêðáßäåõóçò, ìå óõãêåêñéìÝíá êñéôÞñéá ìåôÜ áðü ó÷åôéêÞ áßôçóç ôïõ åíäéáöåñïìÝíïõ, óõíïäåõüìåíç áðü óýíôïìï âéïãñáöéêü óçìåßùìá. Ôï ðñüãñáììá ðåñéåëÜìâáíå 12 óõíåäñßåò ôùí 90´. Ç Ýíáñîç Ýãéíå ôçí ÐÝìðôç ôï áðüãåõìá, 7 Íïåìâñßïõ, êáé ç ëÞîç ôçí ÊõñéáêÞ ôï ìåóçìÝñé, 10 Íïåìâñßïõ. Ï óêïðüò ôïõ óåìéíáñßïõ Þôáí íá êÜíåé ôïõò óõììåôÝ÷ïíôåò éêáíïýò íá åêôéìïýí ôéò äéêÝò ôïõò áíÜãêåò ìÜèçóçò êáé íá áðïêôÞóïõí ôéò äåîéüôçôåò íá ôéò êáëýðôïõí. Ôá åêðáéäåõôéêÜ áíôéêåßìåíá Þôáí ôï íá ìÜèåé ï åêðáéäåõüìåíïò íá áíáãíùñßæåé ôéò äéêÝò ôïõ áíÜãêåò ùò åêðáéäåõôïý, ôï íá ìÜèåé êáé íá âåëôéþóåé ôç ÷ñÞóç ôùí áñ÷þí ôçò ìÜèçóçò ôïõ åíçëßêïõ êáé ôï íá ðñïÜãåé ôéò äåîéüôçôåò ôçò åêôßìçóçò ôùí áíáãêþí ìÜèçóçò. Ç åêðáßäåõóç Þôáí âáóéóìÝíç óôï ìç÷áíéóìü ìÜèçóçò ôïõ åíçëßêïõ êáèþò êáé óôçí åíåñãü óõììåôï÷Þ, åíþ ùò ìåèïäïëïãßá ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí ïé âñá÷åßåò åéóçãÞóåéò áêïëïõèïýìåíåò áðü åñãáóßá óå ìéêñÝò ïìÜäåò êáé åí óõíå÷åßá óõæÞôçóç óå ïëïìÝëåéá. Ç ôåëåõôáßá óõíåäñßá Þôáí áöéåñùìÝíç óôçí

A. Óõìåùíßäçò

áîéïëüãçóç ôïõ óåìéíáñßïõ. Ç áíÜëõóç ôùí óõìðåñáóìÜôùí ôçò áîéïëüãçóçò Ýäåéîå üôé ÷ñåéÜæåôáé âåëôßùóç ôï êïììÜôé ôçò åíçìÝñùóçò êáé ôïõ ðñïóåìéíáñéáêïý õëéêïý. ÃåíéêÜ êõñéÜñ÷çóáí ðïëý èåôéêÝò åêôéìÞóåéò áíáöïñéêÜ ìå ôç ëåéôïõñãßá ôùí ïìÜäùí, ôéò åõêáéñßåò êáé äõíáôüôçôåò åíåñãïý óõììåôï÷Þò, ôéò óõíèÞêåò ðáñáìïíÞò êáé ôï âáèìü êÜëõøçò ôùí ðñïóäïêéþí ôùí óõììåôå÷üíôùí. Ç ïìÜäá ôùí åêðáéäåõôþí áðïôåëïýíôáí áðü ôïí ê. É. ÐõñãéùôÜêç, ÊáèçãçôÞ Éóôïñßáò êáé Êïéíùíéïëïãßáò ôçò Åêðáßäåõóçò ôïõ Ðáéäáãùãéêïý ÔìÞìáôïò ÄçìïôéêÞò Åêðáßäåõóçò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò, ôïí ê. Á. ÖéëáëÞèç, Áíáð. ÊáèçãçôÞ ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò ôïõ Éáôñéêïý ÔìÞìáôïò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò, ôïí ê. Ì. Ìåñêïýñç, Ãåíéêü Éáôñü, Ä/íôÞ Ê.Õ.Í. Ìáäýôïõ, Èåó/íéêçò, Ðñüåäñï ÅËÅÃÅÉÁ êáé ôïí ê. Á. Óõìåùíßäç, Ãåíéêü Éáôñü, Ä/íôÞ Ê.Õ. Ðáëáéï÷ùñßïõ, ×áëêéäéêÞò, ÃÃ/Ôáìßá ÅËÅÃÅÉÁ. Åßíáé ðïëý óçìáíôéêü íá ôïíéóèåß üôé ôÝôïéïõ åßäïõò åðéôõ÷çìÝíåò åêðáéäåõôéêÝò äñáóôçñéüôçôåò ðïõ óõìâÜëëïõí ïõóéáóôéêÜ óôçí áíá-

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

âÜèìéóç ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, äåí ìðïñåß ðáñÜ íá ïäçãïýí óå ìåãáëýôåñåò êáé õøçëüôåñåò äåóìåýóåéò êáé õðï÷ñåþóåéò. ¸ôóé, Ý÷åé Þäç áðïöáóéóèåß áõôü ôï óåìéíÜñéï íá ðñáãìáôïðïéåßôáé óå åôÞóéá âÜóç óôï ßäéï ìÝñïò –ïíïìáæüìåíï ßóùò óõìâïëéêÜ ó÷ïëåßï Áñüëéèïõ – óôï÷åýïíôáò óå áñ÷Üñéïõò åêðáéäåõôÝò ãåíéêïýò éáôñïýò. ÐáñÜëëçëá âÝâáéá èá ïñãáíþíïíôáé ‘èåìáôéêÜ’ óåìéíÜñéá åêðáßäåõóçò åêðáéäåõôþí ôüóï óå åèíéêü åðßðåäï üóï êáé óå ðåñéöåñåéáêü åðßðåäï, þóôå íá åðéìïñöþíïíôáé êáé íá âåëôéþíïíôáé óõíå÷þò ïé Þäç åêðáéäåõìÝíïé åêðáéäåõôÝò. Ó’ áõôü ôï óçìåßï, áò óçìåéùèåß üôé ãéá ôá ìÝëç ôçò EURACT ðñïóöÝñïíôáé õðïôñïößåò ãéá ôçí ðáñáêïëïýèçóç äéåèíþí óåìéíáñßùí åêðáßäåõóçò åêðáéäåõôþí, ðïõ ôåëïýí õðü ôçí áéãßäá ôçò EURACT. Ïé åíäéáöåñüìåíïé ìðïñïýí íá áðåõèýíïíôáé ãéá ðåñéóóüôåñåò ðëçñïöïñßåò, óôïí ê. Á. Óõìåùíßäç – Åèíéêü Åêðñüóùðï, Ôáìßá EURACT. AèáíÜóéïò Óõìåùíßäçò Ã.Ã./Ôáìßáò ÅËÅÃÅÉÁ

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

A. Óõìåùíßäçò

ÁÍÔÁÐÏÊÑÉÓÇ ÁÐÏ ÔÁ ÉÙÁÍÍÉÍÁ CORRESPONDENCE FROM IOANNINA Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 38-39, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 38-39, 2003

Ç ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò óôï åíäéáöÝñïí ôùí öïéôçôþí éáôñéêÞò Ìå óçìáíôéêÞ áðÞ÷çóç êáé óõììåôï÷Þ ôùí öïéôçôþí ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò åîáêïëïõèåß íá äéåîÜãåôáé áðü ôï 2000 ôï Ðñüãñáììá Ðáñï÷Þò Ðñþôùí Âïçèåéþí êáé Õðçñåóéþí Åðåßãïõóáò ÉáôñéêÞò óôá ÐåñéöåñåéáêÜ ÊÝíôñá Õãåßáò ôçò Çðåßñïõ. Ôï Ðñüãñáììá ïñãáíþíåôáé áðü ôçí ÅðéóôçìïíéêÞ Åôáéñßá Öïéôçôþí ÉáôñéêÞò ÅëëÜäïò (ÅÅÖÉÅ)-ÐáñÜñôçìá Éùáííßíùí. Óôá ðëáßóéá ôïõ ðñïãñÜììáôïò, óôï ÁìöéèÝáôñï ôïõ Ðáíåðéóôçìéáêïý Íïóïêïìåßïõ Éùáííßíùí, äéïñãáíþèçêáí äýï äéáäï÷éêÝò åêäçëþóåéò, óôç èåìáôïëïãßá ôùí ïðïßùí äüèçêå éäéáßôåñç âáñýôçôá óôç óçìáóßá ôçò óùóôÞò ïñãÜíùóçò êáé áíÜðôõîçò ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò êáé ôïí óçìáíôéêü ñüëï ðïõ êáëåßôáé íá åðéôåëÝóåé ðñïò ôçí êáôåýèõíóç áõôÞ ç åéäéêüôçôá ôçò ÃåíéêÞò êáé ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò. Ôçí 28ç Ìáñôßïõ 2003 ïñãáíþèçêå çìåñßäá ìå èÝìá "Ç éáôñéêÞ åêðáßäåõóç êáôÜ ôçí åéäßêåõóç óôçí ÅëëÜäá êáé ôï Eîùôåñéêü". ÏìéëçôÝò ôïõ ðñþôïõ ìÝñïõò, ðïõ áöïñïýóå ôçí åêðáßäåõóç ôïõ åéäéêåõüìåíïõ éáôñïý óôçí ÅëëÜäá êáé ôï ñüëï ôïõ óôçí Åõñþðç, Þôáí ï ê. ×. Ðéóéþôçò, åêðñüóùðïò ôçò ÅëëÜäáò óôçí ÅõñùðáúêÞ ÅðéôñïðÞ ÅéäéêïôÞôùí êáé ï ê. Ì. Ìåñêïýñçò, ðñüåäñïò ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò êáé åêðñüóùðïò ôçò ÅëëÜäáò óôçí ÅõñùðáúêÞ ÅðéôñïðÞ Åêðáßäåõóçò óôç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ. Ï ê. Ðéóéþôçò áíáöÝñèçêå óå óýã÷ñïíá äåäïìÝíá êáé ôÜóåéò ðïõ áöïñïýí ôçí åéäßêåõóç ôùí éáôñþí óôá ðëáßóéá ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò. Ï ê. Ìåñêïýñçò, ìå ìßá äéÜëåîç üðïõ áõèïñìçôéóìüò êáé áìåóüôçôá ðåñéÝâáëáí ôçí åðéóôçìïíéêÞ ôåêìçñßùóç, ðñïêÜëåóå ôïí åíèïõóéáóìü ôïõ êïéíïý êáé ôï åíäéáöÝñïí ôùí öïéôçôþí, äßíïíôÜò ôïõò ôçí åõêáéñßá íá óõíåéäçôïðïéÞóïõí ôï áíôéêåßìåíï ôçò åéäéêüôçôáò ôçò ÃåíéêÞò 38

ÉáôñéêÞò êáé ôç óçìáóßá ôçò óôçí ïñãÜíùóç åíüò óõóôÞìáôïò õãåßáò áëëÜ êáé ôçí êáèïñéóôéêÞ óõìâïëÞ ôçò óôçí êáèçìåñéíÞ ðñïóöïñÜ óôáèåñÜ õøçëïý åðéðÝäïõ õðçñåóéþí õãåßáò óôïí ðëçèõóìü. ÁíáöÝñèçêå åðßóçò óôéò äõíáôüôçôåò Üóêçóçò êáé åêðáßäåõóçò óôçí åéäéêüôçôá ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò êáé ôçí áíÜãêç áýîçóçò ôùí èÝóåùí åéäéêåõïìÝíùí ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò óôç ÅëëÜäá óýìöùíá ìå ôéò ïäçãßåò äéåèíþí ïñãáíéóìþí. Ïé äõíáôüôçôåò åðáããåëìáôéêÞò áðïêáôÜóôáóçò, ôá ðñïâëÞìáôá ðïõ áíôéìåôùðßæïõí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åêðáßäåõóÞò ôïõò ïé Ãåíéêïß Éáôñïß óôçí ÅëëÜäá, ç Ýëëåéøç êéíÞôñùí êáé ç ðåñéïñéóìïß ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôçí Üóêçóç ôçò éáôñéêÞò êáé ôçí ðáñï÷Þ ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò óôçí åëëçíéêÞ ðåñéöÝñåéá áíáëýèçêáí êáé óõæçôÞèçêáí ùò óçìáíôéêïß áíáóôáëôéêïß ðáñÜãïíôåò óôçí åðéëïãÞ ôçò åéäéêüôçôáò ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò áðü ôïõò íÝïõò éáôñïýò áëëÜ êáé ùò óôü÷ïé ãéá ôçí åðßôåõîç ôçò ìÝãéóôçò äõíáôÞò áíáâÜèìéóçò ôïõ óõóôÞìáôïò ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò. Óôï äåýôåñï ìÝñïò, ïé ïìéëçôÝò ê. Ãåùñãßïõ êáé ÔóÜêïò ùò åêðñüóùðïé ôïõ Âñåôáíéêïý Óõìâïõëßïõ, ï ê. Íôïýôçò åêðñüóùðïò ôïõ éäñýìáôïò FULLBRIGHT, ï ê. ÃêéãéÝ åê ìÝñïõò ôïõ Ãáëëéêïý Éíóôéôïýôïõ êáé ï ê. ÖéíôÜíé áðü ôçí Ðñåóâåßá ôçò Éôáëßáò, áíáöÝñèçêáí óôéò äõíáôüôçôåò ëÞøçò ôßôëïõ åéäßêåõóçò óôç Ì. Âñåôáíßá, ôéò ÇÐÁ, ôç Ãáëëßá êáé ôçí Éôáëßá. Ôçí 5ç Áðñéëßïõ 2003 ïñãáíþèçêå Ýíá "ÓåìéíÜñéï ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò" ìå ôçí õðïóôÞñéîç ôçò ÊëéíéêÞò ÏéêïãåíåéáêÞò êáé ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò. ÏìéëçôÝò Þôáí ï Áí. ÊáèçãçôÞò ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò ê. ×. ËéïíÞò êáé ïé ê. Åë. Èçñáßïò Ãåíéêüò Éáôñüò êáé Äçì. ÊïõíáëÜêçò Åéäéêåõüìåíïò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, ìåôá-

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

A. Óõìåùíßäçò

ðôõ÷éáêïß öïéôçôÝò áìöüôåñïé ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò. Óôïí áñ÷éêü êáôÜëïãï ïìéëçôþí ðåñéëáìâáíüôáí åðßóçò ï Áí. ÊáèçãçôÞò ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò ê. Á. ÖéëáëÞèçò êáé ï ê. Å. Ñïâßèçò Ãåíéêüò Éáôñüò êáé ìåôáðôõ÷éáêüò öïéôçôÞò ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò, ç ðáñïõóßá ôùí ïðïßùí ëüãù óïâáñþí ðñïóùðéêþí ôïõò ëüãùí ìáôáéþèçêå ôåëéêÜ. Ï ê. ËéïíÞò áíáöÝñèçêå óôç áíáãêáéüôçôá ôçò ïñãÜíùóçò åðéóôçìïíéêÞò Ýñåõíáò óôá ðëáßóéá ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò êáé ôçò åöáñìïãÞò ôùí óõìðåñáóìÜôùí ôçò ãéá ôçí áíáâÜèìéóç ôùí ðáñå÷üìåíùí óôïí ðëçèõóìü ðñùôïâÜèìéùí õðçñåóéþí õãåßáò. ÌÝóá áðü ðáñáäåßãìáôá êáé áíáöïñÝò óôï åñåõíçôéêü Ýñãï ôçò ÊëéíéêÞò ÏéêïãåíåéáêÞò êáé ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò ðáñïõóéÜóèçêáí ôá âáóéêÜ óôÜäéá ïñãÜíùóçò ôçò Ýñåõíáò: ï ðëçèõóìüò ìåëÝôçò, ç êëéíéêÞ ðáñáôÞñçóç, ôï åðéóôçìïíéêü åñþôçìá, ç ìÝèïäïò, ç áíÜëõóç, ôï áðïôÝëåóìá, ôï óõìðÝñáóìá, ç åöáñìïãÞ ôïõ óôçí êëéíéêÞ ðñÜîç, ç áîéïëüãçóç ôçò óõìâïëÞò ôïõ óôç âåëôßùóç ôçò õãåßáò ôïõ ðëçèõóìïý. Õðïãñáììßóèçêå ï ñüëïò ôïõ Ãåíéêïý Ïéêïãåíåéáêïý Éáôñïý óå áõôÞ ôçí êáôåýèõíóç êáé Ýãéíáí áíáöïñÝò óôç ìåèïäïëïãßá êáé ôï õëéêü ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôçí ÉáôñéêÞ Ó÷ïëÞ ôçò ÊñÞôçò ãéá ôçí åêðáßäåõóç ôùí öïéôçôþí éáôñéêÞò óôï áíôéêåßìåíï ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò.. Ï ê. Èçñáßïò ðáñïõóßáóå óå èåùñçôéêü êáé ðñáêôéêü åðßðåäï ôçí áíáãêáéüôçôá Ýíôáîçò êáé ôçí ìåèïäïëïãßá óýíôáîçò êáé ÷ñÞóçò ôùí êáôåõèõíôÞñéùí ïäçãéþí óôçí êáèçìåñéíÞ êëéíéêÞ ðñáêôéêÞ êáé Üóêçóç ôçò éáôñéêÞò óå ðñùôïâÜèìéï åðßðåäï ðáñï÷Þò õðçñåóéþí õãåßáò. Ôç äéÜëåîç áêïëïýèçóå óõæÞôçóç êáé ðñïâëçìáôéóìüò ó÷åôéêÜ ìå ôçí óùóôÞ ÷ñÞóç êáé ëåéôïõñãßá ôùí êáôåõèõíôÞñéùí ïäçãéþí óôá ðëáßóéá ôçò åëëçíéêÞò éáôñéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò. Ï ê. ÊïõíáëÜêçò ðáñïõóßáóå ôç ÷ñçóéìüôçôá, ôç ìåèïäïëïãßá áëëÜ êáé ôï áðïôÝëåóìá ôçò äçìéïõñãßáò åíüò ëïãéóìéêïý ðñïãñÜììáôïò ðïõ áíôáðïêñßíåôáé óôéò éäéáßôåñá ðïëýðëïêåò êáé áõîçìÝíåò áíÜãêåò ïñãÜíùóçò ôçò éáôñéêÞò ðëçñïöïñßáò óå åðßðåäï ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò ìå óôü÷ï ôç âåëôßùóç ôùí ðáñå÷üìåíùí õðçñåóéþí, ôç äéåõêüëõíóç éáôñþí êáé áóèåíþí êáé ôçí êáôáãñáöÞ äåäïìÝíùí ðïõ èá ìðïñïýí íá áîéïðïéçèïýí êëéíéêÜ êáé åñåõíçôéêÜ. Ç ðáñïõóßáóç ôïõ ëïãéóìéêïý, ðïõ áðïôåëåß ðñïúüí Ýñåõíáò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ

ÊñÞôçò êáé áíáìÝíåôáé óýíôïìá ç Ýíáñîç ðéëïôéêÞò ÷ñÞóçò ôïõ áðü Ãåíéêïýò Éáôñïýò óå ïëüêëçñç ôç ÷þñá, Ýãéíå áöïñìÞ ãéá óõæÞôçóç êáé ðñïâëçìáôéóìü ó÷åôéêÜ ìå ôá ðëåïíåêôÞìáôá êáé ìåéïíåêôÞìáôá ôçò ÷ñÞóçò ôçò ðëçñïöïñéêÞò óôçí ïñãÜíùóç ôçò éáôñéêÞò ðëçñïöïñßáò êáé ôçò äéáãíùóôéêÞò êáé èåñáðåõôéêÞò äéáäéêáóßáò. Óôç óõæÞôçóç, ðïõ óõíôüíéóå ç ÊáèçãÞôñéá ÐáèïëïãéêÞò ÁíáôïìéêÞò êáé Ðñüåäñïò ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Éùáííßíùí ê. Íßêç ÁãíÜíôç, Ýëáâáí åíåñãü ìÝñïò åêôüò áðü ôïõò ïìéëçôÝò, ïé öïéôçôÝò ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò êáé ïé åéäéêåõüìåíïé ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìéáêïý êáé ôïõ Ðåñéöåñåéáêïý Ãåíéêïý Íïóïêïìåßïõ Éùáííßíùí. Óôá ðëáßóéá ôçò óõæÞôçóçò åêöñÜóèçêå ôï åíäéáöÝñïí ôùí öïéôçôþí ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Éùáííßíùí ãéá ôçí Ýíôáîç óôçí ðñïðôõ÷éáêÞ ôïõò åêðáßäåõóç ôïõ áíôéêåéìÝíïõ ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò êáé ôçò Ó÷Ýóçò êáé Åðéêïéíùíßáò ôïõ Ãéáôñïý ìå ôïí ÁóèåíÞ, ðïõ áðïôåëåß Þäç áíôéêåßìåíï åêðáßäåõóçò ôùí öïéôçôþí éáôñéêÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò. Ïé åêäçëþóåéò áõôÝò, Ýäùóáí ôçí åõêáéñßá óå åêðáéäåõôÝò êáé åêðáéäåõüìåíïõò íá áíôáëëÜîïõí áðüøåéò ðÜíù óå èÝìáôá åêðáßäåõóçò êáé åðéóôçìïíéêÞò ìåèïäïëïãßáò, åíþ ïé öïéôçôÝò åêäÞëùóáí Ýìðñáêôá ôï åíäéáöÝñïí ôïõò êáé ôçí åðéèõìßá áíáâÜèìéóçò ôçò åêðáßäåõóÞò ôïõò óôï ðåäßï ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò. Ç åðéèõìßá áõôÞ âñßóêåé áíôáðüêñéóç óôéò ðñïóðÜèåéåò ôçò ÅðéôñïðÞò ÐñïãñÜììáôïò Óðïõäþí êáé ôùí Ðáíåðéóôçìéáêþí ÄáóêÜëùí ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò Éùáííßíùí, êáèþò êáé ôùí åéäéêåõüìåíùí éáôñþí ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìéáêïý Íïóïêïìåßïõ Éùáííßíùí êáé ôïõ óõíôïíéóôÞ áõôþí ÊáèçãçôÞ ê. Ê. Óéáìüðïõëïõ, ãéá ôçí Ýíôáîç ôïõ áíôéêåéìÝíïõ ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò, ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò êáé Åðéêïéíùíßáò Éáôñïý-ÁóèåíÞ óôï ðñïðôõ÷éáêü ðñüãñáììá óðïõäþí ôçò ÉáôñéêÞò Ó÷ïëÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Éùáííßíùí. Ìéá ôÝôïéá óýìðíïéá, áðïôåëåß åëðéäïöüñï ìÞíõìá ãéá ôï ìÝëëïí ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò êáé ôçí áíáâÜèìéóÞ ôçò óôç ÷þñá ìáò, äåäïìÝíïõ ðùò ç åðÝíäõóç óôï ÷þñï ôçò åêðáßäåõóçò êáé ôçò ðáéäåßáò áðïöÝñåé ßóùò áñãÜ, ìá óßãïõñá êáé èåôéêÜ áðïôåëÝóìáôá. ÓôÝöáíïò ÌðÝëëïò Íßêïò ÃåùñãéÜííïò ÖïéôçôÞò ÉáôñéêÞò Ðñüåäñïò ÅÅÖÉÅ ÐáñÜñôçìá Éùáííßíùí

Åéä/ìåíïò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò Ðáíåðéóôçìéáêü Ãåíéêü Íïóïêïìåßï Éùáííßíùí 39

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Å.A. Èçñáßïò

ÁÍÁÓÊÏÐÇÓÇ ÔÇÓ ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁÓ LITERATURE'S REVIEW Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 40-44, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 40-44, 2003

ÅðéìÝëåéá óôÞëçò: Å.Á. Èçñáßïò

The Lancet, Vol. 361, No. 9362, March 22, 2003

Óôá ðåñéå÷üìåíá áõôïý ôïõ ôåý÷ïõò åíäéáöÝñïí åßíáé ôï Üñèñï ôçò óýíôáîçò ìå ôßôëï: "Is primary-care research a lost cause?" (óåë.977). "Ç ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò åßíáé óå êñßóç, … .. êáé ôï ðåäßï Ý÷åé áðïôý÷åé íá êñáôçèåß ìåôáîý ôùí äéáöüñùí éáôñéêþí åéäéêïôÞôùí". Áõôü Þôáí ôï óõìðÝñáóìá áðü ôç óõíÜíôçóç ìéáò ïìÜäáò, õðü ôçí áéãßäá ôïõ Éäñýìáôïò Robert Wood Johnson, ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò ïðïßáò ðåñéãñÜöïíôáé óå ìéá óåéñÜ áðü åñãáóßåò ðïõ äçìïóéåýôçêáí óôï ôåý÷ïò ôçò 4çò Öåâñïõáñßïõ 2003 ôïõ ðåñéïäéêïý Annals of Internal Medicine. Ç Ýííïéá ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò êéíäõíåýåé íá ðåñé÷áñáêùèåß äÞëùóáí ïé Lewis Sandy êáé Steven Schroeder. "Èá åß÷å óçìáóßá åÜí ôï ðåäßï áðïôýã÷áíå;", ñùôïýí ïé óõããñáöåßò ìéáò Üëëçò åñãáóßáò. ÐÜíù óå áõôÜ ôá áóôáèÞ èåìÝëéá ðñáãìáôïðïéÞèçêå ôïí ÌÜñôéï óôï Kingston ôïõ Canada Ýíá óçìáíôéêü óõíÝäñéï ðïõ áöïñïýóå ôçí Ýñåõíá óôçí ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ, ôï ïðïßï ïñãáíþèçêå áðü ôçí WONCA. ÁõôÞ ç óõíÜíôçóç ôùí åñåõíçôþí óôç ÃåíéêÞ/ÏéêïãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ áíôéðñïóþðåõå üëåò ôéò çðåßñïõò ôïõ êüóìïõ. Ôï Åñåõíçôéêü Äßêôõï EGPRW åêðñïóùðïýóå ï ÁíáðëçñùôÞò ÊáèçãçôÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò ê. ×. ËéïíÞò. Óêïðüò ôçò Þôáí íá ïñßóïõí ôéò ìåëëïíôéêÝò ðñïïðôéêÝò ôçò Ýñåõíáò óôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò - êáé ôï Ýêáíáí. ÁëëÜ ìéá óåéñÜ áðü "commissioned papers" ðïõ åß÷áí óêïðü íá äþóïõí áöïñìÞ ãéá óõæçôÞóåéò óôç óõíÜíôçóç, áðïêÜëõøáí ôïí áðïðñïóáíáôïëéóìü ôçò Ýñåõíáò ðïõ åìöáíßæåé ç ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò áõôÞ ôçí ðåñßïäï, åíþ ðïëý ëßãá ðáñáäåßãìáôá áîéüëïãçò Ýñåõíáò ðáñïõóéÜóôçêáí. Óýìöùíá ìå áõôÜ, ïé åñåõíçôÝò âëÝðïõí 40

ôïõò åáõôïýò ôïõò, ôï áíôéêåßìåíü ôïõò êáé ôï Ýñãï ôïõò, ùò äéáöïñåôéêü áðü áõôü ôùí Üëëùí åéäéêïôÞôùí. Ç ìåãÜëç ðñüêëçóç ãéá áõôïýò ðïõ åíäéáöÝñïíôáé íá ìåëåôÞóïõí ôçí ïéêïãåíåéáêÞ éáôñéêÞ Þôáí íá èÝóïõí üñéá ãýñù áðü ôçí åéäéêüôçôá ôïõò êáé íá êáôáêôÞóïõí ìéá óåéñÜ ãíþóåùí, ìå äéáêñéôÝò åðéóôçìïíéêÝò ìåèüäïõò. ÅðéðëÝïí, ç ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá äåí åßíáé ç ìïíáäéêÜ ðåñßðëïêç. Ç ÷åéñïõñãéêÞ åßíáé Ýíá Ýíôïíá äýóêïëï ðåäßï ãéá íá åñåõíÞóåé êáíåßò êáé ðáñ' üëá áõôÜ ãßíåôáé ìåãÜëç ðñüïäïò óôçí áðÜíôçóç åñùôçìÜôùí ðïõ êÜðïôå èåùñïýíôáí áäýíáôï íá áðáíôçèïýí. Ç ìåãÜëç äýíáìç ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò åßíáé üôé äåí Ý÷åé üñéá. Ç ïéêïãåíåéáêÞ éáôñéêÞ ðñïóöÝñåé ìéá ðñïïðôéêÞ ðïõ èá Ýðñåðå íá åðçñåÜóåé üëåò ôéò Üëëåò åéäéêüôçôåò. ÅÜí ç ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá Ý÷åé êÜðïéá ó÷Ýóç ìå ôç âåëôßùóç ôçò õãåßáò åíüò áôüìïõ, ôüôå ç óõíåéóöïñÜ ôçò óå áõôü ôï óçìåßï èá åßíáé ìåôñÞóéìç. Ï óêïðüò ôùí åñåõíçôþí ðñÝðåé íá åßíáé ç äçìéïõñãßá åñåõíçôéêþí åñùôçìÜôùí, ïé áðáíôÞóåéò ôùí ïðïßùí èá êÜíïõí ôç äéáöïñÜ óôïõò áóèåíåßò. Èá ðñÝðåé äå íá åðéêåíôñùèïýí ïé Ýñåõíåò êáé óôçí ïéêïãÝíåéá. ÅÜí ç ãåíéêÞ éáôñéêÞ Ý÷åé üíôùò äéêáßùìá óôç ìïíáäéêüôçôá, ôüôå åßìáóôå êïíôÜ üôáí óêåöôüìáóôå ôçí ïéêïãÝíåéá - ôï æùôéêü ðåñéå÷üìåíï ôùí ðåñéóóïôÝñùí áóèåíåéþí óôçí êïéíùíßá. Áõôü ôï ðåñéå÷üìåíï Ý÷åé áëëÜîåé äñáìáôéêÜ ôçí ôåëåõôáßá äåêáåôßá - ïéêïíïìéêÜ, êïéíùíéêÜ, ìïñöùôéêÜ êáé óåîïõáëéêÜ. ÕðÜñ÷åé ðïéêéëïìïñößá óôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò óçìåñéíÞò ïéêïãÝíåéáò, ôá ïðïßá åðçñåÜæïõí ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï åìöáíßæåôáé ç áóèÝíåéá. Áðü ôï ðáñåëèüí, ïé äéáôáñá÷Ýò ôçò øõ÷éêÞò õãåßáò êáé ïé åêäçëþóåéò âßáéçò óõìðåñéöïñÜò åðçñåÜæïíôáé áðü ôçí ïéêïãÝíåéá. Êáé êáèþò ïé Üíèñùðïé ìåôáíáóôåýïõí, óÞìåñá ðå-

Å.A. Èçñáßïò

ñéóóüôåñï áðü ðïôÝ Üëëïôå, ç åðßäñáóç ôïõ ðïëéôéóìïý óôçí éáôñéêÞ ãßíåôáé áêüìá ðéï óçìáíôéêÞ. Ôï ðåñéïäéêü The Lancet êáëùóïñßæåé ìå åíèïõóéáóìü ôçí Ýñåõíá ðïõ óõíäÝåé ôçí õãåßá êáé ôçí áóèÝíåéá ìå ôçí ïéêïãÝíåéá, ìáæß ìå ôçí åñãáóßá ðïõ åîåôÜæåé êáé Üëëåò ðëåõñÝò ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò. ÁëëÜ áò ìçí õðÜñîïõí Üëëåò óõíáíôÞóåéò ðïõ íá ôßèåôáé ðÜíôá ôï ßäéï åñþôçìá: "Ãéáôß íá ãßíåôáé Ýñåõíá óôçí ÏéêïãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ;". Á. Ìáñéüëçò Ãåíéêüò Éáôñüò American Family Physician, Vol. 67, No. 1, January 2003

Óôéò Ç.Ð.Á. êõêëïöïñåß êÜèå äåêáðÝíôå ìÝñåò ôï ðåñéïäéêü American Family Physician, ôçò ÁìåñéêáíéêÞò Áêáäçìßáò Ãåíéêþí Éáôñþí ðïõ åäñåýåé óôï Leawood ôïõ Kansas. Ôï êÜèå ôåý÷ïò, ìå üëá ôïõ ôá Üñèñá êáé ìå ìéá åý÷ñçóôç ìç÷áíÞ áíáæÞôçóçò èåìÜôùí, ðáñïõóéÜæåôáé óôï äéáäßêôõï (www.aafp.org/afp). Ìðïñåß êáíåßò íá áíáôñÝîåé ìÝóù ôçò áíáæÞôçóçò óå Üñèñá ðïõ Ý÷ïõí äçìïóéåõèåß óôï ðåñéïäéêü áðü ôçí ÝíáñîÞ ôïõ Ýùò óÞìåñá êáèþò êáé óå áëãüñéèìïõò äéÜãíùóçò êáé èåñáðåßáò, üðùò êáé óå åíçìåñùôéêÜ öõëëÜäéá ðïõ áðåõèýíïíôáé óå áóèåíåßò êáé åßíáé ãñáììÝíá ìå áðëÜ ëüãéá êáé ü÷é ìå åðéóôçìïíéêÞ ïñïëïãßá. ÊÜèå ôåý÷ïò ðÝñá áðü ôá êýñéá Üñèñá ãýñù áðü ôç ãåíéêÞ/ïéêïãåíåéáêÞ éáôñéêÞ ðåñéëáìâÜíåé óôáèåñÝò óôÞëåò ãýñù áðü íïìéêÜ èÝìáôá ôùí Ã.É., Ýíá êëéíéêü Þ öùôïãñáöéêü êïõßæ, ãñÜììáôá ðñïò ôïí åêäüôç ìå ó÷üëéá áðü ôïõò áíáãíþóôåò, ó÷üëéá áðü ôïí åêäüôç, êáèþò êáé áíáöïñÜ ðñáãìáôéêþí ðåñéóôáôéêþí áðü äéÜöïñá éáôñåßá Ã.É. ("A diary from a week in practice"). Ôá Üñèñá ôïõ ðåñéïäéêïý äåí Ý÷ïõí ôüóï åñåõíçôéêü ÷áñáêôÞñá, üóï äéäáêôéêü. Åßíáé ðÜíôá ïëïêëçñùìÝíá Üñèñá ãýñù áðü Ýíá èÝìá ðïõ áöïñÜ Üìåóá ôç Ã/Ï ÉáôñéêÞ, üðùò ð.÷. ç áûðíßá, ç íüóïò Alzheimer, ïé ôå÷íéêÝò óõññáöÞò ôñáõìÜôùí, ôá åãêáýìáôá êáé ðïëëÜ Üëëá. Ïé óõããñáöåßò ÷ñçóéìïðïéïýí ðÜíôá íÝá äåäïìÝíá êáé äßíïõí ôçí åéêüíá ôùí óýã÷ñïíùí áðüøåùí áíôéìåôþðéóçò íïóçìÜôùí âÜóåé ôùí êáôåõèõíôçñßùí ïäçãéþí (guidelines) ôïõ US Public Service. ÐáñáèÝôïíôáé åñùôçìáôïëüãéá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïý-

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

íôáé óôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, åñãáëåßá ðïõ ðñÝðåé íá ãíùñßæåé êÜèå Ãåíéêüò Éáôñüò. Ç åôÞóéá óõíäñïìÞ ãéá ôï ðåñéïäéêü åßíáé $180 ãéá ôïõò åéäéêïýò éáôñïýò êáé $132 ãéá öïéôçôÝò éáôñéêÞò êáé åéäéêåõüìåíïõò (óôçí ÅëëÜäá). Ç áíáæÞôçóç óôï äéáäßêôõï åßíáé äùñåÜí êáé ðñïóâÜóéìç áð' üëïõò. Ôï êåíôñéêü Üñèñï ôïõ ôåý÷ïõò áõôïý áó÷ïëåßôáé ìå ôç äéÜãíùóç ôçò äåõôåñïðáèïýò õðÝñôáóçò. Ï óõããñáöÝáò (Edward Onusko, M.D., Clinton Memorial Hospital, Ohio) ðñïôåßíåé ôïí ìíçìïíéêü êáíüíá "ABCDE", êáèþò êáé Ýíáí áëãüñéèìï äéÜãíùóçò ãéá íá âïçèÞóåé ôïí êëéíéêü éáôñü óôçí åêôßìçóç ôçò äåõôåñïðáèïýò õðÝñôáóçò. Ï Ìíçìïíéêüò êáíüíáò Ý÷åé ùò åîÞò: Á - Accuracy (áêñßâåéá óôç ìÝôñçóç êáé äéÜãíùóç ôçò ÁñôçñéáêÞò ÕðÝñôáóçò) - Apnea (óýíäñïìï õðíéêÞò Üðíïéáò) - Aldosteronism (ðñùôïðáèÞò õðåñáëäïóôåñïíéóìüò) Â - Bruits (óôÝíùóç íåöñéêÞò áñôçñßáò) - Bad kidneys (íåöñéêÞ ðáñåã÷õìáôéêÞ íüóï) C - Catecholamines (áõîçìÝíåò êáôå÷ïëáìßíåò) - Coarctation (óôÝíùóç ôçò áïñôÞò) - Cushing's Syndrome. D - Drugs (öÜñìáêá) - Diet (äéáôñïöÞ) Å - Endocrine disorders (üðùò õðïèõñåïåéäéóìüò, õðåñðáñáèõñåïåéäéóìüò, õðÝñôáóç ôçò êýçóçò, öáéï÷ñùìïêýôôùìá, áêñïìåãáëßá). - Erythropoietin (áõîçìÝíá åðßðåäá åñõèñïðïéçôßíçò - ×ÁÐ) ÂÜóåé ôùí ïäçãéþí ôçò Ýêôçò áíáöïñÜò ôïõ Joint National Committee ãéá ôçí ðñüëçøç, áíß÷íåõóç, äéÜãíùóç êáé èåñáðåßá ôçò õðÝñôáóçò (JNC-VI, Arch Inter Med 1997; 157:2413-46): 1. ÅëÝã÷ïíôáé üëïé ïé õðåñôáóéêïß áóèåíåßò ìå áéìáôïëïãéêÝò êáé âéï÷çìéêÝò åîåôÜóåéò (Ê, Íá, ãëõêüæç íÞóôåùò, ëéðéäáéìéêü ðñïößë), ãåíéêÞ ïýñùí, ÇÊÃ 2. Óå ðåñéðôþóåéò: a. áíèåêôéêÞò óôç èåñáðåßá õðÝñôáóçò b. åðéäåßíùóçò ñõèìéæüìåíçò ðñïçãïõìÝíùò õðÝñôáóçò c. Óôáäßïõ 3 Á.Õ. (ìå Ó.Á.Ð. > 180mmHg Þ Ä.Á.Ð. >110 mmHg) d. Á.Õ. óå çëéêßåò <20 Ýôç Þ >50 e. âëÜâçò óå üñãáíï óôü÷ï f. Ýëëåéøçò èåôéêïý ïéêïãåíåéáêïý éóôïñéêïý 41

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

g. åõñçìÜôùí áðü ôï éóôïñéêü, ôçí êëéíéêÞ åîÝôáóç Þ ôïí åñãáóôçñéáêü Ýëåã÷ï ðïõ íá õðïäåéêíýïõí äåõôåñïðáèÞ õðÝñôáóç, óýìöùíá êáé ìå ôï Health Care Guideline: Hypertension diagnosis and treatment (retrieved November 2002, www.icsi.org/guide/ HTN.pdf.) ðñÝðåé íá åëÝã÷ïíôáé ðåñáéôÝñù. ÔÝëïò óå óõíäõáóìü ìå ôéò ïäçãßåò êáé ôïõ National Cholesterol Educational Program (NCEP-III, JAMA 2001; 285:2486-97) ðñïôåßíåôáé Ýëåã÷ïò ôçò LDL-C êáé ôùí ôñéãëõêåñéäßùí óå üëïõò ôïõò õðåñôáóéêïýò áóèåíåßò. ×áñéôßíç Ìåëéóóïðïýëïõ Ãåíéêüò Éáôñüò Atencion Primaria, Vol. 30, No. 8, November 15, 2002

Ôï Atencion Primaria (www.atencionprimaria.com) åßíáé ôï åðßóçìï ðåñéïäéêü ôçò ÉóðáíéêÞò Åôáéñåßáò ÏéêïãåíåéáêÞò êáé ÊïéíïôéêÞò ÉáôñéêÞò (semFYC). Ðñüêåéôáé ãéá ìéá 15íèÞìåñç Ýêäïóç, ðïõ Ý÷åé áîéïëïãçèåß, áí êáé éóðáíüöùíï, íá åßíáé cited ðåñéïäéêü óôï MEDLINE. Óôá ðåñéå÷üìåíá áõôïý ôïõ ôåý÷ïõò ðåñéëáìâÜíïíôáé: 1 Üñèñï óýíôáîçò áöéåñùìÝíï óôç 14ç Íïåìâñßïõ - Ðáãêüóìéá ÇìÝñá Óáê÷áñþäïõò ÄéáâÞôç, 4 åñåõíçôéêÜ Üñèñá, Ýíá Üñèñï ãéá ôéò åðéðôþóåéò ôçò ãåíåôéêÞò óôçí Ð.Ö.Õ. (Üñèñï ðïõ áíÞêåé óå ìéá óåéñÜ áðü Üñèñá õðü ôïí ôßôëï "Reflections on Family Medicine"), Ýíá Üñèñï óôç ìüíéìç óôÞëç ôïõ ðåñéïäéêïý "semFYC Documents", 2 Üñèñá áíáóêüðçóçò ãéá ôïí åìâïëéáóìü Ýíáíôé ôçò éïãåíïýò çðáôßôéäáò êáé ôçí áíôéðçêôéêÞ áãùãÞ, 4 åñåõíçôéêÜ Üñèñá, 3 ãñÜììáôá óôïí åêäüôç êáé ìéá áôæÝíôá óõíåäñßùí êáé óåìéíáñßùí. Óôá åñåõíçôéêÜ Üñèñá ôïõ ôåý÷ïõò îå÷ùñßæåé Ýíá Üñèñï ãéá ôéò áíôéëÞøåéò ôùí åðáããåëìáôéþí õãåßáò ó÷åôéêÜ ìå ôçí ðïéüôçôá ôçò æùÞò ôïõò (Fernandez M.A., Carbajo A.I., Vidal A.F. "Perception of professionals’ quality of life in the Asturias Health Care Area Spain", óåë. 483-489). Ðñüêåéôáé ãéá ìéá ðåñéãñáöéêÞ óõã÷ñïíéêÞ ìåëÝôç (cross-sectional), óôçí ïðïßá ïé åñåõíçôÝò áðåõèýíèçêáí óå 237 åðáããåëìáôßåò õãåßáò áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôçò Asturias êáé ü÷é ìüíï êáé óôïõò ïðïßïõò äüèçêå Ýíá áõôïóõìðëçñïýìåíï åñùôçìáôïëüãéï (CVP-35), ôï ïðïßï Ý÷åé óôáèìéóôåß óôçí Ð.Ö.Õ. êáé åêôéìÜ ôéò áíôéëÞøåéò ãéá ôçí ðïéüôçôá ôçò åðáããåëìáôéêÞò æùÞò, ôçí ïðïßá 42

Å.A. Èçñáßïò

êáé åêëáìâÜíåé óáí ìéá éóïññïðßá áíÜìåóá óôéò áðáéôÞóåéò ôçò åñãáóßáò êáé ôçí éêáíüôçôá åðéôõ÷ïýò áíôéìåôþðéóÞò ôïõò, ëáìâÜíïíôáò õðüøç ôüóï ôçí óõíáéóèçìáôéêÞ óôÞñéîç ðïõ ðáñÝ÷åôáé áðü ôïõò áíùôÝñïõò, üóï êáé ôá åããåíÞ êßíçôñá ôïõ êÜèå åðáããåëìáôßá. Ïé åðáããåëìáôßåò õãåßáò ðïõ óõììåôåß÷áí óôçí Ýñåõíá (135 Þ 59,5%) áðÜíôçóáí üôé åßíáé ìÜëëïí éêáíïðïéçìÝíïé áðü ôçí ðïéüôçôá ôçò åðáããåëìáôéêÞò ôïõò æùÞò, åéóðñÜôôïõí óõíïëéêÜ ìåôñßïõ âáèìïý õðïóôÞñéîç áðü ôïõò ðñïúóôáìÝíïõò ôïõò, ìå åîáßñåóç áõôïýò ðïõ êáôÝ÷ïõí èÝóåéò õøçëÞò õðåõèõíüôçôáò êáé ïé ïðïßïé áðïëáìâÜíïõí ìåãáëýôåñçò óôÞñéîçò, åíþ ç ðëåéïøçößá äÞëùóå üôé ôá õøçëÜ åóùôåñéêÜ êßíçôñá ðïõ èÝôïõí ôïõò åðéôñÝðïõí íá áíôéìåôùðßæïõí åðéôõ÷þò ôéò ìåãÜëåò áðáéôÞóåéò ôçò äïõëåéÜò ôïõò. Íá óôáèïýìå êáé óå äõï Üëëá åñåõíçôéêÜ Üñèñá. Óôï Üñèñï ôùí Carrera Alvarez, et al. "Antibiotic prescription in ambulatory patient" (óåë. 490-495), üðïõ áíáöÝñåôáé, üôé ç óõ÷íüôåñç áéôßá óõíôáãïãñÜöçóçò áíôéâéïôéêþí åßíáé ç ïîåßá âñïã÷ßôéò ôüóï óôïõò åíÞëéêåò (76%) üóï êáé óôá ðáéäéÜ (60.2%), åíþ ôá óõ÷íüôåñá ÷ïñçãïýìåíá áíôéâéïôéêÜ åßíáé: áìïîõêéëëßíç-êëáâïõëáíéêü ïîý ãéá ùôßôéäá (34%), éãìïñßôéäá (37%) êáé áìõãäáëßôéäá (44%) óôïõò åíÞëéêåò, ìáêñïëßäåò óå ðáñïîýíóåéò ×ÁÐ (40%) óôïõò åíÞëéêåò êáé áìõãäáëßôéäá óôá ðáéäéÜ (33%), êéíïëüíåò óå ïõñïëïéìþîåéò (56%) êáé êåöáêëüñç óå ùôßôéäåò óôá ðáéäéÜ (20%). Óôç ìåëÝôç ôùí Gisbert J.P, et al. "Study of the validity of "rapid" serology in diagnosing helicobacter pylori infection" (óåë. 501-506), óõíéóôÜôáé áðü ôïõò åñåõíçôÝò, üðùò ç "ôá÷åßá" ïñïëïãéêÞ åîÝôáóç áíß÷íåõóçò ïõñåÜóçò (óôç ìåëÝôç ÷ñçóéìïðïéÞèçêå ôï kit SureStep HP WB) ãéá ôç äéÜãíùóç ôçò ëïßìùîçò áðü åëéêïâáêôçñßäéï ôïõ ðõëùñïý äåí èá ðñÝðåé íá ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôçí êëéíéêÞ ðñÜîç, ìéáò êáé äåí åßíáé áêñéâÞò (åõáéóèçóßá 41%, åéäéêüôçôá 91%, èåôéêÞ äéáãíùóôéêÞ áîßá 87% êáé áñíçôéêÞ äéáãíùóôéêÞ áîßá 50%) óõãêñéíüìåíç ìå ôç äïêéìáóßá áíáðíïÞò êáé ôçí éóôïëïãéêÞ åîÝôáóç. Å. Èçñáßïò ÅðéìåëçôÞò Â´ ÅÓÕ The Hong Kong Practitioner, Vol. 24, No. 11, November 2002

Ôï ðåñéïäéêü áõôü ôïõ Êïëåãßïõ ôùí Ïéêï-

Å.A. Èçñáßïò

ãåíåéáêþí Éáôñþí ôïõ ×ïíãê Êïíãê, ôï ðáñïõóéÜóáìå ãéá ðñþôç öïñÜ óôï ðñïçãïýìåíï ôåý÷ïò ôçò "ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò" (www.hkcfp.org.hk). Ôï Üñèñï óýíôáîçò ìå ôßôëï "Do we need a definition of general practice/family medicine?" Ý÷åé ôçí õðïãñáöÞ ôïõ ÊáèçãçôÞ F. Olesen áðü ôï ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ Aarhus ôçò Ãåñìáíßáò, ï ïðïßïò ìáæß ìå ôïõò J. Dickinson êáé P. Hjortdahl åß÷áí äéáôõðþóåé ôçí Üðïøç: "General Practice - time for a new definition" (BMJ 2000; 320:354-357). ÁöïñìÞ ãéá ôï ðáñüí Üñèñï, óôï ïðïßï êáôáèÝôåé ôá âáóéêÜ óôïé÷åßá áõôïý ôïõ ðñïâëçìáôéóìïý, Þôáí ç Ýêäïóç ôïõ êåéìÝíïõ "The European definition of General Practice/Family Medicine" áðü ôçí WONCA EUROPE óôï óõíÝäñéï ôïõ Ëïíäßíïõ ôï 2002 êáé ï ãüíéìïò äéÜëïãïò ðïõ áêïëïýèçóå ìåôáîý üëùí ôùí Êïëåãßùí óôçí Åõñþðç êáé óôïí õðüëïéðï êüóìï. Ç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ åßíáé ìéá åéäéêüôçôá åö' åáõôÞò, ìå ôçí Ýííïéá, üôé ç äñÜóç ìáò ïöåßëåé íá åßíáé ðñïóèåôéêÞ óôï óýíïëï ôùí ðáñåìâÜóåùí åíüò óõóôÞìáôïò õãåßáò. ÐáñÜëëçëá áõôü óçìáßíåé, üôé èá ðñÝðåé íá Ý÷ïõìå ìéá óöáéñéêÞ áíôßëçøç ôïõ óõíüëïõ ôùí óôïé÷åßùí ðïõ êáèïñßæïõí ôï åðéóôçìïíéêü ìáò ðåäßï êáé áõôÞ ç áíôßëçøç ïöåßëåé íá åðéâåâáéþíåôáé ìÝóá áðü ôçí Ýñåõíá, ôç äéäáóêáëßá êáé ôçí ðïéïôéêÞ åîáóöÜëéóç. Âáóéêü êáé ïõóéáóôéêü êïììÜôé ôïõ íÝïõ ïñéóìïý áðïôåëåß ôï âéï-øõ÷ï-êïéíùíéêü ìïíôÝëï ðñïóÝããéóçò ôïõ áôüìïõ êáé ôçò ïéêïãÝíåéÜò ôïõ áðü ôïí Ãåíéêü Éáôñü êáé èá ðñÝðåé óßãïõñá üëïé íá áíáñùôçèïýìå åÜí êáé ðüóï åßìáóôå éêáíïß íá äéá÷åéñéæüìáóôå ôá ðñïâëÞìáôá ôïõ áóèåíÞ ìáò êÜôù áðü áõôü ôï ðñßóìá. ÎÝñïõìå Üñáãå, ãéá ðáñÜäåéãìá, áñêåôÜ ãéá ôçí åðßäñáóç ôçò êïõëôïýñáò åíüò áôüìïõ óôçí Ýêöñáóç êáé åêäÞëùóç ôçò áóèÝíåéáò ôïõ Þ ôñüðïõò íá äéáôçñÞóïõìå õãéåßò ôïõ áíèñþðïõò; ¸÷ïõìå Üñáãå êáôáíïÞóåé, üôé ç óõíÝ÷åéá óôç ðáñå÷üìåíç öñïíôßäá áðü ôïí Ãåíéêü Éáôñü ôïõ åîáóöáëßæåé ôçí êñßóéìç áõôÞ èåñáðåõôéêÞ ó÷Ýóç ìå ôïí áóèåíÞ ôïõ, ðïõ ôïõ åðéôñÝðåé íá ðáñÝìâåé ü÷é ìüíï ðéï áðïôåëåóìáôéêÜ óôï üðïéï ðñüâëçìÜ ôïõ, áëëÜ êáé óôéò ðåðïéèÞóåéò êáé áíôéëÞøåéò ôùí áóèåíþí ôïõ óå ó÷Ýóç ìå áõôÞí; Áðü ôá ðåñéå÷üìåíá áõôïý ôïõ ôåý÷ïõò, íá óôáèïýìå óôï åñåõíçôéêü Üñèñï ôùí Lee R.S.Y., et al. "Elderly health centers - the first year experience" (óåë. 530-539). Áðü ôïí Éïýíéï ôïõ

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

1999 äçìéïõñãÞèçêáí óôï ×ïíãê Êïíãê 12 ÊÝíôñá Õãåßáò ÇëéêéùìÝíùí, ôá ïðïßá åîõðçñåôïýí ìÝ÷ñé óÞìåñá 25.105 Üôïìá. Ìå ôçí åíåñãü õðïóôÞñéîç ôïõ Õðïõñãåßïõ Õãåßáò îåêßíçóå Ýíá ðñüãñáììá, áöåíüò ìåí ðñïóäéïñéóìïý êáé åêôßìçóçò ôùí ðáñáãüíôùí êéíäýíïõ áôüìùí çëéêßáò ìåãáëýôåñçò ôùí 65 åôþí ðïõ æïýóáí ìüíïé ôïõò êáé áöåôÝñïõ ðáñÝìâáóçò ìÝóù ôùí äïìþí ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò êáé ôçò ëåéôïõñãßáò ôçò ïìÜäáò õãåßáò. ¼ëá ôá Üôïìá ðïõ åîõðçñåôïýíôáé áðü áõôÜ ôá Ê.Õ. õðïâÜëëïíôáé óå åôÞóéï Ýëåã÷ï ôçò õãåßáò ôïõò, ï ïðïßïò ðåñéëáìâÜíåé åêôüò áðü ôçí êáôáãñáöÞ äçìïãñáöéêþí êáé êïéíùíéêïïéêïíïìéêþí óôïé÷åßùí, ôéò äñáóôçñéüôçôåò ôùí áôüìùí, ôç ÷ñÞóç åñùôçìáôïëïãßùí ãéá ôçí åêôßìçóç ãíùóéáêþí äéáôáñá÷þí êáé ôçò êáôÜèëéøçò (Abbreviated Mental Test, Minimal Mental State Examination, Geriatric Depression Scale) êáé ðëÞñç êëéíéêÞ êáé åñãáóôçñéáêÞ åîÝôáóç. Ôá ðéï óõ÷íÜ ðñïâëÞìáôá õãåßáò ôïõò Þôáí: ìõïóêåëåôéêÜ (52,8%), êáôáñÜêôçò (41,7%), áñôçñéáêÞ õðÝñôáóç (37,4%), õðåñ÷ïëçóôåñéíáéìßá (28,9%) êáé áðþëåéá ôçò áêïÞò (19,1%). Ïé ðåñéóóüôåñïé åß÷áí áõôüíïìç êáé áíåîÜñôçôç êáèçìåñéíÞ äñáóôçñéüôçôá (92,7%), 5.7% åß÷áí ãíùóéáêÝò äéáôáñá÷Ýò êáé 9,1% êáôÜèëéøç. Ïé ðÝíôå ðéï óõ÷íÝò áéôßåò åéóüäïõ óôá íïóïêïìåßá ðïõ êáôáãñÜöçêáí Þôáí: áããåéáêÜ åãêåöáëéêÜ íïóÞìáôá, ÷ñüíéá áðïöñáêôéêÞ ðíåõìïíïðÜèåéá, ðíåõìïíßá, êáñêßíïò ôïõ ðíåýìïíá êáé êáôÜãìáôá éó÷ßïõ. Ç óçìáóßá êáé ç áíáãêáéüôçôá ôùí áðáéôïýìåíùí ðáñåìâÜóåùí ãéá ôá ðñïâëÞìáôá õãåßáò ôùí áôüìùí áõôþí åíéó÷ýåôáé áðü ôçí åêôßìçóç, üôé ï ðëçèõóìüò áõôüò ôï 2029 óôï ×ïíãê Êïíãê èá áíÝñ÷åôáé óôá 2,3 åêáôïììýñéá. Å. Èçñáßïò ÅðéìåëçôÞò Â´ ÅÓÕ The European Journal of General Practice, Vol. 9, No. 1, March 2002

Ïé ðåñéóóüôåñïé áðü ôïõò áíáãíþóôåò ôïõ ðåñéïäéêïý ìáò èá Ý÷ïõí ãíùñßóåé ôï Åõñùðáúêü Ðåñéïäéêü ÃåíéêÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò, ôï ïðïßï óôçñßæåôáé áðü ôçí ÅõñùðáúêÞ Åôáéñåßá ÃåíéêÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò. Ôï ðåñéïäéêü áõôü ðáñïõóéÜæåôáé óôçí çëåêôñïíéêÞ äéåýèõíóç http:/ /www.ejgp.com. Óôç äéåýèõíóç áõôÞ ìðïñåßôáé åðßóçò íá âñåßôå ôéò èÝóåéò ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò ôùí Ãåíéêþí Ãéáôñþí (European Union of 43

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

General Practitioners, UEMO) ó÷åôéêÝò ìå ôç ãåíéêÞ éáôñéêÞ ùò åéäéêüôçôá êáé ôçí åðáããåëìáôéêÞ åêðáßäåõóç ó' áõôÞ. Óôï ôåý÷ïò áõôü ìðïñåßôå íá äéáâÜóåôå; á) ¸íá Üñèñï óýíôáîçò ó÷åôéêü ìå ôéò ðñüóöáôåò èÝóåéò ôçò UEMO. â) ¸íá åñåõíçôéêü Üñèñï ãéá ôéò áíôéëÞøåéò ôùí ãåíéêþí éáôñþí ãéá ôç ÷áìçëÞ ïóöõáëãßá. ã) Ôñßá Üñèñá áíáóêüðçóçò ä) ¸íá åñåõíçôéêü ãñÜììá ó÷åôéêü ìå ôï õðåñâïëéêü êëÜìá ôùí âñåöþí å) ¸íá ãñÜììá êáé ìéá ðñïóùðéêÞ Üðïøç óô)ÄéÜöïñá íÝá Äýï áðü ôá ôñßá Üñèñá áíáóêüðçóçò ôïõ ôåý÷ïõò áõôïý ðáñïõóéÜæïõí éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí ãéá ôïí ¸ëëçíá ãéáôñü ãåíéêÞò éáôñéêÞò. Ôï ðñþôï ìå óõããñáöåßò ôïõò Green êáé Holden (óåëßäåò 13-15) áíáöÝñåôáé óôç äéáãíùóôéêÞ áâåâáéüôçôá óôç ãåíéêÞ éáôñéêÞ êáé ôéò äõóêïëßåò ðïõ óõíáíôÜ ç äéáãíùóôéêÞ äéáäéêáóßá ðïõ âáóßæåôáé óõ÷íÜ óå óõìðôþìáôá ìå ôç íüóï Þ ôï ðñüâëçìá õãåßáò óå äéáöïñåôéêü óôÜäéï ìåëÝôçò. Ïé óõããñáöåßò êáôáëÞãïõí üôé ç óõëëïãÞ äåäïìÝíùí óôï éáôñåßï ôïõ ãéáôñïý ãåíéêÞò éáôñéêÞò ãéá Ýíá óõãêåêñéìÝíï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá áðïôåëÝé ìéá ðñüêëçóç ãéá ôï ãéáôñü áõôü. Ìüíï Ýôóé ï ãéáôñüò ãåíéêÞò éáôñéêÞò èá ìðïñÝóåé íá äéáôõðþóåé åñåõíçôéêÜ åñùôÞìáôá êáé íá

Å.A. Èçñáßïò

äéáìïñöþóåé õðïèÝóåéò. Óôï äåýôåñï Üñèñï áíáóêüðçóçò ï ÊáèçãçôÞò Richard Çïbbs ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Birmingham ôïõ ÇíùìÝíïõ Âáóéëåßïõ áíáöÝñåôáé óôá ëéðßäéá êáé óôçí êáñäéáããåéáêÞ íüóï êáé óå óçìáíôéêÜ èÝìáôá ðïõ áöïñïýí ôç äéá÷åßñéóç ôçò äéóëéðéäáéìßáò óôçí ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá õãåßáò (óåëßäåò 16-24). Ï ãéáôñüò ãåíéêÞò éáôñéêÞò äéáâÜæïíôáò ôï Üñèñï áõôü èá îáíáèõìçèåß ôïõò ðáñÜãïíôåò êéíäýíïõ ãéá ôçí éó÷áéìéêÞ íüóï ôçò êáñäéÜò êáé ôïõò Åõñùðáúêïýò óôü÷ïõò ãéá ôçí ðñüëçøç ôçò, ôéò ìåãáëýôåñåò êëéíéêÝò äïêéìÝò óôéò ïðïßåò ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí óôáôßíåò ãéá ôç ìåßùóç ôïõ êéíäýíïõ áðü éó÷áéìéêÞ íüóï ôçò êáñäéÜò óôç ãåíéêÞ éáôñéêÞ. Áêüìá ïé áíáãíþóôåò èá ìðïñÝóïõí íá îáíáèõìçèïýí ôéò äéÜöïñåò êáôçãïñßåò ôùí õðïëéðéäáéìéêþí öáñìÜêùí (åðéäñÜóåéò, áíåðéèýìçôåò åíÝñãåéåò, êëéíéêÝò åíäåßîåéò). Ôï Üñèñï áõôü äçìïóéåýåôáé óå ìéá ðåñßïäï ðïõ ðëçèáßíïõí ïé åíäåßîåéò üôé óõ÷íÜ ï áóèåíÞò ìå áíáãíùñéóìÝíïõò ðáñÜãïíôåò êéíäýíïõ Þ åãêáôåóôçìÝíç éó÷áéìéêÞ íüóïò ôçò êáñäéÜò äåí ñõèìßæåôáé áðïôåëåóìáôéêÜ óôçí ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá õãåßáò. ×ñÞóôïò ËéïíÞò ÁíáðëçñùôÞò ÊáèçãçôÞò ÊïéíùíéêÞò êáé ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 2003

Å.A. Èçñáßïò

ÐÑÏÓÅ×Ç ÓÕÍÅÄÑÉÁ ÊÁÉ ÓÅÌÉÍÁÑÉÁ UPCOMING CONGRESSES AND SEMINARS Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 1, 45-46, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 1, 45-46, 2003

Çìåñïìçíßá

Åêäçëþóåéò - Ðëçñïöïñßåò

ÅëëçíéêÜ 10-12 ÌáÀïõ

15ï ÅôÞóéï ÐáíåëëÞíéï ÓõíÝäñéï ÊïéíùíéêÞò ÐáéäéáôñéêÞò ìå èÝìá: "Ðáéäß êáé ÐåñéâÜëëïí" - ÅëëçíéêÞ Åôáéñåßá ÊïéíùíéêÞò ÐáéäéáôñéêÞò & ÐñïáãùãÞò ôçò Õãåßáò ËÜñéóá, ÁìöéèÝáôñï Ðáíåðéóôçìéáêïý Íïóïêïìåßïõ Ðëçñïöïñßåò: www.socped.gr

10 ÌáÀïõ

Çìåñßäá: "ÊïéíùíéêÝò áíéóüôçôåò óôçí áíôéìåôþðéóç ôùí ÷ñïíßùò ðáó÷üíôùí" - ÅëëçíéêÞ ÉáôñéêÞ Åôáéñåßá ÌåëÝôçò Øõ÷ïóùìáôéêþí ÐñïâëçìÜôùí ÁèÞíá, ÁìöéèÝáôñï Íïóïêïìåßïõ "ÁëåîÜíäñá" Ðëçñïöïñßåò: ê. Ìçôóéìðïýíáò, ôçë. 210.3381158

20-24 ÌáÀïõ

31 ÌáÀïõ

28-29 Éïõíßïõ

29ï ÐáíåëëÞíéï Éáôñéêü ÓõíÝäñéï - ÉáôñéêÞ Åôáéñåßá Áèçíþí ÁèÞíá, Îåíïäï÷åßï DIVANI CARAVEL Ðëçñïöïñßåò: www.mednet.gr/greek/epis/epis29.htm 1ç ÅôÞóéá ÓõíÜíôçóç Óõíå÷éæüìåíçò ÉáôñéêÞò Åêðáßäåõóçò ÅËÅÃÅÉÁ ÄõôéêÞò ÅëëÜäáò ÐÜôñá, Óõíåäñéáêü ÊÝíôñï Ðáíåðéóôçìßïõ Ðáôñþí Ðëçñïöïñßåò: ê. Ãéáííüðïõëïò, ôçë. 6977641718

ÐáñÜñôçìá

6ç ÐáãêñÞôéá ÓõíÜíôçóç ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò - ÐáñÜñôçìá ÅËÅÃÅÉÁ ÊñÞôçò Óçôåßá, ÊñÞôçò Ðëçñïöïñßåò: ê. Ìðáôßêáò, ôçë. 6944504898

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Çìåñïìçíßá

Å.A. Èçñáßïò

Åêäçëþóåéò - Ðëçñïöïñßåò

ÄéåèíÞ 8-11 ÌáÀïõ

EGPRW Meeting "Infectious Diseases in General Practice" - The European General Practice Research Workshop (EGPRW) Ankara, Turkey Ðëçñïöïñßåò: http://egprw.adimtravel.com/index2.html

18-21 Éïõíßïõ

WONCA EUROPE 2003 "The future challenges of GP/FM" - 9th Conference of The European Society of General Practice/Family Medicine (ESGP/ FM) Ljublijana, Slovenia Ðëçñïöïñßåò: www.woncaeurope2003.org

24-27 Óåðôåìâñßïõ

6th WONCA World Rural Health Conference "Rural Health in a changing world"- European Rural & Isolated Practitioner’s Association (EURIPA) Santiago de Compostela, Spain Ðëçñïöïñßåò: www.ruralwonca2003.net

13-17 Ïêôùâñßïõ

WONCA 2004 - 17th World Conference of Family Doctors Orlando, Florida, USA Ðëçñïöïñßåò: www.wonca2004.org

7-9 Íïåìâñßïõ

7th Mediterranean Medical Congress & 3rd Mediterranean Summer School Mediterranean Medical Society and Portuguese Association of General Practitioners Vilamoura, Portugal Ðëçñïöïñßåò: www.medicongress2003.com

ÏÄÇÃÉÅÓ ÃÉÁ ÔÏÕÓ ÓÕÃÃÑÁÖÅÉÓ INSTRUCTIONS FOR THE AUTHORS Ç "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò" äÝ÷åôáé ãéá äçìïóßåõóç êåßìåíá Åðéóôçìüíùí Õãåßáò, ôá ïðïßá êáôáôÜóóïíôáé óôéò åîÞò êáôçãïñßåò: 1) ÅñåõíçôéêÝò åñãáóßåò Þ áíáóêïðÞóåéò (óýíôïìåò äçìïóéåýóåéò) Ýêôáóçò ìÝ÷ñé 7 óåëßäåò ìå ðñüóöáôåò ü÷é Üíù áðü 5 âéâëéïãñáöéêÝò ðçãÝò, 2) ÅíçìåñùôéêÜ Üñèñá, 3) Óýíôïìá Üñèñá, 4) ÁíáöïñÝò ðåñéðôþóåùí, 5) ÐáñïõóéÜóåéò ÊÝíôñùí Õãåßáò. ¸íá óýíïëï êåéìÝíùí, ðïõ áöïñïýí Ýíá óõãêåêñéìÝíï ãíùóôéêü ôïìÝá ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò, ìðïñåß íá óõãêñïôåß ÁöéÝñùìá. Åêôüò ôùí êåéìÝíùí ðïõ áíáöÝñïíôáé óôéò ðáñáðÜíù êáôçãïñßåò óôçí "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò" äçìïóéåýïíôáé êáé Üñèñá ôçò ÓõíôáêôéêÞò ÅðéôñïðÞò, êáèþò êáé êåßìåíá ðïõ áðïóêïðïýí óôçí ðáñïõóßáóç, ó÷ïëéáóìü êáé êñéôéêÞ áîéïëüãçóç óõãêåêñéìÝíùí ãåãïíüôùí, Üñèñùí êáé åêäüóåùí ó÷åôéêþí ìå ôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, óôçí ÅëëÜäá êáé óôï åîùôåñéêü. Ôçí åõèýíç ôçò óõããñáöÞò ôùí Üñèñùí áõôþí Þ êåéìÝíùí Ý÷ïõí ìüíï ôá ìÝëç ôçò ÓõíôáêôéêÞò ÅðéôñïðÞò Þ åðéóôÞìïíåò ìåôÜ áðü åéäéêÞ ðñüóêëçóç. Åðßóçò óôçí "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò" äçìïóéåýïíôáé êáé ãñÜììáôá ðïõ áðåõèýíïíôáé óôç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ, ôá ïðïßá áíáöÝñïíôáé óå ðáñáôçñÞóåéò, êëéíéêÝò êáé åñåõíçôéêÝò åìðåéñßåò Þ ó÷ïëéÜæïõí ôç äéåèíÞ êáé åëëçíéêÞ âéâëéïãñáößá. Ôçí åõèýíç ãéá ôç äçìïóßåõóç ôùí êåéìÝíùí áõôþí Ý÷åé ï ÄéåõèõíôÞò Óýíôáîçò êáé ç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ. Ïé åñåõíçôéêÝò åñãáóßåò, ôá åíçìåñùôéêÜ Üñèñá, ïé óýíôïìåò äçìïóéåýóåéò êáé ïé áíáöïñÝò ðåñéóôáôéêþí ãßíïíôáé äåêôÜ ãéá äçìïóßåõóç ìüíï ìåôÜ áðü èåôéêÞ êñßóç ôïõò áðü åðéóôÞìïíåò-êñéôÝò ìå ôïõò ïðïßïõò óõíåñãÜæåôáé ôï ðåñéïäéêü. ÊÜèå êåßìåíï ðïõ áðïóôÝëëåôáé óôçí "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò" äéáâéâÜæåôáé óôïõò êñéôÝò, ÷ùñßò íá ãíùóôïðïéïýíôáé ôá ïíüìáôá ôùí óõããñáöÝùí. Ôá ó÷üëéá êáé ïé ðáñáôçñÞóåéò ôùí êñéôþí óôç óõíÝ÷åéá, ìå ôçí åõèýíç ôçò Ãñáììáôåßáò Óýíôáîçò ôïõ ðåñéïäéêïý, åðéóôñÝöïíôáé óôïõò óõããñáöåßò, ðñïêåéìÝíïõ áõôïß íá ðñïóáñìüóïõí áíÜëïãá ôï êåßìåíü ôïõò ðñéí ôç äçìïóßåõóç. Óå ðåñßðôùóç áóõìöùíßáò ôùí êñéôþí, ôï êåßìåíï èá áîéïëïãåßôáé áðü ôçí ßäéá ôç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ. Ôá ïíüìáôá üëùí ôùí åðéóôçìüíùí ðïõ äéåôÝëåóáí êñéôÝò èá äçìïóéåýïíôáé óå åéäéêÞ óåëßäá óôï ôåëåõôáßï ôåý÷ïò êÜèå ÷ñüíïõ. Ôá êåßìåíá, ôá ïðïßá äÝ÷åôáé ç "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò", èá ðñÝðåé íá áêïëïõèïýí ôéò ðáñáêÜôù ðñïäéáãñáöÝò. • Íá åßíáé ãñáììÝíá óôçí åðßóçìç äçìïôéêÞ ãëþóóá êáé ìå ôï ìïíïôïíéêü óýóôçìá, äáêôõëïãñáöçìÝíá óôç ìéá üøç ôçò óåëßäáò, óå äéðëü äéÜóôçìá êáé ìå ëåõêü ðåñéèþñéï 3 åêáôïóôþí óå üëåò ôéò ðëåõñÝò ôïõò. • Ç ðñþôç óåëßäá ôïõ êåéìÝíïõ ðñÝðåé íá ðåñéëáìâÜíåé: á) ôïí ôßôëï (ìå ðåæÜ ãñÜììáôá), â) ôá ïíüìáôá ôùí óõããñáöÝùí (ìå êåöáëáßá ãñÜììáôá åíþ áíáãñÜöïíôáé ôá áñ÷éêÜ ôùí ïíïìÜôùí êáé ôá ðëÞñç åðþíõìá ìå áñéèìçôéêïýò åêèÝôåò ïé ïðïßïé óå õðïóçìåßùóç ðáñïõóéÜæïõí ôçí éäéüôçôá ôïõ êÜèå óõããñáöÝá), ã) ôï åðéóôçìïíéêü êÝíôñï óôï ïðïßï Ýãéíå ç åñãáóßá, ä) 3-5 ðñüóèåôïõò üñïõò ó÷åôéêÜ ìå ôï èÝìá êáé ïé ïðïßïé åßíáé õéïèåôçìÝíïé áðü ôï Medical Subject Headings (Bethesda Md, 1966), å) ôç äéåýèõíóç êáé ôï ôçëÝöùíï åíüò áðü ôïõò óõããñáöåßò, ï ïðïßïò èá åßíáé õðåýèõíïò ãéá ôçí áëëçëïãñáößá ìå ôï ðåñéïäéêü. • Óå îå÷ùñéóôÞ äåýôåñç óåëßäá ðñÝðåé íá ãñÜöåôáé ç åëëçíéêÞ ðåñßëçøç ôïõ êåéìÝíïõ (ðñïçãåßôáé ç Ýíäåéîç ÐÅÑÉËÇØÇ), ç ïðïßá äå èá ðñÝðåé íá Ý÷åé Ýêôáóç ìåãáëýôåñç ôùí 300 ëÝîåùí. • ÌåôÜ ôï êåßìåíï óå îå÷ùñéóôÞ óåëßäá èá ðñÝðåé íá ãñÜöåôáé ç áããëéêÞ ðåñßëçøç ôïõ êåéìÝíïõ, ç ïðïßá äå èá ðñÝðåé íá Ý÷åé Ýêôáóç ìåãáëýôåñç ôùí 300 ëÝîåùí. Ðñïçãïýíôáé ç ëÝîç SUMMARY, ç áããëéêÞ ìåôÜöñáóç ôïõ ôßôëïõ, ïé ëÝîåéò PRIMARY HEALTH CARE... êáé ôá ïíüìáôá ôùí óõããñáöÝùí ÷ùñßò ôßôëï Þ éäéüôçôá. • Ïé âéâëéïãñáöéêÝò ðáñáðïìðÝò, åëëçíéêÝò êáé îÝíåò, óôï êåßìåíï èá ðñÝðåé íá åßíáé ðñüóöáôåò, áðü áíáãíùñéóìÝíá ðåñéïäéêÜ Þ óõããñÜììáôá, íá åßíáé áñéèìçìÝíåò êáé í’ áíôáðïêñßíïíôáé óôï âéâëéïãñáöéêü êáôÜëïãï, ï ïðïßïò èá ðñÝðåé íá ãñÜöåôáé óå îå÷ùñéóôÞ óåëßäá ìåôÜ ôï ãñÜøéìï ôçò áããëéêÞò ðåñßëçøçò. Óôï âéâëéïãñáöéêü êáôÜëïãï ïé ðáñáðïìðÝò èá ðñÝðåé í’ áêïëïõèïýí ôç óåéñÜ ìå ôçí ïðïßá ðáñïõóéÜóôçêáí óôï êåßìåíï. ÊáèåìéÜ áðü áõôÝò èá ðñÝðåé íá ðåñéÝ÷åé óôç óåéñÜ ôá áñ÷éêÜ ôùí ïíïìÜôùí êáé ôá åðþíõìá ôùí óõããñáöÝùí, ôïí ôßôëï ôçò åñãáóßáò, ôï üíïìá ôïõ ðåñéïäéêïý óýìöùíá ìå ôï óýóôçìá ôçò WHOCISO/R4), ôïí ôüìï, ôçí ðñþôç êáé ôçí ôåëåõôáßá óåëßäá ôïõ Üñèñïõ, êáèþò êáé ôï Ýôïò äçìïóßåõóçò. ¼ôáí ðñüêåéôáé ãéá óõããñÜììáôá Þ ìïíïãñáößåò, åêôüò áðü ôïõò óõããñáöåßò, ôï Ýôïò Ýêäïóçò êáé ôïí ôßôëï, ðñÝðåé íá ãñÜöïíôáé êáé ï áñéèìüò êáé ôá óôïé÷åßá Ýêäïóçò (åêäïôéêüò ïßêïò, ðüëç). (õðüäåéãìá âéâëéïãñáößáò: Biziagos E, Moschandrea J, Kouroumalis ÅÁ. Prevalence of hepatitis Â and C markers in volunteer blood donors in Crete. A 5-year study. J Viral Hepat, 6:243-8, 1999.). • Ïé ðßíáêåò êáé ôá ó÷Þìáôá áêïëïõèïýí ôï âéâëéïãñáöéêü êáôÜëïãï êáé èá ðñÝðåé íá ðáñïõóéÜæïíôáé óå ÷ùñéóôÝò óåëßäåò, íá öÝñïõí ëáôéíéêÞ áñßèìçóç, ç ïðïßá èá ðñÝðåé í’ áíôáðïêñßíåôáé óôéò ðáñáðïìðÝò ôïõ êåéìÝíïõ, êáèþò êáé ôéò áðáñáßôçôåò åðåîçãÞóåéò. • 'Ïëá ôá êåßìåíá èá ðñÝðåé íá õðïâÜëëïíôáé êáôÜ ðñïôßìçóç ìå êåéìåíïãñÜöï word óå äýï áíôßôõðá êáé íá áðïóôÝëëïíôáé óôç äéåýèõíóç ôïõ ÄéåõèõíôÞ Óýíôáîçò: - ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò (õðüøç AíáðëçñùôÞ ÊáèçãçôÞ ×. ËéïíÞ), ÔïìÝáò ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò, Ô.È. 1393, ÇñÜêëåéï ÊñÞôçò. Ïé óõããñáöåßò ìðïñïýí íá õðïâÜëëïõí ôá êåßìåíÜ ôïõò êáé óå çëåêôñïíéêÞ ìïñöÞ óôç äéåýèõíóç: primcare@fammed.med.uoc.gr Ïé óõããñáöåßò èá ðñÝðåé íá äåóìåýïíôáé óôçí åðéóôïëÞ ôïõò üôé ç åñãáóßá äåí Ý÷åé õðïâëçèåß Þ äåí Ý÷åé äçìïóéåõèåß åí üëù Þ åí ìÝñåé óå Üëëï ðåñéïäéêü, üôé üëïé ïé óõããñáöåßò åßíáé óýìöùíïé ìå ôçí áðïóôïëÞ ôçò êáé óå ðåñßðôùóç áðïäï÷Þò ôçò ãéá äçìïóßåõóç, ôá óõããñáöéêÜ äéêáéþìáôá åê÷ùñïýíôáé óôï ðåñéïäéêü. Ç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ äéáôçñåß ôï äéêáßùìá áðïóýñóåùò ìéáò åñãáóßáò åöüóïí áõôÞ Ý÷åé óôáëåß êáé ó' Üëëï ðåñéïäéêü. 47