André Beckers

Controle zonder verdenking

* Deze column verscheen ook op de site van misdaadjournalist Mick van Wely: www.mickvanwely.nl

Nederland is een rechtsstaat. Dat betekent dat wij als burger in de wet worden beschermd tegen dwang en willekeur van de overheid. Zo mag de politie niet lukraak mensen aanhouden of zonder gegronde reden panden betreden om te controleren of zich daar strafbare feiten voordoen.

Opsporing is aan regels gebonden. Zelfs als op grond van concrete feiten een redelijke verdenking tegen een burger ontstaat, moet de politie de wet respecteren. Heeft de politie een verdachte aangehouden, dan moet deze voor verhoor duidelijk worden verteld dat hij niet verplicht is vragen te beantwoorden. Deze rechtsbescherming leidt ertoe dat strafrechtelijke handhaving door ambtenaren in de praktijk niet als doeltreffend wordt ervaren. Daar heeft de overheid iets op gevonden. In het bestuursrecht en het scale recht mogen ambtenaren toezicht en controle uitoefenen zonder dat daarbij sprake is van een verdenking. Dit verklaart waarom we steeds vaker te maken krijgen met ‘samenwerkende overheden, convenantpartners en bestuurlijke interventie teams’.

Vrijplaatsen

De lokale overheid wijst in samenspraak met politie, justitie en belastingdienst locaties en/of groepen aan waarbij wordt verondersteld dat daar sprake is van bijvoorbeeld ‘een maatschappelijk ongewenste situatie, waarbij structurele fraude van wezenlijke betekenis is.’ Voorbeelden van zogenoemde vrijplaatsen zijn woonwagencentra, growshops, coffeeshops en zelfs achterstandswijken. Een Eindhovense coffeeshop werd ‘ter controle’ bezocht door een toezichthoudende gemeeente-ambtenaar, twee belastingambtenaren en een politieambtenaar. In de coffeeshop werd vastgesteld dat de regels keurig werden nageleefd. Vervolgens wenste men toegang te verkrijgen tot het elders gelegen kantoor. De gemeente wilde controleren of de kantoorruimte volgens de bestemming werd gebruikt en er geen illegale verbouwingen waren verricht. De belastingambtenaren wilden de administratie bekijken en de politieman zou hen daarbij voor hun veiligheid begeleiden.

Wantrouwen

Het klonk de eigenaresse van de coffeeshop ongeloofwaardig in de oren, omdat de gemeente enkele maanden daarvoor een nieuw afgegeven bouwvergunning zonder aanwezigheid van de politie al had gecontroleerd. Daarbij ontstonden geen problemen. Toevallig had de belastingdienst recent de boekhouding al uitgebreid bekeken. Waarom was dan nu de politie nodig voor het waarborgen van de veiligheid? Haar wantrouwen nam toe toen ze hoorde dat ook een douaneambtenaar met getrainde geldhond tijdens de controle even mee zou lopen met de rest van de club. Voor de eigenaresse was toen volstrekt duidelijk dat dit geen normale controle was, maar dat men op zoek was naar de bekende achterdeur (de bevoorrading) van de coffeeshop. Zij verleende daarom geen medewerking aan de controle in haar kantoor, zodat enkele deuren werden geforceerd. Eenmaal in het kantoor aangekomen rook de aanwezige politieman een verdachte geur. De controle ging toen over in opsporing en daarbij werden grote hoeveelheden cannabis ontdekt. De eigenaresse moest zich hiervoor verantwoorden bij de strafrechter.

Misbruik

Tijdens de rechtszaak toonden de rechters zich doof voor de kritiek van de verdediging dat hier overduidelijk sprake was van misbruik van bestuurlijke bevoegdheden. Het was toch zeker evident dat de ambtenaren van gemeente en belasting slechts dienden als een soort loper om de deuren geopend te krijgen die in het kader van de opsporing gesloten zouden zijn gebleven, omdat er geen sprake was van een redelijke verdenking? Wat voegt de aanwezigheid van een geldhond, die wordt ingezet om contant geld op te sporen, toe als je slechts de bestemming van een pand wil controleren en/of de boekhouding? Het Hof Den Bosch oordeelde op 27 maart 2012 (citaat): ‘De door de ambtenaren bij deze controle verrichte onderzoekshandelingen dienen te worden aangemerkt als hen op grond van de Woningwet respectievelijk de Algemene wet inzake rijksbelastingen toekomende toezichts- c.q. controlehandelingen en niet als opsporingshandelingen. Uit het onderzoek ter terechtzitting is derhalve niet aannemelijk geworden dat deze controle-onderzoeken een andere bedoeling hadden dan het op grond van de Woningwet respectievelijk op grond van de Algemene wet inzake rijksbelastingen houden van toezicht en verrichten van controle ten aanzien van [de Coffeeshop Y] te [X]. Het verweer wordt verworpen. ‘

Wat kan strafrecht toch eenvoudig zijn! Als dit de nieuwe aanpak wordt, hebben we niet meer politiemensen nodig, maar meer toezichthouders en controleurs. Of moeten we de rechtsstaat simpelweg vaarwel zeggen en de politie veel ruimere bevoegdheden toekennen? Het blijven lastige keuzes.

Mr Drs. André Beckers

Advocaat te Maastricht www.beckersbergmans.nl