Sinkholes: we zakken weg

Opgeslokt door de aarde

Op 15 februari werden in Hertfordshire (Engeland) de bewoners van zeventien huizen geëvacueerd nadat er een groot zinkgat was ontstaan. De krater ontstond om 07.30 in Oatridge Gardens en was vermoedelijk het gevolg van de aanhoudende regenval. Het ging hier om een gat van negen meter breed en zes meter diep. Groot genoeg om enkele huizen met alles erin te verzwelgen.

Twee dagen eerder was het ook raak. Toen verslond een zinkgat in het Amerikaanse Corvette Museum acht kostbare auto’s. Het gat ontstond in de expositieruimte en was binnen enkele minuten twaalf meter breed en tien meter diep. Gelukkig was het museum die dag gesloten en vielen er geen doden. Minder gelukkig was dat wel een

Corvette uit 1962, en dan ook nog eens het miljoenste exemplaar, door moeder aarde werd opgeslokt.

Natuurlijke oorsprong

En zo kunnen we nog een tijdje doorgaan, want zinkgaten zijn tegenwoordig hot. Aanhangers van paranormale zaken en complotdenkers speculeren er druk op los als het om het verklaren van deze (natuurlijk wél griezelige) gaten gaat. De meeste mensen

kunnen er best mee leven dat hun laatste gang een enkeltje moeder aarde is, maar opeens levend te worden verzwolgen is na-

Door: Feije Wieringa

tuurlijk iets geheel anders. Net als graancirkels spreken deze gaten tot de verbeelding. Ze hebben wel wat met elkaar gemeen: beiden verschijnen van het ene op het andere moment en lang niet altijd zijn er betrouwbare getuigen van het ontstaan ervan. Wel is er een groot verschil: graancirkels worden altijd door mensen gemaakt en zinkgaten hebben meestal een natuurlijke oorsprong. Wat niet wil zeggen dat de mens geen zinkgaten kan veroorzaken.

Guatemala City

Ulbricht wordt er onder meer van verdacht een huurmoordenaar te hebben ingehuurd.

Het bekendste zinkgat is nog altijd dat van Guatemala City. Het enorme verdwijngat ontstond op 31 mei 2010 op een druk kruispunt in het centrum. De hevige regenval van de dagen ervoor door de tropische storm Agatha zal er ongetwijfeld mee te maken hebben gehad. Een huis én een gebouw van drie verdiepingen werden de diepte ingezogen. In februari 2007 ontstond in dezelfde buurt ook al een zinkgat dat het leven kostte aan drie mensen. Misschien niet verwonderlijk, want we hebben het hier over dicht bebouwd stedelijk gebied waar mensen ondergronds net zo hard bouwden als bovengronds. Losse aardlagen, waarin tunnels en bekabeling liggen, willen nadat ze verzadigd zijn van regenwater nog wel eens verschuiven. Guatemala staat bekend vanwege zijn verdwijngaten. Toegeschreven aan een combinatie van kalksteen, vulkanische grond en slecht aangelegde riolering.

Fatale ongelukken

Ook Florida heeft op dit gebied een slechte naam. In het regenseizoen is het risico op sinkholes groot. Denk aan het geval van de 37-jarige Jeff Bush die tijdens zijn slaap werd weggezogen in een gat van 6 meter breed. Zijn broer sprong hem na om hem te helpen. Hij moest even later zelf gered worden. Maar van Jeff werd er niets terugge-

vonden, hij werd dood verklaard. Hier schijnt zure regen de kalksteen op te lossen. Stevige regenval, maar ook extreme droogte, hebben hun effecten op de onderlaag. En je er tegen wapenen kun je niet. Ineens kan je zomaar in de diepte verdwijnen. Dat gebeurde ook met de bewaker van een bouwplaats in de Chinese provincie Guangdong. De vijfentwintigjarige jongen werd in een gat van 8 meter breed en 16 meter diep gezogen. Zijn twee collega's konden zich in doodsnood uit de voeten maken. Met veel moeite werd de bewaker omhoog getakeld. Maar reanimatie kon hem niet meer helpen.

Toename

Wat zijn nou eigenlijk zinkgaten? En hoe ontstaan ze? De eerste vraag is makkelijk te beantwoorden: zinkgaten zijn gaten in de grond die meestal vrij plotseling zijn ontstaan. Ze zijn van alle tijden en er zijn er zelfs die miljarden jaren oud zijn als je vulkanen meerekent. Maar laten we die maar even buiten beschouwing laten, want dan dwalen we wel erg van ons onderwerp af. Toch lijkt er de laatste decennia sprake van een toename van het aantal zinkgaten. Wat is de reden van het ontstaan van deze gaten? Daarover zijn tal van hypotheses. We noemen er een paar die ons logisch voor komen.

Zoutwinning

Het toeval wil dat ik zelf in een gebied woon waar zout wordt gewonnen. Dat gebeurt door het inspuiten van heet water in een zoutlaag. De pekel wordt opgezogen, het water verdampt en huppakee: daar is het zout. De pijpleidingen gaan kilometers diep en verspreiden zich horizontaal over een gebied van tientallen vierkante kilometers. De zoutboeren wisten natuurlijk dat hun bedrijf effecten op de omgeving zou hebben en beloofden 5 cm bodemdaling. Inmiddels is dat al 60 cm geworden. Eigenlijk is er dus sprake van een heel groot zinkgat. Hetzelfde kun je zeggen over de gaswinning in Groningen.

Vulkanisch gebied

Dan hebben we als eventuele andere oorzaak de natuurlijke bewegingen van de aardkorst. Denk aan het schuiven van de tektonische platen waardoor er aardbevingen en tsunami's ontstaan. In vulkanisch gebied is het risico groter. Op kleinere schaal kunnen er aardverschuivingen - en dus gaten - ontstaan door direct ingrijpen van de mens. Zo kunnen afgravingen, slecht aangelegde rioleringen en lekkende waterleidingen ook (kleine) maar daarom niet minder gevaarlijke zinkgaten tot gevolg hebben. Ook wegaanleg en heimachines kunnen kleinschalige gaten genereren.

Nederlandse zinkgaten

Komen sinkholes ook in Nederland voor? Jazeker. In 1965 verdween in de plaats 't Haantje bij Sleen een boortoren van 50 meter binnen in paar seconde in de aarde. Een duidelijk geval van gaswinning. Overigens werd een van de meest gekke verdwijngaten enkele jaren geleden ontdekt in een bos in Limburg. Men trof een mooi rond gat aan met een diameter van ongeveer een meter en een diepte van bijna drie meter. Het gat was voor de toevallige voorbijganger onzichtbaar, want zorgvuldig gecamoufleerd met bladeren en takken. Op de bodem stond stalen speren. Het moge duidelijk zijn dat dit gat zeker mensenwerk was. Alhoewel, de maker had ook wel iets duivels...

Zure regen

Vaak ontstaan deze gaten in gebieden waar de onderlaag bestaat uit kalk. Door (zure) regenval kan de onderlaag oplossen in water en dreigt er instortingsgevaar. Voeg daarbij vulkanische grond en menselijk ingrijpen, en de risicofactoren zijn aanwezig. Maar ook de jacht op delfstoffen eist zijn tol. Vaak ontstaan zinkgaten in de buurt van oude mijngangen. Natuurlijk is er de laatste eeuwen enorm veel aan olie, gas, zout en andere grond- en delfstoffen uit de aarde gehaald. Dat heeft na verloop van tijd invloed op de oppervlakte. Voor we de materialen uit de aardkorst exploiteerden waren er al wel zinkgaten, maar in de eeuwen voor de industriele revolutie kwamen spontane gaten niet zo vaak voor als nu. Ga maar na, als je miljarden tonnen aan materiaal uit de aardkorst haalt, zullen er zich op een gegeven moment holtes in die laag vormen. Geologische processen gaan langzaam, maar ze gaan ook gestaag. Het natuurlijk proces is dat die holtes weer opgevuld worden. Meestal gaat dat door de aarde die gewoon zakt naar de plek waar ooit gedolven of gemijnd werd.