Babyopkomst

NUMMER 1|2014/2015

WILFRED GENEE

‘Bevallen is echt topsport’ Laat het los!

Uit je hoofd, in je lijf 20-WEKEN-ECHO

‘Het gaf ons de kans ons voor te bereiden’ Weeën?

Zo ga je er mee om Eerste hulp tijdens de kraamweek Dossier: Gezond & fit

Door verloskundigen

Voor jou

3 Baby op komst

De geboorte van een magazine!

Het was best een zware bevalling, maar wat ben ik trots én blij met ons eerste, eigen magazine: Baby op Komst! Voor jou gemaakt door verloskundigen als aanvulling op onze mondelinge voorlichting. Een prachtig blad waarin jij en je partner antwoord vinden op al jullie vragen over zwangerschap.

In 1999 startte ik met www.babyopkomst.nl en werd ik naast ‘echte’ verloskundige ook ‘online’ verloskundige. Regelmatig had ik contact met collega’s over de inhoud van mijn website. Steeds vaker spraken we erover dat het zo leuk zou zijn als we als verloskundigen een eigen tijdschrift zouden hebben.

Ruim twee jaar geleden besloot ik dat het niet langer bij dromen moest blijven, maar dat het er gewoon moest komen! Ik vroeg aan alle verloskundigenpraktijken of ze achter mijn idee stonden. Maar liefst 97 procent van de verloskundigen gaf aan het met me eens te zijn. Vanaf dat moment voelde ik me als het ware ‘zwanger’ van een tijdschrift.

Sandra Vuik

uitgever ige & online verloskund leefstijlcoach st.nl info@babyopkom

Mijn plannen groeiden en groeiden. Maar een tijdschrift maken is een vak. En echt wel even iets anders dan een kind ter wereld brengen ;-) Daarom heb ik samen met een team van professionele bladenmakers de ideeën verder vormgegeven. Een groep verloskundigen dacht mee, schreef mee en gaf input. De KNOV (de beroepsorganisatie van en voor verloskundigen) reageerde enthousiast en heeft artikelen gecheckt op medische juistheid.

En nu is het dan zover: Baby op Komst is geboren! Ik hoop dat je er net zo blij mee bent als wij. Het is onze eerste, dat is en blijft spannend.

Tips en aanvullingen voor de tweede zijn dan ook van harte welkom.

Net zoals we altijd openstaan voor je suggesties om de zorg te verbeteren; die kun je bespreken met je eigen verloskundige.

Namens alle verloskundigen wens ik je een goede zwangerschap en voor straks een bevalling waar je tevreden op kunt terugkijken.

Sandra Vuik

Het is onze eerste, dat is en blijft spannend

4 Baby op komst

Inhoud 22

86

5

28

20 54 Achtergrond & informatie 10 Eten voor nu én later 20 Verloskundigen aan het woord 34 Zwangerschapskwaaltjes 42 Wie kom je tegen?

54 Dossier: Gezond & fit 62 Waar kun je bevallen?

64 Laat het los!

70 Borstvoeding of kunstvoeding?

72 Weeën? Zo ga je ermee om!

81 Broer of zus op komst!

Onderzoek 22 Prenatale screening 49 Een 20-weken-echo is géén pretecho!

Things-to-do

16 De eerste drie maanden 40 De tweede drie maanden 68 De laatste drie maanden BN’ers over zwangerschap 26 Zangeres Do: ‘In die laatste maand

was ik ontzettend nieuwsgierig’

86 Presentator Wilfred Genee: ‘Het liefst

Lifestyle 18 De leukste spullen 38 Mom-to-be 61 Voor het liefste kamertje 84 Wat is er veel leuks voor je kleintje!

was ik zelf zwanger geweest’

Columns 37 Gynaecoloog Jeroen Dillen 47 Verloskundige Marianne Wigbers 94 Kraamverzorgende Marloes van Heek

Als de baby er eenmaal is 76 Eerste hulp tijdens de kraamweek 90 De eerste drie maanden: Wat kun je verwachten?

En verder…

6 Help! We worden ouders!

14 Van urine tot medicijn 28 Mijn zwangerschap was geen roze wolk 32 Je eigen zwangerschapsdagboek 44 En papa, hoe bevalt het?

58 En dan zijn jullie ouders…

67 De heilige datum 82 Boeken: Er is genoeg te lezen…

95 Interview Linda Rentes, voorzitter KNOV

6

7 Baby op komst

Help! We worden ouders!

Zelfs voordat je je officieel moeder of vader kunt noemen, zijn er heel wat zaken waar je een beslissing over moet nemen. Van hoe jullie de financiën willen regelen tot hoe de babykamer moet worden ingericht. Van wie er eventueel minder gaat werken tot waar je gaat bevallen…

TEKST VIVIENNE GROENEWOUD NAGELEZEN DOOR LILIAN WIRKEN, VERLOSKUNDIGE

geen tweede boxkleed hadden. Ik zou maar eens eerder bevallen en de baby zou maar heel veel gaan spugen. Wat als ik dan geen tijd zou hebben om te wassen of als het te lang zou duren voor het droog was? Uiteindelijk lag Mila pas met vier weken in de box.

Toen schaamde ik me met terugwerkende kracht wel een beetje voor mijn fanatieke gedram.’

Acceptatie is het sleutelwoord Eén ding is zeker: jullie leven zal vanaf nu nooit meer hetzelfde zijn. En dat geldt ook voor je relatie én je portemonnee. Kinderen kosten veel geld, dat begint al als je zwanger bent. Van het eerste prenatale bezoekje tot de dag dat ze afstuderen (en ook nog daarna).

Er zal nooit een gebeurtenis in je leven zijn die meer impact heeft op emotioneel en financieel vlak.

Hoe graag je het ook zou willen, je kunt niet alles plannen. Misschien heb je bedacht dat je thuis wilt bevallen, lekker in bad met een rustgevende cd op de achtergrond, maar moet je onverwacht toch naar het ziekenhuis. Of misschien heb je besloten dat je geen pijnstilling wilt en verander je bij de eerste wee al van mening. Een geboorteplan is fijn, maar het is precies wat het woord zegt: een plan, geen profetie. Het sleutelwoord is acceptatie. Een woord waar je nog veel aan zult hebben als je eenmaal moeder bent.

Robert (33): ‘Ik was verbijsterd toen ik erachter kwam hoeveel een baby ‘nodig heeft’. Inderdaad, ik zeg ‘nodig heeft’. Tussen aanhalingstekens. Natuurlijk snap ik dat je je baby niet in een sinaasappelkistje te slapen legt en ook dat je geen mobile van twijgjes boven het bedje hangt, maar heel veel dingen die je zogenaamd ‘moet’ hebben leken me nogal overbodig. Uiteindelijk ben ik opgehouden met Elises wensen in twijfel te trekken; het leverde zoveel gedoe op, dat was het me niet waard. Ze liep rond met haar afstreeplijstjes en heeft alles gepland en ingeslagen alsof ze een militaire operatie leidde.

Daar moest ik dan wel weer om lachen Stiekem, natuurlijk.’

Maak je relatie babyproof!

Elise (30, moeder van Mila, 3 maanden): ‘Als je het Robert vraagt, had onze aanstaande baby waarschijnlijk al genoeg gehad aan een tuinslang en een stapel schone luiers, dus dat zorgde nog weleens voor een pittige discussie. Vooral omdat ik zo’n beetje het tegenovergestelde ben. Zo was ik met 33 weken zwangerschap helemaal in paniek omdat we nog

Ook tussen jou en je partner verandert het nodige als jullie ouders worden. Dat begint al tijdens de zwangerschap. Hoogstwaarschijnlijk kijken jullie er reikhalzend naar uit om je leven als gezin te beginnen, maar vergeet niet ook regelmatig te focussen op jezelf en je partner, als stel. Daarmee doe je je kind uiteindelijk ook een plezier, want wat is er nu fijner voor een kind dan ouders met een goede relatie?

Paul (36): ‘Hoewel ik het zwangerschapsklasje waar Mira me mee naartoe wilde hebben achteraf gezien traumatischer vond dan de daadwerkelijke geboorte is er één ding waar ik qua voorbereiding ontzettend veel aan heb gehad: de ziekenhuistour! Weten waar ik kon parkeren, inchecken, de familie naartoe moest loodsen en natuurlijk waar de chips en koffieautomaten stonden, bleek extreem handig. Het heeft me geholpen de stabiele, rustige partner te zijn die Mira nodig had toen ze ging bevallen.’

8

9

Baby op komst

Baby op komst Susanne (34): ‘Ik vond het moeilijk dat ons seksleven veranderde. Ik voelde me dik en log en in plaats van een romantische gebeurtenis liep seks, naarmate de zwangerschap vorderde, steeds vaker uit op iets wat nog het meeste weghad van een naakt potje Twister.

Gelukkig kon Barry er om lachen, waardoor ik er ook relaxter in kon staan.’

Barry (31): ‘Ik weet dat veel mannen het hele zwangerschapsproces nogal angstaanjagend vinden. Ze weten niet wat ze moeten doen en houden zich dus maar zoveel mogelijk op de vlakte om te voorkomen dat hun hoofd er af wordt gebeten door hun hormonale vrouw.

Ik besloot het anders aan te pakken. Wat ons ontzettend heeft geholpen om close te blijven, is dat ik mij ook gedroeg alsof ik zwanger was. En dan bedoel ik niet dat ik een dikmakend bodysuit aantrok, hysterische moodswings tentoonspreidde en softijs met augurkensap at als snack, maar dat ik rekening hield met Susannes ritme en gewoontes. Dat was mijn manier om haar moreel te steunen. Ik heb tijdelijk afgezien van alcohol en rood vlees, althans als Susanne in de buurt was. En in plaats van te gaan wielrennen, wat mijn grote hobby is, maakten we samen lange wandelingen.

Dat bracht de broodnodige romantiek in onze relatie, die in Susannes beleving misschien wat ontbrak tijdens de seks. Vanaf de vijfde maand had het allemaal inderdaad wat meer weg van een acrobatische act, haha!’

Man werkt, vrouw blijft thuis?

Ga er niet klakkeloos van uit dat de traditionele rolverdeling (met jou als primaire verzorger) de beste manier voor jullie is. Neem een veelvoorkomend scenario, waarbij de aanstaande moeder (grotendeels) stopt met werken en de vader het overgrote deel van de financiële verantwoordelijkheid op zich neemt. In Nederland bleek uit recent onderzoek dat 81 procent van de vrouwen minder gaat werken, terwijl de vader vaak evenveel of zelfs meer uren maakt. Minder of niet werken kan er voor zorgen dat je je beroofd voelt van een belangrijk deel van je leven. Dit kan voor heel wat onderlinge frustraties zorgen. Probeer daarom vooraf te bedenken welke manier voor jullie allebei op de lange termijn bevredigend is.

‘Seks had nog het meest weg van een naakt potje Twister’

Niels (30): ‘Ik snapte niet waarom Isabel steeds chagrijniger werd als ik uit mijn werk kwam. Ik werkte me drie slagen in de rondte om het gemis van haar inkomen te compenseren, en nog was het niet goed? Totdat ze aangaf dat ze zich misschien had verkeken op het thuisblijven met Nienke. Ik begreep het helemaal, ik wist alleen niet dat het haar zo tegenviel om thuisblijfmoeder te zijn.’

‘Ik snapte eerst niet waarom Isabel steeds chagrijniger werd als ik van mijn werk kwam’ Isabel (28): Van tevoren hadden Niels en ik besloten dat ik thuis zou blijven om voor de baby te zorgen, maar na een paar maanden kwamen de muren op me af. Daarbij vond ik het zonde; had ik hier nu zolang voor gestudeerd? Ik wist dat ik op mijn vakgebied niet veel verder zou komen als ik parttime zou werken. Niels had geen idee van mijn onvrede, dus ben ik het gesprek weer aangegaan. Gelukkig begreep hij me en inmiddels hebben we de zorgverdeling anders ingericht: we werken beiden vier dagen van negen uur. Voor ons heel fijn en dat heeft ook zijn weerslag op Nienke, ik ben een veel leukere moeder voor haar nu ik weer werk én een leukere vrouw voor Niels! Het belangrijkste vind ik dat we doen waar wij ons goed bij voelen.’

11

10 Baby op komst

Eten voor nu én later Er doen veel indianenverhalen de ronde over wat je wel en niet mag eten tijdens je zwangerschap.

Laat je daardoor niet van de wijs brengen of bang maken. Verloskundige Sandra Vuik legt uit dat goed en verantwoord eten helemaal niet zo ingewikkeld hoeft te zijn. En zelfs heel lekker is…

TEKST SANDRA VUIK, VERLOSKUNDIGE NAGELEZEN DOOR CORIEN MALJAARS; DIËTISTE

Nu je zwanger bent, is gezonde voeding extra belangrijk. Wat je eet is de belangrijkste bron voor je baby om organen aan te maken, te groeien en zich gezond te ontwikkelen. Er wordt de laatste jaren veel onderzoek gedaan naar het effect van voeding tijdens de zwangerschap op de gezondheid van je baby. Daaruit is gebleken dat je met wat je eet de gezondheid van je kind voor de rest van zijn leven positief kunt beïnvloeden.

Door tijdens je zwangerschap gezond te eten ontstaan er geen tekorten aan vitaminen en mineralen. Dat brengt alleen maar voordelen met zich mee. Tekorten kunnen namelijk veranderingen in het DNA (de dragers van al onze eigenschappen) van je baby veroorzaken, die later in zijn leven gevolgen kunnen hebben, zoals een verhoogd risico op hart- en vaatziekten of diabetes (suikerziekte). Ook de hersenontwikkeling heeft baat bij gezond eten. Bovendien doe je jezelf er ook een groot plezier mee, want de juiste levensstijl vermindert ook voor jou de kans op allerlei problemen, zoals hoge bloeddruk en zwangerschapsdiabetes.

Pure winst Er is dus echt veel winst te behalen, voor jezelf en je kind als je zo gezond mogelijk probeert te leven. Dat gezond eten niet lekker of ingewikkeld zou zijn is onzin.

Je hoeft echt je hele leven niet om te gooien om het

Min der koo lhyd rate n?

koolhydraten Voor de aanhangers van minder misschien wat dag per lijken zes boterhammen n zijn echt nodig rate lhyd koo veel. Maar voldoende Als je te weinig voor een goede stofwisseling. nen (giftig keto er en koolhydraten eet kom g) vrij die erg selin wis stof afbraakproduct van de Ketonen y. bab je en lf schadelijk zijn voor jeze ken bij je orza vero ade sch kunnen blijvende hersen goede, koolhydrababy. Eet vooral de langzame, , - pasta, zilverood nbr ore ten, die vind je in volk peulvruchten. en k mel t, vliesrijst, groenten, frui

goed te doen! Hieronder geef ik je de aanbevolen hoeveelheden van alle voedingsmiddelen én tips als je niet van melk houdt of minder koolhydraten wilt eten.

Tijdens de zwangerschap heb je onder andere meer behoefte aan eiwit, nodig om nieuw weefsel te maken, calcium voor de botopbouw en ijzer voor de bloedvorming van je baby en om voldoende zuurstof naar je baby te transporteren. Daarnaast zou je minder zout moeten eten om het risico op hoge bloeddruk (meest voorkomende medisch probleem in de zwangerschap) te verminderen.

Geen enkel voedingsmiddel bevat alle voedingsstoffen die je nodig hebt. Het gaat er om een gevarieerd en evenwichtig menu samen te stellen. Per dag bevat dit: Brood(producten) – 6 sneetjes per dag - kies voor volkorenbrood, dat bevat veel meer gezonde voedingsstoffen dan wit- of tarwebrood.

Broodbeleg - kies magere vleeswaren of bijvoorbeeld jam, sandwichspread, magere zuivelspread, magere smeerkaas of appelstroop (bevat veel ijzer).

Fruit - 2 stuks per dag - Een glas vruchtensap geldt als één stuk. Fruit is heel gezond, maar bevat ook veel (fruit)suikers, neem niet meer dan twee stuks.

Groenten - eet minstens 5 keer per week 2 ons groenten (meer mag altijd) en varieer in de soorten die je eet.

Varieer ook in kleur met je groenten. Verschillende groenten en kleuren bevatten net weer andere nuttige stoffen.

Eet minstens één keer per week peulvruchten, zoals doperwten, bruine of witte bonen, ze bevatten heel veel ijzer en eiwitten. Peulvruchten kunnen aardappelen of vlees vervangen.

Lukt het niet om minimaal vijf dagen per week voldoende groenten te eten, maak dan groentensmoothies.

Op internet vind je veel recepten. Het lijkt in eerste instantie misschien niet zo lekker, maar dat is het wel.

Probeer er gewoon een aantal uit. Het maken van een smoothie kost je een paar minuten en zorgt ervoor dat je op een snelle manier toch alle voedingsstoffen binnenkrijgt.

Eet of drink iets met vitamine C bij je broodmaaltijd, bijvoorbeeld een schaaltje sla of fruit. Vitamine C zorgt

voor een betere opname van het ijzer in je voeding.

Aardappels, rijst of pasta – 4 opscheplepels - kies voor volkoren pasta en zilvervliesrijst.

Vlees-vis-vleesvervangers - eet 125 gram vlees/vis/ vleesvervanger per dag, vleeswaren vallen hier ook onder. Eet twee keer per week vis, waarvan minimaal één keer vette vis (makreel, paling, zalm, tonijn uit blik, forel).

Omega 3-vetzuren (zitten vooral in vis) zijn heel belangrijk nu je zwanger bent. Je baby heeft ze nodig voor een goede ontwikkeling van de hersenen, spieren en het gezichtsvermogen. Houd je niet van vis, probeer dan eens ‘verpakte’ vis, bijvoorbeeld makreel in tomatensaus (blikje) op brood.

Melkproducten - gebruik per dag 450 ml magere of halfvolle melk(producten), dit zijn twee tot drie glazen of schaaltjes. Heb je last van darmrommelingen en winderigheid als je melk gebruikt? Zure melkproducten zoals yoghurt, karnemelk en kwark bevatten veel minder lactose (melksuiker) en veroorzaken daardoor meestal minder klachten.

Voor wie niet van melk houdt: maak smoothies met yoghurt en verse vruchten (zie recepten). Deze maak je in een paar minuten, ze zijn lekker en je vangt twee vliegen in één klap: je krijgt voldoende calcium én fruit binnen.

Vind je dit ook niet lekker, gebruik dan een calciumsupplement.

Eet 1,5 plak kaas per dag - kaas bevat veel verzadigd vet, kies daarom liever voor de magere soorten (max 30+).

Halvarine en bakboter - besmeer iedere boterham dun met halvarine. Je lichaam heeft vet nodig, kies (als je geen vis eet) eventueel voor halvarine verrijkt met omega 3-vetzuren.

Kies voor vloeibare bakproducten, bij voorkeur (olijf) olie.

Tussendoortjes - neem tussen de hoofdmaaltijden door een gezond tussendoortje, dat kan een boterham zijn of een (volkoren)cracker of een van de onderstaande extraatjes: - Evergreen (bevat veel ijzer) - Krentenbol - Zo nu en dan een handje noten (bijvoorbeeld walnoten) - Plak (volkoren) ontbijtkoek - Roosvicee Ferro (bevat veel ijzer)

Dez e extra’s heb je nod ig

- Foliumzuur vermindert het risic o op neurale buisdefecten, zoals een open rug en lipspleet.

Gebruik het vanaf het moment dat je zwanger probeert te worden tot en met week tien.

- Vitamine D zorgt voor een goe de botopbouw.

Neem dagelijks een tablet van 10 milligram.

- Multivitamine voor zwangeren - als je gezond eet, krijg je alles binnen wat je nodig hebt; je hebt dan geen extra multivitami nen nodig.

Als het je niet lukt om volgens bovenstaande richtlijnen te eten, is het verstand ig een multi vitamine te nemen.

We et jij wa t je eet ?

Test je kennis t hierdoor niet 1) Je bent heel misselijk en kun t? gezond eten. Wat is NIET juis reserves om de oen vold t heb a geeft niets, je deze periode op te vangen voor zwangere b gebruik een multivitamine je niet vrouwen tijdens de periode dat eten gezond kunt niets binnen kunt c als je een paar dagen echt ige of huisarts houden, moet je je verloskund bellen ?

2) Wat kun je beter niet eten vis akte a vacuüm verp b vacuüm verpakte vleeswaren c vacuüm verpakte groenten beperken tot 3) Welk broodbeleg moet je dag? per am erh bot maximaal één é pat s, rkaa a berliner, leve b appelstroop c jam ?

4) Wat kun je beter niet eten a sushi b rauwe oesters c haring ducten mag je d geen van bovenstaande pro eten als je zwanger bent 5) Welke uitspraak is juist? n a dropjes en zoethoutproducte ee) utth tho zoe ld (bijvoorbee erk verhogen je bloeddruk, bep het gebruik en b zoetstoffen in lightproducten je als lijk ade sch zoetjes zijn zwanger bent ert c je mag geen brie, camemb en eten. kaz nse Fra hte zac en andere

Is jouw voeding zwangerproof? Doe de eettest op babyopkomst.nl/ tijdschrift/eettest

Baby op komst

Recepten

13

Kwark-vruchtensmoothie

Een gezonde drank waarmee je én veel calcium binnenkrijgt én een portie fruit. Doe 150 gram magere kwark in je blender. Doe er 70 gram vruchten bij, bijvoorbeeld aardbeien, blauwe bessen, frambozen of ander zacht fruit. Halve minuut laten draaien en gelijk opdrinken.

Wil je de smoothie meenemen naar je werk, bewaar hem koel in een (niet doorzichtige) goed afgesloten beker.

Foe yong hai met rijst

(2 personen, in 15 minuten op tafel) 1 courgette 2 rode uien 1 rode (punt) paprika 1 winterpeen dikke plak achterham van circa 50 gram 3 eieren (geklopt) zout en peper zoete chilisaus 1 theelepel sambal badjak blik tomatenblokjes zilvervliesrijst, klein kopje rauwe rijst per persoon olijfolie of andere plantaardige olie Snijd de groenten in dunne plakken en de ham in blokjes. Verhit twee eetlepels olie in de wok, doe de ham erbij. Als de ham is aangebakken, doe je de uien erbij, vervolgens de peen en als laatste de courgette en de paprika. Terwijl dit beetgaar aan het wokken is, klop je de eieren los met een theelepel sambal badjak en een snufje zout. Voeg de tomatenblokjes (met zo min mogelijk vocht erbij) toe. Als dit goed verhit is voeg je het eimengsel toe. Blijf roeren en voeg op het laatst nog wat zoete chilisaus naar smaak toe. Je kunt variëren met de groenten die in dit recept staan. Kies gewoon wat je lekker vindt.

Tomaten-knoflooksaus met gamba’s

(2 personen, in 10 minuten op tafel) 20 gamba’s of grote garnalen 3 sjalotjes of kleine uitjes 2 teentjes knoflook 2 rijpe trostomaten 1 klein blikje tomatenpuree 1 dl witte wijn versgemalen peper, zout snufje suiker basilicum of peterselie 2 el olijfolie paar druppels tabasco Pel en snipper de sjalotjes en de knoflook. Pel de tomaten en verwijder de pitjes en overtollig vocht. Snijd de tomaten in kleine blokjes. Verhit de olie en fruit hierin de ui en de knoflook. Voeg de tomaten en de tomatenpuree toe. Twee minuten laten sudderen. Dan witte wijn (de alcohol verdampt door het koken) en water erbij. Zout, peper en wat suiker toevoegen. Voeg de garnalen toe. In open pan zachtjes laten sudderen tot een dikke rode saus ontstaat. Lekker met volkoren spaghetti en sla.

An tw oo rde n 1) Eerder dachten we dat het inderdaad niet zo erg was als je een paa r weken niet zo gezond kon eten door misselijkheid. Maar rece nt ond erzo ek (Gen ertion R van Erasmus MC) laat zien dat het juist in de eerste periode van je zwangerschap heel belangrijk is dat je baby alles binnenkrijgt wat nod ig is.

Antwoord A is dus NIET juist.

2) Wees sowieso voo rzich tig met alles wat vacuüm verpakt is, eet het zeke r niet NA de houdbaarheidsdatum.

Vacuüm verpakte vis moet je echt niet eten. Hier zijn regelmat ig te hog e con cent raties van de listeriabacterie aangetro ffen.

Listeriabesmetting geeft een verhoogd risico op een miskraam en vroe ggeboorte. Ook gero okte zalm en palin g, tenzij uit de vriezer of als je het goed verhit, moe t je niet eten in verb and met het risico op besmetting met listeria.

3) Berliner, leverkaas en paté zijn gemaakt van lever. Lever bevat veel vita mine A. Een teveel aan vitamine A is scha delijk, neem daarom niet meer dan één boterham per dag van deze prod ucten en eet geen lever.

4) Haring is wel rauw, maar zo kort houdbaar dat schadelijke bac teriën of parasieten geen kans krijgen, eet dus rustig een harinkje. Sushi mag je eten, maar liever gee n sush i van rauw e vis.

Rauwe oesters mag je niet eten omdat het risico van besmetting met listeria aanwezig is.

5) In alle soorten drop en zoet hou tpro ducten zit een stof die bloeddrukver hogend werkt, wees dus heel beperkt in gebruik, een paar dropjes en maximaa l twee kopjes zoethoutthee kunnen gee n kwaad. Hoewel er veel alarmer ende verhalen te vinden zijn over zoet stoffen, zijn deze niet wetenschappelij k onderbouwd. Alle goe de ond erzo eken naar zoetstof laten zien dat het gee n kwaad kan bij normaal gebruik. Brie, camembert en andere zachte Franse kazen die je in de supe rma rkt koo pt zijn gem aakt van gepasteuriseerde melk, die mag je rustig eten. Alle en als er Au lait cru (rauwe melk) op de verpakking staat, mag je het niet eten , maa r dat komt in onze supermarkten bijna niet voor. Lees altijd de verpakking.

12

Bronnen - Henriksen T., Haugen G., Bollerslev J., Kolset S.O., Drevon C.A., Iversen P.O., Clausen T. (2010) Fetal nutrition and future health (2010) - Fall, C.H. (2013) Fetal programming and the risk of noncommunicable disease. Indian J Pediatr.

- Erasmus MC (2008-2014) Generation R-onderzoeken - Reynolds, R.M. (2013) Glucocorticoid excess and the developmental origins of disease Psychoneuroendocrinology - Voedingscentrum

22 14

15 Baby op komst

Van urine tot medicijn

‘Het is een kleine moeite en je helpt er veel vrouwen mee’

Elke druppel is waardevol

grondig en je kunt elke dag een nieuwe gebruiken.

Iedere week haalt een chauffeur de kratjes met flessen op, zoals jij dat met je informatrice hebt besproken.

Daar hoef je niet voor thuis te blijven. Dus ook als je werkt, kun je gewoon meedoen.

Als je net zwanger bent, kun je meedoen met Moeders voor Moeders. Verloskundigen en Moeders voor Moeders hebben al jaren een goede relatie. In vrijwel elke praktijk vind je er informatie over.

Maar waarom is het zo belangrijk om ‘mee te plassen’? Baby op Komst ging op bezoek in de fabriek waar de urine verzameld wordt en zag met eigen ogen het proces ‘van urine tot medicijn’.

Bewerkelijk proces Alle urine wordt verzameld in de fabriek in Boxtel.

Daar gaat het productieteam van Moeders voor Moeders aan de slag. Je verwacht misschien grote hallen vol ketels, maar in werkelijkheid doet Moeders voor Moeders in een kleine fabriek grootse dingen.

Pallets vol blauwe flessen worden binnengebracht, waarna alle urine in één grote productieketel verdwijnt.

Daarna begint de verwerking, die net als een zwangerschap negen maanden duurt. Het is een heel bewerkelijk proces, waarbij het team alles continu goed controleert, zodat de werkzame stof hCG uiteindelijk van de beste kwaliteit is.

TEKST LINDA VERSTEEGE

Moeders voor Moeders zamelt al meer dan 83 jaar urine van prilzwangere vrouwen in. Tijdens de eerste weken van je zwangerschap bevat je urine namelijk het hormoon hCG, wat staat voor humaan Chorion Gonadotrofine. Als je een zwangerschapstest doet, is het ook dit hormoon dat ervoor zorgt dat de test ‘positief’ aangeeft.

Van het hCG-hormoon maken farmaceutische bedrijven geneesmiddelen die gebruikt worden bij vruchtbaarheidsbehandelingen.

De flessen Na aanmelding bij Moeders voor Moeders komt er een informatrice bij je langs. Zij legt je precies uit hoe meedoen werkt; ze doet een hCG-test, neemt een vragenlijst met je door en beantwoordt al je vragen. Als alles in orde is, kun je meedoen. Vervolgens ontvang je twee opvangkannen en acht flessen om je urine in te bewaren.

In de flessen zit een natuurlijk conserveringsmiddel om de kwaliteit van de urine te behouden.

Bang voor nare luchtjes hoef je niet te zijn.

Moeders voor Moeders reinigt de flessen

Kim (28 jaar) moeder van Daan (4 jaar) en 8 maanden zwanger: ‘Een vriendin van mij is informatrice bij Moeders voor Moeders en gaat langs bij zwangere vrouwen om uitleg te geven wat de organisatie precies doet.

Toen mijn test positief was, heb ik haar meteen gebeld.

Zij was dus een van de eersten die wist dat ik zwanger was. Maar daar is ze heel discreet mee omgegaan.

Als je gelijk belt, kun je al vanaf week zes ‘meeplassen’. Ik werk ook nog eens thuis, dus ik kon vrijwel elke druppel ook echt opvangen. Ook tijdens mijn tweede zwangerschap heb ik weer meegedaan. Het is een kleine moeite en je helpt er veel vrouwen mee!’

Van urine tottot medicijn, elke druppel is iswaardevol Van urine elke druppel waardevo Van urine medicijn, tot medicijn, elke druppel is waard

r van haar rie (32), zes maanden zwange

Annema eerste kind: zwanger worden niet ‘Het idee dat ik vrouwen bij wie kinderwens te vervullen vanzelf gaat kan helpen om hun geluk dat het binnen vind ik zo mooi. Wij hadden het heeft er vier jaar over zes maanden ‘raak’ was. Mijn zus en dankzij een vruchtbaargedaan. Zij is zwanger geword nger was, deed ze zelf ook heidsbehandeling. Toen ze zwa s. Ze wilde iets terugdoen, mee aan Moeders voor Moeder e ik ook! Het was in het andere vrouwen helpen. Dat wild goed te verbergen, sen begin wel even lastig om de fles n.’ maar het is allemaal goedgegaa

Aanmelden Aanmelden voor deelname kan vanaf het moment dat je weet dat je zwanger bent tot en met de elfde week.

Vanaf de zesde tot de zestiende week kun je meedoen.

Je urine bevat in deze periode namelijk het meeste hCG-hormoon. Help mee om de droom van andere toekomstige moeders uit te laten komen. Echt elke druppel is waardevol! Wil je je aanmelden of ben je op zoek naar meer informatie? Bezoek dan www.moedersvoormoeders.nl of bel gratis naar 0800-022 8070.

Van urine tot medicijn, elke druppel is waardevol Geen VanVan urine urine totverspilling tot medicijn, medicijn, elkeelke druppel druppel is is waardevol waardevol

Van tot elke isiswaardevol Van urine tottest medicijn, elke druppel is waardevol Vanurine urine totmedicijn, medicijn, elkedruppel druppel waardevol ‘Toen mijn positief was,

heb ik Moeders voor Moeders meteen gebeld’

Het team van Moeders voor Moeders richt zich alleen op het winnen van het hormoon hCG. Dit proces omvat allerlei stappen, waarbij men zich concentreert op het uiteindelijke witte poeder dat de medische wereld nodig heeft om mensen te kunnen helpen bij de realisatie van hun kinderwens. De stoffen die Moeders voor Moeders niet nodig heeft gaan overigens niet verloren. Moeders voor Moeders heeft veel respect voor de natuur en werkt zo milieuvriendelijk mogelijk.

De resturine wordt daarom niet geloosd op het riool, maar door een andere organisatie in Boxtel opgehaald.

Die wint er vervolgens stoffen uit en maakt er kunstmest van.

Cindy (30 jaar) Lucy (2 jaar) en 3 maanden zwanger: ‘Toen ik zwanger was van Luc y, was ik te laat met aanmelden. Ik vond dat zó zon de! Daarom heb ik nu meteen gebeld en kon ik geli jk vanaf week zes meedoen. Het idee dat ik met mijn urine stellen kan helpen om hun kinderwens uit te laten komen, dat is toch geweldig? Ik roep dan ook tegen al mijn vriendinnen dat ik meedoe! Eigenlijk zou elke vrouw mee moeten doen. Het gaat maar om een paar weken.’

Moeders voorelke Moeders, stap voor stap. an an urine urine urine tot tot tot medicijn, medicijn, medicijn, elke elke druppel druppel druppel is is waardevol is waardevol waardevol

III

IIII

IIII

III

IIII

III

IIII

III

III

IIII

III

IIII

IIII

III

IIII

III

III

IIII

III

IIII

III

IIII

IIII

IIII

IIII

III

IIII

IIII

III

IIII

IIII

III

IIII

IIII

III

III

IIII

III

III

III

IIII

III

III

III

IIII

III

III

IIII

16

17

Baby op komst

o d o t s g n i Th

babyopkomst.nl/ tijdschrift/todo

De eerste drie maanden TEKST SANDRA VUIK, VERLOSKUNDIGE NAGELEZEN DOOR MARJOLEIN MENSINK, VERLOSKUNDIGE

Week 9

Week 5

Week 4

Week 4 Zorg dat je gezond en gevarieerd eet. Lukt dat niet omdat je misselijk bent, neem dan een multivitamine speciaal voor zwangere vrouwen.

Als je nog geen foliumzuur slikt, begin er dan alsnog mee. Je slikt het bij voorkeur vanaf vier weken vóór de zwangerschap tot en met week tien. Foliumzuur vermindert het risico op neurale buisdefecten, zoals een open rug en gespleten lip.

Stop met roken, want dat kan veel meer schade toebrengen dan je misschien denkt. Je baby heeft niet alleen kans op een lager geboortegewicht, maar ook bepaalde afwijkingen komen vaker voor bij baby’s van moeders die roken. Je verloskundige of huisarts kan je helpen met stoppen.

Je baby is nu nog maar 0,1 tot 0,2 millimeter klein. Leek het embryo tot nu toe totaal nog niet op een mensje, deze week ontstaat er een hoofd- en staarteinde.

Meestal ga je tussen de zes en acht weken voor een eerste controle naar je verloskundige. Je kunt nu al bellen om een afspraak te maken.

Week 6 Je baby is nog steeds piepklein, ongeveer vijf millimeter lang, en lijkt nog het meest op een garnaaltje.

Deze week begint de aanleg van longen, lever, nieren, darmen en blaas.

Als je mee wilt doen, meld je dan deze week aan bij Moeders voor Moeders. Van jouw urine worden medicijnen gemaakt die andere vrouwen helpen om zwanger te worden.

Nu al vertellen? Daar verschillen de meningen nogal over. Sommige zwangeren kunnen hun mond echt niet langer houden. Mocht je zwangerschap onverhoopt misgaan, dan is het ook fijn als mensen

Week 12

Als je borsten pijnlijk zijn, is het tijd om een goede zwangerschapsbeha te kopen. Die biedt betere ondersteuning, is van ander materiaal gemaakt en heeft meestal geen naden over je borst.

Week 8

om je heen je kunnen steunen. Het nadeel van vroeg vertellen is dat je zwangerschap vanaf dat moment ‘van iedereen’ is en geen geheim meer van jou en je partner.

Week 7 Bereid je goed voor op je eerste controle bij je verloskundige.

Maak alvast een lijstje. Schrijf daar in ieder geval op wanneer je bent gestopt met anticonceptie, wat de eerste dag van de laatste menstruatie was en wanneer je een positieve test had. Vraag bij de wederzijdse ouders na of er medische bijzonderheden voorkomen in de familie. Wellicht was er ooit een doodgeboren kindje of een kind met afwijkingen in de naaste familie? Wat was de oorzaak?

Komen er ziektes voor in de familie? Verzamel zoveel mogelijk gegevens.

Lees de informatie over prenatale screening en bespreek met je partner of je wel of geen onderzoek wilt naar aangeboren afwijkingen.

Je baby is nu ongeveer veertien millimeter lang, gemeten vanaf de billen tot en met het hoofdje. De vingers beginnen te groeien, ze lijken eerst nog een beetje op zwemvliezen.

Je broeken gaan waarschijnlijk strak zitten. Je lost dit eenvoudig op met een tussenstuk voor de band, maar dat helpt niet als je broek strak zit om je heupen en benen. Tijd dus om een comfortabele zwangerschapsbroek te kopen!

Week 10 Oriënteer je op kraamzorg.

Kraamzorg regel je in principe voordat je zestien weken zwanger bent.

Week 11 Week 8

Week 12 Je baby begint de longfunctie te oefenen door adembewegingen te maken. Hierbij komt er geen lucht in de longen, hij krijgt zijn zuurstof immers via de moederkoek. De oefening is wel nodig om de longen goed te ontwikkelen.

Je baby is nu ongeveer vijf centimeter lang en weegt zo’n tien gram. De ogen zijn volledig gevormd, maar blijven gesloten.

Week 13

Dit is ook het beste moment om je werkgever te vertellen dat je zwanger bent. Hij is vanaf dat moment verplicht je te informeren over mogelijke risico’s en, indien nodig, je werk aan te passen. Zo mag je niet zwaar tillen en zijn nachtdiensten niet verplicht als je zwanger bent.

Maak een afspraak met de tandarts als je al even niet geweest bent.

Tandvleesontstekingen komen vaker voor tijdens de zwangerschap, meestal zonder dat je daar iets van merkt. Dit kan schadelijk zijn en geeft een verhoogd risico op vroeggeboorte. Laat je gebit daarom extra controleren.

Je baby is aan het eind van deze week geheel gevormd en ongeveer zeven centimeter lang.

22 18

Lifestyle De leukste spullen PRODUCTIE MARIJE SMIT

Er lekker op uit met je kleine spruit De allernieuwste Joolz-kinderwagen, Geo, groeit met je gezin mee. Met een tweede wieg of stoeltje biedt het slimme ontwerp ultiem comfort voor jou, je kind en een broertje of zusje. Of je nu met een of twee kinderen, of zelfs met een derde, op het meerijdplankje op pad gaat, de Joolz Geo blijft ongelooflijk wendbaar, praktisch, veilig en comfortabel. Je voegt ook nog eens eenvoudig de XL-boodschappenmand toe voor extra opbergruimte. Om de keuze uit de tientallen kinderwagens te maken, kun je het beste langskomen bij een van de babywarenhuizen van BabyPlanet. Het deskundig personeel voorziet je graag van een advies op maat.

www.babyplanet.nl

XXL

Nog veiliger Je baby vervoer je natuurlijk zo veilig mogelijk.

Dankzij de nieuwe Europese wetgeving met de naam i-Size (R129) kunnen kinderen langer achterwaarts gericht worden vervoerd in een kinderzitje. In de nieuwe Maxi-Cosi 2wayPearl kan dat tot circa 4 jaar (105 cm). Deze autostoel biedt betere bescherming van hoofd en nek. Hij wordt geïnstalleerd op de 2wayFix-basis, die met ISOFIX aan het chassis van de auto wordt bevestigd. In september 2013 internationaal bekroond met de Baby Innovation Award.

Kom naar een van de babywarenhuizen van BabyPlanet voor een uitgebreid advies. www.babyplanet.nl

KidZ ImpulZ begon bij een moeder-in-wording, die niet de babyspullen kon vinden die ze zocht. De ondernemende Berrique Willmott zette dit gemis om in de hipste, stoerste en vooral handigste producten voor baby en kind.

Zoals het extra grote en zachte aankleedkussen XXL van 55 x 90 cm. Ieder exemplaar wordt op bestelling en naar wens gemaakt. www.kidzimpulz.nl

Praktische Pippi

Op babyopkomst.nl/ tijdschrift/uitzet vind je onafhankelijke info over alles wat je nodig hebt voor je baby.

Boodschappen doen met je baby is niet altijd even eenvoudig. Het autostoeltje vastklemmen in het kinderzitje van de winkelwagen is gevaarlijk en als je het er in zet, heb je maar weinig ruimte voor boodschappen. Oplossing: de Pippi-carrier, een universele drager voor een autostoeltje (0-12 maanden) op een winkelwagen. Praktisch en ook nog eens bekroond met de Baby Innovation Award 2014. € 39,95, alle verkooppunten staan op www.kleinedreumes.nl

19

De baby-uitzet SLAPEN 2 kruiken 2 kruikenzakken wieg of ledikant matras molton hoeslaken 2 dekens babyslaapzak (niet per se nodig) 4 hoeslakens 2 bovenlakens indien geen verwarming: elektrische kachel babykamer VERSCH ONEN commode of aankleedtafel aankleedkussen en -hoes 18 hydrofiel luiers 6 hydrofiel washandjes wegwerpluiers (of 24 katoenen luiers en een pak inlegdoekjes) billendoekjes (of een zak watten) luieremmer 6 spuugdoekjes BORSTV OEDING voedingsbeha zoogkompressen voedingskussen borstvoedingshirts VOOR JEZELF 2 goede zwangerschapbeha’s 2 zwangerschapsbroeken/-rokken aantal zwangerschapshirts voedingskussen (beter slapen) steunend ondergoed (bij klachten) VOOR ONDERW EG combiwagen (kinderwagen) autostoel luiertas eventueel draagdoek of draagzak

KRAAM PAKKET Wordt vaak gratis door je zorgverzekering verstrekt.

Lees je polis hier even op na. Anders zijn de spullen te koop bij de thuiszorgwinkel.

15 onderleggers 60 x 90 cm 2 doosjes gaasjes 8,5 x 5 en 16 x 16 2 pakken verband 1 navelklem (steriel) 1 flesje alcohol 70% 1 pak inlegluiers 1 matrasbeschermer 80 x 160 cm 1 kraammatras 60 x 90 cm (met extra omslag) 1 rol luiertape 1 pompje desinfecterende zeep 1 pak zigzagwatten IN BAD bad en/of tummytub badstandaard babyzeep (parfum- en parabenenvrij) babyshampoo 2 thermometers; 1 baby, 1 moeder 2 badcapes/omslagdoeken kam/borstel FLESVO EDING minimaal 2 flessen en spenen ragger voeding eventueel flessenwarmer eventueel sterilisator BABYKL EDING 4 tot 6 hemdjes of rompertjes 1 vest of jas 4 tot 6 truitjes en broekjes 2 mutsen sokken

21

22 20

Baby op komst

De ‘oude rot’ en de nieuweling: ervaren verloskundige Nel Hagen (53) en student Ingmar Slagboom (21) over waar het om gaat in hun vak. ‘Het blijft magisch om het vertrouwen van vrouwen in hun lichaam te zien groeien.’

TEKST ANNEMIEK VERBEEK NAGELEZEN DOOR INEKE OOMENS, VERLOSKUNDIGE BEELD SANDRA AARTMAN

Verloskundigen aan het woord

‘Vertrouwen op je eigen kunnen, daar gaat het om’ Hartstikke spannend vond Ingmar Slagboom de eerste thuisbevalling waar ze bij was. Koud een paar dagen na de start van haar stage bij de praktijk van Nel Hagen, in Schoonhoven, stond ze bij een haar onbekende vrouw aan het bed. Ingmar: ‘Ik had eerder in het ziekenhuis stage gelopen, daar ligt alles voor je klaar, en is er een hele batterij aan mensen die meewerkt. Nu stonden we daar alleen. Ik was druk bezig met alle regeltjes die ik op school geleerd had. Totdat ik zag hoe Nel het aanpakte. Zij ging in een hoek zitten, liet de vrouw rustig haar gang gaan. Er was rust en structuur, alles ging goed. Daarna groeide mijn zelfvertrouwen met iedere thuisbevalling die ik deed. Op het laatst mocht ik alles zelf doen, zat de ervaren verloskundige beneden in de huiskamer.’

Nel Hagen is al ruim twee decennia verloskundige.

‘Het klinkt cliché, maar ons belangrijkste doel is het versterken van de overtuiging dat de vrouw het zélf kan. Als vrouwen ons vragen of baren in het ziekenhuis niet veiliger is dan thuis, zeggen wij alleen maar dat het niet veiliger is, maar dat zij zelf moeten beslissen of zij zich er veiliger voelen. Daarna hebben we het er eigenlijk nauwelijk meer over. Wij investeren in de relatie met de zwangere en haar partner, zodat ze zich veilig bij óns voelen.’

Stagiaire Ingmar: ‘Ik vind het zó gaaf, de sfeer van thuisbevallingen’

Creatieve aanpak Zowel Nel als Ingmar hebben zich in hun keuze voor het vak nooit laten afschrikken door het vooruitzicht van onregelmatige werktijden, gebroken nachten en de grote verantwoordelijkheid.

Nel kiest er anders dan Ingmar voor om eerst iets heel anders te gaan doen: ze studeert geschiedenis. Pas op haar dertigste, ondertussen zelf moeder van twee kinderen, gooit ze het roer om en meldt ze zich bij de opleiding. Ingmar herinnert zich nog dat ze in groep zes al zei dat ze baby’s wilde helpen geboren worden.

Op haar zeventiende begon ze met de opleiding.

Toch viel het begin van haar stage in Schoonhoven wat tegen. Ingmar: ‘Ik dacht dat ik wel goed contact met zwangeren maakte, maar daar bleken de andere verloskundigen heel anders over te denken. Uit angst dat het mis zou gaan, was ik alleen maar bezig met regels en protocollen. Daardoor luisterde ik niet goed naar wat de vrouw zélf wilde. Inmiddels denk ik niet meer bij het eerste dingetje: stuur maar door naar de gynaecoloog. Ik vertrouw meer op mijn eigen kunnen, durf ook creatief te zijn in mijn aanpak. Een massage, andere ligging en een simpele warme douche kunnen bijvoorbeeld al enorm helpen om de bevalling te bevorderen.’

Transformatie De verandering die Nel bij Ingmar zag, ziet ze ook dagelijks bij zwangere vrouwen zelf. ‘Vrouwen maken in de zwangerschap echt een transformatie door. Dat vertrouwen in hun eigen lichaam zien groeien blijft magisch. Als verloskundige ondersteun en faciliteer je dat proces. Daarbij vertrouw je op je eigen kennis en kunde, en op de conditie van moeder en kind, dus je handelt niet alleen op basis van het protocol. Het gaat om een persoonlijke benadering. De vrouw is het uitgangspunt en de zorg moet rond haar worden opgebouwd. In haar huis of dicht bij haar huis, geleverd door zorgverleners die gezamenlijk optrekken om de beste zorg te geven. Verloskunde draait om vrouwen, niet om cijfers.’

Als Nel al een succesrecept heeft, dan zijn de belangrijkste ingrediënten rust, geduld, mensenkennis, goed luisteren en een flinke dosis nuchterheid. Ingmar is door Nels benadering in die tien weken stage heel anders gaan denken over thuisbevallingen. ‘Ik vind het nu zo gaaf, de sfeer van een thuisbevalling. De nervositeit en angst hebben plaats gemaakt voor gezonde opwinding.

Als ik nu midden in de nacht ergens naartoe rijd, denk ik: wat fijn, er gaat een kind geboren worden!’

Verloskundige Nel: De zwangere en haar partner moeten zich veilig voelen bij ons’

23

22

Prenatale screening Feiten & ervaringen

Als jij en je partner dat willen, kunnen jullie ervoor kiezen om jullie ongeboren baby te laten onderzoeken. Een van die onderzoeken is de prenatale screening op onder andere het Downsyndroom via de combinatietest. De feiten op een rij.

TEKST ASTRID POST-DHANAI NAGELEZEN DOOR MARIANNE WIGBERS, VERLOSKUNDIGE BEELD SANDRA AARTMAN

‘Heb je al nagedacht over de combinatietest?’ Dat is een vraag die je verloskundige je vrij vroeg – vaak tussen de acht en tien weken - in je zwangerschap stelt.

De combinatietest is niet verplicht, jullie zijn vrij om hiervoor te kiezen. Hoe kies je en waar kies je nu eigenlijk voor? De combinatietest berekent de kans op een kind met Downsyndroom. Zoals de naam al aangeeft, bestaat de test uit een combinatie van meerdere onderzoeken: een bloedonderzoek tussen de negen en veertien weken van de zwangerschap, en een nekplooimeting door middel van een echo tussen de elf en veertien weken. De nekplooi is een dun vochtlaagje onder de huid in de nek. Dit vochtlaagje is altijd aanwezig, ook bij kinderen zonder Downsyndroom of chromosoomafwijking. Hoe dikker de nekplooi, hoe groter de kans is dat het kind een (chromosoom)afwijking heeft. De uitslagen van de bloedtest en de nekplooimeting, in combinatie met je leeftijd en de precieze duur van je zwangerschap, bepalen hoe groot de kans is op een kind met Downsyndroom of een andere chromosoomafwijking. De testuitslag geeft ook informatie over de kans op het Patausyndroom en Edwardssyndroom, deze aandoeningen komen veel minder vaak voor dan Downsyndroom. Helaas overlijdt het grootste deel van de kinderen met deze aandoeningen al tijdens de zwangerschap. Als je geen medische indicatie hebt moet je de combinatietest zelf betalen.

Verhoogde of grote kans?

Met de combinatietest wordt ingeschat hoe groot de kans is dat je in verwachting bent van een kind met Downsyndroom. De testuitslag komt dus neer op een kansberekening. Wat als je te horen krijgt dat er een ‘verhoogde kans’ is? In Nederland betekent dat dat er een kans is van 1 op 200 of hoger dat jouw kind Downsyndroom heeft. Dat betekent dat van elke 200 zwangere vrouwen er één zwanger is van een kind met Downsyndroom. De andere 199 vrouwen zijn in verwachting van een kind dat dit niet heeft. Een verhoogde kans is dus niet hetzelfde als een hoge of grote kans.

Andersom: als je geen verhoogde kans hebt op een kind met Downsyndroom, is dat geen garantie op een ‘gezond’ kind. Het is verstandig om daar van tevoren rekening mee te houden en dit mee te nemen in je overweging.

Baby op komst

komen direct in aanmerking voor vervolgonderzoek, zonder de combinatietest. Het vervolgonderzoek bestaat uit een vlokkentest of een vruchtwaterpunctie.

De vlokkentest komt neer op het wegnemen en onderzoeken van een stukje weefsel uit de moederkoek. Deze test wordt gedaan tussen de elf en veertien weken van de zwangerschap. Bij de vruchtwaterpunctie wordt wat vruchtwater afgenomen en onderzocht. De vruchtwaterpunctie wordt tamelijk laat in de zwangerschap gedaan, tussen vijftien en zeventien weken.

Cijfers: kan het misgaan?

Bij de vruchtwaterpunctie en de vlokkentest bestaat een kleine kans op een miskraam als gevolg van het onderzoek. Bij een vlokkentest is de kans op een miskraam 0,3 tot 0,5 procent, dit betekent dat van elke 1.000 vrouwen die een vlokkentest laten doen er drie tot vijf vrouwen een miskraam krijgen als gevolg van de test. De kans op een miskraam bij de vruchtwaterpunctie is 0,3 procent, dus ongeveer drie van de 1.000 vrouwen die zich laten onderzoeken krijgen een miskraam.

Down, de oorzaken Het Downsyndroom wordt veroorzaakt door een extra chromosoom, chromosoom 21. Chromosomen zitten in al onze lichaamscellen en bevatten onze erfelijke eigenschappen. Normaal gesproken hebben we in elke cel twee exemplaren van elk chromosoom. Iemand met Down heeft van één bepaald chromosoom (chromosoom 21) geen twee, maar drie exemplaren in elke cel.

In Nederland worden elk jaar ongeveer 180.000 kinderen geboren, van wie ongeveer 300 met Downsyndroom. De kans op een kind met dit syndroom neemt toe met de leeftijd van de moeder. Om je een beeld te geven: als 10.000 vrouwen van 40 jaar zwanger zijn, dan zijn gemiddeld 155 van hen zwanger van een kind met Downsyndroom, gemiddeld zijn dan 9.845 vrouwen zwanger van een kind zonder Downsyndroom. Als 10.000 vrouwen van 30 jaar zwanger zijn, dan zijn gemiddeld 19 van hen zwanger van een kind met Downsyndroom.

Leven met Downsyndroom

Risico op miskraam van gezond kind. Rood zijn miskramen van gezond kind

Verhoogde kans 1:200 = 5:1000. Rood zijn kinderen met Down syndroom

Vervolgonderzoek: vlokkentest of vruchtwaterpunctie Nekplooi

merking. Hoe werkt de NIPT? Al in 1997 werd ontdekt dat het bloed van een zwangere vrouw ook DNA van haar foetus bevat. Het is mogelijk om dat DNA te onderzoeken op grote afwijkingen, zodat het risico op afwijkingen nauwkeurig kan worden voorspeld. De test is mogelijk vanaf de tiende zwangerschapsweek. De NIPT is betrouwbaar, 98 procent van de uitslagen blijkt juist. Toch wordt aanbevolen om bij een positieve NIPT alsnog een vruchtwaterpunctie ter controle uit te voeren. Onderzoekers hebben uitgerekend dat door invoering van de NIPT in Nederland het aantal vruchtwaterpuncties zal verminderen van 1.238 naar 140 per 10.000 zwangeren.

Als de uitslag van de combinatietest een verhoogde kans aangeeft, kom je in aanmerking voor vervolgonderzoek (prenatale diagnostiek). Vrouwen die ouder zijn dan 36 jaar en vrouwen met een medische indicatie

NIPT Het alternatief voor de vruchtwaterpunctie of de vlokkentest is de NIPT. NIPT staat voor Niet-Invasieve Prenatale Test. Het is een veilig bloedonderzoek, zonder enig risico op een miskraam. Vanaf 1 april 2014 is het mogelijk de NIPT in Nederland uit te laten voeren, acht ziekenhuizen zijn daartoe bevoegd. Alleen vrouwen met een positieve combinatietest komen hiervoor in aan-

Als je te horen krijgt dat je baby Downsyndroom heeft of een andere chromosoomafwijking, zoals Patau of Edwards, kun je besluiten de zwangerschap voort te zetten of af te breken. Een moeilijke beslissing die veel gevoelens los zal maken bij jou en je partner. Laat je van tevoren goed informeren, zodat je een beeld krijgt van wat deze aandoening inhoudt. Kinderen met Downsyndroom hebben een verstandelijke beperking.

Dit kan een milde tot matige, en soms een ernstige, verstandelijke beperking zijn. Daarnaast hebben ze vaak lichamelijke klachten en gezondheidsproblemen.

Weten wat Downsyndroom betekent voor het dagelijks leven? Je kunt bij Stichting Downsyndroom een informatiepakket aanvragen: www.downsyndroom.nl.

Bronnen: www.rivm.nl, www.erfolijn.nl, www.niptconsortium.nl., www.downsyndroom.nl.

22 24

25

Karen Dekker-van der Pluym (40):

Sylvia Ait Errami-Dijkstra (38):

‘Ondanks de tests had ik een voorgevoel dat er iets met ons kind was’

‘Door de combinatietest heb ik me de helft van mijn zwangerschap zorgen gemaakt’

‘Onze dochter Guusje was 2,5 jaar toen ik weer zwanger raakte. Ik kende de combinatietest van mijn eerste zwangerschap en koos er ook nu bewust voor, omdat ik wilde weten hoe het met de baby ging. De uitslag van de test was goed: 1:3.000, ik had een zeer kleine kans op een kind met Down. In totaal kreeg ik zeven echo’s die er allemaal goed uitzagen en mijn zwangerschap verliep vrijwel zonder complicaties.

Toch had ik een voorgevoel dat er iets met ons kind was. Een paar uur na de geboorte van Floortje vertelde de kinderarts dat hij op basis van uiterlijke kenmerken vermoedde dat zij Downsyndroom had.

Een bloedtest bevestigde zijn vermoeden. Floortje was door de combinatietest en echo-onderzoeken heen geglipt. Toen we het nieuws hoorden, moesten we het wel even verwerken. Maar ik kan niet anders zeggen dan dat we dolgelukkig zijn met Floortje (6) en Guusje (8). Floortje heeft een lichte hartafwijking, waarvoor ze onder behandeling is bij de cardioloog, en ze heeft iets meer gezondheidskwaaltjes dan een gemiddeld kind. Maar ze gaat naar een normale basisschool en ontwikkelt zich als ieder ander kind.

Door haar is mijn opvatting over de combinatietest wel veranderd. De test wordt aangeboden vanuit medisch oogpunt, maar hoe zit het met je gevoel?

Wat doe je als blijkt dat er een verhoogde kans is?

Ik weet niet wat ik gedaan had als ik het toen had geweten. Gelukkig hoef ik daar niet meer over na te denken. Er zijn zoveel andere en ook ernstige ziekten die voorkomen bij kinderen, alleen wordt daar niet op getest. De focus ligt op Down, dat is spijtig want Downsyndroom betekent niet het einde van de wereld.’

‘Bij alle vier mijn zwangerschappen heb ik de combinatietest laten doen, omdat ik wilde weten of er een kans was op het Downsyndroom. Die kans was de eerste drie keer vrijwel nihil, 1:5.000 en zelfs kleiner. Bij mijn vierde zwangerschap kwam uit de testuitslag wel een verhoogde kans, namelijk 1:49. Het echo-onderzoek liet geen verdikte nekplooi zien, maar de bloedtest was niet goed. Dat in combinatie met mijn leeftijd – ik was toen 36 – zorgde voor een slechte uitslag. Ik had er totaal geen rekening mee gehouden. Van de gynaecoloog kreeg ik informatie mee over de vlokkentest en de vruchtwaterpunctie en ik werd doorverwezen naar het academische ziekenhuis. Ik hoefde niet meteen een beslissing te nemen, ik kreeg eerst een uitgebreide echo en daarna een gesprek met de gynaecoloog. Die benadrukte dat de uitslag een kansberekening is en dat er ook risico’s – waaronder een kleine kans op een miskraam – zitten aan de vlokkentest en vruchtwaterpunctie. Namen wij dat risico, terwijl ons kind ook gezond kon zijn? Mijn man en ik besloten te wachten tot 16 weken en lieten toen weer een echo-onderzoek doen.

Het hart, de vitale organen en de groei zagen er goed uit, wat ons iets geruststelde. Toen ook op de 20-weken-echo geen afwijkingen te zien waren, besloten we ondanks de verhoogde kans geen vervolgonderzoek meer te doen.

Daarna heb ik geprobeerd te genieten van de zwangerschap. Bij zijn geboorte bleek onze zoon kerngezond en kon ik pas echt blij zijn. Door mijn ervaring zal ik niet snel weer kiezen voor de combinatietest. De helft van mijn zwangerschap heb ik me zorgen gemaakt en onzekerheid en angst gevoeld. Zonde. De NIPT zou ik misschien overwegen, die geeft wel een duidelijke uitslag. De combinatietest blijft een kansberekening, die je gevoelens aardig overhoop kan gooien.’

‘Het is door de handicap van Jesse een weloverwogen keuze’

Kimberley Stratenberg (31)

‘Een kind met Downsyndroom is óók welkom’ ‘Mijn zus heeft drie kinderen, onder wie Rich. Hij heeft het Downsyndroom. Toen ik zwanger was, wist ik niet zo goed of ik ons kind wel of niet moest laten testen. Ik weet uit ervaring dat het allemaal niets zegt. Mijn zus liet de combinatietest doen en had geen verhoogd risico. Toen Rich geboren werd, was de schok groot. Maar al snel veranderde dat. Rich is een geweldig kind! Mijn zus zegt nog vaak: ‘Stel je voor dat er wel een verhoogd risico was geweest, wat hadden we dan gedaan?’ Je komt dan voor enorm moeilijke keuzes te staan. Natuurlijk zie ik dat het zorgen voor een kind met Down ook zwaar is. Maar het idee dat hij er niet geweest had kunnen zijn, blijft onwerkelijk. Eigenlijk had ik diep van binnen allang besloten om de combinatietest niet te doen.

Mijn man Mike heeft nog wel even getwijfeld. Niet over de eventuele keuze of wij het kind wel of niet zouden houden. Een kind met Downsyndroom is óók welkom. Maar meer of het niet beter zou zijn om voorbereid te zijn, mócht het kind een chromosomale afwijking hebben. Maar toch voelde het niet goed. Ze kunnen heel veel onderzoeken en van tevoren al zien, maar je gevoel, daar kunnen ze niets mee. Ik wilde gewoon onbezorgd zwanger zijn. Genieten van mijn dikke buik. Het gaat om je kind, niet om cijfers en kansberekening. Na bijna 42 weken ben ik bevallen van Luc, een kerngezonde baby. Mocht ik opnieuw zwanger raken, dan laten we de test weer achterwege.’

Janneke Roes (33):

Wil je meer lezen over de diverse mogelijkheden je baby te onderzoeken: babyopkomst.nl/ tijdschrift/pns

‘Ik heb drie kinderen van zeven, vijf en drie jaar en ben nu 19 weken zwanger. Bij al mijn zwangerschappen koos ik voor de combinatietest, omdat in de familie van mijn man een erfelijke chromosoomafwijking voorkomt.

De kans hierop bij een van onze kinderen wilden we uitsluiten. Een andere reden is de meervoudige handicap van Jesse, onze oudste zoon. Zes weken na zijn geboorte werd geconstateerd dat hij een hydrocephalus (waterhoofdje) had. Na onderzoek werd er ook een cyste in zijn hoofd aangetroffen. Die lag tegen zijn hersenstam en kon daardoor niet geheel verwijderd worden. Jesse is als baby meer dan twintig keer geopereerd, daarbij heeft hij een hersenbeschadiging opgelopen.

Nu hij ouder wordt, worden zijn lichamelijke en verstandelijke beperkingen steeds duidelijker.

Door zijn medische geschiedenis ben ik anders gaan kijken naar mijn daaropvolgende zwangerschappen. Het opvoeden van meerdere gehandicapte kinderen is naar mijn mening te zwaar. Bij mijn tweede zwangerschap gaf de uitslag van de combinatietest een verhoogde kans van 1:190. De kans op een kind met Downsyndroom was groter dan de kans dat de zwangerschap mis zou gaan na de vruchtwaterpunctie, want die was1:200. We kozen voor een vruchtwaterpunctie en kregen te horen dat onze dochter geen chromosomale afwijkingen had.

Vanaf dat moment kon ik meer ontspannen tijdens de zwangerschap. Bij mijn derde en vierde zwangerschap is er geen verhoogde kans aangetoond, mocht dat wel zo zijn geweest, dan hadden wij weer gekozen voor vervolgonderzoek. Het is een persoonlijke keuze, maar omdat wij ervaren hoe zwaar het leven met een gehandicapt kind kan zijn wel een weloverwogen keuze.’

22 26

27

Baby op komst

‘In die laatste maand was ik zo ontzettend nieuwsgierig’ TEKST PATRICIA DE RYCK BEELD SHIRLEY KUYPERS (DO EN JIP)

Hoogzwanger zong Do Ik Wacht Hier Op Jou in, een nummer waarin iedere moeder zich zal herkennen. ‘Zeker de laatste maand was ik er helemaal klaar voor.

Optreden deed ik toen niet meer, omdat het er met die enorme buik niet zo uitzag op de bühne.

Verder ging ik gewoon door. Vooral fysiek was dat te veel van het goede. Dat zou ik bij een volgende echt anders doen.’

Over Do

‘Bij mijn verloskundige kon ik altijd terecht met mijn vragen’ ‘Ik heb altijd gezegd dat ik kinderen wil. Maar het had niet per se nu gehoeven. Je hoort verhalen van mensen die al jaren proberen zwanger te worden, dus wij hadden niet gedacht dat het zo snel zou gaan. We waren er ook helemaal niet mee bezig. Natuurlijk weet je dat het kan gebeuren, maar ik was zo druk met allerlei andere zaken, zoals de presentatie van The Next Pop Talent.’

Redding ‘Pas in de negende week besloot ik een test te doen. Als fanatieke roker en liefhebber van een drankje, wilde ik met Koninginnedag voor de deur toch weten of ik dat gewoon kon doen. ‘Als ik zwanger ben, moet ik toch voorzichtig zijn’, zei ik nog lachend. Het was dan ook wel even schrikken toen het al zover bleek te zijn. We mogen dan heel bewust voor een kind hebben gekozen, dit nieuws moesten we toch een paar dagen laten aarden. Ik heb altijd geroepen ‘Een kind gaat mijn leven redden’, en toen ik ontdekte dat ik zwanger was, kon ik de sigaretten en drankjes inderdaad makkelijk laten staan.

Ik mag niet klagen over mijn zwangerschap. Ziek ben ik niet echt geweest. Ik was alleen heel moe in het begin. Ik had wel last van een vervelend kwaaltje. Echt, tijdens de laatste tien weken snurkte ik ontzettend hard. Mijn man en ik zijn zelfs in aparte kamers gaan liggen.

Gelukkig stelden mijn vriendinnen me gerust dat het weer over zou gaan.’

Ruggenprik ‘Bij mijn verloskundige kon ik altijd terecht met mijn vragen. De sfeer was heel relaxed. Ik vond het vooral heel fijn dat ze echt luisterde naar wat ik wilde. Dat ik een ruggenprik wilde, was absoluut geen issue. Je hoort nog weleens dat men je dan probeert te overtuigen, maar ik kreeg juist alle informatie die ik nodig had. Waarom pijn hebben als dat niet hoeft? In het buitenland is dit al heel gewoon, terwijl je in Nederland nog steeds wordt gestimuleerd om het zonder te doen. Ik heb er echt heel veel profijt van gehad op het moment dat het zover was.’

Groot ‘De bevalling vond ik pittig. Dat kwam vooral door het feit dat Jip met ruim negen pond en 54 centimeter echt een grote baby was. In de laatste weken van de zwangerschap dacht ik al ‘hier kan niets meer bij’. Ik heb geen pufcursus gevolgd of zwangerschapsyoga gedaan, maar ben blijven trainen bij Radmilo Soda. Hij heeft een speciaal programma voor zwangere vrouwen, waardoor je heel fit blijft en ondertussen ook je bekkenbodem spieren traint.

In die laatste maand was ik zo ontzettend nieuwsgierig naar mijn mannetje. Hoe zou hij eruitzien? Nu ben ik vooral benieuwd wat voor soort jongen hij gaat worden.

Iedere dag zie ik zoveel ontwikkelingen. En hij blijkt mijn liefde voor muziek al te delen. Hij reageert positief op de liedjes van mijn cd,

Dominique van Hulst (7 september 1981) kennen we als zangeres Do. Ze brak in 2002 internationaal door met haar vertolking van Heaven van Bryan Adams. Inmiddels presenteert en acteert deze bezige bij ook. Tijdens haar zwangerschap maakte ze het album met kinderliedjes Drie Kleine Kleutertjes en Een Dappere Dodo. Vlak voor de bevalling zong ze hoogzwanger zelfs nog een single in: Ik Wacht Hier Op Jou. Vanaf 18 juni is ze te zien in de familiefilm Heksen bestaan niet. En eind 2014, begin 2015 gaat ze ook weer de theaters in. Do heeft samen met haar man Marc een zoon, Jip (2 januari 2014). www.domusic.nl.

maar ook op het muziekdoosje dat hij heeft gekregen. Hier heb ik echt op gehoopt. Mocht hij later van heel andere dingen houden, dan is dat geen probleem. In onze opvoeding willen we hem alle ruimte geven om te ontdekken wat hij zelf wil.’

Geen nanny ‘Iets minder dan zes weken na de bevalling, heb ik alweer kort gewerkt. Even heb ik overwogen om Jip mee te nemen naar de set van Heksen bestaan niet, maar dat heb ik toch niet gedaan. Ik wilde me volledig kunnen focussen en zo’n moment voor jezelf is ook wel heel fijn. Maar bij thuiskomst heb ik vervolgens lekker lang met hem geknuffeld. Natuurlijk zal ik als ik weer echt aan de slag ga hulp van buitenaf moeten inroepen, maar een nanny komt er absoluut niet.

Ik heb geen kind gebaard om hem vervolgens door anderen te laten opvoeden.’

28

29 Baby op komst

Eric Kamp, papa van Rubie (3), en Amke (5 maanden) kon niet anders dan lijdzaam toezien toen zijn vrouw Laura na 29 weken het HELLP-syndroom kreeg. Bij haar tweede zwangerschap kreeg ze soortgelijke klachten. Genoten van de zwangerschappen heeft hij dus zeker niet.

Mijn zwangerschap was geen roze wolk

TEKST SUUS RUIS NAGELEZEN DOOR MONIQUE VAN MONTFOORT, VERLOSKUNDIGE BEELD MONICA STUUROP

‘Ik zag mijn vrouw aftakelen’ ‘In eerste instantie vond ik de zwangerschap van Rubie mooi en bijzonder, ook al was Laura de eerste 20 weken beroerd, moe, ziek en zwak. Hierna kreeg ze een opleving en ging het redelijk. Helaas duurde dat maar een week of vier, daarna begon ze zich weer steeds slechter te voelen. Met 29 weken bleek Laura het HELLP-syndroom te hebben, een levensbedreigende aandoening. De dokter zei dat we de zwangerschap moesten afbreken. Dan stort je wereld in. Ze hebben het nog zo lang mogelijk gerekt, maar met 30 weken kreeg Laura weeënopwekkers, die geen enkel effect hadden. Het werd dus een keizersnede.

Ik heb me nog nooit zo machteloos gevoeld. Je ziet je vrouw steeds meer achteruitgaan en je maakt je vreselijk zorgen over je ongeboren kind. Ik vond het afschuwelijk om Laura achter te laten toen ik me moest omkleden voor de keizersnede.

Rubie woog bij de geboorte een kilo, maar gelukkig is alles later goedgekomen.

We hebben heel goed nagedacht over een tweede, want de schrik zat er natuurlijk goed in. En mijn gevoel ten opzichte van zwanger zijn was flink veranderd. Ik zag er als een berg tegenop. Andere mensen zien een mooie dikke buik, ik zag alleen maar problemen. Toch gingen we ervoor. Tijdens die tweede zwangerschap was ik continu bezorgd, die negen maanden konden me niet snel genoeg voorbijgaan. Laura kreeg rond 28 weken zwangerschap soortgelijke klachten als de eerste keer. ‘Daar gaan we weer’, dachten we. Maar na vier dagen in het ziekenhuis mocht ze naar huis, als ze maar bed- en bankrust nam. Amke werd gelukkig met 38 weken pas geboren. Het was zwaar; ik kon voor de tweede keer alleen maar lijdzaam toezien en hopen op een goede afloop.’

30

31

Baby op komst

Geen roze wolk, en nu?

‘Ik was negen maanden lang misselijk’ Nelleke Kramer (23), mama van Jonathan (6 maanden) had zich haar zwangerschap heel anders voorgesteld. Ze leed aan hyperemesis gravidarum, oftewel ernstige zwangerschaps-misselijkheid. Er waren dagen dat ze wel vijftien keer per dag overgaf.

‘De misselijkheid begon al vrij vroeg in de zwangerschap. In eerste instantie had ik er alleen ’s ochtends last van. Niet prettig, maar ik dacht dat het erbij hoorde. Naarmate de weken voorbijgingen, bleef ik langer misselijk; ’s middags en uiteindelijk ook ’s avonds. Alleen als ik sliep, had ik er geen last van.

Er waren dagen dat ik wel vijftien keer moest overgeven, zelfs het kleinste slokje water hield ik niet binnen.

Gedurende mijn zwangerschap ben ik drie keer in het ziekenhuis beland met ernstige uitdrogingsverschijnselen. Ik moest aan het infuus en kreeg pillen tegen de misselijkheid. Uiteindelijk mocht ik naar huis, maar niet

Je zwangerschap is een grote gebeurtenis, er verandert van alles in je lichaam, geest en leven. Gedachten als ‘zal ik het moederschap wel aankunnen’, ‘zal mijn kind gezond zijn’, twijfelen aan van alles en nog wat zal bijna iedere zwangere bekent voorkomen. Er verandert zoveel dat het bijna raar zou zijn als je daar zo nu en dan niet van onder de indruk bent.

zonder sondevoeding. Daar loop je dan met een rugzakje op je rug, twaalf weken lang. Met sondevoeding ging het redelijk goed, maar ik bleef zwak. Toen ik 22 weken zwanger was, mocht ik het zonder sondevoeding proberen. Ik kon alleen maar op de bank liggen.

Ook mijn verstand hield ermee op. Soms zei mijn man Bons dat ik wartaal uitsloeg. Zo zie je maar hoe erg lichaam en geest met elkaar verbonden zijn.

Veel zwangeren zijn de eerste drie maanden emotioneler, vermoeid, sneller geïrriteerd, onzeker en soms ook somber. Meestal gaan deze klachten vanzelf over, maar bij een deel van de vrouwen houden ze aan.

Zij ervaren de hele zwangerschap als psychisch zwaar.

Of er dan ook sprake is van een depressie verschilt van vrouw tot vrouw. De een vindt zwanger zijn niet leuk, maar geniet wel van andere dingen in het leven, de ander vindt eigenlijk niets meer leuk.

Het is moeilijk om harde cijfers te noemen, omdat lang niet alle zwangere vrouwen met negatieve gevoelens of angst- en stressgerelateerde klachten aan de bel trekken, maar als jouw zwangerschap onverhoopt geen roze wolk is, ben je zeker niet alleen.

Bij ongeveer 10 procent van alle zwangere vrouwen is sprake van een zwangerschapsdepressie, maar veel meer vrouwen vinden de zwangerschap op zich niet leuk, zonder dat er direct sprake is van een depressie.

Die eerste periode ben ik tien kilo afgevallen, en van al het overgeven deden mijn tanden continu pijn. Gelukkig ben ik in de laatste maanden nog twaalf kilo aangekomen, en kreeg ik een kerngezonde jongen. De misselijkheid was heel naar, maar toen Jonathan op m’n borst gelegd werd, besefte ik dat hij het allemaal waard was geweest. Als het ons gegeven is, komt er absoluut nog een tweede. De onderzoeken spreken elkaar tegen, maar duidelijk is dat er een verhoogd risico op herhaling is . Ik heb altijd een groot gezin gewild, maar de misselijkheid is een reden om er niet nú voor te gaan.’

Wanneer moet je hulp zoeken?

‘Het was alleen maar donker’ Sylvana Pereira (32), mama van Noa (11), Brandon (6) en Leah (2,5) leed tijdens alle drie haar zwangerschappen aan een prenatale depressie. Tijdens haar laatste zwangerschap was die zo hevig, dat ze het leven niet meer zag zitten.

‘De laatste keer hoefde ik niet eens een test te doen om te weten dat ik zwanger was; zonder aanwijsbare reden was ik enorm somber, toen wist ik al hoe laat het was.

Omdat ik die somberheid, zij het in mindere mate, tijdens mijn eerste twee zwangerschappen ook al had gehad, ging ik nu meteen naar de huisarts. Misschien zou ik dan nog een leuke zwangerschap kunnen hebben. Ik werd serieus genomen en kreeg veel hulp.

Maar dat het zo erg zou worden, had niemand kunnen voorzien.

Ik weet nog dat ik op een gegeven moment vogels hoorde fluiten – een geluid waar ik altijd heel vrolijk van werd – en dat dat geluid me tot op het bot irriteerde.

Ik lag hele dagen in bed en kon niets anders dan huilen.

Het was alleen maar donker om me heen. Ik wilde niet meer leven.

Uiteindelijk ontdekte ik dat er in het Lucas Andreas Ziekenhuis in Amsterdam een speciale poli was voor vrouwen met mijn klachten; de POP-poli. Daar sprak ik met een heel team van deskundigen. Ik kreeg antidepressiva, iets wat ze niet snel voorschrijven aan zwangere vrouwen. Dat vond ik eng, want welk effect zou dat hebben op mijn ongeboren kind? Maar ik wist dat ik geen keus had.

Ik denk nog vrijwel dagelijks aan deze gitzwarte periode, bijna elke keer als ik het vrolijke snoetje van mijn dochter zie. Gelukkig heeft de medicatie geen effect op haar gehad. Maar ik realiseer me heel goed dat ze er zomaar niet geweest had kunnen zijn, als er niet was ingegrepen.

Dan was ik er waarschijnlijk ook niet meer geweest. Je bent heel eenzaam als je een prenatale depressie hebt; het is niet iedereen gegeven om zwanger te worden, dus je praat er zo min mogelijk over.’

Voor veel vrouwen is het lastig om te erkennen dat ze de zwangerschap niet leuk vinden, je ‘hoort’ immers blij te zijn. Als je, om wat voor reden dan ook, niet of bijna niet, kunt genieten van je zwangerschap is het belangrijk dat je hierover praat.

Bespreek je twijfels, zorgen en angsten met je verloskundige, zij is opgeleid om je te begeleiden en kan je helpen om je angsten en twijfels een plek te geven.

Jouw (eventuele) schaamte is dan ook nergens voor nodig.

Depressie, langdurige angst en stress zijn slecht voor je gezondheid, maar zeker ook voor de gezondheid van je ongeboren kind. Het is heel belangrijk dat je hulp krijgt.

In Nederland ligt nog een behoorlijk taboe op geestelijke problemen en psychische hulpverlening, maar dat je lang niet de enige bent die de zwangerschap geestelijk zwaar vindt bewijst het feit dat er verspreid in het land POP-poli’s in ziekenhuizen zijn.

Deze behandelcentra in ziekenhuizen zijn ingericht om vrouwen die de zwangerschap geestelijk moeilijk vinden van hulp te voorzien.

Verloskundigen vragen tijdens de controles regelmatig hoe het met je gaat, wees eerlijk. Doe het niet af met een ’het gaat wel goed’ als dat níet zo is.

32

33

Baby op komst

Beschrijf je bevalling

Gun je kind jouw herinneringen

www.babyopkomst.nl/ dagboek

Een zwangerschap is een bijzondere periode waarin veel gebeurt. Om te voorkomen dat je de bijzonderheden vergeet bieden wij je de mogelijkheid om (gratis) online een persoonlijk zwangerschapsdagboek bij te houden.

Voorkom dat jullie herinneringen verloren gaan. Leuk om bij een eventuele volgende zwangerschap na te lezen hoe het ook alweer was. Maar nog leuker voor je kind om later te lezen en zien hoe jullie de zwangerschap beleefd hebben.

Stel je toch eens voor dat jij nú zou kunnen lezen hoe jouw ouders hun zwangerschap destijds ervaren hebben, zou je dat niet geweldig vinden?

Zorg er voor dat jouw kind dit later wel kan en leg alles in woord en beeld vast.

Mijn verhaal

es t boek preci • Ontwerp he zoals jij wilt. je de pagina kun • Op iedere , kleur kiezen achtergrond tekst toefoto’s en/of voegen

Voor iedere week heeft onze verloskundige teksten gemaakt over ontwikkeling van je baby, tips en veranderingen bij jezelf.

Jij kiest of je deze teksten erin wilt hebben of niet.

Dit is jouw familie Dit is jouw familie

Na afloop kun je het

dagboek laten d rukken

ie Dit is jouw familie famil JouwDit is jouw familie

Specificaties

Zwangerschapskaart Datum

Weken zwanger

29-04-2013

10

29-05-2013

14

27-06-2013 24-07-2013

18 22

kg

tov Bloeddruk Baarmoeder Baarmoeder schaambot of in cm navel 141/87 133/82

2/3 SN

135/82 122/79

Ligging baby

hartactie

BallBall-

N+2

leven voelen

WJ: moe, RR links meten

+

Ball-

:

Opmerking

niet

+

AT datum aangepast. Gaat goed.

+

29-08-2013

20

NH-

27

Ball-

137/81

+

25

+

30

1/4 NX

Cbbbi

bekkenfysio

19-09-2013

146/91

+

27

+

Hb gehalte 7.7

1/2 NX

Cbbbi

33

120/82

15-10-2013

28

34

1/2 NX

Cbbbi

120/90

+

29

+

24-10-2013

35

1/2 NX

Cbibi

140/90

+

28-10-2013

31

+

3/4NX

36

150/100

32 32

30-09-2013 08-10-2013

32

156/97

29-10-2013

36

150/100

03-11-2013

37

170/115

Cbbbi

+ +

hoofdpijn

+

Geen klachten, tensie hoog begonnen

+

extra controle, verwijzing gynaecoloog

Cbibi

+

+

Cbibi

+

+

extra tablet, morgen terugkomen

Cbibi

+

+

Cbibi

+

ziekenhuisopname

+

opname IC

Oma Verweij-Jorg 12-09-1949

Roodbol

Opa Roodbol Opa 9-8-1949 09-08-1949

Dit is jouw familie Opa Verweij

Oma Verweij-Jorg 12-09-1949

Opa Roodbol 09-08-1949

Opa Verweij 06-02-1947

06-02-1947

Oma Roodbol-Vink 09-12-1954

Vink Oma RoodbolOma Roodbol-Vink 9-12-1954 54

• Harde kaft • Afmeting 30 x 21 centimet er (A4) • Gedrukt op dik papier (1 50 grams) • Maximaal 10 5 pagina’s

09-12-19

Baarmoeder in cm,

Hoeveel cm is je baarmoeder vanaf schaambot tot de bovenkant van je baarmoed er

Baarmoeder tov je schaambot

of navel

S staat voor Symfyse, dat is je schaambot N staat voor Navel X staat voor Xyphoid, het puntje van je borstbeen.

Als er bijvoorbeeld 1/2 SN staat, dan staat je baarmoeder halverwege je schaambo t en navel.

Ligging baby

Je verloskundige/arts schrijft op hoe je baby ligt. Vanaf ongeveer 26 weken kan ze dit voelen.

Ball - betekent dat ze je baby nog niet kan voelen in de baarmoeder (is dus nog te klein).

Ball + betekent dat ze je baby kan voelen in de baarmoeder maar nog niet kan voelen hoe hij precies ligt.

Cbbbi betekent Caput (is hoofd) bewegelijk boven de bekkeningang (nog niet ingedaald dus).

Cbibi Caput bewegelijk in de bekkeningang, een klein stukje ingedaald dus.

Cvast het hoofdje zit mooi diep in het bekken en is dus goed ingedaald.

Oma Verweij-Jorg 12-09-1949

Opa Verweij 06-02-1947

Opa Roodbol 09-08-1949

Opa Verweijl Oma Verweij-Jorg Opa Verweij Oma Verweij-Jorg6-3-1947 16-1-1949 06-02-1947

12-09-1949

Oma Roodbol-Vink 09-12-1954

Jouw grote broer Damian Opa Roodbol Geboren op 12-1-2011

09-08-1949 Jouw grote broer: Damian Geboren op 12-01-2011

Oma Roodbol-Vink 09-12-1954

Jouw grote broer: Damian Geboren op 12-01-2011 Baarmoeder in cm, Hoeveel cm is je baarmoeder vanaf schaambot tot de bovenkant van je baarmoeder Baarmoeder tov je schaambot of navel S staat voor Symfyse, dat is je schaambot N

staat voor Navel

X

staat voor Xyphoid, het puntje van je borstbeen.

Als er bijvoorbeeld 1/2 SN staat, dan staat je baarmoeder halverwege je schaambot en navel.

Ligging baby Je verloskundi

ge/arts schrijft op hoe je baby ligt.

Vanaf ongeveer 26 weken kan ze dit voelen.

Ball - betekent dat ze je baby nog niet kan voelen in de baarmoeder (is dus nog te klein).

Ball + betekent dat ze je baby kan voelen in de baarmoeder maar nog niet kan voelen hoe hij precies ligt.

Cbbbi betekent Caput (is hoofd) bewegelijk boven de bekkeningang (nog niet ingedaald Cbibi Caput bewegelijk in de bekkeninga dus). ng, een klein stukje ingedaald dus.

Cvast het hoofdje zit mooi diep in het bekken en is dus goed ingedaald.

Zwangerschapskaart

Als je wilt kun je de zwangerschapscontroles in je boek plaatsen.

Jouw grote broer: Damian Geboren op 12-01-2011

Jouw grote broer: Damian Geboren op 12-01-2011

Stel de familie van de baby voor.

Leuk voor je kind om later te zien hoe iedereen eruit zag.

Het boek gaat door tot en met kraamdag 8. Plaats foto’s van alle kadootjes, visite en natuurlijk van de mooiste baby van de wereld: jouw baby!

Per zwangerschapsweek kun je 1 of 2 pagina’s tekst en foto’s plaatsen. Laat je die week de teksten van de verloskundige vervallen dan heb je zelf 2 pagina’s. Maak je pagina’s zo mooi mogelijk. Speel met kleuren en lettertypes!

35

34 Baby op komst

Zwangerschapskwaaltjes TEKST LÉONIE DE BOER NAGELEZEN DOOR MARIANNE WIGBERS, VERLOSKUNDIGE BEELD BURO BINNEN

Het liefst zouden we natuurlijk allemaal stralend en topfit zwanger willen zijn. Helaas brengen de negen maanden dat je je kind draagt nogal eens wat ongemakken met zich mee. Gelukkig valt daar in veel gevallen wèl iets aan te doen.

Maagzuur Wat? Als je buik groeit, wordt de druk op je maag groter. Ook werkt het klepje tussen je maag en slokdarm minder goed door het hormoon progesteron. Maagzuur komt makkelijker omhoog, vooral als je ’s avonds in bed ligt.

Doen • Vermijd vet eten. Het blijf langer in je maag zitten en zorgt er ook voor dat er meer maagzuur wordt aangemaakt.

• Melk of vanillevla kunnen zorgen dat het brandende gevoel wat afzakt, net als eten van toastjes of beschuit.

• Zit rechtop, beweeg voldoende en eet niet te laat op de avond.

• Slaap op je linkerzij en met het hoofdeinde van je bed iets omhoog (kussen onder je matras).

• Gebruik eventueel medicijnen als Antagel, Gaviscon, Regla Ph of Rennie.

Misselijkheid Wat? (Ochtend)misselijkheid komt door het hormoon hCG dat door je kind in het allereerste begin gemaakt wordt. Later neemt de placenta het over. Veel vrouwen zijn de hele dag een beetje misselijk. Bij de meeste vrouwen verdwijnt dat na de derde maand.

Doen • Niet eten maakt het meestal erger.

Eet steeds kleine beetjes, de hele dag door, ook al heb je er geen zin in.

• Zwangerschapshormonen zorgen dat je gevoeliger bent voor

geurtjes. Probeer luchtjes waar je niet tegen kunt te vermijden.

• Neem altijd iets mee als je weggaat; een biscuitje of boterham.

• Drink geen frisdrank met koolzuur of koffie. Ook vet en pittig eten maken je misselijkheid vaak erger.

• Misselijkheid wordt erger als je haast hebt. Rust, weinig stress en veel slapen zorgen dat je je beter voelt.

• Gember wil wel eens helpen: neem een stukje bakgember uit een potje, een lepeltje gemberjam, gemberthee of een gembersnoepje.

• Gebruik geen kalebaskalk (pimba).

Deze kalksoort wordt in West Afrika en Suriname door zwangere vrouwen gebruikt, en is ook in Nederland te koop in blokvorm of als poeder. Kalebaskalk kan echter (heel) veel lood bevatten, wat schadelijk is voor je ongeboren kind.

Spataderen Wat? Spataderen zijn paarsblauwe aderen die door je huid heen zichtbaar zijn.

Meestal zitten ze op je been, maar ze kunnen ook op je schaamlippen voorkomen. Spataderen ontstaan door het hormoon progesteron dat zorgt dat aderen verslappen. En door de groter wordende baarmoeder stroomt het bloed uit je benen moeilijker weer omhoog.

Doen • Je kunt spataderen niet voorkomen. Vaak speelt erfelijke aanleg een rol.

• Zit niet met je benen over elkaar en probeer ook niet te lang stil te staan.

• Zalfjes helpen niet. Het (preventief) dragen van steunkousen of -panty’s wel.

• Zorg dat je benen niet te warm zijn; richt de verwarming in de auto niet op je benen, lig niet lang in een warm bad en vermijd het staan tegen een verwarming.

• Als je spataderen op je schaamlippen hebt, kun je ’t beste een paar keer per dag gaan liggen. Het bloed kan dan uit de aderen stromen. Doe een paar ijsklontjes in een washandje en houd dit tegen je schaamlippen.

Aambeien Wat? Een aambei ziet er uit als een klein paarsrood bolletje. Eigenlijk is het een spatader bij je anus. Het kan aan de buitenkant zitten of binnenin.

Aambeien doen vaak pijn en kunnen erg jeuken.

Doen • Probeer harde ontlasting te voorkomen door veel te drinken en vezelrijk te eten, zoals volkoren brood, zilvervliesrijst, groente en fruit.

• Ga regelmatig naar het toilet en probeer niet te veel druk te zetten als je moet poepen. Persen kan de klachten verergeren.

• Smeren met de zalf Curanol maakt de aambeien kleiner, maar ze kunnen er ook helemaal door verdwijnen.

• Ga nooit op een zwembandje zitten. Je krijgt er juist meer aambeien van en de pijn wordt vaak erger.

• Leg een washandje met ijsklontjes tegen de aambeien.

Bandenpijn Wat? Je baarmoeder zit met banden vast aan je bekken. Doordat je baarmoeder groeit, worden de banden opgerekt. Ze lopen vanuit je onderrug, liezen, vagina en zijkant van je buik naar je baarmoeder toe.

Bandenpijn voelt als een stekende, soms wat zeurende pijn in je liezen en onderbuik. De pijn kan ook doortrekken naar je billen, onderrug en bovenbenen. Gelukkig is bandenpijn onschuldig.

Doen • Leg een warme kruik tegen je buik en probeer te ontspannen door naar de pijn toe te ademen.

• Draag een stevige zwangerschaps onderbroek. Een speciale buikband kan je buik wat extra steun geven.

• Ga rustig zitten of liggen.

Urineverlies Wat? Je bekkenbodemspieren verslappen door de groei van de baarmoeder.

Bij beweging neemt de belasting toe. Hierdoor kun je last hebben van urineverlies als je hoest, niest, lacht, bukt of een andere beweging maakt.

Dit kunnen een paar druppeltjes zijn, maar het is ook mogelijk dat je helemaal geen controle meer hebt over je blaas.

Doen • Met oefeningen train je de bekkenbodemspieren. Blijf dit ook na de bevalling doen. Als de klachten niet vanzelf verdwijnen, ga dan naar een bekkenfysiotherapeut.

• Span je bekkenbodemspieren aan als je actief bezig bent.

• Draag liever geen inlegkruisjes. Die vergroten de kans op een schimmelinfectie. Een alternatief is verband dat speciaal gemaakt is voor licht urineverlies.

Rugklachten Wat? Als je buik dikker wordt, verandert je houding. De banden en spieren van je buik rekken steeds verder uit. Het zwaartepunt van je lichaam ver-

Misselijkheid Rugklachten

Maagzuur

Harde buiken Bandenpijn Urineverlies

Bekkenklachten

Aambeien

Spataderen Been-/kuitkramp

36

37

Baby op komst plaatst zich naar voren, waardoor je sneller met een holle rug loopt. Je rugspieren moeten dit allemaal opvangen, wat pijn geeft in je (onder)rug.

Doen • Een fysiotherapeut kan je tips en oefeningen geven om je houding te verbeteren of een goede massage om je rug los te maken.

• Zorg dat je goed rechtop loopt of zit. Het dragen van een zwangerschapssteunbroekje of buikband kan extra steun geven.

• Ga baantjes trekken in het zwembad. Dat ontspant en is goed voor je rugspieren.

Been-/kuitkramp Wat? Een minder goede doorbloeding van je benen kan zorgen dat je spierkramp krijgt. Vaak gebeurt dit ’s nachts.

Doen • Trek je tenen naar je toe of beweeg je benen om de kramp te verlichten.

• Rek je spieren op voordat je gaat slapen of masseer je benen.

• Een tekort aan calcium of magnesium kan de oorzaak zijn van de kramp. Overleg met je verloskundige waar je met eten op kunt letten.

• Leg je voeten wat hoger door een kussen onder het matras te leggen.

Harde buiken Wat? De baarmoeder is een spier die kan samentrekken. Tijdens de bevalling gebeurt dit in de vorm van weeën.

Als het in je zwangerschap gebeurt, heet dit een harde buik. Vaak duurt het zo’n tien seconden tot een minuut. Een harde buik is in principe onschuldig. Je kind heeft er geen last van.

Doen • Regelmatig een harde buik betekent meestal dat je te veel doet. Ontspan en probeer rust te nemen. Leer luisteren naar je lichaam.

• Heb je meerdere harde buiken per uur en zakt het niet af, neem dan contact op met je verloskundige.

• Laat je urine onderzoeken op blaasontsteking als je veel harde buiken hebt.

• Het dragen van een steunbroekje of buikband geeft meer steun waardoor je minder last hebt van harde buiken.

• Weeën en harde buiken verschillen: een wee doet pijn, komt regelmatig en wordt niet minder als je gaat liggen. Bij harde buiken is dit niet het geval.

Bekkenklachten Wat? Bekkenpijn ontstaat doordat de spieren en banden die aan je bekken vastzitten soepeler worden. De botten van je bekken voelen losser en kunnen soms pijnlijk langs elkaar schuiven. Het kraakbeen dat de botten met elkaar verbindt verweekt. Op die manier krijgt je bekken ruimte om je kind makkelijker door het geboortekanaal te laten gaan.

Doen • Loop niet te lang door met bekkenklachten. Hoe verder in je zwangerschap, hoe heviger de klachten. Neem contact op met een fysiotherapeut of mensendiecktherapeut voor goede oefeningen en tips.

• Zit rechtop met je benen naast elkaar en probeer welke (tuin)stoel voor jou het beste zit.

• Zorg dat je je rug niet hol trekt, sta op twee benen en zet je voeten in de ballethouding: naast elkaar en niet iets naar buiten gekeerd.

• Probeer traplopen te voorkomen.

• In bed kun je een kussentje tussen je benen of onder je buik leggen.

Op babyopkomst.nl/tijdschrift/ zwangerschapsklachten vind je antwoord op al je vragen over diverse klachten.

In het ziekenhuis Donderdagmiddag. De overdracht is net afgelopen. Samen met de dienstdoende klinisch verloskundige en gynaecoloog in opleiding loop ik naar de verloskamer. Een volle afdeling met zieke zwangeren en drie verloskamers waar vrouwen aan het bevallen zijn: het wordt een drukke dienst.

Dan worden we gebeld door een eerstelijn-verloskundige uit een van de omliggende dorpen. Ze is bij mevrouw Jansen, een 29-jarige vrouw, zwanger van haar eerste kind. Er volgt een vlotte overdracht, waarbij volgens regionale afspraak op een gestructureerde manier wordt verteld wat er aan de hand is.

Er blijkt sprake van een verzoek om pijnstilling. Na een voorspoedige zwangerschap en start van de baring, vordert de ontsluiting traag en helpen andere maatregelen om de baringspijn te verzachten onvoldoende. Ondanks de drukte is er plek op onze verloskamers en kunnen we mevrouw Jansen welkom heten.

Aangezien er geen acute nood is, komt ze met eigen vervoer naar het ziekenhuis. De eerstelijn- verloskundige is meegekomen en op de verloskamer volgt een ‘warme overdracht’ met het dienstteam. Ik geef aan dat ik als gynaecoloog eindverantwoordelijk ben, maar dat de zorg in eerste instantie door de klinisch verloskundige of gynaecoloog in opleiding wordt verleend. Ik grap nog dat het meestal beter is om mij niet te zien, want dan is er meer hulp of zelfs een keizersnede nodig.

Het is fijn dat de anesthesist direct tijd heeft om op onze verloskamers een ruggenprik te komen geven. Daarna wordt ook gestart met bijstimulatie en diezelfde nacht volgt een voorspoedige baring van een gezonde dochter.

De volgende ochtend kan het jonge gezin weer terug naar huis voor het verdere kraambed. Hoewel ik zelf een drukke dienst heb gehad, was ik bij deze bevalling niet betrokken. Als ik de volgende ochtend naar de parkeergarage loop, kom ik haar tegen. Met haar dochter in de maxicosi zit ze in een rolstoel, die geduwd wordt door een trotse vader. Het jonge gezin gaat blij en voldaan ook op weg naar huis. Als ik hen geluk toewens, grapt ze zelf terug dat ze blij is mij niet meer gezien te hebben…

Jeroen van Dillen (1972) is gynaecoloog in het Radboudumc, getrouwd en vader van vier kinderen, van wie er drie thuis geboren zijn.

‘Het is altijd beter om mij niet te zien’

@vandillenjeroen

Cijfers Het Nederlandse verloskundig systeem biedt zwangeren met een laag risico de keuzevrijheid voor de plaats van bevalling: dit is mijns inziens een groot goed. In Nederland bevallen jaarlijks ongeveer 175.000 vrouwen. Voor bijna de helft (45 procent) is het de eerste bevalling. De meeste zwangeren (86 procent) beginnen de zorg in de eerstelijn-verloskundigepraktijk.

Uiteindelijk bevalt 30 procent onder begeleiding van de eerstelijn-verloskundige en bevalt 16 procent thuis. Het merendeel (>90 proocent) van de verwijzingen tijdens de baring is voor niet acute indicaties, zoals pijnstilling en het niet vorderen van de baring. In het kraambed krijgt elke zwangere weer zorg van de eerstelijn-verloskundige. Een goede samenwerking tussen de eerstelijn-verloskundige en gynaecologen is voor al deze overdrachten uitermate belangrijk (data 2012 www.perinatreg.nl).

39

38 Baby op komst

Lifestyle Mooie mom-to-be

De beha De eerste weken van je zwangerschap kun je best je gewone beha blijven dragen, daarna hebben je borsten meer ondersteuning nodig. Comfortabele zwangerschapsbeha’s zijn beslist geen overbodige luxe, want ze helpen bijvoorbeeld zwangerschapsstrepen voorkomen. En een knellend exemplaar kan in het ergste geval verstopte melkkanaaltjes veroorzaken. Ook tijdens de borstvoedingsperiode hebben je borsten extra aandacht nodig.

Op www.babyopkomst. nl/tijdschrift/zwangerschaps-en-voedingsbeha vind je veel informatie.

PRODUCTIE MARIJE SMIT

De keuze in goede én sexy zwangerschapslingerie is gelukkig groot…

Lekker lopen Goede schoenen zijn heel belangrijk als je zwanger bent. Laat je hakken zoveel mogelijk in de kast staan en kies voor stevige stappers. Dat die beslist niet saai hoeven te zijn, zie je hier…

- Vrolijk gekleurde schoenen van zacht leer in een net iets hoger model, www.kickers.co.uk - Sneakers, instappers en bootschoenen met een bijzondere look, die heeft Kowalski. Kleurrijke prints en materiaal dat bewust enigszins versleten oogt, maar wel van hoogwaardig leer of sterk canvas gemaakt is, www.kowalski-shoes.com - Dutch design volgens de laatste internationale trends: de shoes van ShoeRepublic, www.brandfusion.nl - De nieuwe modellen van Crocs zien er gewoon leuk uit! De Women’s Stretch Sole Flat bijvoorbeeld, in roze met oranje of bruin met blauw. De Stretch Sole is verbazingwekkend comfortabel; geen enkele andere schoen rekt, strekt en past zoals deze platte schoen, www.crocs.nl

Babybel Speciaal voor zwangere vrouwen en trotse moeders ontwerpt het Nederlandse merk Proud MaMa sieraden en accessoires voor tijdens de zwangerschap én daarna. Van armbanden tot kettingen. De babybel is een favoriet. De lange ketting hangt op je buik, waardoor je baby het rustgevende geluid van het belletje kan horen. Het is afneembaar, dus je kunt het sieraad ook na de bevalling dragen. www.proudmama.nl.

- De beha’s van You! hebben een zachte, katoenen voering. Er zijn talloze modellen in onder meer paars, azuurblauw, zwart en met panterprint.

De speelse felroze accenten zijn in de hele collectie terug te vinden, www.rondomeva.nl - De voorgevormde voedingsbeha’s met rekbare cups (deze groeien dus mee) van Noppies hebben een veilige en flexibele beugel. De bredere schouderbandjes geven extra steun en de voedingsclips zijn praktisch bij het geven van borstvoeding. Noppies heeft diverse sets, ook met kant.

Overigens zijn de seamless nursing tanktops prettig om in te slapen, www.noppies.nl - Van naadloze underwear tot setjes met een kek kantrandje, Carriwell heeft het in de collectie. Het Deense merk staat bekend om haar comfortabele microfiber-lingerie, www.carriwell.nl - De voedingsbeha´s van Anita Maternity laten zich eenvoudig met één hand openen en sluiten en ondersteunen de borst ook bij geopende cups, www.anitamaternity.com

Vrouwelijke vormen Als mom-to-be laat je natuurlijk trots je buik zien.

Met enkele goede basisstukken kom je al een heel eind. Twee of drie goede broeken/jeans van stretchstof met een meegroeiband combineer je met leuke tops. Of misschien kies je nu voor comfortabele jurken, die je mooie, vrouwelijke vormen benadrukken. Als je kiest voor een rustige en effen basis, kun je knallen met accessoires en schoenen.

- Een comfortabele Noppies-jurk is uitbundig met glitter & glamour of prachtig ingetogen in zwart of koraalrood. Strik de ceintuur nonchalant boven je buik. De maritieme jurk met blauwwitte streep is een zalig basisstuk, www.noppies.nl - In een jeansrok of -broek met een comfortabel shirt voelen veel aanstaande mama’s zich thuis.

Mama.Licious heeft diverse modellen (ja, ook een skinny) en wassings in de collectie, www.mamalicious.nl - Met een sjaal creëer je een totaal andere look zonder een hele outfit aan te hoeven schaffen, www.sjaalmania.nl - Buikbanden zijn er in alle mogelijke kleuren en prints. Bij www.buikbanden.com kun je zelf je band ontwerpen.

Praktische tips, hoe oncharmant ook…

- Een op de drie vrouwen heeft tijdens of na de zwangerschap last van licht urineverlies.

Het bijzondere ondergoed van Dear Kate beschermt bij onverwacht urine- of bloedverlies. De broekjes hebben een absorberende binnenlaag (met ademend kruisje) en een lekvrije buitenlaag, www.rondomeva.nl - Verkoeling bij pijn of zwelling doet wonderen.

Een kraamverband in de vriezer leggen is een bekende truc, maar de Kendall Cool Comfort™ Perineum Pads zijn net even handiger. In het pad zit een coldpack. Als je het activeert, voel je direct verkoeling naar een gemiddelde temperatuur van ongeveer 6,2°C, www.prettymum.nl - Lekkende borsten zijn niet prettig: zoogcompressen bieden uitkomst. De LiliPadz, van 100% siliconen, lekken nooit door doordat ze druk tegen je tepel geven, www.prettymum.nl

Hippe slip Of zo’n grotere slip nou hip is of niet, fijn is-ie zeker!

Doe dus vooral jezelf een plezier en investeer in zwangerschapslingerie.

Goede ondersteuning van je buik en billen geeft verlichting bij klachten als lage rugpijn, bandenpijn of harde buiken. Naadloze slips met een elastische buikband en een katoenen kruis zijn er in leuke kleuren of printjes, van bijvoorbeeld Noppies of de BabyPanty van Anita Maternity. Een hoge short of steunbroekje zit vrij strak (dat is even wennen), maar ondersteunt de baarmoeder en spieren.

Apps Wat gebeurt er met je lichaam tijdens de zwangerschap en de weken na de geboorte van je baby? De app Mum2B begeleidt je tijdens deze spannende tijd met wekelijkse tips.

De app GezondGroeien van het Voedingscentrum geeft informatie over gezonde voeding tijdens de zwangerschap en voor je kind. Met interessante weetjes, handige tips en een fijne checklist.

40

41

Baby op komst

o d o t s g n i h T

babyopkomst.nl/ tijdschrift/todo

Week 24

De tweede drie maanden TEKST SANDRA VUIK, VERLOSKUNDIGE NAGELEZEN DOOR MARJOLEIN MENSINK, VERLOSKUNDIGE

Week 14 Je baby weegt nu ongeveer 45 gram en is zo’n acht centimeter lang, van het puntje van zijn hoofd tot het puntje van zijn billen. Hij kan al plassen en zijn urine komt in het vruchtwater terecht. Dat wordt voortdurend opnieuw aangemaakt en is steriel, dat wil zeggen dat er geen bacteriën inzitten. Dus het is niet erg dat hij het vruchtwater ook drinkt.

Deze week kun je je oriënteren op zwangerschapscursussen en je inschrijven.

Week 15 Tijd om op pad te gaan voor je babyuitzet. Waarschijnlijk zijn je vermoeidheid en misselijkheid over, een prima tijd dus om te winkelen.

Ons dossier babyuitzet staat vol handige tips en adviezen zodat je goed voorbereid spullen kunt kopen.

Alles over verlofregelingen, erkennen en nog veel meer info over rechten en plichten vind je op baby-op-komst.nl/703/recht-enplicht.html

Week 16

Week 16 Je baby is nu ongeveer tien centimeter lang (van puntje hoofd tot puntje billen). De gehoorgang ontwikkelt zich steeds beter.

Geluiden van buitenaf zijn nog niet zo goed hoorbaar, maar omdat jouw stem ook in je lichaam doorklinkt, kun je voor je baby zingen.

Als dit niet je eerste kind is, kun je deze week voor het eerst leven voelen, sommige vrouwen voelen dat zelfs al eerder.

Week 18 Bespreek met je partner of jullie de 20-weken-echo willen laten doen.

Veel stellen realiseren zich niet dat dit een keuze is. Het is geen pretecho, maar een serieus medisch onderzoek en jullie moeten goed nadenken of jullie dit willen.

Week 20

Week 21

Waarschijnlijk krijg je deze week de 20-weken-echo. Bespreek of jullie het geslacht willen weten.

Tijd om je te oriënteren op kinderopvang. Ga eens kijken bij de soort opvang van je keuze. Bezoek verschillende kinderdagverblijven of gastouders. Op dit moment zijn er bijna geen wachtlijsten, je hebt dus rustig de tijd om je te oriënteren.

Kosten zijn natuurlijk ook belangrijk.

Alle info over opvang, kosten, toeslagen en soorten vind je op: www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ kinderopvang/kosten-kinderopvang

Je baby is nu ongeveer 25 centimeter lang (inclusief de benen) en weegt rond de 300 gram. Hij heeft wat betreft lengte dus al de helft bereikt van zijn lengte bij de geboorte, wat betreft gewicht zit hij op 15 procent. Een mager popje dus. Het onderhuidse vet moet dan ook nog komen.

Week 19

Week 17

Als je straks minder wilt gaan werken, is het handig om nu afspraken te maken met je werkgever. Lees eerst goed wat je rechten en plichten zijn. Bedenk wanneer je met zwangerschapsverlof wilt gaan en of je gebruik wilt maken van ouderschapsverlof.

Als je niet getrouwd bent, moet je partner jullie kind erkennen om ook officieel als vader geregistreerd te worden. Jullie moeten hier samen voor naar het gemeentehuis. Ook het ouderlijk gezag moet geregeld worden als je niet getrouwd bent.

Als dit je eerste kind is, voel je waarschijnlijk deze of volgende week voor het eerst leven. Als de placenta (moederkoek) aan de voorkant ligt, kan het wat langer duren.

Week 20

Week 24 Wil je straks borstvoeding geven?

Als je er veel over leest en een informatie-avond bezoekt, ben je beter voorbereid en is de kans dat borstvoeding geven lukt een stuk groter.

Heb je veel last van harde buiken, bandenpijn of lage rugpijn? Koop dan een goed zwangerschapssteunbroekje. Dit is een soort meegroei-pantybroek dat heel veel steun geeft aan je rug en buik.

Week 22

Week 25

Je baby is ongeveer 27 centimeter lang en weegt zo’n 450 gram.

Eigenlijk is het alleen nog een kwestie van groeien. Alle organen zijn aangelegd, maar moeten zich nog wel verder ontwikkelen.

Je partner kan contact maken met de baby door een hand op jouw buik te leggen. Als de baby wakker is, zal hij daar naartoe zwemmen.

Ook is het leuk om met hem te praten, zodat hij de stem van je partner leert herkennen.

Regelmatig hetzelfde liedje draaien zorgt ervoor dat de baby daar na de geboorte rustig van wordt.

Week 23 Hoewel het nog even duurt voor je baby geboren wordt, is het wel verstandig om nu na te denken over je bevalling. De eerste vraag is: waar wil je bevallen? Op pagina 62 vind je een objectieve vergelijking van alle mogelijkheden die we in Nederland hebben.

Week 26 De laatste week van het tweede trimester. Je baby is nu ongeveer 33 centimeter lang en weegt ruim 800 gram, lang en dun dus.

42

43 Baby op komst

Wie kom je tegen?

Verloskundige

Tijdens je zwangerschap, bevalling en kraamtijd word je begeleid door deskundigen die controleren of alles goed verloopt. Dit zijn de professionals die je in de gaten houden.

TEKST MARJOLEIN MENSINK, VERLOSKUNDIGE NAGELEZEN DOOR CORA STAAL, VERLOSKUNDIGE BEELD SANDRA AARTMAN

De verloskundige is expert in de normaal verlopende zwangerschap, bevalling en kraamtijd.

In vier jaar is zij opgeleid om voortdurend in te schatten of alles normaal verloopt, of dat verwijzing naar de gynaecoloog nodig is. De verloskundige gaat uit van het idee dat zwangerschap geen ziekte is en dat een zwangere vrouw in principe gezond is. Veel verloskundigen werken samen in een zelfstandige praktijk of maatschap, dit wordt ook wel de eerste lijn genoemd. De begeleiding van een verloskundige is vaak wat persoonlijker dan die van een gynaecoloog. De meeste praktijken hebben een of meerdere verloskundigen die echo’s maken. Je komt regelmatig op controle in de praktijk en indien nodig komt de verloskundige bij je thuis tijdens je zwangerschap. Je kunt met je verloskundige thuis, in een geboortehuis, of op eigen keuze in het ziekenhuis, dus poliklinisch bevallen. Voor je met weeën naar het geboortehuis of ziekenhuis gaat, komt de verloskundige langs om te kijken hoe ver je bent. Als je thuis bent met je baby in het kraambed komt de verloskundige ongeveer om de dag kijken hoe het met jullie gaat.

Klinisch verloskundige

Het Nederlandse kraamzorgsysteem is uniek in de wereld

De klinisch verloskundige wordt ook wel tweedelijn-verloskundige genoemd. Zij is in dienst van het ziekenhuis en werkt intensief samen met de gynaecoloog. De klinisch verloskundige mag zwangerschappen en bevallingen met een verhoogd risico begeleiden onder toezicht van de gynaecoloog. Zij probeert ondanks het verhoogde risico oog te houden voor wat nog wel normaal en gezond verloopt. Haar basisopleiding is gelijk aan die van de ‘gewone’ verloskundige. Veel klinisch verloskundigen hebben wel een aanvullende opleiding gevolgd om in het ziekenhuis te kunnen werken. In veel ziekenhuizen werkt de verloskundige niet alleen op de verloskamers, maar ook op de polikliniek, je kunt haar dus ook treffen voor een zwangerschapscontrole. Als de verloskundige uit de eerste lijn moet overdragen omdat er een verhoogd risico is op complicaties, neemt de klinisch verloskundige het meestal over. Dit is bijvoorbeeld als de baby in het vruchtwater heeft gepoept of als je hoge bloeddruk of zwangerschapssuiker krijgt.

Gynaecoloog Gynaecologen kijken met een medische bril naar de zwangerschap en bevalling en gaan eerder uit van ziekte en afwijkingen dan van een normaal en gezond proces. Als in de zwangerschap problemen ontstaan, verwijst de verloskundige naar de gynaecoloog. Soms blijf je in het ziekenhuis onder behandeling, maar het kan ook zijn dat je na een of meerdere controles terug mag naar je eigen verloskundige. Als je al voor de zwangerschap te maken hebt gehad met bepaalde ziektes, word je vanaf het begin door hem of haar begeleid. Meestal tref je tijdens de bevalling geen gynaecoloog, maar een klinisch verloskundige of arts-assistent. Een arts-assistent kan in opleiding zijn tot gynaecoloog maar dit hoeft niet. Hij of zij is basisarts en daarom bevoegd om zelfstandig bevallingen te begeleiden. Pas als er meer hulp nodig is, bijvoorbeeld bij een vacuümverlossing of een keizersnede, komt de gynaecoloog erbij. Als je bevalt met een medische indicatie, wordt hij wel voortdurend op de hoogte gehouden van het verloop, achter de schermen is er dus extra controle. Als je onder behandeling bent bij de gynaecoloog, moet je altijd naar het ziekenhuis als er wat met je is.

Wanneer de bevalling is begonnen, komt er niet eerst iemand bij je thuis kijken. In ziekenhuizen werkt meestal een groep gynaecologen.

Kraamverzorgende In de eerste week dat je baby er is word je elke dag geholpen door de kraamverzorgende. Zij helpt je met de voedingen en het badje, doet controles bij jou en je baby en ondersteunt in het huishouden. Ook is ze gastvrouw voor jou en je kraambezoek. Hiernaast geeft zij tips en adviezen over de verzorging van je baby. Als je thuis bevalt, is er meestal al een kraamverzorgende bij de bevalling om de verloskundige te assisteren.

Als je poliklinisch of met een medische indicatie bent bevallen, komt ze op de dag dat je naar huis gaat.

Tijdens de zwangerschap is er een (telefonische) intake waarbij alvast afspraken worden gemaakt voor het kraambed. Dit gaat bijvoorbeeld over het aantal uren kraamzorg dat je krijgt. De meeste kraambureaus proberen één kraamverzorgende per gezin te plaatsen, maar soms is er een wissel. Kraamzorg is niet verplicht, maar wordt wel dringend geadviseerd. De eerste week heb je namelijk meestal echt nodig om uit te rusten van je bevalling. Bij een thuisbevalling assisteert de kraamverzorgende de verloskundige. Het systeem met kraamverzorgenden zoals wij dat kennen in Nederland is uniek in de wereld.

44

‘Nog 7.300 nachtjes slapen, dan heb ik Roos weer voor mezelf ’

45 Baby op komst

En papa, hoe bevalt het?

Als Rome Vlieland wordt en de kroeg plaatsmaakt voor de ballenbak Kinderen krijgen, het mooiste wat er is. De roze wolk, de droom die uitkomt, een verrijking voor het leven. Dat klinkt allemaal leuk en aardig, maar hoe zit het met de keerzijde? Dat je als man niet meer op de eerste plaats komt en dat je alleen nog maar naar de borsten van je vrouw mag kíjken? Hoe voelt dat voor hém? Een eerlijk relaas door Paul (36), vader van Bas (2), getrouwd met Roos (34) die zwanger is van de tweede.

TEKST PAUL SEVINGA

‘Ze is in één dag veranderd’, fluisterde mijn schoonvader twee jaar terug tegen me, terwijl Bas op haar borst lag. Hoe dan, vroeg ik. ‘Ze is een móeder geworden. Geen meisje meer, moeder. Kijk maar eens naar die ogen. Die stralen verantwoordelijkheid uit. Serieuzer.

Volwassen. Ze is moeder. Echt moeder.’

Ik keek haar aan. Mijn schoonvader had gelijk. Nu was ze natuurlijk ook moe na de zware bevalling. De weeën kwamen niet, die moesten opgewekt worden, waardoor haar hart te snel ging kloppen en dat van Bas te langzaam. Ik aanschouwde het allemaal via zo’n ingewikkelde elektrocardiograaf. Wat een zenuwentoestand! Uiteindelijk kwam het verlossende woord van de gynaecoloog: het wordt een keizersnee. Roos vond dat een enorme teleurstelling, ze vond dat ze als vrouw gefaald had. Wilde zo graag natuurlijk bevallen. En ik dacht: doe nou maar, ons kind moet eruit. Hoe eerder, hoe beter! Ons kind kwam eruit, een prachtige jongen.

En terwijl ik naar boven werd geleid, naar de plek waar mijn zoon in een couveuse werd gestopt, moest zijn moeder wachten tot haar ruggenprik was uitgewerkt.

Toen ik weer beneden kwam, was ze woedend. Waar ik toch bleef? Zij lag daar maar, alleen, en leed – volgens eigen zeggen – ondraaglijke pijn. Ik vroeg de verpleegkundige daarom maar om een extra pijnstiller. Toen ging het wel weer. Met de pijn en met de woede.

Langzaam kwam het besef: we waren vader en moeder geworden!

Jij nog koffie?

Wilde ik het wel, kinderen? Ik kon me een discussie herinneren op de tennisbaan, met drie vrienden. Er was er een die er niet aan moest denken. Dat snapte ik ook wel, want hij was door zijn vader in de steek gelaten toen hij twee was. Dat hakt erin. De tweede wilde graag vader worden vanwege, zoals hij het zelf zei, ‘de reflectie’. Hij wilde naar zichzelf kunnen kijken, zeg maar. En daar was een kind voor nodig. Ik had geen

46

47

Baby op komst

Baby op komst

flauw idee wat ik moest zeggen. Op een zekere ochtend had Roos tegen me gezegd: ‘Wil jij kinderen?’

Toen zei ik: ‘Ja, is goed.’ Alsof de vraag was: ‘Jij nog koffie?’ Ik dacht er niet over na, zag kinderen krijgen als een gevolg van ouder worden, als een vrucht van onze liefde en ja, wie dan leeft, wie dan zorgt.

‘Als ze last heeft van haar hormonen, vind ik haar het alleraantrekkelijkst’

Dag seks Ik heb een hoop geleerd, inmiddels. Over seks bijvoorbeeld. Met Roos was de seks altijd meer dan prima.

Na de komst van Bas was het dus wel even ‘wennen’.

Een wond van de keizersnee, behoorlijk wat doorwaakte nachten, Roos gaf borstvoeding. Het ging eigenlijk net weer wat voorspoediger, toen Roos zwanger bleek te zijn van ons tweede kind. Ze is nu hoogzwanger. Ik vind haar prachtig! Die speciale gloed op haar wangen, en ze heeft prachtige borsten. Maar aan komen, ho maar. Ze zijn te gevoelig. Je leert je vrouw wel op een bijzondere manier kennen als ze zwanger is. Deze tweede zwangerschap kwam iets eerder dan gepland, maar is zeker niet minder gewenst.

Maar er schoot wel even door me heen: dag seks...

Roos hoopt dat ze dit keer natuurlijk kan bevallen.

Ik hoop dat de seks weer wat sneller ‘op gang’ komt.

Tweede plek Bas is twee nu. Ik ben heel blij met hem. Hij lijkt op mij.

Ah, de reflectie! Ja, een man vindt het mooi als hij een zoon heeft die op hem lijkt. Straks ga ik met hem naar Feyenoord en naar Coldplay. Nu loop ik nog met hem door de speeltuin. Ik vind dat een machtig gevoel, ik en mijn zoon. Maar ’s avonds, als ik naar bed ga, ligt-ie in de armen van Roos. Bas heeft mijn plek ingenomen, letterlijk en figuurlijk. Hij staat op één, dan komt er een hele tijd niets en dan kom ik. Ik wil met haar praten over mijn werk, ik wil dat ze mijn artikelen leest en dat ze samen met mij naar The Wolf of Wall Street gaat. Niets van dit alles. Ze gaat al met Bas naar Ernst en Bobbi en de Rest, ze wil van Bas horen hoe het bij opa en oma was en ze vraagt of ik het erg vind om in bed niet meer te lezen want anders wordt Bas misschien wakker.

Opa en oma, dat is ook zo wat. Ze bemoeien zich overal mee. Bas mag dat bordje niet, Bas moet z’n servet op schoot, ik moet er meer voor Roos zijn, want die is moe, en ga zo maar door. Je kunt beter schoondochter zijn dan schoonzoon, is mijn overtuiging. Mijn ouders bemoeien zich nergens mee.

Gillen en gooien Nog vier weken. Dan komt de tweede. Een meisje, dat weten we al. Roos heeft veel last van haar hormonen.

Soms gilt ze of gooit ze met dingen. Dat is heel erg voor Roos, maar ik vind haar dan op haar aantrekkelijkst.

Eerlijk gezegd zie ik op tegen de bevalling. Ik vind het eng. Gaat het wel goed met Roos, is het kind gezond?

Maar ik verheug me er ook op. Twee kinderen, ik vind het een mooie samenstelling. Met z’n vieren aan de ontbijttafel. Met de auto weg, twee voorin, twee achterin. Balans, heet dat. Maar ik maak me ook zorgen.

Wordt Rome de komende jaren Vlieland? Nooit meer even snel een paar dagen naar Barcelona, maar alleen nog achter een hek in Landal? Gaan we straks naar de Efteling, naar Monkey Town en Madurodam? Nooit meer bier drinken in de hoofdstad, maar koffie bij de ballenbak?

Droom en nachtmerrie Kinderen. Ik vind het een droom en een nachtmerrie.

Er zijn mooie momenten. Vooral als-ie slaapt, die kleine banjer. Dan ligt hij zo vredig te snurken, dan kan ik huilen van geluk. Ik ben ook veranderd nu ik vader ben.

Ik jank meer. Ik kan geen kinderverdriet zien. Vroeger liep ik met een grote boog om kinderen heen, nu ga ik door de knieën en maak een praatje. Dan heb je van die moeders die dan antwoord gaan geven voor hun kind, dat is wel weer heel erg. Bemoei je er niet mee! Maar ik houd ontzettend van dreumesen, dat had ik vroeger helemaal niet. De nachtmerrie is alles wat er niet meer is. Rome is er niet meer, Barcelona, er wordt minder gevreeën, er is zelden nog een goed gesprek, er zijn geen kroegen, geen films voor boven de acht jaar.

Maar het grote cliché is waar: je krijgt er zo veel voor terug! Want er is iets heel moois. Mijn zoon, en straks ook mijn dochter, hebben een geweldige moeder. Wat een geduld, wat een liefde, echt, ik kan daar bij weg zwijmelen. Je hebt ook moeders die er niets van bakken. Maar niet mijn Roos, Roos is de beste moeder die er is. En het belangrijkste wat een vader kan doen voor zijn kinderen, zo las ik ooit, is hun moeder liefhebben. En over twintig jaar, ik ben dan 56, heb ik haar wel weer helemaal voor mijzelf. Dat is nog 7.300 nachtjes slapen. Valt best mee… Toch?

Thuis

De hekkensluitster van het middagspreekuur uitgezwaaid, computer uit, zo naar huis, laarzen-met-hakken uit, voeten omhoog, kop thee erbij. Mmmmm.

Telefoon.

‘Hallo, hier Herman, Anja zei dat ik je moest bellen.’

Twee jaar geleden baarde Anja op een zonnige zondagmorgen zonder haperen Jasmine, mijn bescheiden rol bestond uit haar bemoedigen. Eergisteren was ze hier voor een laatste zwangerschapscontrole voor hun volgende spruit.

Anja was het zat vanwege aanhoudende voorweeën, maar Herman verordonneerde ‘binnenhouden’, want hij moest nog enkele dagen wachtlopen voor zijn verlof inging.

‘Herman, vertel, waarom moet je me bellen?’

‘Tja, ik ben ook net binnen… Ik weet niet… Ze denkt dat ze gaat bevallen.’

Vooruit, geen thee, hakken blijven aan.

‘Ik kom wel even langs.’

Herman wacht me op in de deuropening. ‘Anja staat onder de douche.’

Ze draait net de kraan dicht als ik mijn hoofd om de deur steek.

‘Ik weet het niet hoor…’ giechelt ze, ‘…ik weet het niet.’ Dan valt ze stil en buigt voorover. Eén milliseconde later weet ik het wel.

‘Hermaàààn!’

Met een krentenbol in zijn hand komt hij de trap op. Ik gooi hem mijn autosleutels toe.

‘Rode Polo, blauwe tas en bruine koffer, achterbak. Mars!’

In het kraampakket vind ik onderleggers en een navelklem, Anja laat ik afmarcheren richting slaapkamer. Dwars op bed ploft ze neer. De handdoek smijt ze naar het voeteneinde. Herman klapt op mijn verzoek de koffers open. De noodzakelijkste spullen heb ik, maar tijd om handschoenen aan te trekken krijg ik niet. De vochtige handdoek komt van pas om steun te geven op de plek waar het hoofdje meer en meer tevoorschijn komt.

‘Sorry hoor, sorry, ik wist het niet.’

Arme Anja, compleet overvallen.

‘Het komt allemaal goed meis, je baby is er bijna, wij zijn er, toe maar, alles komt goed.’

Met een bochtje beweeg ik het kindje richting moeders, ze sluit haar dochter direct in de armen.

‘Inez.’

Dat het kan hè, hier in Nederland. Eén telefoontje naar je vertrouwde verloskundige, ze weet waar je woont, ze kent je verhaal. Ze komt, ziet en handelt.

Kordaat en doortastend, omdat ze gedrild en getraind is in dit soort exercities.

Hoe anders zou het gaan in Amerika.

‘Call 911!’

Twee politiewagens met zwaailicht en sirene, een fluorescerende ambulance en, omdat hij toch toevallig in de buurt was, een heuse brandweerwagen op de oprit, en in geval van onze sergeant Hermanus, waarschijnlijk zijn gehele peloton soldaten compleet met legergroen rupsvoertuig. Alles om de onfortuinlijke, per ongeluk thuisbevallende vrouw te redden.

Wij dekken Anja en Inez toe met warme badhanddoeken.

‘Ik ga even mijn legerkistjes uit doen, hoor’, zegt Herman.

‘O, heerlijk, laarzen uittrekken, ik doe mee.’

‘Wil je ook een krentenbol?’

Mmmmm. Bakkie thee erbij.

Doen we net of we thuis zijn.

Marianne Wigbers-Zuurveld (1964), verloskundige in de Flevopolder, schrijfster, columniste, redactrice, getrouwd en moeder van twee dochters, put uit haar eigen ervaringen voor deze onalledaagse bevallingsverhalen.

Eén milliseconde later weet ik wat er aan de hand is

48

49

-ADVERTORIAL-

Baby op komst

‘We werden enorm in de watten gelegd’ Het inrichten van je babykamertje is één van de leukste dingen om mee bezig te zijn tijdens je zwangerschap. Natuurlijk wil je het gelijk goed doen. Nynke, moeder van Jeppe (2), is zwanger van de tweede en vertelt waarom zij zo graag bij BabyPlanet shopt.

Een 20-weken-echo is géén pretecho!

TEKST MARLEEN GROTENHUIS BEELD JAN KLAVER

Eigen keuze “Eigenlijk wist ik al vroeg in de zwangerschap hoe de babykamer van onze zoon Jeppe eruit moest zien”, vertelt Nynke. “Ik deed inspiratie op in magazines en op webpagina’s als Pinterest. Ik knipte mooie plaatjes uit tijdschriften en maakte een moodboard.” Met de sfeer zat het dus wel goed. Maar met praktische puntjes had zij meer moeite, dit riep twijfels en vragen op; Hoe moet ik een babyledikant opmaken? Welke kinderwagen past het beste bij ons? En wat hebben we eigenlijk nog meer nodig voor de baby? “Ik merkte dat er veel meer bij de komst van een baby kwam kijken dan ik van tevoren dacht. Na ons bezoek aan ­BabyPlanet was ik gerustgesteld.

Zo fijn om te shoppen in een babyzaak waar ze zo betrokken zijn bij je zwangerschap.

Omdat wij beiden fulltime werkten, konden we ’s avonds terecht bij de Personal Shopper van BabyPlanet.

We werden enorm in de watten gelegd. Die persoonlijke ­benadering voelde heel goed en de deskundige verkoopadviseur nam alle tijd voor ons”, aldus Nynke. Alle twijfels werden weggenomen en vragen beantwoord.

Zij slaagden voor een babykamer, die een paar weken later gratis werd thuisbezorgd, én een kinderwagen. “Wat ik ook zo fijn vond, dat wij bij het ophalen van de kinderwa-

gen ook nog een uitgebreide demonstratie kregen. Als extra service bood BabyPlanet ons ook nog een servicebeurt en na 1 jaar een APK aan. Geweldig toch?”

Shoppen is een feestje Nu zij zwanger is van haar tweede kindje, is het voor Nynke weer een feestje om bij BabyPlanet te shoppen. Haar garderobe zwangerschap­kleding breidde zij uit met een paar mooie items. De grote collectie met mooie merken bij BabyPlanet bood haar volop keuze in trendy en ­comfortabele mode. Nynke kon de verleiding niet weerstaan ook voor de baby leuke nieuwe kleding te

kopen. “Bij de eerste kennismaking heb ik gelijk een BabyPlanet relatiekaart genomen, zo leuk.

Zo spaar ik bij elke aankoop voor shop-tegoed, en krijg ik allerlei voordeeltjes zoals de laatste nieuwtjes, een uitnodiging voor ­exclusieve koopavonden én aantrekkelijke aanbiedingen als eerste ­via ­e-mail toegestuurd. Daar maak ik nu volop gebruik van. En weet je wat ook zo ideaal is, als ik even geen tijd heb, bestel ik mijn spulletjes ­gewoon via de uitgebreide internetshop van BabyPlanet.

Lekker snel thuisbezorgd en met dezelfde service die ik in de winkel gewend ben!”

Het is mooi dat 20-weken-echo’s gedaan kunnen worden, maar bedenk waar je voor kiest en realiseer je dat het zeker geen pretecho is.

TEKST LÉONIE DE BOER NAGELEZEN DOOR MONIQUE VAN MONTFOORT, VERLOSKUNDIGE BEELD ECHOGRAFIEPRAKTIJK BABYIMAGE

Annemieke Maat, echoscopist in het VU medisch centrum: ‘De 20-weken-echo is een medische echo, ook wel SEO genoemd: Structureel Echoscopisch Onderzoek. Er wordt onderzoek gedaan naar lichamelijke afwijkingen bij het ongeboren kind. Er wordt onderzocht of je kind goed groeit en of er voldoende vruchtwater is. Bij de pretecho gaat het om de beleving van de zwangere en haar partner. Je kunt de contouren en de bewegingen van het kind zien. Dit staat centraal, er wordt niet gekeken naar medische zaken.’ Voor de 20-weken-echo heb je eerst een gesprek met je verloskundige, huisarts of gynaecoloog. Tijdens dit gesprek kun je al je vragen stellen. Ook krijg je uitleg en informatie over: • het onderzoek; • de manier waarop het onderzoek wordt uitgevoerd; • de betekenis van de uitslag; • lichamelijke afwijkingen die met de echo ontdekt kunnen worden, zoals een open rug of open schedel.

‘In de echopraktijk merk ik dat de ene vrouw bewuster is van het doel van de echo dan de ander. Voordat een echoscopist met de 20-weken-echo start, wordt de zwangere voor de zekerheid nogmaals geïnformeerd.

Er kunnen immers bepaalde afwijkingen gezien worden, waar je als aanstaande ouders beter op voorbereid kunt zijn.’

Monique Haak, gynaecoloog in het LUMC en hoofd van Regionaal Centrum Prenatale Screening noordelijk Zuid-Holland: ‘Wel of niet een 20-weken-echo doen is een eigen keuze. Er zijn drie dingen die je vooraf moet weten. Allereerst sluit een goede echo veel uit, maar geeft geen zekerheid dat je kind gezond is. Ook kan de echo ernstige aangeboren afwijkingen aan het licht brengen. Dit moet je willen weten. En de echo kan iets laten zien wat achteraf niets te betekenen heeft. Het maakt je dan nodeloos ongerust.

Van de gemiddeld 170.000 zwangere vrouwen die jaarlijks een 20-weken-echo laten doen, krijgt 3 à 4 procent een verwijzing naar een van de acht centra voor prenatale diagnostiek. In ongeveer de helft van deze gevallen komt een lichte of zwaardere afwijking aan het licht. Mensen worden zo snel mogelijk geholpen. Er wordt geprobeerd nog diezelfde dag duidelijkheid te geven, maar uiterlijk binnen vijf werkdagen.

De uitgebreide echo die volgt duurt doorgaans een uur.

De arts wil het écht goed zien. Het is ook niet gek als er een andere specialist bij wordt gehaald. Bijvoorbeeld een kindercardioloog wanneer een hartprobleem wordt vermoed. Afhankelijk van de afwijking duurt het daarna een paar dagen tot drie weken voor de uitslag van het vervolgonderzoek bekend is. Maar het kan ook zijn dat vervolgonderzoek pas gedaan kan worden na de geboorte.’

Geïnformeerd zijn ‘Toch zitten er ook voordelen aan een 20-weken-echo.

Het biedt ouders een keuze. Dat klinkt wellicht hard.

Je praat immers over zwangerschapsafbreking, maar ik heb nooit meegemaakt dat ouders lichtzinnig of zonder verdriet zo’n beslissing namen. Het levensperspectief van een kind staat altijd centraal. Een ander voordeel van geïnformeerd zijn is dat een kind met een afwijking in een gecontroleerde setting ter wereld komt, bijvoorbeeld een gespecialiseerd ziekenhuis. Het kan zijn dat een kind daardoor een betere overlevingskans heeft.’

51

50

Baby op komst

Waar wordt naar gekeken bij de 20-weken-echo?

Welke aandoeningen kunnen opgespoord worden?

• open rug • open schedel • waterhoofd • hartafwijkingen • breuk of gat in het middenrif • breuk of gat in de buikwand • ontbrekende of afwijkende nieren • ontbrekende of afwijkende botten • afwijkingen van armen of benen

Ledematen Zijn er twee armen en twee benen te zien? Ook het bovenbeen wordt opgemeten en er wordt gekeken of de voeten in een normale stand staan. Als de voet dwars op het onderbeentje staat, heeft het kind een klompvoetje. Vingertjes kunnen alleen worden geteld als ze goed te zien zijn.

Placenta, navelstreng en vruchtwater Beweegt het kind normaal? Zit de placenta op een goede plek? Is de navelstreng mooi centraal in de placenta aangehecht en zijn de drie vaten in de navelstreng te zien? Ook wordt gekeken of de buikwand netjes gesloten is. Als dit niet het geval is, kunnen er delen van organen in de navelstreng zitten. Natuurlijk wordt ook de hoeveelheid vruchtwater beoordeeld.

Geslacht Tijdens de 20-wekenecho wordt niet gekeken naar het geslacht van het kind, hooguit op verzoek. Toch kan het lastig te zien zijn, zeker als een kind erg beweeglijk is.

Hart Het hart is een bewegelijk orgaan. Bij de echo wordt gekeken naar de grootte en de plaats van het hart. Ontwikkelen de vier hartkamers zich goed? Werken de kleppen?

En komen de vaten uit de juiste hartkamers?

Helaas kunnen niet alle hartafwijkingen worden opgespoord tijdens de echo.

Hersenen Hersenen hebben een linker- en rechterhelft. Zijn beide mooi symmetrisch? Ook wordt een aantal hersenstructuren beoordeeld op grootte en vorm.

Nathalie Beerte (35), moeder van Quirine (6), Fleur (3), Merle (ᵻ) en zwanger van haar vierde kind.

Gezicht Is de bovenlip mooi gesloten? Zijn de oogkassen symmetrisch aangelegd en is in elk oog een ooglens aanwezig?

Ook wordt gekeken naar de aanleg van de neus, de boven- en onderkaak en het profiel van het gezicht. Ziet alles er normaal uit?

Middenrif Het middenrif scheidt de borst- van de buikholte. Het is een grote, platte spier. Er mag geen gaatje in zitten. Hierdoor kan een stukje van de darmen of lever naast het hart of de longen komen te liggen, waardoor die in de verdrukking komen. Dat kan leiden tot een onderontwikkeling van de longen of een overbelasting van het hart.

Blaas Is de blaas zichtbaar en is die niet te groot?

Een afwijkende grootte kan betekenen dat de blaas- of nierfunctie niet goed is.

Wervelkolom Er wordt gekeken of de wervelkolom de juiste vorm heeft en of de huid over de wervelkolom mooi gesloten is. Als dit niet zo is, heeft het kind een open ruggetje.

Softmarkers Tijdens de echo kunnen structuren worden gevonden die afwijken van het normale beeld. Dit worden softmarkers genoemd. Eén waarneming wordt gezien als een variatie op het normale. Meerdere softmarkers kunnen wijzen op een verhoogde kans op een chromosomale afwijking, zoals bijvoorbeeld bij het syndroom van Down. In zo’n situatie wordt een vervolgecho gepland. Overigens is het een misvatting te denken dat het syndroom van Down tijdens de echo kan worden gezien.

Longen In de buik krijgt de baby zuurstof via de placenta. Tijdens de zwangerschap ontwikkelen de longen zich zodat het kind direct na de geboorte kan ademen. Pas bij de eerste ademhaling komt er zuurstofrijk bloed via de longen. Bij de echo wordt gekeken of er geen afwijkende structuren in de longen te zien zijn.

Lever, milt en darmen Er worden niet vaak afwijkingen aan deze organen gevonden, maar als er een afwijking is, is die vaak duidelijk te zien. Er kan bijvoorbeeld een verwijding van de darmen zichtbaar zijn, die ontstaan is door een afsluiting of een cyste.

Maag Ligt de maag mooi onder het middenrif en is die netjes gevuld? Als er geen vulling te zien is, wordt na een half uur nog eens gekeken. Vaak is dat voldoende tijd voor de maag om zich te vullen. Als er geen maagvulling is, zou dat bijvoorbeeld kunnen wijzen op een onderbreking van de slokdarm.

20-weken-echo en afbreken zwangerschap ‘Het gaf ons de kans ons voor te bereiden’

Nieren De nieren worden bekeken op grootte, structuur en vorm. Zit er bijvoorbeeld een cyste in een van de nieren? Soms is het nierbekken verwijd waardoor urine zich ophoopt. Deze verwijding kan tijdelijk zijn. In die gevallen wordt met 30 weken een vervolgecho gedaan.

‘De echo van ons derde kind begon goed. Alles wat de echoscopist kon zien, zag er normaal uit. Alleen de hersenen niet. ‘Ik haal er even een arts bij. Ik kan het niet goed zien.’ De arts vond ook dat de kleine hersenen er afwijkend uitzagen. Andere afwijkingen die daar vaak mee gepaard gaan, zoals een waterhoofd en open ruggetje, zag hij niet. Ik voelde mij verscheurd door twee uitersten. Aan de ene kant had ik hoop: misschien viel het mee en zouden de hersenen zich verder ontwikkelen. Of hadden ze het verkeerd gezien?

Tegelijkertijd voelde ik een verschrikkelijke wanhoop. In gedachten begon ik al afscheid te nemen van het kind in mijn buik. Als ’t niet goed was, moest het maar zo snel mogelijk afgelopen zijn.

Twee dagen later bevestigde de echo in het academische ziekenhuis wat de eerdere echo’s al deden vermoeden. Ons kind had een ernstige afwijking. Op de nieuwe echo was naast de niet-ontwikkelde kleine hersenen ook duidelijk een open ruggetje te zien. Het moment dat de arts dit bevestigde, voelde zo onwerkelijk. ‘Het kan niet waar zijn’ was het enige wat ik dacht.

Net of ik droomde. Toen de arts ons sterkte wenste met de zware tijd die voor ons lag, verdween alle hoop die ik tot dan toe had. Deze verschrikkelijke situatie was realiteit. Ik hield mijzelf voor dat ik een miskraam kreeg.

Ik wilde ook geen naam voor dit kind. Dan zou het echt zijn. De begeleiding die we vanuit het ziekenhuis kregen was gelukkig heel goed. Dit was geen miskraam! In het laatste gesprek met de neuroloog werden we geïnformeerd over de mogelijke levensverwachtingen. Hij kon niet voorspellen hoe oud ons kind zou worden. Wel kon hij met zekerheid zeggen dat het zwaar gehandicapt zou zijn en veel operaties zou moeten ondergaan. Dat wilden we niet. We kozen voor een ingeleide bevalling.

Die voelde gek genoeg heel normaal. We waren zo trots en blij met onze derde dochter. Merle werd in doeken gewikkeld en bij mij gelegd. Ze was klein en zag er mooi uit, maar toen de verpleegkundige haar op de buik draaide zagen we dat ze echt een open ruggetje had. Het was niet fijn om te zien, maar ook weer wel.

We wisten nu zeker: het is echt zo.

Ondanks de uitkomst ben ik blij dat we de 20-wekenecho hebben laten doen. Het gaf ons de kans ons voor te bereiden. Door te weten kun je als ouders een bewuste keuze maken. Daar draait het om.’

52

53 Baby op komst

20-weken-echo en niets aan de hand ‘Gelukkig ben ik nuchter en vertrouwde ik op mijn eigen gevoel’ Leona Beijering (33), moeder van Sallah’din (6), Nûr (5) en Aaliyah (7 maanden)

20-weken-echo en iets aan de hand ‘Het biedt geen garantie dat je kind gezond is’ Fieke Praamsma (31), moeder van Timon (6), Silke (4) en zwanger van hun derde kind ‘Het was mijn tweede zwangerschap. Alles voelde normaal. Onbevangen stapte ik de 20-weken-echo tegemoet. De echoscopist begon. Het zag er mooi uit, maar bij het hartje bleef ze hangen. Ze kreeg het niet goed in beeld. Voor de zekerheid stuurde ze ons door naar het academisch ziekenhuis. Ik maakte mij geen zorgen. Er was immers niets te zien wat niet goed was.

De volgende dag werd ons kind weer uitgebreid via de echo onderzocht. Ook nu geen bijzonderheden. ‘We zien hier graag zulke mooie hartjes’, zei de kindercardioloog die meekeek. Met een opgelucht gevoel reden we terug naar huis. De rest van de zwangerschap verliep voorspoedig. De ervaring met de 20-wekenecho verdween naar de achtergrond.

Precies één dag voor de uitgerekende datum beviel ik thuis van onze dochter Silke. Ze had direct een apgarscore van 8. Maar op het moment dat ze op mijn buik werd gelegd, voelde ik dat er iets niet goed was. Ik vond dat ze er wat benauwd uitzag en ze huilde niet.

De verloskundige was op mij gericht. De placenta wilde niet goed loskomen waardoor ik veel bloed verloor.

Omdat de tweede apgarscore terugliep naar 5, werd de zuurstoftank erbij gehaald. De verloskundige regelde dat Silke en ik voor behandeling naar het ziekenhuis

gingen. De ambulance kwam met luide sirenes aanrijden. Standaardprocedure dacht ik nog, maar ik vond het wel vreemd.

Een uur na aankomst in het ziekenhuis was ik behandeld en mocht ik naar Silke. Daar lag ze, op de kinderafdeling, aan allemaal toeters en bellen. De artsen hadden ontdekt dat haar neus van binnen was dichtgegroeid en beademden haar daarom via de mond. Maar haar saturatiewaarde bleef laag. Toen flitste voor het eerst de 20-weken-echo door mijn hoofd. Was er toch iets mis met haar hart? Een paar uur na haar geboorte werd ze overgebracht naar het academisch ziekenhuis. Daar werd vastgesteld dat ze een transpositie van de grote vaten had. Haar lichaamsslagader en longslagader waren omgekeerd aangelegd. De behandelend cardioloog schrok toen hij hoorde over de 20-weken-echo. Hij heeft direct de echobeelden opgevraagd en teruggekeken. ‘Met de kennis van nu is de afwijking te zien, maar het blijft lastig.’ De arts voelde zich overduidelijk erg ongelukkig, maar naar ons gevoel viel niemand iets te verwijten. Een goede 20-weken-echo biedt geen garantie dat je kind gezond is. Wij zijn vooral dankbaar dat Silke zo’n bijzondere neus had. Zo zijn ze haar hartafwijking snel op het spoor gekomen en is ze nu een blije, gezonde meid van vier jaar!’

‘Ik ben een nuchter mens. Kiezen voor een kind betekent voor mij: me bewust zijn van de kans dat het ook niet goed kan gaan. Toen ik zwanger was van mijn derde kind, wilde ik daarom weer een 20-weken-echo.

Er komen hartafwijkingen voor in mijn familie, dus ons kind had een reële kans dit ook te hebben. Mocht dat zo zijn, dan waren we voorbereid en konden artsen meteen met een passende behandeling starten.

Vanwege het verhoogde risico vond de echo plaats in het academisch ziekenhuis. De gynaecoloog die de echo deed, vertelde steeds wat zij zag. Maar al gauw bleef ze lang stil. Te lang. Ze constateerde verminderd vruchtwater en een groeiachterstand. Het hart was niet goed te zien. Ze informeerde ons wat deze resultaten zouden kunnen betekenen. Daar konden we dan thuis rustig over nadenken. Met een raar gevoel gingen we weg. Eigenlijk wisten we niks. Moest ik nu nadenken over ‘stel dit’- en ‘stel dat’-scenario’s? Apart genoeg zei mijn gevoel dat er niks aan de hand was. Toen we drie dagen later terugkwamen voor de tweede echo was de situatie onveranderd. Bloedonderzoek wees niets uit en een punctie wilde ik niet vanwege het risico op een miskraam. Een periode van wekelijkse echobezoeken volgde. Telkens bleef de situatie gelijk. Ik had verminderd vruchtwater en ons kind een groeiachterstand.

Eén keer meenden ze vocht om het hart te zien, maar

Moeten kiezen Moeten kiezen gaat in op de dilemma’s rond de 20-weken-echo. Centraal staan de ervaringen van ouders. Wat hebben ze meegemaakt? Hoe zijn ze omgegaan met de informatie die ze kregen? Welke keuze hebben ze gemaakt en hoe kijken ze daarop terug? Daarnaast geeft het boek veel praktische en inhoudelijke informatie over de 20-weken-echo.

Moeten kiezen - dilemma’s rond de 20–weken-echo, door: Cindy Cloïn en Hilmar Bijma, ISBN 9789078709152, uitgeverij Pepijn, www.moetenkiezen.nl

echt duidelijk was dit niet. Ook de CTG was normaal.

Toen mijn behandelend gynaecoloog een keer verhinderd was, werd de echo door een vervanger gedaan.

Haar metingen waren volkomen normaal. Niks groeiachterstand en ook het hartje zag er normaal uit. Ik vond het opmerkelijk, maar kreeg een week later te horen dat er altijd meetverschillen zijn. Inmiddels was ik 36 weken zwanger. Elke week reisde ik twee keer een half uur heen én terug voor echo’s waar niets bijzonders op te zien was. Ik werd een beetje flauw van al die onzekerheden en vertrouwde op mijn eigen gevoel.

Vlak voor de uitgerekende datum ben ik in het ziekenhuis bevallen. ‘Wie heeft in hemelsnaam die echo’s gedaan?’ was het eerste wat ik hoorde nadat mijn dochter geboren was. De gynaecoloog die de bevalling deed verwachtte op basis van mijn dossier een klein kindje van maximaal vier pond. Aaliyah was ruim zeven pond! Zonder extra controles door een kinderarts mochten we een paar uur later naar huis. Het is dat ik zo nuchter ben en durfde te luisteren naar mijn gevoel, maar anders was ik behoorlijk onzeker geweest van ‘we zien iets, maar weten niet wat het betekent.’ Het is mooi dat 20-weken-echo’s gedaan kunnen worden, maar wees je als ouder bewust waar je voor kiest en dat het zeker geen pretecho is.’

Dossier

54

55

Baby op komst

Gezond & fit De wetenschap staat niet stil en er wordt voortdurend onderzoek gedaan naar de effecten van bijvoorbeeld stress, voeding en leefstijl op de gezondheid van moeder en kind. Dat gezond leven belangrijk is, klinkt heel logisch. Maar hoe doe je dat volgens de laatste inzichten?

TEKST SANDRA VUIK & MARJOLEIN MENSINK, VERLOSKUNDIGEN

Bewegen kan op veel manieren: Werken Het is nog niet eens zo lang geleden dat vrouwen stopten met werken als ze trouwden. Zo hadden ze alle tijd om zwanger te zijn. Je onafhankelijkheid was minder, maar het was wel goed voor de rust en ontspanning tijdens de zwangerschap. Tegenwoordig lijkt de zwangerschap meer ‘erbij’ te moeten. Het normale leven draait voor veel vrouwen gewoon door: werken, boodschappen doen, koken, huishouden en sociale contacten onderhouden. Tijd om een uurtje te rusten is er niet, of gunnen we dat onszelf niet?

Een zwangerschap vraagt veel van je, dat doe je niet even tussendoor. Je lichaam vraagt om een aanpassing in tempo en ritme, maar het kan moeilijk zijn hier aan toe te geven. Probeer dit toch te doen, het mag echt! Als je niet goed luistert naar je lichaam, kun je verschillende zwangerschapsklachten krijgen.

Denk hierbij aan harde buiken, een pijnlijke rug of bekken en vermoeidheid.

Als je zwanger bent, heb je recht op meer rustmomenten tijdens je werk. Dit is wettelijk geregeld. Probeer hier, als je er behoefte aan hebt, ook gebruik van te maken. Is het niet mogelijk om op je werk rustiger aan te doen, neem dan in elk geval even rust zodra je thuiskomt. Vraag hulp van je partner en omgeving. Jij hoeft niet degene te zijn die álles regelt. Laat bijvoorbeeld je partner koken, je moeder boodschappen doen of een vriendin de hond uitlaten. Anderen zijn vaak blij als ze iets voor je kunnen doen.

Slapen Het advies is minimaal acht uur per nacht te slapen. Veel vrouwen slapen tijdens hun zwangerschap onrustiger. Rare dromen, vaak plassen of geen fijne houding kunnen vinden, houden je misschien wakker. Ga op tijd naar bed en maak het jezelf gemakkelijk, bijvoorbeeld met extra kussens. Een warme douche of massage helpt misschien beter te slapen. Raak niet gefrustreerd als je wakker ligt. Dat zal je namelijk zeker niet helpen om weer in slaap te komen.

Probeer een ontspanningsoefening te doen of ga even uit bed. Houd het wel rustig… een spannende film of het laatste nieuws checken op je telefoon zorgt niet voor ontspanning.

Bewegen Uit onderzoek blijkt dat vrouwen die regelmatig bewegen gezonder zwanger zijn, makkelijker bevallen en sneller herstellen na de bevalling. Probeer dus in beweging te blijven. Luister hierbij wel altijd goed naar je lijf. Krijg je harde buiken of voelt een bepaalde beweging onprettig, doe dan een stap terug.

• Neem wat vaker de fiets voor boodschappen of naar je werk.

• Maak tussen de middag of ’s avonds een stevige wandeling van minstens een half uur.

• Neem de trap in plaats van de lift.

• Zet je auto wat verder weg.

• Liever naar de sportschool, probeer het drie keer per week in te plannen.

• Houd je buikspieren sterk, je mag al je buikspieren oefenen, behalve de rechte. Dus geen sit-ups.

56

57 Baby op komst Stress

Leer loslaten Leren omgaan met stress is voor een belangrijk deel leren loslaten en accepteren dat dingen niet altijd gaan zoals jij wilt. Je hebt niet overal invloed op. Is het dan zinvol om je heel druk te maken? Vaak niet, maar loslaten is lastig. Door iedere dag een keer te proberen je hoofd helemaal leeg te maken en alleen bezig te zijn met wat je op dat moment doet, kun je leren loslaten. Deze oefeningen kunnen je helpen: Oefening 1 Maak een wandeling door een mooie omgeving. Kijk bewust om je heen, laat de natuur op je inwerken, wees je bewust van alles wat je ziet. Probeer nergens anders aan te denken en echt te genieten van wat je ziet. Telkens als je jezelf erop betrapt dat je aan het nadenken bent, kijk je naar je gedachten en probeer je ze weer los te laten. Keer telkens terug naar het bewust opnemen van de natuur en nergens anders aan denken. In het begin zul je jezelf erop betrappen dat je aan het nadenken bent, maar als je blijft oefenen, word je je steeds bewuster van alle gedachten die in je hoofd zitten terwijl ze je niets brengen. Door deze bewustwording en het steeds weer proberen de gedachten te vervangen door iets fijns leer je langzaam maar zeker om je hoofd rust te gunnen.

Oefening 2 Eet bewust. Probeer tijdens het eten echt te proeven wat je eet. Neem kleine hapjes, kauw iedere hap goed en vertel jezelf wat je proeft: is het zout, zuur, zoet, bitter? Hoe voelt het eten in je mond? Zet alle andere gedachten uit je hoofd. Dat lukt waarschijnlijk niet meteen, je zult merken dat je gedachten afdwalen. Dat is heel normaal. Probeer telkens weer terug te keren naar het concentreren op je eten, eet bewust en geniet echt van je eten.

Oefening 3 Adem vijf keer diep in en uit met je handen op je buik. Richt je aandacht op de baby. Als je aan iets anders denkt, laat je dit gewoon voorbijgaan, denk er niet verder over na.

Adem vijf keer diep in en uit met je handen op je buik

Stresshormonen kunnen de ontwikkeling van je baby verstoren. Baby’s van moeders die veel stress hadden tijdens de zwangerschap zijn onrustiger en hebben als kind vaker gedragsproblemen. Stress is niet altijd te vermijden, toch kun je wel iets doen aan de mate waarin situaties jou stress bezorgen. Wat voor de een tot veel stress leidt, daar kan een ander redelijk mee omgaan. Stressvol reageren is iets wat je af kunt leren.

De eerste stap is bewustwording: kijk eens goed naar jezelf. Wat gebeurt er als je in een vervelende situatie terechtkomt? Blijft de situatie in je hoofd zitten of kun je het van je afzetten? Mensen die veel stress ervaren kunnen meestal niet goed loslaten.

Analyseer jezelf. Kijk naar je gedachten en probeer je bewust te zijn van wat je denkt. Vraag je vervolgens af of het je helpt om steeds aan die situatie te denken, brengt het je dichter bij een oplossing? Helpt het je om de situatie onder controle te krijgen? Als het antwoord op deze vragen nee is, probeer dan eens of het je lukt om je gedachten van je af te zetten. Denk aan iets positiefs. Dat is eerst misschien moeilijk, maar door steeds te blijven oefenen, zul je na verloop van tijd merken dat het je wel lukt om aan iets anders te denken of zelfs om je hoofd helemaal leeg te maken.

Roken Dat roken niet goed is voor je ongeboren baby is een feit. Daarbij is het óók voor jezelf ongezond.

Verschillende schadelijke stoffen in tabak zorgen ervoor dat er tijdens je zwangerschap een grotere kans is op onvoldoende groei van je baby, aangeboren afwijkingen en overlijden in de baarmoeder. Voor het kind is er een hoger risico op het krijgen van astma, hart- en vaatziekten en allergieën.

Meer dan genoeg redenen om te stoppen! Hoe moeilijk ook, probeer het. Soms lijkt het een goed excuus om (nog) niet te stoppen als iemand in je omgeving die doorrookte ‘gewoon’ een gezond kind heeft gekregen.

Ook denken sommige vrouwen dat het krijgen van een kleiner kind juist fijner is, met het oog op de bevalling.

Maar het blijven excuses: roken is ongunstig voor je kind. Roken zorgt voor een minder goede aanleg van de moederkoek, hierdoor wordt de doorbloeding van moeder naar kind steeds wat minder goed.

Stressvol reageren kun je afleren

Lees op babyopkomst.nl/ tijdschrift/doenlaten veel meer adviezen.

Veel vrouwen die doorroken zeggen dat de stress van het stoppen ook niet goed is voor hun baby. Het is waar dat stress invloed heeft op je kind. Probeer het anders te zien, namelijk dat niet het stoppen, maar het roken zélf stress geeft. Bij een rookverslaving zijn de hersenen namelijk gewend aan nicotine. Als een nieuwe nicotinedosis niet komt, zenden de hersenen stresssignalen uit. Door het opsteken van een volgende sigaret wordt dit stilgelegd, voor even! Als de hoeveelheid nicotine daalt, komt het volgende stresssignaal. Een sigaret lijkt dus rust te geven, maar geeft in werkelijkheid onrust door een continue vraag om de verslaving te stillen. Als je niet toegeeft aan de impuls een sigaret op te steken, wennen de hersenen hier langzaam aan en stopt de afgifte van stresssignalen. Lukt het je toch niet om te stoppen, vraag dan hulp aan je verloskundige.

Alcohol Was ‘af en toe een glaasje’ tot een paar jaar geleden nog geaccepteerd, tegenwoordig is het advies: geen druppel. Alcohol komt rechtstreeks in jouw bloedbaan en via de placenta en navelstreng onverdund bij je baby. Je baby krijgt dus exact hetzelfde promillage alcohol in zijn bloed als jij. Alcohol is schadelijk voor je kind, omdat het invloed heeft op de ontwikkeling van cellen en organen. Zo kunnen bijvoorbeeld de hersenen van je baby schade ondervinden door jouw alcoholgebruik. Hierdoor kan je kind verstandelijk gehandicapt raken. Alcohol kan in het eerste trimester leiden tot afwijkingen aan de organen. Hierna kan het leiden tot een groeiachterstand. Of je baby blijvende schade ondervindt van af en toe een glaasje is niet met zekerheid te zeggen. Juist omdat we dat niet weten is het nu geldende advies: drink geen alcohol!

Boekentip: Nederland stopt met roken Auteurs: Pauline Dekker en Wanda de Kanter ISBN: 9789072219329

58

59

En dan zijn jullie ouders…

Baby op komst

Laten we eerlijk zijn: een kind krijgen is fysiek en geestelijk waarschijnlijk de heftigste ervaring van je leven. En die roze wolk? Die heeft voor de meeste ouders op zijn minst weleens een grijs randje.

TEKST GABRIËLLE JURRIAANS EN JEROEN DE JONG BEELD PRIVÉ

Moeders, wees realistisch!

Gabriëlle Jurriaans is schrijver, columnist en eindredacteur voor Kiind Magazine. Als ouderschapsexpert en opiniemaker schrijft zij voor verschillende kranten, boeken en tijdschriften. www.kiind.nl

Tips voo r moe ders - Vertrouw op je gezonde verstand en intuïtie. Jij bent de moeder en kent je kind het beste.

- Betuttel je partner niet als het gaat om het verzorgen van jullie baby. Hij is misschien niet zo handig met rompertjes aandoen als jij, maar dat komt wel.

- Omring je met mensen waar je blij van wordt en wees niet bang om hulp te vragen. Opvoeden is het fijnst als je het samen kunt doen.

- Voorkom dat je gaat zitten concurreren met andere moeders over doorslapen, voeden, kruipen, lopen en praten.

Ieder kind heeft zijn eigen tempo. Daar is niets goeds of fouts aan.

- Uit eten lastig? Haal een keer lekker eten, dek de tafel en geniet als de kinderen slapen. Dan heb je ook weer eens een goed gesprek met elkaar.

Je bent echt de enige niet. De realiteit van het moederschap kan heel anders zijn dan je had verwacht. Zeker in die eerste maanden, waarin je samen met je baby een nieuw evenwicht probeert te vinden. In de eerste weken komt het grootste deel van de zorg op jouw schouders terecht en dat kan soms best eenzaam voelen zonder hulp om je heen.

In veel niet-Westerse landen hebben ze dat beter bekeken.

Tijdens de kraamtijd, die zo’n zes weken duurt, is het de taak van de moeder om lekker uit te rusten en haar kind te voeden. Ze krijgt lekkere hapjes om aan te sterken en als ze even bij wil slapen, zijn er genoeg handen die de baby over willen nemen.

En die handen, die zijn best belangrijk. Baby’s zijn namelijk gemaakt om vastgehouden te worden.

Huid-op-huidcontact is enorm belangrijk voor een gezonde neurologische ontwikkeling. Maar ja, hoe doe je dat als je meestal een op een voor je baby zorgt?

Schrijfster Celia Ledoux kent dit probleem. Zij merkte na de geboorte van haar dochter dat ze een hoop informatie zelf moest uitpluizen. Ze schreef er twee boeken over: Mama en Slaap je al door? Zij herkent het gemis aan andere mensen: ‘Ik had best wat

realistischere verhalen willen horen over het ouderschap. Ik miste vooral de praktische tips over hoe je de eerste tijd doorkomt.’

Volgens Ledoux is een sterke sociale omgeving hard nodig, een boodschap die sociologen en antropologen bevestigen, maar die niet altijd makkelijk voorhanden is.

It takes a village to raise a baby, zegt een Afrikaans spreekwoord en dat is niet voor niets.

Ook je rol als partner verandert: je bent nu in eerste plaats moeder en je kind heeft je nodig. Tijd voor elkaar maken is soms lastig, maar vooral een kwestie van creatief zijn en het gewoon doen. De momenten nadat je kind net gedronken heeft en slaapt, zijn ideaal om elkaar op te zoeken en contact te maken.

Een fijn netwerk om je heen en je kunnen aanpassen aan de nieuwe situatie zijn nodig in het moederschap. Dat én een gezonde dosis humor. Die poepluiers en waterpokken komen namelijk altijd op een moment dat je ze niet kunt gebruiken. Je kunt er maar beter om lachen. Deze tijd is uniek en gaat sneller voorbij dan je denkt.

Als je creatief kunt omgaan met alle veranderingen, met een beetje steun van anderen, kan de komst van een kind je leven enorm verrijken.

Vaders, pak je verantwoordelijkheid!

Eén ding is zeker. De belangrijkste taak die je te doen hebt wil je niet verprutsen. Je ziet om je heen hoe andere ouders het doen. Je weet hoe je zelf bent opgevoed en wat je aanspreekt, maar vooral ook hoe je het niet wilt doen. Jouw kind heeft recht op een aanwezige en betrokken vader. Een vader waar je mee kunt spelen en waar je op kunt bouwen.

Maar hoe krijg je dat voor elkaar?

Koen - vader van twee jonge kinderen - verzucht: ‘Voor de onbenulligste dingen kun je een cursus of training volgen. Maar aan het allerbelangrijkste in je leven, het vaderschap, begin je volslagen onvoorbereid.’

Het zou fijn zijn als aanstaande vaders door hun eigen vader of andere ervaren vaders zouden worden voorbereid. Zodat kennis en ervaring worden doorgeven en jonge vaders niet zelf het wiel opnieuw uit hoeven te vinden. Maar dat zijn we hier niet zo gewend.

Veel verder dan uitwisselen welke babyfoon of welk autostoeltje het beste is, komen wij vaders vaak niet.

Een kind krijgen zet alles in je leven op zijn kop. Niet alleen je wekelijkse sportavond komt onder druk te staan, je slaapt ook minder dan je gewend bent. Er is een baby die volledig van jou afhankelijk is, je

vrouw is naast je geliefde nu ook moeder. Tijdens de opvoeding van je kind loop je voortdurend tegen lastige keuzes aan: slapen, voeding, kinderopvang – nergens lijkt een makkelijk of pasklaar antwoord op te zijn, alles vraagt om maatwerk.

Het is een illusie dat je je oude leven gewoon verder kunt leven.

Veel vaders kennen een periode waarin ze gefrustreerd tegen van alles aanlopen: je partner is niet meer wie ze was en je bent alleen nog maar aan het rennen tussen werk en thuis. En ondertussen staat je omgeving klaar met allerlei adviezen waar je haren recht van overeind gaan staan.

Het enige wat je kunt doen in deze storm is accepteren dat het leven veranderd is. Je bent nu vader. En de vraag aan jou is: wat voor vader wil je zijn? Hoe ziet die aanwezige en betrokken vader eruit? Hoe ga je om met je kind, je partner en jezelf?

Maak dat beeld concreet en heb het erover met je partner. Vraag naar hoe zij het ziet. Wat vinden jullie belangrijk? Wat zijn jullie rollen?

En als je dat oprecht en nieuwsgierig vraagt, heb je dikke kans dat je ook weer een andere twinkeling in haar ogen ziet. Ze is namelijk nog steeds de geliefde die ze was voor de geboorte van jullie kind. Net als jij. Er is alleen iemand bijgekomen.

Brigitte (28) moeder van Jinthe (3), partner van Bas (27)

Jeroen de Jong is vader van drie kinderen en oprichter van De Praktijkvader.

Zijn missie: vaders laten ervaren hoe ze de vader kunnen worden die ze echt willen zijn. Jeroen organiseert trainingen op mooie locaties en online cursussen alleen voor vaders. Nieuwsgierig? Haal het gratis e-book ‘Hoe word je de vader die je wilt zijn? Van overleven naar sprankelen in 5 praktische stappen’ op: www.praktijkvader.nl.

Tips voo r vad ers - Je zit in hetzelfde team als je vrouw: spee l mét en niet tegen elkaar. Praat samen over hoe je de opvoeding aan wilt pakken, zoda t je ook echt een team bent.

- Kleine kinderen manipuleren niet. Ze uite n hun behoeften. Het is aan jou om te bepalen hoe je met die behoeften omgaat.

- Schakel hulplijnen in. Gun jezelf steun als je ergens niet uitkomt. Die steun kun je ook halen bij andere vaders.

- Neem initiatief en doe de dingen ook op jouw manier. Maar ga niet zitten hengelen naar complimentjes als je een luier verschoond hebt of de was hebt opgehangen .

Die dingen doe je gewoon.

‘Na de bevalling ging ik in de mama-modus’ ‘Ik was van tevoren vrij realistisch. Ik geloofde niet in een roze wolk of dat alles vanzelf zou gaan. Ik had me tijdens de zwangerschap goed ingelezen, vooral op een forum. Daar leken sommige mensen wat overdreven, met hun draagdoeken en samen slapen, maar toen Jinthe er eenmaal was, bleek dat juist heel praktisch te zijn. Ik had nogal strenge ideeën over opvoeden, een beetje zoals die nanny op tv. Dat is volkomen veranderd. In de praktijk vind ik het juist logischer om mijn dochter te volgen in haar behoeftes. Na de bevalling ging ik in de ‘mama-modus’. Mijn lijf had een kind gebaard, mijn borsten waren er om mee te voeden. Ik vond het lastig om ook nog partner te zijn voor Bas. De oplossing? Gewoon tijd maken, al is het maar ’s avonds even tegen elkaar aan liggen. Maar die cocon waar je als moeder in zit is er niet voor niets. Het zorgt voor een goede hechting met je kind. Ik vind het jammer dat hier niet meer openheid over is. Ouders lijken vaak de schone schijn op te houden. Dat is jammer, als vrouw heb je wat begrip nodig.’

60

61

Baby op komst

Baby op komst

Bas (27) vader van Jinthe (3), partner van Brigitte (28)

‘Je moet ook onprettige dingen samen bespreken ’ ‘In mijn vriendenkring was ik de eerste die een kind kreeg. Ik had van tevoren echt geen ideeën over het vaderschap. Pas toen Jinthe er was, werd het voor mij werkelijkheid. Brigitte las veel en ik ben met haar meegegroeid.

Ik moest echt een inhaalslag maken, ik werd gedwongen om in korte tijd heel veel te leren over het ouderschap.

Bijvoorbeeld toen Jinthe uit haar wiegje was gegroeid: ze zou naar haar eigen kamer gaan, maar dat voelde toch niet goed. Het voelde alsof ik haar van me afduwde. Ze was nog zo klein. Ik vond het veel fijner haar dicht bij ons te houden.

Dat Brigitte zo gefocust was op onze dochter begreep ik wel, maar het was ook heel dubbel. Je moet als partners bereid zijn om ook onprettige dingen eerlijk met elkaar te bespreken. Het ís nu eenmaal niet allemaal rozengeur en maneschijn. Als je de behoeftes van je kind serieus neemt, is het goed om ook je eigen behoeftes bespreekbaar te maken. Ik heb het gevoel dat we alles zelf hebben uitgezocht, het was allemaal zo nieuw en niemand om ons heen had kinderen. Het is goed gegaan, we hebben uiteindelijk onze eigen weg gevonden.’

Voor het liefste kamertje

Lifestyle

PRODUCTIE MARIJE SMIT

Wonderlamp Als de lamp uit is, is het een heldere blikvanger.

De binnenkant blijft geheim totdat het licht aangaat… dan wordt het een sprookje! Er zijn diverse printjes en afmetingen. € 98, www.hartendief.com

Daar zit muziek in Een muziekdoosje is altijd een leuk kraamcadeau. Originele modellen, van een gehaakte olifant tot een hippe kip of stoere raket, zijn te vinden bij www.hippemuziekdoosjes.nl.

Ewan the dreamsheep is een nachtlamp en speciaal muziekdoosje in één. Ewan bootst het geluid van baarmoeder en hartslag na.

BabySpul van BabyPlanet.

Michelle (35) moeder van Aiden (4) en Faelan (9 maanden), partner van Antal (37)

‘Ik had me niet gerealiseerd dat ik me soms eenzaam zou voelen’ ‘Ik wist natuurlijk wel dat mijn leven totaal anders zou worden, maar ik had nooit gedacht dat de geboorte van een kind mij zo zou veranderen. Ik wist dat ik van mijn kind zou houden, maar er is een heel nieuwe dimensie aan liefde bijgekomen. Het is echt met niets te vergelijken.

Ik had me niet gerealiseerd dat ik me soms eenzaam zou voelen. Wij denken iets anders over opvoeding dan de meeste mensen om ons heen. Daardoor mis ik weleens gelijkgestemden. De maatschappij is soms erg individualistisch en hard. Door het moederschap ben ik kwetsbaarder geworden, dat had ik niet verwacht.

Mijn relatie met Antal is enorm veranderd. We zijn veel meer partners geworden. Ik ben stapelverliefd op hem als hij die gruwelijke poepluier voor zijn rekening neemt, of als hij staat te kroelen met een van de jongens. Hij is nu zoveel meer dan alleen mijn partner. Hij is de vader van mijn kinderen, hij is echt een deel van mij geworden.’

Antal (37) vader van Aiden (4) en Faelan (9 maanden), partner van Michelle (35)

‘We zijn minder lichamelijk geworden, maar het is zoals het is’ ‘Ik voelde me nooit verantwoordelijk genoeg om vader te zijn. Michelle en ik hebben er veel over gesproken voordat Aiden kwam. Alles wat ik zelf doe weegt nu veel zwaarder. Ik vind het vaderschap de ene dag heel makkelijk en andere dagen moeilijker dan ik had gedacht.

Ik ben ontzettend veranderd. Er is zoveel liefde bijgekomen in mijn leven. Na de geboorte van Aiden dacht ik: ik kan nooit meer zó van iemand houden. Maar toen Faelan werd geboren, keek ik in zijn ogen en bam! Er kwam gewoon een enorme hoeveelheid liefde bij.

Tussen Michelle en mij is ook wel wat veranderd. We zijn gewoon minder lichamelijk geworden. Ik kan dat wel beredeneren, ons jongste kind is nog zo klein en slaapt tussen ons in. En als we dan op de bank elkaar eens knuffelen, komt onze oudste ertussen. Het is zoals het is. We proberen wel bewust elkaar op te zoeken als het even kan om elkaar genegenheid te geven.’

Doe-het-zelfprojectje Fijn klusje voor tijdens de eerste weken van je verlof: het in elkaar zetten van deze Japanse mobile, gemaakt van stevig papier. Leuk om op te hangen boven het bedje, de commode of voor het raam.

Leverbaar met muisjes, zwaluwen, lieveheersbeestjes, olifant, nijlpaard, raket en locomotief. € 11,95, www.grasonderjevoeten.nl

BabySpul is het huismerk van BabyPlanet. De zeer betaalbare en zachte dekentjes zijn anti-allergisch, van 100% katoen en van degelijk kwaliteit. De dekens zijn in zes leuke kleuren al vanaf 13.95 verkrijgbaar voor wieg en ledikant.

Verder in het BabySpul assortiment heeft BabyPlanet badjasjes, handdoeken, monddoekjes, washandjes, traphekjes, en nog veel meer. www.babyplanet.nl

Veiligheid voorop

We are family

De Vereniging Baby- en Kleuter Vak (VBKV) heeft in Nederland een verscherpte versie van de reeds bestaande veiligheidsindex voor babybeddengoed, de TOGwaarde, geïntroduceerd. De TOG-waarde geeft aan of een babydeken, -slaapzak of inbakerdoek een hoge of lage isolatiewaarde heeft, oftewel hoe warm deze is. Op deze manier krijgen ouders beter inzicht in de veiligheid van babybeddengoed. Het te warm toedekken van baby’s is zeer riskant. Door een index te gebruiken weet je beter welke producten je in welke omstandigheden kunt gebruiken.

Wat is er prachtig kinderbeddengoed te koop! Deze overtrek van Room Seven met de tekst ‘we are family’ kan worden aangevuld met bijvoorbeeld behang en accessoires. www.roomseven.com

Babyplakboek Het eerste jaar van je baby is bijzonder.

Er gebeurt zoveel en de tijd vliegt voorbij. Om niks te vergeten is er het Babyplakboek. Een invulboek vol met de juiste vragen en ruimte om te plakken en te schrijven. Van de eerste tandjes, de eerste stap tot de gebroken nachten.

Leuk voor later! € 17,50, uitgeverij Snor

62

63

Baby op komst

Waar kun je bevallen?

Als je zwangerschap goed verloopt en er geen medische indicatie is, mag je zelf bepalen waar je wilt bevallen. Dat kan thuis, in het ziekenhuis of in een geboortecentrum. Ben je er nog niet uit?

We zetten de feiten en voor- en nadelen voor je op een rij.

TEKST ASTRID POST-DHANAI NAGELEZEN DOOR INEKE OOMENS, VERLOSKUNDIGE

Enkele feiten/cijfers Nederland is een van de weinige Europese landen waar je thuis kunt bevallen. Toch is er een afname te zien in het aantal thuisbevallingen: in 2010 lag het aandeel thuisbevallingen op 25 procent, in 1965 was dit nog 70 procent. Maar deze cijfers veranderen steeds. (Bron: CBS)

Thuis In het kort Je wordt thuis door je eigen verloskundige begeleid tijdens de bevalling en bij de geboorte van je baby.

Voor wie Als er geen (medische) indicatie is en het verantwoord is om thuis te bevallen, dan mag je in Nederland thuis bevallen. Mits je tussen de 37 en 42 weken bevalt en het ziekenhuis op maximaal dertig minuten rijden is.

De gedachte erachter De geboorte van je kind vindt plaats in een vertrouwde omgeving. Dat geeft sommige vrouwen rust, vertrouwen en een veilig gevoel.

Ze ontspannen daardoor beter, wat een gunstig effect kan hebben op het verloop van de bevalling.

In het kort In een geboortecentrum (ook wel geboortehotel of bevalcentrum genoemd) kun je in een huiselijke, rustgevende en niet-medische setting bevallen, onder begeleiding van je eigen verloskundige en in nabijheid van het ziekenhuis.

Voor wie Als je niet thuis wilt of kunt bevallen en liever niet poliklinisch wilt bevallen, dan heb je als alternatief het

Hoe veilig is het? Net zo veilig als bevallen in het ziekenhuis, jij en je baby lopen niet meer risico. Een thuisbevalling hangt vaak samen met een kortere hersteltijd en minder infecties.

Wie is/zijn erbij? De verloskundige is gedurende de actieve ontsluitingsfase aanwezig. Verder kun jij zelf bepalen wie jij om je heen wilt hebben. Eventueel kun je al vanaf de eerste weeën ondersteund worden door een Vroegtijdige Assistentie Partus-assistent (VIP): een kraamverzorgende die is opgeleid om ondersteuning te bieden bij de bevalling.

Wat voor bevalling? Een natuurlijke bevalling zonder medische ingrepen en zonder pijnstilling. Vertrouwen in jezelf en in je eigen kracht vormen het uitgangspunt.

Pijnbestrijding Bij een thuisbevalling is medische pijnstilling, zoals een ruggenprik, niet mogelijk. Met behulp van een goede ademhaling en/of een massage kun je een deel van de pijn verlichten. Sommige verloskundigen bieden lichte pijnstilling in de vorm van een TENS-apparaat (waarbij door lichte stroomstootjes de pijn van de weeën wordt verzacht) en steriele waterinjecties. Andere mogelijkheden zijn: hypnobirthing en accupunctuur.

Ter overweging - Je bent in je eigen vertrouwde omgeving, met je eigen badkamer en toilet.

- Je hebt alle privacy en kunt doen wat je wilt, even rustig in bad liggen bijvoorbeeld.

- Je kunt ongestoord alle baringshoudingen uitproberen.

- Je ligt in je eigen bed en kunt ook na de bevalling in je eigen bed slapen.

- Je kunt afgeleid worden door kinderen, waardoor je niet tot rust komt.

- Houd er rekening mee dat er altijd medische complicaties kunnen optreden, waarvoor je soms op het laatste moment alsnog naar het ziekenhuis moet met pijnlijke (pers-) weeën.

geboortecentrum. Een veelgehoorde term voor deze manier van bevallen is: ‘verplaatste thuisbevalling’.

De gedachte erachter Geboortecentra zijn in opkomst, ze worden veelal opgezet door samenwerkende verloskundigen, kraamzorgorganisaties en ziekenhuizen.

Doel is de zorg integraal – onder één dak – aan te bieden en in te richten rond de zwangere vrouw. Verloskundigen en

ntrum In het geboortece

In het ziekenhuis In het kort Als je ervoor kiest om in het ziekenhuis te bevallen, zonder medische indicatie, is er sprake van een poliklinische bevalling.

Voor wie Iedere zwangere vrouw kan kiezen voor een poliklinische bevalling.

Verloopt de bevalling naar wens, dan kunnen moeder en baby in veel gevallen binnen 24 uur weer naar huis.

De gedachte erachter Veel vrouwen vinden het een geruststellend en veilig idee om in het ziekenhuis te bevallen, omdat er medische pijnstilling kan worden verstrekt en er artsen aanwezig zijn die kunnen ingrijpen bij onvoorziene complicaties. In dat geval wordt het wel een medische bevalling en is het niet poliklinisch meer. Bij een poliklinische bevalling mag namelijk geen pijnstilling gegeven worden.

kraamverzorgenden maken gebruik van elkaars krachten om de zwangere vrouw zo goed mogelijk te begeleiden. De huiselijke setting zorgt voor een prettige en vertrouwde sfeer. Dit kan zorgen voor een positief verloop van de bevalling.

Hoe veilig is het? Geboortecentra zijn vaak in of in de buurt van een ziekenhuis.

Daardoor kan er direct ingegrepen worden in geval van een plotselinge medische indicatie. Dat kan een gevoel van veiligheid geven. In de geboortecentra wordt vaak continue hulp verleend door één kraamverzorgende en er is altijd iemand aanwezig die ondersteuning of hulp biedt.

Wie is/zijn erbij? Je wordt bij de bevalling begeleid door je eigen verloskundige, zij wordt geholpen door een kraamverzorgende die is opgeleid om te assisteren bij een bevalling.

Hoe veilig is het? Uit onderzoek blijkt dat een geplande poliklinische bevalling een even veilige optie is als een geplande thuisbevalling onder leiding van een verloskundige. In het ziekenhuis is er wel een grotere kans op infecties voor jou en je baby, door de aanwezigheid van bacteriën en virussen.

Wie is/zijn erbij? Je eigen verloskundige begeleidt de bevalling. Er is daarnaast een verpleegkundige of kraamverzorgende aanwezig ter ondersteuning. Door wisselende diensten kun je te maken krijgen met verschillende hulpverleners aan je bed.

Wat voor bevalling? Een natuurlijke bevalling die thuis begint, vaak ga je tijdens de ontsluitingsfase naar het ziekenhuis. De verloskundige bepaalt samen met jullie – aan de hand van de ontsluiting – wanneer je naar het ziekenhuis gaat.

Pijnbestrijding Als je er bewust voor kiest of tijdens de bevalling moeite hebt om de weeën op te vangen of de pijn niet meer kunt verdragen, is medische pijnbestrijding mogelijk. Je wordt dan

Wat voor bevalling? Een natuurlijke bevalling, te vergelijken met een poliklinische en thuisbevalling. Sommige centra hebben kamers met een bevalbad, voor als je in bad wilt bevallen.

Pijnbestrijding De mogelijkheden verschillen per centrum. In steeds meer geboortecentra kun je kiezen voor lachgas (Relivopan), steriele waterinjecties en pijnverlichting door middel van een TENS-apparaat.

Ter overweging - Faciliteiten en inrichting van de kamers verschillen per centrum. Over het algemeen zijn er kamers ingericht met een slaapplek voor de partner.

- Het is mogelijk (een deel van) de kraamtijd in het geboortecentrum door te brengen.

- Vaak kunnen kinderen overdag onbeperkt langskomen. Verder kun je

overgedragen aan de gynaecoloog van het ziekenhuis. Je hebt dan een medische bevalling en geen poliklinische bevalling. De ruggenprik (epidurale anesthesie), infuuspompje (Remifentanyl) en injecties met pijnverdovend middel (pethidine) worden in Nederland het meest toegepast.

Ter overweging - In het ziekenhuis heb je minder privacy en bewegingsvrijheid.

- Het kan wat onrustig zijn door het aanwezige ziekenhuispersoneel en het geluid uit andere verloskamers. Dit kan ervoor zorgen dat je minder goed kunt ontspannen, waardoor je de weeën als pijnlijk kunt ervaren.

- Uit cijfers blijkt dat een kunstverlossing (met behulp van een vacuümpomp) bij een ziekenhuisbevalling vaker voorkomt dan bij een thuisbevalling.

- Wanneer je zonder medische indicatie in het ziekenhuis wilt bevallen, betaal je een eigen bijdrage. Dit verschilt per zorgverzekeraar. Je kunt eventueel een aanvullende verzekering afsluiten.

Raadpleeg je zorgverzekering.

zelf bepalen hoeveel en wanneer je bezoek wilt ontvangen.

- De hoogte van de vergoeding verschilt per zorgverzekeraar, raadpleeg je polis.

Een belangrijke voorwaarde is dat je kiest voor een gecontracteerd centrum.

- De onderlinge verschillen in geboortecentra zijn groot, wat betreft grootte, werkwijze, faciliteiten en verantwoordelijkheden. Vraag van tevoren informatie aan en ga langs om de sfeer te proeven.

- In 2013 is een driejarig landelijk onderzoeksproject gestart om de kwaliteit van geboortecentra in kaart te brengen: ‘Evaluatie van geboortecentra in Nederland’.

Geraadpleegde bronnen: www.knov.nl, www.cbs.nl, www.nvog.nl.

64

65

Baby op komst

Laat het los!

Uit je hoofd, in je lijf

Omdat je gewend bent alle touwtjes in handen te hebben is het soms lastig om met alle veranderingen tijdens je zwangerschap om te gaan.

Het sleutelwoord is: loslaten. Dat doe je door te bouwen aan vertrouwen.

Vertrouwen in jezelf, in je omgeving en in beslissingen die genomen worden.

TEKST LILIAN WIRKEN & MARJOLEIN MENSINK, VERLOSKUNDIGEN

Naast alle veranderingen tijdens je zwangerschap is er in elk geval één zekerheid: je gaat bevallen. Zie je er tegenop of kijk je ernaar uit? Ga je uit van je eigen kracht en denk je: zoveel vrouwen zijn bevallen, dat kan ik ook? Of zie je meer de risico’s? Hoe je denkt over bevallen heeft vaak te maken met verhalen die je hebt gehoord van vriendinnen, zussen, je moeder of anderen. Ook spelen de media hier een rol in. Bedenk dat je meestal sneller de vervelende ervaringen hoort en onthoud dan de goede en positieve. Laat je niet gek maken door horrorverhalen.

Je zwangerschap en bevalling verlopen prettiger als je kunt loslaten. Laten gebeuren wat er gebeurt, je lichaam het werk laten doen en je daar niet tegen verzetten. Te veel spanning in je lijf of hoofd versterkt zwangerschapsklachten, kan de bevalling vertragen en zelfs voor meer pijn zorgen. Maar hoe laat je los? Het begint met vertrouwen in je lichaam en je baby. De kans dat jij en je baby straks samen gezond aan de kraamperiode kunnen beginnen is vele malen groter dan de kans op (ernstige) problemen. Als je dat in gedachten houdt, kun je misschien al wat beter ontspannen. Bovendien heb je niet alles in de hand. Omdat zwangerschap en bevallen processen zijn die geregeld worden door je lichaam kun je simpelweg met je hoofd en gedachten niet alles in de hand houden.

Vertrouwen in jezelf Zwangerschap en bevalling zijn gezonde processen, maar vragen veel energie. Zorg daarom goed voor je lichaam. Gezond eten, lichaamsbeweging en voldoende rust zorgen voor een beter verloop, een fitter gevoel en meer zelfvertrouwen. Je dikkere buik, eventueel striae of spataderen: het meeste verdwijnt na de bevalling weer. En, hoe cliché ook, het hoort er nu eenmaal een beetje bij. Het leuk vinden is wat anders en als je dat soms niet vindt is dat echt niet erg. Ga niet door als je lichaam aangeeft dat het even te zwaar voor je is. Twijfel je over bepaalde klachten, bel dan je verloskundige. Zij kan door vragen te stellen en je verhaal te horen gericht advies geven. Raadpleeg liever haar dan ‘dokter’ Google!

Gezonde spanning voor de bevalling is niet erg en zelfs nuttig. Er is wel een verschil tussen spanning en angst of overmatige stress. Als je veel bezig bent met doemscenario’s, kun je onterecht beren op de weg zien. Verwijt jezelf niets als je piekert, zo praat je jezelf alleen maar de put in. Je bent zeker niet de enige bij wie het niet alleen maar een grote roze wolk is. Vraag je af waarom je negatieve gedachten hebt, ben je bijvoorbeeld bezorgd door iets wat je hebt meegemaakt of door verhalen van vriendinnen?

Gezonde spanning is niet erg en zelfs nuttig

66

67 67 Baby op komst Baby op komst

De heilige datum (behalve voor je baby!)

www.baby-op-komst.nl/ tijdschrift/ alles-over-weeen

Zijn er omstandigheden die het extra spannend maken?

Bespreek met je verloskundige wat je bezighoudt en hoe groot de kans is dat jouw negatieve scenario’s uitkomen. Misschien is er iets wat je kunt doen om die kans (nog) kleiner te maken of blijken jouw gedachten helemaal niet reëel te zijn. Stel je eens voor dat precies dat gebeurt waar je bezorgd over bent. Welke keuzemogelijkheden heb je dan? Wat kan je verloskundige op zo’n moment voor je doen om te coachen of gerust te stellen? En hoe hoop je dat je partner je steunt op zo’n spannend moment? Het kan rust geven als je een plannetje maakt voor het geval je negatieve gedachten uitkomen. Door erover na te denken, is de kans groot dat je je negatieve gedachten gaat zien als ‘slechts’ voorbijgaande gedachten. Je kunt ze ook uit je hoofd krijgen door ze op te schrijven. Richt je aandacht en energie daarna op positieve gedachten en dingen waar je wel controle over hebt.

Vertrouwen in je omgeving Alvast beslissen waar je wilt bevallen kan vertrouwen geven. Er zijn vrouwen die zich in een ziekenhuis het fijnst voelen, maar anderen vinden thuis juist veilig en vertrouwd.

Misschien weet je pas tijdens de weeën wat je echt prettig vindt, of wordt de plaats van bevallen om een medische reden anders dan gepland. Houd daarom een ‘open mind’. Overweeg eens een rondleiding op het geboortecentrum of in het ziekenhuis. Is dit een plek waar jij je kunt ontspannen als je bevalt? Heb je een goed gevoel bij de mensen die je daar ontmoet? Zorg dat er straks, naast de verloskundige, iemand bij je is bij wie jij je op je gemak voelt en die je kent. Vaak is dit je partner, soms een ander vertrouwd persoon zoals je zus, vriendin of moeder. Beleef samen de zwangerschap en praat over je bevalling. Wat lijkt jullie fijn, wat helemaal niet? Denk hierbij aan de begeleiding door zorgverleners, hoe gereageerd wordt bij eventuele problemen, houdingen tijdens de weeën of omgaan met baringspijn. Een manier om je voor te bereiden is het schrijven van een geboorteplan. Bespreek dit met je verloskundige, zij kan zo rekening houden met jouw wensen. Meestal ken je degene die je bevalling begeleidt, maar soms tref je een onbekende. Ook hierom is het fijn een geboorteplan te hebben. Iedere verloskundige wil graag dat jij achteraf tevreden bent. Wanneer jij aangeeft wat je van haar nodig hebt, help je haar dus om goede zorg te leveren.

Maandenlang kijk je er naar uit en dan gaat de dag waarop je bent uitgerekend zomaar voorbij.

En terwijl je zelf al zo vol spanning bent naar de komst van je baby, word je ook nog eens van alle kanten gebeld met de vraag of ‘het al zover is?’. Maar slechts 4 procent van de zwangere vrouwen bevalt spontaan op de uitgerekende datum, dus pin je er niet op vast.

Lee stip s KNOV-folder: Jouw bevalling, hoe bereid je je voor (zie www.deverloskundige .nl) Lilian Wirken Als bevallen spa nnend is, met vertrouwen in verwachting Wendy Schouten, Bevallen op eigen kracht

Vertrouwen in beslissingen Vraag op keuzemomenten indien mogelijk om voordelen, nadelen en alternatieven. Zo kun je beslissingen nemen die passen bij wat jij belangrijk vindt. Probeer je niet te richten op een bepaald verloop van de geboorte, maar vooral op een bevalling waarbij het zo goed en zo prettig mogelijk verloopt met straks een gezonde baby en een gezonde moeder. Houd met meerdere scenario’s rekening, iedere bevalling is anders en niemand weet vooraf hoe het zal gaan. Een vastomlijnd geboorteplan helpt je op het moment suprême niet! Verdiep je in verschillende manieren om weeën op te vangen, verschillende ontspanningstechnieken en verschillende houdingen. Schrijf een geboorteplan vanuit het idee: ‘Als het kan wil ik graag op deze manier bevallen’ en denk ook na over plan B. Als je ideale beeld niet lukt, wat vind je dán belangrijk?

En tot slot: maak gebruik van de expertise van je verloskundige, zij is er om je optimaal te begeleiden in deze bijzondere fase van je leven. Niemand verwacht van jou dat je ook op de hoogte bent van alle richtlijnen, mogelijke problemen en de nieuwste ontwikkelingen. Basiskennis kan je wel helpen, bezoek daarom de informatieavond van je eigen verloskundige of ziekenhuis. Lees verder op websites en in boeken die je aanspreken. Wanneer je weet wat er in grote lijnen gebeurt en welke keuzes je hebt, kun je bewuster kiezen en ervaar je meer controle. Zo durf je ‘uit je hoofd’ en ’in je lijf’ te gaan!

Zorg dat er straks iemand bij je is bij wie je op je gemak bent

TEKST ANNEMARIE MOERMAN BEELD SHUTTERSTOCK

Je bent vast op het moment dat je ontdekte dat je zwanger was het wereldwijde web ingedoken. Online vind je allerlei digitale rekenmodellen waarmee je in een oogopslag kunt zien wanneer je bent uitgerekend. Die dag staat vanaf dat moment centraal, want dan kunnen jij en je partner jullie zelfgeproduceerde wonder voor het eerst aanschouwen.

De meeste aanstaande ouders houden dé datum niet voor zichzelf, maar delen deze met hun omgeving. Leuk om er met elkaar naartoe te leven. Maar als je later bevalt – je baby bepaalt tenslotte wanneer hij komt – kan het ook ergernis opleveren als iedereen er steeds naar vraagt. Daarom is het goed om hier vooraf afspraken over te maken. Misschien vind je het prettig als mensen je niet steeds bellen, maar vind je een sms’je of mailtje met de vraag hoe het gaat geen probleem. Geef dat aan. Of zet je telefoon uit, geniet van de rust die je nu nog hebt – en die echt niet lang meer duurt – en check op gezette tijden je berichtjes.

Uitlooptijd Je kunt – zoals beroemdheden nog weleens doen – een latere datum noemen om te voorkomen dat er steeds naar wordt gevraagd. Laat iedereen sowieso weten dat

je zelf wel met nieuws komt als het zover is en je niet steeds wilt hoeven vertellen dat je kind echt nog geen zin heeft om die dag zijn entree te maken. Als je tegen die tijd het liefst wél de hele dag aan de telefoon hangt om wat afleiding te hebben, kun je dat altijd nog doen.

Met kleine kinderen kun je niet zo goed afspraken maken, laat staan er op terugkomen. Je kunt in eerste instantie in het midden laten wanneer het broertje of zusje precies komt. Als de datum nadert, kun je de twee weken ‘uitlooptijd’ er bij optellen. Zo voorkom je een teleurgestelde grote broer of zus op het moment dat de dag geruisloos voorbijgaat en je pas bij 41 of zelfs 42 weken bevalt.

Tijd voor jezelf Voor jezelf is het net zo goed spannend, ook al wéét je dat de meeste vrouwen niet op de uitgerekende dag bevallen. Ga niet zitten wachten tot de weeën beginnen, maar neem nog even de tijd voor jezelf. Als de baby er is, heb je het al druk genoeg. Lunch met een vriendin, slaap uit, ga lekker uitgebreid in bad, plan een romantisch diner met je partner of duik een hele dag in bed met je favoriete serie.

Ontspanning is de beste remedie. En de kans is ook groter dat je dan het hormoon oxytocine aanmaakt, dat nodig is om weeën op gang te brengen. Niet voor niets beginnen veel bevallingen ’s nachts, als je slaapt.

Welterusten!

Ontspanning is de beste remedie

68

69

Baby op komst

o d o t s g n i h T

babyopkomst.nl/ tijdschrift/todo

Week 40

De laatste drie maanden

Week 37

TEKST SANDRA VUIK, VERLOSKUNDIGE NAGELEZEN DOOR MARJOLEIN MENSINK, VERLOSKUNDIGE

Week 32 Tijd om het geboortekaartje uit te zoeken of zelf online te maken.

Lucht nieuwe meubeltjes goed en zet het matras van het ledikant/de wieg regelmatig buiten. Zo vervliegen de chemische stoffen waarmee het bewerkt is.

Week 28 Tijd om serieus na te denken over hoe je wilt bevallen. Het maken van een geboorteplan kan hierbij helpen. Het is fijn om op te schrijven wat je voor ogen hebt en wat je per se wel of niet wilt. Later bespreek je het plan met je verloskundige.

Week 29 Je baby begint antistoffen tegen bepaalde ziektes uit jouw bloed te halen. Hierdoor zijn pasgeborenen goed beschermd tegen allerlei virussen en krijgen ze niet zo snel een griepje of een kinderziekte als mazelen of de bof.

Je baby heeft inmiddels wimpers en wenkbrauwen. Zijn hoofdhaar is nog niet echt aanwezig. Hij is nu ongeveer 36 centimeter lang.

Week 30 De hersenen van je baby ontwikkelen zich in de laatste drie maanden heel snel, er worden allerlei verbindingen gemaakt voor een goede

Week 33 Week 31

werking. Hier zijn veel omega-3 vetzuren voor nodig. Als je tot nu toe geen vette vis at, doe dat deze laatste drie maanden dan echt minimaal één keer per week. Houd je niet van vis, eet dan dagelijks een handje walnoten. Van visoliecapsules is niet bewezen dat ze hetzelfde effect hebben als verse vis.

Alles wat nieuw is voor je baby moet je wassen om de chemische stoffen waar nieuwe spullen mee bewerkt zijn eruit te wassen.

Gebruik hierbij geen wasverzachter.

Was ook de hydrofiel luiers. Als je thuis wilt bevallen, leg dan tien gestreken luiers in een la. Was ook lakens en dekens. Knuffels kun je ook wassen, deze blijven echt wel mooi met het wolprogramma.

Je baby is nu ongeveer 42 centimeter lang en twee kilo zwaar.

Week 31

Week 34

De meeste baby’s liggen nu in de foetushouding: opgerold met de armen en benen gekruist. Je baby kan nog prima om zijn as draaien, dus als hij nu in stuit ligt hoef je je nog geen zorgen te maken. De bewegingen kunnen minder heftig worden omdat je baby minder ruimte krijgt, maar je moet hem wel ongeveer even vaak voelen bewegen.

De bewegingen zullen anders voelen, omdat je baby minder ruimte krijgt. In plaats van flinke schoppen of stompen, voel je hem nu wat heen en weer schuiven met zijn voeten of handen. Het is belangrijk om hem goed te blijven voelen. Beweegt hij minder dan je gewend bent of vind je het te weinig, bel dan met je verloskundige.

Week 35 Controleer nog een keer of je alles voor de baby-uitzet in huis hebt.

Haal ook de bedklossen en ondersteek in huis. Zet je bed alvast hoog, dan is het wel zo makkelijk om in en uit te stappen.

Je baby mag vanaf deze week geboren worden, maar liever zien we dat hij nog een tijdje blijft zitten, zodat hij net wat rijper is. Misschien nog even naar de kapper, lekker uit eten of naar de bioscoop?

Zet je ziekenhuistas klaar, ook als je van plan bent thuis te bevallen.

Geniet van je verlof, ga samen leuke dingen doen nu het nog kan.

Straks hebben jullie veel tijd en aandacht nodig voor de baby.

Bevestig het autostoeltje in de auto, doe dit secuur, lees de gebruiksaanwijzing goed door. Er worden veel fouten gemaakt bij het bevestigen van autostoeltjes die met de gordel worden vastgezet.

Week 36

Week 38

Leg de matrasbeschermer uit je kraampakket op je matras, het kan nu immers elk moment gebeuren!

Maak het bed van je baby op volgens de voorschriften, in ons dossier babyuitzet online kun je lezen hoe het moet.

Staan de spullen die je nodig hebt voor de bevalling klaar? Is je bed op juiste hoogte? Opgeladen batterijen in je fototoestel of camera? Opvang geregeld voor eventuele andere kinderen?

Week 36

Nog zo’n klusje dat je al kunt doen: enveloppen voor de geboortekaartjes schrijven!

Maak nog een gezellig uitstapje met vriendinnen of je partner.

Stramme spieren? Laat je nog een keer lekker masseren.

Week 39 Geniet van de laatste weken. Ook al ben je het misschien zat, je baby bepaalt wanneer het tijd is om geboren te worden. Rust zoveel mogelijk uit. ’s Middags even een dutje doen? Prima!

Week 40 De heilige datum is bereikt, maar pin je er niet te veel op vast. Slechts 4 procent van de vrouwen bevalt daadwerkelijk op de uitgerekende datum. De kans is groter dat je wat langer moet wachten, dan dat je eerder bevalt. Probeer nog wat leuke dingen te doen, ga niet thuis zitten wachten op de eerste wee.

Week 41 Hoewel er vaak gesproken wordt van één week overtijd, is een bevalling tussen 37 en 42 weken heel normaal. Je bent pas echt overtijd na 42 weken. Meestal ga je in deze week voor het eerst naar het ziekenhuis voor een hartfilmpje van de baby (CTG). Hiermee wordt gecontroleerd of je baby het nog naar zijn zin heeft in je baarmoeder.

Het kan zijn dat je deze week wordt ingeleid.

Week 42 Je verloskundige kan inwendig onderzoek doen om te controleren of ze kan strippen. Hiermee worden de vliezen een beetje losgewoeld (niet kapotgemaakt), dit kan een prikkel geven om de bevalling te laten beginnen.

71

70 Baby op komst

Voordelen borstvoeding

Borstvoeding of kunstvoeding?

Jouw keuze!

Iedere zwangere vrouw staat voor de keuze: geef je je baby straks borstvoeding of kunstvoeding? Vooral belangrijk is dat je je goed laat voorlichten over beide opties. Dan kun je de keuze maken die het beste bij jou past.

TEKST ANNEMARIE MOERMAN NAGELEZEN DOOR SASKIA SMIDT, LACTATIEKUNDIGE

We vallen maar meteen met de deur in huis: ja, borstvoeding is beter voor een kind dan kunstvoeding. Maar, kunstvoeding is een goed alternatief en kan in sommige gevallen de beste keuze zijn.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) adviseert moeders de eerste zes maanden alleen borstvoeding te geven. Lactatiekundige Saskia Hendriks van Borstvoeding & meer legt uit waarom. ‘Hoe langer je voedt, hoe kleiner de kans is dat je baby luchtwegproblemen of andere aandoeningen krijgt.

Moedermelk zit boordevol antistoffen; uit wetenschappelijk onderzoek kennen we intussen vierhonderd bestanddelen en dat is waarschijnlijk nog niet eens de helft.’

Plan op maat Vrijwel iedere moeder kan borstvoeding geven; het is heel zeldzaam dat het lichamelijk gezien niet mogelijk is. Te weinig klierweefsel in de borst komt slechts bij twee procent van de vrouwen voor. Een borstverkleining, ziekte of handicap kan gevolgen hebben voor de melkproductie of de mogelijkheid om zelf te voeden, maar het hoeft niet te betekenen dat het echt niet lukt. Saskia tipt: ‘Ga al tijdens je zwangerschap naar een voorlichtingsbijeenkomst of vraag een persoonlijk consult aan voor een plan op maat. Als je weet wat de mogelijkheden zijn, kun je de juiste beslissing nemen.’

Bang voor tepelkloven, een borstontsteking of spruw? Deze

problemen zijn niet altijd te vermijden als je borstvoeding geeft, maar je kunt ze voor een deel voorkomen. Belangrijk volgens de lactatiekundige: een goede voorbereiding, zodat je bijvoorbeeld weet hoe je je baby moet aanleggen, en begeleiding. ‘Als je er vroeg bij bent, kun je problemen meestal eenvoudig oplossen.’

Voors en tegens afgewogen en kies je ervoor om geen borstvoeding te geven? Laat je dan niet onder druk zetten. Saskia: ‘Borstvoeding geven moet een prettige ervaring zijn. Dat wordt het niet als je het doet omdat je je gepusht voelt. En na een bevalling, als je lijf nog vol hormonen zit en je extra kwetsbaar bent, is het soms lastig om opmerkingen naast je neer te leggen.’

Goedbedoelde adviezen ‘Overigens gebeurt het omgekeerde bij vrouwen die wel borstvoeding geven en dan met name bij moeders die langer dan drie of zes maanden voeden. ‘Geef je nu nog borstvoeding?’ krijgen ze vaak te horen. Ook dan geldt: doe wat goed voelt voor jou. Het zijn vast allemaal goedbedoelde adviezen die je tijdens en na je zwangerschap krijgt over borstvoeding en kunstvoeding. Maar het is jouw lichaam en jouw kind. En dus uiteindelijk jouw keuze.’

Werken Dat veel moeders die borstvoeding geven al voor dat halfjaar afhaken, komt volgens Saskia deels doordat

vrouwen in Nederland na 2,5 maand weer aan het werk moeten.

Je kunt dan nog steeds borstvoeding geven door te gaan kolven of, als je niet te ver van huis werkt, je kind zelf te voeden. Je werkgever is wettelijk verplicht je die ruimte en tijd te bieden. ‘Wie niet wil of kan kolven, kan kiezen voor een combinatie’, legt Saskia uit. ‘Door bijvoorbeeld deels over te stappen op kunstvoeding, maar wel de ochtend- en avondvoeding nog uit de borst te geven.’ Elke druppel moedermelk is er eentje, redeneert Saskia. Moeders moeten zich vooral niet schuldig voelen als ze afbouwen vanwege werk of als borstvoeding geven niet lukt. ‘Praat erover met een deskundige en met je partner en kijk naar wat wel goed is gegaan. Naar die melk die je je kind wél hebt kunnen geven.’

Meer lezen?

Borstvoeding (handboek), Mary Broekhuijsen en Stefan Kleintjes, www.borstvoeding.com www.voedingscentrum.nl www.borstvoedingenmeer.nl

• Het helpt het afweersysteem van je baby op te bouwen, waardoor hij/zij minder kans heeft op ziekten.

• Als moeder heb je een lager risico op bepaalde vormen van kanker, waaronder borstkanker.

• Moedermelk neemt de smaken van jouw voeding aan, waardoor kinderen al jong verschillende smaken leren kennen.

• Drinken aan de borst helpt bij de ontwikkeling van de kaak en spieren in de mond.

• Moedermelk is licht verteerbaar – alle kinderen krijgen krampjes, maar bij borstgevoede kinderen zijn die meestal minder heftig.

• Borstvoeding geven heeft een gunstig effect op ontzwangeren: je raakt de zwangerschapskilo’s over het algemeen sneller kwijt en je vloeit minder (lang).

• Moedermelk is gratis en altijd op temperatuur.

• Het hormoon prolactine in moedermelk zorgt ervoor dat je ’s nachts na het voeden makkelijker in slaap valt.

Nadelen borstvoeding • Het gaat niet vanzelf; je moet investeren. Jij en je baby moeten het leren, wat tijd en energie kost.

• Jij bent de enige die voedt, ook ’s nachts, je partner kan de borstvoeding niet van je overnemen. Tenzij je gaat kolven, dan kan je partner de melk geven.

• Als je gaat werken en je wilt moedermelk blijven geven, moet je kolven of pauze nemen om je kind thuis te voeden. Je kolft soms minder melk dan als je kind rechtstreeks uit de borst drinkt.

• Je kunt een infectie, tepelkloven of borstontsteking krijgen.

• Ben je ziek, gestresst of moe? Dan kan je melkproductie tijdelijk teruglopen.

• Je kunt niet zomaar stoppen, afbouwen kost tijd.

Bouw je te snel af, dan heb je meer kans op een borstontsteking.

• Alcohol komt ook terecht in je moedermelk, pas hier dus mee op.

De vooren nadelen Wil je alles weten over borstvoeding, ga naar babyopkomst.nl/tijdschrift/ borstvoeding

Voordelen kunstvoeding • Iedereen kan je kind voeden en dat is heel aantrekkelijk als je net een bevalling achter de rug hebt.

• Je weet precies hoeveel je kind drinkt.

• De kans op een borstontsteking is uitermate klein.

Je krijgt alsnog stuwing, maar dat is als je je borsten niet stimuleert met 24-48 uur weer voorbij.

• Je hoeft niet op te letten bij medicijngebruik.

Nadelen kunstvoeding • Je mist de bescherming die moedermelk geeft tegen bepaalde ziekten.

• Als je niet hygiënisch te werk gaat, heeft je kind een hoger risico op infecties.

• Je geeft snel te veel voeding, waardoor flesgevoede kinderen een hoger risico op overgewicht hebben.

• Je moet je houden aan een maximum hoeveelheid per dag, omdat er bij overschrijding nierproblemen kunnen ontstaan.

• Je baarmoeder gaat minder snel terug in zijn oude vorm, waardoor je langer kunt vloeien.

• Je moet altijd spullen en genoeg poeder meenemen en de melk opwarmen.

• Flesvoeding geven kost veel geld.

• Kunstvoeding is, in tegenstelling tot borstvoeding dat steeds van samenstelling wisselt, niet afgestemd op de behoefte van je kind.

72

73 Baby op komst

Weeën? Zo ga je ermee om!

Zit je eerst nog te wachten tot je buik eindelijk gaat groeien, ineens ben je die toeter wel een beetje zat en wordt het tijd voor de volgende fase. ‘Bevallen is topsport’ wordt vaak gezegd en net als een topsporter die traint voor dé wedstrijd kun je je ook op de bevalling voorbereiden. En het doel? Nog mooier dan een medaille: de eerste ontmoeting met je kind.

TEKST MARJOLEIN MENSINK & LILIAN WIRKEN, VERLOSKUNDIGEN

Elke bevalling is anders, wel beginnen ze vaak met onregelmatige, korte weeën die na een tijdje vaker komen, langer duren en intenser worden. Hieraan merk je dat het door gaat zetten. De intensiteit van de weeën bouwt zich op, zo hebben lichaam en geest tijd om zich aan te passen. Er komen stoffen vrij die je helpen in een ‘flow’ te komen. Tijdens de bevalling werken verschillende hormonen met elkaar samen om de baby geboren te laten worden. Dit is een ingewikkeld evenwicht dat sterk beïnvloed wordt door de mate van ontspanning of juist stress. De omgeving speelt hierbij een grote rol.

Hoeveel pijn bevallen doet en wát deze pijn met je doet, is bij iedereen verschillend. Hoe jij de pijn ervaart heeft slechts voor een deel met je pijngrens te maken.

Dit komt doordat het pijnsysteem in je hersenen niet alleen beïnvloed wordt door de weeën en de baby, maar ook door je emoties, waar je aan denkt bij pijn, wat je doet als je pijn hebt, wat je vindt van baringspijn, hoe mensen om je heen reageren en de plek waar je bent. Negatieve gedachten, angst, verdriet, onrust, felle lichten en een gebrek aan privacy kunnen ervoor zorgen dat je de weeën als pijnlijker ervaart. En andersom: blijdschap, optimisme, positieve gedachten, gedimd licht en prettige muziek kunnen precies dezelfde weeën heel wat minder pittig maken. Zo kan het zijn dat verschillende vrouwen de pijn hetzelfde cijfer geven, maar compleet anders ervaren.

Denk positief!

Surf op de golven van de pijn, dan overspoelen ze je niet

Oké: leuk op papier, maar hoe kun je hier iets mee tijdens je eigen bevalling? Er zijn verschillende makkelijk toepasbare manieren om de weeën draaglijk te maken en houden. Het helpt om tijdens de bevalling aan positieve dingen te denken. Misschien makkelijker gezegd dan gedaan, maar verzet je niet, dit zal namelijk eerder averechts werken. Je hoeft de pijn niet te veranderen, op te lossen of te verklaren. Het is er gewoon. Zo kun je op de golven van de pijn surfen, in

plaats van dat ze je overspoelen. Pijn hebben is wat anders dan pijn lijden. Bedenk: het hoort erbij én het gaat (echt!) voorbij.

Houd je vast aan de pauzes die er zijn: ook al is de wee misschien moeilijk door te komen, je hebt erna weer tijd om uit te rusten. Probeer tijdens deze pauzes te ontspannen en denk nog niet aan de volgende wee.

Wat vaak goed helpt is het veranderen van houding.

Hier is geen vast advies voor, je hoeft bijvoorbeeld niet per se in bed te liggen of rond te lopen in een bepaalde fase van de bevalling. Volg je gevoel en wissel het af.

Regelmatig een andere houding kiezen geeft verlichting, vooral in verticale houdingen ervaren vrouwen vaak minder pijn.

Naast het wisselen van houding heb je misschien iets aan een bad of lange douche. Ook kun je om te ontspannen denken aan muziek of massage. Andere opties zijn bijvoorbeeld TENS en sterielwaterinjecties. Bedenk in je zwangerschap alvast wat jou zou kunnen helpen beter te ontspannen.

En hij dan?

Samen de bevalling doormaken is best een uitdaging en ook voor je partner is het een bijzondere gebeurtenis. Net als voor jou is een goede voorbereiding op de bevalling daarom belangrijk voor hem. Hoe beter hij zich kan ontspannen en overgeven aan wat er op dat moment gebeurt, des te beter hij jou tot steun kan zijn.

Bij veel zwangerschapscursussen zijn ook de aanstaande papa’s welkom om een keer of vaker mee te komen. Zie je partner als coach of supporter: hij werkt met je mee zoals een wielerfanaat de berg mee oprent tijdens de Tour de France. Hij hoeft niet op een afstandje te zitten met medelijden, maar kan je van dichtbij steunen en aanmoedigen. Hij kan je helpen van houding te wisselen en je er tussen de weeën door aan herinneren te ontspannen. Laat hem je favoriete muziek aanzetten of een geurkaars aansteken. Misschien is massage fijn, bijvoorbeeld van je schouders, voeten of

75

74 Baby op komst onderrug. Bespreek tijdens de zwangerschap met je partner wat jullie van de bevalling verwachten en geef aan hoe je graag wilt dat hij je ondersteunt. Het kan ook zijn dat je dat niet nodig vindt omdat je er al alle vertrouwen in hebt dat hij dat al weet. Helemaal prima natuurlijk!

Behalve je partner biedt de verloskundige ondersteuning. Continue begeleiding tijdens de bevalling is bewezen nuttig om de pijn te verminderen en de duur van de bevalling te verkorten. In steeds meer regio’s is het mogelijk dat de kraamverzorgende al vanaf een vroeg stadium in de bevalling komt ter ondersteuning.

Regelmatig van houding veranderen geeft verlichting

Pijnstilling, please!

Als al deze dingen je onvoldoende helpen is pijnbehandeling met medicijnen mogelijk. Dit gebeurt in het ziekenhuis. Als je daar al bent omdat je poliklinisch wilde bevallen, word je overgedragen aan de gynaecoloog. Thuis kan medicamenteuze pijnbestrijding niet veilig toegediend worden. Je kunt zelf om pijnmedicatie vragen, maar het kan ook het advies zijn van je verloskundige. Wanneer de bevalling te lang duurt of je zo gespannen bent door pijn, angst of bepaalde omstandigheden dat de weeën hun werk niet goed kunnen doen, kan pijnmedicatie de bevalling vergemakkelijken.

Er zijn verschillende manieren om pijn tijdens de bevalling te verminderen. De bekendste zijn de ruggenprik, remifentanyl/pca (‘het pompje’) en een pethidine-injectie. Ook lachgas wordt de laatste jaren vaker toegepast. De mate waarin de pijn gedempt wordt, is verschillend per gekozen middel en het volledig wegnemen van de pijn kan nooit gegarandeerd worden.

Voordeel Het voordeel van pijnmedicatie is natuurlijk minder pijn.

In geval van veel spanning of erge vermoeidheid kan de medicatie het lichaam zo ontspannen dat de kansen op een vaginale geboorte toenemen. Als het middel werkt kun je meer uitrusten. Zo begin je fitter aan het laatste stukje van de bevalling en je kraamtijd. De pijnmedicatie kan je een gevoel van controle geven. Dit is echter niet bij iedereen zo. Sommige vrouwen hebben achteraf het gevoel dat de bevalling hen overkomen is of missen een stuk van de ‘film’.

Nadelen Pijnbehandeling met medicijnen heeft ook nadelen. Bij de meeste vormen van pijnmedicatie neemt de klinisch verloskundige of arts(assistent) namens de gynaecoloog de zorg over van je eigen verloskundige. Meestal wordt een hartfilmpje (CTG) gemaakt voordat de medicatie gegeven wordt (behalve bij lachgas). Vaak blijft het hartfilmpje aangesloten totdat de baby geboren is, met een draadje op het hoofdje van de

baby en een band om je buik. Hierdoor ben je beperkt in je bewegingsruimte. Vaak kun je nadat de pijnbestrijding gestart is niet meer van het bed af. Bijna altijd wordt bij pijnstilling ook een infuus gegeven. Het infuus is nodig om de bloeddruk op peil te houden wanneer deze door de pijnbestrijding daalt. Dat is belangrijk, want bij een dalende bloeddruk is ook de moederkoek minder goed doorbloed. Doordat de baringspijn weggenomen wordt, valt de aansturende werking van de pijn ook weg. Er zijn daardoor vaak wee-opwekkers nodig om de bevalling op gang te houden. Andere nadelen zijn een langere persfase en daardoor eventueel een knip en een grotere kans op een kunstverlossing (vacuümverlossing). Ook komt bij een ruggenprik vaak jeuk tijdens de bevalling voor, hoofdpijn in het kraambed en moeite met zelf plassen tijdens of na de bevalling. Ook kan koorts ontstaan en hierdoor is het soms nodig dat het kindje enkele dagen wordt opgenomen op de babyafdeling. Bij het remifentanylpompje of de pethidine-injectie kan duizeligheid, misselijkheid of sufheid ontstaan.

Welke middelen als pijnstilling mogelijk zijn verschilt per ziekenhuis. Verder hangt het van het verloop van de bevalling af wat op dat moment de beste keuze is.

Je krijgt, als je vraagt om pijnmedicatie, een advies op maat waarin jouw voorkeur zwaar meeweegt. Vraag tijdens je zwangerschap eventueel vast aan je verloskundige wat er mogelijk is in jouw regio. Helaas is het niet altijd zo dat medicamenteuze pijnstilling zorgt dat vrouwen meer tevreden zijn over hun bevalling. Uit onderzoek blijkt wél dat vrouwen het heel belangrijk vinden dat ze tijdens de bevalling zelf konden kiezen of en welke vorm van pijnbestrijding ze gebruikten.

De keuze om wel of geen pijnmedicatie te gebruiken is niet goed vooraf vast te leggen. Voor- en nadelen kun je met je verstand afwegen, maar uiteindelijk is bevallen iets wat je vooral met je lijf en je gevoel doet. En hoe het voelt, dat weet je straks pas. Maak je niet te veel zorgen en vertrouw erop dat je het tijdens de weeën weet.

Meer informatie KNOV-folder: Jouw bevalling, hoe bereid je je voor (zie www.deverloskundige.nl) KNOV-folder: Hoe ga je om met pijn?

Boekentip: Lilian Wirken, Als bevallen spannend is, met vertrouwen in verwachting

76

77

Baby op komst

Eerste Hulp tijdens de kraamweek De eerste week met je baby heeft overweldigend mooie, maar óók minder leuke kanten. Baby op komst zet ze op een rij – mét tips en oplossingen.

TEKST ANNEMIEK VERBEEK NAGELEZEN DOOR MARIANNE WIGBERS, VERLOSKUNDIGE

Een goede voorbereiding...

De eerste dagen...

In de laatste periode van je zwangerschap leef je vooral toe naar de bevalling. Toch is het ook slim om vast na te denken over je kraamweek, en dan vooral over wat je tijdens die dagen allemaal níet gaat doen. Wil je al bezoek, mogen andere mensen je baby vasthouden, wil je de borstvoeding privé houden of voed je zonder problemen in de volle woonkamer? Door over dat soort vragen na te denken, ga je beter voorbereid die eerste week in.

Cocoonen! De eerste dagen na de bevalling is het heerlijk om je zoveel mogelijk terug te trekken. Huilende baby’s zijn vaak te troosten door ze bij jou, of je partner, op de borst te leggen. Huid op huid, zonder kleren aan, met een deken om je heen om de baby warm te houden. Honger hebben de meeste baby’s de eerste dag niet zo veel, dus geen paniek als het voeden niet meteen soepel gaat. Je hoeft niet op de klok te voeden en er zit geen maximum aan de hoeveelheid borstvoedingen. Hoe meer je je kleintje aan de borst laat drinken, hoe sneller de melkproductie goed op gang komt.

Juist omdat de baby vaak wakker is, voelt deze zich dicht in de buurt van de ouders het veiligst. Zet het bed daarom in je eigen slaapkamer, zodat je bij de eerste hongersignalen kunt reageren. Leg ook een voorraad luiers en schone kleertjes klaar voor je de nacht ingaat, zodat je alles bij de hand hebt.

Na een normale bevalling mag je, als je het prettig vindt, snel onder de douche. Moet je ’s nachts naar het toilet, dan kun je het beste je partner wakker maken, want het kan gebeuren dat je duizelig wordt. Doe de deur niet op slot.

Kaartjes sturen ‘Na de geboorte van onze eerste zaten de kaartjes al op dag één op de post. Resultaat: veel bezoek.

Blijkbaar zagen mensen het kaartje als uitnodiging. De tweede keer hebben we ze daarom pas na een week verstuurd, dat was veel rustiger.’

Anouschka (32), dochter (4) en zoon (2)

Diepvriesmaaltijden ‘Vries voor de eerste week na de kraamperiode voedzame maaltijden in. De eerste dagen zijn rommelig en voor je het weet is het avond. Dan is het fijn om binnen tien minuten iets op tafel te hebben.’

Jan-Jean (38), vader van twee zonen (7 en 4)

Op de tweede dag zou je baby in bad mogen, maar het hoeft niet. De meeste baby’s vinden badderen fijn. Haal je de baby uit het badje, dan is de kans groot dat hij van de kou gaat huilen. Je kunt wat hydrofiele doeken voorverwarmen, die je gelijk om de baby heen kunt slaan.

78

79

Baby op komst

Je verloskundige; ook voor ná de bevalling!

De deur uitzetten ‘Drie dagen na de bevalling stond er een groepje, kinderloze, vriendinnen op de stoep. Vrolijk kwebbelend zaten ze op de bank, terwijl ik verfrommeld en doodmoe zat te luisteren. Ze vroegen niets, ik vertelde niets, maar ondertussen bleven ze wel meer dan een uur hangen. Gelukkig was mijn man assertiever dan ik: die heeft ze op een gegeven moment de deur uitgezet.’

Yilmaz (32), dochter van 18 maanden

Bewaak het fort ‘Bewaak het fort en brul als het moet’, dat is het advies van ‘praktijkvader’ Jeroen de Jong in zijn workshops aan prille vaders. Jeroen: ‘Wees selectief met bezoek.

Na twee of drie maanden is een baby ook nog schattig.

En afspraken die je wel maakt, mag je op het laatste moment afzeggen, of wat eerder beëindigen. Kijk goed naar wat voor je gezin het beste is, daar ligt nu je eerste verantwoordelijkheid. Mocht de andere partij gaan tegensputteren, blijf dan vriendelijk en geef aan dat dit voor jullie nu erg belangrijk is.’

En daarna?

Na een dag of vijf begin je langzaam te wennen aan het leven met een baby. Je voelt je wat fitter, krijgt routine met voeden en verschonen. Na ongeveer zeven dagen vertrekt de kraamverzorgende, tenzij je recht hebt op meer uren. Op dag acht is de verloskundige er voor het laatste bezoekje. Nu gaan jullie het zelf rooien.

In de eerste zeven tot tien dagen na de geboorte bezoekt de verloskundige je zo’n vijf keer voor controle.

Bovendien speelt ze een belangrijke rol bij het opsporen van eventuele lichamelijke of psychische complicaties bij jou of je kind. Ongeveer zes weken na de bevalling ga je nog een keer langs voor een afsluitende controle. Tijdens dat laatste bezoek bespreek je met de verloskundige de gang van zaken tijdens de zwangerschap en bevalling en stel je de vragen die je nog hebt.

De kraamverzorgende: klikt het?

Bij een thuisbevalling wordt de kraamverzorgende gebeld om bij de bevalling te zijn; ze is er dus meteen om te helpen. Beval je in het ziekenhuis, dan komt ze zodra je thuis bent. Een kraamverzorgende leert je hoe je de baby verzorgt, je krijgt voorlichting, adviezen en handige tips. De kraamzorg vervult een belangrijk rol bij de begeleiding van zowel borstvoeding als kunstvoeding. Je kiest zelf een kraambureau, maar het kan gebeuren dat je geen klik hebt bij de vrouw die bijna een week lang, acht uur per dag, in je huis is. Hoe moeilijk ook: geef dit aan bij het bureau en vraag om een ander. Het is jóuw kraamweek en jóuw huis.

Géén tramconductrice ‘Onze kraamverzorgende was herintreder na een burn-out als tramconductrice. ‘s Ochtends ging ze altijd eerst op het balkon roken en daarna had ze meer belangstelling voor onze katten dan voor mij of de baby. Ik voelde me diepongelukkig als ze in huis was, maar we durfden niets te zeggen. Ik was blij toen de week voorbij was.’

Femke (26), dochter van 6 maanden

Even doorzetten ‘Ik houd het nog steeds niet droog als ik het filmpje zie waarop ik voor het eerst probleemloos mijn dan vier weken oude baby voed. Nu ben ik ontzettend blij met mijn koppigheid, want daarna werd het elke week alleen maar makkelijker en leuker om borstvoeding te geven. Dat mijn lichaam niet alleen een kind kon maken, dragen en baren, maar ook nog kon laten groeien; ik vond het allemaal geweldig.’

Marjolein (29), zoon van 15 maanden

Uitgebreide info vind je op babyopkomst.nl/tijdschrift/ kraamdagen

80

81

Baby op komst

Eerste Hulp bij Ongemakken

Hoe blij jij ook bent met je zwangerschap, je kind kan een stuk minder enthousiast, of zelfs een beetje jaloers, zijn. Hoe vertel je aan je kind dat er een broertje of zusje komt?

Naweeën Naweeën zijn een normale reactie van het lichaam. Bij erg pijnlijke naweeën mag je twee paracetamol (1000 mg) tegelijk innemen, tot een maximum van zes per 24 uur.

Op de wc Regelmatig plassen is belangrijk. Met een volle blaas kan je baarmoeder minder goed samentrekken en is de kans op bloedverlies groter. Probeer om de paar uur te plassen, ook al voel je geen aandrang. De eerste dagen kan het soms prettig zijn om onder de douche te plassen, dan verzacht het lauwwarme water schaafwondjes en hechtingen. De eerste keer poepen kan pijn doen als je hechtingen hebt. Neem de tijd, probeer niet te hard te persen.

Bloedverlies De eerste dagen is het bloedverlies te vergelijken met een heftige menstruatie en kun je soms zelfs vuistgrote stolsels verliezen. Mocht je meer dan één kraamverband vol met bloed verliezen binnen een half uur, dan is het goed om je verloskundige te bellen.

Stuwing Als de melkproductie na een paar dagen op gang komt, kun je pijnlijke volle (denk: Pamela) borsten krijgen. Je hebt minder last van deze stuwing als je baby regelmatig wordt aangelegd. De kraamverzorgende kan je helpen bij goed aanleggen. Als er problemen blijven, kan een consult van een lactatiekundige een geschenk uit de hemel zijn. Overigens geven veel lactatiekundigen ook tijdens de zwangerschap al voorlichting, een aanrader!

Slapen Na de bevalling is het normaal dat je de eerste nacht geen oog dichtdoet, ongeacht het verloop van de bevalling. Je krijgt namelijk een enorme dosis hormonen die er voor zorgt dat je erg alert bent.

TEKST MARIJE SMIT BEELD SANDRA AARTMAN

Borstvoeding Probeer bij het geven van borstvoeding zo ontspannen mogelijk te liggen. Op je zij of rechtop gesteund door kussens zijn vaak de meest relaxte houdingen. Probeer zoveel mogelijk de baby zelf te laten aanhappen in plaats van je tepel naar het mondje te duwen. De baby is goed aangelegd als de tepel en een groot gedeelte van het tepelhof in het mondje zit waarbij de lipjes naar buiten gekruld zijn. In het begin kan dit nog erg wennen zijn, onhandig gaan of zelfs helemaal niet lukken. Dat is niet erg, want de baby heeft in principe genoeg reserves voor de eerste drie dagen.

Weer aan de pil?

Seks?! Dagen na de bevalling is dat misschien wel het laatste waar je aan denkt, maar na een paar weken begint het misschien weer te kriebelen. Geef je de fles, dan kun je zes weken na de bevalling al je eerste menstruatie verwachten. Dit betekent dat je twee weken eerder mogelijk al een eisprong hebt gehad en dus weer zwanger kunt worden. Als je volledige borstvoeding op verzoek geeft, kan de menstruatie wel maanden wegblijven. Het tijdstip van je eisprong is alleen niet te berekenen, en dus is er altijd kans op zwanger worden. Wil je niet meteen weer zwanger worden, begin dan na een week of zes weer met anticonceptie. Vraag hiernaar bij je verloskundige.

Kraamtranen Na de bevalling volgt niet altijd een roze wolk: veel vrouwen krijgen na een dag of zes last van ‘kraamtranen’. Je ontdekt een nieuwe definitie van vermoeidheid, de zorg voor die kleine is overweldigend, hormonaal vlieg je alle windrichtingen op: het hoort erbij. Wees lief voor jezelf, praat erover met je partner, neem de dagen zoals ze komen. Soms is er meer aan de hand: zoek dan hulp bij je verloskundige en/of huisarts, modder niet te lang door.

Broer of zus op komst!

De zin ‘Je krijgt een broertje of een zusje’ klinkt zo eenvoudig, maar is eigenlijk heel ingrijpend. Voor jou, maar absoluut ook voor je kind(eren). De reactie op dit nieuws kan verschillend zijn, en is afhankelijk van hoe oud je kind is en of jullie al eens samen over de babywens hebben gesproken.

Marleen Scherpenzeel, moeder van twee dochters (4 en 6) is kraamverzorgende: ‘Kinderen begrijpen vanaf een jaar of drie eigenlijk pas dat er een baby in mama’s buik groeit en dat er een verandering in het gezin komt. Toch is het voor ieder kind belangrijk om vanaf het begin bij de zwangerschap te worden betrokken. Het kan dan wennen aan zijn dikker wordende moeder, maar begrijpt misschien ook wat meer van jouw hormonale buien.

Negen maanden wachten op een baby is voor je kind enorm lang, dus vertel het rond twintig weken. Ik nam mijn dochter altijd mee naar de verloskundige, om samen naar het hartje van de baby te luisteren.’

Saskia Beerkens (moeder van een 3-jarige zoon en nu 30 weken zwanger) vult aan: ‘Ik heb onze zoon meteen de zwangerschapstest laten zien. Niet dat hij dat echt begrijpt, maar hij weet hoe graag wij het gezin willen uitbreiden. Ik denk dat het belangrijk is om het nieuws als niet eng te vertellen en te benadrukken dat je van alle twee evenveel houdt.’

De baby is er Stel, de kamer van je kind wordt omgetoverd in babykamer. Dan is het handig om dit ruim van tevoren te doen, zodat je kind niet het gevoel heeft plaats te moeten maken voor de baby. Het is belangrijk om hem of haar hierbij te betrekken en wellicht te laten helpen de kamer gezellig te maken. Saskia: ‘Nu de uitgerekende datum in zicht komt, ben ik onze zoon aan het vertellen dat papa en mama naar het ziekenhuis zullen gaan en dat hij bij opa en oma gaat logeren, maar meteen mag komen als de baby er is. Dat hij zijn broertje dan vast mag houden.’

Je kind vanaf het begin de kans geven om de baby vast te houden is ook belangrijk voor het hechtingsproces.

Het is begrijpelijk dat jij (maar je kind ook) dit spannend vindt, maar probeer zo ontspannen mogelijk te doen. Marleen merkt op: ‘Ik zie geregeld dat gezinnen met een baby vergeten dat het ‘gewone’ leven doorgaat. Ik adviseer moeders om beneden te eten, net als altijd. Je kind verdient aandacht, óók als de baby huilt.

Je eerste kind komt niet op de tweede plaats. De baby kan best even huilen. Maar ik denk dat je er vooral iets gezelligs en vrolijks van moet maken met je nieuwe gezin.’

Fijne voorleesboeken Anna, waar blijf je? van Elsbeth de Jager, ISBN 9789491886072, € 14,50, www.annawaarblijfje.nl. Kinderen zullen zich herkennen in peuter Sam, de hoofdpersoon van dit nieuwe voorleesboek mét bijbehorend Beessielied.

Bobbi wordt grote broer van Monica Maas & Ingeborg Bijlsma, ISBN 9789020684117, € 6,95, www.bobbi.nl.

Verhaal op rijm waarin beertje Bobbi een broertje of zusje krijgt. Spannend, maar Bobbi wordt zelf niet vergeten.

Wat zit er in je buik, mama? van Sam Lloyd, ISBN 9789059207295, € 9,99, www.veltman-uitgevers.nl. Grappig rijmverhaal. Onder de flappen zie je leuke tekeningen.

Ik wil geen broertje van Lida Dijkstra & Noelle Smit, ISBN 9789025744151, € 17,50, Gottmer Uitgevers. Muisje Willemijn wil geen broertje, maar als de baby er uiteindelijk is, is ze blij en gelukkig.

Boeken

82

83

Er is genoeg te lezen…

TEKST MARJOLEIN MENSINK, VERLOSKUNDIGE BEELD BURO BINNEN

Perfecte moeders bestaan niet

De grote geboortegids

Bevallen op eigen kracht

Verloskundige en coach Diana Koster wil met haar boek Perfecte moeders bestaan niet vrouwen helpen de balans (terug) te vinden na een van de grootste veranderingen in het leven: moeder worden.

Het is ingedeeld in drie delen: Hoe gaat het met je? Hoe wil je dat het met je gaat? Hoe kom je van A naar B? Diana beschrijft de theorie en heeft haar ervaringen als coach verwerkt. Hiernaast is er veel ruimte voor praktijkverhalen en oefeningen.

‘Je bent wie je bent en dat is oké.

Niet perfect, maar goed genoeg.

Goed genoeg als moeder, als partner, als dochter, als vriendin, als collega en als werknemer, kortom: goed genoeg als vrouw!’

Fijne boodschap toch?

Lannoo, ISBN 9789401411455, € 24,99

Voor wie geen zin heeft om allerlei verschillende boeken te lezen is er De grote geboortegids. Alles wat er gebeurt en verandert vanaf de vroege zwangerschap tot en met de kraamtijd is samengevat in het boek van verloskundige Mariël Croon en gynaecoloog Joris van der Post. De geboortegids is veelzijdig, geen onderwerp blijft onbesproken. Ook veelvoorkomende vragen worden beantwoord. Een soort verloskundige op papier is het, die je kunt raadplegen wanneer je wilt. De mooie foto’s en duidelijke tekeningen maken het boek nog aantrekkelijker.

Uitgeverij Thoeris, ISBN 9789072219695, € 24,95

‘Als je weet hoe je het natuurlijke proces van bevallen ondersteunt, kan je kind gemakkelijker, sneller, veiliger en met minder weerstand en/of pijn geboren worden’, zegt schrijfster en moeder van vier kinderen Wendy Schouten in haar boek Bevallen op eigen kracht. Maar hoe weet je dit?

Juist, door dit boek te lezen. Wendy beschrijft haar eigen zwanger- en bevalervaringen en die van mensen in haar omgeving. Ook bekijkt ze het Nederlandse verloskundig systeem.

Niet luchtig, wel interessant. Een goed boek voor wie meer achtergrondinformatie wil naast ‘gouden tips’ om beter te bevallen.

Nearchus C.V., ISBN 9789073310759, € 19,50

Baby op komst Veilig door de kraamtijd

Als bevallen spannend is

Zwanger

Na Veilig zwanger en Veilig bevallen volgt Veilig door de kraamtijd van Nederlands bekendste verloskundige Beatrijs Smulders. Dit is een van de weinige boeken die uitgebreid, maar niet té uitputtend, op de eerste maanden na de bevalling ingaan. Vrijwel alle kraamzaken komen aan bod, zoals voeding, slapen, huilen, veranderingen in je lichaam en weer aan het werk gaan.

Het boek is vooral voor moeders, maar voor verse vaders is er ook een speciaal hoofdstuk. Beatrijs laat ook moeders aan het woord, dat levert een fijne afwisseling met de theorie en zorgt voor herkenbaarheid. Informatief maar luchtig.

Kosmos Uitgevers, ISBN 9789021553573, € 27,99

‘Met vertrouwen in verwachting zijn’ is het doel van verloskundige Lilian Wirken. In zeven hoofdstukken geeft ze je tips om met een positief gevoel je bevalling in te gaan. Behalve theorie over wat er gebeurt, zijn er oefeningen om te leren hoe je al in de zwangerschap met eventuele angst, zorgen en pijn om kunt gaan. Als bevallen spannend is is een aanrader voor wie van praktisch houdt. Lilians boek is bovendien geruststellend: als je geen ‘roze wolk’ ervaart, ben je echt niet de enige. Duidelijk geschreven en makkelijk leesbaar: geschikt voor elke zwangere.

Uitgeverij Forcean, ISBN 9789082010008, € 19,80

Verloskundige en echoscopiste Anja de Grient Dreux werkte met drie journalisten samen voor Zwanger, het complete handboek voor de zwangerschap en de bevalling. Dit boek gaat zelfs in op de periode vóór de bevruchting en beschrijft verder met up-to-date informatie de zwangerschap en bevalling. In elk hoofdstuk wordt onder meer uitgelegd wat je van je bezoek aan de verloskundige kunt verwachten, hoe je kind zich ontwikkelt en wat er allemaal geregeld moet worden.

Ook is er aandacht voor ‘mind, body en spirit’. Een duidelijk boek met prettig taalgebruik en mooie vormgeving. Zeker niet het enige zwangerschapsboek, wel een van de betere.

Uitgeverij Unieboek Het Spectrum, ISBN 9789049106355, € 34,99

Aanpakken voor aanstaande vaders Voor bijna-papa’s is er Aanpakken voor aanstaande vaders van verloskundige en vader David Borman.

Het boek is ontstaan uit de cursussen die David geeft en sluit aan bij zijn website vadercursus.nl. Veel mannen voelen zich hulpeloos en weten niet wat ze moeten doen om hun vrouw te steunen tijdens de geboorte van hun kind. Met dit boek is dat verleden tijd. Naast duidelijke informatie geeft de schrijver praktische tips. Niet té grappig, niet té moeilijk, niet té saai, gewoon leuk, lekker leesbaar en nog nuttig ook.

Uitgeverij Unieboek Het Spectrum, ISBN 9789000322619, € 17,50

85

84

Lifestyle Wat is er veel leuks voor je kleintje!

Baby op komst

PRODUCTIE MARIJE SMIT

Baby op komst Dermato-logisch Dokter Leenarts, zelf dermatoloog en moeder van drie kinderen, begrijpt als geen ander wat kinderen met huidproblemen nodig hebben. Wat begon als een zoektocht naar een middel tegen waterpokken voor haar eigen kind, ontwikkelde zich al snel tot een volwaardige productlijn met babybillenzalf, bergzalf, badlotion voor de droge huid, waterpokkenlotion en drogehuidzalf. www.dokterleenarts.com

Knuffelvriendjes

Blijde boodschap

Olli en Jeujeu zijn twee eigenwijze knuffelvriendjes, die de hoofdrol spelen in knuffels, kleding en prentenboeken. Ze zijn bedacht door grafisch ontwerper Fleur Suijten, die wil laten zien hoe belangrijk het is om er voor elkaar te zijn, vriendschap te delen en plezier te hebben in het leven. Via de eigenwijze karakters leren kinderen ook nog eens op een verfrissende manier omgaan met gebeurtenissen en emoties. Een gedeelte van de opbrengst komt ten goede aan KWF Kankerbestrijding. www.ollienjeujeu.nl.

Net dat éne bijzondere kaartje vinden om het blijde nieuws op te vertellen kan lastig zijn. Zelf fröbelen kán, maar online in een paar stappen iets heel persoonlijks maken is ook leuk. Met het slimme computerprogramma van BabyCards.nl is dat zo gepiept.

Natuurlijk moeten er wel enkele beslissingen worden genomen, zoals het formaat en de foto of afbeelding. Daarna kun je aan de slag met lettertype, kleur en tekst.

Je kunt ook kiezen uit bestaande kaartjes. www.baby-cards.nl

Moeder-en-kindsieraden Just click it!

Let op: een slab mag je het niet noemen! Mubys is veel meer dan dat. Het is een stijlvolle en trendy oplossing om een deel van een shirt of jurkje extra te beschermen tegen vlekken. Met de verborgen drukkertjes click je een ‘chic slab’ aan de kleding. Zo wissel je snel het ‘vuile’ gedeelte. De mubys zijn van binnen voorzien van een zachte coating wat doorlekken vrijwel onmogelijk maakt. Vanaf € 8,95. www.mubys.com.

Wafeltjes van Koeka Het Nederlandse merk Koeka is vooral bekend door de bloemvormige speendoek met lus. Het neefje van oprichtster Margareth noemde zijn speendoekje ‘koeka’ en zo is het merk ontstaan. Inmiddels heeft Koeka veel handige producten voor baby’s, waarbij de zachte stof altijd centraal staat, zoals een deken, waskussenhoes en wikkelcape. De combinatie van teddy met een wafel is populair en in veel kleuren verkrijgbaar bij de babywarenhuizen van BabyPlanet. www.babyplanet.nl

Om in te bijten Voor moeders en hun kind is er genoeg, maar soms worden vaders vergeten. Niet door Gumigem, dat stoere ‘dad tags’ heeft gemaakt, waar hun kind op mag bijten. www.kaboebaby.nl

Aan elkaar Beebielove heeft handige shirts/tuniekjes met een broekje/legging aan elkaar. De newborncollectie is verkrijgbaar in de maten 44/68 en heeft naast schattige jongens- en meisjeskleding ook een fijne uniseks-collectie. Er zijn ook giftsets, een perfect kraamcadeau. www.beebielove.com

Grijpgrage handjes hangen maar wat snel in je oorbel, ketting of armband. Daar heeft Dushi iets op gevonden. De kleurrijke en zachte ketting kan je baby rust geven tijdens het voeden. Of afleiding bij het verschonen. De armband kan als bijtring worden gebruikt en maakt leuke geluidjes. Grappig is het fotovakje waar je zelf een foto in kunt doen. www.dushi.com

Pretura Shnuggle®, trendy mozeswieg Een praktische en hygiënische retro mozeswieg! Door zijn extreem lichte gewicht en stevigheid kan deze wieg overal mee naar toe worden genomen. De Shnuggle® mozeswieg is 10% groter dan een standaard wieg, heeft extra ventilatiegaten en is hypoallergeen. Het is eenvoudig te reinigen en de volledige bekleding kan in de wasmachine. De Shnuggle® mozeswieg is geproduceerd uit onverwoestbaar en recyclebaar materiaal. Het is kraakvrij in tegenstelling tot gevlochten materialen en vrij van schimmelwerende chemicaliën.

Leverbaar in 6 vintage kleuren, inclusief matras, bekleding en deken. Keuze uit een vouw- of schommelstandaard in naturel of white wash.

Verkrijgbaar bij de babywarenhuizen van BabyPlanet. www.babyplanet.nl

Dragen Je ziet ze weer vaker: draagdoeken. Ook bij papa’s! Handig, maar vooral ook goed voor de baby. Kay Poelen schrijft over de vele voordelen en de manier van dragen op www.draagdoek.nl (bij info).

Nieuw is de ByKay Cover, een jasje voor over je draagdoek. Ideaal als je kind al in de draagdoek ligt te slapen en je naar buiten wilt.

86

87

Baby op komst

Baby op komst

Wilfred Genee vindt het topsport

‘Het liefst was ik zelf zwanger geweest’ TEKST PATRICIA DE RYCK BEELD STEF NAGEL

‘Toegewijd, liefdevol, intens en een watje’, zo omschrijft tv-presentator en sportjournalist Wilfred Genee zichzelf als vader. ‘Als Isabeau me met haar bruine reeënogen aankijkt en “toe nou, allerliefste pappie” zegt, vind ik het lastig om consequent te blijven.’

missen. Al is dat weleens lastig - je valt als BN’er op de gynaecologie-afdeling toch op - omdat je niet wilt dat het nieuws uitlekt. Bij de tweede ben ik daarom niet altijd meegegaan. Het is op dat moment toch ook een herhaling van zetten.’

Bungeejump

‘Als jongetje van twaalf had ik twee dromen.

Sportpresentator van de eredivisiewedstrijden op zondagavond om zeven uur worden én vader. Die eerste kwam opmerkelijk genoeg eerder uit en bijna vijf jaar geleden is mijn vrouw Lili bevallen van onze dochter Isabeau. Drie jaar later volgde onze zoon Luca.

Vanaf dat moment ben ik wel een stukje onbezonnenheid kwijtgeraakt. Je leven zal nooit meer zo onbezorgd zijn als het daarvoor was. Vanaf nu begeleid je je kinderen op weg naar zelfstandigheid. Wat dat betreft raad ik vrienden altijd aan om eerst nog heel erg goed van het leven te genieten, ook tijdens de zwangerschap.

Het liefst was ik zelf zwanger geweest. Als vrouw sta je negen maanden lang in contact met je kind. Je bouwt meteen een bijzondere band op. Dat ervaar ik wel als een gemis. Als aanstaande vader ben ik vanaf het begin heel betrokken geweest. Van pufcursussen tot haptonomie, aan alle soorten gym heb ik meegedaan. Ook de bezoekjes aan de verloskundige wilde ik absoluut niet

‘Ze zeggen dat mannen de bevalling niet aankunnen.

Na twee bevallingen meegemaakt te hebben weet ik dat het waar is. Echt, het is net topsport. Als een ware coördinator heb ik bij beide zwangerschappen alles in de gaten gehouden. ‘Volgens mij is de hartslag niet helemaal goed’, riep ik dan, terwijl ik scherp op de apparaten lette. Het moment dat je je kind vervolgens in je handen hebt, is zo onwerkelijk. Ik vergelijk het met die ene keer dat ik in Zuid-Afrika ging bungeejumpen.

Toen ik achteraf de videoband zag, besefte ik pas wat er was gebeurd.

Lili en ik doen eigenlijk alles samen. We voeden onze kinderen op volgens de Gordon-methode. Dat betekent dat je luistert naar je kind en communiceert op basis van respect. Gelijkwaardigheid is daarbij het uitgangspunt. Natuurlijk blijven wij wel de ouders, maar ik denk dat het heel goed is om naar de inbreng van je kinderen te luisteren. Mijn ouders waren ook altijd heel betrokken; ze deden veel voor ons. Daar ben ik ze nog steeds dankbaar voor. Daarom doe ik dat ook. Zo breng ik Isabeau ’s ochtends naar school, ga mee naar Little Gym en muziekles.’

89

88 Baby op komst

Vullen of voeden ‘Op dit moment - onze zoon is achttien maanden geeft Lili nog steeds borstvoeding. Voor mij mag het nu stoppen, want die doorwaakte nachten zijn wel pittig.

Gelukkig ben je dat als het er weer op zit ook zo vergeten. Borstvoeding is erg goed voor het kind, daarom zet Lili door. Je wilt als ouders toch het beste voor je kinderen. Zo is het idee voor ons boek Vullen of voeden ook ontstaan.

‘De bevalling deed me denken aan die ene keer dat ik in Zuid-Afrika ging bungeejumpen’

Na de geboorte van Isabeau volgden we het pad van papjes en rijstemelk, maar we kwamen erachter dat hierin bijvoorbeeld regelmatig veel suikers en weinig voedingswaarde zitten. Door gesprekken met allerlei deskundigen en de cursussen die Lili volgde, ontdekten we dat in de eerste drie levensjaren van een kind het fundament voor de rest van zijn of haar leven wordt gelegd. Zeker als het gaat om spijsvertering, weerstand en gezondheid. Het begint eigenlijk al in de negen maanden voor de bevalling. Goede voeding van de moeder kan een kind een enorme voorsprong geven.

Natuurlijk zondig ik ook weleens; een frietje mag best.

Maar wat we met het boek duidelijk willen maken is dat je altijd een keuze hebt.’

Over Wilfred

Wilfred Genee (27 juni 1967) kennen we als presentator van Voetbal International (RTL 7).

Hij schrijft daarnaast columns voor onder meer AD Sportwereld. Samen met zijn vrouw Lili heeft hij twee kinderen Isabeau (23 september 2009) en Luca (10 september 2012).

Recent schreven zij het boek Vullen of voeden, een wegwijzer op het gebied van voeding voor ouders. www.vullenofvoeden.nl

91

90 Baby op komst

De eerste drie maanden

Wat kun je verwachten?

Natuurlijk is het even wennen ‘Geniet er maar van, want het gaat zo snel’ is een cliché, maar wel waar! Zo zit je nog met een zwangere buik, zo is je baby pasgeboren-af en klaar om de wereld te ontdekken. Wat kun je verwachten in de eerste drie maanden?

TEKST MARJOLEIN MENSINK, VERLOSKUNDIGE NAGELEZEN DOOR JUDITH SCHWARTE, CONSULTATIEBUREAU-ARTS

Wat kan je baby al?

Als een kind net geboren is, zit hij in zijn eigen wereldje en moet hij wennen aan de omgeving buiten de baarmoeder. Het licht is feller, geluiden zijn harder en er is meer temperatuurverschil. Zelfs het dragen van kleding is wennen voor een kind. Veel baby’s vinden het prettig om dicht bij anderen te zijn. Als moeder sta je natuurlijk met stip op één! Je kind herkent je geur en stem en voelt zich het meest op zijn gemak bij jou. In de eerste drie maanden na de geboorte zijn er verschillende mijlpalen. Een ervan is de eerste echte lach: je baby herkent je! Zijn zicht is veranderd van wazig naar al een stuk scherper. Je zult merken dat de baby je volgt als je langsloopt of als je tegen hem praat of zingt. Dat praten en zingen is belangrijk als voorloper van leren praten. Terwijl een pasgeborene die op z’n buik gelegd wordt plat zal blijven liggen, tilt een oudere baby zijn hoofdje al op om nieuwsgierig rond te kijken. Dit is een goede oefening voor zijn nekspieren. Zijn handen traint de baby door dingen vast te pakken. Alles wat in zijn buurt komt moet eraan geloven en gaat bij een oudere baby meestal gelijk richting zijn mond. Deze nieuwe vaardigheden zijn allemaal belangrijk om de wereld te ontdekken.

Ritme De eerste weken bestaan vooral uit eten en slapen. Het dag- en nachtritme van een volwassene kent een baby nog niet. Veel kinderen zijn in de avond actief. Na drie maanden komt er vaak vanzelf een duidelijker ritme in de dag en zal je baby ’s nachts meer slapen dan overdag. Sturen in het ritme van een pasgeborene is

moeilijk. Probeer met hem mee te gaan en als hij overdag slaapt zelf ook dutjes te doen. In het begin zijn het vaak korte slaapjes en korte wakkere periodes, maar dit verandert naar langer slapen en langer wakker zijn tussendoor. Gemiddeld slapen baby’s zestien uur per dag, maar dit kan ook maar twaalf of wel twintig uur zijn. Als je al oudere kinderen hebt, is het meestal lastig om rust te nemen. Probeer de momenten te pakken. Ga eens lekker liggen en laat de stofzuiger en administratie voor wat ze zijn!

Huilen Alle baby’s huilen, het hoort erbij. Wel huilt het ene kind vaker en langer dan het andere. In de tweede week huilt een baby gemiddeld één uur per dag, dit neemt toe tot de baby zes tot acht weken oud is. Dan is het gemiddeld zelfs wel twee/drie uur per dag. Hierna zal het afnemen. Omgaan met huilen kan zwaar zijn, maar bedenk: het gaat over! Als je denkt dat er een reden is waarom je kind (te) veel huilt, aarzel dan niet om hulp te vragen bij het consultatiebureau of de huisarts. Als je baby veel huilt, heb je tijd nodig om op adem te komen.

Gun jezelf die tijd! Laat je partner of een familielid voor je baby zorgen. Ook al wil jij het misschien niet loslaten, anderen zijn vaak allang blij dat ze iets voor je kunnen doen. Door even op te laden kun jij er weer beter tegen.

Uit onderzoek blijkt dat baby’s die veel lichamelijk contact hebben minder huilen. Een draagdoek of draagzak kan daarom een uitkomst zijn. Ook kun je denken aan inbakeren. Je kunt je baby niet verwennen met aandacht, dat is een ouderwets idee!

Je kunt je baby niet verwennen met aandacht

92

93 opkomst Baby Babyop komst

Relatie

Consultatiebureau

Of je nu je eerste kind krijgt of al kinderen hebt: er gaan dingen veranderen als de baby er is. Bij je eerste kind leer je je partner kennen als papa of mama. Dat is heel spannend, leuk en soms moeilijk. Slaapgebrek en vermoeidheid kunnen zorgen dat je anders reageert dan normaal. Tel daar dingen als je verantwoordelijkheidsgevoel en hormoonwisselingen bij op en je hebt het perfecte recept voor botsingen. Blijf bedenken: de ander is waarschijnlijk net zo moe en wil ook gewoon het beste. Het geeft niet als jullie niet overal hetzelfde over denken, probeer een middenweg te vinden die voor jullie allebei acceptabel is. Wees een team! Als moeder ken je de baby voor een deel al als hij nog in je buik zit. Vaders moeten het contact opbouwen als de baby geboren is. Geef je partner hiervoor ook de kans en laat hem dingen alleen doen met jullie baby.

Als je oudere kinderen hebt, is het afwachten hoe zij reageren op hun broertje of zusje. Hoe dit gaat is niet te voorspellen en heeft veel te maken met de leeftijd en het karakter van je oudere kind. Je kunt de aanstaande broer(s) of zus(sen) al in de zwangerschap voorbereiden. Betrek ze bij je groeiende buik en als de baby er is bij de verzorging. Zeg liever niet dat er een broertje of zusje komt om mee te spelen, een pasgeborene speelt namelijk nog niet en vraagt in de ogen van een kind vooral veel kostbare aandacht van papa en mama.

Ongeveer twee weken na de geboorte komt er meestal een verpleegkundige van het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) bij je thuis. Zij legt de gang van zaken op het consultatiebureau uit. De CJG Jeugdgezondheidzorg volgt de gezondheid en ontwikkeling van je kind tot hij vier jaar is. Ook kun je er terecht voor advies. In de eerste drie maanden kom je er al zo’n twee of drie keer. Bij twee en drie maanden krijgt je kind er namelijk vaccinaties. Van de prikken kan hij wat last hebben.

Sommige kinderen slapen extra veel, worden hangerig of krijgen koorts. Veel knuffelen en eventueel paracetamol helpen je kind om hier doorheen te komen.

Weer aan het werk Terwijl je voor je verlof misschien dacht: wat een ongelooflijk lange tijd vrij, zit je eerste werkdag er nu weer aan te komen. Bedenk tijdens je zwangerschap hoe je het als werkende moeder straks voor je ziet. Blijf je evenveel werken of wil je minder? Neem je ouderschapsverlof op? Bespreek ruim van tevoren je wensen en mogelijkheden met je werkgever. Als je nog borstvoeding geeft en wilt kolven, is hier in de meeste cao’s iets over opgenomen. Er moet in principe tijd en ruimte voor vrijgemaakt worden. Het kan zijn dat je er tegenop ziet om weer te werken, omdat je nog moe bent, je kind achter moet laten bij een ander of gewoon geen zin hebt! Of misschien kijk je juist enorm uit naar je eerste werkdag en ben je blij weer een stuk van je oude zelf terug te vinden. Als je kind naar een crèche of gastouder gaat, maak dan afspraken over het wennen in de periode voordat je weer aan de slag gaat.

Zelfs het dragen van kleding is wennen voor een kind

Probeer je rustmomenten te pakken Oppas/ crèche

En verder…

Zoek opvang die bij jou en je kind past. Kies je voor een crèche, gastouder, blijf je zelf thuis of past een familielid op? Als je denkt aan een crèche, is het handig tijdens de zwangerschap al te gaan kijken. Houd rekening met eventuele wachttijden en schrijf je baby op tijd in. Ga op je gevoel af en vraag eens rond bij ouders die hun kind al naar een crèche brengen. Je kunt ook kiezen voor een gastouder. Die heeft een opleiding gevolgd om thuis kinderen te mogen opvangen. De groepen zijn kleiner dan op een crèche. Vijf kinderen is meestal het maximum. Het kleinschalige kan een voordeel zijn, maar er zijn ook nadelen: als de gastouder ziek is of op vakantie gaat, moet je zelf wat anders regelen. Dit is niet zo bij een crèche. Als je sowieso niet wilt dat je kind bij een vreemde is als jij en je partner werken, moet je proberen het te regelen met familie.

Tips zijn soms prettig maar kunnen je ook onzeker maken. Volg je gevoel, als moeder weet je zelf vaak intuïtief wat goed is voor je kind. Probeer met de stroom mee te gaan. Een ritme, goed (door)slapen en in het eigen bed liggen: dat komt allemaal wel. Wees niet te streng voor jezelf en voor je baby. Hij is nog jong en heeft gewoon tijd nodig om aan alles te wennen.

Ouder zijn moet je leren, maar bedenk: anderen doen ook maar wat ze zelf denken dat het beste is!

Ook dit heeft voor- en nadelen. Opa’s, oma’s, tantes of zussen zijn vertrouwd en vaak flexibel. Wel is het zo dat zij ook een deel van de opvoeding (met dus hun eigen ideeën) zullen overnemen. Dit vinden niet alle ouders fijn. Maak hierover goede afspraken met elkaar.

Alles over wennen aan je baby, probleempjes en hun oplossingen vind je op babyopkomst.nl/ tijdschrift/babyklachten

94

95

opkomst Baby Babyop komst

Baby op komst

‘De roze wolk bestaat toch’

Marloes van Heek-Rouweler (1981), 12,5 jaar werkzaam als kraamverzorgende bij Naviva kraamzorg, getrouwd, moeder van een dochter en zoon, schrijft over haar bijzondere, meest uiteenlopende kraamgezinnen.

Mama wordt elke middag in tranen wakker.

Van geluk

Bij een familie waar ik mocht ‘kramen’ is op 30 december een tweede zoon geboren. Een heel bijzondere één na laatste dag van het oude jaar, een sprankelend begin van het nieuwe jaar! De ouders zijn trots en blij, maar ook zenuwachtig. Hoe zal het dit keer zijn? Bijna drie jaar geleden werden ze voor het eerst vader en moeder. Een moeilijke tijd volgde, vol onrust, met een baby die acht maanden lang dag en nacht huilde. Ze waren compleet op; zelfs opa en oma waren aan het eind van hun Latijn.

Ik word met open armen ontvangen. Ze zijn zo blij dat ik er ben. Ook oma zegt: wat fijn, voor ons ook even een beetje rust. Toch voel ik de spanning bij de ouders: zal dit kind wel tevreden zijn? Als hij voor het eerst in zijn ledikantje ligt te slapen, zijn ze verwonderd. Kan het toch?

Deze kraamvrouw is blij. De nachten verlopen misschien onrustig en met weinig slaap, maar voor haar geldt: moe zijn en toch overdag kunnen stralen. Omdat het gevoel anders is. Ze zijn allebei heel open en laten zich alles uit handen nemen. Ze geven aan dat ze vooral de rust in huis zo prettig vinden.

Van beide kanten is het altijd even afwachten hoe het zal zijn om zoveel tijd met elkaar door te brengen, maar de uren en dagen vliegen voorbij.

We voelen ons erg op ons gemak bij elkaar. Papa is de hele week thuis, want hij vindt het ook dit keer weer moeilijk. En een onrustige baby ’s avonds en ’s nachts maakt erg onzeker en zelfs een beetje bang.

Dit lieve nieuwe wonder slaapt overdag als een prins. Zijn ouders raken steeds vertrouwder met hem en zekerder van zichzelf. Elke ochtend zeggen ze me dat ze het zo fijn vinden dat ik er ben. Ook krijg ik te horen hoe ze mijn rustige, maar duidelijke, begeleiding bij de borstvoeding waarderen. Papa en mama laten zich optimaal verwennen. Ze slapen bij wanneer het maar kan, krijgen heerlijke fruithapjes en mooie lunchbordjes.

Ik maak zelfs het avondeten voor ze.

En niet te vergeten: de trotse broer! Een heel lief, maar gevoelig ventje.

Wat moet hij wennen aan de nieuwe situatie. Hij wil heel graag meehelpen, maar het liefst nog zijn eigen dingen doen. We worden al snel vriendjes.

Bouwen samen met Lego, stappen zingend op de fiets en leren elkaar nieuwe liedjes. De ouders zijn blij met een vrolijke zoon beneden.

Mama wordt elke middag in tranen wakker. Van geluk. De roze wolk bestaat toch, komt er uit haar mond. Wat ontzettend bijzonder dat ik hier als kraamverzorgende aan mag bijdragen! Wat zijn ze dankbaar. Voor alles wat ik ze heb geleerd en uit handen heb genomen. En voor de rust, waarin alles om hen heen gewoon doordraaide.

Dan de laatste dag: ze kunnen het zelf en hebben er zin in! En ik sta met een lief kaartje in mijn handen met de woorden: ‘Voor de liefste kraamverzorgster van de wereld, we zullen je niet vergeten!’

Daar doen we het toch voor?

De stand van zaken

‘Als ze bevalt, kan een vrouw veel meer dan ze soms denkt’ Linda Rentes (1961) heeft ruim twintig jaar werkervaring als verloskundige in een praktijk in Rotterdam en is voorzitter van de KNOV, de beroepsorganisatie voor verloskundigen. Baby op Komst interviewde haar over de ontwikkelingen en trends binnen de verloskunde.

TEKST ASTRID POST-DHANAI BEELD KNOV/123RF

Wat doet de KNOV voor de vrouw die zwanger is?

‘Als vereniging zorgen we ervoor dat de zwangerschap en de geboorte – het meest natuurlijke wat een vrouw kan overkomen – zo goed mogelijk kunnen verlopen.

Dit doen we door de beste zorg te bieden aan de vrouw die zwanger is, haar partner, het ongeboren kind en de pasgeboren baby. Verloskundigen zijn de experts in het begeleiden van de normale zwangerschap en de geboorte. Om de verloskundige zorg verder te ontwikkelen en te waarborgen, organiseren we bij- en nascholing om de kennis van verloskundigen op peil te houden en hebben we onder andere een Kwaliteitsregister Verloskundigen dat de kwaliteit van de zorg waarborgt.

We hebben nu ruim 3.500 leden, onder wie bijna alle verloskundigen uit de Eerstelijnspraktijk en waarvan veertig procent uit de klinische verloskundige. We zorgen er met elkaar voor dat de verloskundige zorg op de kaart wordt gezet en doen er alles aan om zwangere vrouwen professionele zorg te kunnen blijven bieden. Daarvoor zijn we voortdurend in gesprek met overheid, politiek en verzekeraars. Ook ontwikkelen we voorlichtingsfolders en wordt binnenkort de nieuwe website www.deverloskundige.nl gelanceerd. Hier vind je veel betrouwbare informatie over de zwangerschap en bevalling.’

Babysterftecijfers dalen

Wat is er de afgelopen jaren veranderd op het gebied van verloskunde?

‘De meest recente en grote ontwikkeling binnen de verloskunde is het centraal stellen van ‘moeder en kind’.

Aanleiding daarvoor is de relatief hoge babysterfte in Nederland. In 2010 zijn vanuit een stuurgroep aanbevelingen gedaan om dit terug te dringen. Een actief preventiebeleid is een van de maatregelen. Er zijn hoofdzakelijk drie oorzaken aan te wijzen voor het hoge babysterftecijfer: vroeggeboorte, aangeboren afwijkingen en groeiachterstand van de foetus. Op deze drie oorzaken ligt onze focus. We weten dat een ongezonde leefstijl, waaronder roken en ongezonde voeding, van invloed is op de groei en ontwikkeling van de baby. In Zweden rookt bijna niemand, daar is het babysterftecijfer ook heel laag. Een voorbeeld van zo’n preventiemaatregel is de V-MIS training, die de KNOV aanbiedt aan verloskundigen. In deze training krijgen zij informatie over de gevolgen van roken, verslaving en stoppen met roken en leren zij gespreksvaardigheden.

Hierdoor kunnen zij beter in gesprek gaan met de zwangere vrouw en wijzen op de gezondheidsrisico’s van het roken voor baby’s. Zij zijn daardoor meer begeleider dan informatiegever. Het is een effectieve methode gebleken. Sinds de training is ingevoerd, is het

In Nederland worden ongeveer 180.000 kinderen per jaar geboren. De meeste van deze geboortes worden begeleid door verloskundigen – in overleg met de gynaecoloog waar nodig – en verlopen doorgaans probleemloos. De babysterftecijfers nemen in Nederland af; deze daalde met 14 procent: van 10,5 per duizend baby’s in 2004 naar 9 per duizend in 2010. In totaal overleden in 2010 ruim 1.600 baby’s in de periode van 22 weken tot 4 weken na de geboorte. Hoe jonger de zwangerschap, hoe hoger de sterfte. De daling van de sterfte in Nederland is te danken aan de inzet en de betere samenwerking van allerlei beroepsgroepen die betrokken zijn bij de zwangerschap en de geboorte.

96

97

Baby op komst aantal vrouwen dat rookte tijdens de zwangerschap gedaald van 13,6 procent naar 6,3 procent. Andere preventieve maatregelen zijn Centering Pregnancy, de GROW-methode om groeiachterstand vroegtijdig op te sporen en continue begeleiding tijdens de baring.’ (zie kaders)

Het aantal thuisbevallingen neemt af, kiezen vrouwen daar minder voor door het relatief hoge babysterftecijfer in Nederland?

‘Een deel van de vrouwen zoekt inderdaad de vermeende veiligheid van het ziekenhuis, terwijl een bevalling in het ziekenhuis niet per se veiliger hoeft te zijn. Dat komt ook door de vele media-aandacht en de link die vaak ten onrechte wordt gelegd tussen het babysterftecijfer en thuisbevallingen. Vanuit de KNOV zijn wij er voorstander van dat vrouwen kunnen kiezen waar ze willen bevallen: thuis of in het ziekenhuis. Wel is het zo dat als een vrouw in haar eigen omgeving bevalt, ze meer ontspannen is waardoor een bevalling vaak rustiger verloopt. Ingrepen, waaronder een knip en kunstverlossing, zijn bij een thuisbevalling minder vaak nodig. Ik denk dat de terugloop ook komt doordat we tegenwoordig weinig rolmodellen hebben. Vroeger waren er meer thuisbevallingen en kende je wel iemand in je omgeving die thuis was bevallen en hoorde je meer positieve verhalen.

Aan alle verloskundigen de taak om die angst weg te nemen en aan ons als vereniging om te zorgen voor goed opgeleide verloskundigen.’ (zie kader op pagina 95: babysterftecijfers dalen)

Waar maakt de KNOV zich op dit moment sterk voor?

‘Ons doel is om de zorg aan de zwangere vrouw naadloos op elkaar af te stemmen. De samenwerking tussen verloskundige en gynaecoloog willen we intensiveren, zodat er één dossier komt en we – bij complicaties of een slechte afloop van de zwangerschap – weten wie wat gedaan heeft en wat we daarvan kunnen leren. Belangrijk is dat vrouwen vertrouwen krijgen in hun lichaam en overtuigd raken van hun eigen kracht. Zodat ze niet uit angst handelen maar geloven in zichzelf. Hier kan de verloskundige hen bij helpen. Zwanger zijn is een natuurlijk en prachtig fenomeen en als ze bevallen, kunnen vrouwen veel meer dan ze soms denken. De Nederlandse vrouw wil daarnaast goed en objectief voorgelicht worden zodat ze haar eigen keuzes kan maken. Daar werken we continu aan en met de nieuwe site verloskundige. nl willen we de voorlichting verder verbeteren. Ook pleiten we voor meer specialistische zorg in de eigen wijk. We zien dat vrouwen in achterstandssituaties erg kwetsbaar zijn. Dit zijn onder andere laagopgeleide vrouwen, vrouwen die de Nederlandse taal niet machtig zijn en vrouwen die minder financiële mogelijkheden hebben. In Rotterdam zien we bijvoorbeeld meer vrouwen die op jongere leeftijd zwanger raken, bij deze vrouwen komen vroeggeboortes vaker voor. Zij hebben baat bij verloskundige zorg in de buurt en een vast en vertrouwd aanspreekpunt. Daarom zijn we geen voorstander van zorgcentra waar alle zorg gecentraliseerd is. We willen dat de verloskundige dichtbij en goed bereikbaar is.’

GROW-methode GROW is een nieuwe methode om tijdens de zwangerschap de groei van de baby te volgen. Deze methode schat op basis van gegevens van de moeder, zoals lengte, gewicht, etniciteit en eerste kind (of niet), in wat de verwachte groei van de foetus moet zijn. Deze methode moet de babysterfte in Nederland verder terugdringen. Een belangrijke reden voor sterfte rondom de geboorte is foetale groeivertraging. Met de GROW-methode krijgt elke zwangere vrouw een groeigrafiek op maat van haar ongeboren kind. In de groeigrafiek geeft een curve het optimale gewicht van haar kind aan bij de geboorte. De verwachte groei houdt rekening met eigenschappen van de moeder. Een kleine vrouw van Aziatische afkomst van 1.56 meter krijgt gemiddeld genomen een kleinere baby dan een Nederlandse vrouw van 1.81 meter. Deze groeicurve maakt beter onderscheid tussen kinderen die hun groeipotentieel niet halen en kinderen die in aanleg klein zijn. Met deze methode meet de verloskundige met een centimeter de grootte van de baarmoeder. Daarbij zet ze de meting uit in een persoonlijke grafiek. Aan de hand van de metingen in de grafiek is zichtbaar of het kind goed genoeg groeit of dat een aanvullende echo nodig is. Inmiddels zijn ruim 900 verloskundigen en ook gynaecologen getraind die met GROW kunnen werken.

Continue begeleiding

Vertrouwen in jezelf is tijdens de bevalling erg belangrijk om de baring zo goed mogelijk te laten verlopen. Dit vertrouwen kan de verloskundige of een speciaal daarvoor opgeleide Vroegtijdige Inzet Partusassistent (VIP) je geven door middel van continue begeleiding.

De begeleiding houdt in dat de verloskundige al zodra de weeën begonnen zijn aanwezig kan zijn als de zwangere vrouw dat wenst. De verloskundige bewaakt de voortgang en de conditie van moeder en kind en is in elk geval tijdens de actieve ontsluitingsfase van de bevalling aanwezig. Eventueel kan in een vroege fase van de bevalling door de verloskundige een kraamverzorgende of VIP worden ingezet voor de continue begeleiding. De kraamverzorgde is hiervoor VIP-geschoold. De kraamverzorgende kan de begeleiding thuis geven of in het ziekenhuis of geboortecentrum.

Die begeleiding bestaat uit emotionele ondersteuning en het creëren van een omgeving waarin de vrouw zich goed kan ontspannen.

Deze uren worden vergoed door de zorgverzekeraar en staan los van de kraamzorguren. Uit onderzoek blijkt dat continue begeleiding van de barende vrouw de kans op medisch ingrijpen verkleint, een kunstverlossing minder vaak nodig maakt, er minder gebruik van medicamenteuze pijnstilling nodig is, een kortere baringsduur geeft en de tevredenheid van de barende vrouw vergroot.

Centering Pregnancy

Centering Pregnancy is een vorm van verloskundige zorg die steeds meer wordt aangeboden in verloskundige praktijken. Na een individuele intake krijgen vrouwen zwangerschapsbegeleiding en zorg in groepsverband.

Groepen bestaan uit acht tot tien vrouwen. In tien bijeenkomsten van twee uur kan – anders dan bij de individuele zorg - dieper worden ingegaan op bepaalde thema’s – variërend van oefeningen en zwangerschapsklachten tot geboortewensen. Ervaringen worden gedeeld waardoor vrouwen de informatie op een actieve en sociale manier tot zich nemen. De werking van de groep heeft een gunstig effect op de zwangere en de zwangerschap. De vrouw heeft een actievere rol in haar zorgproces en is gemotiveerder om gezond te leven.

Controles worden in de groep gedaan, echo’s worden individueel gemaakt. Centering Pregnancy is afkomstig uit Amerika. Resultaten uit Amerika tonen aan dat groepsgebonden zorg leidt tot minder vroeggeboorten, minder complicaties en een lagere babysterfte.

Dit artikel in tot stand gekomen in samenwerking met KNOV, meer informatie: www.knov.nl

Colofon

98 Baby op komst

UITGEVER Digital Baby Care ART DIRECTION Buro Binnen JOURNALISTEN Léonie de Boer, Vivienne Groenewoud, Jeroen de Jong, Gabriëlle Jurriaans, Marjolein Mensink, Annemarie Moerman, Astrid Post, Suus Ruis, Patricia de Ryck, Marije Smit, Annemiek Verbeek, Linda Versteege, Lilian Wirken FOTOGRAFEN Sandra Aartman, Shirley Kuypers, Stef Nagel, Pauline de Ruiter, Thomas Steenvoorden, Monica Stuurop MEELEZENDE VERLOSKUNDIGEN Ineke Oomens, Marjolein Mensink, Monique van Montfoort, Marianne Wigbers, Lilian Wirken, Cora Staal SPECIALE DANK AAN Lieke Montagne, communictieadviseur KNOV Alieke de Roon-Immerzeel MSc, verloskundige drs Josien de Boer, psycholoog Inger Aalhuizen, beleidsmedewerker KNOV Antje Beuckens, beleidsmedewerker KNOV Jeroen Dillen, gynaecoloog Judith Schwarte, consultatiebureau arts Saskia Smidt, lactatiekundige Corien Maljaars, diëtiste Marloes van Heek - Rouweler, kraamverzorgende Nel Hagen, Verloskundige Ingmar Slagboom, Verloskundige i.o.

Britt Huiberts, Visagie

TIE REDAC

EINDREDACTIE

HOOFD

ik Sandra Vu

Caroline Griep CHEF REDACTIE

Linda Versteege SeeTekst

DRUKWERK QuadGraphics ADVERTEREN Mail voor meer info: info@babyopkomst.nl

www.babyopkomst.nl/tijdschrift/app

Dit tijdschrift wordt ook op App uitgegeven.

R

VORMGEVE

VORMGEVER

Thomas Steenvoorden Buro Binnen

Pauline de Ruiter Buro Binnen