Materia

SAN MARTIN HERRI ESKOLA LH3 ZIKLOKO IKASLEAK

Laborategiko tresnak…………………………….

1

Materia …………………………………………........

5

Materiaren propietateak ……………………….

5

Materiaren propietate orokorrak…………..

Esperimentuak………………………………………

5 6

Materiaren propietate bereziak………………

11

Materiaren egoerak………………………………..

13

Egoera aldaketak……………………………………

13

Substantzia puruak eta nahasketak………

14

Nahasteen bereizte metodoak……………….

15

Esperimentuak………………………………………

16

Disoluzioak……………………………………………..

20

Materiaren aldaketa fisikoak….………………

20

Materiaren aldaketa kimikoak…………………

20

SAN MARTIN HERRI ESKOLA

Material gogorrez (normalean egurrez) egindako ontzia, aleak, belarrak, ‌ txikituz edo hauts bihurtzeko erabiltzen dena.

Erregai likido edo gaseosoa aire edo oxigenoz nahastu eta errekuntza gertatzen deneko gailua, argi egiteko edo berotzeko erabiltzen dena.

Hodi-formako estugune batez amaitzen den ontzi esferiko, koniko edo obalatua, kimika laborategietan erabiltzen dena.

Matxarda edo pintza muturrak hurbilduz zerbait heltzeko erabiltzen den tresna eta gailu mekaniko bat da. Palankaren efektuan oinarritzen dira eta zeregin askotarako erabil daitezke: objektu txikiak hartzeko, gauzak hari batetik zintzilikatzeko eta presioa eragiteko.

Tenperaturei ondo jasaten dituen neurtzeko balio duen edalontzia.

Pisatzeko tresna. Pisatu nahi dena pisu jakineko objektuekin orekatzean du bere funtsa.

Tantak kontatzen dituen tresna da.

Hodiak eta orratzak osatutako tresna, likidoak gorputzean sartzeko

Gomaz egindako hodia. Likidoa alde batetik bestera pasatzeko hodia.

Gauzak nahasteko balio duen makila. 20 zentimetroko luzera du.

Nahasketak egiterakoan malatsa ibiltzen da nahasteko.

Irudiak nahiz letrak handiago ikusteko heldulekua duen lentea.

Saiodia kimikako laborategian erabiltzen den beirazko materiala da. Alde bat irekita eta bestea itxita eta biribildua du, laborategian likido lagin txikiak edukitzeko erabiltzen da eta zenbaitetan estalkia ere izaten du.

Flaskoa botila txiki edo aho meharrekoa gehienetan likidoa gordetzeko erabiltzen dena.

Disoluzioetatik abiatuz, kristalizazioak egiteko erabiltzen den beirazko ontzi zabal eta sakonera txikikoa.

Kono hutsaren itxura daukan metal zein plastikozko tresna, muturrean hodi laburra duana; botilak likidoa isuri gabe betetzeko erabiltzen da. Onil bere sinonimoa da.

Bere inguruan eremu magnetiko iraunkorra sortatzen duen gorputza, normalean material ferromagnetikoz osatua.

Nahasketa txikiak egiteko erabiltzen den ontzitxoa.

Gorputz porodun edo aparatua, fluido bat (likido edo gaseosoa) bertatik igaroaraziz, honek esekita dituen partikulak edota nahastuta dituen materia solido edo erdi-solidoak kentzeko erabiltzen dena.

Pipeta zehaztasun handiz likido bolumen txikiak neurtzeko laborategian erabiltzen den beirazko instrumentu bolumetrikoa da.

MATERIA Masa duen eta espazioan lekua okupatzen duen edozer da materia.

Zentzumenen bitartez jabetzen gara materiaz.

Materiaren propietateak zaio.

Zientzian, tamaina jakin bat duen materia zatiari gorputza deitzen

Materia guztiak hainbat propietate betetzen dituzte(masa, bolumena eta sartezintasuna). Horiei materiaren propietate orokorrak deitzen zaie.

Bestalde, gorputz batzuk bakarrik dituzten ezaugarriak daude (gogortasuna, likatasuna, hauskortasuna,.....).

Horiek materiaren propietate bereziak deitzen zaie.

Materiaren propietate orokorrak Gorputz guztiak dituzten propietateak bolumena, sartezintasuna eta dilatazioa.

dira.

Lau

dira:

masa,

• MASA: Gorputzak zenbat materia kantitatea duen adierazten du.

Balantza erabiltzen da hori neurtzeko.

• BOLUMENA: Gorputzak adierazten du.

espazioan

zenbat

leku

betetzen

• SARTEZINTASUNA: Gorputz batek betetzen duen momentuan eta leku berean, ezin da beste bat egon.

duen

lekuan,

• DILATAZIOA: Gorputz guztiak, berotzen direnean, luzatu egiten dira. Adibidez, trenbideko karrila berotzen denean luzatu egiten da.

1.esperimentua Aireak ba al du bolumenik?

Helburua: Aireak bolumenik ba al duen jakitea.

Materiala: Xiringa.

Prozedura: 1-.Lehenik xiringa airez bete.

2-.Hatza xiringaren puntan jarri.

3-.Xiringaren kirtenari bultzatu.

4-.Presioan dagoenean hatza kendu.

Ondorioak: Aireak bolumena ez balu puntan behatza jarri eta kirtenari bultzatzean barreneraino joango zen.

Hatza kendutakoan zarata ateratzen du eta horrek esan nahi du aireak bolumena duela.

2.esperimentua

Airea dagoen espazioan beste materiarik sar al daiteke?

Helburua: Airea dagoen espazioan beste materiarik sar al daiteken jakitea.

Materiala -Xiringa -Kristalizadorea -Gomazko hodia -Saiodia -Ura Prozedura 1-.Kristalizadorea eta saiodia urez bete.

2-.Xiringa eta saiodia gomazko hodiaren bidez lotu.

3-.Xiringa airez bete.

4-.Saiodia buruz bera jarri beteta uretan.

5-.Xiringaren kirtenari bultzatu.

6-.Zer pasatzen den ikusi.

Ondorioak Materia bat dagoen tokian ezin da beste bat sartu, baina sartu ezkero sartu den adina atera behar du.

3.esperimentua Aireak ba al du masarik?

Helburua: Aireak pisurik ba al duen jakitea da esperimentu honen helburua.

Materiala: 2 globo Balantza Prozedura: 12345-

Balantza bat hartu.

Bi globo hartu eta bat asko puztu.

Puztutako globoa balantzaren alde batean jarri.

Puztu gabeko globoa beste aldean jarri.

Itxaron balantza gelditu arte.

Ondorioak: Puztutako globoak, globo hutsak baino gehiago pisatzen duela (Aireak pisatu egiten du).

4.esperimentua Flasko baten barruko likidoaren zenbat pisatzen dute?

Helburua: Flasko gramotan.

baten barruko

likidoak zenbat

pisatzen duen

Materiala: • Flaskoa • Pisua Prozedura: 1. Flasko pisatu 2. Flasko urez bete eta pisatu.

3. Flaskoa beteak pisatzen duena hutsari kendu.

Ondorioak: Gure flaskoko urak 2060 gramo pisatzen ditu.

jakitea

5.esperimentua Harri baten masaren neurketa (gramotan).

Helburua: Harri baten masaren neurketa gramotan jakitea.

Materiala: • Harria • Pisua Prozedura: 1. Harria pisuan jarri 2. Zenbat pisatzen duen ikusi Ondorioak: Harriaren masak 287g pisatzen ditu.

MATERIAREN PROPIETATE BEREZIAK PROPIETATEA

EZAUGARRIA

GOGORTASUNA

Material gogorrak arrastoa bigunago baten gainean.

ELASTIKOTASUNA

ADIBIDEA uzten

dute Diamantea

AURKAKO PROPIETATEA

ADIBIDEA

BIGUNTASUNA

Igeltsua

Materiak hasieran zuen forma berreskuratzeko Ileko goma duen ahalmena.

PLASTIKOTASUNA

Plastilina

BISKOSITATEA

Ontzietatik oso motel isurtzeko ezaugarria.

JARIOKORTASUNA

Ura

HAUSKORTASUNA

Kolpea jasotakoan erraz puskatzen denaren Kristala ezaugarria

TENAZITATEA

Tenazak

DISOLBAGAITZA

Harria

Eztia

DISOLBAGARRITASUNA Likido batean erraz disolbatzeko edo nahastuta Azukrea, gatza desagertzeko duten ezaugarria.

ERREGAITASUNA

Beroa emandakoan erraz erretzen denaren Papera, egurra ezaugarria.

ERREGAITZA

Harria

EROANKORTASUNA

Argindarra edo beroa erraz pasatzen uzten Metalak, ura denaren ezaugarria.

ISOLATZAILEA

Buztina, zeramika

HARIKORTASUNA

Puskatu gabe hari bihurtzeko gai den materia

XAFLAGARRITASUNA

Puskatu gabe xafla materia.

Kobrea

forma har dezakeen Burnia

GOGORTASUNA

BIGUNTASUNA

HAUSKORTASUNA

EROANKORTASUNA

ELASTIKOTASUNA

TENAZITATEA

PLASTIKOTASUNA

DISOLBAGARRITASUNA

ISOLATZAILEA

DISOLBAGAITZA

HARIKORTASUNA

BISKOSITATEA

ERREGAITASUNA

XAFLAGARRITASUNA

JARIOKORTASUNA

ERREGAITZA

MATERIAREN EGOERAK Gorputzak osatuta daude.

partikula

txiki

ikustezinaz

Egoera solidoan partikula txiki horiek ordenatuta eta elkarrengandik gertu daude. Partikulek masa dute, beraz, masa izango dute solidoek.

Partikulak ordenatuta daudenez, ez dute ez bolumena ezta formarik ere aldatzen.

Egoera likidoan partikula txiki horiek elkarrengandik ez daude solidoetan bezain hurbil, eta gainera, ez daude ordenatuta. Partikulek masa dute, beraz, masa izango dute likidoek. Partikulak ordenarik gabe eta elkarren artean mugitzeko eran daudenez, forma alda dezakete eta ontziarena hartu. Presioa egiten dugu partikulak oraindik ere nahiko hurbil egonik, ez zaie bolumena aldatzen.

Gas egoeran partikula txiki horiek solidoetan eta likidoetan baino urrunago daude elkarrengandik: ez daude batere hurbil. Gas partikulek masa dutenez, masa izango dute gasek. Gasek forma aldatu eta ontziarena moldatzeaz gain, bolumena aldatzen dute presioa egiten zaionean(partikulak hurbildu egiten direlako).

EGOERA ALDAKETAK Materia egoera ezberdinetan egoten da eta egoera batetik bestera aldatzen da. Hauek dira: o URTZEA: Materia egoera solidotik likidora pasatzea.

o SOLIDOTZEA: Egoera likidotik egoera solidora pasatzea. o LURRUNTZEA: Materia egoera

likidotik gas egoerara pasatzea. o KONDENTSATZEA: Materia egoera gasetik egoera likidora pasatzea. o SUBLIMAZIOA:Materia egoera solidotik gas egoerara edota gas egoeratik solidora pasatzea.

SUBSTANTZIA PURUAK ETA NAHASKETAK

• SUBSTANTZIA: Materia osatzen duen edozein gauza. 2 motatakoak dira: • Substantzia puruak: Substantzia bakarrez osatutako materiak ura, olioa, urrea, gatza,…).

(

• Nahasketak: Substantzia bat baino gehiago duten materialak.

Esperimentu bereziak eginda, berriro substantzia puruak lortu ditzakegu.

•

NAHASTEAK ere bi motatakoak izan daitezke:

• Nahaste heterogeneoak: osagai bakoitza begiz edo lupa batekin bereizi daitezkeen nahasteak (olioa eta ura, burdina-hautsa eta zerrautsa, errekako ur zikina,...).

• Nahaste homogeneoak: ( purea, maionesa,…)

osagaiak begiz bereizi ezin direnean

Nahaste homogeneo bereziak dira disoluzioak. Disoluzioetan osagai bat solidoa da eta bestea likidoa ( ura, alkohola, gatzura, ura azukrearekin, edari alkoholikoak,…)

NAHASTEEN BEREIZTE METODOAK Nahasteek bereizteko 4 metodo nagusi daude: 1.-DEKANTAZIOA: lurra eta harri txikiz nahastuta dagoen ura ontzi batean geldi-geldi utzi eta handik denbora batera gai solidoak “hondoan” egongo dira eta ura goian garbi geratuko da.

Sistema hau “araztegietan” ibaietako ur - zikinak garbitzeko erabiltzen da.

Ura dekantatu ondoren, edan ahal izateko, kloro pixka bat botatzen zaio mikroorganismo kaltegarriak hiltzeko.

2.-MAGNETISMOA: iman bat erabiliz, nahastean dauden burdinazko materialak bereizten dira.

Sistema hau “metala lantegietan” erabiltzen da.

3.-URTZEA: da.

birziklatzeko

beroa erabilita bereizi nahi dugun materiala urtu egiten

Sistema hau lantegietan” erabiltzen da.

“plastikoa

birziklatzeko

4.-LURRUNTZE edo KRISTALIZAZIOA: uretan nahastuta dagoen solidoa bereizteko, ura lurrundu egiten da. Ura lurrundutakoan, solidoa kristalizatuta, gogortuta, geratzen da.

Sistema hau “gatzagatan” erabiltzen da, ur gazitik gatza lortu ahal izateko.

6.esperimentua Ura eta olioa banandu al daitezke?

Helburua: Ura eta olioa banandu al daitezken jakitea.

Materiala: 2 baso Ura Olioa Serbilleta Prozedura: 1-.Lehenik baso bat urez eta olioz bete.

2-.Jarraian beste basoari serbilleta gainean jarri.

3-.Ondoren olioa eta ura beste basora bota.

4-.Azkenik zer gertatzen den ikusi.

Ondorioak: Serbilleta jarritako basora olioa eta ura botatakoan olioa serbilleta gainean gelditzen da eta ura behera jaisten da.

7.esperimentua

Nola bereizi ura eta gatza?

Helburua:Zer gertatzen den gatza eta ura nahastuta kalefakzio gainean utzi ez gero jakitea.

Materiala: • Porta-objektua • Gatza • Ura • Kalefakzioa Prozedura 1-.Porta-objektua urez bete.

2-.Gatza bota.

3-.Ondo nahastu.

4-.Kalefakzio gainean jarri.

5-.Zer gertatzen den ikusi 10 edo 15 minututan Ondorioak Gatza gogorra geratzen da. Eta ura lurrundu egiten da.

8.esperimentua Nola bereizi ura eta lurra nahastuta?

Helburua: Ura eta lurra nahastu ondoren bi osagaiak bereiztea.

Materiala: • Prezipitazio ontzia, • Porta-objektua • Lurra • Ura Prozedura:

1. Lur bila joan.

2. Prezipitazio ontzia urez bete.

3. Lurra uretara bota.

4. Ondo nahastu.

5. Egun oso bat utzi dagoen tokian mugitu gabe eta ura nahastu gabe.

Ondorioa(k): Prezipitazio ontziaren azpia zikina geratuko da eta ura prezipitazio ontziaren gainaldean geratuko da ( ura ia garbi-garbia dago.

Ura garbia lortzea nahi badugu filtro batetik pasa dezakegu).

9.esperimentua Azukrea eta burdin hautsa nola bereizi.

Helburua: Azukrea eta burdina-hautsa bereiztea.

Materiala: • Azukrea • Burdina-hautsa • Porta-objektua.

• Imana Prozedura: 1. Azukrea eta burdina-hautsa nahastu.

2. Imana jarri porta-objektuaren gainean.

3. Zer gertatzen den ikusi.

Ondorioak: Imanarekin burdina-hautsa itsatsi eta azukrea porta-objektuan geratzen da.

DISOLUZIAK ETA MATERIA ALDAKETAK DISOLUZIOAK Disoluzioa: materia likido eta beste solido baten nahaste homogeneoa da.

Ura azukrearekin nahastuta edo ur gazia disoluzioak dira.

Disoluzio baten bi elementu daude: • Disolbatzailea: nahasketaren materia likidoa ( ura ).

• Solutua:

nahasketaren zati solidoa ( azukrea, gatz

MATERIA ALDAKETAK Materiak 2 aldaketa mota jasan ditzake: • ALDAKETA FISIKOAK: beste batekin nahastu arren, berez aldatzen ez dena.

Nahasketa desegin eta berriro materia berreskuratu dezakegu.

NAHASTEEK fisikoak dira.

•

materiaren

aldaketa

ALDAKETA KIMIKOAK: zerbaiten eraginez materiaren izaera erabat aldatzen da eta berriro hasieran zuen moduan ezin dugu inolaz berreskuratu.

ERREKUNTZA eta ERDOILTZEA gertatzen direnean, materia betirako aldatzen da. Papera edo egurra erretzen direnean, ezin dugu berriro egur edo paper hori berreskuratu. Aldaketa kimikoa gertatu da eta egurra errauts eta karbono dioxidoan bihurtu da.

EGILEAK: Goian:

Mattin Aiertza, Xabier Irulegi, Mikel Labaka, Leire Eizmendi, Izar Agirretxe eta Naikari Urdalleta.

Behean: Haritz Goenaga, Nahia Cadierno, Itxaso Esnal, Saioa Beristain eta Elaia Azpillaga.