حكْهَتی َُرێوی كْردضتاى – عێراق ٍّزارٍتـــــــــــــــــــی پــــــــــــــــــــَرٍّردٍ بـَڕێـٍْبـَرایـَتـی پـَرٍّردٍی ضـــۆراى ئـــــاهــادٍیـــی خــَلــیــفــاًــــی كــــْڕاى
ڕاپــۆرتــێــك دهربــارهی
ئــاهــادهكــردنی قــىتـابـیـاى :ســهرچـیـا خـىرشــیـد جـــیــهــاد زوبـــێـــر بـهسـهرپـهرشـتـی هـاهـۆسـتـا :خـهسـرۆ عـبـدالـرحـوـاى
پێشهكیهك دهربارهی سهعید نىورسی ضــیعی ًّْرضــی
ًاضــراّ بی بــ ی السهــاى بی تــْر ی )
( :لی ( ٦ی ــاًًّْی دّّەم یــاى ٢٣ی
هــــارتی ٢٩٨٩لی دایکبــــّْە ّ لی ٣٤ی هــــارتی ٢٪٧١ــــۆ ی دّایــــی ــــردّّە ) زاًــــا ّ فییلیضــــّْفی گیّرەی ئــــایٌی ئیطــــ م ّ ًّْضــــیری ضــــیر یهی پییاهی ــــاًی ًــــّْر ّ هاهۆضــــتای ــــۆهیلیی ًــــّْرە .لی ضــــیردەهی خۆیــــ ا ّ لی تیهیًــــی ( )٢٦ضــــا ی ا زاًایاًی ئاییٌی ئیّ اتی ًازًاّی ب ی السهاى ( ّاتی زاًای ضیردەم )یاى لێٌاّە. لی دّای ڕّّداّی ٤٢ی هــــار لیالییى حکــــْهیتی ئیّ ــــاتیی تْر یــــا ّە گیــــراّ ّ فیرهــــاًی بیضــــیردا درا ،بیاڵم پاغــــاى ی زاًـــرا بـــ تـــاّاًی ئـــازاد ـــرا .لیضـــیر داّای هطـــتیفا یهـــا پاغـــا ُـــا بـــۆ ئیًـــمیرە ّ ـــاّی پـــێکیّ ّ هـــاّەیی لیّێ هـــاییّە .پاغـــاى ـــّْ بـــۆ غـــاری ّاى .لی پـــاظ هـــاّەیی دّّرخـــراییّە بـــۆ بـــارال ّ ،ە پاغـــاًیع بیُـــۆی ًّْضـــیٌی یًـــ تێبـــێکیّە دّّرخـــراییّە بـــۆ بـــْردّر ،ئیطـــتارتا ،اضـــتاهۆًْ لی پاغـــاًیع بـــۆ ئیهیـــردا ّ .ە بیُـــۆی تێبی ـــاًییّە فیرهـــاًی بیضــــیردا درا ّ لیّ ضــــیردەهاًیدا بی یًــــ ەُا هاًــــ لی بیًــــ یکاًی اًی ئێطــــکی غــــیُر ،دەًیسلــــی ،ئــــافیۆى گیــــراّ ّە پاغاًیع خۆیی ّ تێبی اًیػی خاّێي ّ ب تاّاى دەر ّْى. لی ٣٤ی هـــــارتی (٢٪٧١ز) دا لی غـــــاری ئْرفـــــا ـــــۆ ی دّایـــــی ـــــردّّە .بیاڵم لی ٢٣ی تیهـــــّْزی ٢٪٧١دا لیالییى حکـــــْهیتی تْر یا ّە گۆڕە یی ُی راییّە ّ بۆ غْێٌێکی ًادیار ی تا ئێطتا ًیزاًراّە دّّرخراییّە. بی غـــــْێي یّتّْە ـــــاًی دەّترێـــــ (ًّْرە ـــــاى) یـــــاى ( ـــــۆهی یی ًـــــّْر) .ـــــۆهی یی ًـــــّْر ئیّ تێبـــــاًی دەخـــــْێٌي (ضیر یهی پییاهی اًی ًّْر) ی پێکِاتّْى لی یً ەُا بیرّباّەڕی دیٌی.
ژیـانـی ضــــیعی ًّْرضــــی لی ضــــا ی ٢٩٨٩ز لی غــــاری بیدلــــیص ّ لیزای ُیــــساى ّ غــــاری کیی ئیطــــتاری ّ لی گًْــــ ی ًــــّْرش (ئێطــتا پێـــی دە ـــێي یپیرلــی) لی دایکبـــّْە .بـــاّ ی ًــاّی هیـــرزایی ّ دایکیػـــی ًــاّی ًـــّْرییی یی .ژیـــاًی ًّْرضــی ّە ـــْ خـــۆی دە ێــــ بی ضــــ لۆًاغــــ ا تێتیڕیــــْە "ضــــیعی ی ــــۆى" " ،ضــــیعی ی ًــــْێ" " ،ضــــیعی ی ضــــێییم"ّ .ە لی تێبی اًیــــ ا باضــــی دە ـــا تـــا تیهیًـــی ٥٦ضـــا ی بی لۆًـــاغی "ضـــیعی ی ـــۆى" دادەًێـــ " .ضـــیعی ی ـــۆى" خسهیتـــی ئیوـــاى ّ ئیطـــ م بی رێگـــای ضیاضــــی دە ــــا .بیاڵم بیّ ڕّداّاًیی ی دّاتــــر بیضــــیری دێــــ بی تیّاّی ڕای دەگۆڕێــــ ّ دّّردە یّێــــتیّە لی ضیاضــــی . ُیرّەُــــا ــــْارەم هٌــــا ی خاًیّادە ییــــاًی ی یی لی دّای یی ئیهــــاًیى (دّرریی خــــاًن ،عیبــــ ّ ا ،ضــــیعی ،هــــدیهید ،
1
عیب ّلوی یــــــ ،هیر ــــــاى) .بی ُیّڵ ّ تیلــــــاالی خــــــۆی غــــــارەزایی لی زاًطــــــتی اًی ڕیژگــــــاردا ّ ،ە ( یویــــــا ،فیسیــــــا ، زیٌــــ ەزاًی ،یۆلــــۆ ی ،بیر ــــاری ،گیردًٌّّاضــــی ْ ،گرافیــــا ُ..،تــــ ) پییــــ ا ــــردّّە .یی یم یضــــی ی ُیّ ــــی داّە بــــۆ داهیزراًـــ ًی زاًکـــۆ لی ْردضـــتاً ا ّ ـــردًیّەی لْتابکـــاًیی ـــْردی ّ خْێٌـــ ًی ّاًیی زاًطـــتی اًی ضـــیردەم غـــاى بی غـــاًی زاًطـــــتی ئایٌییی ـــــاى .گیّرەتـــــریي یضـــــاییتی ـــــْردی ئیم ضـــــیردەهی ّ هیزًتـــــریي زاًـــــایی ی لی دّای هیّالًـــــا خالیـــــ ی ًیلػـــبیً ی لی ًـــاّ ًیتیّەی ـــْرددا ُـــاتّْەتی دًیـــاّە ّ ًاّبـــاًگی یِـــاًی بـــۆ درّّضـــ بـــّْە ّ ،لی ڕّّبیرێکـــی فراّاًـــی ضیر زەّی ا ضّْد لی بیرُیهی اًی ّەردەگیرێ . زیــــاتر لی ضــــید ّ ضــــی تێــــ ّ ًــــاهیلکیی لی ژێــــر ًاًّیػــــاًی (ضــــیر یهی پییاهی ــــاًی ًــــّْر)دا ًّْضــــیْە ّ بــــاّی ــــردًّّیتیّەّ .ەرگێڕاًــــی ضــــیر یهی پییاهی ــــاًی ًــــّْر بــــۆ زهــــاًی عیرەبــــی لیالییى (ئیدطــــاى لاضــــن صــــا دی)ییّە تیّاّ بــــّْە ّ لی دە داًی بیرگــــی لیغــــیًگ ا ّ لی ُیردّّ غــــاری ئیضــــتیهبْڵ ّ لــــاُیرە یًــــ
ــــاپێکی یی لی دّای یی یــــاى تــــا
ئێطــــتا لــــ بــــاّ ــــراّەتیّە .بیغــــێکی زیریػــــیاى لیالییى هــــاری ّێڵــــ (غــــْ راى ّاحیــــ )ەّە ــــراّى بی زهــــاًی ئیٌگلیــــسی. بیغــــێکی ئیم پییاهــــاًی بــــۆ ئیم زهاًــــاًیی خــــْارەّەظ ّەرگێــــڕدراّى ،ی تــــا ئێطــــتا ــــاری ّەرگێــــڕاى تیایاًــــ ا بیردەّاهی : (ئی وـــاًی ،فیڕەًطـــی ،ڕّّضـــی ،ئـــۆردی ،فارضـــی ،ئیتـــا ی ،ۆ ـــاراتی ،هیالیـــا ،ڕیهـــاًی ،یٌـــی ،بْلگـــاری ،پْرتْگـــالی ، ئیلباًی ،بۆضٌی ،ئیطتاًی ،هیلیدیًیُ..یرّەُا گیل زهاًی تریع. لیّ ــــاتیی ی "ضــــیعی ی ــــۆى" گــــۆڕا بی "ضــــیعی ی ًــــْێ" تێبــــی (فتــــْ الغیــــ ) ی غــــێ عبــــ المادری گیی ًــــی ــــاریگیرییی ی گیّرەی درّضــــ
ــــرد لیضــــیر ضــــیعی ًّْرضــــی .بیغــــی زیری (پییاهی ــــاًی ًــــّْر) لی ضــــیردەهی "ضــــیعی ی
ًـــْێ" دا ًّْضـــراّە .ضـــیعی ًّْرضـــی بی ـــْرتی ضـــیبارە بی یـــاّازی ًێـــْاى "ضـــیعی ی ـــۆى" ّ "ضـــیعی ی ًـــْێ" دە ێـــ " ضـــیعی ی ـــۆى زیـــاتر بی پێـــی هێػـــکی دەڕییػـــ ،بیاڵم ضـــیعی ی ًـــْێ ُیم بـــایی بی هێػـــ دەدا ّ ُیم بی د ـــیع"ّە لی دّای بیً یکاًیی ئافیۆى لی ضا ی ٢٪٥٩بی لۆًاغی "ضیعی ی ضێییم" دادەًێ .
سەعیدی کۆى ضـــیعی ًّْرضـــی بی ًاّە ـــاًی زاًـــای ضـــیردەم "بـــ ی السهـــاى" " ،هیال ضـــیعی " " ،هیال ضـــیعی ی-هیغـــِّْر" " ،ضـــیعی ی ًّْرضـــی" ّ "ضـــیعی ی ـــْردی" ًاضـــرابّْ .یی یم دەضـــتتێکردًی خْێٌـــ ًی لی گًْـــ ی ًـــّْرش لیالی ـــا عیبـــ ّ ای بــــرا گیّرەی بــــّْ .لی تیهیًــــی ٪ضــــا ی ا ( )٢٩٩٨ــــّْ بــــۆ گًْــــ ی "تــــا " ّ لی لْتابکــــاًی یی هیال هــــدیهید ئیهــــیي ئیفیًــــ ی دەضــــتی ــــرد بی خْێٌــــ ى .لی ضــــا ی ٢٩٩٩لْتابکــــاًیی تیّاّ ــــرد .لی تێبــــی (هێــــ ّّی-ژیــــاى) ًّْضــــیْییتی ی لی گًْــــ ی "تــــا " بــــّْ زیر گرًگــــی پــــ دەدرا بیاڵم لْتابیی ــــاى ئیهییــــاى پــــ ًــــاخۆظ بــــّْ لیبیر ئیّە لطــــیی ًاغــــریٌیاى پــــ دەّ لیبیر ئیّە دەگیڕێــــتیّە بــــۆ گًْــــ ە یی خۆیــــاى .دّای ئیّەی ی لی گًْــــ ی "تــــا " گیڕاییّە ُیفــــتیی یی
ــــار ( ی ــــا
عیبــــ ّ ای بــــرای ضــــیرداًی هــــا یّەی دە ــــرد) دەرضــــی لــــ ّەردەگــــر .لی هــــاّەی پێــــٌ ضــــا ا لی لْتابکاًی ــــاًی "هیال هـــدیهید ئیهـــیي ئیفیًـــ ی ،هیـــر ضـــیعی ّەلـــی ّ هیال هـــدیهید ئیفیًـــ ی" دەرضـــی خْێٌـــ ّ .ە لی پییاهی اًـــ ا ًّْضـــراّە ی لی هــاّەی ئیم پێــٌ ضـــا یدا تــْاًی "لْرئــاًی پیـــریز خیتــن بکــا ّ بـــۆ هــاّەی ضــ هاًـــ لی لْتابکــاًیی غــێ هـــدیهید
2
یاللـــی بکْێٌێـــ ّ ّە ڕیژاًی بـــۆ هـــاّەی ضـــ
ـــات هێر تێـــ بکـــْێٌێتیّە ّ یی طـــیر لیبیری بکـــا ّ ّە ُیرّەُـــا بـــێ گی
لیّ تێبــــاًیی ی لْتابکـــــاًیدا دەی خْێٌــــ ى زیر تێبـــــی تـــــریع بکــــْێٌێتیّەّ .ە دّای ئیهی لیّێ ئی ـــــازە ّەردەگرێـــــ ّ لیّێ دەڕّا .لیم هــــاّەییدا گفتْگــــۆی زیری لیگیڵ هاهۆضــــتا اًی ا دە ــــرد بیاڵم لْتابیی ــــاى ئیهییــــاى پــــ ًــــاخۆظ بــــّْ ّە ئیرەییــــاى پــــ دەبــــرد ّ ُیًــــ ێ
ــــاریع دەبــــّْیی غــــیڕیاى .ڕیژێکیــــاى یی ێــــ لی خسهیتکارە ــــاًی ئاغــــای " یزیــــرە" بی
هیبیضــــتی ْغــــتٌی ضــــیعی ًّْرضــــی دەییّێــــ غوػــــێرە یی دەربکــــا بیاڵم غوػــــێرە یی لی بیرگی یی گیــــر دەبێــــ ّ ًاتْاًێـــ ُــــی بکــــا ،ضـــیعی یع دەیکــــاتی ئــــاّێکی ضـــاردەّە ّ پاغــــاى دەری دەُێٌێــــتیّە .لی دّای هـــاّەیی ضــــیعی بــــۆ بیڕێ ردًی زضتاى دەگیرێتیّە بۆ گًْ ە ییاى. غــــیّێکیاى لی خیّیــــ ا دەبیٌێــــ
ی لیــــاهی ڕّّیــــ اّە ّ ُیهــــّْ خی کــــی بیضــــیر پــــردی "صــــرا " دا دەپیڕێــــٌیّە ،
ئیّیـــع دەڕّاتی ضـــیر پـــردی صـــرا ّ ڕادەّەضـــتێ تـــا داًی داًی ُیهـــّْ پێغیهـــبیراى دەبیٌێـــ ّە لی ۆتایـــ ا پێغیهیرهـــاى "هــــْحیهوید(د ") .دەبیٌێــــ ّ لی خیّە یی ڕادە ڵی ێــــ ّ .ە بیُــــۆی ئیم خیّەّە داّای درێــــ ە پێــــ اًی خْێٌــــ ى لی بــــاّ ی دە ا ّ لیضیر ئیسًی باّ ی دە ێ بۆ لْتابکاًیی " هیر حیضیى ّەلی" . بیُــــۆی ئیّەی ضــــیعی ًّْرضــــی لی بــــابیتی ُیرە ئا ۆزە ــــاى تێ ەگییػــــ ّ بی هــــاّەیی ی یم تێبــــی لیبیر دە ــــرد ّ بـــابیتی زاًطـــتیی اًی بی لـــْ ی دەزاًـــی ،بـــّْە ُـــۆی ضیرضـــاهی "هیال فـــت الـــلی ئیفیًـــ ی" ّ بیّ ُـــۆییّە ًازًـــاّی (بـــ ی السهاى)ی لێٌا. دّای هــاّە دێــ بـــۆ غــاری بیدلــیص ّ یضـــاییتی دەگۆڕێــ ّ ّە ُیرّەُــا دەبێـــتی ێــی ضــیرً ی "عوـــر پاغــا"ی ّالـــی بیدلــــیص ّ ژّّرێکــــی دەداتــــ بــــۆ بیردەّام بــــًّْی لی خْێٌــــ ى .بی پێــــی ئیّ زاًیاریــــاًیی ی لی "پییاهی ــــاًی ًــــّْر"ەّە ّەرگیـــراّە "ضـــیعی ًّْرضـــی" بـــۆ هـــاّەی دّّ ضـــاڵ لێـــرە درێـــ ە بی خْێٌـــ ًی اًی دەدا ّ پاغـــاى لیالییى ّالـــی غـــاری ّاًیّە دەعـــْە دە رێـــ ّ ئیّیـــع دە ێـــ ّ لی ّاًـــیع بـــۆ هـــاّەی دە ضـــاڵ لیّ ژّّرەی ی ّالـــی ّاى بـــۆی دابـــیي ردبـــّْ درێـــ ەی بی خْێٌــــ ًی زاًطــــتیی اًی دەدا .لی دّای هــــاّەیی
ی "حیضــــیى پاغــــا"ی ّالــــی ّاى دەضــــتی لی ــــار ێػــــاییّە " ،تــــاُیر
پاغـــا" بـــّْ بی ّالـــی تـــازەی ّاى ّ پییْەًـــ ی لیگیڵ "ضـــیعی ًّْرضـــی" دا زیر بـــاظ بـــّْ ّ ،ە لیّ ژّّرەی ی دەرضـــی تیایـــ ا دەخْێٌ بیردەّام بّْ ّ .ە ُیرّەُا لْتابکاًییی یػی ُیبّْ ی دەرضی بی تیلیبی اًی دەخْێٌ . ضــــیعی ًّْرضــــی بــــۆ خْێٌــــ ًی زاًطــــتی گػــــتیی اى ّ زاًطــــتی ئیطــــ هی ،دەهێــــ بــــّْ بیــــری لی درّضــــ زاًکــــۆیی
ردًــــی
ردبــــْەّە ّ بــــۆ گییاًــــ ًی داّا یی بی حکــــْهی لی ضــــا ی ٢٪١٨ــــّْ بــــۆ ئیضــــتیهبْڵ ّ .ە براییتــــی ردًێــــ
لیگیڵ "زاًکـــــۆی اآلزُـــــر" لی هیطـــــر ًـــــاّی "ه رضـــــ زُـــــرا "ی لیم زاًکـــــۆیی ًـــــابّْ .هیبیضـــــتی "ضـــــیعی ًّْرضـــــی" لی درّضـــتکردًی ئیم زاًکـــۆیی خْێٌـــ ًی "زاًطـــتی گػـــتیی اى" ّ "زاًطـــتی ئیطـــ هی" بـــّّْ .ە بی ُیرضـــ زهاًی ـــاًی عیرەبـــی ّ تـــْر ی ّ ـــْردی لیم زاًکـــۆییدا بکْێٌرێـــ .ی ُـــا بـــۆ ئیضـــتیهبْڵ یی یم ـــار ـــّْ بـــۆ هـــا ی "فیریـــك ئیحـــوید پاغـــا". دّای ئیّە داّای لی حکـــــْهی
ـــــرد ی دەییّێـــــ لی ڕیژُیالتـــــی ئیضـــــتیهبْڵ زاًکـــــۆیی درّضـــــ بکـــــا بیاڵم حکـــــْهی
ّەاڵهـــی ًیبـــّْ .پاغـــاى دّای دّّ هاًـــ هـــاًیّە لی ئیضـــتیهبْڵ ـــّْ بـــۆ هسگیّتـــی "فـــاتی " ّ لیّێ لی خـــاًیی "غـــی یر ی" هـــاییّەّ .ە غـــتێکی ضـــییر لێـــرە ڕّّیـــ ا ی بـــّْە ُـــۆی ضـــیرً ڕا ێػـــاًی ُیهـــّْ زاًا ـــاى ئیّیـــع ئیّە بـــّْ ی لیضـــیر
3
دەرگـــای ژّّرە یی ًّْضـــیبّْی " لێـــرە ّەاڵهـــی ُیهـــّْ پیرضـــیارێ دەضـــ دە یّێـــ ّ ُیهـــّْ دەردێـــ
ارەضـــیر دە رێـــ
بیاڵم پرضیار لی یش ًا رێ " لی ًێــــْاى ضــــا ی اًی ( )٢٪٢٨-٢٪٢٦لی یًگــــی ًێــــْاى "دەّ یتــــی عْضــــواًی" ّ "ڕّّضــــی اى" لی غــــیڕی "لیفمــــاش" دا ّە ــــْ بیرپرضـــێکی گیّرە بیغـــ اری لی یًگـــی یِـــاًی یی یهـــ ا ـــرد .پاغـــاى لی ضـــا ی ٢٪٢٧دا لی غـــیڕی بیرگـــری ـــردى لی غـــاری بیدلــــیص لیگیڵ "ڕّّضــــی اى" بریٌــــ ار ــــراّ بی ئیضــــیر یّتی دەضــــ "ڕّّضــــی اى" ،بــــۆ هــــاّەی یی ضــــاڵ لی یهتیٌــــی ڕّّضــــی اً ا هــــاییّە .لی ضــــا ی ٢٪٢٨لی ــــاهتیٌی " ۆضــــتریها" لی دەضــــ ڕّّضــــی اى ُی ِــــا ّ بیرەّ ئیضــــتیهبْڵ گیڕاییّە. ی گیڕاییّە بـــۆ ئیضـــتیهبْڵ ـــّْە ڕیـــسی بیرزتـــریي ـــۆهی یی فیتـــْای ئیّ ضـــیردەهی ی ئیّیـــع ـــۆهی یی "الـــ ار الدکوـــ اآلض هی " بّْ ّ ،ە بّْە ئیً اهێکی ئیّ ۆهی ییی. پاغـــاى ضـــیر ردە اًی ـــۆهی یی "ُیاڵتٌـــی ـــْرد" داّایـــاى لـــ داّا ییــــاًی ڕە
ـــرد ی بچێـــتی ۆهی ی ییـــاى ،بیاڵم ضـــیعی ًّْرضـــی
ــــردەّە .لی دّای ٢٦ی غــــْباتی ٢٪٢٪ــــّْە ــــۆهی یی "ُیاڵتٌــــی ئیطــــ م" ّ لیگیڵ ــــۆهی یی "الو رضــــییي" دا
هـــاییّە ی پێـــ ُـــاتبّْى لی "هطـــتیفا ضـــابری ،هاهۆضـــتا هـــدیهید عـــات ّ ضـــاففی ئیفیًـــ ی"ّ .ە لی ضـــا ی ٢٪٢٪دا دەضـــتی رد بی ًّْضیٌی تێبی "هیضٌیّییی ًّْرییی". بیُـــۆی ئیّ دەعْەتـــاًیی ی "هطـــتیفا یهـــا ئیتـــاتْر " ّ ّالـــی پێػـــّْی ّاى "تیحطـــیي پاغـــا" ردبّْیـــاى ـــّْ بـــۆ غـــاری ئیًـــمیرە ّ بـــۆ هـــاّەیی لیّێ هـــاییّەّ .ە ـــْ دّّەم گـــْێگری " ۆبـــًّْیّەی هیللـــی" بیغـــ اری ـــردّّە .بیُـــۆی ئیّ بییاًٌــــاهیییی ی پێػکیغــــی ــــرد بی حکــــْهی بــــۆ ــــا کردًی ڕەّغــــی تْر یــــا ،لیالییى یًــــ بیرپیر ی دراییّە .لی پاڵ ئیهیغ ا ُیر ّازی لی داّای درّض
یضــــێکیّە زیر بیتًْــــ ی
ردًی زاًکۆی "زەُرا" ًیدەُێٌا.
سەعیدی نىێ لی ضـــا ی ٢٪٣٦دا ی دّّر خـــراییّە بـــۆ بـــْردّر تێبـــی "دەرگـــای یی یهـــی ًـــّْر" ی ًّْضـــی .پاغـــاى دّّر خـــراییّە بـــۆ بــــارال .لێــــرە دەضــــتی ــــرد بی ًــــّْیٌی ضــــیرەتای پییاهی ــــاًی ًــــّْر ُ ،یردّّ تێبــــی ّتی ــــاى ّ هی تْبــــا بی تیّاّی ّ بیغێکی زیری بریطکی اًی لێرە ًّْضیییّە. لی ضــــا ی ٢٪٤٥لی "بــــارال"ّە دّّر خــــراییّە بــــۆ ئیطــــتارتا .لی ضــــا ی ٢٪٤٦دا بیُــــۆی داًــــاًی " ــــۆهی ییی ی ًِێٌــــی" یّتی دادگــــای یزای لْرضــــی غــــاری ئێطــــکی غــــیُیر ّ لی ئیً ــــاهی دادگایــــ ا ،بیُــــۆی ًّْضــــیٌی "پییــــاهی تیضــــیتتْر" خــــۆی ٢٢ هاًـــ
یّتی زیٌـــ اى ّ ٢٧تیلیبیغـــی بـــۆ هـــاّەی ٧هاًـــ زیٌـــ اًی ـــراى .لی ضـــا ی ٢٪٤٧ی ـــاتی زیٌـــ اًیی یی تیّاّ بـــّْ بـــۆ
هاّەی ٨ضاڵ دّّر خراییّە بۆ " اضتاهۆًْ". لی ضـــــا ی ٢٪٥٤خـــــۆی ّ ٢٣١لی تیلیبی ـــــاًی بی ئیـــــ عای "ڕّّخاًـــــ ًی بٌیڕەتـــــی ڕژێـــــن" ـــــارێکی تـــــر گیـــــراییّە ّ لی بیًــــ یکاًیی "دەًیسلــــی" بــــۆ هــــاّەی ٪هاًــــ زیٌــــ اًی ــــرا ،بیاڵم بــــ گًْــــاٍ دەر ــــّْ ئیم ارەغــــیاى گــــْازراییّە بــــۆ
4
"ئیهیـــردا " ّ لیّێ بی زیر ڕابیریـــاى پـــ دە ـــرد .لی ضـــا ی ٢٪٥٨خـــۆی ّ ٦٥تیلیبیی لی بیًـــ یکاًیی ئـــافیۆى بـــۆ هـــاّەی ٣١ زیٌــــ اًی ــــرا .دیطــــاًیّە دّّر خــــراییّە بــــۆ "ئیهیــــردا " .لَغۆڕغــــی غــــێ ضــــَعی ی پیراًــــ ا لــــَّ دٍهــــَدا لــــَ ــــاتی ضــــَرَُ اًَ َ دا ئــــَلبای حْلیطــــی یــــَحیا گلــــی دٍ ێتــــَ الی ضــــَعی ًَّرضــــی ضــــَبارٍ بــــَ ضــــَرَُ اًَ َیاى لَگــــَ ی دٍدّێ ،ئَّ اتَ ًْرضی پێی دٍل دٍب ُی باٍّرهًَ ێ دٍضتی ًَ ێتَ خْێٌی گَلی ْرد.
سەعیدی سێیەم لی ضـــا ی ٢٪٦٣بی ُـــۆی ًّْضـــیٌی تێببـــی "ڕابیری گیً ـــاى" باًـــ
ـــرا بـــۆ ئیضـــتیهبْڵ ّ ئیم ـــارەظ بی بـــ تـــاّاى
دەر ـــّْ .لی ٢٪٦٤گیڕاییّە بـــۆ "ئیهیـــردا " .بـــۆ ـــاری دّّەم ُـــاتیّە بـــۆ ئیضـــتیهبْڵ ّ بـــۆ هـــاّەی دّّ هاًـــ ّ ًیـــْ لیّێ هـــــاییّەّ .ە لی دّای ئیهی ژیـــــاًی بی زیری لی "ئیهیـــــردا " ّ "ئیطـــــتارتا" بیضـــــیربردّ .ە دّای ئیم هـــــاّەیی ئیّ پییاهـــــاًیی ًـــّْر ی ًّْضـــرابّْى بـــاّ بـــْەّە بیًـــاّ خی کیـــ ا ّ ضـــیرً ی ڕادە ێػـــاى .بیم ئاهـــاً یّە لی زیربیی غـــار ّ گًْـــ ە اى دا بی ًّْضـــــیٌی دەضـــــ ّ یـــــاخْد ّتـــــٌیّەی لی ئیضـــــتیهبْڵ ّ ئیًـــــمیرەّ بیغـــــی اًی ڕیژُیال دا بـــــاّ بـــــّْییّەّ .ە لیم هـــاّەییدا یًـــ یي دەعـــْاّ ّ غـــکاتیاى لی خـــۆی ّ تیلیبی ـــاًی ـــراّ زیربیغـــیاى لی دادگا اًـــ ا بـــّْ .لی ضـــا ی ٢٪٦١ی پـــاتی دیوــــْ را ُــــاتی ضــــیر حــــْ ن ُــــی ڕێگرییی ــــی لی بیردەم ــــۆهی یی ًــــّْر ّ پییاهی ــــاًی ًــــّْردا داًیًــــا ّ لیم هــــاّەییدا پییاهی اًی ًّْر اپکراى ّ لی تْر یا ّ پا طتاى ّ ئیهریکا ّ ئیتا یا باّ بْییّە. لی ٣٤ی هـــارتی ٢٪٧١دا لی غـــاری ئْرفــــا ّەفـــاتی ــــردّّ لی گۆڕضـــتاًی "خلیـــ الــــرحوي" ًێـــ را ،بیاڵم لی ٢٣ی تیهوــــْزی ٢٪٧١دا لیالییى حکْهیتیّە گۆڕە یی تێک راّ برا بۆ غْێٌێکی ًادیار.
بیرو بۆچىونەکانی هیدەًیی ضـــیعی ًّْرضـــی لی ضـــیردەهی دەّ یتـــی عْضـــواًی ا پػـــتگیری تیّاّی لی هیدەًـــیی بـــّْى ـــردّّە ،بیاڵم پػـــتگیری هیدەًـــیی بـــّْى بی غـــێْازی ڕیژئـــاّا یـــاى ئیّرّپـــا ًی ـــردّّە ّ ڕەتـــی ـــردّّەتیّە .لی بـــابیتی هیدەًـــیی بًّْـــ ا لی یًـــ غــــْێٌێکی پییاهی ــــاًی ًــــّْردا ًوــــًّْیی یاباًیی ــــاى بــــۆ عْضــــواًیی اى ُێٌــــاّەتیّە ی ّە ئیّاى بــــي .لیم بارەغــــیّە لی پییاهی اًی ًّْردا لی یی ێ لی بیغی اً ا ًّْضراّە:
5
” بـــــۆ بی دەضـــــ ُێٌـــــاًی هیدەًـــــیی پێْیطـــــتی ًوـــــًّْی لی یاباًیی ـــــاى ّەربگیرێـــــ
ی ئیّاى لی پـــــاظ ئیّەی ی
ُیهــــّْ الییًی باغــــی اًی هیدەًــــیی بًّْیــــاى ّەرگــــر ،لی پــــاڵ ئیهیدا ًیریــــتی ًیتیّەییی ــــاًی خۆیــــاى لی دەضــــ ًیداّ پاراضتیاى ی ضیر اّەی ڕەّغتیاى بّْ “ .
زیرەکی و لێهاتىویی زیرە ـــــی ّ زەیـــــي ڕیغـــــٌی ّ تْاًـــــای لیبیر ردًـــــی ُێٌـــــ ە یم ّێـــــٌی ّ لی ڕادەبیدەر بـــــّْە ی تْاًیـــــْییتی ًـــــسیکیی "ًیّەد" تێبـــــی هیتـــــٌی ضـــــیرە یی اى لیبیر بکـــــا ،لی بابیتی ـــــاًی ( ًیحـــــّْ ،صـــــیر ،تیفطـــــیر ،حیدیـــــ ،فیمِـــــی ئیطـــ هیُ.....تـــ ) .ـــگی لیهـــاًیظ ُیر لی ضـــیرەتای فیرُیًگـــی بیًاّبـــاًگی "لـــاهْش الودـــی "ّە تـــا دەگـــاتی "بـــا الطـــیي"ی ئیّ فیرُیًــــگیی لیبیر ــــردّّە ّ ئیٌ ــــا بی هــــاّەی یی ُیفــــتیظ تێبــــی " وــــ ال ْاهــــ "ی ضــــیر بی زاًطــــتی ئْصــــْ ی فیمِی خْێٌ ّّە ّ لیبیریػی ردّّە!
ئەو ڕووداوەی کە ژیانی گۆڕی لی ضـــــا ی ٢٩٪٨ز دا هاهۆضـــــتا ضـــــیعی ُیّا ێکـــــی لی ڕیژًـــــاهی ًاّخۆییی اًـــــ ا خْێٌـــــ ەّە ی بریتـــــی بـــــّْ لیّەی ی "گ دضــــتۆى"ی ّەزیــــری هْضــــتیعویراتی بیریتاًیــــا لی پیرلیهــــاًی ّاڵتی ییــــ ا ًْضــــکییی ی لْرئــــاًی پیــــریزی بی دەضــــتیّە گرتـــّْە ّ بی ئیًـــ اهاًی پیرلیهـــاًی ّتـــّْە ُ ( :یتـــا ئیم لْرئـــاًی لی ًـــاّ هْضـــْ واًاً ا بوێٌێـــ ئـــێوی ًـــاتْاًیي حْ وڕاًیـــاى بکییـــي ،یّاتی ـــار تیًِـــا ئیّەیی ی لْرئـــاى لیضـــیر زەّیـــ ا ًیُێڵـــیي ،یـــاخْد پییْەًـــ ی هْضـــْ واًی اًی پێـــْە ببچـــڕیي )! ئیم ُیّا ی تیزّّی بی یضـــــتیی "بـــــ ی السهـــــاى"دا ُێٌـــــا ّ حیّاًیّە ّ ضـــــرەّتی لـــــ بـــــڕی ّ بـــــۆ ُیهـــــّْ یضـــــاًی دەّرّبیی خــــۆی بی ئاغــــکرا ڕایگییاًـــــ
ی ( :دەبــــ بی بی ــــگی بـــــۆ ُیهــــّْ یِــــاى بچیضـــــتێٌن ّ پێیــــاى بطـــــیلوێٌن ی
لْرئاًی پیریز خۆرێکی هیعٌیّیی تیػکی ئیّ خۆرە ُیرگیس س ًابێ ّڕًّّا یی یغی بی ُی
یضێ ًا ْژێتیّە ).
هژدەی پێدانی زانستی قىرئاى لەالیەى پێغەهبەرەوە (د.خ) ُیر لی تــــافی الّی ّ لی خیًّێکــــی ڕاضــــت ا بی خسهیتــــی پێغیهــــبیر (د ) .غــــیرەفویً بــــّْە ّ داّای (زاًطــــتی لْرئــــاى)ی لـــ
ـــردّّە ،حیزرەتـــیع لیّ خیّەدا هـــ دەی داّەتـــ
ی ":ضـــیُْ لـــ علـــن المـــر ى هـــا لـــن تطـــ غـــی ا هـــي االهـــ "! ّاتی
زاًطـــتی لْرئاًـــ پـــ دەبیخػـــرێ بی هیر ێـــ "ضـــْئا "ی ُـــی غـــتێ لی ًیتیّە یم ًی ییـــ .ئیّیـــع تـــا لی ژیاًـــ ا هـــا ضـــــْئالی لی یش ًی ـــــرد ً ،ی بی ّاتـــــای "پرضـــــیار" ّ ًی بی ّاتـــــای "ضـــــْا کردى" تیًـــــاًی لی هْحتـــــا تریٌی اتی ـــــاًی تیهیًی ا دیاری ّ ضیدەلی ّ زە اتیػی لی خی کی ّەرًیگرتّْە!
6
تـایـبـەتـکـاری پـەیـاهـەکـانـی نـىور گرًگتـــــــریي تایبیتکـــــــاری ئیم پییاهـــــــاًی لیّەدایی ی :تیفطـــــــیرێکی خیضـــــــتْخۆ ی ڕاضـــــــتیی اًی لْرئـــــــاًیّە ّ بی ئیٌطـــایکڵۆپی یا (هیّضـــْعی)یی ـــی ئیوـــاًی باییخـــ ار دادەًـــرێي ّ بی دەم خْاضـــتی ئیواًیی ـــاًی خی کـــی ضـــیردەهیّە دەڕیى ّ ئیوـــاًی تیحمیمـــی لی دڵ ّ دەرّّى ّ بیـــر ّ ژیـــری هریڤـــی ُاّ یرخـــ ا دادەهیزرێـــٌي ّ بیٌـــای ـــْفر ّ ئیلدـــاد لی بـــٌ ّ بێکـــ ا ُی ـــ ەتی ێٌي ّ ،لیاڵی هیحکیهـــي ّ بـــۆ ئیواًـــ اراى ّ گرًگتـــریي ّ ی ـــی پێػـــکیّتّْی "ئیوـــاى"ى لیم ضـــیردەهیدا ،ی ًْێتریي ّ ی ی فر ّ فێڵی ْفر ّ ئیلدادی تێ ا بی ار دەُێٌرێ !
پەیاهەکانی نىور لە دوای وەفاتی هاهۆستا نىورسی لی دّای خـــــۆی ،لْتـــــابیی د طـــــۆزە اًی بیّپیڕی ْضـــــ ّ ـــــاال ی پییاهی ـــــاًی ًّْریـــــاى بی خی کـــــی گییاًـــــ ّ بی ئاضـــتی زاًطـــتی ّ فیکریی ـــاًی ًـــاّخۆ ّ یِاًیـــاى ًاضـــاً ى ّ گیّرە بیریـــاراى (هفکـــریي)ی ئیطـــ هی ّ یِاًیـــاى پـــ ئاغـــٌا ردى. تـــا ئێطـــتا لی تْر یـــادا ُیغـــ
ـــۆًگرەی یِـــاًی ّ دەیـــاى ـــۆڕ ّ ضـــیویٌاری ًـــاّخۆیی لیضـــیر ژیـــاى ّ بیـــری هاهۆضـــتا
ًّْرضـــی گیـــراّەُ .یرّە لی یًـــ یي غـــْێٌی تـــری یِاًـــ ا یغـــٌی ( هیطـــر ّ هیغریـــ ّ یزائیـــر ّ ئیردەى ّ هالیسیـــا ّ ئْضـــترالیا ّ ئیً یًیطـــیا ّ ییهیى ّ ـــاد ّ ئی واًیـــا ّ بۆضـــٌی ّ فلیتـــیي ّ غـــْێٌاًی تـــریع ) ـــۆًگرەی یِـــاًی ّ ـــۆڕ ّ ضـــیویٌاری زاًطـــتیی لی ئاضـــتی ئی ادیویی اًـــ ا لیضـــیر پێػـــکیظ ـــراّە .ـــگی لیّ دەیـــاى لێکـــۆ یٌیّە ّ بـــاش ّ تێبـــاًیی ی بی زهــــاًی یا یا ــــاى بــــۆ ئیم هیبیضــــتی ًّْضــــراّى ّ ــــگی لیّ ًــــاهی زاًکــــۆیی ّ ئی ادیویــــاًیظ ی بــــۆ ّەرگرتٌــــی بڕّاًـــاهیی بـــااڵ (هاضـــتیر ّ د تـــۆرا) لی یًـــ ەُا زاًکـــۆی ًـــاّخۆ ّ یِاًـــ ا ( ُیر لی هالیسیـــاّە تـــا دەگـــاتی فیڕەًطـــا ) لیضـــیر ژیاًی "هاهۆضتا ًّْرضی" خۆی ّ لیضیر پییاهی اًی ًّْضراّى ّ ئاهادە راّى. لی یًــــ زاًکــــۆیی ی یِاًــــ ا زاًطــــ ّ بیــــری "هاهۆضــــتا ًّْرضــــی" لی ًاّەًــــ ی هیًــــِی ی ڕەضــــویی اى ّ ضــــیر اّە زاًطــــتیی اً ا داًــــراّى ّ بی دەرش دەخْێٌــــ رێي ّ ،ە زاًکــــۆی ئیزُیری هیطــــر ّ زاًکــــۆی "هدوــــ الکــــاهص" لی هیغریــــ ّ زاًکۆی ئیط هی یِاًی لی هالیسیا.
7
کـۆنـگـرەی جـیـهـانـی تــا ئێطــتا زیــاتر لی پــازدە ــۆًگرەی یِــاًی ّ دەیــاى ــۆڕی زاًطــتی ّ پێػــبڕ ێی ڕیغــٌبیری لی ئاضــتی یِاًــ ا لیضــیر ــــراّە ّ دەیــــاى تێــــ ّ ضــــیداى لێکــــۆ یٌیّەی لیضــــیر ًّْضــــراّە ّ ،یًــــ یي بی گیًــــاهیی زاًکۆییػــــی لی خْێٌــــ ًی بــــااڵ لیضیر ّەرگیراّە. دّاُیهـــیي ـــۆًگرەی یِـــاًی لیضـــیر هاهۆضـــتا ضـــیعی ًّْرضـــی لی غـــاری ئیضـــتیهبْڵ لی بیرّاری ()٤/٢١/٣١٢١دا ضـــاز را ّ یًــــــ یي یضــــــاییتی زاًطــــــتی لی (ّ )٥٥اڵتیّە بیغــــــ ارییاى تێــــــ ا رد ی تــــــْێ ەراًی (ّ )٤٤اڵ لیّاًی ( )٢١٦تــــــْێ یٌیّەی زاًطتییاى پێػکیظ رد.
بـەرهـەهـەکـانـی
ّتی اى ( ّەرگێڕدراّە بۆ ْردی ) هی تّْبا ( ّەرگێڕدراّە بۆ ْردی ) بریطکی اى ( ّەرگێڕدراّە بۆ ْردی ) تیػکی اى ( ّەرگێڕدراّە بۆ ْردی ) پاغتیً ە اى ( ّەرگێڕدراّە بۆ ْردی ) عیصای هْضا هلدك بارال هلدك اضتاهۆًْ هلدك ئیهیردا هێ ّّی ژیاى األغارا األع از ضکییی تص یك غیبی هیضٌیّی ًّْرییی ُاّضیًگی ئیواى ّ ْفر هدا یها رهْضا الثواًی یّغیى
8
فـیـلـن
( بی ْردی پیاّی ئازاد ""٣١٢١
)
( ب ی السهاى :ضیعی ًّْرضی_فیلن ارتۆى )
( بیً ەی ڕاضتگۆی خْا )
سـەرچـاوەکـاى
لی ّیکیتی یا ،ئیٌطایکڵۆپی یای ئازاد (
ژیاًٌاهیی ضیعی ًّْرضی ًّْ :ضیر :هاهۆضتا حبی هدو ضعی
ّیکیتێ یای تْر ی
)
تێبی ّتی اى (ضیعی ًّْرضی)
ناوەرۆک
٢ژیاًی o
٢.٢ضیعی ی ۆى
٢.٣ oضیعی ی ًْێ ٢.٤ oضیعی ی ضێییم
٣بیرّ بۆ ًّْی اًی o
٣.٢هیدەًیی
٤زیرە ی ّ لێِاتّْیی
٥ئیّ ڕّّداّەی ی ژیاًی گۆڕی
٦ه دەی پێ اًی زاًطتی لْرئاى لیالییى پێغیهبیرەّە (د) .
٧تایبیتکاری پییاهی اًی ًّْر
9
٨پییاهی اًی ًّْر لی دّای ّەفاتی هاهۆضتا ًّْرضی
٩ۆًگرەی یِاًی
٪بیرُیهی اًی
٢١فیلن
٢٢ضیر اّە اى
ّێٌَیَكی ضیعی ًّْرضی ( ب ی السهاى )
10