SARI BROERS
SARI BROERS PORTFOLIO
Š 2013 Sari Broers Sint-Job in’t Goor 0485/74 15 45 sari.broers@scarlet.be
Artesis Hogeschool Antwerpen Departement Ontwerpwetenschappen Opleiding Interieurarchitectuur 2012-2013 Mutsaardstraat 31 2000 Antwerpen
"Bijna iedereen weet dat, maar niet iedereen komt op de gedachte." Erasmus
INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 7 INTERIEURONTWERPEN 1
9
Kirkeby-vandenhoven
10
ION 1.2 Punt-lijn-vlak
14
ION 1.3 Open en besloten in het 9 vierkantsrooster
16
ION 1.4 Insel hombroich
18
ION 1.5 Paviljoen in het middelheimpark
22
ION 2.1 Wonen plastisch vertaald
24
ION 2.2 Wonen op meerdere niveaus
26
INTERIEURONTWERPEN 2 ION 3 Wonen op maat
32
ION 4 Meervoudig verbLijven
34
INTERIEURONTWERPEN 3
39
ION 5 Lifestyle Store
40
ION 6 rouwcentrum/bezinningsruimte
46
BEELDSTUDIO 1
53
Stapeling/ritme van 2
54
Kleur- en vormstructuur
56
BEELDSTUDIO 3
4
31
59
Organische structuur
60
Ruimtelijke structuur
62
Spacial storyboard
64
AFBOUWTECHNIEK 2 DO-O
MEUBELONTWERPEN 1 The shelf
MEUBELONTWERPEN 2 U-nit
67 68
71 72
75 76
MASTERPROEF INTERIEURONTWERPEN 4
81
Focus Duurzaam bouwen: Antwerpen-Noord
82
Masterproef herbestemming 'Het Steen'
86
REFLECTIEDOCUMENT MASTERPROEF
95
1. Inleiding
96
2. Vraagstelling
97
3. Parameters
98
4. Interpretatie
99
4.1 Programma-Invulling
99
4.2 Visie
99
4.3 Conceptvorming
5. Conclusie
100
103
BRONVERMELDING.
104
BIJLAGE
105
5
6
VOORWOORD. Toen we de opdracht kregen om een presentatieportfolio te maken van alle tot hiertoe gemaakte opdrachten was dit even schrikken. Het bleek echter een boeiende bezigheid te zijn omdat zo de evolutie in de verschillende opgegeven projecten duidelijk te zien was. Nu, op het einde van mijn masteropleiding heb ik al kleine theoretische en praktische basis opgebouwd. Daarentegen dienen nog vele facetten van de interieurarchitectuur aan bod te komen. Ik ben dan ook zeer benieuwd naar wat volgende jaren te bieden heeft. Dit portfolio is een weerslag van mijn bachelor- en masteropleiding interieurarchitectuur. Het bevat alle eindresultaten van de afgelegde opdrachten in de vorm van tekst, beeld en planmateriaal. Zo ziet u van elk opleidingsonderdeel de evolutie.
7
1ABA
interieurontwerpen
KIRKEBY-VANDENHOVEN. De paviljoenen van Per Kirkeby en Vandenhoven zijn open kunstwerken die de fundamentele gedachten over architectuur en moderne beeldhouwkunst bundelen in een eenkrachtig vast en betreedbaar kunstwerk. Via deze eerste oefening werden we zo meteen geconfronteerd met de architectuur van een uitzicht-bepalend gebouw. In deze opdracht, deels een groepswerk, werd het leren omgaan met de verschillende tekentechnieken centraal gesteld. Later werd, er van elk paviljoen, individueel een maquette gemaakt.
10
11
12
13
ION 1.2 PUNT-LIJN-VLAK Er wordt een grafische compositie gemaakt in een raster (27x27) van 9 vierkanten. Elk van deze vierkanten moet ingevuld worden door middel van een ander thema. Voor deze invulling waren voor zowel punt, lijn als vlak drie verschillende composities beschikbaar; de geometrie van het vlak versterkend, ondersteunend en willekeurig geplaatst.
14
15
ION 1.3 OPEN EN BESLOTEN IN HET 9 VIERKANTSROOSTER. Hier wordt als uitgangspunt het vierkantsrooster gehanteerd waarin een ruimtelijke compositie met verticale wanden vrij geplaatst kan worden. Deze opdracht bestaat uit twee delen, een ontwerp met een overwegend besloten karakter en een ontwerp met open karakter. Het ruimtelijk effect moet dus onderzocht worden in functie van de binnen en buiten definities.
16
17
ION 1.4 INSEL HOMBROICH. De paviljoenen van Erwin Heerich zijn hier het uitgangspunt voor een ruimtelijk en geometrisch onderzoek naar de ordeningsprincipes en de transformatie van primaire geometrische vormen. Er dient een betreedbaar, ruimtelijk sculptuur gemaakt te worden op de gegeven locatie en binnen de context van Insel Hombroich. Het sculptuur heeft een maximale oppervlakte van 100m2, alle andere aspecten zijn vrij te bepalen. Er worden maximum twee transformatiemethodes gekozen en toegepast op dit ontwerp. Het is belangrijk dat er bij de gekozen methodes wordt gebleven.
18
19
20
21
ION 1.5 PAVILJOEN IN HET MIDDELHEIMPARK. De opdracht is het maken van een ontwerp dat zowel fungeert als onthaalpaviljoen voor een zomertentoonstelling als ontmoetingsplaats. Dit in relatie met de bestaande omgeving . In het paviljoen kan men samenkomen met gidsen of vrienden, informatie verkrijgen, wachten, picknicken, enz. Deze functies dienen goed overwogen te worden vooralleer in het ontwerp ge誰ntegreerd te worden.
22
23
ION 2.1 WONEN PLASTISCH VERTAALD. Het doel is een beperkt woonprogramma omzetten in een ruimtelijk samenhangende compositie. Elke functie wordt opnieuw geanalyseerd en vertaald naar een wisselwerking tussen massa en ruimte. Deze oefening focust op “de architectuur van het interieur”, niet op het gebouw zelf. Het project dient beschouwd te worden als één groot meubelstuk. Er wordt gedacht in één materiaal, maximum twee. Oriëntatie en omgeving zijn verder niet bepalend omdat deze geen invloed hebben op het ontwerp.
24
25
ION 2.2 WONEN OP MEERDERE NIVEAUS. Deze oefening vormt de synthese van alle voorgaande studie-elementen, deze moeten hier dus allemaal toegepast worden. Het volledige woonprogramma moet onderzocht worden in functie van het open wonen. Speciale aandacht gaan naar de horizontale en verticale circulatie en naar de emotionele meerwaarde. De woning is gelegen aan de oever van een meer en is gedeeltelijk ingebouwd in een talud. Door zijn ligging is er privacy en kan meer dan 50% van de gevel ingevuld worden met glas. Het interieur dient een luxe-uitstraling te hebben. Luxe heeft hier alles te maken met zuivere vormen en duidelijke ruimtes. Het concept van dit project is het centrale volume dat verticaal door de woning loopt. Door de nadruk te leggen op het volume door een zwarte kleur komt deze kastenwand, in combinatie met de keuken meer naar voor. Bij dit volume werd er gekozen voor een ruimtelijke, strakke en eenvoudige vormgeving.
26
27
28
29
2ABA
interieurontwerpen
ION 3 WONEN OP MAAT. Zowel de ruimtelijke vormgeving van de rijwoning als de functionele indeling van het programma staan centraal in deze opdracht. Zo wordt er ontwerpmatig onderzocht hoe een rijwoning aangepast moet worden aan de specifieke noden van de bewoners, dit zonder de typologie van de rijwoning hierbij te verliezen. We zoeken hier naar een alternatief om het de bewoners zo comfortabel mogelijk te maken. Je kan hier niet alleen door middel van je eigen creativiteit ontwerpen maar moet hier heel duidelijk rekening houden met de noden van de gekozen doelgroep, in dit geval visueel mindervaliden. In het tweede deel van de opgave moet er worden onderzocht hoe deze ideeĂŤn gematerialiseerd kunnen worden in functie van de gewilde sfeer. Wonen in een rijhuis is anders, je moet er rekening houden met de beschikbare ruimte en met de grenzen die er onmiskenbaar aanwezig zijn. Daarom heb ik mijn concept aangepast aan de ruimte en vooral verticaal in de ruimte gewerkt. De centrale trappenhal is hier het grootste voorbeeld van. De trappen zijn boven elkaar gezet om deze verticale circulatie te benadrukken en geen onnodige ruimte in te nemen. Ook door het materiaal, in dit geval staal in combinatie met de witte achtergrond wordt dit nog eens extra benadrukt. De trap is vormgegeven als een sculptuur en lijkt hierdoor niet meer zo robuust.
32
33
17
17
16
16
15
15
14
14
13
13
12
12
11
11
10
10
9
8
2
9
1
8
7
3
7
6
4
6
5
5
4
3
2
1
1
2
3
4
5
6
7
ION 4 MEERVOUDIG VERBLIJVEN. In dit semester stond het herbestemmen van het Bourlaschooltje centraal, de zoektocht naar nieuwe en alternatieve verblijfsvormen waren hier zeer belangrijk. Het Bourlaschooltje bezit een specifiek karakter dat nog steeds waarneembaar is doordat er in het interieur en exterieur de laatste 120 jaar nauwelijks veranderingen zijn aangebracht. Enkele elementen m.b.t. het interieur moeten behouden blijven om dit karakter te respecteren: de trappen, de deuren, de gevel, de gehele indeling en de aankleding. Vandaag de dag ervaren we het interieur als licht, open, duidelijk, helder, vrij, ruim, leeg, eenvoudig, structureel, historisch, met een eigenheid… . Deze karakteristieke eigenschappen moeten samen met onze gekregen doelgroep gerespecteerd worden bij het realiseren van het uiteindelijke ontwerp. Onze doelgroep waren asielzoekers en om te weten te komen wat de specifieke noden van
34
deze groep mensen juist zijn, leek het ons niet onbelangrijk om eens een bezoek te brengen aan een asielcentrum. Dit was een ervaring die heel belangrijk was voor de evolutie van het project. Bij dit project werd het masterplan in groepjes van 5 studenten ontworpen. Het logische gevolg hiervan was dat het concept voor het grootste deel in groep bedacht werd. Het Bourlaschooltje is een zeer hoog en lang gebouw, hiermee rekening gehouden bedachten we dat het plaatsen van volumes de ruimte zou verduidelijken en structureren. Een duidelijke structuur in het gebouw was zeer belangrijk voor onze doelgroep. Het concept bestond uit drie verschillende volumes – slaapbox, sanitairebox en de info- en ontspanningsbox – deze volumes hebben allemaal een andere vorm en hoogte naargelang hun functie.
35
36
37
3ABA
interieurontwerpen
ION 5 LIFESTYLE STORE. In dit ontwerp is een grote moeilijkheid toch wel het pand. Het is een oud pand en er zijn typische elementen die behouden moeten worden. De ruimte-invulling van een oud herenhuis paste volgens mij niet bij de openheid van een kunstgallerij. Daarom heb ik ervoor gekozen om toch de meerderheid van de binnenmuren te verwijderen om een ander ruimtegevoel te creëren. De gewelven in de kelder passen perfect bij de sfeer van een wijnbar en worden hier dus ook in geïntegreerd. Een ander belangrijk punt vind ik het behouden van de voorgevel want dit is het uithangbord van het pand en kan voor een groot deel van de potentiële klanten zorgen. Mijn hoofddoel in dit pand is om een connectie tussen de verschillende verdiepingen te creëren. Het is een
40
hoog gebouw en dit kan een eventuele koper afschrikken omdat hij niet weet wat er zich op de andere delen bevindt. De vijf verdiepingen zijn wel behouden, dit hoort bij het pand en er moet rekening mee gehouden worden. Door de vloeren per twee te kruisen is er een openheid gecreëerd zonder de volledige immense hoogte meteen bloot te stellen. Met het functionele blok in het hoogste deel van het pand is er wel een afscheiding ontstaan tussen het binnenkomen en de eigenlijke lifestyle store. Deze was noodzakelijk voor het verwezenlijken van de lift tot op de bovenste verdieping en zorgt voor een duidelijke circulatie doorheen het pand. De trap is ook zeer breed en zorgt voor een goede doorkijk naar de verschillende functies.
41
42
43
44
45
ION6 ROUWCENTRUM/ BEZINNINGSRUIMTE. Het project richt zich op iedereen die, na een tragische gebeurtenis op zoek is naar een manier om het dagelijkse leven weer op te nemen. Mensen worden gesteund maar kunnen eveneens ook steun geven aan hun lotgenoten. Het ontwerp staat voor een ontspannen manier van leven. Door het gebruik van lichte en natuurlijke kleuren krijgt het pand een tijdloze en frisse uitstraling. Op deze manier kan men, met uitzicht op de natuur op een serene, rustige manier bezinnen over het verleden, heden en de toekomst. Het oorspronkelijke volume bestond volledig uit beton, dit is ook nog terug te zien in het verdere ontwerp.
46
Naast beton worden er vooral natuurlijke materialen gebruikt. De natuur en eenvoud primeren in dit project, dit zorgt voor een rustige en ontspannen omgeving. Al van in het begin van het ontwerpproces speelde het in mijn hoofd een soort vormentaal te creĂŤren voor de verschillende soorten ruimtes. De bezinningsruimtes dienden hiervoor andere vormen te hebben dan de ontvangstruimte, eetruimte, enz. Deze scheiding wordt in het project duidelijk zichtbaar door de afgeronde vormen van de bezinningsruimtes. Deze scheiding wordt ook nog eens extra benadrukt door de circulatie die hier recht doormidden loopt.
47
48
49
50
51
1ABA
beeldstudio
STAPELING/RITME VAN 2. Deze oefening is focust op de abstracte vorm zonder dat er functies aan verbonden zijn. Er is geen bovenkant, onderkant, voor- of achterkant. De compositie moet van alle kanten boeiend zijn en ĂŠĂŠn geheel vormen. Er wordt binnen een kubus van 18x18cm een indeling gemaakt volgens het ritme van 2 loodrecht op de zijden. Hierdoor ontstaan er nieuwe kubussen, ook binnen deze kubussen kan deze indeling worden doorgetrokken. Het volume kan worden opgebouwd door middel van vlakken.
54
55
KLEUR- EN VORMSTRUCTUUR. De opdracht bestaat uit het vormen van een compositie van vier-, zes- of achtvlakken en de cubeoctaĂŤder. Met deze verschillende veelvlakken kan men zo een nieuwe driedimensionale vorm maken. Elk veelvlak moet minstens drie keer gebruikt worden, de ruimtewerking is in deze opdracht zeer belangrijk. Naast de vormgeving van de structuur moet er tevens een patroon ontworpen worden die de houten compositie versterkt. In dit geval is het patroon gebaseerd op een fotofragment van een madelief. Er moeten vlakken van de compositie ingevuld worden met het patroon, maar ook met fragmenten van het patroon.
56
57
3ABA
beeldstudio
ORGANISCHE STRUCTUUR. De doelstelling van deze opdracht was het creëren van een zuivere vorm waarin zowel organische als meetkundige elementen uiteindelijk samenkomen in één geheel. Er dient ook rekening gehouden te worden met lichtspelingen en kleur in de compositie. Eerst en vooral dienden er drie natuurlijke vormen gekozen te worden. Vanuit het vooronderzoek wordt er een nieuwe organische vorm gecreëerd. De vormen die in dit project te herkennen zijn, vindt men onder de vorm van de kleur en structuur van een okkernoot, de ritmische sporen van een paddenstoel en de stekels van een zee-egel. De toegepaste kleur is eerder ter verduidelijking van het concept.
60
61
RUIMTELIJKE STRUCTUUR. Een inzicht creĂŤren in het feit dat een volume ook kan worden opgebouwd met de meest minimalistische middelen, kabels en staven, en toch een stevige constructie kan vormen is het hoofddoel van deze opdracht. Dit in combinatie met tentstructuren ter vervanging van trekkabels om de ruimtewerking te accentueren. Als basisvolume is er in dit project voor een Archimedische vorm gekozen. Dit wordt gebruikt als module voor de rest van de constructie. De constructie wordt voorgesteld als een draad- en staafstructuur, de staven worden steeds op kruispunten tussen de verschillende modules geplaatst. Om ruimtewerking te creĂŤren wordt er een gekleurde tentstructuur door de constructie gestoken.
62
63
SPACIAL STORYBOARD. Het doel van deze oefening is het ontwikkelen van een conceptualisatiemethode, door het combineren van het schrijven en het zintuigelijke. Met als doelstelling een meer zintuig- en mensgerichte ontwerpbenadering te bekomen. Dit werd gerealiseerd door het beschrijven van zintuigelijke gewaarwordingen in een doorlopend verhaal, met betrekking tot de ruimte van de ideale woning. Er zijn hier geen beperkingen, de woning kan in de grond, op het water, in de lucht, enz. verwerkt zijn. In overeenkomst met dit verhaal, wordt op een abstracte manier de fysieke omgeving van deze woning onderzocht. Het onderzoek wordt vertaald in 6 verschillende “lightboxen�. In deze lightboxen worden de ervaringen die in het verhaal worden verteld, weergegeven.
64
65
2ABA
Afbouwtechniek
DO-O. De opdracht is het bedenken van een vernieuwend concept voor een trap waarvan de constructie ervan moet worden aangetoond door uitvoeringstekeningen. In deze tekening is het belangrijk alle details voor te stellen zodat de uitvoerder in staat is zich een volledig beeld van de trap te vormen. Het resultaat van de opdracht is een gevolg van een boeiend samenspel tussen het bedenken van een creatief concept en het technisch uitwerken ervan. Als concept voor deze opdracht zijn we gegaan voor het dominospel. We hebben dit concept volledig doorgetrokken en naast de traptreden die uit dominoblokken bestaan, zijn de wanden van de box dan ook bekleed met de spelregels in verschillende talen. Ook in de trapleuningen is de invloed van het spel te zien. De traptreden zelf worden niet gemaakt uit verschillende oorspronkelijke steentjes maar elke trede is ĂŠĂŠn dominosteen die op maat gemaakt wordt uit mulitplex. De witte bolletjes die domino zo kenmerkend maken worden uit de multiplex gefreesd en erna opgevuld om ze wit te maken.
68
69
1ABA
meubelontwerpen
THE SHELF. Deze opdracht was gericht op het ontwerpmatig onderzoeken hoe een een meubel met één standaard multiplexplaat, met een maximum dikte van 9mm, gemaakt kan worden. Dit zonder gebruik van standaard meubelbeslag noch het gebruik van lijm. Er moest een oplossing worden bedacht waarbij zowel de ruimtelijke behandelijk als het programma centraal stonden. Het meubel moet wel beantwoorden aan de eisen specifiek gesteld aan een object van deze aard, er dient dus rekening gehouden te worden met ergonomie, vorm, constructiesterkte... . The Shelf is een boekenkast bestaande uit verticaal en horizontaal geplaatste platen en planken. Deze planken – berkenmultiplex van 9mm – zijn verbonden door middel van halfhoutverbindingen. Door het verschil in lengte van de legplanken wordt de horizontaliteit van het meubel benadrukt.
72
73
2ABA
meubelontwerpen
U-NIT. U-nit is een langwerpige zitbank vervaardigt uit 25 elementen. Voor de vormgeving van de elementen werd uitgegaan van een afgerond vierkant van 50cm x 50cm. Deze basiselementen werden gerepeteerd tot er een langwerpige bank van 147cm verkregen werd. Door het aan elkaar rijgen van de elementen op een staaldraad en op juiste afstand te houden door afstandhouders verkrijgen we een stevige compositie. Om een onzichtbare afwerking te verkrijgen aan het laatste en eerste element worden deze op het voorgaande element geklikt met druknagels. Deze nagels worden in de afstandhouder verwerkt. In de laatste vijf elementen wordt het transparant volume opgenomen. Dit volume dient om de natuur in het ontwerp te
76
integreren, dit kan bijvoorbeeld door het plaatsen van een plant. Deze elementen hebben een U-vorm en zijn dus geen basiselementen. Door deze U-vorm kan het transparant volume hier gemakkelijk in- en uitgehaald worden. De zitbank wordt in de binnentuin geplaatst en vormt zo ĂŠĂŠn geheel met haar omgeving. Door in de zitbank een transparant volume met plant te verwerken is men als gebruiker volledig gewaar van het rustgevende effect van de binnentuin.
77
50
2 33 2 2
33
2
50
109
147
78
79
1MA
interieurontwerpen
FOCUS DUURZAAM BOUWEN: ANTWERPENNOORD Het voormalige kleermakersatelier te Antwerpen-Noord werd gerenoveerd tot een ecologisch en zelf energieopwekkende dansschool. Het was belangrijk hier een openheid te creëren, waarbij alle ruimten in elkaar overvloeiden maar toch duidelijk afgebakend werden. Het doel dat voor ogen werd gehouden was het pand te betrekken in de culturele smeltkroes van Antwerpen-Noord. Dans heeft vele tradities, stijlen en technieken die goed samenpassen met de uiteenlopende sociaal-maatschappelijke en culturele achtergronden van het gevarieerde publiek in Antwerpen-Noord. Het danscentrum kan ook gezien worden als een soort van ‘opvang’ voor jongeren, ze hebben een doel en zijn actief met iets bezig. Ze leren ook, door het dansen, andere mensen respecteren. Bij de renovatie van dit handelspand was het creëren van voldoende vloeroppervakte het grootste struikelpunt. Door het volledig opentrekken van de ruimte door de tussenwanden te verwijderen creëren we een ruimte voor een 20-tal dansers. Naast de
82
dansruimte zelf is er op het handelsgelijkvloers ook nog een kleine bar te vinden, met enkele zitplaatsen. De bar werd volledig gemaakt uit Eco Boardplaten die deze een sfeervolle toets geven. Door gebruik te maken van stoelen vervaardigd uit 100% gerecycleerde petfessen en tafels van gerecycleerd aluminium wordt het ecologisch concept verder doorgetrokken in het volledige ontwerp. Aangezien we hier over een danscentrum spreken werd er gezocht naar een manier om deze bewegingsenergie om te zetten in elektriciteit. De schokken die de dansers met hun voeten op de vloer achterlaten zullen worden opgevangen door onderliggende tegels - uitgerust met veren, een generator en een tandwiel - en omgezet worden naar elekriciteit. De functie-invulling danscentum groeit vanuit de omgeving en ondersteund deze. Het gebouw neemt actief deel aan de opwaardering van de buurt. De buurt floreert door mensen van buitenaf, die de buurt op een geheel andere, positieve manier leren kennen.
83
84
85
MASTERPROEF HERBESTEMMING 'HET STEEN' Het onderwerp van deze masterproef is de herbestemming van het Steen gelegen in het centrum van Antwerpen. Het Steen is een historische burcht en het oudste gebouw van Antwerpen. Het pand huisvestte jarenlang de collectie van het Scheepvaartmuseum, maar nu de volledige kunstcollectie is verhuisd naar het Museum aan de Stroom dringt een herbestemming zich op. Het doel dat voor ogen werd gehouden was de verschillende doelgroepen, zowel toeristen als oorspronkelijke bewoners van Antwerpen betrokken moesten worden bij de herbestemming van het pand. Het Steen wordt door de bewoners van Antwerpen gezien als het belangrijkste icoon van de stad en wordt door iedereen geassocieerd met het ontstaan hiervan. Door deze publieke interesse is de herbestemming van de burcht een publiek gegeven
86
De programma-invulling groeit vanuit de omgeving en ondersteund deze. Dit werd gerealiseerd door het pand toegankelijk te maken voor verscheidene doelgroepen. Interessant voor zowel de bewoners van de stad als voor bezoekers. Door een museale functie toe te kennen aan de oorspronkelijke burcht en de kantoren van de dienst Toerisme in de nieuw aangebouwde vleugel toe te kennen, blijft het meest boeiende deel van het pand open voor het publiek. Hiernaast zijn de open, lichte ruimtes van de nieuwe vleugel uitermate geschikt voor een kantoorfunctie. Dit zonder dat de kantoren worden versnipperd over de verschillende verdiepingen. Het volledige programma wordt met elkaar verbonden door een horecafunctie op het gelijkvloers, dit zorgt eveneens voor een connectie met de omliggende omgeving.
87
88
89
BELEVINGSTOREN
90
GROENWAND
91
92
93
R
MUU
KEER
AS
GR
D
FIE TSPA
94
1MA
reflectiedocument
inleiding Reflectiedocument Master Interieurarchitectuur
Het onderwerp van mijn masterproef is een studie voor de herbestemming van het Steen aan de Scheldekaaien, in het centrum van Antwerpen. Het Steen is een historische burcht en het oudste gebouw van Antwerpen, opgericht tussen 1200 en 1225.1 Het pand huisvestte jarenlang de collectie van het Scheepvaartmuseum, maar nu de volledige kunstcollectie is verhuisd naar het Museum aan de Stroom dringt een herbestemming zich op. Dit reflectiedocument is als volgt opgebouwd. Na een uiteenzetting van de ontwerpopdracht wordt er een gerichte probleemstelling gevormd. In de volgende paragraaf worden de parameters, verworven uit het vooronderzoek beschreven. Vervolgens wordt mijn persoonlijke interpretatie van het project uitgediept. Als laatste onderdeel wordt ook over het resultaat gereflecteerd in de conclusie.
96
vraagstelling Reflectiedocument Master Interieurarchitectuur
De huidige opdracht voor de Masterproef Interieurarchitectuur is ontstaan vanuit een samenwerking met de stad Antwerpen, dienst Patrimoniumonderhoud. Zij beheren en onderhouden het gebouwde patrimonium van de stad, dat bestaat uit een 600-tal gebouwen met verschillende functies. Het Steen is één van de belangrijkste toeristische trekpleisters van de stad en wordt gezien als hét icoon van Antwerpen. Tot een definitieve bestemming gekend is, is hier Het Paleis, het vroegere Jeugdtheater in Antwerpen, gehuisvest. In een haalbaarheidsstudie gaat er bijzondere aandacht naar de vraag: “Welke nieuwe bestemmingen kunnen worden geïntegreerd in het Steen en hoe kunnen deze ruimtelijk opgelost worden?”. De gegeven locatie zal worden ingericht met een omvangrijk en complex programma van eisen. De bedoeling is dat iedere student vanuit zijn vaststellingen van het individueel- en groepsonderzoek een nieuwe ruimtelijke visie formuleert voor het gebouw.
97
parameters Reflectiedocument Master Interieurarchitectuur
Het Steen wordt door de bewoners van Antwerpen gezien als het belangrijkste icoon van de stad en wordt door iedereen geassocieerd met het ontstaan hiervan. Door deze publieke interesse is de herbestemming van de burcht een publiek gegeven. Hiertegenover staat dat de meeste mensen geen idee hebben van de huidige invulling. Belangrijk voor een publieke ruimte is de circulatie. Deze dient logisch en eenvoudig te zijn. We verplaatsen ons tussen verschillende functies via ruimten, gangen en trappen, dit zowel op verticaal als horizontaal niveau. Oorspronkelijk heeft het Steen een verwarrende circulatie door gebrek aan een overzicht over de omgeving. Ook de grote verscheidenheid aan circulatiemogelijkheden zorgt voor desorganisatie in het gebouw. Aangezien het hier gaat over een oude burcht, is het duidelijk dat we spreken over een uiterst zware structuur bestaande uit zeer zware wanden en plafonds met kleine overspanningen. Hierdoor kunnen er in dit deel van het gebouw geen constructief zware ingrepen worden uit-
98
gevoerd zonder aan de stabiliteit van het pand te raken. De materialisatie in de oorspronkelijke burcht wordt zoveel mogelijk behouden en gerestaureerd. De nieuwe aangebouwde vleugel heeft een eenvoudigere opbouw. We hebben hier te maken met een kolomstructuur. Het voordeel van deze structurele opbouw is dat de raampartijen in dit deel groter zijn dan in de oorspronkelijke burcht. Dit creĂŤert meteen een lichte ruimte met een open karakter.
interpretatie Reflectiedocument Master Interieurarchitectuur
4.1 Programma-invulling
4.2 Visie
Door de verscheidenheid aan plaatsen en karakters waarmee het Steen verbonden is, is er een samenloop van verschillende gebruikers merkbaar. Men kan de publieke band met het pand versterken door het te gebruiken als een ontmoetingsplaats voor verscheidene doelgroepen.
Omdat het Steen zo een publiek gegeven is, is het voor mij belangrijk dat dit versterkt wordt tijdens het vormen van een visie over deze locatie. Het Steen dient in dit geval als een “opstap” voor de stad Antwerpen. Het is de bedoeling dat in de oude oorspronkelijke burcht kunstwerken uit de verschillende Antwerpse musea worden tentoongesteld als smaakmaker voor deze andere musea. De kunstwerken worden uitgeleend voor een beperkte periode zodat er steeds nieuwe werken geëxposeerd kunnen worden, op deze manier wordt er een gevarieerd publiek aangetrokken. Ook worden er vanuit het Steen verschillende publieke activiteiten georganiseerd.
Op basis van de voorgaande informatie heb ik ervoor gekozen om de kantoren van toerisme en stadsgidsen in het pand te herbergen. Hiernaast wordt aan de oude burcht een museale functie toegekend samen met een duidelijk zichtbare ontvangstruimte voor de stadsgidsen en informatiepunt. Vanuit de dienst toerisme wordt er een gebouw waar een moderne kantoorwerking mogelijk is, gevraagd. De nieuw aangebouwde vleugel heeft een open karakter en is hierdoor geschikt voor een 40-tal kantoren van toerisme zonder dat er een versnippering ontstaat tussen de verschillende afdelingen. Door een horecafunctie toe te kennen aan het straatniveau wordt er een duidelijke connectie tussen het Steen en de omliggende omgeving gevormd.
In functie van het masterjaar wordt er onderzoek gedaan naar drie opgegeven thema’s. Allereerst is er het herbestemmen. Dit betreft een nieuw ontwerp voor een oud gebouw. Vervolgens is er het vormgeven van een publieke ruimte. Dit is het ontwerpen in publieke transitgebieden van de gebouwde ruimte en ten slotte is er het thema buitengewoon. Dit omvat een ontwerp voor
99
Reflectiedocument Master Interieurarchitectuur
het unieke en uitzonderlijke. Uit de verschillende onderzoeksthema’s die aangereikt worden binnen het Masterjaar heb ik gekozen voor het herbestemmen van een bestaand pand. Dit past nu perfect in de context van de bestaande masterproef over het Steen. Het is volgens mij een onderzoeksthema waarin alle andere opties verwerkt zijn. Zo heb ik er nu bijvoorbeeld voor gekozen om het pand vorm te geven in functie van een publieke ruimte. Hiernaast is het Steen op zich ook een gebouw dat een buitengewone aanpak vereist. Het herbestemmen interesseert mij vooral omdat het ook de mogelijkheid creëert om met verschillende aspecten rekening te houden zoals bijvoorbeeld bouwkunde, conceptontwikkeling maar ook cultuurgeschiedenis. Daarom moet bij het herbestemmen van een historisch pand niet alleen rekening gehouden worden met de opdrachtgevers, maar ook met de belangrijke historische context van het pand met betrekking tot de identiteit. Tevens worden de onderzoeksthema’s vanuit een specifieke invalshoek benaderd. Er worden drie focussen aangeboden waaruit de student een
100
keuze kon maken; namelijk duurzaamheid, atmosfeer en interieuruitrusting. Als focus heb ik gekozen voor duurzaamheid. De opdracht van de focus is het integreren van een duurzaam element in het Steen. In dit geval werd ervoor gekozen flexibele panelen te ontwerpen voor de museale functie. Aangezien het hier gaat om een tijdelijke en gevarieerde expositie is de flexibiliteit van de panelen essentieel voor de vormgeving. Ook is het belangrijk dat de panelen losstaan in de ruimte. Aangezien de museale functie wordt ondergebracht in de oorspronkelijke burcht zijn de muren niet geschikt om kunstwerken aan te bevestigen.
4.3 Conceptvorming Belangrijk voor een publieke ruimte is de circulatie. Deze dient logisch en eenvoudig te zijn. Oorspronkelijk heeft het Steen een verwarrende circulatie door gebrek aan een overzicht over de omgeving, dit wordt versterkt door een aantal onduidelijk aangegeven en onbekende circulatiemogelijkheden. Het probleem wordt opgelost door de authentieke liftkoker te vervangen door
Reflectiedocument Master Interieurarchitectuur
een verticaal circulatieblok, waar nu zowel een trap als een kleinere lift in zijn geplaatst. Ook de horizontale circulatie wordt op een vergelijkbare manier vormgegeven op de verschillende verdiepingen. De oorspronkelijke doorstroming door het Steen naar de wandelterrassen wordt behouden. Op deze manier kan er naast deze circulatie-as een informatiepunt geplaatst worden dat eenvoudig bereikbaar is voor passanten. Dit punt wordt gecreëerd aan de oostgevel ter hoogte van het binnenplein en staat in verbinding met de onderliggende ontvangstruimte. Deze onderliggende ruimte is eveneens de inkom van de museale functie en is bereikbaar via de straatkant. In tegenstelling tot de massieve constructie van Het Steen wordt het informatiepunt een lichte glas- en staalbouw. Naar mijn mening is het belangrijk dat er niet wordt geprobeerd dezelfde middeleeuwse stijl en sfeer na te bootsen in later bijgevoegde delen. Wel wordt er een eenheid gecreëerd tussen de verschillende stijlen door gebruik te maken van cortenstaal voor alle constructieve elementen. Dit materiaal past door zijn kleur en structuur
goed bij de oorspronkelijke oude burcht en het aangebouwde deel. De boekentoren wordt in dit ontwerp gezien als een “belevingstoren”. Een nieuwe trap, volledig vervaardigd uit licht Douglashout kruipt langs de wanden van de toren volledig naar boven voor een perfect uitzicht over Antwerpen. Door deze trap worden alle verdiepingsvloeren uit de toren gehaald en is er in de centrale vide onderaan het grondplan van Antwerpen te zien. Een bar bevindt zich op het straatniveau van het nieuwe deel. Op deze manier worden personen die langs het Steen lopen aangemoedigd om binnen te komen. Door een openheid te creëren tussen de ontvangstruimte en de bar wordt er gezorgd voor een connectie tussen de verschillende functies. Ook wordt er op het straatniveau een verbinding gevormd met een kleine, variërende expositie. Deze is bereikbaar vanuit zowel de ontvangstruimte als de bar en heeft als functie mensen aan te moedigen de rest van het Steen te bezoeken.
101
Reflectiedocument Master Interieurarchitectuur
Voor de kantoren van de dienst Toerisme is het belangrijk dat er geen versnippering tussen de verdiepingen ontstaat. Er moet een nauwe samenwerking mogelijk zijn. Hierdoor werd ervoor gekozen deze functie onder te brengen op de twee bovenste verdiepingen van het nieuwe deel, dat door de grote open ruimte toegankelijker is voor een goede connectie tussen de werknemers. Om deze mogelijkheid optimaal te kunnen benutten wordt er een interne circulatie voorzien tussen de verdiepingen. De grote ruimte wordt niet onderverdeeld in kantoorruimtes. Er wordt gebruik gemaakt van flexibele bureaus. Er wordt één enkel rechthoekig volume horizontaal in de ruimte geplaatst voor sanitair en een mogelijkheid tot vergaderen. Dit volume wordt doorgetrokken op alle verdiepingen. Om optimaal gebruik te kunnen maken van deze ruimte wordt het schuine dak vervangen door een nieuw volume met plat dak in een lichte staal- en glasbouw. Om de verandering in het uitzicht te beperken laten we dit volume inspringen naar binnen toe. Op deze manier wordt de verandering van het uitzicht beperkt zonder al te veel ruimteverlies. In de kantoorruimtes
102
wordt er een tijdloze, elegante stijl gecreëerd door een vloerbekleding van licht douglashout, witte muren en zwart houten meubels. Een groenwand brengt kleur in het volledige ontwerp. In de oorspronkelijke burcht, waar zich de museale functie bevindt, worden er geen grote aanpassingen gedaan. Met de verschillende originele historische elementen en beperkte lichttoetreding wordt een introverte sfeer gecreëerd met enkele moderne toetsen. De oorspronkelijke muren worden gerestaureerd en de kunstwerken worden tentoongesteld in het midden van de ruimte op flexibele panelen. De oude trappen worden behouden maar er wordt een nieuwe verticale circulatiekoker voorzien in het hoogste punt van het Steen. Op deze manier zijn alle verdiepingen bereikbaar met een lift. Aangezien deze koker publiek is, wordt er voor de expositie gebruik gemaakt van een systeem met badges.
conclusie Reflectiedocument Master Interieurarchitectuur
De doelstelling van deze masterproef was het achterhalen welke nieuwe herbestemmingen er kunnen worden geïntegreerd in het Steen en hoe deze ruimtelijk kunnen worden opgelost. Persoonlijk was het voor mij ook belangrijk de connectie tussen de burcht en de stad Antwerpen te versterken. Dit werd in het ontwerp gerealiseerd door het pand toegankelijk te maken voor verscheidene doelgroepen. Het publieke gegeven wordt versterkt door het Steen vorm te geven als een ‘opstap’ voor de stad Antwerpen. Interessant voor zowel de bewoners van de stad als voor bezoekers. Door een museale functie toe te kennen aan de oorspronkelijke burcht en de kantoren van de dienst Toerisme in de nieuw aangebouwde vleugel toe te kennen, blijft het meest boeiende deel van het pand open voor het publiek. Hiernaast zijn de open, lichte ruimtes van de nieuwe vleugel uitermate geschikt voor een kantoorfunctie. Dit zonder dat de kantoren worden versnipperd over de verschillende verdiepingen. Het volledige programma wordt met elkaar verbonden door een horecafunctie op het gelijkvloers, dit zorgt
eveneens voor een connectie met de omliggende omgevingen door de bereikbaarheid via het Steenplein en de Kaaien. Het ruimtelijk aspect van het ontwerp werd opgelost door een eenduidige en duidelijke circulatie te creëren door het pand. De oorspronkelijke onduidelijke circulatiemogelijkheden in het oude deel van het pand werden behouden, maar er werd gezorgd voor een nieuwe verticale circulatiekoker door heel het pand. Hieruit kunnen naar mijn mening concluderen dat door het integreren van een kantoorfunctie in de nieuwe vleugel en een museumfunctie in de oorspronkelijke burcht de doelstelling is behaald. Dit samen met de horecafunctie die zorgt voor ene goede connectie met de omgeving.
103
BRONVERMELDING. Voetnoten Inventaris van het bouwkundig erfgoed: Het Steen, geraadpleegd op 10-04-2013. (https:// inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/4602)
1
Afbeeldingen Insel Hombroich. (2009, 21 juni). Raketenstation.[Online afbeelding]. Gedownload op 6 maart 2012, van http://www.inselhombroich.de/presse/tr8-129.jpg Paviljoen Middelheimpark. (2009, 9 september). Per Kirkeby. [Online afbeelding]. Gedownload op 6 maart 2012, van http://www.flickr.com/photos/burgomaster/3917596162/in/set72157622224214159/ Paviljoen Middelheimpark. (2009, 9 september). Vandenhoven. [Online afbeelding]. Gedownload op 6 maart 2012, van http://www.flickr.com/photos/burgomaster/3913336609/
104
BIJLAGE: BRONNEN GROEPSONDERZOEK Groep 1: film/fotoreportage Deze groep maakte een YouTubefilmpje van de omgeving en de binnenkant van het Steen. Het filmpje is te bekijken via http://www.youtube.com/watch?v=cKJgwcyfbA4.
Groep 2: plannen Deze groep ging aan de slag met de plannen van het Steen. De plannen werden aan de opleiding bezorgd door Kristof De Greef, consulent architectuur van de Stad Antwerpen – Dienst Patrimoniumonderhoud.
Groep 3: maquette Deze groep maakte een maquette van het Steen.
Groep 4: geschiedenis Literatuur Geerts, P. (1995). De 7 schaken. Antwerpen: Standaard Uitgeverij. Leysen, C. (2012). Antwerpen onvoltooide stad. Ontwikkeling tussen droom en daad. Tielt: Lannoo. Portael G. (s.d.). De Antwerpse Burcht ‘Het Steen’. s.l: Verheyen. Rutger, T. (1993). Tot cieraet deser stadt. Antwerpen: Mercatorfonds. Vandyck W. (2008). Antwerpen, kuieren en mijmeren. Antwerpen: C. De Vries-Brouwers. Internet Andriessen, J., “Geschiedenis van Antwerpen”, http://users.telenet.be/historysite/antwerp1.html, geraadpleegd op 25 september 2012. “Antwerpen”, http://www.dirkvanmechelen.be, geraadpleegd op 2 oktober 2012. Arren, P., “Het Steen”: http://www.vankasteelnaarkasteel.be/het-steen, geraadpleegd op 2 oktober 2012. “De Antwerpse burcht”, http://users.skynet.be/bk159961/mini/Antwerpse%20burcht/antw%20burg.htm, geraadpleegd op 2 oktober 2012. Geschiedenis Antwerpen, http://www.wijselijkonwetend.org, geraadpleegd op 25 september 2012. Geschiedenis Antwerpen, http://www.users.skynet.be/bk159961, geraadpleegd op 25 september 2012. Geschiedenis Antwerpen, http://www.youropi.com/antwerpen, geraadpleegd op 2 oktober 2012. Gilde van Baas Gansendonck, http://www.baasgansendonck.be, geraadpleegd op 2 oktober 2012. Het Steen van Antwerpen, http://www.op-reis.com/albums/, geraadpleegd op 25 september 2012. Nieuws over Antwerpen, http://www.crooze.fm/antwerpen, geraadpleegd op 4 oktober 2012. Plekken in België, Antwerpen: http://www.belgiumview.com/belgiumview/tl1/, geraadpleegd op 4 oktober 2012. Ruimtelijke
ordening
stad
Antwerpen:
http://aardrijkskunde.dbz.be/graad3/ruimtelijke_ordening/antwerpen_
westerschelde.html, geraadpleegd op 2 oktober 2012. Semini, http://www.semini.be/thecoven/semini.html, geraadpleegd op 25 september 2012. Stad Antwerpen, http://www.antwerpen.be/docs/Stad/Autonome_bedrijven, geraadpleegd op 4 oktober 2012. Stad Antwerpen, http://www.cityplanner.com, geraadpleegd op 25 september 2012. Stad Antwerpen, http://www.routeyou.com, geraadpleegd op 25 september 2012. Steenplein, http://www.Antwerpengids.be/bespreking/steenplein, geraadpleegd op 2 oktober 2012. Steyaert, R., Antwerpen - 19de- en 20ste-eeuwse stadsuitbreiding: https://inventaris.onroerenderfgoed.be, geraadpleegd op 9 oktober 2012. Van Goethem, H., http://neenaanhetsteen.wordpress.com/, geraadpleegd op 2 oktober 2012.
105
Wikipedia, “Geschiedenis van het Steen”, http://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_Antwerpen, geraadpleegd op 2 oktober 2012.
Groep 5: toekomstvisie Literatuur Bullynck, S., Coomans, I., et al. (2011). Het masterplan Scheldekaaien Antwerpen. Tussen stad en stroom. Antwerpen: Hardwin De Wever. D-RECTA, IDROESSE, PROAP, Wit architecten, (2011). Presentatie Masterplan Scheldekaaien. Schipperskwartier & Centrum: doorwaadbare stedelijke infrastructuur. Antwerpen. Stad Antwerpen. (2006). Antwerpen ontwerpen: strategisch ruimtelijk structuurplan. Lier: Antilope NV. Stad Antwerpen. (2009). De kaaien op tafel. Antwerpen: Paul van Steenvoort. Stad Antwerpen (1990). Stad aan de stroom, programmabrochure juli- oktober. Vanreusel, J. (1990). Antwerpen ontwerpen, Antwerpen: Blondé Artprinting international. Contactpersonen Kristiaan Borret, Stadsbouwmeester Stad Antwerpen, emailcorrespondentie 5 oktober 2012. Philippe Teughels, Stadsplanning Antwerpen, emailcorrespondentie 26 september 2012. Tinne Vandeven, Stadsplanning Antwerpen, emailcorrespondentie 1 oktober 2012. Els de Vos, hoofd Onderzoeksinstituut Architectuurwetenschappen Artesis, emailcorrespondentie 27 september 2012.
Internet Bouwkundig Erfgoed Antwerpen: Lijst van wettelijke beschermingen in stad Antwerpen en districten, http://www. antwerpen.be/eCache/ABE/2/229.Y29udGV4dD04MDM0MDQ2.html, geraadpleegd op 27 september 2012. Dauwe, W., Antwerpen beter beveiligd tegen overstromingen. http://www.sigmaplan.be/nl/publicaties/antwerpsescheldekaaien/projectnieuwsbrieven, geraadpleegd op 28 september 2012. De kaaien worden weer van ons. Het Kaaienplan, http://www.onzekaaien.be/downloads//28%20maart//63525_Infodag%20 Schedelkaaien%202010_A5-vierluik-portaalvouw.pdf, geraadpleegd op 1 oktober 2012. Derkinderen, K., Geerinck, G., et al. (2011), Iedereen Stadt. Enig magazine AG Stadsplanning Antwerpen. http://www. agstadsplanning.be/info/AG%20Stadsplanning%20Antwerpen_Inspiratieboek_Iedereen%20stadt_2011.pdf, geraadpleegd op 27 september 2012. Dewulf, M., “Bordeaux: het nieuwe Parijs”. Het Nieuwsblad, 4 maart 2012, 20http://www.nieuwsblad.be/article/detail. aspx?articleid=DMF20120301_262, geraadpleegd op 16 oktober 2012. Gerrewey, van, C. (2009). “De stad is dood. Antwerpen en de vzw Stad aan de Stroom”. In: De Witte raaf, nummer 138, http://www.dewitteraaf.be/artikel/detail/nl/3398, geraadpleegd op 26 september 2012. Linker Scheldeoever. Nederlands ArchitectuurInstituut, http://zoeken.nai.nl/CIS/project/16719, geraadpleegd op 10 oktober 2012. Vervloesem, E., (2012) Stadsvernieuwingsprojecten in Vlaanderen (2002-2011): Een eigenzinnige praktijk in Europees perspectief, www.thuisindestad.be/396848.fil, geraadpleegd op 16 oktober 2012.
Afbeeldingen Afbeelding 1-3: J. Vanreusel, Antwerpen Ontwerpen, Antwerpen, Stad aan de Stroom, 1990 Afbeelding 4: Stad Antwerpen, Scheldekaaien Op weg naar een masterplan voor de kaaien, 2012 Afbeelding 5-10: Onze Kaaien, http://www.onzekaaien.be/sitepages/#/definitief-kaaienplan/ Afbeelding 11: Eigen creatie Afbeelding 12-16: Tinne Vandeven, stadsplanning Afbeelding 17: http://www.onzekaaien.be/sitepages/#/nieuwzuid/
106
Afbeelding 18: http://www.onzekaaien.be/sitepages/#/petroleumzuid/ Afbeelding 19-21: Tinne Vandeven, stadsplanning Afbeelding 22-23: http://www.onzekaaien.be/sitepages/#/schipperskwartiercentrum/ Afbeelding 24: http://www.panoramio.com/photo/6776053 Afbeelding 25: http://forum.turksestudent.nl/topic/37477-architectuurstedenbouwplanologieruimtelijke-ordening/page__ st__75 Afbeelding 26-27: Ivette Koeman Afbeelding 28: http://www.esl-taalreizen.com/nl/volwassenen/frans/taalcursus/bordeaux/frankrijk.htm
Groep 6: morfologie en sociologische context Crevits, H., “Top 10 drukste wegvakken provincie Antwerpen”, In: Verkeersindicatorenrapport 2011, pag. 9, http://www. verkeerscentrum.be/verkeersinfo/dossiers/rapport-verkeersindicatoren-2010-perstekst.pdf, geraadpleegd op 8 november 2012. Goossens, M. en G. Plomteux, “Het Steen, Inventaris van het bouwkundig erfgoed”, 1976. Geraadpleegd via website onroerend erfgoed, https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/4602, geraadpleegd op 22 november 2012. “Infrastructuur provAnt’, Transportnetwerken”, website provincie Antwerpen, http://www.provant.be/mobiliteit/haven/ logant/provincie_antwerpen_/infrastructuur_prova/; geraadpleegd op 6 november 2012. “Mobiliteit Antwerpen”, website stad Antwerpen, http://www.antwerpen.be/eCache/ABE/30/14/855.html, geraadpleegd op 15 nov’ 2012. Portaal, G. “Het Antwerpse Steen”, http://users.skynet.be/bk159961/mini/steen/Steen.htm, geraadpleegd 06 november 2012. “Toeristische website kiest Antwerpen boven Brugge en Gent”, De Standaard, 17 november 2012, http://www.standaard.be/ artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20121116_00371734, geraadpleegd op 20 november 2012. Van Goethem, H., “Waarom het Steen vooral een historische invulling moet krijgen”, http://neenaanhetsteen.wordpress. com/2010/09/17/waarom-het-steen-vooral-een-historische-invulling-moet-krijgen/, geraadpleegd op 8 november 2012.
Groep 7: bouwfysisch onderzoek Laporte, D. (2009). Cultuurgeschiedenis Stijlanalyse. Cursus Artesis Hogeschool Antwerpen, opleiding Interieurarchitectuur. Laporte, D. (2011). Interieur- en meubelgeschiedenis. Cursus Artesis Hogeschool Antwerpen, opleiding Interieurarchitectuur. Spitaels,
E.
(2010).
Cultuurgeschiedenis
Modernisme.
Cursus
Artesis
Hogeschool
Antwerpen,
opleiding
Interieurarchitectuur. Provincie Antwerpen, Thermografische kaart, http://zominopuwdak.antwerpen.be
Groep 8: gelijkaardige typologieën Internet Bündner Kunstmuseum – Chur: - http://www.galinsky.com/buildings/buendner/index.htm - http://cianoriordan.blogspot.be/2009/11/bundner-kunstmuseum-chur.html - http://europaconcorsi.com/projects/195402-Erweiterung-B-ndner-Kunstmuseum-Chur Castelvecchio, http://modernpreservation.blogspot.be/2009/08/authenticity-scarpas-castelvecchio.html Fort Napoleon – Oostende: - http://forum.belgiumdigital.com/f70/tentoonstelling-in-het-fort-deel-2-a-277013.html - http://www.entervzw.be/index.php?id=52 - http://confusius.skynetblogs.be/archive/2009/05/15/fort-napoleon-in-oostende.html
107
- http://www.vab.be/nl/actueel/ledenvoordelen/voordeelDetails.aspx?id=449 Gravensteen – Gent: - http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=GTPFUQVE - http://www.vbsolsene.be/webpagina/omgevingsboek/gravensteen.htm - http://nl.wikipedia.org/wiki/Gravensteen_(Gent) - http://nl.wikipedia.org/wiki/Gravensteen_%28Gent%2 - http://www.gent.be/eCache/THE/1/464.cmVjPTQ0MTM5.html - http://www.heraldicjewelry.com/2/post/2012/07/july-26th-2012.html Kolumba Kunstmuseum – Keulen: - http://atelier29.blogspot.be/2009/04/kolumba-art-museum-simple-stunning.html - http://barbatojmarch.blogspot.be/p/peter-zumthor-kolumba-art-museum.htm http://coolboom.net/architecture/kolumba-art-museum-by-peter-zumthor/ - http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia.asp?ID=11202 - http://www.arqpres.com/2011/04/kolumba-museum-by-peter-zumthor.html - http://middletonvanjonker.com/2011/09/05/zumthors-kolumba-art-museum-of-the-archbishopric-ofcologne- http://www.resoundings.org/Pages/pigeon_Soundings.htm - http://www.dearchitect.nl/projecten/2007/12/Keulen+Zumthor+Museum/Keulen+Zumthor+Museum.html - http://afasiaarq.blogspot.com/2012/04/buchner-brundler.html - http://www.metjannemarie.nl/2012/02/geheimtip-uit-keulen-museum-kolumba/ Metalen Constructies, http://www.bconstruct.be/metconstructies.php Museum M, http://www.leuven.be/binaries/M_tcm16-341 Neues Museum – Berlijn: - http://www.stadsverkenner.com/berlijn/neuesmuseum - http://www.neues-museum.de/architektur.php?lang=en - http://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?iNID=18944 Het Steen – Antwerpen: - http://www.indymedia.be/index.html%3Fq=node%252F36383.html - http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=GTPFUQVE - http://nl.wikipedia.org/wiki/Het_Steen_(Antwerpen) - http://www.hetsteenisopen.be/ - http://www.kinderen.antwerpen.be/Jeugd-Kinderen/Publicatiekanalen/Stad/Jeugd/Jeugd-Kinderen/ Startpagina-Kinderpoort/Startpagina-Kinderpoort-Hoofdnavigatie/Startpagina-Kinderpoort-Hoofdnavigatie-Wist-jedat/Het-Steen.html - http://www.kunsttrip.nl/steden/antwerpen/steen.htm Inventaris onroerend erfgoed, https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/25890 Tower of London: - http://nl.wikipedia.org/wiki/Tower_of_London_%28gebouw%29 - http://whc.unesco.org/en/list/488 - http://www.bezienswaardigheden.be/bezienswaardigheid/tower-of-london/ - http://www.hrp.org.uk/TowerOfLondon/ Vlaanderen
Toerisme,
html?view=2355038
Afbeeldingen Castelvecchio:
108
http://www.toerismevlaanderen.nl/tvl/view/nl/1748114--Restaurants-en-cafes-detail-.
- https://fbcdn-sphotos-d-a.akamaihd.net/hphotos-ak-ash4/1017_4531387296590_1130020528_n.jpg Fort Napoleon - http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:FortN.buitenzicht.pano01.JPEG - http://www.darkplaces.org/Belgien/Festungen/Fort_Napoleon/Fort_Napoleon_FR.html - http://twisindezak.com/2012/07/18/storm-thorgerson-in-fort-napoleon/ - https://fbcdn-sphotos-c-a.akamaihd.net/hphotos-ak-ash3/32312_4531387576597_433333161_n.jpg Kolumba: - http://en.wikipedia.org/wiki/File:St._Kolumba_K%C3%B6ln_-_Di%C3%B6zesanmuseum_-_ Ausgrabungen_1.jpg - http://www.flickr.com/photos/220277/3958341743/ - http://www.flickriver.com/photos/klaasfotocollectie/tags/koeln/ Museum M: - http://www.flickriver.com/photos/tags/diocesan/interesting/ - http://4.bp.blogspot.com/_IQ8t6HorSjA/Sxt5u9u79HI/AAAAAAAAAEw/S2DQJxRhl7g/s400/006 - http://en.wikipedia.org/wiki/File:Kunstmuseum_Chur.jpg Neues Museum: - http://en.wikipedia.org/wiki/File:Plan_Neues_Museum_mit_Nummern.png - http://www.architecture.com/Awards/RIBAStirlingPrize/RIBAStirlingPrize2010/NeuesMuseum/ NeuesMuseum-groundfloorplan.aspx Het Steen: - http://www.op-reis.com/albums/antwerpen/antwerpen-082-steen.htm Tower of London: - http://www.londonhotels.com/img_indexed/1206-400x400-TowerofLondon.gif - http://www.greatbuildings.com/cgi-bin/gbc-drawing.cgi/Tower_of_London.html/Tower_of_London_Plan_2. html
Groep 9: mogelijke herbestemmingen Hanssen, B. (2010). “Open Brief over de herbestemming van het Steen in Antwerpen.”, In: Weekend Knack, 26 januari 2010,
http://www.knack.be/opinie/vrije-tribunes/open-brief-over-de-herbestemming-van-het-steen-in-antwerpen/
opinie-1194702523298.html. Van Goethem, H. (2010). “Neen aan het Steen – Waarom het Steen vooral een historische invulling moet krijgen”, 17 september 2010, http://neenaanhetsteen.wordpress.com/2010/09/17/waarom-het-steen-vooral-een-historische-invullingmoet-krijgen/. Wyckmans, B. (2011), “Brochure HetSteenderWijzen”, Antwerpen. In de loop van 2012 namen T. Van Remoortere & L. Verwimp verschillende interviews af over het Steen en zijn omgeving. Om privacyredenen blijven de geïnterviewden anoniem. Verder namen C. Van Bel en M. Vermeersch in 2012 ook een interview af van B. Wyckmans, directeur van HETPALEIS.
Groep 10: lay-out Deze groep verzorgde de eindredactie van het boek en de posters bij het masterontwerp.
109