RΟΟΜ 18 μια κριτική προσέγγιση Στεφανία Ορφανίδου
Νοέμβριος 2016
{1}
Το κείμενο που ακολουθεί συντάχθηκε έπειτα από πρόσκληση του αρχιτέκτονα και καθηγητή Δημήτρη Αντωνακάκη στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος Instead: Parapoesis, ως μια κριτική ανάλυση του διαγωνισμού “Room 18: Το νέο αστικό ξενοδοχείο”. Ο διαγωνισμός διοργανώθηκε από το περιοδικό ΔΟΜΕΣ και όλες οι συμμετοχές του βραβευμένες και μη - εκτέθηκαν στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, στην Αθήνα, το διάστημα 18 Νοεμβρίου – 4 Δεκεμβρίου 2016.
{1} το πρώτο βραβείο του διαγωνισμού Room18 / φωτογραφία: Στεφανία Ορφανίδου
Ένας πανευρωπαϊκός διαγωνισμός σχεδιασμού αναζητά έξυπνες λύσεις για ένα δωμάτιο 18-24τμ2 ενός τετράστερου ξενοδοχείου, καλώντας τους συμμετέχοντες να επαναπροσδιορίσουν την έννοια της περιοδικής κατοίκησης, του τουρίστα ως υποκείμενο, της φιλοξενίας. Με το πέρας του διαγωνισμού, συγκεντρώνεται μια πληθώρα λύσεων –262 συνολικά- οι οποίες στο σύνολό τους διέπονται από επαναλαμβανόμενα μοτίβα με μικρές παραλλαγές και διαφοροποιήσεις μεταξύ τους, κινούμενες κυρίως σε ρεαλιστικά επίπεδα κατοίκησης, ενώ άλλες, οι εξαιρέσεις, αποτελούν ενδεχομένως πιο ουτοπικές, ως προς τη λειτουργικότητά τους, λύσεις. Με μια πρώτη προσεκτική παρατήρηση των συμμετοχών, διαπιστώνει κανείς ότι ειδικά στα πρώτα βραβεία, στους επαίνους και στις 100 προεπιλεγείσες προτάσεις κυριαρχούν έντονα τρία μοτίβα διαχείρισης και διαμόρφωσης του εσωτερικού χώρου. Το πρώτο, αφορά την αντιμετώπιση του δωματίου ως έπιπλο, ως το κυρίαρχο αντικείμενο σχεδιασμού μες στο χώρο. Σε αυτό το πλαίσιο βλέπουμε έντονη την παρουσία του κουτιού-επίπλου κεντρικά τοποθετημένου, που ικανοποιεί μερικές ή όλες τις ανάγκες του φιλοξενούμενου μέσα στο κουτί-δωμάτιο. Αποτελεί έναν ξεχωριστό οργανισμό που διαφοροποιείται από το γύρω χώρο άλλοτε με συμπαγή όρια (όπως ξύλινα πετάσματα) κι άλλοτε με μεταβαλλόμενα (όπως κουρτίνες, συρόμενα στοιχεία), που άλλοτε αιωρείται κι άλλοτε εδράζεται σταθερά στο έδαφος. Ο χώρος σε αυτές τις περιπτώσεις αποκτά αυστηρά, σαφή όρια που διαχωρίζουν τις διάφορες λειτουργίες του και προσφέρουν μια συγκεκριμένη προκαθορισμένη εμπειρία του εσωτερικού. Το δεύτερο μοτίβο, αντιλαμβάνεται το δωμάτιο ως μια δυνάμει ανοιχτή φωλιά, με ασαφή και ρευστά όρια. Σε αυτή την περίπτωση, το αντικείμενο-έπιπλο τοποθετείται κυρίως περιμετρικά των εσωτερικών επιφανειών, με τη δυνατότητα αποσυναρμολόγησης, αναδίπλωσης, απόσπασης, μετακίνησης (με τη βοήθεια ραγών ή μη) και έξυπνης προσαρμογής στις εκάστοτε ανάγκες του χρήστη. Η χρήση της κουρτίνας ως μεταβλητό όριο, κυρίως για να απομονώσει το κρεβάτι ή το ενταγμένο στον ενιαίο χώρο μπάνιο, χαρακτηρίζει πολλές από αυτές τις λύσεις. Προσφέρεται κατ’ αυτό τον τρόπο η δυνατότητα μιας πιο ευέλικτης και μεταβαλλόμενης διαμόρφωσης και βίωσης του χώρου από τον ίδιο τον κάτοικο. Στο τρίτο μοτίβο, παρατηρούμε το δωμάτιο ως μια προέκταση του αστικού ή του φυσικού τοπίου, ως έναν ενιαίο χώρο με τα ελάχιστα αντικείμενα εντός του (τα είδη υγιεινής, το κρεβάτι, μια επιφάνεια οριζόντια). Η συνδιαλλαγή του μέσα με το έξω, η βίωση του δωματίου ως κομμάτι της πόλης ή ως μέρος ενός αστικού κήπου, υπόκειται στην αντίληψη της έννοιας του κατωφλιού, του ενδιάμεσου αυτού χώρου που σε προετοιμάζει για την περιήγηση στο χώρο της ίδιας της πόλης. Η διαμόρφωση αυτών των δωματίων ξεφεύγει συνήθως από τους συμβατικούς κανόνες και τις προδιαγραφές ενός αστικού δωματίου, παραπέμπει περισσότερο σε μια ουτοπία που δύναται όμως να είναι πραγματοποιήσιμη. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το υγρό στοιχείο (με εσοχές στο πάτωμα), το πράσινο ως άμεση παραπομπή στη φύση (βλάστηση που εισχωρεί στο εσωτερικό ή το πάτωμα καλυμμένο με χλοοτάπητα), οι οργανικές μορφές, το ανάγλυφο έδαφος, η πλαστικότητα των επίπλων, αποτελούν επιλύσεις που διαπραγματεύονται νέες ποιότητες, μια εμφανώς νέα συνθήκη κατοίκησης του εσωτερικού χώρου. Σε αυτή την κατηγορία δωματίων, το υποκείμενο καλείται να ξεφύγει από τα συνηθισμένα πρότυπα ενός τυπικού δωματίου και να του δημιουργηθεί η ψευδαίσθηση ότι βρίσκεται σε έναν κήπο, σε έναν χώρο λουτρών ή ακόμη και σε μια πιο ακραία ψηφιακή πραγματικότητα κατακλυσμένη από εικόνες της τηλεόρασης ή του διαδικτύου. Η υλοποίηση των τριών πρώτων βραβείων, αποδεικνύει ότι όλα είναι εφικτά, ωστόσο όχι και το ίδιο λειτουργικά ή πετυχημένα στην πράξη. Το πρώτο βραβείο για παράδειγμα, δημιουργεί την ψευδαίσθηση ενός φανταστικού κόσμου, όπου η παρουσία των καθρεφτών πέριξ του χώρου σου δίνει την αίσθηση της έκθεσης και της παρακολούθησης. Σαν ένα άλλο Truman Show, μια καλοφτιαγμένη ονειρική ουτοπία, το κρεβάτι έχει γίνει ένα με το έδαφος, τα είδη υγιεινής βρίσκονται σκόρπια πάνω στους λοφίσκους και εσύ σαν επισκέπτης μπορείς να ξαπλώσεις πάνω στο γρασίδι και να φανταστείς ότι βρίσκεσαι σε ένα..
γήπεδο του γκολφ ή στα Ηλύσια Πεδία! Ωστόσο, πέρα από το κομμάτι της αισθητικής που παραπέμπει σε μια φανταζί κατασκευή, η έννοια του ίδιου του δωματίου, της λειτουργίας του ως τόπο ξεκούρασης και ανάπαυσης του ταξιδιώτη, του τουρίστα, του επαγγελματία εκμηδενίζεται σε αυτό το περιβάλλον με το πολύ έντονο φως και τους πολλαπλούς καθρέφτες και καθίσταται δύσχρηστο στην πράξη. Το δεύτερο βραβείο, ένας συμπαγής αδιάβροχος διάδρομος 18 μέτρων που θυμίζει έντονα container, με κινητά στοιχεία που ανεβοκατεβαίνουν και εξυπηρετούν τις ανάγκες του ύπνου και της ανάπαυσης, ενώ τα στοιχεία του μπάνιου, εκτεθειμένα στον ενιαίο χώρο παραμένουν σταθερά, σου δημιουργεί την αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε μυστικό υπόγειο καταφύγιο, στην απόλυτη απομόνωση, σε μια βίωση του υπερπέραν μέσω του πολλαπλασιασμού του χώρου από τους εκατέρωθεν καθρέφτες σε ένα σημείο του διαδρόμου-δωματίου. Μια δόση σουρεαλισμού, που έχει κάτι το μυστηριώδες, μια ίντριγκα που σε καλεί να αποτελέσεις μέρος της, αλλά την ίδια στιγμή μπορεί να σου προκαλέσει και ανασφάλεια ή φόβο λόγω της απουσίας ανοιγμάτων και της αργής κίνησης των κατακόρυφων στοιχείων που όταν βρίσκονται σε χαμηλό επίπεδο εμποδίζουν την ελεύθερη κίνησή σου. Παρόλα αυτά, το ημίφως και η αίσθηση της απομόνωσης μπορούν να προκαλέσουν την ίδια στιγμή μια αίσθηση ηρεμίας, απόλυτης ιδιωτικότητας και ασφάλειας, όπως αυτή που περιγράφει ο Τανιζάκι στο “Εγκώμιο της Σκιάς”. Δε βλέπεις έξω, παρά μόνο από μια τρύπα σαν κλειδαρότρυπα, αλλά οι απ’έξω δεν μπορούν να σε δουν. Είσαι απομονωμένος και ελεύθερος στο καταφύγιό σου. Η εμπειρία αυτή μπορεί πράγματι να λειτουργήσει ως ένας άλλος τόπος για τον επισκέπτη. Κάτι το τελείως διαφορετικό από το συνηθισμένο, αλλά ταυτόχρονα και ικανό να καλύψει όλες τις ανάγκες του σε πρακτικό επίπεδο (υγιεινή, ύπνος, ανάπαυση, εργασία). Το τρίτο βραβείο, πιο ρεαλιστική αλλά και πρωτότυπη πρόταση βάση των κανόνων στους οποίους έχουμε συνηθίσει, αποτελεί ένα κουτί αιωρούμενο (το κρεβάτι) έκκεντρα τοποθετημένο μέσα στο κουτί (δωμάτιο), αφήνοντας περιμετρικά ελεύθερο το χώρο για την τοποθέτηση των υπόλοιπων λειτουργιών (μπάνιο, καθιστικό, τραπέζι-γραφείο). Όλα τα αντικείμενα είναι προσεκτικά σχεδιασμένα από μέταλλο και ξύλο. Μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί έναν ευχάριστο χώρο διαμονής. Μοναδική απορία προκαλεί η πολύ στενή είσοδος, σχεδόν σχισμή θα έλεγε κανείς, στο αιωρούμενο ξύλινο κουτί που φιλοξενεί το κρεβάτι και το καθιστά δύσκολα προσβάσιμο για τον οποιονδήποτε. Στο σύνολό του, ο διαγωνισμός παρείχε μια πληθώρα λύσεων. Μεγάλο μέρος αυτών κατέφυγε σε τυποποιημένες λύσεις που προσπαθούσαν να εκπλήξουν με το στοιχείο της ιδιαίτερης -πολλές φορές κιτς- διακόσμησης. Οι υπόλοιπες, ενταγμένες κυρίως στην ανάλυση που προηγήθηκε, εντάχθηκαν σε μια λογική που έλαβε περισσότερο υπόψη τις έννοιες της μεταβλητότητας, του περαστικού ταξιδιώτη, της νομαδικής συνθήκης κατοίκησης και της βίωσης του περιηγητικού χρόνου, κάνοντας μια ενδιαφέρουσα προσπάθεια να επαναπροσδιορίσουν τη συνθήκη κατοίκησης ενός αστικού δωματίου. Λίγες ωστόσο ήταν αυτές που κατάφεραν να εντυπωσιάσουν με την ευρηματικότητα ή την απλότητά τους δίνοντας μια εναλλακτική λύση που σε αισθητικό και λειτουργικό επίπεδο μπορεί να απευθυνθεί σε οποιονδήποτε πιθανό ταξιδιώτη-κάτοικό της. Εν τέλει, το ερώτημα που θα μπορούσε να τεθεί είναι κατά πόσο έναν χώρο εφήμερης κατοίκησης, χωρίς ταυτότητα, μπορείς να τον μετατρέψεις σε μια νέα εμπειρία διαφορετική για τον εκάστοτε επισκέπτη του, έτσι ώστε ακόμη και στο ελάχιστο της διαμονής του εκεί να μην νιώθει το μέρος ανοίκειο και αφιλόξενο; Με ποιο τρόπο του παρέχεις τα κατάλληλα συστατικά έτσι ώστε να αποκτήσει ο χώρος μια προσωρινή ταυτότητα, να γίνει τόπος, να αποτελέσει μια ομαλή μετάβαση για την εμπειρία του στην ίδια την πόλη; Όπως αναφέρθηκε σε μια από τις συμμετοχές, το δωμάτιο ενός ξενοδοχείου είναι ένας τόπος “εν αναμονή περιεχομένου, ένα τοπίο με ρευστά χωρικά όρια”. Με τον διαγωνισμό Room18 έγινε ένα ενδιαφέρον βήμα προς τη διερεύνηση αυτών των ορίων, χωρίς ωστόσο να έχουν εξαντληθεί όλα τα περιθώρια εναλλακτικών και διαφορετικών προσεγγίσεων τους. Μένει να τα ανακαλύψουμε.
{2}
{2} το δεύτερο βραβείο του διαγωνισμού Room18 / φωτογραφία: Στεφανία Ορφανίδου