รากเหงาวัฒนธรรมบางนาเมื่อ ๕๐ ป ที่แลว ศึกษารากเหงาวัฒนธรรมสองฝงคลองบางนา ฐานขอมูล เมื่อ ๕๐ ปกอน (กอน พ.ศ. ๒๕๐๐)
สัมภาษณ : น.อ.พิเศษ สวัสดิ์ ประดิษฐเวช ร.น. อายุ ๗๔ ป โดย : กลุมนักศึกษาคณะศิลปศาสตรและนิติศาสตร ๒๐ คน
บางนา เปนชื่อ ตําบล ไดมาจากชื่อ คลองบางนา เปนเสนเลือดใหญของตําบล ดินแดน ส ว นนี้ อ ยู ใ ต สุ ด ของกรุ ง เทพมหานคร มี ค ลองบางอ อ อยู ทิ ศ เหนื อ ของตํ า บลคลองสํ า โรง คลองประวัติศาสตรอยูดานทิศใต คลองบางนาที่อยูตรงกลางนั้นทอดยาวเปนเสนเลือดเศรษฐกิจ หล อ เลี้ ย งชี วิ ต ชาวบางนามาแต อ ดี ต มี ค วามยาวเฉพาะที่ อ ยู ใ นเขตบางนา ๑๗๕ เส น กวาง ๑๕–๒๐ วา ปากคลองเริ่มจากแมน้ําเจาพระยา มีวัดบางนาในอยูตนคลองวัดบางนานอกอยู ตรงกลางลําคลอง ทอดยาวลึกเขาไปถึงเขตอําเภอบางพลีจังหวัดสมุทรปราการ ปลายคลองหักเลี้ยว ขึ้นเหนือเปนเสนกั้นเขตแดนบางนากับบางแกว เชื่อมกับคลองเคล็ด อันเปนที่ตั้งของสถานีตํารวจ บางนาในปจจุบัน คลองบางนามีชื่อเรียกตามตําบลที่ผาน คือ คลองบางแกว คลองสาหราย ตลอด สองฝงลําคลอง มีหลอด หรือ ลําประโดงเปนทางน้ําเล็กๆ เปนกางปลานําพาน้ําเขาทํานา ทําความ ชุม ชื้ น ให แ ก แ ผน ดิ น ได แ ก หลอดสามเบ า หลอดสามง า ม ตํ า บลบางนามี เ นื้ อ ที่ ๑๙.๖ ตาราง กิโลเมตร หรือ ประมาณ ๑๓,๐๐๐ ไร ปจจุบันถูกวัฒนธรรมความมักงายของคนตางถิ่นที่อพยพมา ประกอบอาชีพและอยูอาศัย ทําใหสภาพคลองตื้นเขิน สกปรก น้ําดํา เนาเหม็น นับแตปากคลองบางนาเขาไปซึ่งเปนตนคลอง มีหมูบานเปนหมูๆ เปนที่อยูอาศัยของกลุม ชนดั้งเดิม เขมร สยาม จีน ลาว และมอญ เปนชุมชนดั้งเดิมสืบตอกันมา คนไทยสยาม คนจีนอยูตน คลอง ปลายคลองเป น มอญและลาวซึ่ ง ไม ช อบน้ํ า เพราะอพยพมาจากที่ ด อน คนไทยเหล า นี้ เทือกเถาเหลากอเดิมอยูฝงพระประแดงฝงซายนับแตขาเขาจากปากน้ําบางเจาพระยา ตําบลบางน้าํ ผึง้
ตําบลบางกระเจา ที่ชัดเจนก็มีหมูบานตระกูล คหบดีใหญ ๔-๕ ตระกูล ลวนผูกพันเปนพี่นองกัน ทางสายเลือด มีตระกูล รุงเรือง รุงสวาง รุงแสง ตระกูลบัวรอด ตระกูลประดิษฐเวช เปนตน สวนบริเวณปลายคลอง รัชกาลที่ ๒ พระราชทานเปนที่ทํานาของพวกมอญ มีสมิงราชาเทวะเปน ผูควบคุม และมีมอญ พระประแดงมาจับจองที่ทํากิน มอญมีชื่อสมัยนั้น มียายชา – ตาจอก แกจับ จองที่นาไว 100 กวาไร ซึ่งก็นับวามาก ถึงหนานาแกจะพาลูกหลาน ขนเสบียงอาหาร เครื่องมือ ทํานาใสเรือแจวมาทางคลองปลัดเปรียงไปปลูกเถียงนา ทํานา ไถนา ปลูกขาวจนเสร็จแลวจึงกลับ หมูบานตนตระกูล รุงเรือง รุงสวาง รุงแสง อยูตนคลอง บัวรอด อยูไปปลายคลอง สถาน ที่ตั้งเคหสถานของคนในตระกูลรุงแสง ซึ่งมีชื่อเสียงเปนที่นับถือในคุณความดีมาจนทุกวันนี้คือ คุณชนะ รุงแสง บิดาของทานตั้งนิวาสถานอยูริมคลองบางนาตรงขามกับ กรมอุตุนิยมวิทยากิน บริเวณมาถึง ไบเทค ปจจุบันนี้ สมัยนั้น กอน พ.ศ. ๒๕๐๐ (คือเมื่อ ๕๐ ปที่แลว) เริ่มมีโรงงานแหงแรก คือโรงงานวุนเสน เปนของคนจีน ไดกอความเดือดรอน ปลอยน้ําเนาเสียลงคลองบางนา ปลาตาย ชาวบานเคยไดใช น้ํากินอาบก็ใชไมได ผูที่เปนหัวหนานําชาวบานประทวง คือ หนุมชนะ รุงแสง ขณะเปนนักเรียน มั ธ ยมโรงเรี ย นสวนกุ ห ลาบ แสดงความเป น ผู นํ า สั ง คมประชาธิ ป ไตย เห็ น ภั ย ของการทํ า ลาย สิ่งแวดลอมมาตั้งแตเปนเด็กวัยรุน ในดานการคมนาคมการเดินทางเขากรุงเทพฯ มีทางรถไฟสายปากน้ําวิ่งปากน้ํา-หัวลําโพง มีสถานีจอดตําบลบางนาที่สถานีบางนา บางออ บางจาก สถานีสวนออย บางนางจีนเปนตน วิถีชีวิตชาวบางนาเริ่มเปลี่ยนแปลงชัดเจน เมื่อโรงงานอุตสาหกรรมไหลบาเขามาเปนคลื่น ลูกใหญเปลี่ยนชีวิตอันสงบสุขของคนบางนาแทบจะสิ้นเชิงคือโรงงานวุนเสน วารัน ตอมาก็มี โรงงานฟลิปส โรงงานไมอัดไทย โรงงานแบตเตอรี่ โรงแกว โรงงานใดตั้งกอนหลัง และเลิกไป เมื่อใด เพราะเหตุใดควรจะไดคนควาตอไป บุคคลที่ควรจดจําคือ ปาเผื่อน เปนคุณยาย คุณชนะ รุงแสง ปาทองดี เปนแม นายเพิ่ม รุงเรือง เจาของโรงเรียนอรรถวิทย ในปจจุบัน วัฒนธรรมที่ปรากฏชัดในยุคนั้น คือ วัฒนธรรมความสามัคคีของคนทั้งตําบล ชวยเหลือใน การทํากิน ปองกันภัย แมในที่สุด นิยมแตงงานกันในหมูญาติ วัฒนธรรมความสามัคคี ชี้ใหเห็นไดชัด เชน ๑. กลุ ม บ า นรุ ง แสง และ กลุ ม บ า นรุ ง เรื อ ง หรื อ กลุ ม บ า นอื่ น ก็ ต าม สองบ า นนี้ เ ป น หมูบานใหญ มีธรรมเนียมวัฒนธรรมชวยเหลือกัน ใครทํานานวดขาวเสร็จกอนจะเฮละโล พากันไป ชวยบานที่ยังไมเสร็จ นวดขาว ฝดขาวดวยสีฝด เก็บเขายุงฉาง สนุกสนานกันมาก ซึ่งก็รวมไปถึง การเก็บเกี่ยว ไถหวาน อันเปนกรรมวิธีเกษตรกรรมในสมัยนั้น
๒. เมื่อเสร็จหนานา คลองบางนาจะตื้นเขินเพราะทองน้ําเปนดินเลน ดินออนอยูแลว เมื่อ น้ําแหงลง ดินจะเริ่มแข็งตัว กักน้ํา น้ําไหลไมสะดวก วิธีทําใหคลองลึก กํานัน จะปาวรองใหลูกบาน ใหเอาควายลุ ยโคลน ตั้ ง แตปลายคลองมาออกปากคลอง เวลาน้ําลง ก็จะพั ดพาโคลนเลนออก ปากคลองสูแมน้ําเจาพระยาออกปากอาวไปทําเปนประจําทุกปคลองก็จะไมตื้นเขินน้ําไหลสะดวก วิธีนี้นับวาเปนภูมิปญญาชาวบาน เปนวัฒนธรรมซึ่งสูญไปแลว ๓. ความสามัคคีที่เห็นชัดอีกอยางหนึ่ง คือ เวลามีสัตวใหญตาย เชน วัว ควายจะรูกันทั้ง ตําบล การแลเนื้อ ควาย วัว ตองทําเร็ว มิฉะนั้น จะเนาเสีย หนังควายจะตัดเจียนเปนริ้ว ควั่นเปน เชือกจะเหนียวมากไวสําหรับลากไถ ลากเลื่อน คอง ทําเร็วใชคนมาก ทุกคนจะเอามีดมาคนละ เลมมาชวยกันแล แยกเนื้อ หนัง กระดูก เจาของจะแบงใหพอไปทํากับขาวไดทุกคน ไปตากแหงไว กินยามขัดสนก็ได ปรุงเปนอาหารโปรตีนมีรสก็ได ไมมีการหวงกัน ชาวนาจะไมฆาควาย วัว ดวย นับถือวาเปนเพื่อนมาชวยทํากินเวนแตจะลมเอง สมัยเมื่อป 73-74-75 เศรษฐกิจตกต่ํา นาที่บางนาหลุดมือไปเปนจํานวนมาก เพราะชาวนา ทํานาไดขาวไมพอคาเชา หรือขายไมออก ตองไปจํานองที่นากับ ยายแดง เมียหลวงรักษา นายอากร อยูฝงพระประแดง กิตติศัพท เปนคนขี้เหนียวมาก เจาของที่ดิน ที่จับจองไวตกเปนของคุณยายแดง เป นจํ านวนมาก เหลือรอดไมกี่เ จา ยายแดงมีคนดูแ ลนา คนเก็บคาเชานายายแดง ชื่อ นายเงาะ แสงใหญ นายเงาะ แสงใหญ เปนใคร นาสงสัยอยู? ฉายา ประจําตัว ”แสงใหญ” เปนฉายาของนายทอง แสงใหญ คนสมัยอยุธยา ตอนตน นายทอง เปนวี รชน คายบางระจัน มีเ รื่องเล าประกอบวา คนบางน้ําผึ่ง สืบเชื้อสายมาจากพวก บางระจัน คุณยายของ น.อ.สวัสดิ์ เลาใหลูกหลานฟงวา เมื่อคายจะแตก พวกผูชายตอนใหพวก ผูหญิงและเด็กๆ อพยพลงเรือ พรอมเสบียงอาหาร หนีขาศึกมาตามลําน้ํา มาซอนตัวอยูปากน้ํา เจาพระยา รอพวกผูชายที่จะอพยพตามมา ผูชายชาวเมืองสิงห คายบางระจันตายหมด พวกอพยพจึง ตองสรางบานเรือน สรางครอบครัวขึ้นใหม แตงงานกันในกลุมบาง กับชาวบานบาง ยังมีคนโบราณ เลานิทานนี้กันอยูในปจจุบัน วัฒนธรรมอาหาร ตมกรอ : ปลาหมอตมเค็ม ปลาหมอกลมชุมมาก สิ้นหนานา ปลาหมอจะตกคลักมากมาย ตักมาไดเปนปบๆ ตมเค็มปลาหมอจะใหอรอยตองตมกรอ คือ เอาปลาใสสวิง ลางโคลนใหสะอาด แลวนํามาใสปบ ทั้งเปนๆ เอาเกลือโรย ไมตองใสน้ํา น้ําในตัวปลา จะออกมาเอง ปดปากปบใหแนน ยกขึ้นตั้งไฟทั้งเปน ปลาจะกระโดดหนีตายเสียงกรอใหญ สักพักก็จะเงียบ เนื้อปลาจะหวาน เค็ม อรอยมาก แตเปนการทรมานสัตว วัฒนธรรมนี้ปจจุบันไมมีแลว
มีลุงคนหนึ่ง (ไมออกชื่อ) ตมกรอกินเปนประจํา กอนแกจะตาย ทรมานมาก ถายออกมา ญาติเอากาบหมากรองอุจาระ ปรากฏวามีแตเกล็ดปลาหมอ เต็มไปหมด นับเปนเวรกรรม เลาสอน ลูกหลานไมใหทรมานสัตว จะกินเขาก็ตองกินดีๆ ดวยความเคารพ สุมปลาออ : เปนสุมขนาดใหญกวาธรรมดา 4-5 เทา มีตาขายอยูที่ปากสุม ปลาออ คือ ปลาดุก เวลาน้ําลงจะมาออทวนน้ําจํานวนมาก คนจับปลาออจะเอาสุมไป สุมจับแลวรวบตาขายจะ ไดปลามาจํานวนมาก ไมขาย สวนมากแจกกันกิน เพราะไมมีราคา มันมากเหลือเกิน ตระกูลประดิษฐเวช ทํางานในวัง ตั้งแตรัชกาลที่ ๔ มีประวัติความเปนมาอยางไร ทําไมมา มีที่ดินอยูบางนา ศึกษาและสืบตอไป. --------------------