Womanrights

Δατσκόβσκη Άννα Λαμπροπούλου Φωτεινή Πεταλά Κωνσταντίνα Τσέλιου Ελένη ΘΕΜΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΠΑΤΗΣΗ ΤΟΥΣ

Υπεύθυνος καθηγητής: Ευσταθίου Γιάννης 2013-2014

Θέμα: Τα δικαιώματα της γυναίκας και η καταπάτηση τους • Γενικές πληροφορίες για τα δικαιώματα του ανθρώπου • Πρόλογος με το τι θα ασχοληθούμε στην εργασία μας • Η θέση της γυναίκας στην αρχαιότητα και ποία τα δικαιώματά της -θέση της γυναίκας στο Βυζάντιο-Μεσαίωνα -θέση της γυναίκας στην Αναγέννηση -θέση της γυναίκας στα Νεότερα χρόνια • Πώς καταπατούνται τα δικαιώματα: π.χ. εμπόριο λευκής σαρκός ,κακοποίηση • Ερωτηματολόγιο

ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Ο αρχαίος κόσμος απέναντι στη γυναίκα Στην Ελλάδα, στη Ρώμη και στην Αίγυπτο ήταν φανερή η θέση υποταγής αφού οι νομοθέτες δεν της άφησαν περιθώρια αυτοδιάθεσης και αυτονομίας. Στην Ινδία και την Κίνα έφταναν μέχρι του σημείου να τη θάβουν αναγκαστικά με το νεκρό σύζυγό της. Αλλά και στην κλασική Ελλάδα, ούτε οι κατ'εξοχήν φιλόσοφοι, ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ούτε ποιητές ή και νομοθέτες μπόρεσαν να συλλάβουν την έννοια της ισότητας των φύλων. Ο Σωκράτης δεν δεχόταν γυναίκες στο ακροατήριό του και ο Δημοσθένης αποδίδει με τον τρόπο του την πραγματικότητα: "Έχουμε συζύγους για να διαιωνίσουμε το όνομά μας, παλλακίδες για να μας περιποιηθούν ,εταίρες για να μας ψυχαγωγήσουν". Στον Εβραϊκό κόσμο τα πράγματα είναι καλύτερα. Στη Γένεση η γυναίκα αναφέρεται ισότιμη προς τον άντρα. Ο Αδάμ αναγνωρίζει ότι η Εύα είναι "ὀστοῦν ἐκ τῶν ὀστῶν και σάρξ ἐκ τῆς σαρκὸς"του. Μάλιστα 28 στις 46 ονοματοδοσίες στην Π.Διαθήκη προέρχονται από Μητέρες. Η Δεββώρα στα 1100π.Χ γίνεται κριτής και στρατηγός σε καιρό πολέμου. Σεισμό προκαλεί στις αρχές του πρώτου μ.Χ. αιώνα το.... "οὐκ ἐνι ἄρσεν καὶ θήλυ [... ]πάντες γὰρ ὑμεῖς εῖς ἐστὲ..."!Τη στιγμή που η φιλοσοφία διερωτάται αν η γυναίκα έχει ψυχή, ο Χριστός την αποκαλεί άνθρωπο. Και ο Μέγας Βασίλειος αναφέρει ότι "τὸ θήλυ ὁμοτίμως τῶ ἀρενι παρὰ τοῦ κτίσαντος γέγονε" ενώ ο Γρηγόριος ο Θεολόγος διαμαρτύρεται ριζοσπαστικά για τη "διπλή"ηθική: "Ἄνδρες οἱ νομοθετοῦντες, ὑπὲρ ἀνδρῶν ἐνομοθέτησαν"! Η βυζαντινή κοινωνία Από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη βυζαντινή κοινωνία, όπως είναι ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός, η χριστιανική αντίληψη της ζωής και η επίδραση των παλαιών ανατολικών πολιτισμών, κανένα δεν ήταν απολύτως ευνοϊκό προς τη γυναίκα. Στον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό η γυναίκα οφείλει

την απόλυτη υποταγή στον άντρα, ενώ στην ανατολική επίδραση οφείλει τον περιορισμό της. Όσο για τον χριστιανισμό, αν και δίδαξε την ισότητα των δύο φύλων, εντούτοις έθεσε περιορισμούς για την προφύλαξή της γυναίκας. Η ζωή της γυναίκας στο Βυζάντιο επηρεαζόταν από τους νόμους και τις συνήθειες της εποχής, που την ήθελαν κατώτερη από τον άνδρα. Με την επίδραση του χριστιανισμού και την πάροδο του χρόνου όμως η θέση των γυναικών βελτιώθηκε και η παρουσία τους στην κοινωνική ζωή του Βυζαντίου ήταν σημαντική. “Ελάχιστα κράτη άφησαν στη γυναίκα περισσότερη θέση, της έδωσαν σημαντικότερο ρόλο, της εξασφάλισαν πλατύτερη επιρροή στα ζητήματα της πολιτικής και στα κρατικά πεπρωμένα απ’ τη γυναίκα στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία” (Κάρολος Ντιλ,1969), Στα πρώτα χρόνια του Βυζαντίου η ζωή της γυναίκας καθοριζόταν από τη ρωμαϊκή νομοθεσία και τις ανατολικές συνήθειες, μετά τη μεταφορά της πρωτεύουσας στο Βυζάντιο. Οι συνήθειες αυτές ήθελαν τη γυναίκα να μένει διαρκώς στο σπίτι. Η θέση της γυναίκας ήταν κατώτερη από τη θέση του άνδρα, σύμφωνα με τη βυζαντινή νομοθεσία. Ενάρετη θεωρούσαν την ανύπαντρη που ήταν υπάκουη στον πατέρα της και την παντρεμένη που ήταν υποταγμένη στον άνδρα της. Από τον καιρό όμως του Ιουστινιανού και έπειτα η γυναίκα αποκτά περισσότερα δικαιώματα. Η νομοθεσία του Ιουστινιανού επηρεασμένη από το χριστιανικό λόγο και την επιμονή της αυτοκράτειρας Θεοδώρας, έδωσε αρκετά δικαιώματα στη γυναίκα μέσα στην οικογένεια και όρισε το γάμο ως «κοινωνία θείου και ανθρωπίνου Δικαίου». Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ Ιδιωτική ζωή

Οικογένεια •Η θέση της γυναίκας μέσα στην οικογένεια ήταν κατώτερη από αυτή του άνδρα. Όσο για τα παιδιά, τα αγόρια ήταν πιο καλοδεχούμενα γενικά από τα κορίτσια αφού τα τελευταία σήμαιναν για τους γονείς τη μελλοντική υποχρέωση προικοδότησης που ήταν ιδιαίτερα βαριά για οικογένειες με χαμηλό εισόδημα και μικρή ή ανύπαρκτη περιουσία. Ωστόσο, δεν μπορούμε να πούμε ότι τα κορίτσια αντιμετωπίζονταν αρνητικά αφού συμμετείχαν στις διάφορες οικογενειακές υποχρεώσεις εξισορροπώντας έτσι τα αρνητικά επακόλουθα της γέννησής τους. Στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα του πληθυσμού, οι προοπτικές που ανοίγονταν για ένα παιδί μέχρι τα χρόνια του Ιουστινιανού ήταν η πλήρης άρνηση και εγκατάλειψη από τους γονείς, η εκμετάλλευση των κοριτσιών (πρακτική εκμετάλλευση ή ακόμη και πώληση μετά τη γέννησή τους), και ο γάμος σε κάποια ηλικία ή η καταφυγή σε μοναστήρι, γι’ αυτό θεσπίστηκαν και ανάλογοι νόμοι.

•Για την εκκλησία το ανδρόγυνο ήταν ισότιμο, όσον αφορά το σχηματισμό οικογένειας (αναπαραγωγική ικανότητα). Έτσι χάρη στην ιδιότητα της μητρότητας η γυναίκα καταξιωνόταν κοινωνικά.

•Μετά την Εκλογή του έονταΓ του σαυρου (726) μειώθηκε η παντοδυναμία του πατέρα ⇒ ισότητα στην οικογένεια. Οι Μακεδόνες επανέφεραν την πατρική εξουσία και η γυναίκα μόνο ως χήρα γινόταν αρχηγός της οικογένειας.

•Με το γάμο η γυναίκα γινόταν κύριος μιας περιουσίας. Οικονομική βάση της νέας οικογένειας ήταν η προίκα της γυναίκας. Μετά το θάνατό της η προίκα, που αποτελούσε την κύρια οικογενειακή περιουσία και αποσκοπούσε στη συντήρηση της οικογένειας, περνούσε στα παιδιά της ή στους γονείς της, ενώ ο σύζυγος κρατούσε μόνο την

επικαρπία και τη διαχείριση. Σε περίπτωση κακής διαχείρισης η γυναίκα είχε τη δυνατότητα να καταφύγει στο δικαστήριο.

•Κατά τη διάρκεια του 10ου αιώνα οι γυναίκες περιορίστηκαν μέσα στην οικογένεια •Η θέση της συζύγου ήταν μειονεκτική και αυστηρά περιορισμένη τόσο εντός του οίκου όσο και εκτός. Γι’ αυτό προβάλλονταν τα άριστα πρότυπα συζύγων, που έδειχναν σεβασμό στους άνδρες τους, εξαιτίας και της ανατροφής τους αλλά και της θρησκευτικότητάς τους.

•Κατά τη διάρκεια του 11ου και 12ου αιώνα έγιναν αλλαγές στις οικογενειακές δομές. Τα όρια της οικογένειας διευρύνθηκαν. Η πυρηνική οικογένεια εξασθένησε και η δημόσια περιφρόνηση προς τους ηθικούς νόμους και τους θρησκευτικούς περιορισμούς αποκαλύπτει τις τάσεις της εποχής. Μέσα στην οικογένεια, το βασικό κύτταρο της βυζαντινής κοινωνίας, οι σύζυγοι, σύμφωνα με τη χριστιανική διδασκαλία όφειλαν να επιδεικνύουν αρετή και πίστη. Ιδιαίτερα οι γυναίκες είχαν ως αποκλειστικό σκοπό στη ζωή το γάμο και την τεκνοποιία. Γάμος •Σύμφωνα με το βυζαντινό δίκαιο για τον γάμο καθιερωνόταν 1. η μονογαμία 2 .το αδιάσπαστο της ένωσης 3. η ηθική κοινωνία των συζύγων 4. η ισότητα δικαιωμάτων των συζύγων •Ο γάμος εξυπηρετούσε τη διαιώνιση του είδους •Σκοπός του γάμου ήταν η τεκνοποίηση •Ο έων ο ΣΤ κατέστησε υποχρεωτική την ευλογία του γάμου από την Εκκλησία, ενώ με την απαγόρευση της παλλακείας συνέβαλε στην ανύψωση της γυναίκας μέσα

στην κοινωνία.

•Ο έων ΣΤ όρισε την εκκλησιαστική τελετή και την ιερατική ευλογία ως θρησκευτικό και πολιτικό γνώρισμα του γάμου, που έγινε πλέον δημόσια πράξη. Επιλογή συζύγου Η επιλογή του συζύγου γινόταν από τον πατέρα. Για το γάμο των κοριτσιών ήταν απαραίτητη η συγκατάθεση του πατέρα. Αν αυτός δε ζούσε, τη φροντίδα αυτή είχαν η μητέρα και οι μεγαλύτεροι αδελφοί τους. Συχνά μάλιστα βοηθούσαν στην επιλογή του συζύγου οι προξενήτρες, που είχαν ως αμοιβή ποσοστά από την προίκα. Ύστερα όμως από την Εκλογή (726) χρειαζόταν η έγκριση και των δύο γονέων, γεγονός που μείωσε την παντοδυναμία του πατέρα⇒ισότητα στην οικογένεια. Βασιλικός γάμος Μια σημαντική φροντίδα ήταν η ανεύρεση κατάλληλης νύφης, που να διαθέτει προσόντα όπως ευγενική καταγωγή, παρθενία και φυσική ομορφιά. Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις που το κάλλος υπερκέραζε την ευγενική καταγωγή. Οι αυτοκρατορικές θυγατέρες παντρεύονταν συνήθως παιδιά ευγενών, στρατηγών ή αξιωματούχων. Αρκετοί αυτοκρατορικοί γόνοι παντρεύτηκαν ετερόθρησκους. αϊκός γάμος •Ο 1ος γάμος ήταν ιερός και απαραβίαστος, ο 2ος θεωρούνταν ευπρεπής μοιχεία και ο 3ος πολυγαμία.

•Ο γάμος σε χήρα δεν επιτρεπόταν, αν δεν είχε περάσει 1 χρόνος από το θάνατο του συζύγου της.

•Ο γάμος ανάμεσα σε άτομα διαφορετικών τάξεων

απαγορευόταν. Επί Ιουστινιανού όμως χαλάρωσαν οι κανόνες. Η προίκα Όταν γεννιόταν ένα κορίτσι σε μια φτωχιά οικογένεια, οι γονείς του δεν χαίρονταν, γιατί για να παντρευτεί υπήρχε η υποχρέωση της προίκας. Αν οι γονείς δεν είχαν να δώσουν προίκα το κορίτσι δεν μπορούσε να παντρευτεί και κλεινόταν σε μοναστήρι. Την προίκα την έδιναν με σκοπό την φροντίδα των παιδιών. Αν τύχαινε και πέθαινε η μητέρα η προίκα δεν ανήκε στον άντρα της αλλά στα παιδιά. Εάν η γυναίκα χήρευε γινόταν αυτή διαχειριστής της περιουσίας του άντρα της και αρχηγός της οικογένειας αρκεί να μην ξαναπαντρεύονταν. Ο άντρας είχε δικαίωμα να διαχειρίζεται την προίκα της γυναίκας του, δεν μπορούσε όπως να την πουλήσει ή να την ξοδέψει εντελώς. Επίσης η γυναίκα μπορούσε να καταφύγει στο δικαστήριο αν πίστευε ότι ο άντρας της δεν διαχειρίζονταν σωστά την προίκα της. Η προίκα ονομάζονταν γαμβρίκι και περιελάμβανε χρήματα, σπίτια, ρούχα, οικιακά σκεύη κ.ά. Εάν για να γίνει ένας γάμος βοηθούσε και μια προξενήτρα έπαιρνε και αυτή ποσοστό από τη προίκα.

Διαζύγιο •Οι λόγοι διαζυγίου για τη γυναίκα ήταν: 1.η μοιχεία (Νεαρά 542)/σ’ αυτό το θέμα υπήρχε άνιση

μεταχείριση, αφού οι εξωσυζυγικές σχέσεις του άντρα με γυναίκα άγαμη, διαζευγμένη ή χήρα συνιστούσαν πορνεία και όχι μοιχεία 2.η κατηγορία για μοιχεία χωρίς απόδειξη 3.η μη εκτέλεση των συζυγικών καθηκόντων για χρόνια 4.οι ποινικά κολάσιμες πράξεις του άνδρα, όχι μόνο απέναντί της 5.η παραφροσύνη (επί έοντος ΣΤ ) •Οι λόγοι διαζυγίου για τον άνδρα ήταν επιπλέον: 1.η ανάρμοστη συμπεριφορά της γυναίκας (Θεοδόσιος 449) / κατηγορία για πορνεία 2.η επιβουλή της ζωής του 3.εάν ήταν λεπρή •Το βυζαντινό δίκαιο δικαιολογούσε το διαζύγιο για παλλακεία μόνο όταν ο άνδρας έφερνε την παλλακίδα στο σπίτι Γενικά •Ο γάμος ήταν η φυσιολογική εξέλιξη για τα κορίτσια. Βέβαια υπήρχε και η επιλογή της μοναχικής ζωής, την οποία συνήθως επέλεγαν οι γυναίκες μετά το θάνατο του άντρα τους, την αποβολή ενός παιδιού ή ύστερα από κάποια συμφορά.

•Η ηλικία γάμου για τα κορίτσια ήταν 12-13 χρόνων (τα αγόρια από τα 14),εξαιτίας της μεγάλης παιδικής θνησιμότητας που ήταν πολύ υψηλή σε σχέση με τα σημερινά δεδομένα και οι γονείς δεν περίμεναν να επιζήσουν όλοι οι απόγονοί τους κατά την πρώτη παιδική ηλικία. Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις, παρά τη νομική απαγόρευση, όπου ο γάμος γινόταν νωρίτερα. Για το γάμο φρόντιζαν οι γονείς. Οι χριστιανικές αρχές που καθόριζαν τις λειτουργίες της βυζαντινής κοινωνίας εξασφάλιζαν μία αξιοπρεπή ζωή στην παντρεμένη γυναίκα.

•Στην όλη διαδικασία του γάμου αποφασιστικό ρόλο έπαιζε

η συναίνεση των δύο συζύγων και απαιτούνταν η προσωπική υπευθυνότητα του καθενός. Ωστόσο, ο γάμος δεν αποκτούσε πλήρη υπόσταση και ισχύ πριν αποδειχθεί η δυνατότητα της νύφης να συμπληρώσει τον αναπαραγωγικό σκοπό της οικογένειας, πριν γεννήσει δηλαδή ένα παιδί. Την τελευταία αυτή ρύθμιση υπαγόρευε το παλιό ρωμαϊκό δίκαιο. Οι βυζαντινές γεννούσαν πολλά παιδιά σε σχετικά σύντομο διάστημα.

•Όταν η βυζαντινή μητέρα έμενε χήρα και άρα δεν υπήρχε άνδρας ως κεφαλή του σπιτιού η βυζαντινή μητέρα θεωρούταν η κεφαλή της οικογένειας και η προστάτιδα των παιδιών της. Αύτη ήταν που έπαιρνε τις αποφάσεις για τα παιδιά, όσο ήταν ακόμα τα παιδιά νέα και ακόμα ήταν αυτή που φρόντιζε για το γάμο της κόρης, εφόσον ο άνδρας ήταν απών.

•Για τη γυναίκα ο γάμος ήταν το μοναδικό γεγονός στην ανύπαρκτη κοινωνική ζωή της. Οι κοινωνικές εξελίξεις τον 10ο αιώνα οδήγησαν στον περιορισμό των γυναικών στα στενά όρια της οικογένειας. Η αλλαγή στην αγιολογική παράσταση της γυναίκας εκφράζει αυτές τις κοινωνικές μεταβολές. Ο τύπος της αγίας που, για να εξασφαλίσει τη σωτηρία της φορούσε ανδρικά ρούχα και παραβίαζε τους κανόνες της γυναικείας συμπεριφοράς, εξαφανίστηκε τον 9ο αιώνα. Στα τέλη του 10ου αιώνα εμφανίζεται μια νέα αγιογραφική μορφή: η παντρεμένη γυναίκα που γίνεται αγία, η εικόνα της ιδανικής συζύγου, χωρίς ποτέ να διασπάσει το δεσμό του γάμου, χωρίς να μείνει χήρα και χωρίς να μπει σε μοναστήρι. Σ’ αυτή την κατηγορία εντάσσονται 3 άγιες: η αγία Θεοφανώ, 1η σύζυγος του έοντος ΣΤ ,η αγία Μαρία η Νέα και η αγία Θωμαϊς η εσβία(έζησε πριν το 950).

•Η Θωμαϊς γεννήθηκε στη έσβο, από γονείς που ανήκαν σε μεσαία κοινωνική τάξη. Ο άντρας της Στέφανος είχε διαφορετικές αξίες από εκείνη, η οποία έδειχνε μεγάλη

φροντίδα για τους φτωχούς,περνούσε τις μέρες της προσευχόμενη και έκανε ελεημοσύνες.,με αποτέλεσμα να την κακομεταχειρίζεται. Ανεχόταν με ευσέβεια και υπομονή τη σκληρότητα, τη ζήλια ή την αδιαφορία ενός ανάξιου συζύγου. Τελικά η Θωμαϊς πέθανε από τις κακουχίες σε ηλικία 38 ετών και εξακολούθησε να θαυματουργεί και μετά το θάνατό της . Στους Βυζαντινούς χρόνους συνηθιζόταν η παλλακεία. Ως παλλακεία ορίζονται διάφορες μορφές διαπροσωπικών διαρκών σχέσεων μεταξύ των δύο φύλων, που όμως δε συνιστούν γάμο κάτι που οφείλεται συνήθως σε διαφορά κοινωνικής θέσης ή οικονομικής κατάστασης. Πολλές φορές ο άνδρας έφερνε την παλλακή μέσα στο σπίτι, ισχυριζόμενος πως την έπαιρνε χάριν «παιδοποιίας». Παλλακίδες ήταν κατά κανόνα δούλες ή απελεύθερες, άσημες και φτωχές γυναίκες, καμιά φορά όμως και ευγενείς. Πρόκειται για τον «άγαμο γάμο», όπως τον χαρακτήριζαν. Φαίνεται δε ότι, αν και η παλλακεία αφορούσε κυρίως στα μεσαία και κατώτερα στρώματα, το φαινόμενο δεν ήταν άγνωστο ούτε στην αριστοκρατία. Εμφάνιση και συμπεριφορά Η εύπορη Βυζαντινή διέθετε πάντοτε για τις εξόδους της την άμαξα της καθώς και μια συνοδεία ανάλογη των οικονομικών της μέσων. Ακόμη και τα άλογα που τραβούσαν την άμαξα έδειχναν την κοινωνική και εισοδηματική τάξη της κάθε κυρίας καθώς η άμαξα ήταν στολισμένη με πετραδάκια, ακόμη και τα σχοινιά που τραβούσαν την άμαξα ήταν ασημένια ή χρυσά. Οι πλούσιες Βυζαντινές φορούσαν πολυτελή, χρυσά και αργυρά κοσμήματα. Το μακιγιάζ είχε πολύ διαδοθεί, έβαφαν τα φρύδια τους λεπτά, με ένα πινέλο μαύρα τα βλέφαρα τους και τα μαλλιά τους με φυσικά χρώματα που έφτιαχναν μόνες

τους και τους δυο τελευταίους αιώνες της αυτοκρατορίας, την εποχή των Παλαιολόγων, τα χείλια τους με κόκκινο κραγιόν. Περούκες δε φορούσαν πολύ συχνά, ούτε όμως και τις περιφρονούσαν. Και όλες σχεδόν χρησιμοποιούσαν ακριβά αρώματα που παρασκεύαζαν από βότανα και άνθη. Στα χίλια τόσα χρόνια ζωής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κάτι κάτι που φαίνεται πως έμεινε αναλλοίωτο είναι η γυναικεία αμφίεση. Βασικά της στοιχεία παραμένουν πάντα ο μακρύς χιτώνας (τουνίκα)και ο μανδύας(ιμάτιο)που φοριέται στις εξόδους σαν πανωφόρι. Ο χιτώνας έχει μανίκια που καλύπτουν ολόκληρο το μπράτσο, αφήνοντας έξω μόνο το χέρι ενώ ο μανδύας έχει προσαρμοσμένη μία κουκούλα, που καλύπτει το κεφάλι της κάθε γυναίκας. Οι βυζαντινές περιποιούνταν τον εαυτό τους και πρόσεχαν ιδιαίτερα την εμφάνισή τους. Φορούσαν μακριά πολύχρωμα μεταξωτά και λινά φορέματα, ζωσμένα με χάρη στη μέση, με ζώνη απλή ή χρυσοκέντητη. Αναλλοίωτη, επίσης, διατηρήθηκε η γυναικεία κόμμωση. Μαλλιά με χωρίστρα στη μέση, κατσαρωμένα στο μέτωπο, χυτά πίσω και συγκρατημένα στο μέτωπο, χυτά πίσω και συγκρατημένα στο σβέρκο με μια ταινία από λινό ύφασμα, ή με χτένι από ελεφαντόδοντο. Οι νεότερες άφηναν τα μαλλιά τους μακριά «να πέφτουν στους ώμους και να σκιρτούν στον άνεμο». Οι μεγαλύτερες τα έπλεκαν και τα συγκρατούσαν με ελεφάντινα χτένια και χρυσές ή ασημένιες στέκες. Το κύριο προσόν μιας γυναίκας, ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη. ήταν να σωπαίνει. Αλλά, οι ίδιες οι γυναίκες είχαν σοβαρές επιφυλάξεις γι' αυτό το "προσόν", απόδειξη ότι συχνά βγάζουν γλώσσα ή φλυαρούν στην εκκλησία την ώρα της λειτουργίας, κάτι που και εκκλησιαστικοί παράγοντες το κατάγγειλαν, αλλά ακόμη και μια οικουμενική σύνοδος το μνημόνευσε. Η ζωηρότητα των γυναικών του Βυζαντίου, παρά τις επιθυμίες των ανδρών και ιδιαίτερα των θεολόγων, φαίνεται καθαρά από τις πολυάριθμες και πολυποίκιλες <<συμβουλές>>και <<συστάσεις>>που τους ζητούν να μην

γελάνε μπροστά σε άντρες, να μην κοιτάζουν τους άντρες στα μάτια, να μην χασκογελούν πίσω από τα πατζούρια τους με τους περαστικούς, να μην μιλούν άσχημα, να αποφεύγουν τα συχνά λουτρά κ. α. Ακόμη και τον απαράβατο όρο του σκεπασμένου κεφαλιού παραβίαζαν, ιδίως στα πανηγύρια. Γυναίκες που διέπρατταν το τελευταίο αυτό ατόπημα είχαν εξασφαλίσει από τον κοινωνικό περίγυρο τον υβριστικό χαρακτηρισμό "η ασκέπαστος" και η "αναμαλλαρέα". Μια πραγματικά καλή χριστιανή, τύπος και υπογραμμός, όφειλε και το πρόσωπο, όχι μόνο το κεφάλι, να σκεπάζει. Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ Η μόρφωση της γυναίκας Στο βασικότερο εφόδιο των παιδιών για το μέλλον τους, τη μόρφωση, είχαν δικαίωμα μόνο τα αγόρια. Αν και στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν αναφέρονται σχολές για κορίτσια, φαίνεται πως για τις γυναίκες δεν ήταν δύσκολο να μορφώνονται, χωρίς αυτό να είναι κανόνας. Τα κορίτσια των περισσότερων οικογενειών μάθαιναν συνήθως ανάγνωση, γραφή, αριθμητική, ιερή ιστορία και ωδική και ενθαρρύνονταν να αναπτύξουν δεξιότητές χρήσιμες μαθαίνοντας "τα του οίκου" από πολύ μικρές. Μόνο οι κόρες αριστοκρατικών και πλούσιων οικογενειών μπορούσαν να αποκτήσουν μεγαλύτερη μόρφωση, αν το ενέκριναν οι γονείς τους. Όμως το κοινωνικό περιβάλλον δεν ήταν η μόνη προϋπόθεση για τη μόρφωση και το γεγονός οφείλεται στο ότι το υλικό που προέρχεται από τις πηγές δεν μας πληροφορεί για τη ζωή και τα έργα των "ταπεινότερων κοινωνικά γυναικών στις πόλεις και τα χωριά της αυτοκρατορίας, αλλά για την ανώτερη τάξη στην Κωνσταντινούπολη. Η προσωπική πρωτοβουλία, "το φιλομαθές" ήταν καθοριστική. Η εκπαίδευση των γυναικών δεν

"περιορίζεται" στα πλαίσια ενός σχολείου αλλά γίνεται κοντά σε κάποιον φημισμένο διανοούμενο, σ'έναν πνευματικό πατέρα ή ακόμα είναι το αποτέλεσμα μιας προσωπικής προσπάθειας που ενθαρρύνεται από την ύπαρξη μιας ιδιωτικής βιβλιοθήκης. Παρότι οι γυναίκες δεν είχαν τις ίδιες μορφωτικές εμπειρίες με τους άντρες, οι μαρτυρίες δείχνουν ότι οι κόρες των αριστοκρατών μάθαιναν πολύ περισσότερα από γραφή κι ανάγνωση με κατ'οίκον διδασκαλία και "επηρεασμένες από τη φιλολογική δράση των πατεράδων τους επεχείρησαν τις δικές τους εξορμήσεις στο χώρο της μάθησης". Έτσι, παρόλη τη σχετικά μικρή αναλογία μορφωμένων γυναικών την εποχή των Παλαιολόγων, αυτές κατόρθωσαν να επιβάλλουν την παρουσία τους στους πνευματικούς κύκλους και να κερδίσουν το σεβασμό και το θαυμασμό των συγχρόνων τους. Στη διάρκεια της μακραίωνης βυζαντινής ιστορίας αναφέρονται πολλές μορφωμένες και καλοαναθρεμμένες γυναίκες. Οι δυνατότητες, όμως, για τη μόρφωση εν γένει των γυναικών στο Βυζάντιο ήταν πολύ περιορισμένες. Μερικοί ιστορικοί, ερευνώντας τις πηγές, διαπίστωσαν ότι ήδη απ’ τον 4ο αιώνα υπήρχαν δάσκαλοι κοριτσιών και ήταν δυνατόν στις μεσαίες κοινωνικές τάξεις να τα στέλνουν μαζί με τα αγόρια στο σχολείο του Γραμματιστή (στοιχειώδης εκπαίδευση) για να μάθουν να γράφουν και να διαβάζουν. Έχουμε ακόμη μαρτυρίες ότι όπως τα αγόρια πήγαιναν σε ανδρικά μοναστήρια για να διδαχθούν, όμοια και τα κορίτσια πήγαιναν σε γυναικεία. Είναι βέβαιο ακόμα ότι τα κορίτσια που ανήκαν σε πλουσιότερες τάξεις, έπαιρναν την ίδια περίπου μόρφωση με τα αδέρφια τους καθώς η διδασκαλία γινόταν στο σπίτι από ιδιωτικούς δασκάλους. Οπωσδήποτε όμως οι γυναίκες δεν μπορούσαν να πάνε στην ανώτατη εκπαίδευση. Παρ’ όλες όμως αυτές τις δυσκολίες συναντούμε πολλές

φωτισμένες γυναίκες με ευρύτατη πνευματική καλλιέργεια, όπως η Υπατία στην Αλεξάνδρεια, φαινόμενο μοναδικό γυναίκας με πανεπιστημιακή μόρφωση, η Πουλχερία, αδερφή του Θεοδοσίου του Β΄ κι η σύζυγός του Αθηναΐδα Ευδοκία κόρη του Αθηναίου φιλοσόφου εοντίου, η οποία συνετέλεσε στη σύνταξη του «Θεοδοσιανού κώδικα», η ποιήτρια Κασσιανή, σπουδαία υμνωδός της ορθόδοξης Εκκλησίας, η μεγάλη ιστορικός Άννα Κομνηνή(11ος-12ος αι.), συγγραφέας του ιστορικού έργου «Αλεξιάς» όπου εξιστορεί τα συμβάντα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του πατέρα της Αλεξίου Α΄ του Κομνηνού. Ήταν επίσης ερασιτέχνης γιατρός και γνώριζε τόσα πολλά για την ιατρική, όσα κι ένας επαγγελματίας γιατρός. Διάσημες για τη μόρφωσή τους ήταν οι κόρες του Κωνσταντίνου του Ζ΄ του Πορφυρογέννητου, και η Ειρήνη, κόρη του μεγάλου ογοθέτη Μετοχίτη. Πρέπει ακόμα ν’ αναφέρουμε την ανιψιά του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ του Παλαιολόγου Θεοδώρα Ραούλαινα Παλαιολογίνα(14ος αι) που κατείχε πολλούς κώδικες με έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, ορισμένους από τους οποίους είχε αντιγράψει η ίδια. Πολλές γυναίκες στο Βυζάντιο είχαν γνώσεις Ιατρικής κι εργάζονταν κυρίως στα γυναικεία τμήματα των νοσοκομείων, όπου είχαν ίση θέση δίπλα στους άνδρες συναδέλφους τους. Άλλες περιπτώσεις μορφωμένων γυναικών είναι οι :Ζωή Καρβουνοψίνα(10ος αι), Ευδοκία Μακρεμβολίσσα (11ος αι ), Άννα Δαλασσηνή (11ος-12ος αι ), Ειρήνη Δούκαινα (11ος12ο.σ αι), κ.α., γυναίκες βέβαια της ανώτατης αριστοκρατίας. Δημόσια ζωή Στο Βυζάντιο, η κοινωνική θέση των γυναικών ήταν υψηλότερη από οποιαδήποτε άλλη πολιτισμένη κοινωνία της εποχής. Η παρουσία, ο ρόλος και η δράση των γυναικών στο χριστιανικό Βυζάντιο σχετίζεται άμεσα με τον ηθικό κώδικα αξιών της Εκκλησίας, τη γενικότερη ιδεολογία της εποχής

που οδηγούσε σε διακρίσεις σε βάρος των γυναικών και κυρίως με τις μεσαιωνικές αντιλήψεις, τους θεσμούς και τη δομή της κοινωνίας. Η βυζαντινή κοινωνία ήταν μια πατριαρχική κοινωνία και μάλιστα αρκετά συντηρητική ώστε να έχει θεσμοθετήσει συγκεκριμένους ρόλους για τους άνδρες και τις γυναίκες τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια ζωή. Η βυζαντινή κοινωνία ήταν κοινωνία ανισότητας τόσο μεταξύ των κοινωνικών στρωμάτων, όσο και μεταξύ των δικαιωμάτων ανάμεσα στα δύο φύλα. Στη δημόσια ζωή του πρώιμου βυζαντινού κράτους κυριαρχούσε η ανδρική παρουσία και δραστηριότητα τόσο θεσμικά όσο και στην πράξη. Άνδρες είναι αυτοί που παραδίδονται ως πρωταγωνιστές σε όλες τις πλευρές της δημόσιας ζωής (οικονομική, πολιτική, θρησκευτική, στρατιωτική, πνευματική). Η πολιτεία είχε θεσμοθετήσει τον αποκλεισμό της γυναίκας από κάθε δημόσια δραστηριότητα. Στην πράξη όμως, η θέση της γυναίκας ήταν διαφορετική, χωρίς βέβαια να είναι ποτέ ισότιμη με του άνδρα. Πολλές γυναίκες βγήκαν στη δημόσια ζωή και σταδιοδρόμησαν επαγγελματικά. Οι γυναίκες συμμετείχαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σε πολλές από τις πτυχές της βυζαντινής κοινωνίας εκείνη την εποχή: Διηύθυναν επιχειρήσεις, συμμετείχαν στην εκκλησία ως καλόγριες ή διακόνισσες και έπαιζαν κατά διαστήματα ενεργό ρόλο στις πολιτικές υποθέσεις. Εντούτοις, η δυνατότητα των βυζαντινών γυναικών να συμμετέχουν στη δημόσια ζωή ήταν πολύ περιορισμένη σε σύγκριση με τους άνδρες τους. Ο αποκλεισμός των γυναικών από τη δημόσια ζωή μπορούσε να σπάσει σε κάποιες περιπτώσεις όπου αυτές ήταν αναγκασμένες από τα πράγματα να ενισχύσουν οικονομικά τα σπίτια τους, είτε στις αγροτικές κοινότητες, είτε στις πόλεις, ασκώντας ένα βιοποριστικό επάγγελμα. Σχεδόν όλες οι γυναίκες που είναι αναγνωρίσιμα άτομα στις βυζαντινές ιστορίες ανήκουν σε οικογένειες που ήταν ιδιαίτερα ισχυρές πολιτικά και οικονομικά.

Από τους πρώτους αιώνες της βυζαντινής Αυτοκρατορίας οι γυναίκες είχαν φτάσει να διαδραματίζουν ένα περισσότερο δημόσιο αλλά και σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της κοινωνίας και της Αυτοκρατορίας, στην οικονομία, την παραγωγή και το εμπόριο, στην πολιτική και στις υποθέσεις του κράτους. Είχαν το θάρρος να κοινωποιήσουν τις απόψεις τους και "να ακουστεί η φωνή τους". (Θεοδώρα,Θεοφανώ,Ειρήνη,Θεοδώρα Ρούλαινα,Άννα Δαλασσινή κ.ἄ.)είτε ήταν απλές γυναίκες του λαού, όπως η αυτοκράτειρα Θεοδώρα, είτε ήταν εξέχουσες εκπρόσωποι της αυτοκρατορικής αυλής ή της αριστοκρατίας, όπως η αυτοκράτειρα Ελένη, η Ιουλιανή Ανικία, η Γάλλα Πλακιδία και άλλες. Κοινωνική ζωή •Η βυζαντινή κοινωνία χαρακτηρίζεται από κινητικότητα και ρευστότητα παρά την ιεραρχημένη της διάρθρωση.

•Οι αντιλήψεις των Πατέρων της Εκκλησίας επηρέασαν τη θέση της γυναίκας περιορίζοντάς την στις οικιακές ασχολίες, ενώ για την έξοδό της από το σπίτι έπρεπε να είναι καλυμμένη με πέπλο και με μάτια χαμηλωμένα. Οι περιορισμοί αυτοί ήταν σύμβολο της ταπεινής της φύσης και ίσχυαν για όλες τις κοινωνικές τάξεις. Βέβαια υπήρχαν και περιπτώσεις που η αστή ξεπερνούσε τις απαγορεύσεις και συμμετείχε ενεργά στην κοινωνία (Ειρήνη η Αθηναία, Θεοδώρα, Ζωή και Θεοδώρα οι Πορφυρογέννητες) •Οι Βυζαντινοί ξεπέρασαν τις προκαταλήψεις αποδεχόμενοι ως αυτοκράτειρες ακόμα και γυναίκες κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων (Θεοδώρα, Θεοφανώ). Η γυναίκα της βυζαντινής περιόδου ζούσε το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής της στο σπίτι. Έπρεπε να ζει περιορισμένη και απομονωμένη στο σπίτι μακριά από τα μάτια των ανδρών, να ασχολείται με το νοικοκυριό και την ανατροφή των παιδιών έχοντας συνείδηση της

κατωτερότητας του φύλου της. Στην πράξη όμως, η θέση της γυναίκας ήταν διαφορετική, χωρίς βέβαια να είναι ποτέ ισότιμη με του άνδρα. Ανεξάρτητα από την κοινωνική τάξη όπου ανήκε η γυναίκα ήταν οικοδέσποινα και κυρά. Η απόκτηση παιδιών την εξύψωνε. Δεν ήταν ευπρεπές να κάθεται στο ίδιο τραπέζι με τους άνδρες, παρά μόνο αν ήταν πολύ στενά συγγενικά της πρόσωπα, όπως για παράδειγμα ο πατέρας, ο σύζυγος και οι αδελφοί. Έτρωγε σε χωριστή αίθουσα, όπως σε χωριστά δωμάτια από τους άντρες περνούσε την ημέρα της. Από πολύ μικρή μάθαινε "τα του οίκου", ενώ οι γραμματικές γνώσεις της περιορίζονταν συνήθως σε γραφή και ανάγνωση. Η πιο συχνή έξοδός των βυζαντινών γυναικών από το σπίτι ήταν η μετάβασή τους στην εκκλησία, με τη συνοδεία των γονιών τους. Κι εκεί όμως παρακολουθούσαν τη λειτουργία από ξεχωριστό χώρο, το γυναικωνίτη. Έπαιρναν ακόμη μέρος στα πανηγύρια, στις οικογενειακές και τις τοπικές γιορτές, στις οποίες έβρισκαν ευκαιρία να χορέψουν και να διασκεδάσουν. Με τη συγκατάθεση των ανδρών ή των γονιών τους πολλές Βυζαντινές πήγαιναν στα δημόσια λουτρά της Πόλης, βέβαια μόνο τη νύχτα, αφού τη μέρα τα επισκέπτονταν οι άντρες. Αυτές οι έξοδοι καθώς και οι επισκέψεις σε συγγενικά πρόσωπα, ήταν οι μόνες κοινωνικά αποδεκτές δραστηριότητες της γυναίκας έξω από το σπίτι.

Οι γυναίκες στο Βυζάντιο έπρεπε να ντύνονται σεμνά, να μην κυκλοφορούν μόνες στους δρόμους και να αποφεύγουν να συναναστρέφονται με άνδρες. Αν έβγαιναν για ψώνια έπρεπε να είναι ντυμένες με απλά φορέματα και με το κεφάλι σκεπασμένο, ώστε να μην προκαλούν, έστω και με την απλή θέα τους, τους άρρενες διαβάτες. Όλα αυτά, ωστόσο, τα κοινωνικά νόμιμα φαίνεται ότι σε πολλές περιπτώσεις παραβιάζονταν, και μάλιστα από γυναίκες που έφταναν να μετατρέπουν τις εκκλησίες σε τόπους ερωτικών συναντήσεων με το πρόσχημα της εκτέλεσης θρησκευτικών καθηκόντων. Τα κορίτσια δεν πήγαιναν στο σχολείο. Έμεναν κοντά στη μητέρα τους και βοηθούσαν στις εργασίες του σπιτιού. Πλάι της ασκούνταν στη μαγειρική και στη φροντίδα των μικρότερων αδελφών τους. Μάθαιναν ακόμη να υφαίνουν, να κεντούν και να πλέκουν. Οι μητέρες που ήξεραν γράμματα, μάθαιναν στις κόρες τους ανάγνωση, γραφή, τραγούδια του λαού και ψαλμούς της εκκλησίας.

Η γυναίκα στον επαγγελματικό τομέα Έτσι όπως ήταν διαμορφωμένο στο Βυζάντιο το κοινωνικοοικονομικό σύστημα επέτρεπε στα κοινωνικά ήθη, σε κάποιο βαθμό, την πολυτέλεια ν' απαγορεύουν στη

γυναίκα την εργασία έξω από το σπίτι της ειδικά στις κοπέλες που ήταν άγαμες και δεν έπρεπε να τις βλέπει ούτε ο ήλιος. Όμως, πολύ συχνά η κοινωνική ηθική συμβαίνει να υποκύπτει στις δύσκολες οικονομικές, συνθήκες των οικογενειών και αποδέχεται σιωπηρά την εργασία της γυναίκας για λόγους βιοπορισμού. Έτσι εξασκούσαν τα επαγγέλματα της βιοτέχνισσας πουλώντας έργα φτιαγμένα από τα χέρια τους, της υφάντριας, κούρισσας κ.α. Άλλες δραστηριότητες που ασκούσαν οι γυναίκες για βιοποριστικούς λόγους ήταν: της ιατρού, της μαίας, της καλλιγράφισσας,της ναυκλήρισσας,της κομμώτριας, της μοδίστρας κλπ. Παρά τα εμπόδια των νόμων και των παραδόσεων, πολλές γυναίκες σταδιοδρόμησαν σε επαγγέλματα της αγοράς και ιδιαίτερα σε σχέση με τα υφάσματα. Πολλές βοηθούσαν επαγγελματικά τους συζύγους τους στην ιατρική, στο καπηλειό, στο πανδοχείο ή στις αγροτικές εργασίες. Μετά τον 11ο αιώνα οι γυναίκες ασχολήθηκαν και με το εμπόριο τροφίμων. Ήταν ιδιοκτήτριες καταστημάτων τροφίμων. Είχαν αρτοποιεία ή πουλούσαν φρούτα και λαχανικά.

Στο Βυζάντιο άντρες και γυναίκες είχαν το δικαίωμα να εξασκούν το επάγγελμα του γιατρού βιοποριστικά. Τη γυναίκα γιατρό που θεράπευε το γυναικείο πληθυσμό την αποκαλούσαν ιάτραινα, ιατρομαία και αρχειάτραινα. Οι γυναίκες γιατροί εκτός από την εξάσκηση της ιατρικής ασχολούνταν και με τη συγγραφή ιατρικών βιβλίων σχετικά

με τη γυναικολογία, οφθαλμολογία, υγιεινή του δέρματος, φαρμακευτική κ.ἄ. Η δε διάταξη των βασιλικών αναγνωρίζει στις γυναίκες το δικαίωμα όχι μόνο να εξασκούν το ιατρικό επάγγελμα αλλά και να διδάσκουν την ιατρική. Ένας άλλος χώρος όπου διακρίνεται η Βυζαντινή ως διακόνισσα, ξενοδόχος, μοναχή και ηγουμένη, είναι και ο χώρος της Εκκλησίας. Οι γυναίκες με υψηλή μόρφωση καταλάμβαναν και σημαντικές θέσεις στον επαγγελματικό τομέα. Ακόμα, ένδειξη του μορφωτικού επιπέδου των γυναικών ήταν και η ύπαρξη επιστολογράφων. Σε ορισμένες περιπτώσεις εξαιρετικές γυναίκες αναδείχτηκαν ως ποιήτριες (Κασσιανή), συγγραφείς (Άννα Κομνηνή) ή αυτοκράτειρες (Θεοδώρα του Ιουστινιανού) και ξεπέρασαν τους άνδρες της εποχής τους. Πολλές γυναίκες αριστοκρατικής καταγωγής επιδίδονταν επίσης σε έργα ευποιίας, όπως η ίδρυση γηροκομείων, οι δωρεές για την ανέγερση ναών και η εθελοντική εργασία στα νοσοκομεία της εποχής. Στα σπίτια των πατρικίων, αλλά και πολλών αστών, υπήρχαν οι υπηρέτριες: ελεύθερες φτωχές κοπέλες, που αναγκάζονταν να δουλέψουν σε τρίτους για να ζήσουν. Τις έλεγαν μισθαρνίσσας ή μισθωτρίας και κατοικούσαν στο σπίτι του αφεντικού μ' ένα μικρό μηνιαίο μισθό, τη ρόγαν, με διατροφή και ρουχισμό. Οι όροι καθορίζονταν με ειδικό συμβόλαιο, το δουλευτικόν. Οι γυναίκες των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων δούλευαν στα χωράφια και στα εργαστήρια της οικογένειάς αλλά και σε καταστήματα υφασμάτων και τροφίμων. Άλλες, οι λεγόμενες κοινές, ζούσαν στα μιμαρεία και στα καπηλειά. Γενικά, όμως, η «ταπεινή» συμμετοχή της γυναίκας στην παραγωγή και την οικονομία, χαρακτηρίζεται από το φτηνό γυναικείο μεροκάματο και την οικονομική εκμετάλλευση. Γυναίκες υποχρεώνονται να εργάζονται υπό οποιεσδήποτε

συνθήκες εργασίας ακόμη και όταν έχει εξασθενήσει η υγεία τους. Ωστόσο ένα επάγγελμα τόσο περιφρονημένο και κοινωνικά απαράδεκτο ήταν της θεατρίνας που έφτασε να θεωρείται περίπου συνώνυμο της πόρνης. Ασκώντας τέτοιου είδους επαγγέλματα για να ζήσουν, οι γυναίκες του Βυζαντίου ήταν νομοθετικά αποκλεισμένες από άλλα σοβαρότερα και αξιολογότερα. Μια γυναίκα δεν μπορούσε να ασκήσει δημόσιο λειτούργημα, ούτε να γίνει δικαστής ή δικηγορίνα.

Η κυριότερη απασχόληση των γυναικών ήταν η εργασία στο σπίτι. Οι στερεότυπες γυναικείες ασχολίες ήταν το γνέσιμο και η ύφανση (για όλες τις κοινωνικές τάξεις). Οι γυναίκες είχαν τον έλεγχο της παραγωγής των υφασμάτων είτε για το νοικοκυριό είτε για την αγορά. Η ισχύουσα ιδεολογία περιόριζε το ρόλο της γυναίκας στη συμβολή της στην αυτάρκεια του σπιτιού και μόνο. Η πραγματικότητα όμως ήταν διαφορετική (πανηγύρι της Αγαθής). Μέσα στο σπίτι, δουλειές των γυναικών ήταν η ύφανση στον αργαλειό, το πλύσιμο των ρούχων, το άλεσμα του σιταριού, το ζύμωμα του ψωμιού, το μαγείρεμα, και φυσικά, η γενική συντήρηση και καθαριότητα του σπιτιού. Οι γυναίκες έπαιρναν μέρος στο θερισμό, στον τρύγο κ.α. Ο κήπος του σπιτιού επίσης ήταν ευθύνη τους. Αναμφίβολα όμως για κάθε γυναίκα στο Βυζάντιο κύρια απασχόληση ήταν η διεύθυνση του οίκου της και κατεξοχήν αποστολή η μητρότητα. Η σημαντικότερη προσφορά της θεωρούνταν η αναπαραγωγή του ανθρώπινου δυναμικού της αυτοκρατορίας. Η μουσική και οι γυναίκες

Στην εποχή του Βυζαντίου δεν ήταν τόσο ανήκουστο να υπάρχουν γυναίκες συνθέτες στην κοσμική μουσική του Βυζαντίου, ή ακόμα και στην Ψαλτική τέχνη όπως είναι σήμερα. Έτσι λοιπόν ήδη από τους πρώτους αιώνες μαρτυρείται η συμμετοχή γυναικών στην λατρεία της Εκκλησίας ως διακόνισσες να ψάλλουν διαφόρους ύμνους. Η γυναίκα στην οικονομική ζωή Η βυζαντινή νομοθεσία ευνόησε ως ένα βαθμό τη γυναικεία οικονομική ανεξαρτησία: Οι γυναίκες είχαν ίσα δικαιώματα με τους άνδρες να κληροδοτήσουν και να κληρονομήσουν την ιδιοκτησία τους, και οι παντρεμένες γυναίκες μπορούσαν να διατηρήσουν την συζυγική ιδιοκτησία εκτός από την προίκα τους. Το διαζύγιο επίσης, ήταν μια δυνατότητα καταφυγής της "ταπεινωμένης" γυναίκας. Η νομική έμφαση δινόταν στην ευημερία των παιδιών και της μητέρας.

•Εκτός από την προσωπική γυναικεία ανάμιξη στην οικονομία, οι γυναίκες βοηθούσαν τους συζύγους τους.

•Μετά τον 11ο αιώνα η παρουσία της γυναίκας στο εμπόριο έγινε πιο έντονη (κυρίως στην παραγωγή, στην πώληση τροφίμων, αλλά και στα δάνεια ή στην επένδυση χρημάτων σε μακρινό εμπόριο).

•Άλλες γυναίκες ήταν ιδιοκτήτες μικρών καταστημάτων με είδη καθημερινής χρήσης.

•Οι χήρες είχαν μεγαλύτερες δυνατότητες συμμετοχής στην οικονομική ζωή κυρίως στις εμπορικές και βιοτεχνικές δραστηριότητες. Διατηρούσαν το δικαίωμα ιδιοκτησίας και διαχείρησης της οικογενειακής περιουσίας. Στις αγροτικές κοινωνίες επωμίζονταν τις φορολογικές υποχρεώσεις του νοικοκυριού και αναλάμβαναν τη διαχείριση της οικογενειακής περιουσίας.

•Στη βυζαντινή ύπαιθρο η γυναίκα είχε τη δική της περιουσία και όταν ήταν πλουσιότερη από τον άνδρα, ο

τελευταίος έμενε στο πατρικό της, ενώ τα παιδιά μπορούσαν να πάρουν το πατρικό όνομα της μητέρας, που το διατηρούσε και η ίδια. Δραστηριότητα σε πολιτικό επίπεδο •Μέχρι την περίοδο της Εικονομαχίας οι γυναίκες συμμετείχαν ενεργά στα κοινά, εμπλέκονταν μάλιστα ενεργά στη διαμάχη για τη λατρεία των εικόνων. Μάλιστα η αποκατάσταση των εικόνων προωθήθηκε από δύο γυναίκες, τις αυτοκράτειρες Ειρήνη και Θεοδώρα.

•Στον Βίο του Αντωνίου του Νέου υπάρχει μια πολύτιμη λεπτομέρεια, που δείχνει ότι η δραστηριότητα των γυναικών δεν περιοριζόταν μόνο στις θρησκευτικές διαμάχες: όταν ο αραβικός στόλος, γύρω στο 825, επιτέθηκε στην Αττάλεια, ο κυβερνήτης της πόλης συγκέντρωσε στα τείχη όχι μόνο άνδρες αλλά και νεαρές γυναίκες ντυμένες με ανδρικά ρούχα.

•Από τα τέλη του 11ου αιώνα ενισχύθηκε ο ρόλος της γυναίκας, κυρίως στις ανώτερες τάξεις: η Άννα Δαλασσηνή συγκυβερνούσε επίσημα μαζί με τον γιο της, τον Αλέξιο Α ‘,η Ειρήνη Δούκαινα ακολουθούσε το σύζυγό της και συνωμοτούσε κατά του γιου της, η Άννα Κομνηνή ήταν συγγραφέας και αντιτασσόταν στον Μανουήλ Α ‘, όπως και η Ειρήνη, η Μαρία Κομνηνή τέθηκε επικεφαλής αριστοκρατικής συνωμοσίας το 1181, ενώ η Ευφροσύνη ουσιαστικά διηύθυνε τις κρατικές υποθέσεις.

•Ορισμένες γυναίκες της βυζαντινής αριστοκρατίας, όπως η αυτοκράτειρα Ειρήνη τον 8ο αιώνα ή η συνονόματή της, Ειρήνη Καντακουζηνή τον 14ο αιώνα, έγιναν ακόμη και στρατιωτικοί διοικητές. Χαρακτηριστική η περίπτωση της Άννας Αναχουλτού της Τραπεζούντιας (η Μεγάλη Κομνηνή, αυτοκράτειρα), η όποια ηγήθηκε στη μάχη στον Πόντο στα 1341, κάτι που για την εποχή εκείνη θα ήταν απίθανο για μια γυναίκα της Δύσης.

Σημειώνεται σταδιακά μια αλλαγή της θέσης της γυναίκας. Ο θεσμός της Αυτοκράτειρας •Η Βυζαντινή Αυτοκράτειρα/Βασίλισσα έχει μιαν ιδιαιτερότητα :δεν μοιράζεται την παντοδυναμία της με τον αυτοκράτορα ως σύζυγός του. Δεν προηγείται ο γάμος της στέψης. Την ηγεμονική της ιδιότητα την παίρνει μόνο με μια "πράξη προγενέστερη και ανεξάρτητα από το γάμο, κι αυτή η ηγεμονική ιδιότητα (όπου την ανυψώνει όπως και τον Αυτοκράτορα/Βασιλέα, η εκλογή του από τον ίδιο το Θεό) είναι ίση σε πληρότητα με την ηγεμονική ιδιότητα του Βασιλιά. Αντίθετα με ότι πιστεύεται από πολλούς, η Αυλή δεν ήταν καθόλου σεμνότυφη. Άντρες και γυναίκες είχαν στενή επαφή μεταξύ τους. Ακόμη, οι πολλοί αγνούν "πόσο λίγο κλειστή και περιορισμένη ήταν η ζωή εκείνη της; αυτοκράτειρας, που το ίδιο το πρωτόκολλο της επιβάλλει σαν πρώτη πράξη της ηγεμονικής της ιδιότητας να δείχνει το πρόσωπό της σ'ολόκληρο το Βυζάντιο". Οι γυναίκες των αρχοντικών οικογενειών είχαν σημαντική παρουσία στην κοινωνική ζωή του Βυζαντίου. Οι γυναίκες την περίοδο αυτή άσκησαν επιρροή στην πολιτική και στις υποθέσεις του κράτους, όχι μόνο μέσω των ανδρών, αλλά πολύ συχνά ασκώντας οι ίδιες άμεση, προσωπική εξουσία, ως ενθρονισμένες Αυτοκράτειρες. Ορισμένες διοίκησαν περιστασιακά την Αυτοκρατορία ή τμήμα της και έπαιξαν ξεχωριστό πολιτικό ρόλο, πλάι στους άνδρες ή τους γιους τους. Τέτοιες ήταν η Αγία Ελένη, μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, η Ευδοκία, σύζυγος του Θεοδοσίου Β’, η αυτοκράτειρα Θεοδώρα, σύζυγος του Ιουστινιανού, η Ειρήνη η Αθηναία, σύζυγος του έοντα Δ' και η Θεοδώρα, σύζυγος του Θεόφιλου, οι οποίες ως αυτοκράτειρες έδωσαν λύσεις στη μακρόχρονη διαμάχη της εικονομαχίας. Η Ζωή και η Θεοδώρα, οι Πορφυρογέννητες, βασίλεψαν οι ίδιες ή έστεψαν αυτοκράτορες και τιμήθηκαν όπως οι

αυτοκράτορες. Ο Μιχαήλ Ψελλός περιγράφοντας και αντιμετωπίζοντας θετικά τη βασιλεία των δύο Πορφυρογέννητων, Ζωής και Θεοδώρας, αναφέρει ότι “η κοινή γνώμη δεν ήταν σύμφωνη με μια τέτοια διευθέτηση των πραγμάτων”. Σε πολλές περιπτώσεις, όταν οι διάδοχοι του θρόνου ήταν ανήλικοι, οι βασιλομήτορες άσκησαν τα καθήκοντα αντιβασιλέων ως επίτροποι των ανήλικων διαδόχων μέχρι την ενηλικίωσή τους, που οριζόταν από το νόμο στο 16ο έτος της ηλικίας τους, στο όνομα των ανηλίκων αυτοκρατόρων, άλλοτε διατηρώντας το ίδιο προβάδισμα με αυτούς και άλλοτε όχι. Όλες όμως οι βυζαντινές γυναίκες έπαιξαν ένα θαυμαστό ρόλο ως μητέρες και σύζυγοι και σ’ αυτές ανήκει ένα σημαντικό μέρος της τιμής που η ιστορία απέδωσε σε πολλούς από τους γιους ή τους άνδρες τους.

•Αυτοκράτειρα Θεοδώρα (περ. 500-548 μ.Χ.) Η Θεοδώρα ήταν σύζυγος του αυτοκράτορα Ιουστινιανού. Γεννήθηκε στην Αμμόχωστο. Αν και προερχόταν από τα κατώτατα στρώματα της βυζαντινής κοινωνίας, ανέβηκε στο ψηλότερο σκαλοπάτι της εξουσίας και άσκησε ισχυρή επιρροή στον Ιουστινιανό. Η Θεοδώρα στάθηκε πολύτιμη σύντροφος στο πλευρό του Ιουστινιανού. Με την αποφασιστική στάση της τον εμψύχωσε στα γεγονότα της Στάσης του Νίκα και τον απέτρεψε από την ιδέα να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη. Ήταν πάντα αφοσιωμένη στους φίλους της, όπως ο στρατηγός Ναρσής, δεν συγχωρούσε όμως όσους θεωρούσε απειλή για την επιρροή της. Θύμα της ήταν ο Ιωάννης Καππαδόκης, ο οποίος παρά τις ικανότητές του και τις υπηρεσίες που είχε προσφέρει στο αυτοκρατορικό ταμείο

έχασε το 541 τη θέση του. Σ' αυτήν αποδίδονται διατάξεις της νομοθεσίας του Ιουστινιανού υπέρ των γυναικών, όπως αυτή που απαγόρευε την πώληση προικώων ακινήτων. Επίσης, της αποδίδεται η ίδρυση ενός οίκου για πρώην εταίρες. Η Θεοδώρα πέθανε το 548 μ.Χ και τάφηκε στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων. Το μονόγραμμά της είναι χαραγμένο στα κιονόκρανα της Αγίας Σοφίας.

•Ειρήνη η Αθηναία Η Ειρήνη τον 8ο αιώνα, κατόρθωσε να σταματήσουν οι διώξεις των εικονολατρών και μετά το θάνατο του εικονοκλάστη συζύγου της έοντα του IV, κυβέρνησε ως συμβασιλεύς του ανήλικου υιού της Κωνσταντίνου. Αναφέρεται ότι έδινε τις κατευθύνσεις και έπαιρνε τις αποφάσεις για τα ζητήματα της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, τοποθετούσε τους αξιωματούχους στο στρατό και στη διοίκηση. Ακόμη, προετοίμασε, παρακολούθησε μαζί με τον Μιχαήλ την Ζ Οικουμενική Σύνοδο και υπέγραψαν από κοινού τη συνοδική απόφαση.

•Θεοδώρα Η Θεοδώρα, σύζυγος του Θεόφιλου, που ανακηρύχθηκε από την εκκλησία αγία, απέτρεψε μια καινούργια εικονοκλαστική απόπειρα και κατόρθωσε να επαναφέρει την ορθοδοξία, επιδεικνύοντας «πρωτοφανή πολιτική ευαισθησία στα βυζαντινά χρονικά» .Διαδέχθηκε τον Θεόφιλο μαζί με το γιο της Μιχαήλ, όμως, δεν κυβέρνησε μαζί του ως επίτροπός του αλλά ως συμβασιλεύς, με πλήρη ισοτιμία από την άποψη του πολιτειακού δικαίου και με την ίδια ακριβώς ιδιότητα με αυτόν.

•Ο ρόλος της χήρας ως γυναίκας – αρχηγού της οικογένειας φαίνεται θαυμάσια στο παρακάτω απόσπασμα: Η Άννα Δαλασσηνή ήταν μητέρα του αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού του 1ου και γιαγιά της Άννας Κομνηνής. Η Άννα Δαλασσηνή έπαιξε έναν κρίσιμο ρόλο στην άνοδο του Αλέξιου στην εξουσία και ο Αλέξιος, ένα αποφασιστικό και ικανό άτομο, συνέχισε να στηρίζεται στην πολιτική και

διοικητική πείρα της για να κυβερνήσει την τεράστια αυτοκρατορία. Ποίημα του Κ. Καβάφη "Άννα Κομνηνή" Άννα Δαλασσηνή, της Ελένης Αρβελέρ Το άγνωστο Βυζάντιο, 2006 Ποτέ δεν την φαντάστηκε τέτοια τιμή η Δαλασσηνή!Ο γιός της αυτοκράτορας, κι εκείνη να κινεί του Κράτους τα ηνία, στην Πόλη αρχηγός, όσο έλειπε ο Αλέξιος στην μάχη στρατηγός. Περήφανη, σεμνή, σεβάσμια η Άννα, όμως κι αγέρωχη, άτεγκτη, ως βασιλέως μάνα, έκρυψε τη χαρά, που να την κάνει θα μπορούσε, από συγκίνηση να χύσει, δημόσια, ένα δάκρυ, σαν της διάβαζαν το χρυσόβουλλο, που την τοποθετούσε στης Ρωμανίας την αρχή, Δέσποινα απ’ άκρου σ’ άκρη …«Ότι δικό μου, και δικό σου», έγραψε ο Κομνηνός, στη μάνα του αφήνοντας την αυτοκρατορία. Ώστε ένα το όνειρό τους, κι ο στόχος τους κοινός. Κι ας έλεγαν, στης Πόλης την αγορά, με μοχθηρία, έξαρχοι των συντεχνιών, μα και συγκλητικοί, ότι από τους Κομνηνούς αρχίζει η ιστορία που έκανε τον θρόνο, καρέκλα οικογενειακή.

«Η γιαγιά μου είχε εξαιρετικές ικανότητες στη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων και ήταν μεγαλοφυΐα στην οργάνωση και στη διοίκηση. Ήταν σε θέση να διαχειριστεί όχι μόνο τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, αλλά κάθε άλλη αυτοκρατορία κάτω από τον ήλιο επίσης» (περιγραφή της βυζαντινής πριγκίπισσας Άννας Νταλέσσαινας, από την εγγονή τηςιστορικό Άννα Κομνηνή). Βυζάντιο και Ευρώπη Μεγάλο κεφάλαιο στην Ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι η μεταλαμπάδευση του βυζαντινού - ελληνικού πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη από τις βυζαντινές πριγκίπισσες που παντρεύτηκαν ξένους ευγενείς. Όταν ο Όθων Β΄ παντρεύτηκε την πορφυρογέννητη πριγκίπισσα Θεοφανώ, ακολουθώντας την αποφασιστική αυτή γυναίκα πλήθος Ελλήνων απ’ την Ανατολή και τη νότιο Ιταλία ήρθαν στο βορρά και εντάχθηκαν οργανικά στη γερμανική αυτοκρατορική αυλή. Εκεί, η Θεοφανώ σκανδάλισε τους ντόπιους αριστοκράτες, διότι φορούσε μεταξωτά και έκανε μπάνιο, σύμφωνα με τις συνήθειες των Κωνσταντινοπολιτών: στην Κωνσταντινούπολη του 12ου αιώνα υπήρχαν 33 δημόσια λουτρά και, κατά μέσο όρο, οι Βυζαντινοί, αριστοκράτες και αστοί, λούζονταν σε αυτά 3 φορές την εβδομάδα. «Φριχτές» συνήθειες, που σύμφωνα με όραμα μιας αυστηρής καθολικής γερμανίδας μοναχής, θα την έστελναν στην κόλαση. Τα ίδια περίπου προβλήματα αντιμετώπισε στη Βενετία, όπου παντρεύτηκε, η εξαδέλφη της Μαρία η Αργυρή, επειδή εισήγαγε τη χρήση του πιρουνιού.

Θρησκευτικότητα •Οι γυναίκες μπορούσαν να χειροτονηθούν μόνο διακόνισσες. Έπρεπε να είναι χήρες ή ανύπαντρες και η ηλικία αρχικά ήταν άνω των 60 και μετά άνω των 40.Είχαν βοηθητικά καθήκοντα και η ενεργός συμμετοχή τους περιοριζόταν στο βάπτισμα γυναικών. Η γυναίκα-μάγισσα στο Βυζάντιο Είναι γνωστό ότι την περίοδο του Βυζαντίου η πίστη στο χριστιανισμό ήταν πολύ έντονη. Αν κάποιος αρρώσταινε, προσπαθούσαν να τον σώσουν με προσευχές κι όχι με χρήση φάρμακων ή με ιατρική θεραπεία. Αρκετές γυναίκες, όμως, όταν αρρώσταινε ο άντρας ή το παιδί τους, ήξεραν ότι πολλές αρρώστιες θεραπεύονταν με διάφορα βότανα. Αυτές οι γυναίκες, λοιπόν, ξεκινούσαν το βράδυ από το σπίτι τους, ώστε να μην τους καταλάβει κανείς, και πήγαιναν στα χωράφια, για να μαζέψουν βότανα στο «φως του φεγγαριού». Αυτό έπρεπε να συμβεί βράδυ, διότι το μάζεμα των βοτάνων απαγορευόταν αυστηρά από τον χριστιανισμό. Όταν τύχαινε, όμως, να τις δει κάποιος φανατισμένος χριστιανός, τις χαρακτήριζε αμέσως «μάγισσες». «Φθάνει, λέει ο ιστορικός, εθεάθη γυνή τις νύκτωρ πλησίον αρχαίων μαρμάρων ίνα χαρακτηρισθή ως αιρετική». Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, ότι αρκετές γυναίκες καταδικάζονταν και καίγονταν ζωντανές σα μάγισσες. Όλα αυτά την περίοδο που το Βυζάντιο προσπαθούσε να εκχριστιανίσει την Ελλάδα.

Φυσικά, οι προκαταλήψεις δεν περιορίζονταν στις δραστηριότητες των «μαγισσών», αλλά και στην εξωτερική τους εμφάνιση. Σύμφωνα με το Malleus Maleficarum, το εγχειρίδιο των σκληρών Ιεροεξεταστών του Μεσαίωνα, όπου γράφηκε κατά τη διάρκεια της μαζικής υστερίας ενάντια των «αιρετικών», μάγισσες ήταν κατά πάσα πιθανότητα όσες είχαν:.

• χρώμα μαλλιών στο χρώμα της φωτιάς (πυροκόκκινα), • μαύρα φρύδια, μαύρα μαλλιά, μαύρα μάτια, • χαρακτηριστικά σημάδια, όπως ελιές, • κατοικούν απομονωμένες στο δάσος, • είναι γεννημένες Σάββατο …κ.λπ. Το άκουσμα τους και μόνο έκανε ολόκληρη την βυζαντινή κοινωνία να τρέμει από φόβο και τις μητέρες να κρύβουν τα ανήλικα παιδιά τους για να μην τα «αρπάξουν», ενώ οι άνδρες οργάνωναν «κυνήγι» εναντίον τους, προκειμένου να απαλλαχθούν από την «κατάρα» τους. Θεωρούνταν απειλή για την ομαλότητα, επί της ουσίας ήταν τα θύματα του ρατσισμού και του σεξισμού που επικρατούσε. «Οι μάγισσες, τουλάχιστον αυτές που παρουσιάζονται στα μυθιστορήματα του 13ου και του 14ου αιώνα, είναι πλάσματα μυθικά που ελέγχουν ολοκληρωτικά την φύση και τις δυνάμεις της προς όφελος των ανδρών πρωταγωνιστών. Ποτέ για το δικό τους καλό. Ακόμα και εάν το επιθυμούν, αυτό στην πράξη αποδεικνύεται αδύνατο», εξηγεί ο Γκολντγουιν και συνεχίζοντας κάνει μια περιγραφή των μαγισσών: «Είναι πάντα γυναίκες, άσχημες, μεγάλες σε ηλικία και άτομα του περιθωρίου χωρίς δικαιώματα. Δεν έχουν επομένως καμία ομοιότητα με τους πρωταγωνιστές των μυθιστορημάτων που ανήκουν κατά κανόνα σε ανώτερες κοινωνικά τάξεις». Ο σεξισμός και ο ρατσισμός που επικρατούσε όσον αφορά τις «μάγισσες», αρχίζει από την ελληνική μυθολογία, όπου η Μήδεια

και ακόμα δυο μάγισσες που συναντά κανείς χωρίς όνομα στα βυζαντινά μυθιστορήματα, ήταν χρήσιμες μόνο στο να παράσχουν βοήθεια στους άνδρες- πρωταγωνιστές και στη συνέχεια αντιμετωπίζονται ως αχρείαστες, με τον Γκόλντγουιν να σχολιάζει την σεξιστική οπτική που επικρατούσε στην κοινωνία, αλλά και την λογοτεχνία της βυζαντινής περιόδου λέγοντας: «Το προς τα που θα γείρει η ζυγαριά συνδέεται με τον σεξισμό. Το να σκοτωθεί ή να απαγχονιστεί μια ηλικιωμένη και φτωχή μάγισσα λίγο ένοιαζε τους αναγνώστες της εποχής, στην πλειονότητα τους άνδρες. Οι μάγισσες ήταν λιγότερο ανθρώπινα όντα από τους αριστοκράτες, γι αυτούς η ζωή τους δεν είχε την ίδια αξία με την δική τους», σημειώνει. Τα μαρτύρια, τα οποία υπέστησαν οι μάγισσες ήταν απάνθρωπα και βασανιστικά.. Και φυσικά είχαν απώτερο στόχο τον θάνατο, που θα σήμαινε και τη λύτρωσή τους!

Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι η θέση της γυναίκας στη βυζαντινή κοινωνία ήταν σαφώς περιορισμένη. Όμως σιγά σιγά ανεξαρτητοποιήθηκε και απέκτησε δικαιώματα ενώ η θέση της βελτιώθηκε χωρίς ποτέ να εξισώνεται με του άνδρα. Φυσικά, οι γυναίκες που ανήκαν στο αυτοκρατορικό περιβάλλον έχαιραν προνομίων. Παρόλα αυτά, όμως, ήταν πάντοτε κοινωνικά κατώτερες από τους άντρες. Συχνά, υπήρξαν λαμπρές γυναικείες προσωπικότητες που αντιστάθηκαν στο κατεστημένο. Η ιστορία αναγνώρισε την προσφορά τους με μια θέση στις σελίδες της. Η σύγχρονη γυναίκα οφείλει να τιμήσει τη βυζαντινή ομόφυλή της, τουλάχιστον, στη συνείδησή της.

Η γυναίκα στον Μεσαίωνα

Η θέση της γυναίκας στα χρόνια του Μεσαίωνα ήταν άθλια. Ήταν καταπιεσμένες από αυταρχικούς και βίαιους συζύγους, καταπιεσμένες από τους φεουδάρχες, καταπιεσμένες από την Εκκλησία που τις θεωρούσε σύμβολα της αμαρτίας και του κακού, που όταν δεν τις έστελνε στην πυρά για να τις κάψει σαν μάγισσες, οι γυναίκες του Μεσαίωνα φαίνεται να ζούσαν σε συνθήκες απόλυτης δυστυχίας. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν απεικονίζει εξ ακριβώς την καθημερινή τους ζωή, καθώς ο Μεσαίωνας υπήρξε πολύ καλύτερος για τη γυναίκα απ’ ότι η Αρχαιότητα ή οι αιώνες που ακολούθησαν την “εποχή της φεουδαρχίας”. Ουσιαστικά, υπήρξε θεματική βελτίωση μετά τον 20ο αιώνα και ειδικότερα στο δεύτερο μισό του. Στη συντηρητική αγροτική κοινωνία η θέση της γυναίκας ήταν χειρότερη από αυτήν της αριστοκρατίας. Υπήρχε μισογυνισμός στη

νοοτροπία των ανθρώπων εκεί, καθώς και αρκετά παραδείγματα ενδοοικογενειακής βίας. Εντούτοις, υπήρχαν σχεδόν ισάριθμες περιπτώσεις γυναικών υποταγμένων στους συζύγους τους και γυναικών που είχαν επιβληθεί κυριολεκτικά σ’ αυτούς. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων υπήρχε ισορροπία στους ρόλους των συζύγων όσον αφορά τη διαχείριση των οικιακών και οικογενειακών θεμάτων. Άλλωστε, όσες γυναίκες ευγενής διέμεναν κατά διαστήματα σε χωριά, αποδεικνύουν πως η θέση της γυναίκας των ανώτερων τάξεων ήταν σαφώς καλύτερη. Το στερεότυπο θέλει τις γυναίκες στον Μεσαίωνα σκλάβες του συζύγου τους, υπηρέτριες της κουζίνας, υπεύθυνες για μια ντουζίνα παιδιά και υποχρεωμένες να τα μεγαλώσουν ανάμεσα στην ανέχεια και τις αρρώστιες. Η πραγματικότητα, όμως, ήταν πολύ διαφορετική. Όπως τουλάχιστον υποστηρίζει η Βρετανίδα ιστορικός στο πανεπιστήμιο Μπάνγκορ της Ουαλίας, Σου Νιεμπρζιντόφσκι, οι γυναίκες του Μεσαίωνα ζούσαν περισσότερο από τους άνδρες, πολλές φορές αναλάμβαναν θέσεις εξουσίας, ήξεραν να υπερασπίζονται τα δικαιώματά τους, ενώ πήγαιναν ακόμη και διακοπές μαζί και χωρίς να συνοδεύονταισαν μέλη μιας ισχυρής αδελφότητας. Η Νιεμπρζιντόφσκι κατέληξε σε αυτό το συμπέρασμα μελετώντας ιστορικά ντοκουμέντα, λογοτεχνικά κείμενα και στίχους τραγουδιών εκείνης της εποχής.

Ωστόσο, υπάρχουν και τα μισογυνικά στερεότυπα που παρουσιάζουν τη γυναίκα ως προσωποποίηση της αμαρτίας. Υπάρχουν, ωστόσο, και τα ιστορικά στοιχεία που παρέχουν μια πολύ πιο ισορροπημένη εικόνα. Καταρχάς, η μεσαιωνική Εκκλησία δεν δίστασε να αναθέσει σε γυναίκες θέσεις ευθύνης με πολιτική και οικονομική ισχύ. Οι ηγούμενες των μονών ασκούσαν εξουσία και διαχειρίζονταν πολλές φορές τεράστιες περιουσίες. Ανάμεσα στις σημαντικές γυναικείες μορφές της Καθολικής Εκκλησίας του Μεσαίωνα δεν έλειπαν και οι δυναμικές προσωπικότητες που δεν θα δίσταζαν να αναμετρηθούν με την κοσμική εξουσία υπερασπίζοντας τα πιστεύω τους. Γενικά, η θέση της γυναίκας στο πλαίσιο της καθολικής Εκκλησίας ήταν ακριβώς αυτή που κατέχει η γυναίκα στην κοινωνία τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. Άρα, συμπεραίνουμε πως ο Μεσαίωνας αναγνώριζε στη γυναίκα θέση πολύ καλύτερη απ’ ότι οι περισσότερες περίοδοι της Ιστορίας και δεχόταν την ιδιαιτερότητα του φύλου της, στοιχείο πολύ σημαντικό όταν στην εποχή μας το πρότυπο που προσφέρεται στη σύγχρονη γυναίκα είναι αυτό της μίμησης του άντρα. Αξίζει να σημειωθεί, επακόλουθα, και το γεγονός ότι κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα, η χριστιανική σύνθεση αρσενικού και θηλυκού κατέρρευσε, ενώ ο σκοταδισμός και η θρησκευτική μισαλλοδοξία, που χαρακτήριζε την περίοδο εκείνη, οδήγησε σε τρομερά εγκλήματα κατά του γυναικείου φύλου. Έτσι, άρχισε και ο δρόμος των γυναικών προς την Ιερά Εξέταση. Ιδιότητες των γυναικών που στα

προχριστιανικά πατριαρχικά συστήματα αποτελούσαν αντικείμενα σεβασμού ή ακόμα και φόβου, όπως οι θεραπεύτριες και οι μάντισσες, έγιναν ηθικές απαξίες που χαρακτήριζαν τις γυναίκες ως μάγισσες και τις προόριζαν για την πυρά. Η σεξουαλικότητα της γυναίκας έγινε συνώνυμη με την αμαρτία. Κατά την περίοδο του Διαφωτισμού, η γυναίκα εξακολούθησε να θεωρείται κατώτερο ον, ενώ η έντονη επίδραση που ασκούσε ο ηθικός κώδικας αξιών της Εκκλησίας διατηρήθηκε σε όλη τη βυζαντινή εποχή, παίζοντας κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση του γυναικείου προτύπου και στην ενίσχυση της ιδεολογίας, που οδηγούσε σε διακρίσεις σε βάρος των γυναικών.

Οι μάγισσες

Στον Μεσαίωνα, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, κυρίως γυναίκες, κατηγορήθηκαν, βασανίστηκαν, καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν με φρικτό τρόπο. Η κατηγορία ήταν στερεότυπη: καλλιέργεια πνευματικών και σωματικών δεσμών με το σατανά, πρόκληση ασθενειών και οικονομικών προβλημάτων σε άλλους ανθρώπους, επηρεασμός του καιρού κλπ. κλπ. Οι μάγισσες ήταν «υπεύθυνες» για όλα τα κακά που συνέβαιναν στους ανθρώπους και η μόνη λύτρωση ήταν ο θάνατός τους! Αποτέλεσμα αυτών των αντιλήψεων ήταν ένα απίστευτο για τις μέρες μας συλλογικό έγκλημα από την οργανωμένη εξουσία, το κράτος και τον εκκλησιαστικό μηχανισμό. Η συνήθως κακή οικονομική διαχείριση και αύξηση των χρεών οδηγούσε τους ηγεμόνες στην όλο και βαρύτερη φορολόγηση του λαού, μιας που δεν υπήρχε άλλος τρόπος συλλογής χρημάτων. Η απόγνωση των απλών και αγράμματων ανθρώπων ήταν το καλύτερο έδα-

φος για να ευδοκιμήσουν μάγοι, θαυματοποιοί, αλχημιστές, αστρολόγοι και σωτήρες! Οι θεολόγοι πρόβαλαν δε προς ενίσχυσή τους το ατράνταχτο επιχείρημα ότι, αν οι ασθένειες οφείλονταν σε θέλημα θεού, δεν θα ασθενούσαν και οι πιστοί χριστιανοί! Άρα ορισμένες επιδημικές ασθένειες όπως η χολέρα, η ευλογιά και η πανώλη, μόνο συνέπειες διαβολικής έμπνευσης θα μπορούσαν να αποτελούν. Οι ρίζες της πίστης σε μαγικές δυνάμεις, μάγους, πνεύματα και δαίμονες βρίσκονται στα βάθη της ιστορίας του ανθρώπινου είδους. Οι χειριστές της φωτιάς, οι άνθρωποι που εξασφάλιζαν τροφή και νερό για τη μεγάλη οικογένεια, οι πολεμιστές που προστάτευαν τους συγγενείς και οπαδούς από εχθρικές επιθέσεις ή από τα στοιχεία της φύσης, έπαιρναν στα μάτια όσων είχαν συμβιώσει μαζί τους και, μέσω μυθοπλασιών, στο μυαλό των επόμενων γενεών διαστάσεις ημίθεων και γιγάντων. Ο χριστιανισμός υιοθέτησε πολλούς από αυτούς του μύθους και τους ενσωμάτωσε στη διδασκαλία του, άλλοτε προσαρμόζοντας τη διδασκαλία και άλλοτε μεταπλάθοντας τους μύθους. Ο ιδρυτής της θρησκείας απέκτησε ιδιότητες και χαρακτηριστικά που είχαν παλιά διάφοροι εθνικοί θεοί (Μίθρας, 'Αττις, Όσιρις, Ορφέας, Ηρακλής κ.ά.) και οι άγιοι αντικατέστησαν τη στρατιά των ημίθεων και εθνικών ηρώων. Επειδή υπήρχαν δε στην επικράτεια διάδοσης του χριστιανισμού πολλές και διαφορετικές εθνικές θρησκείες και παραδόσεις, οι προσαρμογές ήταν παράλληλες και πολλαπλές και, για ευνόητους λόγους, συχνότατα αντιφατικές. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που προέκυψε διαφορά αντιλήψεων στην εφαρμογή της χριστιανικής διδασκαλίας, η οποία πήρε σταδιακά άλλη μορφή κατά την προσαρμογή της στους ανατολικούς λαούς της Μ.Ασίας και των Βαλκανίων και διαφορετική μορφή στους «βαρβαρικούς» λαούς της βόρειας και δυτικής Ευρώπης. . Στην εποχή του Μεσαίωνα καταγράφονται πάντως αποδεδειγμένα πρώτη φορά ιστορίες για μάγισσες που πετάνε πάνω σε σκουπόξυλα και άλλα συναφή, περί τις αρχές του 10ου αιώνα.

Οι δραστηριότητες μιας μάγισσας, σύμφωνα με το «Σφυρί», ήταν συνεργασία, σεξουαλικές σχέσεις και σαββατιάτικες συνεδριάσεις με το σατανά, πτήση στον ουρανό πάνω σε σκούπες, καλάμια κ.ά. Ο σατανάς, εισαγόμενη φιγούρα από την ιουδαϊκή θρησκεία, ανακηρυσσόταν έτσι σε κεντρικό παράγοντα και ρυθμιστή της ζωής των ανθρώπων στην Ευρώπη! Πέρα από αυτά, οι μάγισσες είχαν και διάφορες σατανικές «δυνάμεις», όπως να επηρεάζουν τον καιρό και να προκαλούν καταρρακτώδεις βροχές, χαλάζι, κεραυνούς, παγωνιά και απρόβλεπτες χιονοπτώσεις, να επιφέρουν ξηρασία και πτώση της στάθμης νερού σε ποτάμια και λίμνες, να μεταμορφώνουν ανθρώπους και ζώα και να καταστρέφουν σπίτια με κεραυνούς, να διαδίδουν ασθένειες σε ανθρώπους, να προκαλούν στειρότητα σε άνδρες και γυναίκες και άλλα πολλά. Όλα όσα ταλαιπωρούσαν τους ανθρώπους στην καθημερινή ζωή τους επιρρίπτονταν στους «μάγους» και τις «μάγισσες». Οι ιεροεξεταστές διαχώρισαν με την πάροδο των δεκαετιών τις υποθέσεις, αφενός σε αμιγώς αιρετικού περιεχομένου που δικάζονταν σε εκκλησιαστικά δικαστήρια και αφετέρου με «μαγικό» περιεχόμενο, για τις οποίες αρμόδια ήταν τα πολιτικά δικαστήρια. Είναι προφανές ότι ένα κατηγορητήριο με τέτοιες φανταστικές παρανομίες δεν ήταν δυνατόν να υποστηριχτεί παρά μόνο με ψευδομάρτυρες και με «ομολογία» των κατηγορουμένων. Διάφοροι ηγεμόνες είχαν εκδώσει διατάγματα, σύμφωνα με τα οποία ήταν υποχρεωμένοι όλοι οι πολίτες να καταγγείλουν μαγικές και συναφείς δραστη-

ριότητες, ακόμα και με απλή υποψία. Όσοι αμελούσαν να καταγγείλουν «μαγικές» δραστηριότητες, θεωρούνταν συνένοχοι και συνεργοί! Έτσι είχαν ανοίξει οι πύλες για κάθε συκοφαντία που μπορούσε να επινοήσει ένας ιδιοτελής γείτονας. Οι ανακρίσεις σε βάρος κάποιου προσώπου άρχιζαν με απλές προφορικές, ακόμα και ανώνυμες καταγγελίες. Οι μάρτυρες ήταν, είτε κακοί γείτονες που ήθελαν να εκδικηθούν για κάποιο λόγο, είτε μυθομανείς θρησκόληπτοι που εκτελούσαν δήθεν θεάρεστο καθήκον. Οι προδιαγραφές των προβλεπόμενων ποινών δεν έδιναν στους κατηγορούμενους πολλές διεξόδους απαλλαγής:  Ο δράστης που επικοινωνεί άμεσα με το σατανά και τον προσκυνά, τιμωρείται με θάνατο στην πυρά.  Ο δράστης που επικοινωνεί έμμεσα με το σατανά, αποκεφαλίζεται πριν από την πυρπόλησή του.  Ο δράστης που προκαλεί με τα μαγικά του ζημιά στους συμπολίτες του, βασανίζεται με καυτά σίδερα πριν παραδοθεί ολόκληρος στην πυρά. Τις πρώτες δεκαετίες φαίνεται οι καταγγελίες να αφορούσαν κυρίως περιθωριακές γυναίκες σε αγροτικές περιοχές που ζούσαν μόνες και απροστάτευτες για διάφορους λόγους. Από περιγραφές για το παρουσιαστικό που έχουν διασωθεί, διαπιστώνουμε ότι η τυπική «μάγισσα» έχει περίπου την εμφάνιση που μαθαίνουν τα μικρά παιδιά ακόμα και σήμερα στα παραμύθια. Μια ξεδοντιασμένη ηλικιωμένη γυναίκα, αναμαλλιασμένη και ατημέλητη που βγάζει ακατανόητες κραυγές και δεν επικοινωνεί με τους ανθρώπους γύρω της. Σήμερα θα λέγαμε ότι πρόκειται για άτομα με γεροντική άνοια. Για την απόσπαση ομολογίας των κατηγορουμένων προβλέπονταν βασανιστήρια! Το «Σφυρί» που προαναφέρθηκε, είχε ειδικό κεφάλαιο για τα βασανιστήρια, από κόψιμο δακτύλων, μέχρι διάτρηση χεριών και ποδιών με πυρακτωμένα σίδερα. Και όταν οι κατηγορούμενοι δεν άντεχαν και δέχονταν να «ομολογήσουν», αυτή η ομολογία τους χρησιμοποιούταν στη δίκη σε βάρος τους, οπότε είχαν σίγουρη καταδίκη. Μάρτυρες ή συνήγοροι υπεράσπισης δεν υπήρχαν, γιατί κατά κανόνα κατηγορούνταν κι αυτοί για συνεργασία με

το σατανά. Μάλιστα οι δικαστές, απέφευγαν να συζητούν με το κατηγορούμενο άτομο, μήπως και παρεξηγηθεί κάποια κουβέντα τους ως έκφραση συμπάθειας προς το σατανά. Το κάψιμο των καταδικασμένων προσφερόταν ως δημόσιο θέαμα στις κεντρικές πλατείες των πόλεων και των χωριών. Όταν τύχαινε δε ο καταδικασμένος σε θάνατο από την «Ιερά Εξέταση» να πεθάνει πριν από την εκτέλεση της ποινής, από φυσικά αίτια ή λόγω των βασανιστηρίων, διατασσόταν και πάλι το κάψιμο του πτώματος για να «εξαγνιστεί ο καταδικασθείς και να παραδοθεί στον Κύριο απαλλαγμένος από αμαρτίες». Αν τυχόν είχε δε ενταφιαστεί κρυφά, διατασσόταν εκταφή και κάψιμο! Για το πλήθος των δολοφονημένων ανθρώπων από τους πολιτικούς και κληρικούς κυνηγούς μαγισσών, υπάρχουν μόνο εκτιμήσεις, αν και έχουν βρεθεί σε μοναστήρια και υπόγεια φρουρίων πολλές αποθήκες με πρακτικά δικών και εκτελέσεων σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις. Καταρχάς για το φύλο των εκτελεσμένων εκτιμάται ότι ένα ποσοστό περί το 80% ήταν γυναίκες και το υπόλοιπο άντρες και σε μερικές περιπτώσεις παιδιά. Κατά το 16ο αιώνα εκτελέστηκαν στην πόλη Trier περί τις επτά χιλιάδες, στην Toulouse περί τις τετρακόσιες και στη Βρετανία πάνω από επτακόσιες «μάγισσες»! Ο μεγάλος αριθμός «μαγισσών» στην Trier οφείλεται μάλλον στο γεγονός ότι μεταφέρονταν εκεί κατηγορούμενα άτομα από μια ευρύτερη περιοχή της σημερινής Γερμανίας και Γαλλίας. Το 17ο αιώνα κάηκαν σ' όλη τη Γερμανία περί τις εκατό. Στην ιβηρική χερσόνησο (Ισπανία, Πορτογαλία) δεν δόθηκε μεγάλη σημασία στις διώξεις «μαγισσών» όσο σε αυτές εναντίον «αιρετικών». Μάλιστα, οι Ισπανοί συγκρότησαν σώμα ιεροεξεταστών και στις κτήσεις τους στο Μεξικό και στο Περού, εναντίον των ιθαγενών που δεν έδειχναν προθυμία να προσχωρήσουν στην «αληθινή θρησκεία», επαναλαμβάνοντας εκεί ότι έκαναν οι πνευματικοί πρόγονοί τους στο παρελθόν εναντίον των Εθνικών, στηριζόμενοι τότε στο ρωμαϊκό στρατό!

Στα τέλη του 17ου αιώνα επινοήθηκαν επεισόδια με δαιμονισμένα νεαρά «κορίτσια», τα οποία προκάλεσαν αναταραχή στην αμερικάνικη αποικία της Αγγλίας στην πόλη του Σάλεμ. Οι δίκες που διεξήχθησαν οδήγησαν στην καταδίκη και θανάτωση περίπου 20 ατόμων, τα οποία προηγουμένως είχαν βασανιστεί, μερικά μάλιστα είχαν παραδεχθεί ότι έκαναν παρέα με τον σατανά! Αρκετά χρόνια αργότερα μια από τις αρχικές κατηγορούμενες που δεν είχε εκτελεστεί, παραδέχθηκε ότι τα κορίτσια κορόιδευαν με τις υστερίες τους και παρέσυραν όλη την πουριτανική κοινωνία του Σάλεμ σε μαζική υστερία και σε κυνήγι «μαγισσών». Τα επεισόδια αυτά έμειναν στην ιστορία από τη λογοτεχνική επεξεργασία τους με τον τίτλο «Οι μάγισσες του Σάλεμ».

"Κυνήγι μαγισσών" Οι πρώτες γυναίκες για τις οποίες βγήκε ένταλμα σύλληψης στις 29 Φεβρουαρίου 1692 ήταν η Τιτούμπα, η Σάρα Γκουντ και η Σάρα Όσμπορν. Η Σάρα Γκουντ ήταν επαίτης, κόρη ενός Γάλλου ξενοδόχου, που αυτοκτόνησε όταν η ίδια ήταν έφηβη ακόμα. Η Σάρα Όσμπορν ήταν μία κατάκοιτη ηλικιωμένη, η οποία για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν εκκλησιαζόταν και είχε νομικές αντιμαχίες με την οικογένεια Πάτναμ. Την επόμενη μέρα, έφτασαν στην πόλη δυο δικαστές, ο Τζον Χάθορν κι ο Τζόναθαν Κόργουιν. Η Σάρα Γκουντ αρνήθηκε ότι έχει σχέση με τη μαγεία. Ωστόσο, κατά την απολογία της, μια από τις κοπέλες άρχισε να καταλαμβάνεται από σπασμούς και οι υπόλοιπες, ακολουθώντας το παράδειγμά της, ούρλιαζαν πως το πνεύμα της Σάρα τους επιτίθετο. Μια γυναίκα στον τόπο της δίκης, η Μάρθα Κόρι, σηκώθηκε και έβαλε τα γέλια βλέποντας τα κορίτσια να παίζουν θέατρο απροκάλυπτα (αργότερα κατηγορήθηκε και καταδικάστηκε κι η ίδια σε θάνατο). Το ίδιο επαναλήφθηκε και κατά την απολογία της Σάρα Όσμπορν και της Τιτούμπα, η οποία ήταν η μόνη από τις τρεις που ομολόγησε ότι την είχε επισκεφτεί ο Σατανάς και ζήτησε να τον υπηρετήσει, ενώ αποκάλυψε ότι δεν ήταν μόνο εκείνη στην πόλη που συνεργαζόταν με το Σατανά. Η ομολογία

της αυτή έσπειρε πανικό και υστερία στο Σάλεμ, και άρχισε ένα ‘’κυνήγι μαγισσών’’. Οι τρεις αυτές γυναίκες κατηγορήθηκαν για μαγεία και την 1η Μαρτίου οδηγήθηκαν στη φυλακή. Από εκείνη τη στιγμή, όποιος καταγγέλλεται από τα κορίτσια συλλαμβάνεται και περνά από δίκη με μηδαμινές πιθανότητες επιβίωσης, ενώ και άλλα μέλη της κοινωνίας κατηγορούν συμπολίτες τους για επίθεση. Μέχρι τον Ιούνιο, πάνω από 100 άτομα έχουν καταγγελθεί. Οι δίκες επεκτείνονταν και σε γειτονικές πόλεις, πέραν των αρχικών Σάλεμ Βίλατζ και Σάλεμ Τάουν. Καθώς όμως οι φυλακές του Σάλεμ, της Βοστόνης και των γύρω περιοχών γέμιζαν, προέκυψε ένα νέο πρόβλημα, καθώς όλοι οι κρατούμενοι δεν ήταν δυνατόν να δικαστούν. Ήταν λοιπόν ευκαιρία να αρχίσουν να εφαρμόζονται ποινές. Τον Ιούνιο του 1692 στο Σάλεμ στήθηκε δικαστήριο με επικεφαλής τον δικαστή Γουίλιαμ Στάουτον, ο οποίος περιγράφεται ως χωρίς οίκτο και με δίψα για την εξουσία. Η πρώτη που δικάστηκε και καταδικάστηκε ήταν η Μπρίτζετ Μπίσοπ, η οποία εκτελέστηκε στις 10 Ιουνίου στο Γκάλοους Χιλ. Ακολούθησε η δίκη της Ρεμπέκα Νερς και 40 άλλων γυναικών, ανάμεσα στις οποίες και η Σάρα Γκουντ (η Σάρα Όσμπορν είχε ήδη πεθάνει πριν την τελική της δίκη). Όταν όμως ξαναπέρασαν από δίκη, το δικαστήριο δίστασε να καταδικάσει τη Ρεμπέκα Νερς, καθώς επρόκειτο για μια ευυπόληπτη κάτοικο του Σάλεμ, η οποία δεν είχε δώσει καθόλου δικαιώματα για αμφισβήτηση. Επενέβη ο δικαστής Στάουτον, ο οποίος ζήτησε επανεξέταση της υπόθεσης και τελικά την οδήγησε στην εκτέλεσή της στις 19 Ιουλίου. Τον Αύγουστο, πραγματοποιήθηκε μια τρίτη μεγάλη δίκη με έξι κατηγορούμενους, οι οποίοι καταδικάστηκαν και αυτοί σε θάνατο εκτός της Ελίζαμπεθ Πρόκτορ, η οποία ήταν έγκυος, γεγονός που καθυστέρησε την εκτέλεσή της και τελικά της έσωσε τη ζωή. Το Σεπτέμβριο το δικαστήριο συνεδρίασε για τελευταία φορά και ανήγγειλε ακόμα 15 καταδίκες. Μόνο όσοι παραδέχτηκαν την ενοχή τους και κατέδωσαν άλλους γλίτωσαν την εκτέλεση. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, εκτελέστηκαν συνολικά 19 άτομα, μεταξύ των οποίων ένας υπουργός κι ένας πρώην αστυνομικός, που αρνήθηκε να συνεχίσει τις συλλήψεις υποτιθέμενων μαγισσών. Από αυτούς, μόνον οι πέντε ήταν άνδρες. Εκτός από τους εκτελεσθέντες, υπήρχαν και κατηγορούμενοι, οι

οποίοι τελικά πέθαναν μες στη φυλακή: οι ιστορικές πηγές δε συμφωνούν μεταξύ τους για τον ακριβή αριθμό αυτών των ατόμων. Κάποια στιγμή, η κοινότητα άρχισε να αμφιβάλει για την εγκυρότητα και την αλήθεια των λεγομένων των κοριτσιών, καθώς σε κάποιο σημείο έφτασαν να καταγγείλουν και κάποιους δικαστές, κάτι που επέφερε μεγάλη αμφισβήτηση και αμφιβολίες, καθώς κυριαρχούσε η πεποίθηση ότι οι δικαστές προστατεύονταν από τον ίδιο το Θεό. Τον Οκτώβριο του 1692, ο Τόμας Μπρατλ σε επιστολή του ασκούσε κριτική στις δίκες των μαγισσών, επιστολή που είχε μεγάλο αντίκτυπο στον κυβερνήτη Φιπς, ο οποίος στις 29 Οκτωβρίου έπαυσε τη λειτουργία του δικαστηρίου και τον Στάουτον ως προεδρεύοντα και συνέθεσε ένα καινούργιο, δίνοντας χάρη στους υπόλοιπους κατηγορουμένους. Τελικά, στις 13 Ιανουαρίου 1693, δόθηκε αμνηστία σε όλους τους τελευταίους κατηγορούμενους που είχαν απομείνει.

Οι δίκες μαγισσών είχαν σημαντικές επιπτώσεις σ' όλη την περιοχή. Οι σοδειές αφέθηκαν στα χωράφια και τα ζώα χωρίς φροντίδα και όσοι φοβούνταν μήπως συλληφθούν εγκατέλειψαν την περιοχή με τα υπάρχοντά τους και κατέφυγαν στη Νέα Υόρκη. Αντίθετα με την κοινή αντίληψη, οι κατηγορούμενες δεν κάηκαν στην πυρά. Αν και κάποιοι νόμοι στην Ευρώπη πρότειναν την καύση στην πυρά ως τελετουργικό μέσο εξαγνισμού από την μαγεία, κάτι τέτοιο απαγορευόταν στην Μασαχουσέτη, επειδή το δικαστικό σύστημα λειτουργούσε υπό τον Αγγλικό νόμο. Σαν αποτέλεσμα, όλοι οι κατηγορούμενοι που καταδικάστηκαν σε θάνατο πέθαναν δι' απαγχονισμού στην πλαγιά του Γκάλοους Χιλ, εκτός από τον Τζιλ Κόρεϊ, ο οποίος δε δέχτηκε το κατηγορητήριο και λιθοβολήθηκε μέχρι θανάτου. Τα ιστορικά στοιχεία αποδεικνύουν ότι ο Μεσαίωνας και αναγνώριζε στη γυναίκα θέση πολύ καλύτερη απ’ ότι οι περισσότερες περίοδοι της Ιστορίας και δεχόταν την ιδιαιτερότητα του φύλου της, στοιχείο πολύ σημαντικό όταν στην εποχή μας το πρότυπο που, σχεδόν αποκλειστικά, προσφέρεται στη σύγχρονη γυναίκα είναι αυτό της μίμησης του άντρα. Η Γαλλίδα ιστορικός ευχόταν, με μια δόση υπερβολής, οι διαπιστώσεις αυτές να προκαλέσουν την επιθυμία για

μια καλύτερη γνώση του Μεσαίωνα σε όλους αυτούς που “καλόπιστα πιστεύουν ότι η γυναίκα βγαίνει επιτέλους από τον Μεσαίωνα: οι γυναίκες θα πρέπει να κάνουν πολλά για να ξαναβρούν τη θέση που είχαν στα χρόνια της βασίλισσας Αλιενόρ και της βασίλισσας Λευκής”. 

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ

Αφού, η θέση της γυναίκας πέρασε από σαράντα κύματα, μόνο στην εποχή του Διαφωτισμού, στοχαστές και φιλόσοφοι αρχίζουν να υποστηρίζουν τα δικαιώματα της. Βασική αρχή του Διαφωτισμού υπήρξε αυτή της οικουμενικότητας και του ορθολογισμού. Αυτά όμως τα πιστεύω δεν αφορούσαν τις γυναίκες. Οι εκπρόσωποι του Διαφωτισμού, με επικεφαλή το Ρουσώ προσπάθησαν να νομιμοποιήσουν τη θέση της στην κοινωνία, εξηγώντας ότι η διαφορά τους με τους άνδρες οφείλεται στη γυναικεία φύση. Επιχείρησαν, λοιπόν, να ορίσουν τη θηλυκότητα με τη βοήθεια των φυσικών επιστημών και της ιατρικής. Η ιατρική επιστήμη απεφάνθη ότι οι γυναίκες αποτελούσαν ξεχωριστό είδος μέσα στην ανθρώπινη φυλή, το οποίο χαρακτηριζόταν από την αναπαραγωγική λειτουργία. Επίσης, υποστηρίχθηκε πως οι γυναίκες βρίσκονται πολύ πιο κοντά στη φύση από όσο οι άνδρες , πράγμα που σήμαινε ότι ήταν υπερβολικά συναισθηματικές, εύπιστες και ανίκανες για ορθολογικούς συλλογισμούς. Έτσι, η γυναίκα κατέληξε απόλυτα υποταγμένη στο ανδρικό φύλο.

Ο ρόλος της γυναίκας στην οικογένεια ήταν να μεταβιβάσει τις πνευματικές αξίες στην επόμενη γενιά. Πως όμως θα έκανε κάτι τέτοιο σωστά χωρίς την απαιτούμενη μόρφωση; Οι διαφωτιστές ήταν οι πρώτοι που αντιλήφθηκαν τις αντιφάσεις των θεωριών τους και κάποιοι από αυτούς διαφοροποίησαν τη στάση τους. Ο Diderot υποστήριξε ότι οι άνδρες και οι γυναίκες δεν διαφέρουν τόσο, μολονότι, κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά συναντώνται περισσότερο στο ένα από τα δύο φύλα. Σύμφωνα με τον Voltaire, οι γυναίκες σε διανοητικό επίπεδο μπορούν να κατορθώσουν ότι και οι άνδρες. Ακόμη, ο Condorcet διεκδίκησε τη γυναικεία ισότητα στην πολιτική και στη μόρφωση. Σημαντική είναι και η συμβολή των πρώτων φωτισμένων γυναικών. Στη Γαλλία , η Olympe des Gouges διεκδίκησε τα δικαιώματα των γυναικών στη μόρφωση και στην πολιτική αναπτύσσοντας έντονη πολιτική και πολιτιστική δράση , η οποία την οδήγησε στον αποκεφαλισμό της από τον Ροβεσπιέρο. Στην Αγγλία, η Mary Wollstonecraft (1759-1797) με το φημισμένο βιβλίο της « Μία δικαίωση των δικαιωμάτων της γυναίκας» έθεσε το ερώτημα αν ο ορθολογισμός ήταν χαρακτηριστικό μόνο των ανδρών, καταρρίπτοντας έτσι τη βασική αρχή του διαφωτισμού. Πάρα τις αντικρουόμενες απόψεις σε σχέση με τη γυναικεία φύση όλοι οι Διαφωτιστές συμφώνησαν στην εκπαίδευση της γυναίκας, είτε για τη

σωστή μετάδοση των πολιτιστικών αξιών , είτε για έναν ευρύτερο στόχο.

Είναι γνωστός ο καταλυτικός ρόλος που έχει παίξει το γυναικείο φύλο από το 17ο αλλά κυρίως το 18ο αιώνα. Είναι ακόμα πιο γνωστή και αναμφισβήτητη η συμβολή της στην παγκόσμια λογοτεχνία. Οι γυναίκες συγγραφείς έγραφαν κυρίως για παιδαγωγικά θέματα αλλά και μυθιστορήματα. Στην Αγγλία εκείνη την εποχή οι γυναίκες μυθιστοριογράφοι είχαν φτάσει αριθμητικά τους άνδρες συναδέλφους τους και μάλιστα τους είχαν ξεπεράσει σε ορισμένες μυθιστοριογραφικές κατηγορίες. Αν και σήμερα οι γυναίκες κατέχουν αρκετά δικαιώματα, συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν τον κοινωνικό ρατσισμό από το ισχυρό φύλο, για αυτό θα πρέπει να αγωνιστούν ώστε να διαφυλάξουν τα κεκτημένα τους και να κερδίσουν ακόμη περισσότερα!

Τελικά όλα όσα θεωρούμε σήμερα δεδομένα, ισχύουν; Μπορεί σήμερα η ισότητα άνδρα- γυναίκας να θεωρείται ως δεδομένο, αλλά παλαιότερα αυτό ήταν το ανεκπλήρωτο όνειρο κάθε γυναίκας! Η γυναίκα ήταν καταδικασμένη σε περιορισμό από την αρχή της ύπαρξης της. Ακόμη και ένας από τους μεγαλύτερους φιλόσοφους της αρχαιότητας –ίσως και ο μεγαλύτερος- τη θεωρούσε « Ανώτερη από τους δούλους αλλά κατώτερη από τον άνδρα ».



Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ.

Η τέχνη κορυφώνεται στην αναγέννηση άρα έχουμε αρκετά στοιχεία για την θέση της γυναίκας. Μια γυναίκα ζωγράφος της Αναγέννησης , η Sofonisba Anguissola ήταν μια από τις λίγες γυναίκες, της οποίας ο πατέρας πίστευε ότι οι γυναίκες πρέπει να εκπαιδεύονται. Είναι γνωστή για τα πορτραίτα του εαυτού της και πέτυχε σε αυτά διότι γνώριζε την εικόνα της ως παράδειγμα γυναικείου επιτεύγματος. Σε πορτραίτο της(1556) η Anguissola κοιτάζει κατευθείαν το θεατή πλήρως ντυμένη και απαιτεί από αυτόν να δει το έργο της και όχι

το σώμα της. Αυτό δείχνει την πρόθεση της γυναίκας να αναγνωριστεί για τα καλλιτεχνικά της προσόντα διεκδικώντας ίση θέση με τους άνδρες συναδέλφους της. Το πιο διάσημο έργο της , το σκάκι(1555), ίσως είναι η καλύτερη εκπροσώπηση των γυναικών της Αναγέννησης.

σως οι γυναίκες

απολάμβαναν τη διασκέδαση και τη δημιουργικότητα της εποχής όσο και οι άνδρες ,ωστόσο δεν υπήρχαν αρκετές γυναίκες καλλιτέχνες για να καταστήσουν αυτό σαφές.

Πορτραίτο της Anguissola.

Το σκάκι(1555).

 Πιο αναλυτικά : Στην περίοδο της αναγέννησης ο κοινωνικός ρόλος της γυναίκας αρχίζει να διαφοροποιείται. Αυτό κυρίως το βλέπουμε μέσα από την ζωγραφική η οποία κυριαρχεί στην περίοδο αυτή. Ζωγράφοι που μας δίνουν στοιχεία είναι ο εονάρντο Νταβίντσι και ο Μποτιτσέλι.

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ Η θέση της γυναίκας με το πέρασμα των χρόνων έχει διαφοροποιήθει. Η γυναίκα εδώ και πολλά χρόνια συμμετέχει όχι μόνο στα κοινά ,αλλά και η θέση της στην κοινώνια, στην οικογένεια και στην εργασία δεν διαφέρει σε τίποτα από τον άντρα. Ο ρόλος της γυναίκας στην οικογένεια ήταν, είναι και θα είναι πολύ βασικός. Η μήτερα κυοφορεί και γέννα το παίδι και έχει μία ξεχωριστή σχέση μαζί του. Παλαιότερα η γυναίκα ήταν το μέλος της οικογένειας που ήταν αποκλειστίκα υπεύθυνο για την διαπαιδαγώγηση του παιδιού αλλά και την φροντίδα του σπιτιού. Μία μεγάλη επανάσταση,όμως άρχισε τον 19ο αιώνα, όταν η γυναίκα άρχισε να εργάζεται έξω από το σπίτι σε άσχημες σύνθηκες με πολύωρα ωράρια και με κτηνώδης αντιμετώπιση. Όλα αυτά όμως δεν στάθηκαν εμπόδιο στο να κατακτήσει σιγά σιγά την θέση της στην κοινωνία. Το 1868-1870 έγινε το πρώτο αίτημα από γυναίκα για την σωστή αμοιβή που αντιστοιχούσε στην εργασία της. Μετά από πολλούς αγώνες το 1930 οι γυναίκες καταφέρνουν να καθιερώσουν κάποια από τα βασικά δικαιώματα του ανθρώπου. Ύστερα από κάποια χρόνια (1952)έχουν το δικαίωμα της ψήφου.

Aυτό της δώθηκε μόνο για τις δημοτίκες εκλογές ,να εκλέγει όχι να εκλέγεται και αυτά μόνο όσες γυναίκες ήταν μορφωμένες και άνω τον τρίαντα ετών. Οι γυναίκες από τον 20ο(1952) αιώνα μέχρι τον 21ο αιώνα ζούν με τα πλήρη δικαιώματα της ψήφου, της εργασίας και της ισάξιας

κοινωνίας με τον άντρα. Οι γυναίκες πια έχουν κατακτήσει επάξια τη θέση τους στην εργάσια. Ασκούν επαγγέλματα, τα οποία κάποτε θεωρούνταν δεδομένα ότι ασκούνται ολοκληρωτικά από άντρες παραδείγματος χάρη, συναντάμε καθημερινά γυναίκες οδηγούς μέσων μεταφοράς, επίσης, διακεκριμένες επιστήμονες όπως η Evelyn Boyd η οποία έλαβε διδακτορικό στα μαθηματικά και υπήρξε προγραμματίστρια σε διαστημικά προγράμματα της Nasa. Σε όλα τα παραπάνω βοήθησε η εξέλιξη του φεμινισμού. Ο Φεμινισμός είναι μια συλλογή κοινωνικών θεωριών, πολιτικών κινήσεων και ηθικών φιλοσοφιών, σε μεγάλο βαθμό παρακινούμενη από ή αναφερόμενη σε εμπειρίες γυναικών, ιδιαίτερα σε σχέση με την κοινωνική, πολιτική και οικονομική τους κατάσταση. Ως κοινωνικό κίνημα, ο φεμινισμός εστιάζεται κατά πολύ στον περιορισμό ή εξάλειψη της φυλετικής ανισότητας και στην προώθηση των δικαιωμάτων, των συμφερόντων και των ζητημάτων των γυναικών στην κοινωνία.

Το φαινόμενο έχει την τάση να διαχωρίζεται σε δύο κύκλους. Τον κύκλο των γυναικείων αιτημάτων και τον κύκλο φεμινιστικής συνείδησης. Ο πρώτος κύκλος αναφέρεται στο γυναικείο κίνημα του 19ου και 20ου αιώνα, που οι γυναίκες διεκδικούσαν πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα, επικαλούμενες την αρχή της ισότητας. Ο δεύτερος κύκλος αναφέρεται στην εντατικοποίηση του κινήματος η οποία εκφράστηκε κατά της δεκαετία του 1960-1980.Αυτό το δεύτερο κατά σειρά κίνημα πρότεινε τον φεμινισμό της διαφοράς. Στόχος ήταν οι γυναίκες να απελευθερωθούν από τα ανδροκρατούμενα πρότυπα της πατριαρχικής οικογένειας. Αναφορές στην ενδοοικογενειακή ισότητα (οικογενειακό δίκαιο) :Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζεται το νομοθετικό πλαίσιο που ισχύει σήμερα στην Ελλάδα, σχετικά με την ισότητα των φύλων και την εξάλειψη κάθε μορφής διάκρισης σε βάρος των γυναικών. Περιέχονται οι πιο σημαντικοί νόμοι που αφορούν την οικογένεια, την εκπαίδευση, στην απασχόληση, στην κοινωνική ασφάλιση, την υγεία και πρόνοια, στη συμμετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης των αποφάσεων, στην καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών

κ.α. Επίσης περιέχονται οι κυριότερες κοινοτικές οδηγίες και διεθνείς συμβάσεις, οι οποίες έχουν ενοποιηθεί στην ελληνική νομοθεσία και έχουν βελτιώσει σημαντικά την θέση των γυναικών στη κοινωνία. Ειδικότερα καταργήθηκαν: η έννοια της πατριαρχικής οικογένειας και αντικαταστάθηκε με την οικογένεια της ισότητας. ο θεσμός της προίκας και ορίστηκε ότι και οι δύο σύζυγοι υποχρεώνονται να συμβάλλουν, ανάλογα με τις δυνάμεις τους στην αντιμετώπιση των αναγκών της οικογένειας. οι μελλόνυμφοι έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν πριν από το γάμο τους το επώνυμο των παιδιών τους που μπορεί να είναι είτε το επώνυμο του ενός των συζύγων είτε και των δύο. Το 18° έτος είναι ο χρόνος ενηλικίωσης των νέων και κατώτατο όριο για την τέλεση γάμου και για τα δύο φύλα.

•

Η ανατροφή και εκπαίδευση των παιδιών πρέπει να γίνεται

χωρίς διάκριση φύλου.

•

Η δυνατότητα «αξίωσης συμμετοχής» του καθένα από τους

συζύγους στην περιουσία που αποκτήθηκε κατά τη διάρκεια του γάμου.

•

Η επιλογή συστήματος κοινοκτημοσύνης.

•

Ο εκσυγχρονισμός των διατάξεων του διαζυγίου και η

θεσμοθέτηση του συναινετικού διαζυγίου •

Η απόλυτη εξομοίωση των δικαιωμάτων των παιδιών που

γεννήθηκαν «χωρίς γάμο» των γονιών τους με τα δικαιώματα των

παιδιών που γεννήθηκαν «μέσα στο γάμο» και η νομική ενίσχυση της θέσης της ανύπαντρης μητέρας Συμπερασματικά είναι σημαντικό να τονίσουμε οτι οι γυναίκες πάλεψαν και διεκδίκησαν τα δικαιώματα τους και τα κατάφεραν.

Καταπάτηση δικαιωμάτων της γυναίκας Οι γυναίκες συχνά κακοποιούνται και δέχονται βία. Η βία μπορεί να εκδηλωθεί ως φυσική ,σεξουαλική, οικονομική, ψυχολογική, κοινωνική, πολιτική και θρησκευτική. Κύριες μορφές: 1. Βιασμός-σεξουαλική παρενόχληση 2. Συζυγικές βιαιότητες 3. Εξαναγκασμός σε γάμο, τεκνοποιία, στείρωση 4. Ακρωτηριασμοί γεννητικών οργάνων 5. Σεξουαλική σκλαβιά 6. Μαζικοί βιασμοί με σκοπό την εθνική κάθαρση 7. Στα μουσουλμανικά κράτη θεωρείται ο φερετζές σύμβολο υποταγής των γυναικών το οποίο εκμεταλλεύονται πολιτικά φανατικοί Ισλαμιστές Στατιστικά στοιχεία που υποδουλώνουν την ύπαρξη καταστάσεων βίας και κακοποίησης. (τηλεφωνική γραμμή sos στοιχεία από την περασμένη χρονιά λειτουργίας της) Από τις 7.233 κλήσεις 5.573 (77%) ενδοοικογενειακή βία 102 (1%) σεξουαλική παρενόχληση 101 (1%) περιπτώσεις βιασμού 7 (0.1%) πορνεία 2 (0.3%) σε trafficking 176 (12%) σε καταγγελίες άλλων μορφών βίας 121 (10%) αδιευκρίνιστη μορφή βίας Ειδική περίπτωση καταπάτησης, βίας και κακοποίησης είναι το εμπόριο λευκή σαρκός. Ένα γεγονός που συγκλόνισε στις 11/12/01. Ήταν μόλις 14 χρόνων.

Στα 12 την σταμάτησαν από το σχολείο σε ένα χωριό της Αλβανίας. Δύο χρόνια μετά την πούλησε ο πατέρας της έναντι 100.000 δραχμών. Όταν η μικρή κοπέλα έφτασε στην Ελλάδα ήταν βιασμένη και υπάκουη. Ήταν εκτός τόπου και χρόνου. Απλώς γνώριζε πότε ήταν Παρασκευή και Σάββατο γιατί είχε περισσότερη δουλειά. Μεταπουλήθηκε από τον ιδιοκτήτη του μαγαζιού που εργαζόταν σε άλλο προαγωγό, αντί για 700.000 δραχμών. Δούλευε έξι φορές την εβδομάδα, είχε δέκα επαφές την ημέρα και έσοδα 46.00.00 δραχμές. Τα έξοδα της 400.000 δραχμές .Δεν κάπνιζε αλλά είχε εθιστεί στο αλκοόλ. Είχε ηπατίτιδα και σήμερα αγνοείται. Απλά καθημερινά παραδείγματα που αποτελούν πλέον “ΡΟΥΤΙΝΑ”.

13/12/13 Τρίκαλα: Απόπειρα ηλικιωμένου να βιάσει 21χρονη.

17/12/13 Κάμερες ασφαλείας δείχνουν τις τελευταίες στιγμές μιας 6χρονης χέρι-χέρι με τον βιαστή της που την σκότωσε.

18/12/13 Πατριός αποπλάνησε την 12χρονη κόρη του.

19/12/13 Θεσσαλονίκη: Σύλληψη αλλοδαπού για βιασμό.

7/5/13 Αποκαλύφθηκε το δράμα των τριών γυναικών που είχαν απαχθεί στο Οχάιο πριν από δέκα χρόνια ξεχωριστά η καθεμία. Κακοποιούνταν σεξουαλικά συνεχώς και μάλιστα η μία είχε παιδί με έναν από τους βιαστές της. Ιούλιος 2012: Συγκλονίστηκε όχι μόνο η κοινότητα της περιοχής της αλλά και όλος ο κόσμος. Το δράμα που ζει και υπέστη η 16χρονη Μυρτώ από τον αλλοδαπό βιαστή της. Η Μυρτώ δέχτηκε χτύπημα από πέτρα 5 κιλών και η επίπτωση αυτού βαριά εγκεφαλική βλάβη. Συμπεραίνουμε από όλα αυτά ότι η βία και η κακοποίηση αποτελούν πλέον ρουτίνα και συνήθεια σε κάποιες χώρες.

Στοιχεία από έρευνα :Στην έρευνα αυτή ρωτήθηκαν τρείς γυναίκες διαφορετικών ηλικιών .Μία σαραντάχρονη εργαζόμενη γυναίκα ιδιωτική υπάλληλος, μία φοιτήτρια και μία εξιντατετράχρονη εργαζόμενη γιατρός. Ερωτήσεις: • Ήταν εύκολη η εύρεση εργασίας οι δύο εργαζόμενες γυναίκες απάντησαν ότι σχετικά δεν ήταν εύκολη η εύρεση εργασίας. Δεν χαρακτήρισαν ακατόρθωτη αλλά κουραστική και δύσκολη. (φοιτήτρια :δεν έχει βγει στην αγορά εργασίας).

• Στον εργασιακό σου χώρο έχεις νιώσει το αίσθημα απαξίωσης λόγω του φύλου σου Και οι τρείς γυναίκες απάντησαν ότι έχουν βιώσει και ακούσει τέτοιου είδους περιστατικά. Η εξιντατετράχρονη γιατρός απάντησε ότι γενικά και λόγου του επαγγέλματος της δεν έχει βιώσει κάτι ανάλογο. Πιστεύει ότι εξαρτάται από το πώς είσαι εσύ ο ίδιος σαν προσωπικότητα, και έτσι ανάλογα θα σου φερθούν. Η σαραντάχρονη υπάλληλος δήλωσε ότι το έχει βιώσει, γιατί πολλές φορές ιδιωτικές επιχειρήσεις αποφεύγουν την πρόσληψη γυναικών επειδή φοβούνται την εγκυμοσύνη και κατε'πέκταση την απουσία από την δουλειά. Η φοιτήτρια απάντησε ότι έχει περιφρονηθεί πολλές φορές η άποψη της σε συζητήσεις που έχουν να κάνουν με τον πολιτικό και κοινωνικό τομέα.

• Αν έχεις βιώσει κάποιο βίαιο περιστατικό Η σαραντάχρονη δηλώνει ότι δεν έχει δεχθεί κάποιο βίαιο περιστατικό, παραμόνο κάποια αισχρά σχόλια στο δρόμο. Οι άλλες δύο γυναίκες έχουν γίνει θύματα τέτοιων γεγονότων και υβριστικών σχολίων. Η μεσήλικας έχει δεχτεί σχόλια περί της οδήγησης • π.χ. στον δρόμο έχει ακούσει διάφορα όπως το 'τι θέλουν οι γυναίκες στο τιμόνι'. Η φοιτήτρια καθημερινά βιώνει την έλλειψη σεβασμού από τους άντρες στον δρόμο. Το πώς μιλούν και εκφράζονται σε μία κοπέλα με απρεπή σχόλια, επίσης ,δηλώνει ότι ήταν μάρτυρας σε ένα περιστατικό ξυλοδαρμού.

• Ποιά είναι η θέση σου στην οικογένεια

Οι δύο εργαζόμενες γυναίκες απάντησαν ότι η θέση τους στην οικογένεια είναι βασική. Παρόλο που εργάζονται έχουν την θέληση και δίνονται εκατό τις εκατό στην οικογένεια τους. Φροντίζουν τα μέλη της οικογένειας και για αντάλλαγμα παίρνουν την αγάπη τους.

• Πώς αισθάνεσαι σαν γυναίκα απέναντι στον άντρα H σαραντάχρονη απάντησε ότι δεν αισθάνεται κατώτερη από τον άνδρα και ότι νιώθει ισότιμη και ότι είναι ανεξάρτητη. Ακόμα, δηλώνει ότι επειδή το μέλλον είναι αβέβαιο δεν πρέπει να εξαρτάται η γυναίκα από τον άνδρα • και κλειδί για αυτό είναι η μόρφωση. Η μεσήλικας ισχυρίζεται ότι στην σημερινή εποχή αισθάνεται πιο ανεξάρτητη, γιατί παλαιότερα για το οτιδήποτε ήθελε να κάνει ζητούσε άδεια από πατέρα ή αδελφό (Πατριαρχία) Η φοιτήτρια πιστεύει πως δεν υπάρχει η ισότητα των φύλων.

ΠΗΓΕΣ: www. el.wikipedia.org www. egpaid.blogspot.com www. blogs.sch.gr www. users.sch.gr www. ebooks.edu.gr www. imma.edu.gr www. hellinon.net www. arnos.gr www. fablesandreality.com www. kethi.gr

www. synexelixi.org www. slideshare.net www. aned.gr www. history-illustrated.com www. ntelalides8ou-blogspot.gr www. authorstream.com www. iefimerida.gr www.rogerios.wordpress.com. www.mariakosioni.blogspot.gr/2012/12/1 _28.html www.isotitafilon.wikispaces.com/%CE%9C %CE%B5%CF%83%CE%B1%CE%AF%CF%8 9%CE%BD%CE%B1%CF%82 www.pame.gr/aneksigi

to/mesaionas/mesaionas-mageia.html