04. April-mei '15 by KASK & Conservatorium / School of Arts Gent

04 tweemaandelijks magazine — april mei 2015 — jaargang 1, nr 4

03 Project week — What’s in a Name? 21 Letter Home en I’ll be late for Dinner 25 Soundspotting 29 Mekhitar Garabedian op de Biennale van Venetië 33 Alexei Lubimov, Rusteloze Wereldreiziger 33 Nieuw in de bibliotheek 37 Vriendschap als Tuig VU: Wim De Temmerman, Jozef Kluyskensstraat 2, 9000 Gent

Links • Artist Organisations International Conference, Hebbel Am Ufer, Berlijn, 9-11 januari 2015: www.artistorganisationsinternational.org • Hans Ulrich Obrist: Unbuilt Roads, 107 Unrealized Projects, 1997: www.e-flux.com/announcements/agency-of-unrealized-projects/ • Forward!Vooruit!, solo tentoonstelling Ahmet Ögut, Van Abbemuseum, 7 maart-14 juni 2015: forwardvooruit.com • De Eenzaamheid van het Project, Boris Groys, 2002: ruimtenrondom.files.wordpress.com/2011/10/de-eenzaamheidvan-het-project.pdf • Common Practice, University of London, 7 februari 2015 www.commonpractice.org.uk • Size Matters: Notes towards a Better Understanding of the Value, Operation and Potential of Small Visual Arts Organisations, Sarah Thelwall, 2011 www.commonpractice.org.uk/wp-content/uploads/2014/11/ Common-Practice-London-Size-Matters.pdf • Mark Fisher, Capitalist Realism, is There No Alternative?, 2009, pdf: www.haraldpeterstrom.com/content/5.pdfs/Mark%20 Fisher%20–%20Capitalist%20Realism,%20Is%20There%20No %20Alternative.pdf • Mark Fisher, Ghosts of My Life, uitgegeven bij Zer0 Books, 2014 www.zero-books.net/books/ghosts-my-life 1 Emily Fahlén en Ahmet Ög ˘ üt tijdens de presentatie van The Silent University, AOI, Hebbel Am Ufer, Berlijn

2 University

Logo, The Silent

3 Boris Groys, The Loneliness of the Project, 2002, uitgegeven door M HKA

PROJECT WEEK — WHAT’S IN A NAME? De afgelopen projectweek (16-20 maart) werd in negen ateliers van KASK&Conservatorium de manier onderzocht waarop kunstenaars, vormgevers, studenten, onderzoekers en docenten omgaan met de instrumenten (tools) die hen ter beschikking staan. Tools of instrumenten bepalen heel dikwijls de uitkomst van datgene wat we produceren. Dat gebeurt zeer direct -denk bijvoorbeeld aan fysiek gereedschap- maar dikwijls ook onzichtbaar, in de invloed die organisatievormen hebben op de dagelijkse werking van een school, of de invloed van meet instrumenten die het succes van een instelling moeten bepalen. Ook taal is een belangrijk instrument dat aangewend kan worden om vernieuwing en de verspreiding ervan te realiseren. “We zouden het woord Project niet langer gebruiken”, zo wijst kunstenaar Ahmet Ög ˘ üt (1981, Diyarbakir, Turkey) zijn collega Emily Fahlén grappend publiek terecht tijdens een presentatie van The Silent University op het congres Artist Organisations International (AOI) gehouden in januari in Berlijn. AOI werd georganiseerd door kunstenaar Jonas Staal (NL) en brengt kunstenaarsorganisaties samen die op zoek zijn naar duurzame manieren om als kunstenaar vandaag actief te zijn. Ög ˘ üt weigert The Silent University als project te omschrijven. The Silent University is een organisatie en geen project. Binnen het kader van The Silent University wil Ög ˘ üt ook niet als kunstenaar worden benoemd, eventueel wel als oprichter van de organisatie, maar nog het liefst gewoon als medewerker, een identificatie label dat kunstinstituten bij de promotie van zijn werk pas na lange discussies bereid zijn te gebruiken. Er is hier duidelijk een soort van spraakverwarring aan de gang. Waarom voldoen standaarduitdrukkingen in de kunst vandaag niet meer en waarom worden ze ter discussie gesteld? Het woord project bijvoorbeeld is toch zeer wijd verspreid? En misschien wordt het wel nergens zo intensief gebruikt als in de kunsten. Subsidiedossiers staan vandaag bol van de projectvoorstellen, curator Hans Ulrich Obrist heeft ooit zelfs een hele lade met ongerealiseerde projecten gebundeld in een publicatie Unbuilt Roads: 107 Unrealized Projects. Dat was in 1997. Moet het vandaag anders? Reeds in 2002 diende ik zelf voor het eerst het woord project te bevragen, op verzoek van museumdirecteur Bart de Baere. Dat gebeurde in het M HKA, aan de balie van het museum waar ik een exemplaar van Boris Groys’ kleinood The Loneliness of The Project op de kop wou tikken. The Loneliness of the Project is een essay door Groys geschreven in opdracht van M HKA, en gedrukt als een mooie en bescheiden uitgave. Het boekje bevat alleen deze ene tekst en geen verdere contextualisering. Ieder jaar, zou M HKA zo’n boekje uitgeven waarin een auteur een visie uit de doeken zou doen die betekenisvol is voor de kunsten vandaag. Ik herinner me heel enthousiast te zijn

The Institute, 2015, uitgegeven door HISK 5 Ahmet Ög ˘ üt, FORWARD New York City, US /VOORUIT Gent, BE, 2015

04 geweest over dit kleine, mooie geschenk dat voor mij als het ware uit het niets – én dus vrijblijvend – daar op de balie terecht was gekomen. In realiteit kwam dit kleine project uiteraard niet uit het niets, het had zijn wortels in een gesprek tussen curator Barbara Vanderlinden, museumdirecteur Bart de Baere en Boris Groys en de langdurige intellectuele relatie die Vanderlinden en de instelling M HKA met de theoreticus had onderhouden. Groys beschrijft in zijn essay wat het woord project eigenlijk inhoudt en welke consequenties het precies heeft. Each project is above all the declaration of another, new future that is supposed to come about once the project has been executed… If one has a project -or more precisely, is living in a project- one is always ready in the future. One is working on something that (still) cannot be shown to others, that remains concealed and incommunicable. The project allows one to emigrate from the present into a virtual future, thereby causing a temporal rupture between oneself and everyone else, for they have not yet arrived in this future and are still waiting for the future to happen. Enkele dagen geleden las ik, heel duidelijk uitgeschreven, waarom De Baere me toen waarschuwde voor een overmatig enthousiasme voor het project-idee en dat was bij het lezen van Pascal Gielens tekst On Oeuvre. The Ideology of the Immaterial Body of Artworks, pas verschenen in de publicatie The Institute (uitgegeven naar aanleiding van 20 jaar HISK). Pascal Gielen trekt uit de omschrijvingen van het project door Groys anno 2015 enkele andere conclusies – en het waren waarschijnlijk deze waar Bart de Baere me in 2002 al voor waarschuwde: Wie projectmatig werkt raakt vaak geïsoleerd en staat daardoor sociaal zwak. Projectmatig werk leidt vaak ook tot vrijblijvendheid en gebrek aan betrokkenheid of engagement bij diegene die het project initieert bovendien breidt die vrijblijvendheid zich volgens Gielen uit ten aanzien van het eco-systeem, de stad, buurt of instituut waar het project zich ontwikkelt. Projecten zijn dus gemakkelijk inpasbaar, inwisselbaar ook, ze missen vaak urgentie en vragen niet om duurzaamheid. In een wegwerpmaatschappij passen ze dus uitstekend. A commitment to either local circumstances or history can only be temporary: anything else would threaten independence and personal freedom. And that would be detrimental to the myth of artistic autonomy (Gielen, 2015) Geen wonder dus dat vandaag het begrip project – en het veelvuldig gebruik ervan – door kunstenaars of andere progressieve stemmen in de kunstwereld ter discussie wordt gesteld. De evolutie van onze houding tegenover van het begrip project is geen geïsoleerd geval. Ook andere begrippen, of het gemis eraan, staan ter discussie. Ahmet Ög ˘üt – die we hierboven reeds vermelden – stelt in een recent artikel voor E-Flux Journal (CCC: Currency of Collective Conscousness, februari 2015), de vraag hoe men als kunstenaar zich vandaag weerbaar en efficiënt kan opstellen tegenover instituten, de kunstmarkt, sponsors en zo verder, als volgt: It is time to talk about what can be done before we hit a dead end,

6 Ahmet Ög ˘ üt, FORWARD New York City, US /VOORUIT Gent, BE, 2015

7 Practice

Logo Common

8 Santiago Sierra, Death Counter, 2009. Commissioned by Electra © Santiago Sierra

9 Album cover Nevermind, Nirvana, september 1991

04 or simply a moment of crises. What tools can be used? Ög ˘ üt gaat verder in de tekst op zoek naar nieuwe begrippen die als instrumenten kunnen worden gebruikt bij de constructie van een andere visie op kunst en samenleving. Zulk een nieuw concept is bijvoorbeeld de idee van The Intervenor. Deze intervenor zou een autonome stem hebben die ondanks zijn outsiderspositie toch het recht heeft om binnen een instituut te ageren als kunstenaar. Een dergelijke intervenor zou niet alleen in de tentoonstellingsruimte zijn ding kunnen doen maar ook kunnen ingrijpen op het vlak van communicatie of administratie, uitspraken kunnen doen over uiteenlopende dingen als de organisatie van evenementen (en wie ze sponsort) of de toestand van de bureaucratie binnen een organisatie. Als men de precaire situatie bekijkt waarin kunstenaars werken én de maatschappelijke vragen die zij in hun kunst formuleren, wordt het duidelijk dat het arsenaal aan woorden dat we vandaag gebruiken om onze activiteiten in de kunsten te omschrijven niet meer voldoen. Ons taalgebruik dateert nog uit het modernisme, sommige begrippen zijn ronduit verouderd, tegelijk zijn ze uiteraard ideologisch gekleurd. We zijn ons daar niet altijd bewust van. Toch zegt ons taalgebruik – ook in de kunst – heel veel: wat we doen, hoe we het doen en uiteindelijk zelfs waarom we de dingen doen. Stephen Wright schrijft daarover het volgende: …since we can neither think nor even name art without appropriate terms, retooling our conceptual vocabulary has become a crucial task, one that can only be undertaken by fostering terminological cross-pollination with other avenues of human activity. (Stephen Wright, 2013) De daad bij het woord voegend heeft Wright – in opdracht van het Van Abbemuseum – een lexicon opgemaakt. Het lexicon stelt voor het gebruik van enkele begrippen te laten uitdoven tegelijkertijd schuift Wright een reeks nieuwe begrippen naar voor die handig kunnen zijn voor het beschrijven van kunst activiteiten vandaag. Begrippen die volgens Wright gerust kunnen uitdoven zijn bijvoorbeeld expert culture, autonomy of authorship. Concepten die dan weer naar voor kunnen worden geschoven zijn bijvoorbeeld competence, usership of narratorship. Volgens Wright is het gebruik van deze nieuwe woorden noodzakelijk net omdat vele mensen niet langer de aloude esthetische functie van kunst willen onderstrepen in termen van bijvoorbeeld auteursschap maar net kunst haar gebruiksfunctie of artistieke vaardigheden willen naar voor brengen. Eind februari 2015 bezetten studenten de Amsterdamse Universiteit. Ze protesteerden op de campus tegen wat ze noemen het rendementsdenken in het onderwijs. Het succes en welslagen van onderwijsinstellingen – vergelijkbaar met instellingen in de zorgsector – worden vandaag inderdaad gemeten aan de hand van in cijfers uitdrukbare barema’s (financiële gezondheid of het aantal deelnemers). Maar indien men andere waarden als maatstaf voor succes zou bepalen, andere meetinstrumenten zou hanteren, komt men ook tot een andere evaluatie van de instellingen, uiteraard.

10 The Showroom, London © Els Roelandt

11 Still uit Alfonso Cuaron’s film Children of Men, 2006

12 Cover, Mark Fisher, Capitalist Realism. Is There No Alternative, 2009, Zer0 Books

04 Op het seminarie Common Practice, op 6 februari gehouden aan de Londonse Universiteit en georganiseerd door een aantal kleinere Londonse kunstorganisaties (Chisenhale Gallery, Electra, Gasworks, The Showroom, House of Voltaire, Afterall… die samen nieuwe organisatievormen bedenken) werd gewezen op deze andere meetinstrumenten. De opbouw en cumulatie van ethische, culturele of sociale waarden door een instelling kunnen ook worden gemeten. Een kleine instelling die bijvoorbeeld uit financiële overwegingen systematisch stagiairs of vrijwilligers werk laat uitvoeren, zal misschien financieel beter scoren maar tegelijk een belangrijke opbouw van waarde mislopen: de kennis die wordt vergaard door tijdelijke werknemers in dienst te nemen zal met het vertrek van deze personen weer grotendeels verdwijnen. Uiteindelijk komen kleine instellingen op die manier in een legitimiteitscrisis terecht. Maar dat geldt evenzeer voor al diegenen die er actief zijn: ze werken immers in een sector waarin meer en meer waarden als competitiviteit en concurrentie hoogtij vieren. Dit staat in contrast met de waarden of de inhoud van de kunst waar zij dagelijks mee bezig zijn en die ideeën over duurzaamheid, sociale of institutionele kritiek enzovoort verspreidt. Andrea Phillips (Professor Art Department, Goldsmiths, University of London en auteur van How to work Together, 2014) pleit tijdens Common Practice er daarom voor de betekenis van woorden als competitiviteit, autonomie, creativiteit en participatie terug te plaatsen in hun sociale wortels. De discussie over tools en instrumenten leidt heel ver, ze is ook ontzettend belangrijk: van eenvoudige fysieke instrumenten tot taal of organisatievormen op grote of kleine schaal, elk instrument helpt mee de uitkomst te bepalen. Er wordt vandaag ontzettend veel nagedacht over deze problematiek en er zijn veel buitengewoon interessante gedachten over geformuleerd de afgelopen jaren. Eéntje daarvan wil ik hier nog graag vermelden. Wanneer we de bovenstaande discussie op een metaniveau bekijken, is Mark Fishers essay uit 2009 Capitalist Realism. Is There No Alternative? wel zeer verhelderend. Fisher (vorig jaar nog te gast op de KASKlezingen) doet haarfijn uit de doeken waarom de ontwikkeling van nieuwe instrumenten en een nieuwe taal zo belangrijk is. Hij vertrekt vanuit de vraag of het kapitalistisch realisme waarin we vandaag leven nog wel een alternatief heeft en vergelijkt onze situatie met die van Theo (gespeeld door Clive Owen) in de film Children of Men (Alfonso Cuaron, 2006). Theo leeft in een wereld waar geen kinderen meer geboren worden, waar met andere woorden geen plaats meer is voor het nieuwe of reflectie op en verbetering van het oude. Fisher: What happens if the young are no longer capable of producing surprises? Fisher legt in zijn betoog haarfijn en aan de hand van voorbeelden uit de culturele en maatschappelijke sfeer uit hoe kapitalistisch realisme elke actie tot vernieuwing uit eindelijk recupereert en monddood maakt (met de muziek van Kurt Cobain en Nirvana als een beklijvend voorbeeld). Na die analyse gaat hij letterlijk op zoek naar een nieuwe taal die het hoofd kan bieden aan de condities waarin we ons bevinden.

12 Campagne beeld projectweek KASK & Conservatorium 16 tot 20 maart 2015

13 Walter Benjamin, Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid, postuum uitgegeven in 1935

14 Martin Heidegger, Sein un Zeit, uitgegeven in 1927

04 …resistance to the ‘new’ is not a cause that the left can or should rally around. Capital thought very carefully about how to break labor; yet there has still not yet been enough thought about what tactics will work against capital in conditions of post-fordism, and what new language can be innovated to deal with those conditions. (Fisher, 2009) Als we niet uitkijken, zo zegt Fisher, dan laten we ons door markt stalinisme – waarin meer aandacht gaat naar aan de manier waarop dingen, feiten gerepresenteerd worden dan aan de dingen en feiten zelf en waar alles tot zuivere Public Relations smeltin slaap wiegen. Tijd voor actie dus, of heeft u zich nooit geërgerd aan de treinmededeling die u inlicht over het feit dat de vertraging van uw trein te wijten is aan een late aankomst van de vorige trein? — Els Roelandt Het initiatief om de projectweek van KASK en School of Arts in het kader van Tools, instrumenten, te zetten, richtte zich enerzijds op het kritisch bevragen en maatschappelijk kaderen van de diverse makers-, ontwerpers-, vormgevings-, bouwen kunstpraktijken vanuit de sleutelfunctie van de daar ingezette of werkzame tools. Anderzijds werd in de praktijk afgetast hoe het focussen op de betekenis en werking van tools een kritische benadering van onderwijsvormen mogelijk maakt: hoe de huidige onderwijsvorm en -organisatie kan worden getransformeerd door het introduceren van tools die andere pedagogische beginselen installeren. Een zoektocht naar open tools dus. De aandacht voor instrumenten, (hand)werktuigen, gerei of ook wel hulpmiddelen, tools dus, komt uiteraard niet uit de lucht vallen. Deze opvallende focus op de betekenis en rol die tools spelen bij de organisatie van productie, werk en breder samenleven, – die het laatste decennium vooral in designcontext groeide – werd al sinds het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw met veel aandacht onder de loep genomen door filosofen, sociologen en cultuurcritici in een poging de evoluties van het neo-liberalisme en het laatkapitalisme te beschrijven en te analyseren. Van de jaren zeventig tot tachtig van de vorige eeuw leek elke kritiek op het kapitalisme verdwenen. De hernieuwde kritiek die eind de jaren tachtig opnieuw de kop opsteekt ontplooide zich als gevolg van de ingrijpende veranderingen en groeiende problemen op globale schaal. Problemen van ecologische, economische en politieke aard die heden ten dage uiterst acuut en alomgekend zijn. Deze nieuwe sociologische, filosofische en artistieke kritiek op het kapitalisme ligt in de lijn van Marx’ kritiek op het kapitalisme en in de lijn van de marxistische cultuurkritiek van het eerste deel van de twintigste eeuw. Reeds Walter Benjamin had uitgebreid oog voor de mogelijkheden besloten in de nieuwe massaproductie- en -distributiemiddelen van teksten en hoe die nieuwe technologie

15 Situationistische uitroepen in de straten van Parijs

Michel Foucault

Slavoj Žižek

04 het statuut van het auteurschap konden verschuiven en ‘emanciperen’. Deze bedenkingen kwamen naar voor in zijn voordracht op 27 april 1934 met als titel ‘De auteur als producent’, postuum uitgegeven in 1966. Maar ook in ‘Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid’ (Benjamin, 1935) worden de artistieke en maatschappelijke implicaties (en mogelijkheden) van nieuw ontwikkelde instrumenten en procédés voor de reproductie en verspreiding van beelden geduid en afgetast. Een andere, minder marxistisch getinte, doch zeer wezenlijke bijdrage in het nadenken over tools is die van Martin Heidegger. Hij spreekt in deze context over tuig. Het tuig is constitutief voor zijn hele filosofie van het zijn en het er-zijn (oa in ‘Zijn en Tijd’, 1927). Daarbij merkt hij op dat “hoe minder het hamerding alleen maar wordt aangestaard, hoe intensiever het wordt gebruikt, des te oorspronkelijker wordt de verhouding ertoe, en des te minder verhuld treedt het tegemoet als dat wat het is, als tuig”. Van belang voor Heidegger is dat het tuig is gekoppeld aan het bijzondere statuut van de praktische houding (in tegenstelling tot de theoretische). Deze is niet ‘atheoretisch’ en heeft in tegenstelling tot de theoretische schouwende blik de kwaliteit de manier waarop het tuig ‘werkt’ te verstaan. Tot het zijn van een tuig hoort altijd al een tuiggeheel, waarbinnen het dit of dat tuig kan zijn dat het is. Tuig is naar zijn aard iets ‘om te…’ . Een tool verwijst dus altijd naar iets anders. Essentieel echter is dat het niet de tools zijn die ons in de alledaagsheid als meest belangrijk voorkomen, maar dat wat moet worden geproduceerd. Sinds de start van de Industriële Revolutie hangt het kapitalisme samen met ontwikkelingen die de werktuigen transformeren tot industriële machines. Werktuigen die voorheen particulier werden gebruikt voor het vervaardigen van noodzakelijke verbruiksgoederen transformeerden tot machines die op grote schaal massaproductie organiseerden. Deze evolutie, met grote impuls vanuit de oorlogsindustrie, leidde niet alleen tot een naoorlogse cultuur van overproductie, consumentisme en verspilling. Ze veranderde ook radicaal de manier waarop we samenleven: de vooral rurale maatschappij veranderde in een stedelijke. De Franse filosoof Michel Foucault heeft zich in zijn werk als geen ander ingelaten met deze maatschappelijke veranderingen, met hoe de Industriële Revolutie sinds de 18e en de 19e eeuw de soevereiniteitsmaatschappij transformeerde tot een disciplinemaatschappij van insluitingsmilieus (de fabriek, de school, de gevangenis,…). In zijn korte maar erg krachtige en uiterst politieke tekst ‘Naschrift bij de controlemaatschappij’ beschrijft de Franse filosoof Gilles Deleuze in de lijn van Foucault hoe ons samenleven door een om zich heen grijpende informatisering, met dominante rol dus van digitale tools, evolueert tot een controlemaatschappij en hoe dit ons leven fundamenteel verandert. Hij duidt het verschil tussen beide ‘regimes’ treffend: Disciplinemaatschappijen hebben twee polen: er is de handtekening die verwijst naar het individu, en het getal of registratienummer dat verwijst naar zijn positie in een massa.

18 Gallimard uitgave uit 1996 van Guy Debord’s la Société du Spectacle, 1967

04 Voor de disciplines waren die twee immers nooit onverenigbaar: de macht constitueert tezelfdertijd massa’s en individuen, ze brengt diegenen op wie ze wordt uitgeoefend onder in corpsen en kneedt tegelijk de individualiteit van ieder corpslid (…). In de controlemaatschappijen daarentegen gaat het in essentie niet meer om een nummer maar om een cijfer: het cijfer is een wachtwoord, terwijl de disciplinemaatschappijen werden gereguleerd door ordewoorden (zowel vanuit het standpunt van de integratie als van het verzet). De numerieke taal van de controle bestaat uit cijfers die toegang verschaffen tot informatie of die de toegang ontzeggen. We hebben niet meer te maken met het paar massa/individu. Individuen zijn ‘dividuen’ geworden en massa’s zijn veranderd in stalen, data, doelgroepen of ‘bestanden’. Maar hoe zijn kunst, design maar ook ons kunstonderwijs specifieker in deze ontwikkelingen opgenomen? Symptomatisch voor ons onderwijs is in deze alvast dat het nog steeds geënt blijft op een disciplineringsmodel: we spreken nog steeds vaak van kunstdisciplines, waarbij disciplines als insluitingsmilieus kunnen worden opgevat, mallen, afzonderlijke gietvormen, zoals Deleuze ze noemt. De controlemaatschappij die met de postmoderniteit ontstaat op het ogenblik dat het kapitalisme zich herpakt in het neo-liberalisme, laat zich echter niet meer volgens rigide mallen vatten, maar eerder in termen van vloeien, zoals de PoolsBritse socioloog en filosoof Zygmunt Bauman beschrijft in zijn ‘Liquid Modernity’ (2000): controles zijn immers, zoals Deleuze stelt een modulering, als een zichzelf voortdurend vervormende mal of een zeef met gaatjes die van het ene moment op het andere van plaats veranderen. Designers gaven zich na de Tweede Wereldoorlog volmondig over aan de tools die de industrie ter ontwikkeling van de markt hadden uitgezet met als doel massaproductie en massaconsumptie. Ze ontwierpen (ver)koopbare objecten waarbij ze het nadenken over het samenleven dat deze objecten moest weten te organiseren – wat onder het modernisme van voorheen wél centraal stond – eerder overlieten aan de companies die daar wél een duidelijk model voor hadden: het model van de winst en accumulatie van kapitaal. De kunst werd in diezelfde maatschappelijke beweging getransformeerd tot een sector die kunst produceert. Een groot deel van haar werking en invloed werd gerecupereerd door de amusementsindustrie: het spektakel werd de dominante ervaring waar elke individuele consument zich mee tracht in te schakelen in de massa, zoals Guy Debord, de intellectueel van het Situationisme scherp wist te analyseren in zijn ‘La Societé Du Spectacle’ (1967). De tanende maatschappelijke invloed van de kunsten en de onmogelijkheid om de kritiek uit intellectuele en artistieke hoek ook politiek ten gelde te maken, hangt samen met de mutatie die het kapitalisme ondergaat vanaf begin de jaren tachtig van de vorige eeuw. Pijnlijker voor de artistieke en intellectuele kritische kracht is wat de sociologen Luc Boltanski en Eve Chiapello beschrijven en analyseren in hun magistrale boek ‘The New Spirit

04 Of Captitalism’ (2005). Dit soort kritiek leidde in de jaren zestig van de vorige eeuw nog tot fel gemeenschappelijk protest door studenten, intellectuelen, arbeiders en kunstenaars. Protest met politieke, sociale en maatschappelijke gevolgen strevend naar veranderingen inzake vrijheid, seksualiteit, creativiteit, mogelijkheden tot zelfexpressie, zelfverwerkelijking… Boltanski en Chiapello duiden niet enkel op het verdwijnen van de (linkse) kritiek als dusdanig, maar tonen net hoe dit gebeurt door het recupereren van dit soort ‘artistieke’ waarden door de manier waarop in het neo-liberalisme de kapitalistische productiecyclus evolueert volgens een productie model dat niet langer Fordistisch is. De geïnformatiseerde controlemaatschappij produceert vooral services en communicatie en drijft daarbij hoofdzakelijk op immateriële arbeid waarbij de werkers worden aangesproken op hun intellectuele capaciteiten en waar kapitaal vooral een kwestie is geworden van speculatie en niet meer rechtstreeks afhangt van het produceren en verhandelen van goederen. Ook Maurizio Lazzarato, Italiaans socioloog en filosoof, beschrijft deze nieuwe arbeidsprocessen en hoe ze ons samenleven grondig wijzigen. In zijn beroemde essay ‘Immateriële arbeid’ dat hij in 1997 samen met Toni Negri publiceerde in het nulnummer van DeriveApprodi (een tijdschrift dat zijn stempel zou drukken op het militante politieke en theoretische onderzoek in het Italië van de jaren 90) toont hij aan hoe creativiteit en zelfverwerkelijking gestoeld in immateriële arbeid vandaag het nieuwe arbeidsethos bepalen. De nieuwe sleutelwoorden zijn derhalve flexibiliteit, zingeving, zelf realisatie door werk, en zelfuitbuiting… De ‘nieuwe’ immateriële arbeid heeft daarbij haar prototype in de artistieke arbeid, waar deze waarden al altijd van tel zijn. Wat zowel Boltanksi als Lazzarato en met hen ook nog vele anderen vaststellen, is dat het laatkapitalisme haar arbeidsprocessen organiseert volgens een esthetisch model. De actualiteit van het laatkapitalisme bestaat erin dat het een metastabiliteit organiseert, zoals Deleuze het noemt. Die metastabiliteit bestaat eruit dat het constant een instabiliteit dient te organiseren teneinde zijn eigen werking te verzekeren. In die zin is de huidige politieke instabiliteit als gevolg van de financiële crisis die uitbrak door rommelkredieten en speculatief wanbeheer door de banken,… niet zo verwonderlijk en zelfs een noodzakelijk kwaad. De metastabiliteit leidt echter tot een eigenaardige situatie die Slavoj Žižek uiteenzet in het recent in het Nederlands uitgegeven interview (‘Eis het onmogelijke’) dat hij gaf aan het Zuid-Koreaanse Indigo (een platform dat een humanistisch tegenwicht wil bieden aan het onderwijskundige establishment en nadenkt over idealisme en engagement). Hij wijst er op de paradox van het westerse kapitalisme: (…) kijk eens wat er zich in het westerse kapitalisme voordoet. De mensen praten er over individualisme, maar wat voor individualisme is dat? Geen wonder dat grote ondernemingen blij zijn met zulke ‘evangelische’ aanvallen op de staat, als die staat probeert mediafusies te reguleren, beperkingen op te leggen aan energiebedrijven, de luchtvervuilingsbepaligen aan te scherpen, de natuur te beschermen,(…). (…) Het is de ultieme ironie van de geschiedenis dat het radicale individualisme

04 dient als ideologische rechtvaardiging van de onbeperkte bevoegdheden van dat wat de overgrote meerderheid van de mensen ervaart als een grote anonieme macht, die zonder enige democratische controle hun levens reguleert. Žižek pleit dan ook voor een nieuw, niet-Leninistisch communisme. Communisme is geen antwoord voor hem, niet de naam van een oplossing, maar de naam van een probleem: het probleem van de commons in al zijn dimensies, (…), het probleem van de commons als die universele plek van de mensheid waarvan niemand zou mogen worden buitengesloten. (…) Dat is voor mij communisme. En dat is inderdaad wat er momenteel aan het gebeuren is: de kritiek van het kapitalisme ontstaan in de jaren negentig van de vorige eeuw, heeft zich onder impuls van de economische, politieke, ecologische en sociale malaise die ons globaal samenleven bepalen, getransformeerd tot vormen van nieuw actief verzet en noodzakelijk nieuw opgezette manieren van samenleven. Vormen van verzet die opnieuw aanknopen bij het verzet van mei ‘68. Daarbij worden de mogelijkheden van onzichtbaar werkende, hoofzakelijk geïnformatiseerde tools van de controlemaatschappij opnieuw ingelijfd in een dynamiek van kritiek. Het was onder andere Lazzarato die reeds in 1997 aangaf dat de immateriële arbeidscyclus van het laatkapitalisme net dat kapitalisme voor een legitimiteitsprobleem stelt. Het specifieke van dit type productie laat niet enkel zijn sporen na in de ‘vorm’ van het productieproces, namelijk door het creëren van een nieuwe relatie tussen productie en consumptie, maar het stelt de kapitalistische toe-eigening van dit proces voor een legitimiteitsprobleem. Deze samenwerking kan in geen geval vooraf worden bepaald door de economie, aangezien zij te maken heeft met het maatschappelijke leven zelf. Pas achteraf kan ‘de economie’ zich de vormen en producten van deze samenwerking toe-eigenen, door hen te normaliseren en te standaardiseren. De creatieve en innovatieve elementen zijn nauw verbonden met de waarden die alleen door de levensvormen worden geproduceerd. In postindustriële maatschappijen moet men creativiteit en productiviteit enerzijds zoeken in de dialectiek tussen de levensvormen en de waarden die zij produceren, en anderzijds in de activiteiten van de subjecten waarop deze vormen steunen. Voor de legitimering die de ondernemer in zijn of haar vermogen tot innovatie vond, ontbreekt vandaag de dag elk fundament. Het ‘heroveren’ van die tools gebeurt al veel langer in kringen van hackers. Ook designers ontwikkelen steeds meer praktijken gericht op een duurzaam inzetten van digitale tools. In dit licht is het uiteraard ook van belang dat onderwijsinstellingen, in bijzonder het kunstonderwijs – indien het de radicaal-kritische praktijk van de kunstenaar en de designer (maker, ontwerper, bouwer) blijvend wil omarmen – zich buigen over de organisatievormen, de lesinhouden en over de tools die worden ingezet. Deleuze schrijft over het schoolregime dat het lijdt aan vormen van permanente controle en de effecten van permanente vorming op de school, met daarbij het verwaarlozen van alle universitair

1 Still uit Letter Home, An Van Dienderen, 2015

2 Still uit Letter Home, An Van Dienderen, 2015

3 Still uit Letter Home, An Van Dienderen, 2015

04 onderzoek en het introduceren van ‘het bedrijf’ op alle onderwijs niveaus. Ook Slavoj Žižek laat zich uiterst verontwaardigd uit over de beslissing van de Britse minister van Onderwijs, David Wiletts. (Hij stelde) openlijk dat ‘de kunsten, geesteswetenschappen en sociale wetenschappen’ die aan de universiteiten worden onderwezen niet te maken zouden moeten hebben met de staat, wat inhoudt dat het een zaak zou moeten zijn tussen de universiteit en het individu – de burger – als een vertegenwoordiger van de markt. Het is een totale vercommercialisering van het hoger onderwijs. Ik denk dat dat een ramp is. Want in onbegrijpelijker tijden zoals nu hebben we niet alleen behoefte aan deskundigen. We hebben ook behoefte aan mensen die radicaler nadenken om de problemen bij de echte wortel aan te pakken. Daarbij verwijt hij dat men van universiteiten echt scholen voor deskundigen wil maken, wat feitelijk al gebeurt. Denken is echter veel meer dan dat. Het gaat over het stellen van fundamentele vragen. En dat is aan het verdwijnen, waarbij denken dus niet het oplossen van problemen is, maar vooral het stellen van vragen. Žižek verwijt het onderwijs dus ‘een particulier gebruik van de rede’, gericht op het afleveren van deskundigen die problemen kunnen oplossen – de door de samenleving gedefinieerde problemen van het reilen en zeilen van staat en bedrijfsleven. — Erwin Wittevrongel en Bram Crevits.

LETTER HOME EN I’LL BE LATE FOR DINNER Onderzoeker aan Kask & Conservatorium An Van Dienderen en Elias Heuninck (medewerker aan het Herculeslab) stellen bij Beursschouwburg in Brussel hun kortfilms voor: Letter Home en I’ll be Late for Dinner. LETTER HOME

Letter Home is een brief zonder woorden. Er wordt gesproken, maar niet door de auteur. En de taal klinkt Oosters, onbegrijpelijk voor de meeste westerse oren. Het is tegelijk een brief zonder beelden, tenminste: geen helder te omschrijven beelden. Nadat An van Dienderen diverse kritische documentaires realiseerde, waarin de ontmoeting met een andere cultuur telkens vrij expliciet werd geproblematiseerd, volstaat ze nu plots met een quasi abstracte beeldenstroom. Dit is evenwel geen afstandelijke, autonome data-kunst, zoals de zuiver computergegeneerde pixel-patronen van bijvoorbeeld Casey Reas. Als een enveloppe vol gedroogde en verkruimelde bloemblaadjes valt haar korte film uiteen in een chaotische mozaïek van kleuren, impressionistische pixels, die door flarden van concrete geluiden toch nog enigszins geduid kunnen worden. Van Dienderen bewerkte daartoe haar oorspronkelijke beeldmateriaal, opgenomen met een modale camcorder,

4 Still uit Letter Home, An Van Dienderen, 2015

5 Still uit I’ll be late for Dinner, Elias Heuninck, 2015

6 Still uit I’ll be late for Dinner, Elias Heuninck, 2015

7 Still uit I’ll be late for Dinner, Elias Heuninck, 2015

04 door algoritmes in de war te sturen. Hierdoor treedt de materialiteit, de textuur van het elektronische beeld op de voorgrond. We zien de wereld als door een raam vol waterspatten, die elke beweging vertekenen, of die plots lijken te verstarren als ijsbloemen. Zoals Patrick Bokanowski voor zijn films (met name La Plage en Au Bord du Lac) telkens zijn eigen, imperfecte lenzen vervaardigde om een niet gestandaardiseerde kijk op zijn omgeving te evoceren, zo ‘vertekent’ Van Dienderen vertrouwde, toeristische beelden door haar opnames digitaal te subverteren. Op één concrete tekstverwijzing na (de kaft van Rupert Cox’ boek The culture of copying in Japan) bevat deze dagboekfilm geen enkele concrete informatie. De kijker wordt op zijn of haar eigen automatismen teruggeworpen om de realiteit achter de beelden te reconfigureren. En toch is dit allesbehalve een cryptische film, eerder een suggestieve choreografie van kleuren en vormen. Een electronisch vuurwerk van efemeer oplichtende puntjes. Niet toevallig heerst in Japan nog een sterke traditie inzake vuurwerk. Daar wordt het ‘hanabi’ genoemd: 'hana' is het woord voor bloem, 'bi’ is vuur: bloemvuur dus. Letter Home is een a-typische documentaire, waarin van Dienderen het plastische potentieel van het digitale coloriet verkiest boven het clichématig registreren van wat we al te makkelijk aanvaarden als couleur locale.

I’LL BE LATE FOR DINNER

Met I’ll be late for dinner tilt Elias Heuninck het videografische impressionisme verder op tot kosmisch niveau. Letterlijk dan, want hij putte voor zijn collage-film uitsluitend uit materialen die door de NASA werden vrijgegeven, meer bepaald een sequentie van archiefbeelden van het Cassini-project. Cassini is een ruimtesonde die in 1997 werd gelanceerd en sinds 2004 in een baan rond Saturnus zweeft. Als een extreem dure drone wordt het toestel van op afstand aangestuurd en voert het informatie opdrachten uit. Net als met eerdere projecten (Phantom Ride, Lyrical Data) vertrekt Heuninck ook nu weer vanuit de traditie van de found footage film, de creatie van nieuw werk op basis van bestaande beelden. Het recycleren van web-materiaal vormt inmiddels al een uitvoerig nieuw hoofdstuk binnen deze meta-praktijk, maar als sub-genre blijft het verwerken van astronomische state-of-the-art beelden nog relatief onontgonnen terrein. Het vierkante formaat van Heuninck’s film is inherent aan de oorspronkelijke beelden. De notie van een horizontaal, landschapsformaat is immers volkomen irrelevant in de ruimte. De door Cassini doorgestuurde beelden van Saturnus zijn inmiddels iconisch geworden, zij het in de vorm van opgepoetste signalen, die qua esthetiek niet hoeven onder te doen voor de glossy pagina’s uit National Geographic. Heuninck gebruikt liever de ongefilterde beeldinformatie die de pers niet haalde, en die hij zonder narratieve opbouw schijnbaar willekeurig aaneenrijgt. Daarbij treedt af en toe een animatie-effect op. Maar het is vooral

8 Still uit Iâ&#x20AC;&#x2122;ll be late for Dinner, Elias Heuninck, 2015

Bruce Nauman, Body Pressure, 1974

04 de ruis die in het oog springt bij de rusteloze afwisseling van moeilijk te definiëren signalen, alsof we in een wervelende wolk met ruimte-afval zijn terecht gekomen. Doordat de beeldinformatie moeilijk te decoderen valt, is het vooral de nerveuze snelheid van de montage die de film zo opmerkelijk maakt. Hierdoor vindt Heuninck bovenal aansluiting met de traditie van de flicker film, zoals die midden de jaren zestig werd gelanceerd door avant-garde filmers als Tony Conrad, Peter Kubelka en Paul Sharits. De fascinatie voor optische stimuli in de vorm van een abstracte, onregelmatige stroom aan lichtflitsen wordt nog aangewakkerd door af en toe een statisch test-beeld (back focus chart) in te lassen, eveneens afkomstig van de NASA-camera. De mentale spagaat tussen de banale titel en de ‘vergezochte’ filmbeelden, lanceert de kijker van I’ll be late for dinner voor een desoriënterende trip tussen sterren en electronische ruis, overgeleverd aan de dynamiek van energetische deeltjes en de enigmatische kenmerken van een ruimtecamera. — Edwin Carels Letter home van An Van Dienderen (montage Elias Heuninck en Fairuz Ghamman, sound design Patrick Codenys) en I’ll be Late for Dinner spelen op woensdag 22 april in de Brusselse Beursschouwburg om 20:30

SOUNDSPOTTING Game (Gent Advanced Master Ensemble), Multimedia en Drama organiseren de avond van 2 april een geluidsparcours: Soundspotting. Soundspotting is een speeltuin voor de waarneming of een museum van gebaren en geluiden op de Campus Bijloke. In 1974 bedacht Bruce Nauman het werk Body Pressure. Body Pressure staat bekend als de performance die Nauman zelf nooit heeft uitgevoerd. Het werk bestond oorspronkelijk uit een muurtje dat parallel werd gebouwd aan een bestaande museummuur. Naast het muurtje liet Nauman roze vellen papier na met daarop instructies voor het publiek. Het publiek kon die instructies dan zelf uitvoeren ter plekke, of ze meenemen naar huis en ze daar uitvoeren, of ze gewoon links laten liggen. Body Pressure is bedacht en geschreven als een opdracht aan de bezoeker en maakt daarom van die bezoeker meer dan alleen een kijker, de bezoeker wordt uitvoerder en verwezenlijkt het werk. Hiermee zet Nauman een stap verder in de performance kunst die in de jaren zestig en

2 Anne Teresa de Keersmaeker, Work/Travail/Arbeid ÂŠ Anne Van Aerschot

3 Voorbereiding van het parcours Soundspotting op Campus Bijloke

4 David Helbich, OhrstĂźcke/ No Music, 2015

04 vroege jaren zeventig van de vorige eeuw al zeer sterk tot ontwikkeling was gekomen. Nadat hij de kunst heeft proberen te onttrekken aan haar object gebonden karakter, geeft Nauman haar nog een extra dimensie door in de performance de passieve rol van de toeschouwer om te zetten naar die van een actieve uitvoerder van het werk. Ondertussen, anno 2015, wordt Body Pressure nog zeer regelmatig op tentoonstelling gebracht, onder de vorm van een stapeltje roze vellen papier met instructies. Beleving is een begrip dat nogal centraal staat in kunst vandaag. Niet alleen in de beeldende kunst overigens. Ook in de dans wordt gezocht naar manieren om toeschouwers meer of anders te betrekken bij de ervaring van het beschouwen. Bij Centrum voor hedendaagse Kunst, Wiels in Brussel bijvoorbeeld loopt deze maanden een tentoonstelling met werk van choreografe Anne Teresa de Keersmaeker. Work/Travail/Arbeid vertrekt van de eenvoudige vraag of een choreografie kan worden uitgevoerd in de vorm van een tentoonstelling. Als antwoord zal De Keersmaeker haar dansvoorstelling Vortex Temporum herinterpreteren voor de radicaal verschillende tijdelijke en ruimtelijke omstandigheden van een museale ruimte. De voorstelling wordt niet eenvoudigweg verplaatst naar een nieuwe omgeving. De dans zal opnieuw geinterpreteerd worden als een negen weken durende tentoonstelling en doorlopend toegankelijk voor het publiek. Het spreekt vanzelf dat een danservaring zo op een volledig andere manier door toeschouwers zal worden beleefd dan wanneer een zelfde voorstelling op een podium in een zwarte zaal wordt opgevoerd. Wat heeft dat alles nu te maken met Sound spotting? Dejana Sekulic, studente bij GAME, ensemble of Advanced Master Studies in Contemporary Music en haar team wil met het parcours Soundspotting verschillende locaties van de Bijloke Campus bezetten en vullen met geluiden. Die geluiden zullen niet alleen gemaakt worden met geluidsinstallaties. Bezoekers zullen ook gewezen worden op de geluiden die ze zelf voortbrengen. Bezoekers, of toevallige passanten worden dus, net zoals bij het werk Body Pressure van Nauman, uitgenodigd om zelf actief deel te nemen, en in dit geval de geluiden of wel zelf op te wekken, of op te merken en op die manier de omgeving of ruimte waarin ze zich bevinden op een andere manier te ervaren. Dejana Sekulic: Geluiden creëren een ruimte maar ze zetten ook aan tot uitwisselingen of een dialoog tussen performers, de installatie en de ruimte. Hierdoor wordt de performer (een levend wezen) een object dat geluid produceert en omgekeerd, worden klanksculpturen en geluidsinstallaties levende wezens. De ruimte zelf wordt dan een klankobject. Wie het parcours volgt krijgt instructies, die kan je ter plekke uitvoeren of kan je ook meenemen en later, elders, om het even waar eigenlijk opnieuw uitvoeren. Dejana Sekulic: Geluiden gaan zo vaak verloren, al onze zintuiglijke aandacht gaat steeds naar het zien. Wanneer we gewezen worden op de geluiden rondom ons gaat er dikwijls een heel andere wereld open, en zien we letterlijk de dingen anders, zelfs ruimtes of objecten erin worden dan anders ervaren.

1 Mekhitar Garabedian installatie voor de 56ste editie van de Biennale van VenetiĂŤ, Untitled (Gurgen Mahari, The world is alive, Venice), 2015 ÂŠ Mekhitar Garabedian

04 Op het programma staan ondermeer werken van Mark Applebaum, Rabbit Hole en Composition Machine #1, David Helbich’s Ohrstücke en No Music en stukken van Mauro Lanza, Sarah Nemtsov en Jasna Velickovic. De werken worden uitgevoerd door studenten drama (B1 en B2), Autonome Vormgeving en GAME, sommigen op gezette tijdstippen, andere doorlopend. — Els Roelandt

MEKHITAR GARABEDIAN OP DE BIENNALE VAN VENETIË In mei opent de 56ste editie van de Biennale van Venetië. Hayoutioun of Armenity is de groepstentoonstelling in het Armeense paviljoen waar onderzoeker aan KASk&Conservatorium Mekhitar Garabedian voor uitgenodigd werd. De tentoonstelling vindt plaats in een klooster op San Lazzaro en werd gemaakt door Adelina Cüberyan v. Fürstenberg. De Armeense monnik Mekhitar (in het Nederlands hij die troost brengt), naar wie Garabedian is genoemd, liet in 1717 op het kleine Venetiaanse eiland San Lazzaro een klooster bouwen voor de orde die hij enkele jaren daarvoor in Constantinopel had opgericht. Het klooster en de bijbehorende bibliotheek verkregen wereldfaam en het is hier, in dit klooster dat beladen is met de noodlottige geschiedenis van de Armenen, dat curator Adelina Cüberyan v. Fürstenberg zestien Armeense kunstenaars uit de diaspora uitnodigt om hun verhaal te vertellen. Cüberyan: Ik heb de nationaliteit van kunstenaars of de kleur van hun paspoort als uitgangspunt genomen bij het maken van tentoonstellingen. Voor het Armeense paviljoen in Venetië was echter reeds beslist dat de editie van 2015 in het teken zou staan van de Armeense genocide die precies 100 jaar geleden plaats vond. Om deze eerste ‘moderne’ volkenmoord te herinneren, besliste ik op zoek te gaan naar Armeense kunstenaars die in de diaspora leven. Uiteindelijk heb ik er zestien geselecteerd. Armeniërs waren de eerste christenen, zij waren het die een alfabet ontwikkelden en de eerste schriften opstelden. Het schrift is steeds van onschatbare waarde gebleven voor de Armeense cultuur en dit belang gehecht aan het geschreven woord, de verwerking van herinneringen gekoppeld aan het trauma van de genocide is voor mij het uitgangspunt geworden van de tentoonstelling. De tentoonstelling zal te zien zijn in het oude klooster, niet in een white cube. De toegang tot het klooster, dat reeds eeuwen een plek is waar geleerden – oa ook Lord Byron – naartoe trekken, wordt vrij. Er worden ook nog steeds boeken gedrukt in het klooster. Armenity zal onder andere bestaan uit een Wunderkammer die een mengeling

2 Pagina 124 uit Yerkaran Songbook, 1890-1923 Songs Chosen by Mekhitar Garabedian, 2006, Mekhitar Garabedian, Imschoot Uitgevers 3 We Are All Armenian, Mekhitar Garabedian, 2007

04 van Oosterse en Westerse accenten zal leggen. De meeste van de uitgenodigde kunstenaars kenden het klooster al, verschillende waren er zelfs reeds geweest net omdat herinnering, geschiedenis, schriftuur en onderwijs zo’n belangrijke rol spelen in onze cultuur. San Lazzaro is al eeuwen een pelgrimsoord voor geleerden en studenten van over de hele wereld, voor Armenen is het nét nog iets meer. Mekhitar Garabedian bijvoorbeeld maakte in het klooster in 2013-2014 reeds een werk (Table (Histoire de mes ancêtres) / Saint Lazare, Venise). Table is een uitvergroting van de inhoudstafel van een kinderboek dat vertelt over de Armeense geschiedenis en in 1977, het geboortejaar van Garabedian, eerst gedrukt werkt in het klooster van San Lazzaro. Mekhitar Garabedian, wiens oeuvre zeer diep gedrenkt is in de idee van verlies, herinnering, geschiedenis, schriftuur en verwerking maakt enkele nieuwe werken voor Armenity. Al deze werken vormen een onderzoek naar hoe het collectieve en persoonlijke verleden blijven doorleven in het heden. Garabedians volledige oeuvre is een goudmijn aan literaire en andere citaten ontleend aan voornamelijk de Armeense literatuur en in het Westen dikwijls onbekende schrijvers of dichters. Eén van de nieuwe werken die Garabedian maakt voor Venetïe is zo’n citaat, gegoten in neon: And the world is alive. And Van is alive. Deze zinnetjes zijn afkomstig uit het in 1966 verschenen en meteen ook verbannen boek Burning Orchards van Gurgen Mahari. Mahari die later voor tien jaar naar Siberië werd gestuurd wilde met dit boek een waarachtig portret schrijven van het dorp Van waar hij opgroeide: May the political parties, past and present, forgive my not glorifying their leaders, but presenting them as they were. And may the people of Van living all over the world forgive my not portraying the characters in my novels as saints, but rather as the ordinary human beings they were. Met de neon haalt Garabedian nu niet alleen Van uit de vergetelheid maar ook de schrijver Mahari laat hij hier onder het oog van de duizenden bezoekers aan de biennale opnieuw schitteren. Cüberyan vindt het belangrijk dat de zestien kunstenaars die ze selecteerde een kritische en open blik hebben op de wereld en zich in hun werk niet beperken tot uitspraken over hun eigen geschiedenis maar deze kritisch bevragen. De kunstenaars die ik koos uiten een diep gewortelde bezorgdheid over het belang van herinnering, rechtvaardigheid en verzoening; deze overstijgen voor hen de noties van territorialiteit, grenzen of geografie. Ongeacht of ze uit Beiroet, Lyon, Gent, Los Angeles of Cairo komen, deze kunstenaars zijn wereldburgers die constant hun Armeens-zijn bevragen en heruitvinden. — Els Roelandt De 56ste Biennale van Venetië loopt van 9 mei tot 22 november

04 1 Alexei Lubimov aan het werk tijdens zijn masterclass op het conservatorium ÂŠ Frederik Styns

2 Alexei Lubimov aan het werk tijdens zijn masterclass op het conservatorium ÂŠ Frederik Styns

ALEXEI LUBIMOV, RUSTELOZE WERELDREIZIGER Eind februari verwelkomde MIRY Concertzaal een klepper van formaat. Alexei Lubimov is zijn naam. Pianist, geboren en getogen in Moskou, vandaag woont hij in Parijs. Hij heeft het niet zo voor masterclasses en ook zijn concertagenda vult hij slechts met mondjesmaat. Toch zwichtte hij voor de Gentse charme, en ging hij in op onze uitnodiging. Hij gaf een masterclass aan de studenten piano van het Koninklijk Conservatorium, en speelde een recital dat voor altijd in het geheugen van onze concertzaal gegrift zal staan. Alexei Lubimov werd geboren in 1944 in Moskou en ging er in de leer bij pianist Heinrich Neuhaus, als een van diens laatste leerlingen. Neuhaus studeerde op zijn beurt bij Leopold Godowsky, ook wel eens de ‘pianist der pianisten’ genoemd. Lubimov ademt aldus traditie. Traditie niet als doel op zich, maar als noodzakelijke bagage om een persoonlijke zoektocht af te leggen naar muzikale retoriek, kleur, zeggingskracht en structuur. In het eerste deel van het recital speelde Lubimov op pianoforte werk van Johann Sebastian Bachs bekendste zoon, Carl Philipp Emanuel Bach, alsook van Joseph Haydn. In het tweede deel vertolkte hij op de moderne vleugel de zelden gespeelde sonate uit 1924 van Stravinsky, Preludes van Debussy en de 9de Sonate van Scriabin. Deze eclectische aanpak is een constante in Lubimovs carrière. Aan de grondslag van deze vrije denkwijze over muziek ligt zijn passie voor Boeddhistische en Oosterse literatuur en cultuur, aangewakkerd door een ontmoeting in Brussel met Heinrich Stockhausen, een van de belangrijkste vernieuwers uit de tweede helft van de 20ste eeuw. Lubimov als rusteloze én grenzeloze reiziger tussen vroeger en nu, tussen Westen en Oosten. In MIRY Concertzaal dwong Alexei Lubimov het publiek om muzikale structuren, verhaallijnen, kleuren en landschappen te ondergaan. Hij slaagde erin om – vanuit zijn kennis van zowel de hedendaagse muziek als van de historische uitvoeringspraktijk - door te dringen tot muzikale essentie, en de meest complexe muzikale structuren onderwerp te maken van een dialoog tussen publiek en muzikant. Het derde bisnummer was een kleinood van goede vriend Arvo Pärt. De partituur, slechts één blad met enkele subtiele akkoorden, deden vriend en vijand wegzinken in het grenzeloze universum waarin we allemaal reizen. Uitbundig applaus. Triomf in MIRY Concertzaal. — Frederik Styns

“… since we can neither think or even name art without appropriate terms, retooling our conceptual vocabulary has become a crucial task, one that can only be undertaken by fostering terminological cross-pollination with other avenues of human activity.” Wanneer we over kunst spreken dan hanteren we een bepaald vocabularium. De meeste termen en woorden die we vandaag gebruiken stammen echter nog uit de tijd van het modernisme. Vandaag is kunst zovele (andere) dingen geworden dat dit beperkte vocabularium niet meer voldoet. Stephen Wright bracht in dit lexicon een aantal woorden samen. Sommigen ervan zijn voor de kunst van vandaag verouderde concepten, zoals Autonomy of Authorship. Wright stelt voor om deze woorden terug te trekken en in de plaats ervan schuift hij een reeks van termen naar voor die handig kunnen zijn bij het beschrijven en definiëren van hedendaagse kunstpraktijken, termen zoals Competence of Narratorship, of termen die handig zijn bij het uitdrukken van de gebruiksfunctie die kunst heeft, zoals Hacking, Gaming of Piggybacking. PIGGYBACKING

Literally, of course, piggybacking refers to carrying a person on one’s back or shoulders. By extension, it also refers to transporting something by having it ride on the back of something else – a kind of free ride at no inconvenience to the vehicle since it was going there anyway. Piggybacking has become a widespread mode of usership in the past decade due to the advent of wireless Internet connections. Piggybacking on internet access is the practice of using another subscriber’s wireless service without their explicit permission or knowledge. It is a legal and ethical grey zone, regulated in some places, permitted in others. It is a form of freeloading (another nice term), different from parasitism and more akin to a logic of the epiphyte: whereas parasites are the uninvited guests who overeat to the point of endangering the host’s food supply, and thereby ultimately imperiling the well-being of the parasites themselves, the epiphyte lives in a negotiated form of symbiosis with the host. As a form of usership – one very often exploited by art practices operating outside of art-financed domains – piggybacking is akin to reading someone else’s newspaper over their shoulder, using a drinking fountain, reading from the light of a porch lamp, that is, benefitting the user at no expense to others. Art practices that use platforms like skype, for example, as their medium or support might be described as piggybacking off a free and widely used (though often somewhat dodgy) service. In a society whose distribution of resources is so massively and systemically skewed, piggybacking may be seen as a user-driven form of redistributive symbolic justice. Je kan deze publicatie gratis downloaden via de website van het Museum of Arte Util (museumarteutil.net).

NIEUW IN DE BIBLIOTHEEK

Toward a Lexicon of Usership, Stephen Wright, 2013 Gepubliceerd naar aanleiding van Museum of Arte Util, Van Abbemuseum, Eindhoven.

Hoe kunnen we samen leven, werken en de wereld veranderen? Om een antwoord op deze vraag te vinden onderzoekt kunstenares Céline Condorelli het concept vriendschap als het ideale instrument. De intellectuele relatie tussen filosofe Hannah Arendt en schrijfster Mary McCarthy vormen het uitgangspunt en inspiratiebron in Condorelli’s publicatie The company she keeps, uitgegeven in 2014 bij Book Works (titel naar het gelijknamige boek van Mary McCarthy uit 1942 en hiernaast in de beroemd geworden Penguin kaft uit 1965 van de hand van Alan Aldridge). Friendship in this form becomes productive and cooperative, a pragmatic form of subjects organizing themselves. Friendship is able to manifest collective autonomy beyond lack or need, and beyond the plenitude of sameness. While we have to end this conversation here, we could do that by proposing friendship as an elective affinity without finality. (Johan Frederik Hartle in The Company she Keeps, Céline Condorelli, 2014, p. 22)

VRIENDSCHAP ALS TUIG

Mary McCarthy, The Company She Keeps, pocketontwerp door Alan Aldridge, 1965

Colofon

Uitgever: KASK — Koninklijk Conservatorium, School of Arts van de HoGent Redactie: Els Roelandt Grafisch ontwerp: Studio Jurgen Maelfeyt

Met dank aan: Adelina Cüberyan von Fürstenberg, An Van Dienderen, Bram Crevits, Claire Stragier, Dejana Sekulic, Edwin Carels, Elias Heunick, Erwin Wittewrongel, Frederik Styns, Ilse den Hond, Jonas Temmerman, Mekhitar Garabedian, Martine Clierieck, Régis Dragonetti en Wim De Temmerman.

Coverbeeld: Still uit Letter Home, An Van Dienderen 2015.

Al deze artikels en meer zijn te lezen op www.schoolofartsgent.be

Retouradres: Campus Bijloke, Jozef Kluyskensstraat 2, BEâ&#x20AC;&#x201C;9000 Gent

bpost PB-PP | B-53 BELGIE(N)-BELGIQUE

APR

MEI

14.02.15 — 12.04.15

KIOSK GRATIS

VIBRANT MATTER, 5 jaar KIOSK (verlengd)

2015

In de glazen gang aan de Zwarte Zaal wordt op regelmatige basis werk getoond van masters onder de noemer Masterprojecten of MAP. Dit keer komt het initiatief van de afdeling grafische vormgeving met werk van Amina Saâdi, Versailles City. EXPO

ma — do: 08:00-22:00 vr: 08:00-18:00 za — zo: 11:00-18:00

Vibrant Matter, de tentoonstelling naar aanleiding van het vijfjarig bestaan van KIOSK wordt verlengd. Binnen het afgelegde tentoonstellingsparcours blijkt de materialiteit van het object of kunstwerk van centraal belang te zijn geweest voor de voor KIOSK geselecteerde kunstenaars. Vibrant Matter is een poging om verschillende benaderingen van de notie materialiteit samen te brengen. In deze feestelijke groepstentoonstelling wordt werk getoond van zowel kunstenaars die eerder tentoonstelden in KIOSK als kunstenaars die dat nu voor het eerst doen: Katinka Bock, Edith Dekyndt, Thea Djordjadze, Matias Faldbakken,Karsten Födinger, Camilla Løw, Valérie Mannaerts, Benoit Platéus, Eva Rothschild, Analia Saban en Kato Six. EXPO

25.03.15—05.04.15 ZWARTE ZAAL

Johan Opstaele: Ombres — Work in progress

di — vr: 14:00-18:00 za — zo: 11:00-18:00

24.03.15—05.04.15 GLAZEN GANG

GRATIS

Masterprojecten #31: Amina Saâdi “Versailles City”

GRATIS

Johan Opstaele presenteert videowerk in het kader van zijn doctoraatsonderzoek A la recherche du moment / Framing the moment. De tentoonstelling laat zich inspireren door het beeld van de schaduw zoals deze in de oude oosterse leer van het ‘Mohisme’ (samen met het ‘Confucianisme’ één van de twee meest vooraanstaande filosofische scholen in China tussen 403-221 V.Chr.) EXPO ma — vr: 14:00-19:00 za — zo: 11:00- 18:00

WO 01.04.15

20:30

KASKCINEMA

€ 5 / € 3

One Shot Cinema: Der Samurai (Till Kleinert, 2014, 79')

Het eindwerk waarmee Till Kleinert afstudeerde is een grimmige, fantastische thriller. Wanneer Jakob, een jonge en plichts bewuste agent uit een afgelegen Duits dorpje, een vreemd, androgyn wezen in de bossen aantreft, brokkelt zijn realiteitszin af. De man, voorzien van een samoerai-zwaard neemt Jakob op sleeptouw in zijn visie het hele dorpje te vernietigen. Ondanks zijn belangstelling en afgunst, wordt het Jakobs taak deze ongetemde samoerai op andere gedachten te brengen. Een verhaal over angst, verleiding, drift, verlies van controle en bevrijding met een knipoog naar de ambiguïteit van onze seksuele identiteit. Vóór de film is er een Kort Applaus voor Oak, het bacheloreindwerk van KASK-student Jeroen Ceulebrouck. FILM KASKcinema i.s.m. Film Fest Gent

DO 02.04.15 BIJLOKE CAMPUS

19:00

€ 10 / € 5 / € 0

MIRY Hedendaags: Soundspotting

ruimtes wordt de grens tussen bezielde en niet bezielde geluidsbronnen soms erg dun. Uitvoerders van vlees en bloed worden onderdeel van klinkende machines. Klanksculpturen en installaties krijgen haast menselijke trekken wanneer ze speels wiekend geluid voortbrengen. En tenslotte wordt de ruimte zelf een klankobject. (zie bespreking p. 25) CONCERT EXPO

DO 02.04.15

09:30

CIRQUE GRATIS

KASKlezing: Not A Day Without A Line, deel 2

Studiedag over kunstenaarsteksten i.s.m. S.M.A.K, Gagarin en UGent. Met het tijdschrift Gagarin als vertrekpunt wordt een vervolg georganiseerd op het symposium over kunstenaarsteksten Not a day without a line (een samenwerking tussen UGent, Vakgroep Wijsbegeerte en Moraalweten schappen, KASK, S.M.A.K. en Gagarin met o.a. Wilfried Huet, Simon Deakin, Honoré d’O, Job Coelewijn, Vaast Colson, Chien Cheng Hou e.a. Tijdens deze studiedag komen kunstenaars die in Gagarin publiceerden aan het woord. Simon Deakin zal zijn doctoraat over dit onderwerp presenteren. KASKLEZINGEN

DO 02.04.15

21:00

TREFPUNT CONCERTZAAL VRIJE BIJDRAGE

Met het muzikale parcours Soundspotting wordt de Bijloke Campus een hele avond een speeltuin voor de waarneming, een museum van gebaren en geluiden. Centraal staat het klankobject. Tijdens een verkenningstocht door verschillende

De Nieuwelingen: Ilium Quartet & Madame Blavatsky

Trefpunt vzw zet zijn schouders onder jong jazz- en poptalent van het Conservatorium/School of Arts en lanceert een concertreeks De Nieuwelingen met als apo theose een concert op het groot podium van Sint-Jacobs tijdens de Gentse Feesten. Elke maand kunnen bands werk voorstellen, uit proberen, aftoetsen, de band beter maken én groepsnaam & sound kenbaar maken aan

een ruim publiek. Studenten Muziekproductie staan in voor de technische ondersteuning en opnames. Om 21:00: Ilium Quartet. Het Ilium Quartet laat zich inspireren door oude jazz. Dit gepassioneerde viertal combineert eigen tijdse versies van klassiekers met kraakverse eigen nummers. Met Nicolas Van Belle (gitaar), Alan Van Rompuy (keys), Emanuel Van Mieghem (basgitaar) en Julian Vleminckx (drums). Om 22:00: Madame Blavatsky verlegt met funky beats de grenzen van de Dubstep en andere elektronische muziek. Met Marius Couvreur (productie, drum), Artan Buleshkaj (gitaar), Gilles Vandecaveye (keys) CONCERT

— Mozart, Schumann, Scriabin

Conservatorium jazz, pop en muziekproductie i.s.m. Trefpunt vzw

02.04.15 — 04.04.15 20:00 NTGENT MINNEMEERS

Het parcours afgelegd door de jonge Russische pianist Pavel Kolesnikov spreekt tot de verbeelding. In 2012 won hij de befaamde Hones wedstrijd, in maart 2013 verscheen zijn eerste opname, in januari 2014 maakte hij zijn debuut in de Wigmore Hall in Londen. Wat deze jonge artiest siert is zijn bescheidenheid en zijn blijvend streven naar vervolmaking. Hij volgt momenteel les bij Maria João Pires aan de Muziekkapel Koningin Elisabeth. Na geslaagde recitals in Carnegie Hall (New York), Konzerthaus (Berlijn), Louvre (Parijs), Vancouver Recital Society is hij te gast in MIRY Concertzaal met onder andere het machtige Opus 17 van Schumann, waarvan het eerste deel een hartverscheurende liefdeskreet is aan het adres van Clara Wieck met wie Schumann vier jaar na het schrijven van dit werk zou trouwen. Op het programma W. A. Mozart’s Fantasie in c, KV 475, R. Schumann Fantasie in C, opus 17 en A. Scriabin’s Sonate nr. 4 in F, opus 30 en Vers la flamme, opus 72. CONCERT

€ 5,5 / GRATIS

Zalig de Onwankelbaren — dramaproject olv Marijke Pinoy

Marijke Pinoy en enkele studenten derde bachelor drama van KASK / School of Arts Gent gaan gedurende 8 weken aan de slag met Voorjaarsontwaken van Frank Wedekind. Spel en creatie zijn van Anna Carlier, Elsa Rauchs, Mira Bryssinck, Tom Goossens; coaching door Marijke Pinoy en muziek van Chris Carlier; het kostuumadvies is van Marij de Brabandere. Voorstellingen op 2, 3 en 4 april, telkens om 20:00. DRAMA Tickets en reservatie: via NTGent.be (studenten, docenten en alumni DRAG, jury, werkveld kunnen via dramagent@gmail.com reserveren)

ZO 05.04.15

11:00

MIRY CONCERTZAAL € 15 / € 10 / GRATIS

MIRY Zondagen: Pavel Kolesnikov

MIRY Concertzaal i.s.m. Muziekkapel Koningin Elisabeth

DI 07.04.15 KASKCINEMA

20:30

€ 5 / € 3

Rope (Alfred Hitchcock, 1948, 80')

plan het hele dorpje te vernietigen. Ondanks zijn belangstelling en afgunst, wordt het Jakobs taak deze ongetemde samoerai op andere gedachten te brengen. Een verhaal over angst, verleiding, drift, verlies van controle en bevrijding met een knipoog naar de ambiguïteit van onze seksuele identiteit. Vóór de film is er een Kort Applaus voor Oak, het bacheloreindwerk van KASK-student Jeroen Ceulebrouck. FILM KASKcinema i.s.m. Film Fest Gent

DO 09.04.15 Rope, Alfred Hitchcock’s eerste kleurenfilm is geïnspireerd op een waargebeurd verhaal. Twee studenten vermoorden uit verveling hun ‘inferieure’ studie genoot. Zijn dode lichaam verstoppen ze in een kist, die ze vervolgens als tafel gebruiken voor een etentje voor de onwetende vrienden en familie van het slachtoffer. Rope speelt zich af in realtime en op één en dezelfde locatie. Hitchcock suggereerde via, niet altijd even subtiele, camerabewegingen dat deze film zelfs in één take is opgenomen. De film werd destijds verboden in verschillende Amerikaanse steden, wegens de vermeende homo seksuele relatie tussen de twee jonge moordenaars. Nou. FILM KASKcinema i.s.m. Film-Plateau

WO 08.04.15 KASKCINEMA

20:30

€ 5 / € 3

One Shot Cinema: Der Samurai (Till Kleinert, 2014, 79')

KASKCINEMA

20:00

€ 5 / € 3

Machos at the movies

Vorig jaar hadden we de Bitches. Dit jaar zijn de Machos aan de beurt. Als alternatief voor het wat makke Men at the Movies, presenteert KASKcinema een programma (door), over én voor de man. Om 20:00 wordt Animal Kingdom (David Michôd, 2010, 113') gepresenteerd. Dit regiedebuut van David Michôd, bekend van The Rover, is een genremix van misdaadfilm en familiedrama. Centraal staat een 17-jarige jongen die na de dood van zijn moeder gaat inwonen bij zijn grootmoeder en haar drie criminele zonen. Deze ‘Australische Goodfellas’ met onder andere Guy Pearce, Jacki Weaver en Joel Edgerton, is een bloedstollende thriller en een interessante karakterstudie die overladen werd met prijzen. Om 22:30 volgt dan Big Bad Wolves (Aharon Keshales & Navot Papushado, 2013, 110'), eveneens een zonderlinge genremix. De film over de zoektocht van een vader naar de moordenaar van zijn dochter is niet enkel een detectiveverhaal maar ook een wraakthriller met horrorelementen én een portie absurde humor. Ondanks de invloed van de Amerikaanse cinema op de strakke cinemato grafie, krijgt de film een heel eigen identiteit door het gebruik van het Hebreeuws. FILM

DI 14.04.15 KASKCINEMA

Spoorloos (George Sluizer, 1988, 107')

20:30

€ 5 / € 3

op 17 en 18 april onder toeziend oog van een internationale jury met als voorzitter Gunther Broucke, intendant van Brussels Philharmonic. Daarnaast vindt tevens het vijfde Europees Klarinetfestival plaats, met diverse internationale solisten, componisten en ensembles. CONCERT international-music-promotion.be

WO 15.04.15 KASKCINEMA

Rex (een piepjonge Gene Bervoets) en Saskia (Johanna ter Steege) zijn op reis in Frankrijk. Wanneer Saskia inkopen doet bij een benzinepomp, keert ze niet meer terug. Na drie jaar zonder teken van leven, krijgt Rex plots brieven van de ontvoerder. Het scenario van het Nederlands-Franse Spoorloos is gebaseerd op de roman Het Gouden Ei van Tim Krabbé. Later volgde nog een Amerikaanse remake met Kiefer Sutherland en Sandra Bullock, The Vanishing, waarbij het einde een Hollywood-remake kreeg. Er is geen druppel bloed te zien in deze psychologische thriller, maar de legende wil dat Stanley Kubrick Spoorloos de griezeligste film ooit vond. Vóór de film is er een Kort Applaus voor World of Tomorrow, Don Hertzfelds nieuwe kortfilm die op het afgelopen Sundance Festival de Grand Jury Prize kreeg. FILM

15.04.15 — 19.04.15

MIRY CONCERTZAAL

20:30

€ 5 / € 3

One Shot Cinema: Der Samurai (Till Kleinert, 2014, 79')

Het eindwerk waarmee Till Kleinert afstudeerde is een grimmige, fantastische thriller. Wanneer Jakob, een jonge en plichtsbewuste agent uit een afgelegen Duits dorpje, een vreemd, androgyn wezen in de bossen aantreft, brokkelt zijn realiteitszin af. De man, voorzien van een samoerai-zwaard neemt Jakob op sleeptouw in zijn plan het hele dorpje te vernietigen. Ondanks zijn belangstelling en afgunst, wordt het Jakobs taak deze ongetemde samoerai op andere gedachten te brengen. Een verhaal over angst, verleiding, drift, verlies van controle en bevrijding met een knipoog naar de ambiguïteit van onze seksuele identiteit. Vóór de film is er een Kort Applaus voor Oak, het bacheloreindwerk van KASK-student Jeroen Ceulebrouck. FILM KASKcinema i.s.m. Film Fest Gent

€ 15

Europees Klarinetfestival

MIRY Concertzaal verwelkomt van 7 tot en met 19 april Ghent Clarinet Capital 2015. Twee weken lang wordt het Gentse Conservatorium het mekka van de klarinet. Tijdens dit evenement gaat de derde Internationale Klarinetwedstrijd door, zeg maar de Koningin Elisabethwedstrijd voor klarinet. Brussels Philharmonic en het Ciurlionis String Quartet uit Litouwen begeleiden de finales

DO 16.04.15 KASKCINEMA

Sound It Out (Jeanie Finlay, 2011, 75')