Dood en wederopstanding van de tatoeage In een groot deel van de Grote Oceaan werd de tatoeage in de ban gedaan door missionarissen die er begin negentiende eeuw in de voetsporen van kooplieden heen trokken. In het begin van de twintigste eeuw waren er bijna geen traditionele tatoeages meer te zien. Steeds meer jongeren gingen over op tatoeages in westerse stijl. Traditionele tatoeages zijn op sommige eilanden inmiddels weer heel populair. Op Tahiti mogen geen oude technieken meer gebruikt worden omdat die niet hygiënisch zijn. Tegenwoordig worden er met moderne apparatuur weer min of meer traditionele tatoeages gezet. Aisea Toetu’u, een jonge bewoner van Tonga, zet zich in voor de traditionele tatoeagecultuur van het eiland. Hij en zijn vrouw hebben hun hele lichaam in traditionele stijl laten tatoeëren naar een tekening die een Franse ontdekkingsreiziger lang geleden maakte van een jonge Tongabewoner.
H AWAÏ Op Hawaï beleven traditionele tatoeagetechnieken en stijlen een comeback. Voor Hawaïanen waren tatoeages een teken van kracht, van droefheid (getatoeëerde tong) en van minachting voor de vijand die ze verslagen hadden. Maar in 1830 was het op Hawaï door toedoen van missionarissen vrijwel gedaan met de traditionele tatoeage. Een van de weinige tatoeages die het overleefden was die van een op een haaienbek lijkende getande band om de enkels van vrouwen. Die moest hen beschermen tegen echte haaien. Tegenwoordig zie je steeds meer traditionele tatoeages gebaseerd op afbeeldingen van gemummificeerde Hawaïanen die destijds door Europese bezoekers zijn nagetekend en tweehonderd jaar geleden voor het laatst gedragen werden.
Op traditionele wijze aangebrachte tatoeage. Met een instrumentje met heel scherpe tandjes wordt de inkt onderhuids ingebracht. Het is een heel pijnlijke techniek. Maar aan zijn benen kun je zien dat het voor deze man niet de eerste keer is en dat hij wist wat hem te wachten stond.
11
maori’s maori‘s en samoanen Maori-tatoeages De Nieuw-Zeelandse Maori’s brachten op traditionele wijze tatoeages aan op zowel hun lichaam als hun gezicht. De gezichtstatoeages die moko werden genoemd, hadden mogelijk te maken met iemands status. Vrouwen hadden kleine tatoeages op hun kin en lippen, maar mannen hadden ze op hun hele gezicht. Ze werden aangebracht in de prachtigste patronen, die heel mooi de lijnen van iemands gezicht volgden.
Het zetten van gezichtstatoeages deed ontzettend pijn. Ze werden aangebracht met een beiteltje waaraan een getand stukje bot was bevestigd. Het beiteltje werd in kleurstof gedoopt waarna de tandjes door de opperhuid in de lederhuid werden gedrukt. Het gezicht zwol daardoor zo op dat mensen een tijdje niet meer gewoon konden eten. Ze kregen dan vloeibaar voedsel tot de zwellingen weer verdwenen waren. Met de komst van de Europeanen begon de traditie langzaam maar zeker te verdwijnen. De missionarissen die er eind achttiende eeuw heen trokken zeiden dat de tatoeages `goddeloos' waren en dat mensen ermee op moesten houden. In de jaren zeventig van de vorige eeuw maakte de gezichtstatoeage een comeback. Maori’s wilden ermee laten zien dat ze trots waren op hun cultuur. Sommige Maori’s laten hun gezicht met traditionele tatoeagepatronen beschilderen, maar er zijn steeds meer mensen die hun gezicht weer echt laten tatoeëren.
K APITEI N C OOK
Oud Maoribeeld met traditionele tatoeagepatronen.
12
De beroemde Engelse ontdekkingsreiziger Cook bezocht op zijn reis van 1769 verschillende eilanden in de Grote Oceaan. In Europa droeg destijds bijna niemand meer een tatoeage. Veel zeelieden zagen ze op de eilanden daar voor het eerst en vonden ze zo mooi dat ze zelf ook tatoeages lieten zetten. Zo werd het gebruik onder zeelieden om zich te laten tatoeëren en werden tatoeages ook in het Westen populair. Sindsdien ben je pas een echte zeeman als je een of meer tatoeages hebt. Op de foto hiernaast laat een zeeman zich tatoeëren in een studio in de VS.
Op deze foto zie je de getatoeëerde heup en pols van een chief op West Samoa. De getatoeëerde plekken liggen hoger dan de huid eromheen. Dat komt omdat de tatoeages op de traditionele manier zijn aangebracht.
Samoa Voor de komst van missionarissen eind achttiende begin negentiende eeuw versierden Samoanen hun lichaam met tatoeages. Omdat het aanbrengen ervan heel erg pijn deed waren tatoeages voor mannen een teken van stoerheid. Men deed er soms maanden over om de ingewikkelde patronen aan te brengen. Een kam met heel scherpe tanden werd in inkt gedoopt en vervolgens werden de tandjes van de kam met een hamertje door de bovenste huidlaag getikt, waarbij in ieder gaatje een beetje inkt werd achtergelaten. Sommige verslagen melden dat dat in een speciale hut gebeurde die, als alle tatoeages waren aangebracht, in brand werd gestoken.
wist je dat Het woord ‘tatoeage’ waarschijnlijk afkomstig is van het Tahitiaanse woord tatau dat ‘merken’ betekent?
13
Japan ‘De mannen van Wa (oude Chinese naam voor Japan) tatoeëren hun gezicht en beschilderen hun lichaam met allerlei figuren. Ze duiken voor hun plezier naar schelpen en vis. Vroeger versierden ze hun lichaam om zichzelf te beschermen tegen grote vissen. Later alleen nog maar om hun lichaam te verfraaien.’ Uit Gishiwajinden, een Chinees geschiedenisboek uit de derde eeuw.
De eerste Japanse tatoeages In 1977 werden er bij de Japanse stad Osaka een paar dogus-beeldjes gevonden van waarschijnlijk meer dan 2500 jaar oud, met tatoeages op hun lichaam en hun gezicht. Dat betekent dat er in 500 v.Chr. in Japan al mensen waren met tatoeages.
Criminelen met tatoeages Rond ongeveer 700 na Christus is men tatoeages gaan associëren met slechte mensen. In het boek Nihonshoki (Japanse kronieken) staat dat een crimineel met de naam Azumi no Murajihamako werd getatoeëerd als straf voor wat hij misdaan had. Eeuwenlang werden criminelen gestigmatiseerd met tatoeages. Omkoping, afpersing en oplichterij werden bestraft met een tatoeage die bestond uit een zwarte band om elke arm of een kanji op iemands voorhoofd.
De gokkers op deze foto hebben allemaal een traditionele tatoeage die van hun schouders tot hun voeten loopt. De man met pak in het midden is Umezu, de baas van het Japanse gokkersgilde.
14
Ukiyo-e Dat weerhield andere mensen er niet van om zich gewoon te laten tatoeëren, maar dan met meer ingewikkelde patronen en in een heel andere stijl. In Japan worden de fijnste en mooiste tatoeages gemaakt van de hele wereld, naar voorbeeld van Japanse ukiyo-e-schilderijen. Ukiyo-e betekent ‘zwevende wereld’. De naam komt van de periode uit de Japanse geschiedenis waarin deze manier van schilderen in de mode kwam. Door de lijnen en schaduwen lijken ze veel meer op een schilderij dan bijvoorbeeld de tatoeages van de eilanden in de grote Oceaan of van de Kelten met hun vlakke kleuren.
Mensen lieten zich ook graag tatoeëren met scènes uit het Chinese Verhaal van de wateroever waarin helden optreden die de armen en zwakken helpen. De populairste held, Kyumonryu Shishin, had negen tatoeages van draken. Veel Japanners hadden zulke drakentatoeages. Ukiyo-e tatoeages werden aanvankelijk aangebracht op de rug maar breidden zich later ook uit naar armen en schouders, en groeiden uiteindelijk uit tot één grote tatoeage die praktisch het hele lichaam bedekte.
U KIYO - E De Japanse kunstenaar Utagawa Kuniyoshi maakte in 1827 Ukiyo-e tekeningen bij het Verhaal van de wateroever. Zowel het verhaal zelf als tatoeages naar het werk van Kuniyoshi zijn in Japan en China nog steeds heel populair.
Yakuza Yakuza is een traditionele Japanse misdadigersorganisatie, te vergelijken met de maffia. De leden leven van goed georganiseerde criminele activiteiten, controleren de gokwereld en hebben bijvoorbeeld de handel in drugs in handen. Een van hun handelsmerken is de tatoeage. Sommigen hebben tatoeages op hun hele lijf die eindigen bij hun polsen, enkels en nek zodat er niets van te zien is als ze gewoon gekleed gaan. Mensen met tatoeages over hun hele lichaam zijn in de ogen van de gewone Japanner altijd verdacht.
Tegenwoordig In Japan hebben tegenwoordig veel jonge mensen een tatoeage, net als jongeren elders op de wereld. Maar dan niet over hun hele lijf maar een enkele, veel kleinere tatoeage zoals je die in Europa en de VS veel ziet. De tatoeages-oude-stijl worden wabori genoemd, de tatoeagesnieuwe-stijl yobori.
Yakuza-gangster met tatoeages. Volgens sommigen waren de eerste tatoeages die het hele lichaam bedekten imitaties van mooie stoffen. Ze kwamen in de mode toen gewone mensen van de overheid geen kleren van mooie stoffen meer mochten dragen en zich in plaats daarvan lieten tatoeëren.
15