Leeuwarden Vrij-Baan by Schrijfburo

LEEUWARDEN

VRIJ-BAAN

CAMMINGABUREN

P72 P108

Haak om Leeuwarden Noord

telijke

wes Noord

weg

invals

Europaplein P130 P132

P106 P112

Heliconweg P74

Haak om Leeuwa

Ritsumasyl

Ritsumasyl P42 P72

rden

Richard Hageman aquaduct P52 P86

Deinum P72 P115

Prorail LeeuwardenHarlingen P76

Westelijke invalsweg I P62 P88 P112

ORANJEWIJK HEMRIK

Stationsgebied Centraal P128 P132 Station WIELENPOLLE

P88 P124 P132

Margaretha Zelle aquaduct

Zaailand P31 P126

Tessel schadestraat P110

Westelijke weg valsinvalsweg II

lijke in

Weste

Deinum

TRANSVAALWIJK

Heliconw eg

A31

Valeriusstraat P132

rius

WESTEINDE

Val e

Noordwesttangent P50

HEECHTERP

Marsum Marsum

Van Loonstraat P57

P80

HUIZUM

Drachtsterplein

Julianalaan

P44 P70

Juli

P56 P58 analaan NIJLÂN

ALDLÂN OOST

Oostergoplein P24 P30 P98

ALDLÂN WEST

M.C. Escher aquaduct P104

Drachtsterweg P104

selsela

Overijs

Prorail LeeuwardenStavoren P76

Blessum

Boksum

TEERNS

Goutum

HEMPENS

chts

DE ZUIDLANDEN

ZUIDERBUREN

Dra

Sloepenroute P90

Prorail LeeuwardenZwolle P34 P76

ZUIDERBUREN

ter w

Overijselselaan P91 P132 H

Jellum

Hilaard

HaakLeeom uw ar de Leeuwarden n Zuid P60 P100 P116

gemeentegrens

130 km/uur

spoorlijn

100 km/uur

hoofdwegen

80 km/uur

overige wegen

70 km/uur

opheffing weg

50 km/uur

Bears

TECHUM

k om

Haa

war

u Lee

den

Station Werpsterhoek

WERPSTERHOEK

Wars

Werpsterhoek P68

Swichum Wergea Wirdum P34 P38 P40 P114

Weidum

Wirdum

stiens

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

VOORWOORD Sieds Hoitinga Programmamanager provincie Fryslân

Een boek over Leeuwarden Vrij-Baan. De infrastructuurprojecten kennen een lange voorgeschiedenis. Al eind vorige eeuw startte de discussie over een nieuwe ‘Haak om Leeuwarden’; een belangrijke wens van provincie en gemeente Leeuwarden. Rijkswaterstaat stemde in met een studie, maar alleen als de complete wegenstructuur van de Friese hoofdstad onder de loep werd genomen. Leeuwarden Vrij-Baan werd geboren. Ik heb er vanaf het begin aan mogen werken: negentien jaar inmiddels. Het is een uniek project geworden. Nog niet helemaal afgerond, maar de basis staat. Veel mensen werkten mee; bestuurders en ambtenaren, ingenieursbureaus, consultants en aannemers. Ik zou graag beweren dat ik ze allemaal ken, maar dat is natuurlijk niet zo. Het zijn er te veel. Alleen daarom al is dit boek, als herinnering voor iedereen, een belangrijk tijddocument. Iedereen kan er later nog eens in terugkijken, bladeren, foto’s bekijken en gezichten herkennen.

Niet alle projecten kregen een plek. Dat kan niet, want dan zou dit boek veel te dik worden. Desalniettemin biedt het een mooi overzicht en laat het de volle breedte zien van de opgave die we in en rondom Leeuwarden hebben gerealiseerd. Nadat Rijk, provincie en gemeente hun handtekening hadden gezet onder de realisatieovereenkomst, raakte Leeuwarden Vrij-Baan in een stroomversnelling. Samenwerking met het onderwijs werd gezocht en gevonden. Veel mensen kregen een kans om werkervaring op te doen. Ook het lokale en regionale bedrijfsleven profiteerden mee. Al met al een ‘klus’ waar ik met zeer veel plezier op terugkijk. En met mij, denk ik, veel andere betrokkenen. Ik hoop dat we iedereen die meewerkte een boek kunnen bezorgen. Als blijvende herinnering aan mooie resultaten en de samenwerking die dit alles mogelijk heeft gemaakt. Veel dank daarvoor.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

INHOUD

8 TASKFORCE Het klikte van meet af aan

26 SIETSKE POEPJES Dreigende achterstand zetten we om in voorsprong

Jan Oosterhaven

Doeke de Jong

Theo Oenema

Steven Jonkers

Peter den Oudsten

Sebastiaan Mulder

Michel Marijnissen

Rinze Rijpkema

Regnerus Zeinstra

Femmy en Auke Bouma

Goede infrastrustuur noodzakelijk

Samenwerken wordt beloond

Bij de buurtborrel de nodige discussie

Je leert elkaar kennen

We konden echt meedenken

Soms lijken we wel een vvv-kantoor

Tevreden met de nieuwe situatie

Een melkbus, een verfblik of toch een explosief

Brainstormen samen met bedrijven en organisaties

Aan beide kanten palenmatrassen

Colin Wilvers

Sjoerd Vrieswijk

De weg met piepschuim opgehoogd

Dirk Walinga

Bart Meijer

Paul Derks

Lex Vergnes

Sjoerd Vrieswijk, Dirkje Hartmans en Jessica Zweegman

In sneltreinvaart aangelegd

Uniek vanwege ingewikkelde maltechniek

Altijd respectvol en oplossingsgericht

Je zit zo in de binnenstad

Het scheelt drukte en klachten

Een zekere mate van lef

SPEERPUNTEN

KUNSTWERK OOSTERGOPLEIN

MELK IN DE TUNNEL

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

LEEUWARDEN FIETSSTAD

WIRDUM ONGELIJKVLOERS

DRACHTSTERPLEIN

JULIANALAAN

FIETSTUNNEL JULIANALAAN

WERPSTERHOEK

INHOUD

46 THEA KOSTER Proactieve opstelling werpt vruchten af

Johan Dalstra

We zijn als buurt direct in het geweer gekomen

100 Harm Beerda

en Henk Dedden

Belang sector wordt onderschat

104 Johan Eijzenga

Een aquaduct bouwen is altijd lastig

106 Casper Tuinstra

Lastig was de wisselende bodemsamenstelling

108 Geert Verf

64 ELS VAN GROL Onderdeel van een bijzonder drietal

112 Willem de Jonge

124

Rohan Ketzer

114 Bonno Duhoux

126

Hayo van der Meer

115 Jacob en Louice Hessels

128

Sandra & Phillip Frank

116

Rinze Herrema

130

Wil Altgassen

120

Auke van der Vlugt

132

Archan Zijlstra, Björn van Straaten en Douwe van der Werf

Meerdere lagen met zout water

Vaak broodjes kaas en kroket

Een voedzame snack zoals een broodje bal

Straks toeristen verwelkomen

Van eerste pennenstreek tot laatste boutje

Snel en volledig voeden met informatie

Dat was even spannend en kostte tijd

Waar moesten al die auto’s heen

Een verblijfsplein als ontmoetingsplek

Het is toch een prachtige verbetering?

Zonder de stad op slot te zetten

110

122

102

KERAMIEKKUNSTWERK

HERINRICHTING HELICONWEG

SLOEPENROUTE

OVERIJSSELSELAAN

LEEUWENPAK

TESSELSCHADESTRAAT

MINDER HINDER

VRIJBAAN VOOR HET ONDERWIJS

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Margaretha Zelle akwadukt LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

“HET KLIKTE VAN MEET AF AAN” LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Taskforce

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

“ VERANTWOORDELIJK VOOR DE UITVOERING” Taskforce Samen vormen ze de Taskforce. Ze zijn de ambtelijke opdrachtgevers van Leeuwarden Vrij-Baan. En daarmee verantwoordelijk voor de uitvoering van alle werken. Ze spreken elkaar minimaal eens in de twee weken, maar weten elkaar a la minute te vinden als de situatie daarom vraagt. “We kennen elkaar inmiddels door en door. Geven elkaar de ruimte en gunnen elkaar iets. Is ook de enige manier om een dergelijk omvangrijk, complex en risicovol programma als Leeuwarden Vrij-Baan tot een goed einde te brengen. Daar zijn we tot op heden prima in geslaagd.”

“ LEEUWARDEN OPEN STAD, EERSTE AANZET”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Eensgezind zitten ze aan tafel. De drie opdrachtgevers van de provincie Fryslân, gemeente Leeuwarden en Rijkswaterstaat in de personen van Sieds Hoitinga, Durk Bergsma en Age Beuving. Sinds 2010 werken ze nauw samen in de taskforce Leeuwarden Vrij-Baan; de opdrachtgever van het in totaal H 750 miljoen kostende programma dat de Friese hoofdstad op alle fronten beter bereikbaar moet maken. “Leeuwarden Vrij-Baan wordt vaak geassocieerd met de aanleg van autowegen, maar een aanzienlijk deel van het programma bestaat uit investeringen in spoor- en waterwegen, aquaducten, fietsverbindingen en niet te vergeten parkeergarages. Ook wordt er geld uitgetrokken voor gebiedsontwikkeling, bijvoorbeeld rond Deinum en Marsum. Laatste dorp krijgt dankzij dit project weer een open vaarverbin-

TRACÉBESLUIT Ten grondslag aan het project de Haak om Leeuwarden ligt het Tracébesluit. Dit werd op 26 februari 2010 door toenmalig minister van Verkeer en Waterstaat, Eurlings en toenmalig minister van VROM, Huizinga, ondertekend. In dit Tracébesluit van de Haak is een aantal projectdoelen geformuleerd: •H et waarborgen van de bereikbaarheid van Leeuwarden door het creëren van goede ontsluitingswegen en nieuwe woon- en werkgebieden; • Het waarborgen van de bereikbaarheid en de economische ontwikkeling door het creëren van een goede doorgaande verbinding die zorgt voor een goed regionaal-economisch functioneren; • Het faciliteren van de verstedelijkings opgave door Leeuwarden hiervoor de benodigde ruimte te geven.

ding”, aldus de drie heren die samen de uitvoering van Leeuwarden Vrij-Baan voor hun rekening nemen. Dit gebeurt onder auspiciën van de regiegroep die drie dames telt in de personen van gedeputeerde Poepjes, wethouder Koster en directeur Van Grol. Lang voortraject Het programma heeft een lange voorgeschiedenis, blijkt al pratende. “In 1993 werd er voor het eerst in zowel de Leeuwarder gemeenteraad als provinciale staten gesproken over investeringen in de bereikbaarheid van de Friese hoofdstad”, herinneren Bergsma en Hoitinga. Die behoefte lag er vooral bij het bedrijfsleven dat zag dat Leeuwarden het qua bereikbaarheid – en dus vestigingsklimaat – moest afleggen tegen de A7-zone die bij het bedrijfsleven meer en meer in trek raakte.

Het college van B&W van Leeuwarden nam een betere ontsluiting als eerste mee in haar structuurvisie Leeuwarden Open Stad (1995). Hierin maakt de Friese hoofdstad haar uitbreidingsplannen in zuidelijke richting bekend, met als belangrijke randvoorwaarde de aanleg van een zuidwestelijke verbindingsweg. Weldra de Haak genoemd. “De nieuwe verbindingsweg was niet alleen nodig om de fileproblematiek rond de Drachtsterweg en het Drachtsterplein het hoofd te bieden, maar ook om de stadsuitbreiding en uitleg van nieuwe bedrijventerreinen ten zuiden van Leeuwarden te realiseren”, aldus Bergsma. “Onderkend werd dat Leeuwarden de decennia daarvoor, conform de tijdsgeest, teveel had ingezet op openbaar vervoer en fietsers. Terwijl het autoverkeer maar toenam en toenam.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

“ RIJKSWATERSTAAT HAAKTE IN 2001 AAN”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Roer om Eind jaren negentig ging het roer in het vervoers beleid om. Zowel provincie als gemeente stapten over van een op milieu gebaseerd beleid over op stedelijke ontwikkeling gebaseerde verkeersen vervoersplannen. Eerste uitwerking was de intakestudie naar nut en noodzaak van een betere bereikbaarheid van de Friese hoofdstad (1997). Dit kreeg een tastbaar vervolg in zowel het Provinciaal verkeersen vervoersplan (PVVP, 1999) als later in het Gemeentelijke verkeersen vervoersplan (GVVP, 2003). “In het PVVP ligt de basis van alle projecten waar we nu aan werken”, weet Hoitinga. “En van de samenwerking tussen provincie en gemeente, waarbij Rijkswaterstaat in 2001 aanhaakte.”

Rond dezelfde tijd startten dezelfde provincie en gemeente voor eigen risico en rekening een planstudie naar de aanleg van de Haak. Zeg maar de randvoorwaarde voor een betere ontsluiting van de Friese hoofdstad. Via onder meer een MER en trajectnota leidde dit initiatief in 2006 tot een positief standpunt van de minister. “Daarmee was aan een belangrijke randvoorwaarde voldaan en werd de Haak voor het Rijk daadwerkelijk een project. Nog los van de financiering”, weet Age Beuving. Financiën Provincie en gemeente hadden samen inmiddels H 62 miljoen vrijgemaakt voor de aanleg van zuidelijke verbindingsweg die, inclusief onderdoorgangen en aquaducten, een investering van H 257 miljoen zou vergen. Na toezeggingen van het Rijk en middelen uit de RSP-pot (Regiospecifiek pakket, ter compensatie niet door gaan Zuiderzeespoorlijn, red.) en het Tracébesluit kreeg het project in 2010 definitief groen licht. Hoitinga: “Dankzij het RSP-compensatieprogramma konden we niet alleen de Haak aanleggen, maar lag er een mooie bodem onder het complete programma Leeuwarden Vrij-Baan.”

vallen onder meer het Drachtsterplein, tweede fase Westelijke invalsweg en binnenstedelijke projecten als de aanleg van parkeergarages, fietstunnels en -paden en straks de reconstructie van het Europaplein. “Elk project kreeg een vast budget toegewezen”, aldus Bergsma. “Aan de verantwoordelijk partner om het daarvoor te realiseren.” Omdat alle projecten nauw samenhangen en aansluiten, is veel overleg en een goede afstemming tussen de partners een belangrijke randvoorwaarde. Dat loop tot op heden als gesmeerd, vertellen de drie mannen in koor. “Persoonlijk klikte het van meet af aan. En door de jaren heen zijn we elkaar alleen maar beter gaan verstaan. We gunnen elkaar het nodige en houden rekening met elkaars achterban. Als je zo samenwerkt, is er altijd ruimte voor oplossingen. Ook in nijpende kwesties. Want laten we eerlijk zijn: die kom je natuurlijk ook tegen. Dan is het o zo belangrijk dat je elkaar verstaat en het algemeen belang boven het eigen belang laat prevaleren. Dat is ons ‘aardig’ gelukt.” Planning en budget Laatste blijkt ook uit de beperkte ophef rond de uitvoering en oplevering van projecten. Dat de mannen goed door één deur kunnen, zorgt bovendien voor rust en continuïteit binnen de organisatie die weinig verloop kent. Aan de resultaten zal het ook niet liggen. Tot op heden verloopt alles volgens planning en binnen budget.

Het compensatieprogramma uit 2008 – waarvoor al eerder plannen waren ingediend door de gezamenlijke, noordelijke overheden – voorzag voor een belangrijk deel in de uiteindelijke financiering. “Achterstallige projecten, als de Drachtsterweg, Werpsterhoek, de Westelijke invalsweg en de spoorlijn Groningen Leeuwarden, werden voor 92 procent door het Rijk gefi- Vooruitblikkend voorzien de partners geen grote nancierd”, memoreert Beuving. problemen. “Fase 1, zeg maar de aanleg van alle toegangswegen, inclusief de kunstwerken, is zo goed als klaar. In de tweede fase volgen – wat de buitenKijkend naar de totale investering van H 750 miljoen in Leeuwarden Vrij-Baan komt, wanneer we de RSP-pot tot schil betreft – nog de gebiedsontwikkelingen rond de rijksmiddelen rekenen, zo’n 70 procent voor rekening Deinum, Ritsumasyl en Marsum. Verder is vooral de gemeente aan zet bij binnenstedelijke projecten als van het Rijk. Gemeente en provincie staan in dat geval het Stationskwartier, de tweede fase van de Westelijke voor respectievelijk 20 en 10 procent aan de lat. invalsweg en het Europaplein. De intentie is om het werk, en in elk geval alle invalswegen, voor 2018 gereed Samen voor gaan en staan te hebben. Dus voor het jaar van culturele hoofdstad. Van meet af aan werd besloten dat de drie overheden Slagen we daarin, dan liggen we voor op het oorspronhet programma samen zouden realiseren, waarbij op kelijke schema dat uitging van 2020.” basis van gelijkwaardigheid werd geopereerd en projecten op basis van kennis, kunde en belang werden verdeeld. Zo nam bijvoorbeeld Rijkswaterstaat de Haak-zuid voor haar rekening, terwijl de provincie aan de lat stond voor de Haak-noord, de Noordwesttangent, eerste fase Westelijke invalsweg en de Drachtsterweg. Onder gemeentelijke verantwoordelijkheid vielen en

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

SPEERPUNTEN

Kunst De partners van Leeuwarden Vrij-Baan investeren zo’n H 750 miljoen in bereikbaarheid. Dat zal de uitstraling van de stad en de regio een impuls geven. In het verlengde hiervan versterkt de Friese hoofdstad haar identiteit en imago door te investeren in kunst in de openbare ruimte. Hiervoor is circa H 800.000 vrijgemaakt. Het Masterplan Kunst Vrij-Baan voorziet in zo’n 20 kunstwerken. Het gaat hier om kunst van bovenregionale allure met als thema’s water, keramiek, multimedia en graffiti. De eerste vruchten zijn inmiddels zichtbaar aan de Julianalaan, het Oostergoplein en het Drachtsterplein. Meerdere kunstwerken volgen, waarbij de schaal en gelaagdheid grotendeels bepaald worden door de locatie en snelheid van de passanten. Onderwijs Er dreigt een tekort aan technici. Daarom zoekt Leeuwarden Vrij-Baan samenwerking met het onderwijs. Van basisschool tot hbo. Als één op de vier jongeren voor een technische opleiding kiest, wordt het personeelstekort opgelost. Leeuwarden Vrij-Baan werkt samen met ‘Bouwen aan de Bouw’, het werkgeversinitiatief om de jeugd meer met de bouwwereld kennis te laten maken. Informeren, enthousiasmeren en participeren. Met deze drie-eenheid betrekt Leeuwarden Vrij-Baan scholieren en studenten van alle leeftijden en niveaus bij de infraprojecten in en rond de Friese hoofdstad. De jongste jeugd groeit hier op met techniek in de achtertuin. Dat maakt het een stuk gemakkelijker om genoemde, landelijke ambitie hard te maken: meer jongeren interesseren voor technisch onderwijs.

Duurzaamheid In zowel de aanbesteding als uitvoering van de Leeuwarden Vrij-Baan projecten speelt duurzaamheid een belangrijke rol. Niet alleen met het oog op kwaliteit en bestendigheid van de projecten, maar ook als uiting van maatschappelijke betrokkenheid.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

SPEERPUNTEN

Zo wordt er bij de aanbesteding, voorbereiding en uitvoering van projecten scherp gelet op de milieuen energetische aspecten, het materiaalgebruik, de landschappelijke inpassing, het grondgebruik en natuurlijk ook de toekomstbestendigheid van het opgeleverde werk. Onder het kopje duurzaamheid vallen ook de investeringen in veiligheid, natuurontwikkeling, innovatieve toepassingen én het stimuleren van het fietsverkeer in en rond de stad. Social return Bij het aanbesteden en toewijzen van opdrachten beoordeelt Leeuwarden Vrij-Baan leveranciers niet alleen op prijs, kwaliteit en duurzaamheid, maar ook op wat er gedaan wordt om mensen aan de zijlijn op te nemen in het arbeidsproces. Dat kan in de vorm zijn van een baan, tijdelijk werk, werkervaringsplaats of een leer-werk-plek om de gewenste (start)kwalificatie te behalen. Doel van deze aanpak is om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt meer kansen en uitzicht te bieden op een betaalde baan. Gebiedsontwikkeling Leeuwarden Vrij-Baan leidt niet alleen tot een betere bereikbaarheid van de Friese hoofdstad, maar zorgt er – waar mogelijk en nodig – ook voor dat de lokale gemeenschap meeprofiteert. Met een mooi woord noemen we dat gebiedsontwikkeling. Soms beperkt gebiedsontwikkeling zich tot het verwijderen of vervangen van storende elementen in de directe nabijheid van de infraprojecten. Een andere keer wordt er iets extra’s gedaan voor flora en/of fauna of de verkeersveiligheid in de nabije omgeving. Een andere keer wordt er echter fors geïnvesteerd in de ruimtelijke ordening en/of leefbaarheid van een dorp of gebied. Mooie voorbeelden zijn de herinrichting rond Deinum-Boksum en het project Marsum aan het water. Beide verbeteringen waren zonder Leeuwarden VrijBaan hoogstwaarschijnlijk niet van de grond gekomen.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Bovenaanzicht Van Harinxmakanaal met onder meer twee aquaducten in aanbouw, gronddepots en projectbureau. LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

“ ALS DE INFRASTRUCTUUR VASTLOOPT, LOOPT DE ECONOMIE OOK VAST”

INPUT-OUTPUT Prof. dr. Jan Oosterhaven was tot 2010 hoogleraar algemene economie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn hele wetenschappelijke loopbaan stond in het teken van input-outputanalyses. Hij ontwikkelde modellen aan de hand waarvan regionale gevolgen van beleidsingrepen kunnen worden voorspeld. Deze modellen kregen wereldwijd navolging.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

21 De verkeersintensiteit blijft toenemen. Wanneer je nu een beperkt knelpunt in de infrastructuur ziet, weet je zeker dat het over tien jaar een serieus probleem is. En wanneer het verkeer vastloopt, loopt de economie ook vast. Goede infrastructuur is niet de enige, maar wel een noodzakelijke voorwaarde voor economische groei.

Jan Oosterhaven Hoogleraar ruimtelijke economie

De kasten in zijn kamer in het Duisenberg Gebouw op het Zernikecomplex in Groningen worden langzaam steeds een beetje leger. Ooit lagen ze vol met stapels plannen en rapporten over de Zuiderzeelijn, vertelt oud-hoogleraar Jan Oosterhaven. Hij haalt de snelle treinverbinding tussen Groningen en de Randstad verschillende keren aan om duidelijk te maken wat hij met substantiële verbeteringen in de infrastructuur bedoelt: verbeteringen die effect hebben op de economische ontwikkeling van een stad of een gebied. Gaat het om kleinere investeringen, zoals de aanleg van een rondweg, dan zijn die effecten zeer beperkt, stelt hij. “Natuurlijk kunnen er verschuivingen optreden. Het ene industrieterrein kan het iets beter gaan doen in vergelijking met het andere. Maar aan de economische groei van een stad als geheel draagt dit soort infrastructurele verbeteringen niet bij.” Betere match De effecten van een project als Leeuwarden Vrij-Baan zijn echter wel merkbaar, aldus Oosterhaven. Een van de positieve gevolgen is dat de arbeidsmarkt groter wordt, doordat de stad voor forensen makkelijker bereikbaar is. Daarmee krijgen zowel werkgevers als werknemers meer kans op een betere match wanneer zij, respectievelijk, nieuwe mensen of nieuwe banen zoeken. Ook zullen bedrijven uit Leeuwarden die overwegen op een nieuwe locatie uit te breiden minder snel naar een andere vestigingsplaats, zoals Heerenveen, kijken wanneer er in de stad goed bereikbare alternatieven zijn.

Het omleiden van niet-bestemmingsverkeer maakt bovendien de binnenstad aantrekkelijker en leefbaarder. Dit gaat wel ten koste van de winkelcentra in de buitenwijken en dorpen. Toch kan daarvan volgens Oosterhaven een positief effect uitgaan op de economie van het hele stadsgewest. Starters blijven langer in de stad hangen als het er goed wonen en werken is. De stad krijgt ook een beter imago, wat zowel potentiële bewoners aanspreekt als toeristen. Daar staat wel tegenover dat als je van een dorp snel in de stad bent, het aantrekkelijker wordt om ‘buiten’ te gaan wonen. Splendid isolation Voor een aantal sectoren kan het een nadeel zijn dat een stad beter bereikbaar is, omdat de ‘splendid isolation’ wordt verbroken. “Een van de gevolgen van de Zuiderzeelijn zou volgens onze modellen zijn geweest dat de culturele sector het zwaarder zou krijgen, omdat de Randstad als cultureel centrum binnen bereik komt van de Groningers.” Voor Leeuwarden ziet hij zo’n gevolg echter niet bij de realisatie van Leeuwarden Vrij-Baan. Oosterhaven verwacht dat de plussen het van de minnen zullen winnen. “Infrastructurele projecten nemen veel tijd in beslag. Het is lastig om op het moment dat plannen worden bedacht te overzien wat er tien jaar later nodig zal zijn. Maar het is altijd verstandig beginnende knelpunten op te lossen.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Vijftien jaar Haak om Leeuwarden

VAN VERKENNENDE STUDIE TOT HANDTEKENING MINISTER

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Theo Oenema Rijkswaterstaat

Ministers Eurlings en Huizinga ondertekenden op 26 februari 2010 het Tracébesluit van de Haak om Leeuwarden. Een mijlpaal. Ook voor Theo Oenema van Rijkswaterstaat. Met de handtekeningen zag de projectmanager Planstudie & Realisatie hoe jaren van hard (samen)werken werden beloond.

Door de ondertekening in Den Haag lag het tracé van de Haak planologisch vast, inclusief de aansluiting van Wirdum/Wytgaard op de A32. Maar voor het zover was, deden de provincie, gemeente en Rijkswaterstaat een uitgebreide planstudie. Oenema vertelt. “De planstudie kreeg vorm met een verkennende studie van Rijkswaterstaat. Dat was al in 1999. Daarop volgde een startnotitie in 2002 en een jaar later de trajectnota/ MER (Milieueffectrapportage, red.). Vanaf dat moment is het zaak het plan, dat er in grote lijnen ligt, te verfijnen. Samen met de omgeving. Daarvoor wordt een ontwerptracébesluit gemaakt, dat later wordt vastgesteld in het Tracébesluit.” Verfrissende inzichten Zo lagen er voor Wirdum nog de nodige vraagstukken. Over de aan- en ontsluiting met de A32 en de fietsverbinding met Wytgaard. Oenema: “Dergelijke plannen worden bewust nog niet gedetailleerd uitgewerkt. Dat gebeurt samen met de directe omgeving. Zo is er niet alleen ruimte voor verfrissende inzichten, maar creëer je ook een constructieve houding bij bewoners en ondernemers.”

ruimte te geven voor ideeën, ontstaat een gezamenlijk doel: de wegen zo goed mogelijk inpassen. Het is dan samenwerken in plaats van tegenwerken. Dat betekent natuurlijk niet dat alles kan, ook daarover zijn we helder. Doordat iedereen weet waar hij aan toe is, ontstaan goede, breed gedragen oplossingen.” Vroegtijdig betrekken Ook bij andere projecten zweert Oenema bij het vroegtijdig betrekken van omwonenden. Zo voert hij de planstudie uit voor de Zuidelijke Ringweg Groningen, die dwars door de stad gaat. “Dat project vraagt bij uitstek om een zorgvuldige samenwerking met de omgeving en belanghebbenden. Alleen gezamenlijk houden we de vaart erin.” Terug naar Leeuwarden en omstreken. Daar konden belanghebbenden, na de signatuur van Eurlings en Huizinga, binnen zes weken beroep aantekenen tegen het Tracébesluit. Zoals verwacht kwamen er geen bezwaren voor de ontsluiting van Wirdum. De beroepen die er wel waren, betwistten vooral het algemene nut van de Haak. Maar die noodzaak kon vlot worden aangetoond met de heldere planstudie.

Niet van alle tijden Die transparante houding van de overheid is niet van alle tijden, beaamt Oenema. Het contrast met vroeger is soms behoorlijk. “Voorheen dealden we als overheid vooral met ‘tegenstanders’. En hoewel het ‘not in my backyard’ gevoel nog altijd actueel is, helpt een eerlijke en open houding van onze kant enorm. Door omwonenden écht

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

“ STAD HEEFT EEN GEWELDIGE IMPULS GEKREGEN” “ In de structuurvisie, Leeuwarden Open Stad, waarmee we met de stadsuitbreiding het Van Harinxmakanaal overstaken, werd er al gerept over de noodzaak van een nieuwe, zuidelijke rondweg. De term de Haak werd, voor zover ik me kan herinneren, in 1997 voor het eerst gebruikt in de intakestudie waarvoor we van het Rijk fiat kregen. Ik dacht toen nog; rond 2002 kan de eerste schop de grond in. Dat werd dus iets later. Maar het resultaat mag er zijn.” LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Peter den Oudsten Voormalig wethouder Peter den Oudsten graaft in zijn geheugen om de verschillende gebeurtenissen en data voor de geest te halen. Het is immers lang geleden. Bovendien zat hij tijdens een even hectische als dynamische tijd op het Leeuwarder pluche. Vanaf midden 1997 als wethouder, na het vertrek van Hayo Apotheker (1998) als waarnemend burgemeester en na de komst van Margreet de Boer opnieuw als wethouder. “Toen ik na drieënhalf jaar – eigenlijk te vroeg naar mijn zin – naar Meppel vertrok, had ik dus enige bestuurservaring opgedaan”, vertelt hij met gevoel voor understatement. Tal van initiatieven Er gebeurde veel, heel veel eind jaren negentig. De economie floreerde ten tijde van het Paarse kabinet. Er was de nodige ambitie en financiële ruimte om in de stad en haar bereikbaarheid te investeren. Wat ook hard nodig was na een lange periode van stagnatie. Den Oudsten somt een aantal projecten op uit die jaren. “De stadvernieuwingsprogramma’s in de Vrijheidswijk en Heechterp. De bouw van de Friesland Bank, de FBTOtoren, Crystalic en het binnenloodsen van het WTC. Als ik me goed herinner stonden ook de upgrading van het Zaailand en de bouw van parkeergarages aan het Hoeksterend en de Oldehove al op het lijstje.”

“ COMPENSATIE PROGRAMMA OPENDE DE WEG” En dan nog de stadsuitbreiding. Waar de Friese hoofdstad voorgaande decennia vooral investeerde in sociale woningbouw, wilde men nu de middenen hogere inkomens ‘onderdak’ bieden. De huidige

burgemeester van Groningen speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van Zuiderburen en de aankoop van gronden voor de Zuidlanden en de Bullepolder. Met name laatste actie werd hem, als inwoner van het naburige Snakkerburen, niet in dank afgenomen. “Ja, dat leverde bij de buurtborrel de nodige stof tot discussie op”, weet hij nog als de dag van gister. “Net zo goed als ze in Goutum niet bepaald gelukkig waren met de ontwikkeling van De Zuidlanden.” Files Terugblikkend kunnen we concluderen dat Leeuwarden er zonder de ambities van die jaren, niet zo had voor gestaan als nu. Ook qua infrastructuur. ”Voor de Haak geldt dat zeker. Die verbindingsweg was nodig om De Zuidlanden en het industrieterrein ten zuiden van het Van Harinxmakanaal te kunnen ontwikkelen. En om de stad beter te ontsluiten. Ik kan me de files aan de Drachtsterweg nog levendig voor de geest halen. Mooi dat de Haak er nu ligt en dat er, mede dankzij de compensatiegelden van de Zuiderzeespoorlijn, geïnvesteerd wordt in de bereikbaarheid en ontsluiting van de complete stad. Hartstikke goed. ” Als Den Oudsten op (familie)bezoek komt in Leeuwarden, kan hij slechts één ding concluderen. “Leeuwarden heeft een geweldige impuls gekregen. De stad leeft en bruist. Mede dankzij de vele studenten, maar bijvoorbeeld ook door het nieuwe Zaailand. Hebben we toch maar aan de vasthoudendheid van mijn goede vriend Bonnema te danken”, refereert hij met een knipoog aan de vele discussies die hij indertijd met de eigenzinnige architect voerde over de herinrichting van het desolate plein.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

KUNSTWERK VERBEELDT WASDOM column Maarten de Reus Het Oostergoplein is één van de plekken waar je Leeuwarden binnenkomt. Hier voel je voor het eerst dat je in de stad bent. De weg vormt een T-kruising. Je moet keuzes maken, links of rechts afslaan. Vaak gaat dat onbewust door de navigatiesystemen die velen gebruiken. In de nabije toekomst zal er op onze smartphones en autoruiten steeds meer informatie verschijnen over waar we zijn, waar we onze vrienden, winkels en evenementen kunnen treffen. We worden ook steeds handiger in het vertalen van cartografische informatie naar onze daadwerkelijke omgeving. Die lopen steeds meer in elkaar over. De sculptuur die ik voor deze plek maakte, zal er vele decennia staan en anticipeert op de informatierevolutie waar we middenin zitten.

tijd zie je vaker terug, bijvoorbeeld in de cinema en in computer games. De stad heeft één naam, maar bestaat vaak uit samensmelting van dorpen en gehuchten. Hetzelfde geldt voor de bewoners; mensen trekken in verschillende tijden, en om verschillende redenen, van de dorpen naar de steden. Het gemeentearchief van Leeuwarden herbergt een schatkamer aan oude kaarten die de groei van de stad verbeelden. Ik vond kaarten die terug gingen tot 1200. De stad was toen niet meer dan een nederzetting. Als je de kaarten over elkaar heen legt, krijg je een goed beeld van hoe Leeuwarden schoksgewijs groeide. De stad kende vooral in de 20e eeuw een geweldige aanwas.

Als je een stad inrijdt, ga je eigenlijk terug in de tijd. Eerst zie je de industriegebieden met daarop grote, vaak anonieme dozen. Dan achtereenvolgens de moderne woonwijken, de wederopbouw buurten, stadsuitbreidingen uit de tijd van de industriële revolutie, de panden uit de Gouden Eeuw en ten slotte het middeleeuwse centrum.

Dit beeld zie je bij veel Nederlandse steden: een nederzetting wordt een vestingstad, en heel lang blijft de stad zich binnen de grenzen van de verdedigingswerken ontwikkelen. Meestal liet de industriële revolutie de stad uit haar voegen barsten. Er was geen houden meer aan. De stad vloeide over in het omliggende land, andere dorpen en gehuchten insluitend.

In veel opzichten groeit een stad als de ringen van een boomstam. Je ziet aan de ringen wanneer het goed ging met de stad. Maar ook wat schrale tijden waren. Ringen als een metafoor voor het verstrijken van de

Het beeld dat ik maakte toont deze beweging. Op het Oostergoplein arriveer je ‘in Leeuwarden’. En wat krijg je daar te zien: Leeuwarden. Het beeld van de stad heet je welkom in de stad waar je net arriveerde.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

“ DREIGENDE ACHTER STAND ZETTEN WE OM IN VOOR SPRONG”

“Hoogtepunt? Lastig te zeggen. Natuurlijk was de opening van de Haak een mijlpaal, omdat dat tracé voor een belangrijk deel de nieuwe, betere ontsluiting van de stad bepaalt. Maar ook de bouw van de aquaducten blijven mij bij, omdat ik dat technisch gezien fascinerend vind. Maar daarmee doe ik andere projecten in en rond de stad tekort. Temeer omdat ze op een enkele uitzondering na volgens planning, binnen budget en zonder veel overlast verlopen. Uitzonderlijk als je ziet wat er allemaal gebeurt en hoe alle projecten samenhangen. Een groot compliment aan alle betrokken.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Gedeputeerde Sietske Poepjes

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

“ WE BRENGEN TECHNIEK LETTERLIJK DICHTER BIJ DE JEUGD” Gedeputeerde Sietske Poepjes Sietske Poepjes sprong, naar eigen zeggen, op een rijdende trein toen ze in 2011 aantrad als verantwoordelijk gedeputeerde. “Tussen 2007 en 2011 vielen, na jaren van voorbereiding en discussies, de meeste besluiten en werd het pakket maatregelen gaandeweg compleet. Met als resultaat dat er in en rond de stad, tussen 2011 en 2012, zo’n veertig infrastructurele projecten werden uitgevoerd. Van groot en complex tot relatief klein en eenvoudig. De voorbereidingen en besluitvorming maakte ik mee als Statenlid. Als gedeputeerde was ik vooral betrokken bij de uitvoering, met als eerste tastbare resultaat de opening van de Noordwesttangent.“ Meer dan asfalt De gedeputeerde steekt niet onder stoelen en banken dat Leeuwarden Vrij-Baan een must is voor de verdere groei en ontwikkeling van de stad. “Leeuwarden is de banenmotor en het kenniscentrum van Fryslân en wil dat ook blijven. Daarvoor zijn een goede bereikbaarheid en eigentijdse infrastructuur zeer belangrijk. Daar wordt binnen Leeuwarden Vrij-Baan op veel terreinen aan gewerkt. Niet alleen door de aanleg van nieuwe wegen, tracés en aquaducten, maar bijvoorbeeld ook door de stad beter toegankelijk en aantrekkelijker te maken voor watersporters, voetgangers en fietsers. Denk alleen al aan de vele, nieuwe fietsen voetgangerstunnels. Maar ook aan het stimuleren van het fietsgebruik door de bouw van gratis fietsenstal-

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

31 gebiedsontwikkeling”, licht Poepjes toe. Als voorbeellingen en programma’s met het bedrijfsleven. Naast goed bereikbaar, willen we de stad namelijk ook veilig den noemt ze sloepenroutes zoals die aangelegd woren duurzaam maken.” den tussen de Potmarge en het Van Harinxmakanaal en bij Marsum. “De gemeente Menameradiel had dat al langer op het wensenlijstje staan, maar ontbeerde Natuurlijke verdeling de financiële middelen. Door mee te liften in het groMet ‘we’ doelt de gedeputeerde op het samenwerkingsverband van Rijkswaterstaat, provincie Fryslân tere geheel, kon het veel goedkoper. Dat is op verschilen gemeente Leeuwarden die van meet af aan samen lende plekken gebeurd.” optrekken en, volgens Poepjes, op één lijn zitten. “Ook al werken we op verschillende schaalniveaus en Over winst praat de gedeputeerde ook wanneer ze de is er sprake van verschillende culturen, ik kan alleen twintig kunstwerken noemt die in de slipstream van maar zeggen dat we goed en prettig samenwerken. de projecten worden gerealiseerd. En natuurlijk de Niet in de laatste plaats omdat we de taken en rolverwerkgelegenheidsimpuls die van de projecten uitging en -gaat. “Ik heb geen cijfers paraat, maar duidelijk deling zo praktisch en natuurlijk mogelijk hebben mag zijn dat veel Friese bedrijven betrokken zijn en ingestoken. Zo waren wij met Rijkswaterstaat vooral mede dankzij Vrij-Baan het hoofd tijdens de crisis leading in de complexe en grensoverschrijdende proboven water hebben kunnen houden.” jecten, terwijl de gemeente – die dichter bij de bewoners staat – binnen de stadsgrenzen en in de commuOp voorsprong nicatie het voortouw nam. We waren het snel over die rolverdeling eens en dat werkt prima. Los van het feit De rol van de provincie wordt, na de openstelling van het aquaduct in de Drachtsterweg, beperkter de dat we het nodige van elkaar opsteken.” komende jaren. “De toegangswegen zijn dan zo goed als klaar. Wij richten ons vanaf dat moment vooral op de gebiedsontwikkeling langs de tracés, waaronder Deinum en Marsum. Binnen de stadsgrenzen is vooral de gemeente aan zet, met bijvoorbeeld nog de herstructurering van het Europaplein en de tweede fase van de Westelijke invalsweg.”

“ LEEUWARDEN VRIJ-BAAN IS EEN MUST VOOR DE ONTWIKKELING VAN DE STAD”

Plussen Mooi vindt Poepjes ook de plussen die gerealiseerd worden. Als voorbeeld noemt ze de projecten die samen met het onderwijs zijn gedaan, op alle niveaus. “We brengen techniek letterlijk dichter bij de jeugd. Via excursies en lespakketten voor basisscholieren, maar ook via concrete ontwerpopdrachten voor mbo’ers en hbo’ers. Dat was een belangrijke speerpunt van Leeuwarden Vrij-Baan.” Een andere ‘plus’ wordt gerealiseerd door het meenemen van projecten die anders niet gerealiseerd kunnen worden. “Dat ligt vooral op het terrein van de

De provincie blijft, waar nodig, ook de komende jaren nauw betrokken bij Leeuwarden Vrij-Baan. Daarnaast heeft ze haar handen vol aan de andere grote infraprojecten die in de provincie spelen, waaronder het nieuwe verkeersplein Joure, de N381, de N31 bij Harlingen en de Centrale As. “Niet alleen Leeuwarden, maar Fryslân als geheel maakt een mooie inhaalslag qua bereikbaarheid. De achterstand die we tien jaar terug dreigden op te lopen, zetten we de komende jaren om in een voorsprong. Daar plukt iedereen de vruchten van. Van bewoner tot bezoeker en van ondernemer tot werknemer”, besluit Poepjes.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

MELK IN DE TUNNEL

DE TRAILER BLEEF SCHUIN OMHOOG STAAN EN LEKTE 20.000 LITER MELK

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

April 2014 kwam rond één uur ’s nachts op het Oostergoplein een tankwagen met melk van Friesland Campina in de fietstunnel terecht. De chauffeur bleef ongedeerd, maar dat kon niet van de tunnel worden gezegd. De trucker reed op het kruispunt rechtdoor. Zijn truck kantelde en kwam zijdelings in de fietstunnel terecht. De trailer bleef schuin omhoog staan en lekte 20.000 liter melk. Het restant kon worden overgepompt in een andere tankwagen. Bergers kregen de combinatie met de nodige moeite weer op zijn wielen. De tunnel raakte door het ongeluk zwaar beschadigd.

LEEUWARDEN FIETSSTAD De tijd dat bezoekers uit angst voor diefstal enkel op een oude, gammele fiets de (binnen) stad bezochten, ligt achter ons. Leeuwarden Vrij-Baan opende in 2010 drie gratis, bewaakte stallingen in de binnenstad om het fietsgebruik te stimuleren. Niet alleen veilig en gezond, maar ook goed voor het milieu.

DE GRATIS STALLINGEN ZORGEN VOOR EEN VEILIG FIETSNETWERK IN DE STAD

Sinds de opening van de fietsenstallingen aan het Zaailand, het Ruiterskwartier en in de Sint Jacobsstraat, weten dagelijks duizenden fietsers hier een veilig onderdak voor hun tweewieler te vinden. Ze kunnen er ook nog eens een buggy huren, hun elektrische fiets opladen en hun rijwiel laten repareren. De stallingen kennen ruime openingstijden. Zo zijn ze in het weekend ook â&#x20AC;&#x2122;s nachts open voor het uitgaanspubliek. De gratis stallingen zorgen, samen met nieuwe fietsroutes en -tunnels, voor een goed ontsloten en veilig fietsnetwerk in de stad. Ook dat is Leeuwarden Vrij-Baan.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

PRORAIL IN VRIJ-BAAN OOK PROWEGEN

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Michel Marijnissen ProRail De Haak was voor projectmanager Michel Marijnissen van ProRail een bijzonder project. “Samen met Rijkswaterstaat vormden we een team dat meedeed aan het evenement Alpe d’HuZes om een steentje bij te dragen aan de strijd tegen kanker. De Friese collega’s van de betrokken overheden en aannemers hielpen mee, zodat we een mooi sponsorbedrag bij elkaar hebben gefietst. Dat zegt ook iets over de werkwijze in Fryslân. Er is keihard gewerkt aan het behalen van de doelstelling met veel persoonlijk contact. Waarover je in de Randstad mailt, ga je hier voor aan tafel.”

“ JE ZIT HIER VAKER MET ELKAAR AAN TAFEL DAN IN DE RANDSTAD”

ProRail stond in Leeuwarden Vrij-Baan aan de lat voor de Haak om Leeuwarden–midden dat een groot aantal onderdoorgangen en viaducten telde. De spoorwegnetbeheerder was ook verantwoordelijk voor de uitvoering van een stukje snelweg, provinciale weg en een aantal niet-spoorkunstwerken. “De provincie Fryslân was de financier. Wij hebben voor haar het contract gedaan. Dat is bijzonder.” Het tekent volgens Marijnissen de betrokkenheid en de wil om samen te werken van de provincie. “Door werk van de provincie in ons contract op te nemen, konden we werk met werk combineren.” Transparantie Vanaf de start was Marijnissen zich ervan bewust dat dit van ProRail extra aandacht voor de transparantie van de werkzaamheden vroeg. “Aanvankelijk liep het wat stroef. Maar wij hebben echt ingezet op het winnen van vertrouwen door daar vanuit de basis aan te werken: afspraken nakomen, samen het aanbestedingsdossier maken en veel praten om verwachtingen over en weer goed duidelijk te krijgen.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

“ JE LEERT ELKAAR KENNEN”

Groot voordeel was volgens hem dat je in Fryslân vaak met dezelfde mensen en partijen samenwerkt. “Daardoor leer je elkaar kennen en weet je op een gegeven moment ook wanneer je moet ingrijpen en wanneer je de ander moet betrekken. Daar hebben we de projectcultuur op afgestemd. Zo voer ik in andere projecten tijdens informatieavonden vaak het woord. Hier hebben we dat bewust de Friese projectingenieur laten doen.”

Leren kennen De directe contacten en korte lijnen maakten het ook mogelijk om snel te interveniëren bij dreigende problemen. “Wij zaten regelmatig in het projectbureau van de provincie. Als iets dan even niet lekker loopt, krijg je dat mee. Zo was er een kunstwerk weliswaar volgens contract geleverd, maar toch week de maatvoering iets af van wat de bedoeling was. Dat kun je dan snel oppakken, waardoor het werk niet stil komt te liggen.” Door veel informatie te delen en echt samen te werken, houd je gemakkelijker grip, is Marijnissens ervaring. “Als je dingen samen voorbereidt, komt niets als verrassing. Het lijkt meer tijd te kosten, maar het voorkomt herstelwerk. Daardoor was de voorspelbaarheid, maar ook de prijszekerheid in dit project groot. Dat gold overigens niet alleen voor de samenwerking met de provincie. Ook met de gemeente Leeuwarden hebben we uitjes gemaakt. Ik heb Fryslân beter leren kennen en dat is goed bevallen. Ik ben er trots op dat ik heb mogen werken aan dit mooie project.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

WIRDUM ONGELIJKVLOERS Het had enige voeten in aarde, maar na en in overleg met dorpsbelang kreeg Wirdum ongelijkvloerse kruisingen met zowel de A32 als de spoorweg Leeuwarden - Heerenveen. Met deze ingrepen verbeterde niet alleen de doorstroming op met name de snelweg, waar eerder stoplichten stonden, maar hield het dorp ook zijn wijdse zichtlijnen.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

WERKZAAMHEDEN 1 Sporen verwijderen 2 Grond ontgraven en afvoeren 3 Tunnelbak inschuiven 4 Grond aanvullen 5 Sporen terugbouwen 6 Afronden werkzaamheden

Bij Wirdum werd de oude gelijkvloerse kruising van spoor, rijksweg en gemeentelijke weg met fietspad vervangen door een ongelijkvloerse kruising. In totaal werden er vier onderdoorgangen aangelegd voor enerzijds fietsers en voetgangers en anderzijds voor overig (snel)verkeer. Ook kreeg het dorp in de zomer van 2013 nieuwe open afritten. Tijdens de planvorming werd met het dorp overeengekomen dat de nieuwe kruising niet ‘de lucht’, maar ‘de grond’ in zou gaan. Hierdoor werd het uitzicht niet aangetast. Voor de bouwers betekende dit een extra uitdaging omdat de snelweg en het spoor erg dicht bij elkaar liggen. Hiervoor moest er flink diep worden gegraven in de grillige ondergrond van de voormalige Middelzee.

Tribunes gebouwd Andere uitdaging vormde het beperken van de stremming van het treinverkeer tussen Leeuwarden en Zwolle. Om dit voor elkaar te krijgen, zijn beide spoortunnels vlakbij de bestemming opgebouwd om in één weekend op hun plaats te worden geschoven. Voor de autotunnel was dat oktober 2012. De fietstunnel volgde februari het jaar daarop. Het spektakel trok beide weekenden veel toeschouwers, waarvoor speciaal tribunes waren gebouwd om de veiligheid te waarborgen.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

“ HEEL EERLIJK? IK VERWACHTTE EEN PLAN DAT AL IN KANNEN EN KRUIKEN WAS.” LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Regnerus Zeinstra, voorzitter Dorpsbelangen Wirdum-Swichum Regnerus Zeinstra was van 2006 tot 2010 voorzitter van Dorpsbelangen Wirdum-Swichum. Kort na zijn aantreden werd de Haak om Leeuwarden concreet. Met plannen voor een knooppunt (Werpsterhoek) en een nieuwe aansluiting op de A32, was er werk aan de winkel voor de kersverse voorzitter. “Er stond een hoop te gebeuren, met name voor Wirdum. Voor mij was het een sprong in het diepe”, aldus Zeinstra, “maar wel één met een prettige landing.”

“Natuurlijk werd de Haak weldra een belangrijk onderwerp van gesprek in het dorp. Waar komt de weg precies, hoe is de aansluiting op het dorp? En, niet onbelangrijk, wat zijn de gevolgen voor ons uitzicht? Fijn was dat de provincie en gemeente Leeuwarden vlot na de bekendmaking een overleg bij ons in Wirdum initieerden. Ook de projectengineers schoven aan.” Actief meedenken Zeinstra’s verwachtingen van de bijeenkomst waren niet hoog gespannen. “Heel eerlijk? Ik verwachtte een plan dat al in kannen en kruiken was. Een gesprek voor de bühne met gesloten ambtenaren. Een beeld dat ik overhield van mijn tijd als voorzitter van de voetbalclub. Volledig onterecht, zo bleek. Een bijzonder prettig overleg volgde. Ik ontdekte dat we als dorp écht konden meedenken. Dat onze input er toe

“ ONZE INPUT DEED ER TOE”

deed. Dat er over het uitvoeren van onze wensen werd meegedacht. Een verademing. Het was een voorbode voor een constructieve, open samenwerking.” Onderdoorgang dankzij bewoners Meerdere bijeenkomsten volgden. Soms zelfs twee keer per maand. “Zowel in klein comité als tijdens informatieavonden in het dorp bespraken we de plannen voor fietsen wandelpaden, maar met name de aansluiting en kruising van de snelweg. Nuttig, want de eerste schetsontwerpen van de provincie gingen bijvoorbeeld uit van een viaduct over de A32 richting Wytgaard en Weidum. Onze inwoners kwamen vervolgens met alternatieven om het weidse uitzicht te behouden. Gevolg is dat nu geen viaduct, maar een onderdoorgang de snelweg kruist”, aldus Zeinstra. Meegedacht werd er ook over de open afrit. Zo kreeg de Legedyk, aan de oostkant van het dorp, een flauwe bocht en schijnen autokoplampen minder bij de omwonenden naar binnen. Knooppunt Werpsterhoek vindt Zeinstra functioneel een goede oplossing. “Het verkeer wordt er perfect langs elkaar geleid. Super. Minder fraai vindt ons dorp de verhoogde wegen, maar ik snap de noodzaak ervan. Bovendien lag onze prioriteit dichter bij huis. Al met al een compromis waarmee we goed kunnen leven.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

BRUG WORDT FIETSBRUG LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

45 “We wonen hier nu 22 jaar. Toen we het huis kochten van de brugwachter was de brug volledig in gebruik. Dat wisten we en dat namen we op de koop toe. Toen in 2010 via het Tracébesluit werd besloten de brug te sluiten, juichten we dat toe. Het betekende immers dat we aan een rustige, doodlopende weg zouden komen te wonen. ”

Femmy en Auke Bouma Femmy Bouma woont direct naast de brug aan de Marsummerdijk in Ritsumasyl. “We moesten wel even wennen aan het idee dat de brug afgesloten zou worden. Ook omdat we ruim vier kilometer zouden moeten omrijden om in Deinum te komen. Maar de voordelen waren groter. We zouden heerlijk vrij gaan wonen.” Fietsbrug Maar dat pakte anders uit. “In 2014 besloot de Provincie om de brug niet te slopen, maar er een fietsbrug van te maken. Hier werden we door verrast.” Inmiddels wordt er alleen nog gefietst over de oude brug, waarbij Femmy in juni 2015 symbolisch een bijdrage leverde in de afsluiting voor auto’s en vrachtverkeer. De brug wordt onderzocht om te kijken of hij vervangen moet worden door een meer duurzaam exemplaar.

“ WE LIJKEN SOMS WEL EEN VVVKANTOOR”

Femmy zit daar niet op te wachten. “We zijn wel uitgekeken op het vele bouwverkeer dat de brug gebruikte tijdens de aanleg van het aquaduct. Net zo goed als op de betonblokken die de weg versperren voor gemotoriseerd verkeer. Dat moet toch anders kunnen.” Mooi “Op mooie dagen horen we vaak ineens een fietser roepen: ‘Wat wonen jullie hier mooi!’. Leuk en aardig natuurlijk, maar wel een inbreuk op je privacy. Regelmatig bellen mensen aan om te vragen hoe ze met de auto in Deinum of Tzum komen. Hun navigatie stuurt ze nog steeds over ‘onze’ brug. We sturen ze dan maar over de parallelweg. Natuurlijk helpen we mensen graag, maar soms lijken we wel een VVV-kantoor.”

OFFICIËLE AFSLUITING Op vrijdag 5 juni 2015 hielp bewoonster Femmy Bouma om de brug in Ritsumasyl officieel af te sluiten voor gemotoriseerd verkeer tussen Marsum en Deinum. Samen met Douwe van der Werf van provincie Fryslân bracht zij een paal aan zodat alleen fietsers nog gebruik kunnen maken van de brug.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

DRACHTSTERPLEIN 2012 - 2013 Weetjes

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

47 Slim Aannemer MNO Vervat verzon een slim verkeersplan waardoor het werk aan het Drachtsterplein door kon gaan terwijl het nieuwe, iets verhoogde kruispunt werd aangelegd. De sterrotonde, die in augustus 2011 in gebruik werd genomen, zorgde voor een vlotte doorstroming van het autoverkeer. Fietsers moesten echter flink omrijden tot het moment waarop de vier nieuwe fietsen voetgangerstunnels in gebruik werden genomen in de nieuwe, parkachtige omgeving. Zand Vanaf oktober 2011 vervoerden vrachtwagens 40.000 m3 zand naar het Drachtsterplein. Deze voorbelasting was nodig om de grond goed in te laten klinken. Archeologische vindplaats Op de plek van het nieuwe kruispunt met de vier fiets-voetgangerstunnels, stond ooit de Abbinghastate. Deze stins werd in 1463 al genoemd en in 1859 afgebroken. Op het terrein verrees vervolgens een aardappelmeel- en stroopfabriek. Het is niet bekend of de state diepe funderingen bevatte en over kelders beschikte. Archeologisch onderzoek toonde wel sporen aan van vroegere bewoning en restanten van de gracht met daarin puin van de oude opstallen. Webcam Iedereen kon het werk op en rond het Drachtsterplein vanuit de luie stoel volgen. Dit dankzij de webcam op het zestien verdiepingen tellende appartementengebouw de Malus. De webcam werd ontsloten via de projectwebsite van Leeuwarden VrijBaan en toonde live beelden van de bouwplaats. Doorwerken Eind augustus 2012 werd het nieuwe kruispunt aangesloten op de bestaande toegangswegen. Om op tijd klaar te zijn, en het verkeer zo min mogelijk te hinderen, werd er in zowel de zomer- als bouwvakantie met man en macht en dag en nacht doorgewerkt. Met succes. Het nieuwe kruispunt ging volgens plan 27 augustus open voor verkeer uit alle richtingen.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

“ PROACTIEVE OPSTELLING WERPT VRUCHTEN AF” Wethouder Thea Koster Gevraagd naar een bijzonder moment, gaan Thea Kosters gedachten terug naar de winter van 2010 toen de gemeente de plannen rond het Drachtsterplein ontvouwde. De inspraakavond in Erasmushiem trok driehonderd buurtbewoners en ondernemers. “We vonden het spannend. Waren benieuwd naar de reacties en kritische vragen. Er stond immers veel op stapel. Maar wat schetste onze verbazing? We ontvingen na afloop spontaan applaus. Dat had ik nog nooit meegemaakt.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

“ SAMEN MET ZO’N VIJFTIG BEDRIJVEN ONTLASTEN WE DE SPITS” Wethouder Thea Koster De Leeuwarder wethouder Thea Koster, die bereikbaarheid in haar portefeuille heeft, vertelt dit voorval met een twinkeling in haar ogen. Volgens haar toonde deze spontane reactie aan dat een proactieve houding en communiceren loont. “We hebben van meet af aan alles uit de kast gehaald om alle stakeholders zo volledig en tijdig mogelijk te informeren over plannen, werkzaamheden en voortgang. Dat is ook meegenomen en -gewogen in de aanbestedingen. Net zo goed als het beperken van overlast en stremmingen. De aannemers hebben daar hun eigen inbreng en verantwoordelijkheid in. Dat werkt uitstekend.”

E-BIKE VOOR UW BEDRIJF Bedrijven kunnen via het project Werk Slim, Reis Slim vier maanden een e-bike op proef krijgen. Werknemers die nu nog met de auto komen kunnen twee weken ervaren hoe het is om de wind door de haren te voelen. Bevalt het e-biken? Dan kunnen ze met korting een elektrische fiets aanschaffen. In praktijk blijkt dat de helft van de deelnemers aan de proef minstens twee dagen per week blijft fietsen.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Communicatie De communicatiemiddelen die de gemeente, samen met Rijkswaterstaat en de provincie Fryslân, inzet variëren van het organiseren van informatie- en inspraakavonden, het onderhouden van de website en Facebookpagina tot het verspreiden van nieuwsbrieven, tweets en filmpjes, met onder meer animaties, via het YouTube-kanaal. Ook het inzetten van webcams op de bouwplaats en elektronische informatieborden langs de wegen hoort daarbij. De mix aan middelen maakt, volgens Koster, dat iedereen geïnformeerd is over inhoud, duur en voortgang van projecten. “Dat merken we aan de vragen en reacties die we krijgen. En aan het beperkt aantal klachten en files bij wegwerkzaamheden en stremmingen. Mensen anticiperen daarop.”

51 Rondleidingen De informatiestroom maakt het publiek ook nieuwsgierig. Als voorbeeld noemt Koster het aantal trouwe ‘bezoekers’ van de webcams op verschillende bouwplaatsen. Opvallend groot is tevens de animo voor de gratis rondleidingen met touringcar. “Dat is een gouden greep die de provincie nu ook inzet bij andere, complexe projecten als de Centrale As”, aldus de wethouder. Met de periodieke bustochten betrekken de partners het publiek bij alle werkzaamheden. Bovendien vergroot een inkijkje op de bouwplaats de belangstelling voor techniek. De drie partners huldigen het standpunt dat mijlpalen gevierd moeten worden. Elke ingebruikname gaat gepaard met een feestje voor iedereen. Vers in het geheugen liggen de Haakdagen; de week waarin duizenden nieuwsgierigen de nieuwe rondweg konden verkennen en werden getrakteerd op muziek en activiteiten voor jong en oud. Een andere ‘plus’ is het Masterplan Kunst Vrij-Baan dat twintig projecten opluistert met moderne kunst.

ONDERWIJS Het onderwijs betrekken bij de bouwprojecten is één van de speerpunten van Leeuwarden Vrij-Baan. Dat uit zich onder meer in lespakketten, presentaties en excursies voor het basisonderwijs. Leerlingen, cursisten en studenten in het vo, mbo en hbo worden betrokken via excursies, stages en praktijkopdrachten. Deze variëren van het maken van maquettes en 3D-animaties tot het optuigen van projectbureaus en het doorrekenen van constructies.

Ontlasten spits Dat het verbeteren van de bereikbaarheid verder gaat dan het aanbrengen van asfalt en beton, sneeuwt weleens onder. Koster benadrukt echter dat Leeuwarden Vrij-Baan veel waarde hecht aan een betere ontsluiting voor fietsers, voetgangers en (vaar)recreanten. Stille getuigen zijn de nieuwe en geplande fietsen voetgangerstunnels die de rondweg en verkeerspleinen kruisen. Maar ook elders wordt ruim baan gemaakt voor fietsers en voetgangers door snel en langzaam verkeer beter van elkaar te scheiden.

Koster wijst tevens op de nieuwe, gratis fietsenstallingen in de binnenstad en het project ‘Werk Slim, Reis Slim’, dat het woon-werkverkeer per fiets en openbaar vervoer in de spits stimuleert. “Samen met inmiddels zo’n vijftig bedrijven en instellingen ontlasten we de spits door het nieuwe werken, fietsen en openbaar vervoer te stimuleren. Dat gebeurt onder meer via de campagne ‘rij2op5’, waarmee werkgevers hun werknemers stimuleren twee dagen per week de fiets te pakken. Maar ook door kortingen te geven op bijvoorbeeld het delen van auto’s en huren of aanschaffen van e-bikes. Met deze en ander maatregelen ontzien we bovendien het milieu en leveren we een bijdrage aan de gezondheid en vitaliteit van werknemers.” Opgaven De gemeente staat de komende jaren nog voor enkele belangrijke opgaven. Waaronder de reconstructie van het Europaplein en de tweede fase van de Westelijke invalsweg. Deze projecten zorgen er samen met de Haak voor dat de verkeersdruk straks wordt verspreid over diverse toegangswegen tot de stad. Leeuwarden is straks voor alle verkeer uitstekend ontsloten. “Daar is het ons uiteindelijk om te doen”, motiveert Koster het doel van de veertig, nauw samenhangende projecten. Met een verbeterde bereikbaarheid kan de stad haar positie en aantrekkingskracht als vestigingsplaats, banenmotor, onderwijs- en bestuurscentrum waarborgen. Daar is vriend en vijand het over eens, aldus de wethouder die van werkgevers steun krijgt. “De bereikbaarheid was lange tijd een doorn in het oog van werkgevers. Ze nemen de werkzaamheden, en overlast die ze soms veroorzaken, graag op de koop toe. Overigens nemen we hun feedback serieus. Zo hebben we alsnog besloten om de Hendrik Algrawei in één richting open te houden tot de Westelijke invalsweg helemaal klaar is. Ook zorgen we er voor dat we overlast en stremmingen zoveel mogelijk beperken tot de weekends, avonduren en vakanties. Ook dat gebeurt in goed overleg.” Overleg is er ook geregeld met Rijkswaterstaat en de provincie. “De samenwerking verloopt vanaf het eerste moment voortreffelijk. We hebben een klik, de taken en verantwoordelijkheden goed verdeeld en kunnen ten allen tijde een beroep op elkaar doen. Ook als het niet gaat zo als verwacht, bijvoorbeeld bij een lek in een aquaduct, staan we er samen voor. Dat zegt voldoende.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

WEG MET OOG VOOR KUNST EN ESTHETIEK

NOORDWESTTANGENT Opdrachtnemer KWS infra / Van Hattum en Blankevoort Oplevering zomer 2013 Kosten â&#x201A;Ź 29,- miljoen Materiaal 23000 ton asfalt, 200.000 ton zand, 28.000 m3 cementbetonniet Kunstwerken 2 fietstunnels, 1 autobrug, 5 rotondes, 3 autotunnels

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Doeke de Jong Op het puntje van zijn tenen kijkt hij over de haag in zijn achtertuin. Doeke de Jong kan hem nét zien liggen: de Noordwesttangent. Voor de inwoner van Bitgummole in meerdere opzichten een bijzondere weg. Als voorzitter van Pleatslik Belang Bitgummole had hij de lastige taak om de uiteenlopende meningen in het dorp over te brengen op de provincie. “We besloten constructief mee te denken over de plannen”, aldus De Jong, “met een mooi resultaat.”

Het begon voor De Jong rond 2005. De provincie benaderde Pleatslik Belang voor een eerste overleg over de ophanden zijnde verbindingsweg van Stiens naar de Westergowei, die tussen Bitgummole en Engelum door zou lopen. “De plannen bevonden zich toen in de studiefase. We konden dus invloed uitoefenen op de uitvoering. Dat de weg er zou komen, werd al snel duidelijk. Daarvoor was de verkeersdrukte tussen Stiens en Leeuwarden te groot.”

Daarnaast zat ik in een stichting die stukken grond aan de provincie moest verkopen. Inderdaad, drie petten. Maar door open en transparant te zijn, heb ik nooit echte problemen gekend en was het juist mooi om aan mijn eigen omgeving te werken. Streep ik de min- en pluspunten tegen elkaar weg, dan ben ik tevreden met de nieuwe situatie.”

Luxe Zeker over de inpassing in het landschap is De Jong te spreken. Zo is op verzoek het schelpenpad Minder sluipverkeer De Noordwesttangent heet nu officieel de Middelseewei. tussen Bitgummole en Engelum behouden en is er gewerkt met gevoel voor esthetiek. “Regelmatig Een naam die, net als van twee nieuwe viaducten en verbazen collega’s uit de bouw zich over de uitvoering een brug, is aangedragen door Pleatslik Belang. De van tunneltjes, ongelijkvloerse kruisingen, de Middelseewei ontlast niet alleen Leeuwarden, maar verdiepte ligging van de weg, de geluidswallen en de vermindert ook het sluiperverkeer in de genoemde beplanting. Voor civieltechnische begrippen zijn dat dorpen. Dat is althans de veronderstelling. De eerste metingen kort na voltooiing wijzen in elk geval in goede luxe toepassingen.” richting. Op de meeste binnenwegen nam het verkeer af, soms zelfs met de helft. Op enkele andere delen was Kroon op het werk is voor De Jong het een lichte stijging waarneembaar. Nu ook de Haak om molenkunstwerk bij autotunnel ‘Alsert’ aan Leeuwarden klaar is, kan met een nieuwe meting de de Ingelumerdyk. In 2013 werd het onthuld. eindstand worden opgemaakt. “Bitgummole is ontstaan rondom een molen die helaas in 1864 afbrandde. Toen in 2013 de tangent klaar kwam, droeg het dorp precies vijftig jaar haar Daarmee zal voor De Jong een roerige periode dorpsstatus. Een mooi moment voor een prachtige eindigen. “Makkelijk was het niet altijd. Ook omdat landmark. Ook die kan ik vanuit mijn tuin goed zien”, ik als bedrijfsleider van een betonbouwer nauw glimlacht De Jong. betrokken was bij de kunstwerken in het traject.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

EXPLOSIEF STUKJE HAAK LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Steven Jonkers Wie even noordelijk van het Richard Hageman Akwadukt uit het zijraam kijkt, zal niet denken dat dit stukje Haak ooit terrein was van bommen en granaten. Tijdens WO II schoten de Duitsers vanuit FLAK-stellingen op geallieerde vliegtuigen. Zomaar een weg aanleggen op voormalig oorlogsterrein kan levensgevaarlijk zijn, weet Steven Jonkers van de Explosive Clearance Group (ECG). De Wolvegaster en zijn collega’s kregen van de provincie opdracht het geplande tracé te inspecteren. Dat was geen overbodige luxe bleek al snel.

November 2011 rondde ECG een vooronderzoek ter plekke af. Het vermoeden dat een deel van de Haak om Leeuwarden als ‘verdacht gebied’ kon worden ingetekend, werd bevestigd. “Het stuk tussen het Sylsterrak tot net boven de Sylsterdyk heeft een krijgsgeschiedenis zoals je die weinig vindt in Fryslân”, aldus Senior-OCE-deskundige Jonkers. “Geallieerden hadden het gemunt op de bezette vliegbasis. Eerder vonden we daar al meerdere vliegtuigbommen.” Gronddetectie Hoewel Jonkers er geen ‘vijfhonderdponders’ verwachtte, vormden de geschiedenis en nog zichtbare bunkers voldoende aanleiding voor een grondonderzoek. Een voertuig uitgerust met magnetometers onderzocht de ondergrond van het geplande tracé. Een oppervlak van zo’n zevenhonderd bij honderd meter werd uitgekamd op ijzerdelen. De apparatuur traceert grote objecten wel tot wel 4,5 meter diepte. Met duikers en dieptedetectie inspecteerde ECG eveneens de bodem van het Sylsterrak, op de plek van het huidige aquaduct. “Iedere vondst krijgt een coördinaat. Na detectie weten we ook de omvang van het stuk metaal. Dat en nog enkele factoren bepaalt of we gaan graven. Meestal gebeurt dat in twintig procent van de gevallen. Om erachter te komen of het om een melkbus, verfblik of toch een explosief gaat, is er maar één methode: opgraven.”

Munitie die er niet om liegt Dat gebeurde in het najaar van 2012. Met onder meer een beveiligde graafmachine werden zes brisantgranaten, drie lichtgranaten, zes oefenbrisantgranaten en twintig geweerpatronen buit gemaakt. Sanering van een gedempte sloot leverde later nog een oud-Hollandse handgranaat op. Munitie die er niet om liegt, volgens Jonkers. “Met name de 88 millimeter brisantgranaten waren destijds top of the bill. Ze konden vliegtuigen, maar net zo gemakkelijk tanks uitschakelen. Je kunt dus wel nagaan wat er van een willekeurige shovel overblijft.” Direct na opgraven vervoerde ECG de explosieven naar een tijdelijke bunker in de buurt. De Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EOD) bracht ze vervolgens elders vellig tot ontploffing. “Dat gebeurde ook in de buurt, want het is zaak dergelijke munitie zo min mogelijk te verplaatsen. Maar met alle werkzaamheden in de omgeving waren er genoeg bulten grond beschikbaar”, knipoogt Jonkers, die nu wekelijks over de Haak rijdt. “Als ik dan om me heen kijk, ben ik best een beetje trots.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

BEREIKBAARHEID IS MEER DAN INFRASTRUCTUUR LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Om Leeuwarden bereikbaar te houden, zetten de projectpartners van Leeuwarden VrijBaan niet alleen in op de verbetering van de infrastructuur. Op verschillende manieren werken zij, samen met Leeuwarder bedrijven en organisaties, ook aan het beter benutten van het asfalt.

Sebastiaan Mulder Sebastiaan Mulder is programmamanager van ‘Beter Benutten’. Dit mobiliteitsmanagementprogramma van het ministerie van I&M krijgt als ‘Werk Slim, Reis Slim’ een eigen Leeuwarder invulling. Een succesvolle variant ook. Met zo’n vijfenvijftig grote werkgevers, die samen de helft van alle werknemers in Leeuwarden vertegenwoordigen, zijn afspraken gemaakt over het stimuleren van gedragsverandering om daarmee de bereikbaarheid van de stad en de regio te verbeteren.

WATERWEG ‘Werk Slim, Reis Slim’ denkt niet in regels maar in oplossingen, benadrukt programmamanager Sebastiaan Mulder. “We brainstormen samen met bedrijven en organisaties over alle mogelijkheden om Leeuwarden ook in de toekomst bereikbaar te houden. Denk daarnaast aan het inzetten van big data om mensen zo snel en gemakkelijk mogelijk op de plaats van bestemming te krijgen. Maar ook aan nieuwe vormen van vervoer. Studenten berekenen voor ons bijvoorbeeld de kansen voor een watertaxi. Dat is misschien nu nog niet haalbaar, maar wellicht wel bij speciale evenementen, zoals Culturele Hoofdstad 2018.”

Eigen belang Sommige bedrijven doen mee omdat bereikbaarheid ook in hun belang is. Voor andere organisaties sluit het ook mooi aan bij hun eigen vitaliteitsprogramma. Wat de drijfveer ook is, alle deelnemers zien ‘Werk Slim, Reis Slim’ als een kans om een plus te realiseren, weet Mulder. “Bedrijven merken bijvoorbeeld dat ze met dit programma ook werknemers iets te bieden hebben, zoals het beschikbaar stellen en het aantrekkelijk aanschaffen van e-bikes of een veilige fietsenstalling bij een randparkeerplaats. Dat de eerste dertig fietskluizen bij Goutum zo bezet waren, bewijst dat werknemers enthousiast zijn. De nieuwe fietskluizen worden in overleg met geïnteresseerde bedrijven gerealiseerd. Hun werknemers kunnen vervolgens de auto gratis net buiten de stad parkeren en hun weg naar het werk op de opvallende gifgroene ‘Werk Slim, Reis Slim’-fiets vervolgen.” Het programma maakt zijn naam waar. Het nodigt uit om met slimme oplossingen te komen. Het stimuleren van het gebruik van de fiets en fietskluizen is niet de enige, aldus Mulder. Net zo divers als de beweegredenen zijn ook de oplossingen waarin wordt gedacht. Innovaties en pilots zijn de corebusiness van ‘Werk Slim, Reis Slim’. En de programmamanager is nog niet klaar. “De komende jaren zetten we onder andere in op een betere bezetting en ketenverbinding van het OV, goedkoper parkeren buiten de spitstijden en willen we beter gebruik maken van digitale gegevens om zo bijvoorbeeld de routeplanners te verbeteren.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

JULIANALAAN LIGT ER WEER MOOI BIJ

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

RECONSTRUCTIE JULIANALAAN

TURBOROTONDE EN FIETSTUNNEL VAN LOONSTRAAT

De Julianalaan in Leeuwarden is gereed. Het verkeer stroomt er dankzij de herinrichting beter door. Het oversteken is veiliger geworden. Hagen zijn geplant en de bermen zijn groener dan ooit.

Halverwege 2012 kreeg de stadsring er een snelle en veilige verbinding bij. Op 17 juli opende wethouder Thea Koster de turborotonde én fietsen voetgangerstunnel op de plek waar de Van Loonstraat, Middelzeelaan en Julianalaan elkaar kruisen. Samen met kinderen van de sportverenigingen in de wijk die – uitgedost met ballonnen en fraaie t-shirts – het woord ‘veilig oversteken’ vormden. Dat deden ze letterlijk door de tunnel te nemen die de Van Loonstraat met de Middelzeelaan verbindt.

Hiernaast berichten we over de aanleg van de nieuwe rotonde en fietsen voetgangerstunnel op het voormalige kruispunt. Zomer 2015 kreeg de weg zelf een opknapbeurt in de vorm van nieuwe asfaltering, trottoirbanden en beplanting. De mannen van Reef Infra, aannemer van het project, zorgden er voor dat de weg volgens planning werd geasfalteerd. Ondanks de bloedhete, zomerse omstandigheden. Als beloning kregen de wegwerkers ijsjes aangereikt die voor de broodnodige verkoeling zorgden. Kenmerkend was de goede samenwerking tussen omwonenden, bedrijven, aannemer en projectteam. Zo waren leerlingen van de Sint Paulusschool zowel bij de start als de feestelijke opening door wethouder Thea Koster op 8 september present. Reef Infra liet tijdens een gastcollege ook zien wat er allemaal bij zo’n project komt kijken. De Julianalaan is weer berekend op de toekomst.

De nieuwe fietsen voetgangerstunnel op het voormalige kruispunt vormt een belangrijke schakel in de toekomstige, snelle fietsverbinding tussen het westelijke deel van de Zuidlanden (Plantage) en de binnenstad. De tunnel maakt ook dat fietsers en voetgangers, waaronder veel scholieren, veiliger kunnen pendelen tussen de binnenstad en Nylân. Voor de wethouder reden om samen met de buurt en kinderen een feestje te vieren, aangekleed en opgevrolijkt met een feesttent en kleurrijke ballonnen die op 17 juli het luchtruim kozen. Waterleiding Ondertussen werd er eind 2012 een nieuwe waterleiding gelegd ter hoogte van de kruising Stephensonviaduct en Middelzeelaan. Een technisch hoogstandje, want hiervoor werd op zeventien meter diepte een gat geboord met een lengte van zo’n zeshonderd meter. De boor ging bij de Welkoop aan de Snekertrekweg de grond in, onder het spoor door, en kwam aan het einde van het viaduct weer bovengronds. In het boorgat werd een laag bentoniet gestort. Na indrogen van deze vloeibare klei, die een stevige wand vormt, werd de nieuwe waterleidingbuis getrokken. Een mooi staaltje techniek, waar de omwonenden nauwelijks overlast van ondervonden, dat inmiddels ook op andere plekken in de stad is toegepast.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

FIETSTUNNEL IN TEKEN VAN WATER

Beweging in tijd en ruimte

De opening van de nieuwe fietstunnel onder de Julianalaan kreeg het thema water mee van de gemeente. Dit deel van Leeuwarden behoorde immers ooit tot de Middelzee die later dichtslibde en zorgde voor ‘nieuw land’. Niet voor niets heet de wijk ten zuiden van de de tunnel en rondweg vandaag de dag Nylân.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

De stichting Graffiti Platform Leeuwarden koos, in het kader van het Masterplan Kunst Vrij-Baan dat in twintig kunstuitingen voorziet, voor het thema water om de nieuwe fietstunnel op te luisteren met kunst. Kunstenaar L.J. van Tuinen, die voor de wandschildering zorgde, wist daar wel raad mee. “Water associeer ik met beweging. Het dichtslibproces van de Middelzee naar nieuw land is ook beweging. De nieuwe tunnel gaat ook over beweging”, aldus de kunstenaar. “Beweging is de verbindende schakel tussen de locatie en het thema. En tussen de lokale geschiedenis en het heden dat zich beslist niet stil laat zetten in het

hier en nu. Ooit zullen de nieuwe landen als gevolg van de stijgende zeespiegel ook weer zee worden. Dit proces is een golfbeweging van water en tijd.” Deze (golf)beweging wordt geïllustreerd door de honderden kleine vissen en voetstappen die op de wand van de tunnel zijn gespoten. Door de manier waarop dit is gedaan, lijkt de muur te bewegen, wat versterkt wordt door de beweging van de fietser. “Een optische illusie”, aldus Van Tuinen die zijn visie en aanpak desgevraagd toelichtte aan de geïnteresseerde Leeuwarder wethouder, Isabella Diks.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

HAAK OM LEEUWARDEN ZUID: PRACHTIGE NIEUWE VERBINDINGEN LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

De realisatie van de Haak om Leeuwarden zuid was in meerdere opzichten een uitdaging. In december 2014 is het opgeleverd. Rinze Rijpkema, projectmanager van Combinatie De Heak Súd: “Het was een fantastisch project.”

Rinze Rijpkema

De bouwcombinatie van KWS Infra, Van Hattum en Blankevoort en GMB Civiel realiseerde de Haak om Leeuwarden zuid; de vierbaansweg weg die loopt vanaf de A31 bij Marsum tot de N31 bij Hemriksein. Dit project omvatte ook 23 kunstwerken, waaronder die bij knooppunt Werpsterhoek. Dit ongelijkvloerse knooppunt van de N32 met de N31 kruist op twee plaatsen lokale wegen, op drie punten het spoor en er loopt nog een fietspad onderdoor. Het verkeer moest zo min mogelijk hinder ondervinden. De uitvoering verliep daarom in twee fasen. Rijpkema: “Er is om het oorspronkelijk kruispunt ‘Werpsterhoek’ heen gebouwd zodat het verkeer gewoon doorgang kon vinden.” Matrassen Een andere uitdaging op deze plek was de ondergrond. De vroegere Middelsee liep precies tot aan Werpsterhoek. “De bodemsamenstelling kan daar soms per meter verschillen. Om te voorkomen dat de grond rondom het spoor zou verzakken, hebben we aan beide kanten palenmatrassen gelegd. Dat zijn heipalen in de grond waarop een matras gevuld met steentjes ligt. Daaroverheen ligt zand.”

Richting Wirdum zijn twee kruisingen met verkeerslichten vervangen door ongelijkvloerse kruisingen. De afritten van de N31 richting Wirdum komen uit op rotondes. De verdiepte rotonde aan de kant van Wytgaard is volgens Rijpkema bijzonder. “Je hebt daar weinig ruimte tussen de snelweg en het viaduct onder het spoor, maar als je aan komt rijden moet er wel overzicht zijn. Een redelijke uitdaging, maar het is goed gelukt.” Vooraf gebouwd Ter hoogte van Wirdum zijn twee spoorviaducten gerealiseerd. Het treinverkeer mocht respectievelijk honderd en vijftig uur worden gestremd. “We hebben de kunstwerken daarom vooraf gebouwd. Tijdens de weekenden waarin het spoorverkeer was gestremd, hebben we openingen onder het spoor gegraven en daar vervolgens de viaducten in geschoven. Grote projecten waarbij 24 uur per dag werd gewerkt.” Rijpkema kijkt met enthousiasme terug op het gehele project. “Er zijn prachtige, nieuwe verbindingen aangelegd. De Haak geeft de economische ontwikkeling in de regio een impuls en het is fantastisch om hieraan te hebben meegewerkt. Dat is het mooie aan ons werk: je laat iets achter.”

Iets verderop gaat de Haak over de Zwette. De brug moest, evenals het gehele traject, zo veel mogelijk worden ingepast in de omgeving.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

AANNEMER STUIT OP HOLTE LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Colin Wilvers Het project bevatte de nodige uitdagingen, waaronder het aantreffen van een zogenaamd sinkhole. Desalniettemin slaagde aannemersbedrijf K. Dekker erin fase 1b van de Westelijke invalsweg tijdig op te leveren. Volgens projectleider Colin Wilvers mede dankzij de goede samenwerking.

Het is een verademing voor weggebruikers die via de Westelijke invalsweg Leeuwarden in- of uitrijden. De tweebaansweg vanaf het Margaretha Zelle Akwadukt tot aan de Marshallweg is vierbaans geworden. Het oude, tweebaans viaduct over de Zwettetunnel is vervangen door een vierbaans exemplaar. De rotonde op het kruispunt Fahrenheitweg en de Schenkenschans maakte plaats voor verkeerslichten. En de afslag richting de Zwette I & II kreeg verkeerslichten. Oplossing met piepschuim Deze fase 1b van de Westelijke invalsweg is gerealiseerd door K. Dekker Bouw & Infra uit Warmenhuizen. Het bedrijf nam naast het weggedeelte twee kunstwerken voor zijn rekening: het viaduct en de keerwand langs het spoor. Laatste creëert ruimte voor het wegtracé. Het project had een korte doorlooptijd, weet Wilvers. “Eind januari 2014 kregen wij groen licht en op 18 december werd alles in gebruik genomen.”

van bouwmateriaal. Tijdens de uitvoering doken er ook enkele verrassingen op. Zo trof het aannemersbedrijf ondergrondse kabels en leidingen aan ter hoogte van de Fahrenheitweg. “Om die niet te belasten, hebben we de weg met EPS, oftewel piepschuim, opgehoogd. Geen rocket science, maar ook geen alledaagse techniek.” Holle ruimte Onverwacht was ook het opdoemen van een sinkhole, bij het viaduct. “Bij het verwijderen van de bestaande viaductverharding stuitten we een holle ruimte, van wel zeven meter diep. Precies op de plek waar een zware kraan moest komen te staan en waar we een nieuwe constructie moesten realiseren. We hebben de boel open gegraven en gekeken of het leidingen rioolwerk nog in orde was. Daarna hebben we het gat letterlijk opgevuld met zand, zodat er niet opnieuw een holte kan ontstaan.”

18 december 2014 ging ook dit weggedeelte open voor verkeer. Gezien de tijdsdruk en de onverwachte wenEr lagen de nodige uitdagingen. Zo rijdt er dagelijks dingen een knappe prestatie. “Terugkijkend ben ik zeer veel verkeer over de Fahrenheitweg dat zo min mogelijk positief. In onze beleving is er goed samengewerkt met gehinderd mocht worden. Dat ging volgens Wilvers goed; de opdrachtgever. Een randvoorwaarde om een dergelijk er zijn bij hem geen klachten bekend. Gecompliceerd project goed te kunnen uitvoeren. Ik ben er trots op dat was ook de beperkte ruimte om te werken. Dat vroeg om we het hebben geflikt.” een goed faseringsplan en strakke planning qua aanvoer

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

“ONDERDEEL VAN EEN BIJZONDER DRIETAL” Els van Grol Directeur Netwerkmanagement Rijkswaterstaat Noord-Nederland Met een stralende lach stonden ze daar. Drie vrouwen omringd door asfalt, bouwlieden en journalisten. De handen op elkaar als een hecht team tijdens een grote spelshow. Met een ferme druk op de knop openden ze de Haak om Leeuwarden. Eén van de dames was Els van Grol, noordelijk directeur van Rijkswaterstaat. Samen met gedeputeerde Sietske Poepjes en Leeuwarder wethouder Thea Koster vormde ze de regiegroep van de nieuwe weg. Een bijzondere drie-eenheid.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

“ IK KIJK TERUG OP EEN BIJZONDERE SAMENWERKING” Els van Grol Directeur Netwerkmanagement Rijkswaterstaat Noord-Nederland “Het was mijn eerste ‘droge’ infraproject in deze functie”, vertelt Van Grol, die in gedachten teruggaat naar begin 2013. Het jaar waarin ze directeur werd en kennismaakte met Leeuwarden Vrij-Baan. “Die kennismaking kan ik me nog goed herinneren. Ik zie Thea nog voor me, al varend onder het gloednieuwe Drachtsterplein door. Niet lang erna mocht ik zelf in een cabrio de nieuwe open afritten en onderdoorgangen van de A32 bij Wirdum openen. Mooie momenten.” Maar buiten de feestjes is het voor Van Grol en haar collega’s stevig doorwerken. Of beter gezegd: samenwerken. Met gemeenten en provincie timmert Rijkswaterstaat flink aan de Friese weg. Zo zijn, naast de wegen rondom Leeuwarden, ook grote projecten als Knooppunt Joure, de N31 in Harlingen en De Nieuwe Afsluitdijk in volle gang. Verbeteren en verfraaien Strikt genomen is Rijkswaterstaat verantwoordelijk voor de volledige Haak. Maar binnen het samenwerkingsverband voerde het Rijk primair de regie over de Haak-zuid; het deel vanaf Boksumersoal tot en met Hemriksein, inclusief Werpsterhoek en Wirdum waar de Haak aansluit op rijksweg A32. Dagelijks nadert Van Grol de Friese hoofdstad vanaf deze verkeersader. Vanuit haar auto zag ze de infrastructuur afgelopen jaren veranderen. Verbeteren. Verfraaien. Zo werd de staart van de rijksweg,

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

69 grenzend aan Techum en Goutum, overgedragen aan de gemeente en omgeturnd tot statige 50 km/ uur-weg. En kwam er bij Werpsterhoek een ingenieus knooppunt waar wegen elkaar sierlijk kruisen. Metafoor Werpsterhoek Knooppunt Werpsterhoek is een mooie metafoor voor de samenwerking tussen gemeente, provincie en het rijk. Zo vloeiend als de wegen lopen – rekening houdend met elkaar maar bovenal met de gebruiker – zo soepel was ook de wisselwerking in de regiegroep. “Hoewel mijn referentiekader van dergelijke projecten nog smal is, kijk ik terug op een bijzondere samenwerking. Dat we als vrouwen een groot civieltechnisch project bestuurlijk leidden, is al een mooi feit. Wel moet ik zeggen dat we een net zo sterk team (mannelijke) projectmanagers aan onze zijde hebben.”

“ HET ZAL ME BIJBLIJVEN HOE MEN HIER DE BEVOLKING BETREKT BIJ INFRA PROJECTEN”

bewegwijzering. “Dat is normaal”, aldus Van Grol. “Elke nieuwe weg, en zeker een nieuw knooppunt, vraagt tijd eraan te wennen. Wel monitoren we zoveel mogelijk reacties om later te bepalen of het gewenningskwesties zijn, of dat toch de bewegwijzering tekortschiet.” De borden leidden tot discussie in de regiegroep, maar van een crisis was allerminst sprake. “Op zulke momenten komt het aan op vertrouwen en heldere afspraken”, volgens Van Grol. “We spraken af in het voorjaar beslissingen te nemen, om zeker te weten dat de discussiepunten geen gewenningskwesties waren. Op basis van het beeld in april besloten we extra verwijzingen naar Leeuwarden-centrum te maken. Ook zijn er, voor een proefperiode van twee jaar, extra borden geplaatst met de route naar Holwerd (boot Ameland) en het MCL. In die oplossing kunnen we ons allemaal vinden.” Feest der herkenning Van Grol kijkt terug op een mooie periode. “Naast al het moois dat gerealiseerd is, zal me bijblijven hoe men hier in Fryslân de bevolking betrekt bij infraprojecten. Bewonderenswaardig. Neem de Haakdagen. En de kinderen die hun geheimen opborgen in het M.C. Escher Akwadukt. Mijlpalen worden samen met de bevolking gevierd. Maar ook maatschappelijk wordt een stempel gedrukt. Zo pakt men onderwijsprojecten en initiatieven als Girlsday met beide handen aan. Op een Girlsday maken meisjes op de bouwplaats kennis met techniek. Uiteraard probeerden Sietske, Thea en ik hier bij te zijn. Het is prachtig zoveel meiden geïnspireerd te zien door techniek. Een feest der herkenning.”

Wat de regiegroep volgens Van Grol vooral hecht maakte, was het oog voor elkaars én gezamenlijke belangen. “Al tijdens ons eerste gesprek kwamen alle belangen op tafel. We leerden niet alleen ieders speerpunten, maar ook elkaar persoonlijk beter kennen. Er was een klik. Dat maakt het een stuk gemakkelijker werken aan zulke complexe projecten. Het zorgt voor vertrouwen en een bepaalde gunfactor. Belangrijk, want in elke relatie is het geven en nemen.” Bewegwijzering als relatietest Terug naar eind december 2014. Na openstelling van de Haak was het flink wennen voor weggebruikers. Routes en afslagen waren net even anders, evenals de

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

ONDERDOOR EN OVERHEEN BIJ WERPSTERHOEK

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

KNOOPPUNT MET KNIPOOG NAAR HISTORIE Het voormalige knooppunt Werpsterhoek, waar de N31 en N32 samenkwamen, is de afgelopen jaren omgetoverd van een met verkeerslichten geregelde T-kruising tot een ongelijkvloers knooppunt dat ook het spoor Leeuwarden - Zwolle overbrugt. In totaal telt het verhoogd liggende â&#x20AC;&#x2DC;knooppuntâ&#x20AC;&#x2122; maar liefst veertien onderdoorgangen voor zowel fiets-, trein- als autoverkeer. Het project werd, eind 2014, gelijktijdig opgeleverd met de Haak. Een van de voorwaarden bij ontwerp en realisatie was dat het nieuwe knooppunt duidelijk aanwezig moest zijn in het landschap. Net als de vroegere terp De Werp, waaraan het knooppunt zijn naam ontleent. In deze opzet is men geslaagd. Het nieuwe verkeersknooppunt torent op zijn hoogste punt maar liefst twaalf meter boven NAP uit. Naast de veertien viaducten en onderdoorgangen zijn er een vijftig meter lange, doorvaarbare duiker en een groot aantal open afritten en verbindingswegen aangelegd. Opvallend is dat er tijdens de bouwwerkzaamheden geen resten van de terpbebouwing en sporen van bewoning zijn aangetroffen. Waarschijnlijk zijn die bij eerdere gronden wegwerkzaamheden verdwenen.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

KERAMIEKKUNSTWERK De vier fietsen voetgangerstunnels bij het Drachtsterplein zijn versierd met een fraaie beeldtaal van keramische tegels. Het ontwerp is van de hand van kunstenaar Jan van der Ploeg. De fietstunnels werden 9 februari 2013 feestelijk onthuld. Het werk van Van der Ploeg past in de traditie van de abstracte kunst. Het laat zich het best omschrijven als geometrisch, kleurrijk, geordend en snel te herkennen. De kunstenaar rekende namelijk uit hoe lang een bromfietser door ‘zijn kunstwerk’ rijdt: drie seconden. Het beeld laat zich dus in één oogopslag ontdekken. Wanneer de passant langer de tijd neemt om het abstracte werk in zich op te nemen, valt er meer te zien. Dan valt op hoeveel complexiteit, verschillende ritmes en structuren het werk in zich heeft. De vier verschillende composities zijn opgebouwd uit hele tegels, die horizontaal werden gezet. De circa 10.000 gebruikte tegels zijn afwisselend zijdemat en hoogglanzend. Duurzaam verbond De tegels werden ontwikkeld en geproduceerd door Koninklijke Tichelaar in Makkum. Dit bedrijf bouwde in de loop der eeuwen een onschatbare bron van keramische kennis en kunde op en werkt tegenwoordig veel met en voor de creatieve industrie en bouwwereld. Directeur Jan Tichelaar: “We werken over de hele wereld samen met architecten en kunstenaars. Maar het was heel speciaal om samen met een Friese kunstenaar aan een echt Fries project te werken. Zo vormen klassiek vakmanschap, hedendaags design en toekomstgerichte oplossingen een duurzaam verbond.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

DORPEN KRIJGEN NIEUW AANZIEN Sjoerd Vrieswijk

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

De provincie Fryslân had bij het uitwerken van Leeuwarden Vrij-Baan-projecten van meet af aan oog voor de directe omgeving. En dan vooral voor de mogelijkheden die er waren om oude structuren te herstellen en nieuwe verbindingen aan te leggen. Bijzonder was met name de samenwerking met de gemeente Menameradiel en de dorpen, volgens omgevingsmanager Sjoerd Vrieswijk van de provincie. “Na de eerste weerstand ging de knop snel om en zijn er samen mooie dingen gerealiseerd.”

Volgens Vrieswijk werden de eerste gesprekken met Marsum, Deinum en Ritsumasyl rond 2010 gevoerd. “Voor die tijd was er nog teveel onzeker en ook weerstand tegen de aanleg van nieuwe wegen en kunstwerken in de voor- en achtertuin. Heel begrijpelijk, maar toch biedt een project als de Haak kansen voor verbetering. Maar dat vraagt wel een zekere mate van lef.“ Toen duidelijk was dat de Haak er kwam, en waar die precies kwam te liggen, ging de knop bij de betrokken dorpsbelangen snel om. Sommige dorpen waren zelfs opgelucht, andere minder. Ze vonden elkaar, volgens Vrieswijk, in het nadenken over hoe hun omgeving er over een kleine tien jaar uit zou kunnen zien. “Die mogelijkheid motiveerde, inspireerde en verbond.” Doorzetten Het water bleek als snel een bindend element te zijn. En dan met name de opvaarten naar Marsum en Deinum. Ook de wens om de oude Hegedyk in ere te herstellen als recreatieve route kwam al snel boven tafel. “Uiteindelijk zijn er zo’n tachtig projecten bedacht. Vanzelfsprekend was het wensenlijstje langer dan het budget groot was. Er moesten dus keuzes worden gemaakt. Dit vroeg veel van de dorpen en de dorpsbelangen. Aan je eigen mensen uitleggen waarom het ene plan wel en het andere niet doorgaat is niet eenvoudig. Net zo min als het organiseren van de zoveelste informatieavond. Uiteindelijk leidde dat wel tot een breed draagvlak en dat hielp zeker bij de besluitvorming.”

“ VOLDONGEN FEIT BIEDT OOK KANSEN”

Mede dankzij de inzet van de gemeente Menameradiel zijn veel plannen gerealiseerd. De gemeenteraad schatte de unieke gelegenheid die zich voordeed op de juiste waarde en maakte daarom zelf ook geld vrij voor initiatieven. Reguliere onderhoudsbudgetten werden slim gekoppeld, kennis en expertise werden uitgewisseld en er werd subsidie binnen gehaald via onder meer Streekwurk en het stadsfonds. Trots Vrieswijk: ”Uiteraard kun je achteraf makkelijk concluderen dat deze brede aanpak werkt. Vooraf kun je het wel bedenken, maar weet je niet of het ook gaat lukken. Het pakte hier bijzonder goed uit. Niet alleen qua samenwerking, maar vooral ook qua resultaat. Het gebied tussen Marsum, Deinum en Leeuwarden wordt daadwerkelijk fraaier. Dat ik daar een actieve bijdrage aan mocht leveren, maakt me best trots.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Leerzame aftrap

HERINRICHTING HELICONWEG De herinrichting van de Heliconweg was het eerste project van Leeuwarden Vrij-Baan. De weg is onderdeel van de stadsring die op meerdere plekken opnieuw is ingericht om de doorstroming te vergroten. De in 2010 opnieuw ingerichte Heliconweg kreeg twee rijstroken, gescheiden door een groene middenberm, met aan weerszijden een vrijliggend rood fietspad. Dit fietspad is op haar beurt van de rijbaan gescheiden door een haag én bovendien toegankelijk voor bestemmingsverkeer. Bewoners kunnen voor de deur parkeren en zijn als weggebruiker ‘te gast’. Aan beide zijden van de weg is een voetpad aangelegd. Waardevolle ervaringen Het plaatje ziet er inmiddels mooi uit. Het project liep echter niet op rolletjes. Met als voordeel dat er het nodige werd geleerd dat van pas kwam bij de herinrichting van andere delen van de stadsring. Zo sloegen de tussen de weg en het fietspad geplante hagen niet aan. Spitwerk leerde dat de aannemer puin had achtergelaten, zodat de wortels niet konden aarden. Mis ging het ook bij het bestrijden van onkruid tussen dezelfde jonge aanplant. Zowel het kruid als de haagjes werden pardoes tot de grond aan toe gemaaid. Er kwam een nieuwe haag, op goede bodem en met een beginhoogte

van tachtig centimeter zodat ze niet meer over het hoofd werd gezien. Zware wielen In het stedenbouwkundig ontwerp werd gekozen voor een groene middenberm. Bestaand uit gras, opgesloten door banden. Tijdens de beurs Boot Holland bleek deze berm niet bestand tegen zware wielen van vrachtwagens. Met een proefopstelling op het WTC-terrein werd vervolgens getest welke constructie nodig zou zijn. Tijdens de test reed een vrachtwagen tachtig keer heen en weer over drie verschillende constructies. Zowel bij droog als bij nat weer. De inmiddels aangelegde middenberm van graskeien kwam als beste uit de bus. Deze is behalve sterk ook groen. Energiezuinige verlichting De Heliconweg kreeg in 2010 energiezuinige ledverlichting. Dat kostte wat, maar wordt ook terugverdiend. De lampen gebruiken dertig procent minder energie dan de ‘oude’. Bovendien gaat een ledlamp maar liefst vijftien jaar mee, waar een conventionele lamp elke drie jaar wordt vervangen. Omwonenden en weggebruikers zijn tevreden met de nieuwe verlichting, zo blijkt uit de enquêtes die tijdens de proefopstelling zijn gehouden.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

VEELZIJDIG PRORAIL LAAT SPOOR EN WEG VAKKUNDIG KRUISEN LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

“ KLUS BINNEN 76 UUR GEKLAARD”

Dirk Walinga De Haak om Leeuwarden en de wegen die daar op aansluiten kruisen op maar liefst tien plaatsen het treinspoor. Onmisbare schakel bij de aanleg was daarom ProRail. De spoorbeheerder kreeg opdracht om in zeer korte tijd evenzoveel onderdoorgangen en viaducten te realiseren. Maar wie denkt dat ProRail alleen spoorvoorzieningen verzorgt, heeft het mis. Het bedrijf was eveneens verantwoordelijk voor drieënhalve kilometer nieuwe weg. Met alles erop en eraan.

Vanaf Leeuwarden Centraal passeren drie trein verbindingen op meerdere plekken het tracé van de Haak. Zo kreeg het spoor richting Harlingen drie nieuwe onderdoorgangen. Het traject naar Stavoren kreeg er twee. Richting Zwolle gaan reizigers maar liefst vijf keer over de Haak heen, of eronder door. Knap staaltje Er zat behoorlijke tijdsdruk op de aanleg van de spoorkruisingen. Vooral de werken op de trajecten naar Stavoren en Harlingen moesten in sneltreinvaart aangelegd zijn, zo vertelt technisch projectleider Dirk Walinga van ProRail. “Aannemerscombi Grutte Fier beloofde in haar aanbesteding een zeer korte doorlooptijd. Per traject hadden ze zodoende 76 uur de tijd om de viaducten en onderdoorgangen op hun plaats te brengen. Doorgaans wordt daar twee maal 52 uur voor genomen. Trein- en overig verkeer ondervonden zo slechts een lang weekend hinder van de werkzaamheden.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

De operaties van steeds 76 uur waren het slotstuk van vier maanden werken lángs het spoor. De aannemerscombinatie bouwde de viaducten en onderdoorgangen namelijk volledig op locatie, en voorzag ze een week voor het bewuste weekend van een ingenieus schuifmechanisme. Over lange stalen balken werd het gevaarte met een snelheid van zes meter per uur op zijn plaats geschoven. “Als de vijzels, cilinders en oliedruk hun werk goed doen, dan ligt het bouwwerk in vier tot vijf uur op zijn plaats. Daarna kan de terugbouw van het spoor beginnen”, aldus Walinga. Meer dan spoor alleen Het werk aan weg en spoor rondom de Haak was dusdanig met elkaar verweven, dat ProRail werd gevraagd ook omliggende weggedeelten aan te leggen. In totaal maar liefst drieënhalve kilometer. Maar alleen bij asfalt bleef het niet. Ook regisseerde de ‘spoorbeheerder’ de aanleg van bushaltes, bebording, verkeerslichten en fietspaden. “Bij veel projecten

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

doen we het nodige extra werk, zoals een stukje aansluitende autoweg, maar niet eerder lieten we zoveel extra voorzieningen aanleggen”. ProRail verzorgde hier dan ook de aanbesteding van de anderhalve kilometer rijksweg en twee kilometer van de Westelijke invalsweg. Walinga is dik tevreden met het verloop en resultaat van deze Haak-projecten. Ten grondslag aan het succes, zo denkt hij, ligt met name de soepele samenwerking met de regionale bouwpartners en opdrachtgevers. “We werkten met partijen die de omgeving kennen en letterlijk en figuurlijk dezelfde taal spreken”, aldus de projectingenieur uit Ysbrechtum. “Dat is essentieel als er gewerkt moet worden onder hoge tijdsdruk.”

VIJF SPOORONDERDOORGANGEN Aantal locaties vijf onderdoorgangen; Leeuwarden Sneek (2) en Leeuwarden - Harlingen (3) Opdrachtgever provincie Fryslân i.s.m. ProRail Opdrachtnemer Grutte Fier v.o.f. Kosten € 23 miljoen Oplevering december 2014 Materiaal - geolock (vloeistofafdichting), 1,85 km - grondverzet, 200.000 m3 - zand, 300.000 m3 - puingranulaat, 65.000 ton - asfalt, 35.000 ton - beton, 3312 m3 - wapeningsstaal, 500 ton - betonpalen, 1,5 km

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

DANSEND BOEGBEELD BOVEN WESTELIJKE INVALSWEG Zo’n honderd jaar na Mata Hari’s overlijden, prijkt haar meisjesnaam op de westelijke toegangspoort van haar geboortestad Leeuwarden. Met haar fraaie ronde vormen is het splinternieuwe Margaretha Zelle Akwadukt een ode aan de eens zo beroemde exotisch danseres die, wegens vermeend hoogverraad, in Frankrijk werd gefusilleerd. “Het mooiste aquaduct van Fryslân”, was na de opening eind 2014 op Twitter te lezen. Maar ‘wie mooi wil zijn moet pijn lijden’, luidt een oud gezegde. Of dat ook voor het aquaduct gold, weet Bart Meijer. Hij was projectleider voor uitvoerder Ballast Nedam.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Bart Meijer

Het Margaretha Zelle Akwadukt leidt de Westelijke invalsweg – 2x2 rijstroken en een fietspad – onder het Van Harinxmakanaal door. Een bijzonder ontwerp, van Penta Architecten, dat gelijkenissen vertoont met haar naamgever. Zo is de brede middenberm uitgerust met sierlijk geronde tussensteunen, die in de avonduren sfeervol worden verlicht door dimbare ledlampjes. Twee gezichten Volgens de Fransen had Margaretha (Grietje) Zelle een dubbele agenda. Ze was danseres, maar zou ook spioneren voor de Duitsers. Ook het aquaduct heeft twee gezichten. Zo kent het aan de stadskant een rij horizontale betonnen balken, die aan de westkant ontbreken. Meijer legt uit: “Deze 62 tot 70 ton zware ‘stempels’ zorgen ervoor dat de betonnen wanden van de bakconstructie de gronddruk kunnen verdragen. Nodig, omdat je op gegeven moment de wanden niet dikker kunt maken. Door gebrek aan ruimte bijvoorbeeld. Bij dit aquaduct hebben de stempels nog een functie. Ze dienen als onderconstructie voor het viaduct dat de Archimedesweg met de James Wattstraat verbindt.”

STERK DNA De aquaductbak en schaaldelen van het Margaretha Zelle Akwadukt zijn van speciaal beton en voorzien van polypropyleenvezels. Door deze vezels is het beton twee uren brandwerend, zonder afspatting en blijvende schade.

Aan de westkant paste Ballast Nedam een zogenaamde polderconstructie toe. Hierbij vormt een natuurlijke grondlaag, van in dit geval klei, de basis waarop de polderwanden rusten. Meijer: “Ook voor de polderwanden zelf gebruiken we in deze constructie de grond op locatie. We mengen het cement in de grond (mixed in place, red), waardoor de wanden zich ondergronds vormen. Resultaat is een landschappelijk aanzicht.” Of Mata Hari daadwerkelijk informatie lekte aan de Duitsers, moet duidelijk worden in 2017. Precies honderd jaar na haar dood geeft de Franse overheid haar dossier vrij. Als ‘haar’ aquaduct hiervoor een voorbode is, zal ze schuldig blijken. Want zo’n drie maanden voor oplevering, ontstond er lekkage in de tijdelijke stalen damwandconstructie. “Een kleine tegenslag, maar gelukkig al de volgende dag hersteld”, aldus Meijer. Fraaie vormen Zo herkenbaar Mata Hari’s rijkelijk versierde borstplaten waren, zo zijn nu de fraaie ronde schaaldelen van haar aquaduct. Als boegbeelden hangen ze boven de weg. Weliswaar te groot voor het Fries Museum, maar een kunstwerk op zich. Meijer: “De 38 ton wegende schaaldelen, door Haitsma Beton uit Kootstertille vervaardigd, zijn uniek vanwege de ingewikkelde maltechniek die eraan vooraf ging. Of mooi zijn pijn lijden betekent? Pijn niet, maar soms wél hoofdbrekens”, glimlacht Meijer.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

MARGARETHA ZELLE AKWADUKT

Opdrachtnemer Ballast Nedam Kosten ruim â&#x201A;Ź 26 miljoen Oplevering december 2014 Fundatie 1622 palen

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Afmetingen - lengte aquaduct: 60 meter - diepste punt (waterkelder): -14,06 NAP

- diepste punt rijbaan: -10,60 NAP Materiaal - cement betonnietwand: totaal 7040 m3

- kunststof: 1500 m3 - onderwaterbeton: 7525 m3 - gewapend beton: 10.827 m3

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Het Margaretha Zelle Akwadukt in aanbouw in het Van Harinxmakanaal LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

13.000 TON VAKKUNDIG OP Z’N PLEK GEDIRIGEERD Het is vrijdag 29 augustus 2014 als heel langzaam en behoedzaam het Richard Hageman Akwadukt wordt ingevaren. Aan beide kanten is er slechts acht centimeter speling. Na een etmaal hard werken is iedereen opgelucht; het gevaarte van 13.000 ton is afgezonken en ligt op zijn plaats. “Een bijzonder moment, temeer omdat invaren heel weinig gebeurt”, zegt Paul Derks, projectleider van hoofdaannemer Boskalis. LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

RICHARD HAGEMAN Een muzikaal wonderkind, geboren op 9 juli 1881 in Leeuwarden. Al op zijn zesde gaf hij pianoconcerten. Als jongeman verhuisde Hageman naar de Verenigde Staten waar hij beroemd werd als dirigent en componist van filmmuziek, opera’s en concerten. In 1939 krijg hij een Oscar voor zijn muziek in de westernfilm ‘Stagecoach’ van regisseur John Ford. Hageman overleed op 6 maart 1966 in Beverly Hills.

Paul Derks

Het aquaduct dat de Haak om Leeuwarden bij Ritsumasyl onder het Van Harinxmakanaal door leidt, werd in een enorme bouwkuip naast het kanaal gebouwd. Dat terwijl de meeste aquaducten op de plaats van bestemming worden vervaardigd. Helft voor helft, zodat schepen kunnen doorvaren. “Dat was hier geen optie”, legt Derks uit, “daarvoor is het kanaal te smal. Andere opties waren beperkte doorvaart voor langere tijd óf een omleiding van het kanaal. Aan beide opties kleefden meer nadelen dan de invaarmethode waarmee we de scheepvaart maar een weekend zouden hinderen.”

De lekkage waarbij 140.000 kuub water in het aquaduct instroomde.

Specifieke knowhow Elk onderdeeltje van de realisatie en het invaren vraagt om specifieke knowhow. Van het exact op maat maken van de tunnelbak tot het bedienen van de lier die het betonnen gevaarte precies op de juiste plek brengt. Alles bij elkaar waren er op de dag van invaren zo’n zeventig mensen in touw. Op de voet gevolgd door honderden toeschouwers, onder wie veel bouwers, oud-bouwers, radio en tv.

Hectische tijd Een hectische tijd met dubbele shifts volgde. “Naast de herstelwerkzaamheden hebben we het overige werk zoveel mogelijk voortgezet. En toen het water weg was, zijn we ogenblikkelijk gestart met asfalteren. Langer wachten betekende een groot risico op vorst, wat de deadline van eind december in gevaar zou brengen.”

Het afdichten van de bak gebeurde met een zogenaamde ‘inflatable’, een soort mega-fietsband. Een riskant werkje dat eerst helemaal goed leek te gaan. Tot dat zo’n twee weken later drukverlies in de band werd geconstateerd. Een fabricagefout. Een tweedaagse noodoperatie om lekkage te voorkomen slaagde niet, waarna alsnog 140.000 kuub water het aquaduct instroomde. Derks en collega’s smeedden een grondiger plan: binnen drie weken moest een nieuw rubberen profiel zijn besteld, gefabriceerd, geleverd én aangebracht door duikers. Een krappe maar noodzakelijke planning.

Tot op 17 december 2014, de dag voor openstelling, werd er stevig doorgewerkt. “Tijdens de Haakdagen reed de bus met minister Schultz van Haegen door het aquaduct terwijl wij de laatste schaaldelen afhingen. Een bijzonder gezicht. Maar de volgende dag waren we klaar, missie geslaagd”, aldus Derks, die al met al terugkijkt op een prachtig project. “De communicatie met de opdrachtgevers en bouwpartners bleef ondanks de hoge druk altijd respectvol en oplossingsgericht. Mede daardoor is alles goed gekomen en ligt er een bouwwerk om trots op te zijn.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

“ BETERE BEREIKBAARHEID GEEFT ENORME IMPULS” Lex Vergnes is sinds 2008 parkmanager van bedrijven- en winkelpark De Zwette. Een functie die hij met veel plezier vervult. Niet in de laatste plaats vanwege de diversiteit aan taken en contacten. “Ik beheer het bedrijvenpark in de meest brede zin van het woord. Daaronder vallen veiligheid en onderhoud, maar natuurlijk ook bereikbaarheid. Laatstgenoemde is met de komst van de Haak, de Westelijke invalsweg en de aquaducten sterk verbeterd. Met alle positieve impulsen van dien.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Lex Vergnes Parkmanager De Zwette Lex Vergnes vertelt enthousiast over de betere ontsluiting van het bedrijvenpark dat ingesloten ligt tussen de C1000 aan de Snekertrekweg, het Newtonpark en de Harlingerstraatweg. Een gebied met een kleine driehonderd bedrijven. “Dan tel ik de zzp’ers niet mee”, aldus de parkmanager die aanvult dat zo’n 50% lid is van de bedrijvenvereniging die hun belangen behartigt. Ook richting Leeuwarden VrijBaan. Vergnes, die vaak als vraagbaak en intermediair fungeert, had daarvoor aanvankelijk geregeld contact met mannen als Rohan Ketzer en Peter de Jong en inmiddels met Sjoerd Vrieswijk en Thedo Mienstra. “Als er iets is, weten we elkaar meteen te vinden. We bellen, mailen of appen. Ook buiten kantooruren. Die contacten zijn optimaal. Echt.” Piloten De eerste contacten dateren van de periode van planvoorbereiding en werden intensief vanaf het moment dat de eerste schep de grond in ging; september 2012. “Toen werd de Fahrenheitweg afgesloten en kon het inkomende verkeer de stad niet meer in. Dat was ver van te voren duidelijk gecommuniceerd, maar de meeste ondernemers reageerden toen pas met ‘wat gebeurt hier? Dat kan toch niet’. Mijn telefoon stond roodgloeiend. We hebben meteen extra verkeersborden geplaatst. Sommige piloten volgden bij wijze van spreken hun TomTom dwars over verdwenen weggedeelten heen. Wil je niet weten.” Volgens Vergnes bleef de overlast, ondanks de omvangrijke en langdurige ingrepen, beperkt. Niet alleen door de proactieve communicatie en korte lijnen, maar ook door rekening te houden met de bedrijfsbelangen. Zo werd de overlast door

“ BEDRIJFSPANDEN WORDEN NU WEL OPGEKNAPT” stremmingen zoveel mogelijk tot de avonden en weekends beperkt. Ook werd de Hendrik Algraweg, na het openen van de Haak, alsnog opengehouden voor verkeer vanaf Goutum. “Een mooi voorbeeld van meedenken en je flexibel opstellen als overheid.” Files verdwenen Volgens de parkmanager is de bereikbaarheid anno 2016 sterk verbeterd. “De files rondom Leeuwarden zijn na het openen van de Haak zo goed als verdwenen. Daarnaast is De Zwette nu vanaf zowel Drachten, Heerenveen, Harlingen als Bolsward uitstekend bereikbaar. Als straks ook de tweede fase van de Westelijke invalsweg gereed is, zit je zo in de binnenstad.” Bijkomend voordeel is dat bedrijven meer aandacht besteden aan hun uitstraling. “Menig bedrijfspand wordt opgeknapt of krijgt een lik verf. Ook wordt er meer aan de terreinen en herkenbaarheid gedaan. Met name op de nieuwe zichtlocaties. Kortom, het park krijgt gaandeweg de facelift die wij en de gemeente voor ogen hebben. Mooi toch?”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

SLOEPENROUTE Eigenaren van kleine bootjes krijgen een extra mogelijkheid om van en naar de Leeuwarder binnenstad te varen. Bij de aanleg van de Drachtsterweg, en eerder bij het Drachtsterplein, wordt een nieuwe sloepenroute aangelegd die Huizum en de Potmarge verbinden met het Van Harinxmakanaal. De nieuwe route werd gegraven tijdens de werkzaamheden aan het Drachtsterplein en in een later stadium bij het nieuwe aquaduct. Zodra de Drachtsterbrug eruit gaat, kunnen sloepen en vaartuigen die niet hoger zijn dan anderhalve meter, de stad in en uit varen. Extra toegangspoort De sloepenroute is deels gereed en wordt doorgetrokken naar waar nu de Drachtsterweg ligt. De brug met toerit verdwijnt met de aanleg van het aquaduct, ten oosten van de huidige brug. Waterrecreanten varen straks vanuit Leeuwarden-Oost via het Van Harinxmakanaal en Zuiderburen richting Grou. In westelijke richting kunnen ze ook via de Wirdumerfaert aansluiten op de staandemastroute.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

WIARDA Eind 2015 openden gedeputeerde Sietske Poepjes en wethouder Thea Kosters gezusterlijk de fietsen sloepenonderdoorgang Wiarda. Hierdoor kunnen voortaan niet alleen fietsers de nieuwe Drachtsterweg veilig passeren, maar kunnen ook bootjesmensen vanaf het nieuwe buurtschap Wiarda koers zetten naar Tearnzerwielen. Daarmee hebben ze ook directe aansluiting op de staandemastroute.

VAN 80 NAAR 50 Om de verkeersdruk – zeker tijdens de spits – in het zuiden van Leeuwarden te verminderen, wordt het verkeer via de Haak naar de Drachtsterweg en de westelijke toegangswegen geleid. Om dit te stimuleren, is de voormalige Overijsselseweg verlegd en omgetoverd tot een 50 kilometerweg die de nieuwe stadsdelen van de Zuidlanden ontsluit. De nieuwe Overijsselselaan doet haar naam eer aan. De weg die de Haak verbindt met de Van Harinxmabrug bij Goutum, krijgt het uiterlijk van een mooie, groene laan. In de brede middenberm en buitenbermen van de weg – met twee maal twee rijstroken – zijn bomen geplant. Zoals gezegd is de toegestane snelheid 50 kilometer per uur, wat aanvankelijk de nodige kritiek opleverde. Het traject wordt, zolang de Westelijke invalsweg nog niet helemaal klaar is, namelijk veelvuldig gebruikt als zuidelijke in- en uitvalsroute. Op termijn – en zeker wanneer de Zuidlanden verder uitbreidt en volloopt – zal het autoverkeer de andere, grotere toegangswegen gaan gebruiken. Gefaseerd opgeleverd De Overijsselselaan wordt verlicht met ledlampen en telt, behalve twee fietstunnels, kruispunten met verkeerslichten ter hoogte van Goutum, Techum en Jabikswoude. Er is ook voorzien in parallelwegen met parkeermogelijkheden voor bestemmingsverkeer. Het project startte in 2011 en werd gefaseerd opgeleverd, waarvan de herinrichting van het laatste meest zuidelijke deel eind 2015 plaats had.

BLOEMENZEE De afronding van de eerste fase van het project Overijsselselaan, najaar 2012, was een fleurige aangelegenheid. Nadat aannemer KWS in het najaar van 2011 op het traject een zandbed aanlegde om de grond te laten inklinken, werd maar liefst 180.000 vierkante meter ingezaaid met een mengsel van bloemzaden. Dit voorkwam dat het zand wegwaaide en droeg tegelijkertijd bij aan het verbeteren van de bijenstand.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Viaduct “De Skimer” LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

“ IEDEREEN IS GEBAAT BIJ BEGRIP EN DRAAGVLAK” Drie-eenheid zet in op betrokkenheid Ze hebben vanaf de planvoorbereiding regelmatig contact. Dat werd intensief toen de eerste spade de grond in ging. Vanaf dat moment zijn Sjoerd Vrieswijk, Dirkje Hartmans en Jessica Zweegman drie handen op één spreekwoordelijke buik. Samen met een enthousiast team van communicatiemedewerkers zorgen ze bij Leeuwarden Vrij-Baan voor een luisterend oor en korte lijnen. Ze schakelen snel, grijpen adequaat in bij problemen en communiceren proactief. “Soms is de praktijk weerbarstig. Gebeuren er onverwachte dingen. Dan moeten we snel reageren, iedereen optrommelen en met één stem spreken. Dat lukt ons heel aardig.” Omgevingsmanagers Sjoerd Vrieswijk (provincie Fryslân) en Dirkje Hartmans (Rijkswaterstaat) werken nauw samen met Jessica Zweegman (destijds verantwoordelijk communicatie adviseur voor Leeuwarden Vrij-Baan) bij het ‘in goede banen leiden’ van, en communiceren over de bouwactiviteiten in en rond de Friese hoofdstad. “Dat startte bij de planvoorbereiding toen we vooral draagvlak moesten creëren voor de talrijke projecten. Ook buiten de stad. Vergeet niet dat dorpen als Wirdum, Boksum, Deinum en Marsum eveneens de vruchten plukken van de betere bereikbaarheid. Met nieuwe tunnels, ongelijkvloerse kruisingen, fietspaden, vaarroutes en ook een stuk gebiedsontwikkeling”, aldus Sjoerd en Dirkje. Beperken overlast Werken aan de infrastructuur betekent ook hinder door bijvoorbeeld wegwerkzaamheden, zandopstuiving, bouwverkeer en omleidingen. Vooraf zijn daar met de

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

BEKENDHEID Leeuwarden Vrij-Baan mag zich verheugen in een grote naamsbekendheid. Onderzoek liet in 2013 een naamsbekendheid in en rond Leeuwarden zien van 60%. Een nieuwe steekproef, twee jaar later, liet met 65% een onverminderd, grote bekendheid zien.

Paniek Hoe dat in praktijk werkt, bleek toen de aquaducten in de Haak en Westelijke invalsweg september 2014 lekten. “Paniek in de tent”, aldus Sjoerd die de onheilstijding kreeg van de projectleider. “We zijn direct in actie gekomen. Hebben de regiegroep ingeseind, techneuten ingeschakeld en het incident meteen naar buiten gebracht.” Het direct communiceren van het voorval voorkwam speculaties. Bovendien namen de media de boodschap over zodat de buitenwacht er ook weet van had. “Dat was mooi. Want voor je het weet ontstaan er allerlei spookverhalen en regent het telefoontjes. Daar zit je in zo’n situatie niet op te wachten”, aldus Dirkje.

aannemers afspraken over gemaakt. Bijvoorbeeld over hoe vaak en lang een weg afgesloten mag worden en welke tijdelijke routes wenselijk zijn. Tijdens de uitvoering diende genoemd trio de vinger aan de pols te houden en mogelijke problemen te tackelen. “Daarom is het zo belangrijk dat we als partners en disciplines nauw samenwerken”, aldus Jessica. Klinkt logisch, maar gebeurt in de praktijk zelden, vertelt ze. “Komt vooral door cultuurverschillen, maar ook door het verschil in betrokkenheid bij projecten. Bij Leeuwarden Vrij-Baan is van meet af aan gesteld dat we het samen doen, er samen voor staan – ook als het moeilijk wordt – en als één afzender opereren. Die insteek en gedeelde verantwoordelijkheid zie je op alle fronten terug. Daarbij is het logisch dat omgevingsmanagement en communicatie samen optrekken. Als die lijnen kort zijn, voorkom je onduidelijkheid en misverstanden.”

Meepraten Het een-tweetje tussen omgevingsmanagement en communicatie is ook belangrijk bij oponthoud, bermwerkzaamheden, omleidingen en een toename van het bouwverkeer. “Hoe eerder en eenduidiger je dat meldt, hoe beperkter de overlast. Men houdt er dan rekening mee en toont begrip. Dat scheelt drukte en klachten”, aldus Sjoerd. Hij vertelt dat het trio regelmatig contact heeft met omwonenden en bedrijven. “Wanneer er iets is of er vragen zijn, weten ze ons altijd te vinden. Bovendien beleggen we informatieavonden en bespreken we plannen met betrokken bedrijven en omwonenden. Zo kweek je begrip en draagvlak. Daar is iedereen bij gebaat.” Meepraten en -denken leidt soms ook tot aanpassingen. Als voorbeelden noemt Sjoerd de fietsen voetgangerstunnel onder het Oostergoplein waar eerst een brug zou

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

komen. En ook in Wirdum kwamen de opdrachtgevers, samen met dorpsbelang, tot een oplossing voor de aansluiting op de A32 en spoortunnel. Minder eenvoudig verliep het in de voorbereiding van de reconstructie van het Europaplein. “De weerstand daar was groot en leidde tot vertraging. Maar het plan is er zeker niet slechter op geworden.” Online media Leeuwarden Vrij-Baan maakte in de projectcommunicatie dankbaar gebruik van online media als de projectwebsite, Twitter, YouTube en webcams op de bouwplaats. Jessica: “Dat past uitstekend bij de proactieve en interactieve communicatie die wij voorstaan. We hebben de tijdsgeest natuurlijk ook mee. Collega’s volgen de reacties op Twitter en Facebook ook op voet. Zo krijgen we tips, vragen en reacties waar we ons voordeel mee doen. We bekijken samen of we reageren, wie er reageert en hoe. Echt teamwerk dus.” Trots Het drietal is trots op wat er allemaal, in korte tijd, is gerealiseerd. “We dragen dat ook uit”, aldus Dirkje. “Net zo goed als we laten zien hoe leuk en interessant techniek is.” Dat uitdragen gebeurt op veel manieren. Bijvoorbeeld door elke oplevering samen met betrokkenen te vieren. Maar ook door iedereen in de gelegenheid te stellen de bouw te bezoeken. Is dat niet via de georganiseerde bustours, dan wel door projectbureaus open te stellen voor publiek en excursies op de bouwplaats te organiseren. “De busritten met gids zijn in no time volgeboekt”, aldus Jessica. “En ook de festiviteiten rond opleveringen trekken veel publiek. Met als topper de Haakdagen waar duizenden nieuwsgierigen op af kwamen. Verder geven we gastlessen op scholen in de wijde omtrek. Van basisonderwijs tot in het hbo. Ook dat is communicatie.” Vooral het invaren van een aquaduct en het inschuiven van spoortunnels bracht veel mensen op de been, weet Sjoerd die vertelt dat de aannemers inmiddels graag meewerken. “Ze waren dat niet allemaal gewend en zagen onze initiatieven aanvankelijk niet altijd zitten. Rekening houden met publiek rond een bouwput vergt toch de nodige voorbereiding. Inmiddels zijn ze om en verguld met de aandacht die hun werk krijgt. Mooi toch.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

WIE ZIT IN DAT LEEUWENPAK schudde? En op welke dag bezoekers geen krabbel zetten met de gifgroene leeuwpen? De mascotte komt werkelijk overal terug; bouwborden, nieuwsbrieven, informatiebijeenkomsten, en nog veel meer.

De mascotte van Leeuwarden Vrij-Baan is de leeuw. Tijdens de uitvoering van het hele programma komt deze mascotte uitvoerig in beeld. Je zou je bijna afvragen welke lokale scholier het sympathieke dier niet de hand

Maar wie zit er in dat leeuwenpak? Dat kan iedereen zijn, van een huismeester of stagiaire tot projectmedewerker of bouwvakker. Het spelen van de leeuw geeft energie en laat je letterlijk met andere ogen kijken naar een project en de mensen die erbij betrokken zijn. De leeuw heeft een sympathiek karakter en een hoog knuffelgehalte en ontvangt dan ook vaak knuffels van kinderen of â&#x20AC;&#x2DC;high fivesâ&#x20AC;&#x2122; van volwassenen. Een goede aanwinst voor het Leeuwarden Vrij-Baan team.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

100

EEN BRUG TE VER LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

101 ‘Groen licht voor tunnel Oostergoplein’, kopt de Leeuwarder Courant op 27 januari 2009. Het is de kers op de taart van ‘Actiegroep Oostergoplein’.

Johan Dalstra

Aanvankelijk had de gemeente heel andere ideeën met het verkeersplein. Om de doorstroming te bevorderen en fietsers een veilige en vlotte overtocht te garanderen, zagen de plannenmakers brood in een immense fietsbrug tussen de Nylânsdyk en de Verlengde Schrans. Mede dankzij de onverzettelijkheid van Huizumer Johan Dalstra ging dat feest niet door. “Toen we hoorden van de plannen zijn we als buurt direct in het geweer gekomen.” Fietsers in de slaapkamer Dalstra moet even in zijn geheugen graven om de data paraat te krijgen. “Eind september 2007 werden we voor het eerst met de plannen geconfronteerd. Tijdens een informatiebijeenkomst van de gemeente in de Kurioskerk. Het was echt schrikken toen daar een maquette werd gepresenteerd. De kolossale brug zou op het hoogste punt zeven á acht meter hoog zijn.

EÉN WEEKEND Samen met de Heliconweg was de reconstructie van het Oostergoplein het eerste Vrij-Baan project dat werd uitgevoerd. Na de nodige schermutselingen maakte de geplande brug hier plaats voor een tunnel. Maart 2010 ging de eerste schop de grond in. Een half jaar later werd de tunnel, die in één weekend werd geïnstalleerd, opgeleverd. De succesvolle oplossing kreeg navolging bij het ‘overbruggen’ van het Drachtsterplein en de Julianalaan.

Fietsers die ons huis aan de Verlengde Schrans zouden passeren konden bij ons in de slaapkamer naar binnen kijken. Dat kon toch niet? Los van de visuele vervuiling, vroegen we ons af hoe de vele ouderen die in Nylân wonen ooit zo’n steile brug op en af zouden komen. Zeker bij regen en gladheid.” Een stel buurtbewoners liet het er niet bij zitten en richtten Actiegroep Oostergoplein op. Ze spraken met omwonenden en bedachten een alternatief voor de brug; een fietsen voetgangerstunnel. Ze gingen daarbij niet over een nacht ijs en tekenden hun plannen uit. “Het is beter om een situatie te illustreren dan er alleen maar over te praten. Gedurende het proces hielden we alle omwonenden op de hoogte. Via verschillende bijeenkomsten en de media.” Politiek De politiek werd bewerkt via lobby’s en presentaties. Het duurde even, maar weldra vond ook het college, in navolging van de gemeenteraad, de tunnel een goed alternatief voor de brug die op veel verzet stuitte. “De raad ging medio 2008 overstag”, weet Dalstra nog. “Er werden nog wel vraagtekens gezet bij de veiligheid. Met name in het donker. Toen die bezwaren weg waren genomen, door het ontwerpen van een deels open tunnel en ledverlichting, was iedereen, inclusief het college, om.” Uiteindelijk was iedereen content met de oplossing die in goede samenspraak tot stand kwam. Eind mei 2010 werd de nieuwe tunnel in één weekend geplaatst, weet Dalstra. Op 1 december hetzelfde jaar werd hij door wethouder Thea Koster officieel in gebruik genomen.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

102

INFRASTRUCTUUR EN ECONOMIE GAAN HAND IN HAND “Adequate infrastructuur zorgt altijd voor een economische impuls. Daarvan zijn genoeg voorbeelden bekend. En dit zal ook in Leeuwarden en directe omgeving opgeld doen. Los daarvan zorgen de vele projecten in de rond de stad er voor dat Leeuwarden voor alle mobiliteiten goed bereikbaar is en jaren vooruit kan met haar infrastructuur. Al had mijns inziens het ambitieniveau bij de uitvoering van verschillende projecten best iets hoger gemogen.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

VEEL GELEERD Andere Friese speler in de combi Grutte Fier was Friso Civiel. Directeur Henk Dedden kijkt desgevraagd terug op een mooi project. “Niet alleen vanwege de werkgelegenheid in een moeilijke tijd, we hadden gemiddeld zo’n veertig man aan het werk, maar vooral omdat we het nodige hebben geleerd in dit werk. Kennis die we nu toepassen in andere projecten, waaronder de Centrale As. Ook in combi met Mobilis. Vermeldenswaardig is ook dat we binnen VOF Grutte Fier als één bedrijf opereerden. Dus samenwerkten aan een klus en het project niet in stukken hebben geknipt.”

103

Henk Dedden Harm Beerda Algemeen directeur Harm Beerda van Koninklijke Oosterhof Holman is, naar eigen zeggen, een grond, wegen waterbouwkundige in hart en nieren. “Het is me letterlijk met de paplepel ingegoten”, vertelt de man die bijna twee decennia leiding geeft aan het driehonderd (vaste) medewerkers tellende familiebedrijf. “In ruim honderd jaar heeft het bedrijf maar vier bestuurders gehad. Dat tekent de mentaliteit en continuïteit van deze onderneming. Net zo goed als dat we ook tijdens de crisisjaren niet meegingen in het werken met losvaste krachten. Dat gaat volgens mij ten koste van zowel de kwaliteit van het werk als de betrokkenheid van medewerkers. Je bouwt niets op en houdt vakmensen niet vast. Maar dat is onze visie.”

het stuk van de Haak tussen Werpsterhoek en het Van Harinxmakanaal. “Het gedeelte met de vele kruisingen van spoor-, wegen waterwegen. Samen met Van Gelder verzorgden wij vooral het grondwerk en asfalt en Friso en Mobilis de kunstwerken. Daarnaast assisteerden we met mankracht en materieel bij het inschuiven van de kunstwerken. Helemaal ons pakkie an.”

“ VOORBEREIDING EN UITVOERING NIET IN VERHOUDING”

30 jaar De voorman van het bedrijf, dat niet alleen actief is in de gww-sector maar ook in planontwikkeling en milieutechniek, kan het belang van een adequate infrastructuur niet genoeg benadrukken. Prikkelend laat hij weten dat zijn vakgebied een grotere bijdrage levert aan het welzijn van de mens dan de gezondheidszorg. “Alleen rioleringen en waterleidingen hebben de levensverwachting van de mens al met dertig jaar verlengd, terwijl de gezondheidszorg het met tien jaar moet doen. Maar zonder gekheid; het belang van onze sector wordt onderschat. Wat we doen is ook niet altijd zichtbaar en vaak vanzelfsprekend.” De bijdrage van Oosterhof Holman aan Leeuwarden Vrij-Baan kwam vooral tot uiting in het samenwerkingsverband Grutte Fier, waarvan ook Friso (betonbouw), Van Gelder (wegen waterbouw) en Mobilis deel uitmaakten. In opdracht van ProRail stond deze combinatie aan de lat voor de uitvoering van

Ambitieniveau Terugkijkend is Beerda tevreden over de samenwerking binnen het consortium. “We vulden elkaar goed aan en werkten prettig samen.” Anders oordeelt hij over de tijd die de combinatie kreeg om het werk te realiseren. “Als je ruim tien jaar nodig hebt voor voorbereiding, procedures en aanbestedingen en pak ‘m beet anderhalf jaar de tijd krijgt voor de uitvoering, dan zeg ik niets geks als ik vind dat dit niet tot elkaar in verhouding staat. Dat is geen expliciet verwijt aan deze opdrachtgever, maar een ontwikkeling die steeds vaker vanzelfsprekend is. Jammer, want hoe je het ook wendt of keert: onder grote tijdsdruk ontstaan nooit de beste resultaten.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

104

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

105

VRIJBAAN VOOR HET ONDERWIJS Informeren, enthousiasmeren en participeren. Met deze drie-eenheid betrekt Leeuwarden VrijBaan scholieren en studenten van alle leeftijden en niveaus bij de infraprojecten in en rond de Friese hoofdstad. De jongste jeugd groeit op met techniek in de achtertuin. Dat maakt het een stuk gemakkelijker om de landelijke ambitie hard te maken: meer jongeren interesseren voor technisch onderwijs. Sinds 2010 gaat de Friese hoofdstad letterlijk op de schop. Wegen, aquaducten, tunnels, parkeergarages, vaarten, fietsen voetgangerspaden; je kunt het niet zo gek bedenken of ze worden aangelegd, gebouwd, vernieuwd, verlegd en uitgebreid. Jongeren groeien op in een wisselende en snel veranderende omgeving. Ze krijgt het bouwen in, rond en aan de stad met de paplepel ingegoten. Schepje boven op De projectpartners doen daar graag een schepje bovenop. Om de jeugd fysiek en intellectueel uit te dagen, zijn tal van initiatieven ontplooid voor zowel basis- en middelbare scholieren als studenten in het middelbaar en hoger onderwijs. We noemen de gastlessen die op basisscholen zijn gegeven, vaak omkleed met praktijkopdrachten. Hiermee bereikten de partners tot halverwege 2015 ruim vijfentwintighonderd basisschoolleerlingen. Minstens net zo veel leerlingen in het voortgezet onderwijs volgden gastlessen en deden mee aan excursies en rondleidingen op bouwplaatsen. Zij

deden zich ook gelden bij openingen en andere festiviteiten, zoals Girlsday. De drie dames van de regiegroep droegen hier hun steentje aan bij. Imago En dan het middelbaar- en hoger onderwijs. Zij droegen hun steentje bij aan tal van bouwprojecten. Studenten maakten maquettes en groenplannen en rekenden mee aan constructies. Ze ontwierpen 3D-animaties en dachten mee over het ontwikkelen en ontwerpen van parkeergarages en het aankleden van projectbureaus. En dan hebben we het niet over de stages die werden gelopen bij zowel de opdrachtgevers als -nemers. Wat een en ander concreet oplevert aan belangstelling voor het technisch onderwijs weten we natuurlijk niet. Maar dat het bijdraagt aan een positief imago van de bouw, staat als een paal boven water. Dat blijkt ook uit de vele positieve reacties en belangstelling van de jeugd om meer te weten te komen over en mee te werken aan Leeuwarden Vrij-Baan. Dat zal de komende jaren niet anders zijn. Vervolg O ja, de provincie wil deze aanpak een blijvend vervolg geven. Dus niet alleen de komende jaren onder de vlag van Leeuwarden Vrij-Baan, maar provinciebreed bij de tal van andere, vaak complexe infraprojecten in FryslĂ˘n die voorbereid en uitgevoerd worden. Denk aan de Centrale As, maar ook het nieuwe verkeersplein Joure, de N31 bij Harlingen en wat er aan extraâ&#x20AC;&#x2122;s wordt gedaan aan gebiedsontwikkeling.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

106

VEILIG EN VLOT OVER DE DRACHTSTERWEG Bij dit project is veel gebeurd en het is medio 2016 nog in uitvoering.

DRACHTSTERWEG Opdrachtgever provincie Fryslân Opdrachtnemer Heijmans Kosten € 89 miljoen (voor het totale project Drachtsterweg en omgeving) Status project in uitvoering Materiaal - 100.000 m3 zand - 13.000 m3 beton - 20.000 m2 stalen damwanden - 15.000 ton asfalt - 15.000 m2 ‘mixed in place’ wand - 250.000 m3 afgevoerde grond - gewapend beton, 10.827 m3

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

107

Johan Eijzenga Aan de oostkant van Leeuwarden wordt gewerkt aan de nieuwe Drachtsterweg. Als de weg klaar is, kunnen auto’s, fietsers en boten passeren. Eind 2015 kon men al de oversteek van Zuiderburen naar Goutum maken. “De weg wordt grotendeels verdiept aangelegd. Zeg maar vanaf het Drachtsterplein, via het nieuwe aquaduct, tot voorbij het oude kruispunt bij Zuiderburen. Alle weggebruikers kunnen elkaar dan veilig en vlot passeren.”

Toenmalig projectmanager Johan Eijzenga van Heijmans kijkt eind 2015 alvast vooruit naar de opleveren van het meest oostelijk gelegen, complexe infraproject van Leeuwarden Vrij-Baan. Ingewikkeld in meerdere opzichten, steekt hij van wal. “Een aquaduct bouwen is altijd lastig. Er komt heel wat bij kijken op technisch gebied, maar ook omstandigheden ter plaatse spelen een rol. Daar komt bij dat de bouwruimte hier beperkt is en letterlijk tegen de achtertuinen aan ligt. Bovendien moeten we ervoor zorgen dat alle verkeer zo veel mogelijk ongehinderd kan passeren.” Complex project De uitvoering startte in het voorjaar van 2014 met de aanleg van een bypass die het wegverkeer ongehinderd langs de bouwput leidde. Om dezelfde reden werd besloten het meest complexe deel van het project, de bouw van het M.C. Escher-akwadukt, in twee fases uit te voeren. “Eerst het zuidelijke en dan het noordelijke deel, zodat we de brug afwisselend en zo lang mogelijk open blijft voor het vaarverkeer”, verklaart Eijzenga deze aanpak. Tijdens de realisatie van het zuidelijk deel van het aquaduct ontstonden er problemen. “Door onvoorziene, harde grondslag in de ondergrond werd het ontgraven en het aanbrengen van de palen en damwanden problematisch. Door een andere manier van funderen en werken, hebben we het onder controle gekregen. Nooit leuk, maar dergelijke risico’s kunnen nou eenmaal optreden in complexe projecten.”

“ EEN AQUADUCT BOUWEN IS ALTIJD LASTIG”

Grote verbetering De projectleider signaleert veel draagvlak voor het project. “Iedereen ziet dit als een grote verbetering. Zowel voor het vaar- als wegverkeer. De brug, die we na oplevering verwijderen, is toch een grote hindernis. Hetzelfde geldt voor de stoplichten bij Zuiderburen en Goutum die plaats hebben gemaakt voor gelijkvloerse overgangen.” Compleet plaatje Ook fietsers kunnen beide hindernissen snel en veilig nemen, vertelt Eijzenga. “Twee viaducten voor fietsers ‘overbruggen’ de verdiepte Drachtsterweg. Ze sluiten aan op het recreatieve fietspad dat in het aquaduct wordt aangelegd en deels parallel loopt aan de nieuwe sloepenroute tussen de Portmarge en het Van Harinxmakanaal. Dat maakt het plaatje helemaal compleet.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

108

DRIE KILOMETER AUTOWEG, VIADUCT, BRUG, FIETSTUNNEL EN DUIKERS

Poptafiadukt LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

109

“ VERKEERSHINDER TELDE MEE” Eind 2014 kon het publiek als eerste kennismaken met de nieuwe verbindingsweg tussen Hemriksein en Marsum, in de volksmond de Haak geheten. Voor het laatste stukje autoweg, tussen het Van Harinxmakanaal en Marsum, tekende KWS Infra. “We hebben het dan over drie kilometer asfalt, inclusief aansluiting op de Noordwestelijke invalsweg en enkele kunstwerken, waaronder een brug en duiker”, aldus KWS projectmanager Casper Tuinstra.

Casper Tuinstra Vanwege de omvang en complexiteit van het werk – dat behalve 12 kilometer en 138.000 ton asfalt, maar liefst 28 kunstwerken telt – is de aanleg van de Haak in vier contracten geknipt. KWS kwam zowel in een combi bij de Haak-zuid als bij het meest noordwestelijke deel van het traject als winnaar uit de bus, vertelt Tuinstra. “Bij de aanbesteding van dit werk ontliepen de nummers één en twee elkaar nauwelijks op prijs. Wij kregen het werk omdat we het verkeer zo min mogelijk zouden hinderen. Dat telde mee in de emvi-score (economisch meest voordelige inschrijving, red.).”

Volgens plan KWS tekende, naast de aanleg van drie kilometer autoweg, voor enkele kunstwerken waaronder de brug over het Sylsterrak, het viaduct voor de aansluiting op de Noordwestelijke invalsweg, de fietstunnel bij Ritsumasyl én de duiker die een open vaarverbinding tussen het Van Harinxmakanaal en Marsum mogelijk maakt. Laatste, tweeënhalf meter hoge en vier meter brede betonnen bak werd in het werk gestort, vertelt de projectmanager. “De twee andere, kleinere duikers zijn geprefabriceerd.”

Dat die hinder beperkt bleef is één, ander feit is dat KWS de klus eind 2014 tijdig en probleemloos opleverde. “Alles ging volgens plan. Maar laten we wel zijn, dit was niet het meest complexe onderdeel van de Haak. Het meest lastige was de wisselende bodemsamenstelling. In het voormalig middelzeegebied liggen verschillende kleipakketten van wisselende samenstelling. Dat had invloed op de zettingstijden van de opgebrachte zandlaag en daarmee ook op de planning en de bouwtijd.”

Het werk startte halverwege 2013. Gedurende de tweeënhalf jaar dat KWS present was, had ze gemiddeld veertig man aan het werk. “Eind 2015 zijn de laatste puntjes op de ï gezet bij de aanleg van de sloepenroute naar Marsum. Hiervoor hebben we behalve drie duikers ook een steiger aangelegd. Terugkijkend zijn we tevreden over zowel voortgang als resultaat. Geldt ook voor de samenwerking met de provincie, onze opdrachtgever. Die verliep soepel en in goed overleg.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

110

MARSUM TERUG AAN HET WATER LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

ROUTE De bootjesmensen volgen binnenkort dezelfde route als de turfschippers tachtig jaar geleden. Ze varen vanaf het Van Harinxmakanaal, over de Ingelumer Feart, door een sluis. Vervolgens passeren ze de even hoge (tweeënhalve meter) als brede duiker (zes meter) onder de snelweg richting dorp. Aldaar kunnen ze afmeren aan een riante aanlegsteiger. Rondvaartboten kunnen hier ook terecht. Bijvoorbeeld voor een bezoek aan het Poptaslot. Om verder het dorp in te kunnen varen moet er nog één (lagere) duiker worden gepasseerd. Ondertussen denken de dorpsbelangen van Marsum, Ingelum, Bitgummole en Bitgum samen na over het doortrekken van de nieuwe vaarweg naar deze dorpen. Dan ontstaat er weer een nieuw vaargebied met aansluiting op de Elfsteden- en kleiroute.

111 “Marsum dreigde het kind van de rekening te worden. We hadden graag gezien dat de Haak voor het dorp zou afbuigen. Maar helaas. Nu liggen we nog steeds ingesloten tussen Vliegbasis Leeuwarden, de snelweg en de Noordwesttangent. Niet fijn voor de leefbaarheid. Gelukkig wilde de provincie ter compensatie het nodige voor ons doen. Zo wordt een langdurige wens vervuld en liggen we straks weer mooi aan open vaarwater.”

Geert Verf

De voorzitter van Dorpsbelang Marsum, Geert Verf, vertelt graag hoe de vervelende situatie die dreigde voor het dorp werd omgebogen in nieuwe kansen. “We waren allerminst gelukkig met het Tracébesluit van de Haak en zijn vervolgens in gesprek gegaan met gemeente en provincie om te kijken of onze grote wens, als compensatie, gerealiseerd kon worden: aansluiting op open vaarwater.” Tot vreugde van de actieve vereniging vonden ze een gewillig oor bij de beleidsbepalers. Dankzij het geld dat binnen Leeuwarden Vrij-Baan beschikbaar is voor

“ WAT BEGON ALS EEN BEDREIGING IS OMGEBOGEN IN EEN KANS”

gebiedsontwikkeling, is Marsum vanaf eind 2015 weer bereikbaar voor vaarrecreanten. Daarmee wordt een historische fout hersteld, meent Verf. “Tot 1935 voeren de skûtsjes van turfschippers de Marsumer haven binnen. Na die tijd was dat alleen nog weggelegd voor kleinere bootjes. En of dat niet vervelend genoeg was, werd het dorp met de aanleg van de nieuwe vierbaansweg tussen Harlingen en Leeuwarden volledig afgesneden van open vaarwater. Een grote vergissing die de leefbaarheid en aantrekkelijkheid van dit mooie dorp op het spel zette. ”Hoe mooi is het dat een en ander veertig jaar later wordt rechtgezet. “De oude waterloop, vanaf het Van Harinxmakanaal, wordt in grote lijnen hersteld.” Verf is enthousiast over de medewerking van de provincie. De plannen zijn samen ontwikkeld en er zat zelfs meer in het vat dan verwacht. Zo ligt er inmiddels een hoge duiker, met bredere doorvaart, onder de nieuwe snelweg door. En als het even meezit krijgt het dorp straks zelfs een jachthaventje en recreatieterrein ten zuiden van de Bokmasingel. “Aan die plannen werken we nu. Zou mooi zijn als het lukt, dan kunnen we straks de nodige toeristen verwelkomen. Geweldig.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

112

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

113

MAAK VAN DE NOOD EEN DEUGD Halverwege 2013 moest de riolering van de Tesselschadestraat, Harlingertrekweg, de Reviusstraat en de Van der Nootstraat gedeeltelijk worden vervangen. Volgens het college van B&W het moment om de toegang tot de binnenstad te verfraaien. Wethouder Thea Koster stelde de gemeenteraad voor de Tesselschadestraat aan te pakken. â&#x20AC;&#x153;Als je de straat toch opentrekt, met alle hinder voor ondernemers en omwonenden van dien, dan is dat het uitgelezen moment om hem goed onder handen te nemen. Temeer omdat een belangrijke toegangspoort als de Tesselschadestraat de nodige allure verdient.â&#x20AC;?

Onder leiding van projectleider Bernard Bijma maakten verkeerskundigen en stedenbouwkundigen, in overleg met bewoners en ondernemers, een plan. Tijdens informatieavonden werd bedacht hoe ze de Tesselschadestraat groener en veiliger voor fietsers konden maken. Winnend ontwerp werd het voorstel om aan de zijde van de woonhuizen een brede groenstrook aan te leggen, zodat er meer ruimte ontstond tussen de weg en de bebouwing. Groenstrook Aannemer Heijmans voerde het project uit en creĂŤerde een parkachtige groenstrook. Tegelijkertijd werd de Harlingertrekweg versmald en aantrekkelijker voor wandelaars en fietsers. Aan de noordzijde van de

Tesselschadestraat kwamen langsparkeervakken en werd betaald parkeren ingevoerd. De Veiligheidsregio en UPC kregen enkele parkeervakken voor bezoekers toegewezen. In parkeergarage Revius werd ruimte gereserveerd voor zakelijke parkeerders. Aan beide zijden van de nieuwe, asymmetrische Tesselschadestraat ligt sinds eind 2014 een fietspad. De weg is nu veiliger voor fietsers. Tevens kregen de verkeersdeelnemers vanaf de rotonde bij het WTC mooi zicht op het stadssilhouet van de Langemarktstraat.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

114

SPINNEN IN HET WEB Een zenuwstelsel van lijnen verbinden en stroomlijnen. Dat is in belangrijke mate wat het project de Haak om Leeuwarden, inclusief de Westelijke invalsweg, inhield voor ingenieurs- en adviesbureaus Grontmij en Witteveen+Bos.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

115

Willem de Jonge

Toen de adviseurs, die regelmatig samenwerken, in 2010 groen licht kregen van de provincie Fryslân voor het dienstencontract van het project de Haak, vanaf de afslag Marsum tot aan het Richard Hageman Akwadukt, en de Westelijke invalsweg, was de deadline kristalhelder. Ze kregen vier jaar de tijd om ontwerpen te tekenen, contracten te schrijven en de aanbestedingen en realisatie te begeleiden. Op papier lijkt dat te doen, maar pluis je elke taak uit dan ontstaat er een complex geheel. Met Grontmij en Witteveen+Bos als spinnen in het web. Lijnen verbinden Genoemd gedeelte van de Haak is in verschillende contracten opgedeeld. Voor elk contract moesten Grontmij en Witteveen+Bos stakeholdersanalyses uitvoeren. Dat houdt in dat per werkzaamheid werd gekeken welke stakeholders, zoals (toekomstige) beheerders en bedrijven, ervoor benaderd zouden moeten worden. Mede aan de hand daarvan werden realisatiecontracten opgesteld. Daarna volgden de aanbestedingen van deze contracten. Voordat de werkzaamheden losbarstten, werkten de aannemers de bouwmethode en ontwerpen verder uit. De gemeente en het publiek kregen de ruimte om over de plannen mee te denken. Er werd dus veel gecommuniceerd en uitgeplozen. “Het was lastig om al die lijntjes te verbinden”, vertelt Willem de Jonge, van 2010 tot eind 2014 projectmanager bij Grontmij. Veel ervaring en het digitale tijdperk hielpen volgens hem om het overzicht te houden.

“ HET WAS LASTIG OM AL DIE LIJNTJES TE VERBINDEN”

“We verzamelden alle informatie in een database en koppelden dit aan elkaar. Zo konden we bijvoorbeeld snel zien of bepaalde suggesties die wij kregen uitvoerbaar waren.” Kwellend kwelwater Voordat de eerste schop de grond in ging, vond gedegen voorbereiding plaats. Niettemin staken gaandeweg enkele verrassingen de kop op. Ook die belandden op het bordje van De Jonge en zijn collega’s. “Neem de zoutwaterondergrond. Er zitten in de grond meerdere lagen met zout water. Dit water komt naar boven, en levert dan zout kwelwater op. Bij alle verdiepte liggingen in de Haak, de Westelijke invalsweg en de Drachtsterweg kregen we hier in meer of mindere mate mee te maken.” Dit water kun je niet zomaar lozen in een zoetwaterkanaal. Dus is een diepte-infiltratiesysteem geplaatst dat zout water terugpompt naar de bron. “Leek een goede oplossing, maar al snel bleek het systeem verstopt te raken. Inmiddels experimenteren we met innovatieve technieken om dit probleem voor eens en altijd op te lossen. Wat het gaat worden, zal blijken.” Enorme prestatie Vier jaar lang was De Jonge intensief betrokken bij de Haak en de Westelijke invalsweg. Na feestelijke openingsdagen, eind 2014, was de druk er ineens af. “Voor mij als projectmanager was het fantastisch om te constateren dat de projecten, die door al die verschillende aannemers gefaseerd zijn uitgevoerd, tijdig klaar waren. Een enorme prestatie van iedereen die daarbij betrokken is geweest.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

116

Bonno Duhoux

MAALTIJDSERVICE TOT DIEP IN DE NACHT Hotel en eetcafé Duhoux is zo’n beetje kind aan huis bij Leeuwarden Vrij-Baan en diverse aannemers. Regelmatig trekken ze er met schalen eten en kannen drinken op uit om vergadertafels te vullen en harde werkers van een voedzame maaltijd te voorzien. Soms zelfs wanneer de zon al bijna opkomt. Het wereldje van de wegwerkers is Bonno Duhoux, eigenaar van Duhoux, vertrouwd. Het eetcafé en hotel in Wirdum bestaat inmiddels honderd jaar. Ooit begonnen als dorpscafé, trekt het etablissement gasten uit alle windstreken. Onder hen aannemers en uitvoerders die overdag hun tanden zetten in de regionale infrastructuur en ‘s avonds aanschuiven voor een welverdiende dis. Om uiteindelijk te belanden in een van de hotelbedden. Brood en borrelhapjes De afgelopen jaren trok Duhoux veel gasten die betrokken waren bij de uitvoering van Leeuwarden Vrij-Baan projecten. Minstens zo vaak bezochten Bonno Duhoux en zijn collega’s diverse (bouw)locaties. “We verzorgden geregeld koffie en lunches tijdens vergaderingen in bijvoorbeeld het projectbureau. Vaak broodjes kaas en kroket. Soms werd een project afgesloten met een borrel. Dan bezorgden we koude en warme borrelhapjes.” Geregeld bezorgde Duhoux ook maaltijden op bestelling. Vaak Hollandse kost – voor een enkeling een vegetarische variant – op het projectbureau of in de bouwkeet. Dat gebeurde niet altijd op het Hollandse tijdstip van 18.00 uur. “We trokken er ook wel eens

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

’s nachts om twee of drie uur op uit. Daar rijd je dan midden in de nacht naar een viaduct of aquaduct in wording. Omhoog, omlaag, door plassen en over hobbelige paden.” Persoonlijk contact Duhoux merkt aan herhalingsverzoeken, en vaak ook aan kleine dingen, dat zijn klanten en gasten tevreden zijn. Als voorbeeld noemt hij de zandspuiters uit het Westen die, tijdens een latere klus in Zwolle, speciaal naar Wirdum togen voor de Friese whisky. “Zo zijn er ook bouwvakkers die hier eerder bivakkeerden en bij een nieuw Vrij-Baan project rechtstreeks contact met ons opnemen voor een kamer. Dus niet via een of andere bookingssite. Dat persoonlijke contact is mooi.” De samenwerking met verschillende partijen binnen Leeuwarden Vrij-Baan levert lange dagen op. Wegwerkers die overnachten in het hotel, moeten vaak voor het krieken van de dag opstaan. ‘s Avonds na achten komen ze vaak pas weer terug in Duhoux. En dan willen ze natuurlijk ook een warme maaltijd. “Het is best intensief, voor hen en voor ons. Maar we doen het altijd met plezier. Wij willen dat de mensen blij de deur uit gaan.”

117

Jacob en Louice Hessels

ONMISBARE BRANDSTOF OP DE BOUWPLAATS Voor het aanleggen van een weg, brug of aquaduct moeten kennis, vakmanschap en tal van andere zaken voorhanden zijn. Maar wat te denken van goede voeding? “Wie hard werkt moet goed eten”, weet Jacob Hessels als geen ander. Samen met zijn vrouw heeft hij nagenoeg alle werklui bediend die aan Leeuwarden Vrij-Baan projecten werkten. En ook dát is soms topsport. Jacob en zijn vrouw Louice zijn eigenaar van eetcafé en zalencentrum It Holt in Deinum. Maar minstens zo druk zijn ze met cateren. Al jaren voorzien ze de werkvoorbereiders en –uitvoerders van Leeuwarden VrijBaan van eten en drinken. ‘Overwerkmaaltijden’ Ooit gehoord van overwerkmaaltijden? Bij It Holt prijken ze bovenaan de cateringkaart. Een specialiteit van het huis die Jacob regelmatig tot de late uurtjes bezig houdt. “Zo herinner ik me nog de avond toen ik na een lange dag werken op de bank plofte en nog geen twee minuten later telefoon kreeg. Boskalis. Het Richard Hageman Akwadukt lekte en er moest tot diep in de nacht worden doorgewerkt. Of we binnen anderhalf uur voor veertig man een warme maaltijd konden bezorgen. Inclusief tafels en stoelen! Komt er aan, was mijn reactie. Als cateraar, zeker in de bouw, schrik je niet van zulke verzoeken. We zijn er juist op voorbereid. Standaard hebben we voorraad om zo’n zeventig mensen van eten en drinken te voorzien.”

op de catering-menukaart. “Toen de spoorkruisingen aan de westkant van Leeuwarden werden ingeschoven, serveerden we gedurende 76 uur zo’n tweeduizend maaltijden en nog eens duizenden blikjes drinken. Voor de nachtbrakers volgde later nog een voedzame snack, zoals een broodje bal, en een candybar of twee. Om zeven uur stond vervolgens het ontbijt voor honderddertig werklieden klaar, om twaalf uur de lunch en na één of twee tussendoortjes begon het schema weer opnieuw. Tot maandagochtend vroeg. En dan te bedenken dat we altijd tien procent extra bereiden voor onverwachte gasten.” Vers, goed en genoeg Elke dag serveren we een andere maaltijd die we in Deinum bereiden en in chafing dishes (zilveren warmhoudschalen, red.) op locatie bezorgen. Dat kan een projectbureau zijn, maar net zo goed acht bouwketen. Naderhand nemen we het servies en afval mee en halen we nog even een doekje door de ruimte.”

Het favoriete gerecht van de harde werkers? “Zand aan de handen of niet; dat zijn de spareribs. Daar kijkt men echt naar uit. Sowieso wordt mijn zwarte bus met alle egards Tweeduizend in een weekend ontvangen”, glimlacht Jacob. “Even een praatje maken, Gelukkig voor Jacob en Louice is er voor de meeste lekker eten voorschotelen en met de complimenten weer klussen meer voorbereidingstijd. Al blijft het geregeld nachtwerk. Zoals bij buitendienststellingen, ook een item naar Deinum rijden. Daar doen we het voor.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

118

INNOVATIE LEIDT TOT MILJOENENBESPARING

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

119

Rinze Herrema Gezien het verleden zou je het bijna zijn tweede thuis kunnen noemen; het project(bureau) Leeuwarden Vrij-Baan. Zo werkte hij als projectleider mee aan het voorontwerp Tracébesluit, adviseerde hij de werkgroep Programma Bereikbaarheid Leeuwarden en was hij als adviseur betrokken bij tal van planstudies, voorontwerpen en contracten. “Je kunt rustig stellen dat ik de afgelopen tien jaar het merendeel van mijn tijd besteed heb aan Leeuwarden Vrij-Baan. En we zijn nog niet klaar.”

Rinze Herrema van adviesen ingenieursbureau Witteveen+Bos uit Heerenveen kent vele ins en outs van de metamorfose die de Friese hoofdstad de afgelopen jaren onderging. Als hij de Haak rondt of een van de nieuwe invalswegen neemt, doemen meteen beelden op van de voorgeschiedenis. Als voorbeeld noemt hij de avonden dat hij bewoners in zaaltjes mocht uitleggen wat men van plan was met de Drachtsterweg, de Haak en het Europaplein.

vroegtijdig betrokken bij studies naar en ontwerp van de Drachtsterweg, het Drachtsterplein, het noordelijke deel van de Haak en ook de drie aquaducten. Het Margaretha Zelle Akwadukt hebben we zelfs compleet ontworpen. Van de eerste pennenstreek tot het laatste boutje.”

“Men kan zich daar maar moeilijk een voorstelling van maken. Ook niet als je schetsen laat zien. En laat duidelijk zijn; het gaat hier om een fundamentele wijziging van de Leeuwarder infrastructuur die het best wordt geïllustreerd door een verschuiving van de verkeersintensiteit van het zuiden naar het westen van de stad. Leg maar eens uit dat de Westelijke invalsweg de voornaamste invalsweg wordt, zolang die er niet ligt. Zo moet men er ook aan wennen dat de Overijsselselaan een vijftigkilometerweg is. En dat je vanaf Harlingen moet afslaan om Leeuwarden-Noord te bereiken. Stuk voor stuk even ingrijpende als noodzakelijke veranderingen waar men aan moet wennen.”

Complex De verdiepte ligging van het westelijk deel van de Haak, waar diverse spoor-, water- en autowegen elkaar kruisen, was voor de ingenieurs van Witteveen+Bos en Grontmij het meest complexe onderdeel. “Om kosten te besparen is daar een relatief nieuwe techniek toegepast; het mengen van de gunstig gelegen kleipakketten met cement. Zo ontstond een soort natuurlijke scheidingswand en is er voor miljoenen bespaard. Deze techniek is nog nergens op deze schaal toegepast. Door de verdiepte ligging van grote weggedeelten konden ook de open afritten bescheiden blijven. Ook dat leidde tot een forse besparing. Enige aanvullende maatregel was het plaatsen van pompen in de aquaductbakken om het doorsijpelende grondwater te verwijderen. Die investering weegt bij lange na niet op tegen de baten.”

Vanaf de eerste pennestreek Het adviesen ingenieursbureau van Herrema stond tussen 2006 en 2011 aan de basis van menig (voor) ontwerp. “Op een enkele uitzondering na liet de opdrachtgever de voorontwerpen zelf uitwerken. Op basis daarvan werden vervolgens de aanbestedingen en contracten opgesteld. Zo raakten wij bijvoorbeeld

Herrema wil tot slot graag genoemd hebben dat de verkeershinder tot een minimum beperkt is gebleven. Volgens hem is dat te danken aan een juiste fasering, adequate voorlichting en ook het meedenken en -werken van de vele uitvoerders. “Daar is binnen alle projecten veel aandacht aan besteed. En zie het resultaat: weinig hinder en klachten.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

120

Bouw Margaretha Zelle Akwadukt LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

121

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

122

SAMENWERKING VRIJ-BAAN IS SCHOOLVOORBEELD LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

123

Auke van der Vlugt Het internationaal opererende Royal HaskoningDHV ontstond in 2002 toen Royal Haskoning, het oudste ingenieurs- en adviesbureau van Nederland (opgericht in 1881), fuseerde met DHV. Laatstgenoemde, iets jongere bedrijf had een even imposante staat van dienst. Aan ervaring dus geen gebrek. Toch gebeuren er soms verrassende dingen. Bij Leeuwarden Vrij-Baan in positieve zin.

“Wat mij altijd zal bijblijven als we klaar zijn, is de ketensamenwerking.” Aan het woord is Auke van der Vlugt. Als Director Business Unit Infrastructure verantwoordelijk voor de activiteiten die Royal HaskoningDHV uitvoert voor Leeuwarden Vrij-Baan. “Het begint al vooraan in de keten met de samenwerking tussen drie overheden: Rijkswaterstaat, de provincie en de gemeente. Maar ook in de projectvoorbereiding en -uitvoering werken verschillende partijen samen. Wij zitten daar midden in. De planning van de projecten moet naadloos op elkaar aansluiten. Terwijl je met veel betrokkenen te maken hebt. Dat maakt het complex.”

“ WIJ VOEDEN VRIJ-BAAN MET INFORMATIE” Schoolvoorbeeld Toch is de manier waarop de projecten zijn verlopen een schoolvoorbeeld volgens Van der Vlugt. Mede dankzij de aanwezigheid van een projectbureau, waar de uitvoerders met elkaar konden overleggen. Zo’n kantoor tref je niet altijd bij grote infraprojecten, weet hij. “Het maakt het makkelijk om zaken af te stemmen en om elkaars kwaliteiten zo goed mogelijk te benutten.”

Al zijn drie overheden en tal van bedrijven betrokken bij de uitvoering, voor de buitenwereld hebben ze één gezicht. Dat is volgens Van der Vlugt eveneens een teken dat ketensamenwerking goed werkt. “De communicatie verliep altijd via Leeuwarden Vrij-Baan; herkenbaar voor het grote publiek. Onze rol als adviesen ingenieursbureau was Leeuwarden Vrij-Baan zo snel en volledig mogelijk voeden met informatie. Ik denk dat de communicatie van Leeuwarden Vrij-Baan voor positief gevoel bij het publiek heeft gezorgd.” Voelbare waardering Van der Vlugt is er trots op dat Royal HaskoningDHV een prominente bijdrage heeft geleverd aan Leeuwarden Vrij-Baan. Bij verschillende deelprojecten van de Haak nam de onderneming de engineeringstaak voor haar rekening. Bij andere projecten ondersteunde ze de gemeente op het gebied van mobiliteit en infrastructuur. En dan is er ook nog de Drachtsterweg met haar kunstwerken, een paradepaard als het gaat om uitdagingen. “De rol van een ingenieursbureau wordt nooit voor het voetlicht gebracht, maar ik voel wel waardering van de opdrachtgevers. Ik denk dat we als ingenieurs-branche trots kunnen zijn op de geleverde prestaties.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

124

HET SUCCES: MINDER HINDER DOE JE SAMEN Volop in en om Leeuwarden sleutelen aan wegen, fietspaden, viaducten, tunnels en kanalen. Dat kan niet zonder hinder voor de omgeving en daar moet je dus iets voor bedenken. Geënt op een landelijk beproefde ‘Minder Hinder’ aanpak zijn er daarom in 2011 afspraken gemaakt die werden bekrachtigd in een Minder Hinder manifest. Het Programma Bereikbaarheid Leeuwarden VrijBaan is anno 2016 nog niet helemaal klaar. Toch mogen we al concluderen dat we er samen in zijn geslaagd de hinder te beperken en in sommige gevallen zelfs helemaal te voorkomen. Het principe van deze aanpak is eigenlijk vrij simpel en staat ook wel bekend als ‘de zevenklapper’. De zeven klappen zijn op basis van een goede regionale samenwerking (1): 2. Slim plannen 3. Slim bouwen 4. Mobiliteitsmanagement 5. Verkeersmanagement 6. publiekscommunicatie 7. publieksgerichte uitvoering De regionale partijen hadden al snel door dat een gezamenlijke aanpak meer zou opleveren dan de som der delen. Er zijn duidelijke afspraken gemaakt over wie waarvoor en wanneer verantwoordelijk was. Dat heeft zeker bijgedragen tot succes.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

125

Slim Plannen Aan het begin van het programma is goed bekeken en besproken welke werkzaamheden wel en niet tegelijk uitgevoerd konden worden. Zo was direct duidelijk dat de Drachtsterweg/aquaduct pas na de aanleg van de nieuwe Haak om Leeuwarden moest starten. Slim Bouwen In de contracten hebben we aannemers proberen te prikkelen om met slimme, tijdelijke oplossingen te komen voor een goede en veilige doorstroming van het verkeer terwijl het werk vlot en veilig uitgevoerd kon worden. Het Drachtsterplein en de Werpsterhoek zijn hier mooie voorbeelden van. Mobiliteitsmanagement Vanuit het simpele principe dat als er minder verkeer op de weg is, er minder kans op filevorming en vertraging is, is er bij Leeuwarden Vrij-Baan flink ingezet op mobiliteitsmanagement. Het programma ‘Werk Slim, Reis Slim’ is ook een van de succesfactoren in deze integrale aanpak. Verkeersmanagement Niet voor iedereen zichtbaar, maar de doorstroming wordt op de diverse invalsroutes van de stad al enige tijd gemeten. Vooral als check of de goede keuzes zijn gemaakt, maar ook om tijdig te kunnen ingrijpen als een bepaalde route vastloopt. Publiekscommunicatie Een actieve communicatie met de omgeving, waarbij geprobeerd is het publiek bij de werkzaamheden te betrekken. Denk aan de ‘Dag van de Bouw’ en het plaatsen van speciale tribunes om veilig bijzondere werkzaamheden te kunnen bekijken. Zeer succesvol waren de maandelijkse Leeuwarden Vrij-Baan bustoers waarbij belangstellenden, via een rondrit, geïnformeerd werden over de vorderingen en wijzigingen. Publieksgerichte uitvoering Door tijdig via internet, twitter en de media, maar zeker ook langs de routes het publiek op de hoogte te brengen van hinder, werden weggebruikers tijdig geïnformeerd zodat ze hun gedrag aan de gewijzigde situatie konden aanpassen.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

126

WESTELIJKE INVALSWEG: NIEUWE ENTREE VOOR DE STAD LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

127

Rohan Ketzer

De Westelijke invalsweg wordt dé nieuwe invalsweg aan de westkant van de stad. De bereikbaarheid van Leeuwarden wordt hierdoor sterk verbeterd. De weg ontsluit het westelijk deel van de binnenstad, het stationsgebied, het Tesselschadegebied, het WTC-gebied en bedrijven- en winkelpark De Zwette.

Medio 2016 startte de aanleg van de directe aansluiting op de stadsring ter hoogte van het Stephensonviaduct. De weg verbindt de Haak, andere Leeuwarden VrijBaan projecten én de stadsring met elkaar. Door een half klaverblad aan te leggen wordt de Marshallweg op de stadsring aangesloten. Verbetering De oorspronkelijke westelijke toegangsweg was al een belangrijke verkeersader, maar ongeschikt om het vele verkeer af te wikkelen. Zeker nadat de verkeersdruk aan de westkant toenam na aanleg van de Haak. In de nieuwe situatie zal het verkeer goed doorstromen en het centrum beter bereikbaar worden”, aldus Rohan Ketzer, als projectmanager van de gemeente Leeuwarden verantwoordelijk voor de aanleg van het laatste deel van de WIW. “Er waren eerder plannen voor een extra brug over de Harlingertrekvaart, maar een half klaverblad bleek een betere oplossing voor zowel het gemotoriseerde- als het vaarverkeer.”

De start van het project liep wel enige vertraging op. “Om het halve klaverblad aan te leggen, moesten we enkele percelen aankopen. Zowel van bedrijven als particulieren. Dat was even spannend en kostte tijd”, aldus Ketzer. Twee fases In 2006 besloot de raad om de Westelijke invalsweg in twee fases aan te leggen. De eerste fase is de aansluiting op de Haak en het Margaretha Zelle Akwadukt. Dat deel werd eind 2014 opgeleverd. Oktober 2015 startten vervolgens de voorbereidingen voor de tweede fase. Als alles volgens planning verloopt, wordt het nieuwe half klaverblad eind 2017 opgeleverd. “Straks geen ‘sluip en kruiproutes’ meer, maar een hoogwaardige invalsweg aan de westkant”, blikt Ketzer vooruit. “Al het verkeer kan straks veel sneller de stad in en uit. Een prachtige verbetering.”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

128

BOUWPUT IN HARTJE VAN DE STAD Parkeergarage Nieuw Zaailand

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

129 9.000 kuub beton, 750 heipalen en een betonconstructie met 100.000 kilo wapeningsstaal waren nodig om de oude parkeergarage onder het Zaailand in Leeuwarden te renoveren. De door Leeuwarden Vrij-Baan Leeuwarden aangepakte garage Nieuw Zaailand werd maart 2011 feestelijk geopend. Sindsdien is de drukst bezochte parkeergarage van Leeuwarden.

Hayo van der Meer

“Een uitdaging was het zeker,” vertelt Hayo van der Meer wanneer hij terugblikt op het project. “Toch is het ons gelukt om zonder problemen binnen het budget en de planning te blijven. Hoe we dat deden? Kwestie van goede voorbereiding en korte lijnen met betrokkenen.”

gratis parkeren en waren alle stadsbuslijnen op zaterdag in de drukke decembermaand gratis. Ook is er voor gezorgd dat de busrit vanaf het P+R Kalverdijkjebinnenstad en P+R WTC-binnenstad gratis was gedurende de verbouwing. Daarmee werden mogelijke problemen voorkomen.”

Uitdaging was het werken in een grote bouwput in een druk winkelcentrum, aldus de senior adviseur Verkeer en Vervoer van het Team Mobiliteit en Ruimte van de gemeente Leeuwarden. “Goed communiceren en korte lijnen met alle betrokkenen was geboden. Het was voor het eerst dat we met een omgevingsmanager werkten, in dit geval Jan Stieber. Dat verliep zo goed dat we dat nu bij alle grote projecten doen.”

Nationale Parkeertest Het werk van Leeuwarden Vrij-Baan werd opgemerkt en in 2013 kwam parkeergarage Nieuw Zaailand als winnaar uit de bus in de Nationale Parkeertest van Detailhandel Nederland. “Ik kan me dat nog goed herinneren. Daar waren we als stad, en zeker als Leeuwarden Vrij-Baan, erg trots op. Het is een belangrijke prijs die de garage terecht won vanwege de ruime, lichte, schone uitstraling en het Overeenkomsten gedifferentieerde parkeertarief. Hoe langer je parkeert, Naast de directe omgeving kregen ook andere hoe voordeliger. Ook ’s avonds betaal je minder. Al met betrokkenen te maken met het project. Zo moest de oude garage tijdens de verbouwing anderhalf jaar dicht. al een bijzonder geslaagd project, waar de binnenstad “De garage was toen al de drukst bezocht parkeergarage en bezoekers veel profijt van hebben.” in Leeuwarden. Vooral in het weekend. De vraag was Revius dus waar al die auto’s heen moesten? We hebben dat opgelost door overeenkomsten te sluiten met bedrijven Nieuw Zaailand is één van de vijf parkeergarages in Leeuwarden. Er komt nog een zesde bij; Revius aan de in de binnenstad, waaronder de Leeuwarder Courant. Bezoekers mochten hun parkeerterreinen gebruiken en Tesselschadestraat. Deze parkeergarage zorgt ervoor dat de parkeerdruk in de wijk afneemt en voor een konden zo hun auto alsnog dichtbij kwijt. Bovendien mochten ze op zaterdag op parkeerterrein Fonteinland kwaliteitsimpuls van de openbare ruimte.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

130

HARTJE STAD KRIJGT AANTREKKELIJKE ENTREE LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

131 Het stationsgebied ondergaat komende jaren een grondige metamorfose. Tegen de tijd dat Leeuwarden in 2018 het Culturele Hoofdstad-stokje overneemt, moeten station en omgeving een fraaie stadsentree zijn.

Sandra & Phillip Frank De bouwwerkzaamheden zijn omvangrijk. Het gedateerde busstation krijgt een compleet nieuwe inrichting. Een zogeheten ‘visgraatmodel’ maakt het busstation straks overzichtelijker voor passagiers doordat alle bussen naast elkaar staan. De fietsenrekken voor het treinstation zijn verleden tijd. In plaats daarvan krijgt de bewaakte ondergrondse fietsenstalling er 1.500 plekken bij; na de uitbreiding van de fietsenkelder een verdubbeling van het huidige aantal.

de stad, en daar zullen Sandra en collega-ondernemers in het stationsgebied mogelijk profijt van hebben. “Al zal het echte effect natuurlijk moeten blijken na 2018, wanneer er toch al meer mensen naar Leeuwarden komen vanwege Culturele Hoofdstad.”

“ AL DIT ZOET KOMT PAS NA HET ZUUR”

Verblijfsplein Ook ‘voor de deur’ van het station verandert er veel. Bestuurders van motorvoertuigen rijden straks niet meer via Sophialaan naar de Stationsstraat, maar worden achter het Aegongebouw langs naar de Stationsstraat geleid. En dat op lagere snelheid: dertig kilometer per uur. Dit maakt de verkeerssituatie Al dit zoet komt pas na het zuur: de werkzaamheden. veiliger. Het oude asfalt maakt plaats voor een groen “Maar ik ben blij dat de gemeente Leeuwarden ons plein waar alleen fietsers en voetgangers mogen komen. volop bij het project betrekt. Er waren inspreekavonden waarbij mensen konden reageren op de plannen. Er lag Sandra Frank, samen met haar man Phillip Frank aanvankelijk een plan om de looproute van het station eigenaar van Grand Café Wouters, verheugt zich naar het centrum een bolling te geven. Iemand zei dat hier al op. “In plaats van dat mensen van en naar het dit voor mindervaliden niet praktisch zou zijn. Daar is station lopen of rijden, komt hier een verblijfsplein naar geluisterd.” als ontmoetingsplek. Dat spreekt me aan. Bovendien kunnen ze in alle rust op ons terras plaatsnemen, Verrijking terwijl de auto’s wel in zicht blijven. De dynamiek blijft Sinds de schop begin 2016 de grond in ging, worden er dus wel.” de ondernemers geregeld op de hoogte gehouden van de werkzaamheden. Er is een omgevingsmanager Meer bezoekers aangesteld die zich regelmatig laat zien. Als er wat is, Tussen Leeuwarden en Groningen komt er een sneltrein is hij altijd bereikbaar, weet Sandra. Toch is overlast onvermijdelijk. “We zullen even door deze periode heen bij, tussen Leeuwarden en Zwolle gaan twee extra moeten, maar het eindresultaat zal een verrijking zijn.” treinen rijden. Dat betekent extra veel bezoekers aan

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

132

“ MENSEN HOUDEN NIET VAN VERANDERINGEN” Europaplein op de schop “De meeste buurtbewoners en stadsgenoten wilden dat er niets veranderde aan het Europaplein. Ondanks dat het een lastige rotonde was, was het een geliefd herkenningspunt van Leeuwarden. Dat begrijp ik wel, maar als je de schetsen van de nieuwe situatie ziet, dan is het toch een prachtige verbetering?”

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

133

Wil Altgassen

Bewoner van de Katsflat en deelnemer aan de klankbordgroep, Wil Altgassen, staat overwegend positief tegenover het vernieuwde verkeersplein. “De meeste buren willen überhaupt niet dat er iets verandert. Zij zeggen letterlijk: ‘Het is toch goed zo?’, maar daar ben ik het niet mee eens. Dit plein ligt er al sinds de jaren vijftig en het is altijd onoverzichtelijk geweest. Het nieuwe plein stroomt bovendien beter door. Geen files meer, hoop ik.” Inspraak Door inspraakavonden te organiseren betrok de gemeente Leeuwarden de buurt bij de reconstructie van het verkeersplein. Ze kregen informatie en konden hun zorgen en ongenoegen uiten. Na deze avonden zijn er ook zaken aangepast. Altgassen geeft een voorbeeld. “Op verzoek van enkele bewoners zijn er stalen damwanden geplaatst. Die moeten voorkomen dat aanpalende panden in de toekomst verzakken door de aanleg van het nieuwe plein.” Ondanks de gelegenheid tot inspraak, was de opkomst beperkt, vertelt Altgassen. “Dat begrijp ik niet. Je hoeft het er niet mee eens te zijn, maar het is goed om aan te horen en mee te praten. Natuurlijk houd je zo’n project niet tegen, maar je hebt wel invloed. Bovendien weet je na zo’n avond van de hoed en de rand.”

Informeren doet de gemeente sowieso goed, meent hij. “Buurtbewoners krijgen nieuwsbrieven over de voortgang in de brievenbus. En ze worden uitgenodigd voor inloopavonden. Toch zijn veel mensen tegen. Volgens mij omdat ze er simpelweg niet genoeg van weten. Ze zien dat het groen verdwijnt. Ze zien dat de geliefde vogel verdwijnt. Dat zorgt voor onrust. Als dat allemaal straks weer op zijn plaats staat, weet ik zeker dat de rust wederkeert.” Benieuwd Altgassen is benieuwd hoe het verkeer straks zal doorstromen. “Ik verwachtte dat het minder druk zou worden met de aanleg van de Haak. Maar heel eerlijk, als ik ’s avonds naar buiten kijk, is het soms even druk als overdag. Ik zie nog steeds veel buitenlandse auto’s en vrachtwagens rijden, terwijl ze beter de Haak kunnen nemen. Ik vraag me af wanneer ze de bewegwijzering gaan verbeteren.”

“ ALS DE VOGEL STRAKS WEER OP ZIJN SOKKEL STAAT ZAL DE RUST WEDER KEREN” LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

134

Werkzaamheden verplaatsen zich naar stadsring en poorten

VEEL BEREIKT, MAAR NOG NIET KLAAR LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

135 Er is afgelopen jaren hard gewerkt aan de infrastructuur van Leeuwarden en omgeving. En met succes. De bereikbaarheid van de Friese hoofdstad verbeterde aanzienlijk, evenals de doorstroming. Maar pas echt voltooid is Leeuwarden Vrij-Baan in 2020. Tot die tijd staat er nog een tiental projecten op het programma. Waarvan de meeste aan de stadsring. Gedurende de werkzaamheden is er veel aandacht voor de bereikbaarheid van de stad.

Archan Zijlstra, Björn van Straaten en Douwe van der Werf

GATEN EN BULTEN Essentieel voor de voortgang van infraprojecten zijn efficiënte grondstromen. In 2010 kwam er daarom Grip op Grond: een initiatief om Friese projecten, waar grond nodig of overtollig is, te matchen. De Haak om Leeuwarden was één van de eerste projecten waarin Grip op Grond gestalte kreeg. Provincie, Rijk en gemeente boekten samen al snel resultaat. Zo bracht een tijdelijke rijbaan van de Haak 15.000 m3 zand op voor een kadeproject bij Nij Beets. Ook de onverharde ‘Poptaroute’ tussen Marsum en Leeuwarden krijgt grond van de Haak (Noord). Het voormalige N383-tracé wordt over een lengte van ruim twee kilometer uitgegraven en weer opgevuld met 60.000 m3 streekeigen grond. Zo bespaart Grip op Grond niet alleen aannemerskosten, maar ook transportemissies en grondwinning.

Soms is het onvermijdelijk een weg, spoor of water te stremmen tijdens werkzaamheden. Gelukkig bleef het aantal stremmingen – en de lengte daarvan – tot dusverre zeer beperkt in en rond Leeuwarden. Met dank aan een knap staaltje plannen en samenwerken van betrokkenen. Voor komende jaren geldt hetzelfde voornemen. WerBer Waar voorheen de werkgroep Werk In Uitvoering (WIU) infraprojecten afstemde, neemt sinds 2016 de Werkgroep Bereikbaarheid (WerBer) het voortouw vanuit de gemeente. WerBer is een samensmelting van de WIU en het team Programmering. Archan Zijlstra is voorzitter van de werkgroep. Ze legt uit waarom het belangrijk is dat WerBer in het leven is geroepen. “Tot zeker 2018 vraagt de bereikbaarheid van de stad veel aandacht. Waar voorgaande jaren het zwaartepunt lag rond de Haak, concentreren projecten zich komende tijd rondom het zuidelijke en westelijke deel van de stadsring. De nieuwe werkgroep is de verbindende schakel tussen projectleiders van de spoor-, wegen waterwerken. We nemen samen de plannen door en zetten de

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

136 PROJECTEN TUSSEN 2016 EN 2020 • Valeriusstraat • Europaplein • Parkeergarage Revius • Harlingertrekweg • Stationsgebied • Extra sneltrein Groningen Leeuwarden • Westelijke invalsweg fase II • Julianalaan • Overijsselselaan-Noord • Drachtsterweg • Station Werpsterhoeke Douwe van der Werf

werkschema’s letterlijk onder elkaar. Zo bekijken we bijvoorbeeld of een weg tijdelijk gestremd kan worden, zonder de stad ‘op slot’ te zetten”, aldus Zijlstra. “Uiteraard heeft ook de agenda van de stad en omgeving onze aandacht. Het maakt nogal verschil of er evenementen zijn of niet.”

Archan Zijlstra

Björn van Straaten

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

Nadruk op stadsring Vanaf 2016 ondergaan onder andere het stationsgebied, het Europaplein en de Valeriusstraat een metamorfose, in navolging op de Julianalaan en de omgeving Tesselschadestraat. Stuk voor stuk omvangrijke ingrepen met veel impact op de omgeving, volgens Zijlstra. “Maar na oplevering zijn ze het visitekaartje van Leeuwarden.” Nog spannender is het aan de poorten van de stad, vertelt Björn van Straaten, projectbegeleider Civiele Techniek van de gemeente Leeuwarden. “De Overijsselselaan-Noord, de Drachtsterweg en deel II van de Westelijke invalsweg worden tegelijkertijd aangepakt. Dat zijn dus drie belangrijke toegangswegen. Natuurlijk: we hoopten dat de bouw van het aquaduct aan de Drachtsterweg vlotter zou verlopen. Maar belangrijker is dat het goed gebeurt. Het wordt namelijk een enorm belangrijke toe- en afvoerroute in het geheel.”

137

“ NA OPLEVERING ZIJN ZE HET VISITEKAARTJE VAN DE STAD LEEUWARDEN.”

Gebiedsontwikkeling Gelukkig is de Noordwestelijke invalsweg al wel geruime tijd klaar. Wel staat voor het omliggende gebied nog het nodige op stapel. “Zo wordt de voormalige N383 uitgegraven en omgeturnd tot groen kerkepad tussen Marsum en Leeuwarden. Gelegen op de route die Henricus Popta vroeger te paard aflegde tussen het Poptaslot en zijn kantoor in Leeuwarden”, weet Douwe van der Werf van de provincie Fryslân. “Ook is Marsum straks met de boot vanaf de Ballensfeart te bereiken.” Als technisch projectleider houdt Van der Werf zich bezig met gebiedsontwikkeling op diverse plekken rondom de Haak. “We maken de omgeving nog aantrekkelijker dan ze was voor Leeuwarden Vrij-Baan. Naast Marsum, realiseren provincie en gemeente ook in Ritsumasyl, Deinum en Boksum een ‘plus’. Deinum krijgt bijvoorbeeld een nieuwe dorpsrand met woningen aan een nog aan te leggen vaart. Vanuit het dorp vaar je straks via de Boksumersoal de Swette op.” Het slotakkoord van Leeuwarden Vrij-baan heeft het spoor. Zo moet in 2019 een extra sneltrein tussen Leeuwarden en Groningen rijden en staat voor 2020 de voltooiing van Station Werpsterhoeke gepland.

LE E U WA R D E N V R I J - BA A N

COLOFON

Dit boek is een uitgave van de provinsje Fryslân, Rijkswaterstaat en de gemeente Leeuwarden over Leeuwarden Vrij-Baan. Redactiecommissie Dirkje Hartmans, Tineke van der Weg, Sjoerd Vrieswijk, Jessica Zweegman, Denise Hamstra, Britt van der Wal, Idske Postma, Geert Verdoorn Redactievoering Schrijfburo Terwisscha & Wagenaar Vormgeving BW H ontwerpers Fotografie Provinsje Fryslân, Rijkswaterstaat, gemeente Leeuwarden, team Horsthuis, Fotobureau Hoge Noorden, Ruben van Vliet, Arodi Buitenwerf (LC, pag. 103), Willem Stoker (pag. 22), Bouwfotografe Chantal van den Berg, Britt van der Wal, Sjoerd Vrieswijk, Geert Verdoorn, Fonger de Vlas Fotografie Drukwerk Rekladruk Giekerk

Disclaimer Bij de totstandkoming van deze uitgave is de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht. Desalniettemin kunnen de samenstellers geen verantwoordelijkheid nemen of aansprakelijk worden gesteld voor mogelijk verkeerde informatie.