BUSINESS COMMUNICATION SERIES 2019
youth marketing
YOUTH MARKETING cover.indd 3
04/03/2019 17:53
21x29.indd 1
31/01/2019 19:12
Μιλώντας στους νέους… Σε μια περίεργη συγκυρία, η έκδοση που κρατάτε στα χέρια σας στάλθηκε στο τυπογραφείο την ίδια ημέρα που έγιναν γνωστές οι ξαφνικές απώλειες του Keith Flint των Prodigy και του ηθοποιού Luke Perry, του γνωστού «Ντίλαν» από τη σειρά «Χτυποκάρδια στο Mπέβερλι Χιλς». Αν και για κάποιους (ίσως τους περισσότερους) σημερινούς νέους τα ονόματα αυτά λένε, μάλλον, ελάχιστα ή και τίποτα, για όσους μεγάλωσαν κατά τη δεκαετία του 1990 ήταν πρόσωπα γνωστά, μέρος της καθημερινότητάς τους για χρόνια, μέσα από την τηλεόραση και τα περιοδικά. Για κάποιους ήταν ακόμη και είδωλα. «Τα ’90s πέθαναν μέσα σε μια βραδιά» ήταν μια χαρακτηριστική τοποθέτηση, που γράφτηκε στα social media, η οποία αν και μάλλον υπερβολική, ήταν αρκετά ειλικρινής. Όσοι ήταν νέοι -με την ευρύτερη έννοια- στη δεκαετία του 1990, γνώριζαν τόσο τον «Nτίλαν» όσο και τον «Firestarter». Ήταν μέρος των αναφορών τους, της ζωής, των πολιτισμικών ερεθισμάτων με τα οποία αλληλεπιδρούσαν και πορεύονταν. Αντιπροσώπευαν εικόνες, μνήμες και συναισθήματα, που πολλοί ακόμη κουβαλούν μαζί τους. Ήταν εκείνοι που τους «μίλησαν» όταν ήταν νέοι και γι’ αυτό δεν τους ξέχασαν ποτέ. Φυσικά, από τη «νέα γενιά» των ’90s μέχρι τους σημερινούς νέους του Netflix, των κινητών και της μόνιμης σύνδεσης στο Διαδίκτυο, έχουν μεσολαβήσει πολλά χρόνια και αρκετές αλλαγές. Tα touchpoints πολλαπλασιάστηκαν, οι συνήθειες και οι τάσεις άλλαξαν, η κατανάλωση media απέκτησε εντελώς νέα και διαφορετική μορφή. Οι νέες τεχνολογίες επικράτησαν, ενώ η ζωή -ειδικά στην Ελλάδα- πήρε άλλη τροπή. Η κρίση, τα μνημόνια, η συρρίκνωση του διαθέσιμου εισοδήματος λειτούργησαν σαν καταλύτες ραγδαίων αλλαγών όσον αφορά τη νοοτροπία, τις τάσεις και τις συμπεριφορές των νέων στην Ελλάδα. Στην έκδοση που κρατάτε στα χέρια σας προσπαθούμε να αποκωδικοποιήσουμε αυτές τις αλλαγές, να περιγράψουμε τις συνήθειες και τις προτιμήσεις της νέας γενιάς και να παρουσιάσουμε εκείνους που έχουν κατορθώσει να μιλήσουν στη «γλώσσα» τους. Στηριζόμαστε σε έρευνες και συνεντεύξεις και επιχειρούμε να βοηθήσουμε όλους εκείνους τους διαφημιστές και τους marketers που προσπαθούν να «μιλήσουν» στους νέους. Γιατί αν το κατορθώσουν, εκείνοι δεν θα τους ξεχάσουν ποτέ.
u Νέα γενιά, μια πολύπλοκη υπόθεση!..........................................04
EDITORIAL
BUSINESS COMMUNICATION SERIES #YOUTH MARKETING ΜΑΡΤΙΟΣ 2019 Διανέμεται μαζί με το adbusiness
ΕΚΔΟΤΗΣ - ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ Βαγγέλης Παπαλιός ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΞΙΑ Δημήτρης Τσουκαλάς (tsoukalas@direction.gr) ΣΥΝΤΑΞΗ - ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Μαρία Γκουρτσιλίδου (mariagou@direction.gr) Λιλή Καρακώστα (karakosta@direction.gr ) Μαρία Μπαζίγου (bazigou@direction.gr) BUSINESS DEVELOPMENT MANAGER Κωνσταντίνος Παπαλιός (kpapalios@direction.gr) SPECIAL PROJECT MANAGER Αγάθη Ζορμπά (zorba@direction.gr) ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ Μαρία Τσώνου (tsonou@direction.gr) ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ Άννα Μηλιάδη (miliadi@direction.gr) ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΑ www.123fr.com ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Βασίλης Θυμιανός ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ Πηνελόπη Χατζηδημητρίου
u Η φιλοσοφία του Ιmpact Hub Athens.........................................16 u «Κρατάνε γερά» οι νέοι στην Ελλάδα.........................................20 u Οι νέοι πριν και μετά τα μνημόνια..............................................24 u Τι προτιμούν Millennials & Xennials............................................30 u Οι νέοι και οι νέες τεχνολογίες...................................................31
BUSINESS NETWORK
Μικράς Ασίας 43 | 152 33 | Χαλάνδρι T: 210.77.12.400 | F: 210.77.13.343 e-mail: info@direction.gr www.direction.gr
3 PERIEXOMENA-EDITORIAL.indd 3
06/03/2019 16:30
ΕΡΕΥΝΑ
Νέα γενιά, μια πολύπλοκη υπόθεση!
Πολύτιμα insights για τη γενιά των νέων στην Ελλάδα προσφέρει για ακόμη μια χρονιά η σχετική έρευνα της Tempo OMD. Η έκρηξη της ψηφιακής τεχνολογίας, το διεθνές ρευστό περιβάλλον και παράλληλα η οικονομική συγκυρία στην Ελλάδα, αποτελούν ένα μοναδικό μίγμα, που επηρεάζει τη γενιά των νέων στην πιο τρυφερή και ευαίσθητη ηλικία για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα. Οι σχέσεις με την παρέα και την οικογένεια είναι υπό αμφισβήτηση. Οι επιθυμίες και οι προτεραιότητες σε τομείς όπως η εκπαίδευση και η καριέρα αναθεωρούνται, καθώς τα γνωστά πρότυπα καταρρίπτονται. Ποια είναι η αντίδραση, ποιες συμπεριφορές χαρακτηρίζουν τη γενιά αυτή; Τι αναζητά από τις μάρκες που επιλέγει; H Τempo OMD μελέτησε τη γενιά αυτή για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, εντόπισε τις αλλαγές αλλά και τις σταθερές και επιβεβαίωσε τις βασικές τάσεις που συνθέτουν τη συμπεριφορά των νέων.
ΤΙ ΕΧΕΙ ΑΛΛΑΞΕΙ;
Μιλάμε για μια γενιά που έχει ζήσει την παγκοσμιοποίηση, την οικονομική κρίση, το μεταναστευτικό, και από την άλλη, την ψηφιακή τεχνολογία, την εύκολη πρόσβαση στην πληροφορία, τα κοινωνικά δίκτυα. Μια γενιά που παράλληλα ζει στην αβεβαιότητα και ανησυχεί για το μέλλον, το οποίο είναι πιθανό να είναι χειρότερο από εκείνο της προηγούμενης γενιάς.
ΤΙ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΑΛΛΑΞΕΙ;
Μιλάμε όμως και για μια νέα γενιά που έχει όνειρα, θέλει να ζήσει τη ζωή. Αν και πιο προσγειωμένη και συνειδητοποιημένη από τις προηγούμενες γενιές, έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στον εαυτό της και είναι έτοιμη να παλέψει για το καλύτερο.
ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ
#1. Towards Reality Authenticity Τα Social Media βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, προσφέροντας στους νέους αυτό που θέλουν, ενημέρωση, επεξεργασμένες εικόνες, βίντεο, αμεσότητα. Ωστόσο, η νεολαία σήμερα εκφράζει έντονα την ανάγκη της για ρεαλισμό.
4 EREYNA Nea genia.indd 4
06/03/2019 15:18
Θέλουν να σταματήσει η ωραιοποίηση της πραγματικότητας και να περιοριστούν τα «ψεύτικα status posts», που εξακολουθούν να αποτελούν το βασικό χαρακτηριστικό της επικοινωνίας στα social accounts.
ρεαλισμό, δεν είναι αυτοσκοπός. Επιδιώκουν να εντοπίσουν και να αναπτύξουν τις προσωπικές τους δεξιότητες και όχι απλά να αγωνίζονται για το πτυχίο. Πιστεύουν ότι κάτι τέτοιο θα τους οδηγήσει σε μελλοντική επιτυχία
Πραγματική δήλωση: «Οι φίλοι μου, κάθε φορά που βγαίνουν, δημοσιεύουν φωτογραφίες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δείχνοντάς τους να χορεύουν ή να πίνουν! Και όλα αυτά, απλά για επίδειξη! Τα έχω βαρεθεί όλα αυτά! Πότε θα αποφασίσουμε τελικά να παρουσιάσουμε τα πράγματα όπως ακριβώς είναι;»
Πραγματική δήλωση: «Είμαι πραγματικά αγχωμένος με την κατάσταση στην οποία ζούμε! Βλέπω γύρω μου άτομα με μεταπτυχιακές σπουδές να είναι άνεργοι! Γιατί να ασχοληθώ μόνο με τα καλά πανεπιστήμια; Ο στόχος μου στο μέλλον είναι να ανακαλύψω τις δεξιότητές μου και να γίνω ο καλύτερος, για να μπορέσω να ζήσω εμπειρίες που δεν μπορώ να ζήσω τώρα, λόγω έλλειψης χρημάτων!»
#2. Real Εxperiences Ενώ η νεολαία φαίνεται να είναι πιο «συνδεδεμένη» από ποτέ, στην πραγματικότητα προσπαθεί να δώσει χώρο και σε φυσικές δραστηριότητες, να ζήσει στην πραγματική πέρα από την ψηφιακή ζωή. Η αναζήτηση μόνο ψηφιακών - εικονικών φίλων δεν είναι πλέον αρκετή. Έχουν την ανάγκη να κοινωνικοποιηθούν, να ζήσουν πραγματικές εμπειρίες και να αγκαλιάσουν ξανά τις παραδοσιακές αξίες, που έχουν χαθεί όλα τα προηγούμενα χρόνια, με προτεραιότητα τη φιλία.
#4. The most I get the better Η νεολαία αναζητά το μέγιστο από κάθε εμπειρία! Η έξοδος είναι θέμα παρέας και χρημάτων. Προτιμούν να βγαίνουν καθημερινά και να απολαμβάνουν εμπειρίες που καλύπτουν διαφορετικές ανάγκες ψυχαγωγίας (κοινωνικοποίηση, ομαδικότητα, παιχνίδι ρόλων κ.λπ.). Ωστόσο, δεδομένων των περιορισμένων χρημάτων, πάντα αναζητούν προσφορές, με στόχο να επενδύσουν λιγότερα και να αξιοποιήσουν στο έπακρο τις νυχτερινές τους αποδράσεις. Η δαπάνη πολλών χρημάτων για μία μόνο δραστηριότητα είναι εκτός του πεδίου δράσης τους.
Πραγματική δήλωση: «Επικοινωνώ με άλλους ανθρώπους κυρίως μέσω των κοινωνικών δικτύων και έχω ξεχάσει πώς είναι η πραγματική επαφή. Στέλνω συνεχώς friend requests, για να πείσω τον εαυτό μου ότι έκανα νέους φίλους! Αρκετά! Νομίζω ότι ήρθε η ώρα να συναντήσουμε αληθινούς ανθρώπους και να μοιραστούμε πραγματικές εμπειρίες!» #3. My skills, my power Η νεολαία και κυρίως οι έφηβοι, περιβάλλονται από ανθρώπους που προσπαθούσαν να είναι οι καλύτεροι στο σχολείο, να έχουν την υψηλότερη πανεπιστημιακή εκπαίδευση και τελικά προκύπτει κάτι εντελώς άλλο! Ένα τέτοιο πλαίσιο έχει αλλάξει τελείως την έννοια και την αξία της εκπαίδευσης στα μάτια της νεολαίας. Αντιμετωπίζουν τη μόρφωση με
Πραγματική δήλωση: «Μου αρέσουν τα εμπορικά κέντρα, καθώς προσφέρουν μικρές αλλά πολλές και διαφορετικές εμπειρίες, κινηματογράφο, καφέ, φαγητό, ψώνια!»
#5. Give me a break Για τη νεολαία, η πρόληψη της υγείας δεν περιορίζεται στην υγιεινή διατροφή ή την άσκηση. Σήμερα, η νεολαία αναζητά την ψυχική ηρεμία. Καθώς ο ρυθμός της ζωής είναι πολύ γρήγορος, η τεχνολογία έχει παίξει το ρόλο της, υπάρχει η ανάγκη να πέσουν οι ρυθμοί. Η νεολαία και ειδικά οι 25+ νιώθει την ανάγκη για ένα «διάλειμμα», μια απόδραση από την καθημερινή πίεση, ακόμη και στιγμές απομόνωσης, προκειμένου να επιτευχθεί η ισορροπία.
5 EREYNA Nea genia.indd 5
06/03/2019 15:18
ΕΡΕΥΝΑ
Πραγματική δήλωση: «Το καθημερινό άγχος που αισθανόμαστε για όλα, θα βλάψει σίγουρα την υγεία μας, ειδικά την ψυχική μας υγεία! Έχουμε χάσει την ηρεμία της ψυχής μας, και αυτό είναι πραγματικά απαίσιο! Πρέπει να κάνουμε κάτι για να βελτιώσουμε την ποιότητα της ζωής μας και να θέσουμε τα πράγματα σε πιο αργή κίνηση, σίγουρα!»
ΟΙ ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΤΑ MEDIA
Για τους νέους Media είναι τα Social Media, ο δικός τους χώρος επικοινωνίας. Καθένα όμως έχει για αυτούς ξεχωριστό ρόλο. • Το FB αλλάζει και αποκτά νέο ρόλο, από μέσο κοινωνικής δικτύωσης και επικοινωνίας με φίλους γίνεται βασικό μέσο πληροφόρησης. • Το INSTAGRAM εξελίσσεται σε Mega Social μέσο, με την ενσωμάτωση ολοένα και περισσότερων χαρακτηριστικών από άλλα social μέσα. Πολύ “hot” τάση τα INSTAGRAM STORIES. • Το YOUTUBE παραμένει σταθερή αξία για τους νέους. Είναι πολύ αγαπημένο και σεβαστό από τους νέους για τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις ευκαιρίες που ανοίγει. Αποτελεί το απόλυτο εργαλείο για τη νεολαία. • Το SNAPCHAT αποκτά πολύ συγκεκριμένο ρόλο / χρήση, που σχετίζεται κυρίως με τις επιλογές privacy που προσφέρει. Εκτός όμως από τα digital μέσα, τα παραδοσιακά μέσα έχουν και αυτά τη δική τους θέση και αξία στο μυαλό των νέων. • Η Τηλεόραση αντιμετωπίζεται κυρίως ως η «Μεγάλη οθόνη», μεγαλύτερη οθόνη από το tablet και το κινητό. Ωστόσο οι νέοι δηλώνουν ότι εξακολουθεί να υπάρχει κάποιο ενδιαφέρον περιεχόμενο εκεί, live shows, παλιές ελληνικές σειρές που νοσταλγούν και τους φέρνουν αναμνήσεις από τα παιδικά τους χρόνια π.χ. MEGA. • Το Ραδιόφωνο λειτουργεί ως ατζέντα. Ενημερώνονται για συναυλίες, happenings, διαγωνισμούς και μπορούν να ακούν μουσική όπου δεν υπάρχει wi fi. • H Εξωτερική διαφήμιση (outdoor) είναι ίσως το ισχυρότερο από τα παραδοσιακά μέσα. Συμβολίζει τον πραγματικό κόσμο, τις πραγματικές εμπειρίες και την καθημερινή ζωή της νεολαίας. Τα brands αισθάνονται ότι είναι δίπλα τους, εκεί που κινούνται και ζουν πραγματικά.
ΝΕΟΙ - ΜΑΡΚΕΣ - ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Οι απαιτήσεις της νέας γενιάς από τις μάρκες και την επικοινωνία συνοψίζονται σε 2 απλές λέξεις: Αλήθεια και Στήριξη. Οι νέοι ξέρουν ότι το πραγματικό δεν είναι τέλειο. Στον πραγματικό κόσμο όλα επιτρέπονται. Υπάρχουν στιγμές αδυναμίας, άσχημες στιγμές, αλλά και στιγμές απόλυτης χαράς και δημιουργίας. Η αναζήτηση της αυθεντικότητας επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό το πρίσμα μέσω του οποίου η νεολαία βλέπει και συνδέεται με τις μάρκες και τη διαφήμιση. Τι είναι για τους νέους αυθεντικό; Οι μάρκες με ρίζες, παρελθόν, διαχρονική παρουσία, διάρκεια, εμπειρίες και αποδεδειγμένη πορεία. • Τα ερασιτεχνικά βίντεο, που δεν είναι τέλεια, απλά αυθόρμητα. • Η vintage αισθητική, που προάγει την απλότητα και τη φροντίδα. • Οι αυθόρμητες και «ασήμαντες» ιστορίες στο Instagram. • Οι διαφημίσεις που δείχνουν αποτυχίες, αδυναμίες και άβολες στιγμές. • Οι συναισθηματικές ανθρώπινες ιστορίες, οι άνθρωποι που νοιάζονται ο ένας για τον άλλο, αγαπούν, αγωνίζονται, μετανιώνουν, προσπαθούν. • Τα σύντομα, περιεκτικά και ξεκάθαρα μηνύματα που διαρκώς αλλάζουν και ανανεώνονται.
6 EREYNA Nea genia.indd 6
06/03/2019 15:18
Ποιες είναι οι «απαιτήσεις» τους από τις μάρκες; «Δεν με νοιάζει η μάρκα που θα φορέσω, θέλω η μάρκα μου να με βοηθάει έμπρακτα και ουσιαστικά στην καθημερινότητά μου» • Το νεανικό κοινό συνδέεται με μάρκες που σκέφτονται, που βοηθούν και διευκολύνουν την καθημερινή του ζωή. • Αναζητούν μάρκες που σέβονται και ευθυγραμμίζονται με τον προϋπολογισμό τους και τους δίνουν ευκαιρίες να κάνουν περισσότερα με αυτόν. • Μάρκες που φέρνουν άμεσο όφελος στον τρόπο ζωής τους και τους βοηθούν να πάρουν περισσότερα με όσο το δυνατόν λιγότερα χρήματα. • Η αγαπημένη τους μάρκα θα γίνει αυτή που θα πετύχει τη μετάβαση από τις υποσχέσεις στις αποδείξεις. Αυτή που θα τους δώσει έξυπνες προσφορές, και χορηγήσεις που έχουν βιωματικό χαρακτήρα (π.χ. προσφορές για φαγητό, ψυχαγωγία, αθλητισμό, δραστηριότητες, ταξίδια, τέχνες και χορηγίες σε συναυλίες, εκδηλώσεις κ.λπ.).
Η ερευνητική προσέγγιση Το 2ο κύμα της έρευνας πραγματοποιήθηκε σε 2 στάδια, σύμφωνα με τους κανόνες δεοντολογίας της ESOMAR. 1. Ποιοτική έρευνα • Ομαδικές συζητήσεις (Focus groups) σε αγόρια και κορίτσια ηλικίας από 16 έως και 29 ετών. • 6 συνολικά ομάδες, 3 μεταξύ αγοριών και 3 μεταξύ κοριτσιών 2. Ποσοτική Online έρευνα • 1.412 συνεντεύξεις σε αγόρια και κορίτσια από 16 έως και 29 ετών.
Στην επόμενη δεκαετία, η γενιά αυτή θα έχει σημαντική αγοραστική δύναμη. Οι εταιρείες που θα προσαρμόσουν τη στρατηγική τους ανάλογα, θα έχουν ευκαιρία. Επένδυση στη νέα γενιά σημαίνει επένδυση στο μέλλον.
7 EREYNA Nea genia.indd 7
06/03/2019 15:18
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Αντώνης Σταυρόπουλος, President/Head of Creative, Tribe
What the black is going on?
O Αντώνης Σταυρόπουλος, President/Head of Creative της Tribe, μας μιλάει για την καμπάνια που δημιούργησε η εταιρεία για την Black Friday στο Πλαίσιο και έκλεψε τις εντυπώσεις. Ποιο ήταν το βασικό μήνυμα που ήθελε να περάσει η καμπάνια του Πλαισίου για την Black Friday; Σε ποιους άξονες εστιάσατε;
To Πλαίσιο είχε προετοιμάσει για την Black Friday ένα σύνολο από προσφορές, ενέργειες και εκπλήξεις, τόσο στα καταστήματα, όσο και online. Το βασικό μήνυμα που ήθελε να περάσει η καμπάνια, ήταν ότι μια διαφορετική, ασυνήθιστη και εθιστική Black Friday έρχεται στο Πλαίσιο, την οποία για να μπορέσεις να τη ζήσεις όπως πρέπει, οφείλεις να ενημερωθείς από πριν και να απαντήσεις στο ερώτημα: what the black is going on? Για να το
πετύχουμε αυτό, εστιάσαμε ιδιαίτερα στην εικόνα της καμπάνιας, ώστε να είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από τον ανταγωνισμό, αλλά και στη μουσική της, που γράφτηκε ειδικά για την ταινία, ώστε να αποτυπώσει ηχητικά το όλο concept.
Γιατί επιλέξατε η καμπάνια να απευθύνεται κατά κύριο λόγο στο νεανικό κοινό; Η καμπάνια δεν απευθυνόταν κατά κύριο λόγο στα νεανικά κοινά. Η αίσθηση αυτή δημιουργείται κυρίως γιατί, καθώς η τεχνολογία βρίσκεται στο DNA του brand Πλαίσιο, κάθε του επικοινωνία φροντίζουμε να αναδύει την αίσθηση του σύγχρονου, του καινούργιου, του νεανικού. H καμπάνια απευθύνθηκε με επιτυχία σε όλα τα
8 SYNENTEUXH Tribe.indd 8
05/03/2019 16:31
κοινά και είναι λάθος να πιστεύουμε ότι κάθε τι που έχει έντονη ανατρεπτική, φρέσκια εικόνα είναι κάτι που απευθύνεται μόνο στους νέους. Να υπενθυμίσω ότι o Mick Jagger είναι 75 ετών; Το ενήλικο κοινό (ακόμα και το υπερήλικο πλέον) έχει μεγαλώσει μέσα στις αισθητικές ανατροπές -και υπερβολές, καμιά φορά- των δεκαετιών ’70, ΄80, ΄90. Είναι λάθος να νομίζουμε ότι ανταποκρίνεται μόνο σε πιο μετρημένες, ορθολογιστικές και τελικά συντηρητικές επικοινωνίες.
Δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη μουσική, καθώς γράφτηκε και τραγούδι αποκλειστικά για την καμπάνια. Θεωρείτε πως είναι ένας πολύ σημαντικός άξονας για την επικοινωνία με το νεανικό κοινό;
Η μουσική σαφώς δημιουργεί ένα ακόμα επίπεδο σύνδεσης του θεατή με την κάθε επικοινωνία. Κι αυτό ισχύει ανεξάρτητα από τις ηλικίες. Σε κάθε περίπτωση, βλέποντας το δημιουργικό αποτέλεσμα ως σύνολο, από τη στιγμή που η εικόνα είχε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στα οποία στοχεύαμε, αισθανθήκαμε υποχρεωμένοι να την επενδύσουμε και με μια εξίσου χαρακτηριστική μουσική. Το ‘’what the black is going on?’’ ήταν το κεντρικό μήνυμα της καμπάνιας. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι ήταν μια πιο δημιουργική εκφώνηση.
Σε επίπεδο μέσων και πλατφορμών, ποιες εκτελέσεις περιελάμβανε η καμπάνια, ούτως ώστε να έρθει σε επαφή με το νεανικό κοινό εκεί που συνηθίζει να «καταναλώνει» περιεχόμενο; Εκτός από την παρουσία της καμπάνιας στα «παραδοσιακά» social media, όπως το facebook ή
το you tube, δώσαμε ιδιαίτερο βάρος στο spotify, αφενός γιατί είχαμε ένα πολύ χαρακτηριστικό μουσικό κομμάτι που ακούγεται ευχάριστα, αφετέρου γιατί θεωρούμε ότι το κοινό του έχει ιδιαίτερη και στενή σχέση με την τεχνολογία και τα νέα μέσα.
Γενικότερα, ποια θα λέγατε πως είναι τα βασικά χαρακτηριστικά των νέων στην Ελλάδα σήμερα και πού θα πρέπει να επικεντρώνονται brands και agencies για να τους «μιλήσουν» αποτελεσματικά;
Νομίζω πως μέχρι να απαντήσω στην ερώτηση, τα δεδομένα θα έχουν αλλάξει. Η τεχνολογία, η επικοινωνία, τα social media και ο ταχύτατος ρυθμός που εξελίσσονται, είναι από τους ακρογωνιαίους λίθους του τρόπου με τον οποίο οι νέοι έχουν μάθει να αντιλαμβάνονται και να δεσμεύονται απέναντι στο αν κάτι ισχύει ή όχι και μέχρι πότε. Η χαρτογράφηση αυτού του τοπίου είναι πολύ δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Η νέα γενιά έρχεται για να αμφισβητήσει τα πάντα και να θεωρήσει παλιό και βαρετό κάτι που έγινε μόλις χθες. Δεν μπορείς να τους ξεγελάσεις και δεν μπορείς να τους γοητεύσεις εύκολα. Πρέπει και εσύ να αμφισβητήσεις όσα ξέρεις, να αναζητάς καινούργιες γλώσσες επικοινωνίας, να σπας τα καλούπια σου και να βγαίνεις από το αγαπημένο σου ζεστό και ασφαλές comfort zone. Σίγουρα, μια συναρπαστική αποστολή για δημιουργικούς ανθρώπους.
Ποιο ήταν το feedback που πήρατε από την καμπάνια; Το feedback ήταν ιδιαίτερα θετικό, τόσο από το δικό μας περιβάλλον όσο και από αυτό του Πλαισίου.
9 SYNENTEUXH Tribe.indd 9
05/03/2019 16:31
GERMANOS.indd 10
05/03/2019 16:32
GERMANOS.indd 11
05/03/2019 16:32
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Ο ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗΣ έχει στην καρδιά του το νεανικό κοινό
Η μοναδικότητα της σημερινής γενιάς των 18-24 αποτελεί την έμπνευση για τον ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗ και η Αλίκη Βούλγαρη, Marketing Manager Amstel & Cider, η Αποστολία Λισγάρα, Brand Manager Cider Brands, και η Μυρτώ Αντωνιάδη, Consumer & Market Intelligence Manager από την Αθηναϊκή Ζυθοποιία, μας εξηγούν πώς χτίστηκε το brand και η επικοινωνία του σε συνεργασία με το νεανικό κοινό. Γράφει ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ
Ο ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗΣ είναι ένα brand που απευθύνεται κατά κύριο λόγο στο νεανικό κοινό (18-24 ετών). Ποιες θα λέγατε πως είναι οι βασικές αξίες και το USP του brand και σε ποια σημεία ταυτίζονται με τις στάσεις και τις απόψεις των σημερινών νέων;
MA: Η μοναδικότητα και η ομορφιά της σημερινής γενιάς των 18-24 είναι η καθαρή, ρεαλιστική αλλά και απελευθερωμένη ματιά στα πράγματα. Έχοντας πρόσβαση στην πληροφορία, αλλά και πλήρη επίγνωση του τρόπου που λειτουργεί ο κόσμος γύρω τους, αγαπούν τις εμπειρίες, τις ιστορίες, τα προϊόντα/μάρκες που μιλούν με αληθινό τρόπο στην καρδιά τους και συνδιαλέγονται ανοιχτά και επί ίσοις όροις μαζί τους. Η μαγεία της ανακάλυψης, η ανατροπή, η ευρηματικότητα, η δημιουργικότητα και η έκπληξη είναι το καύσιμό τους, σε έναν κατά τ’ άλλα «στεγνό» και προβλέψιμο κόσμο. Στο πλαίσιο αυτό, είναι έτοιμοι και ανοιχτοί
να αγκαλιάσουν μάρκες που έχουν να πουν ενδιαφέρουσες ιστορίες, καθώς και να προσφέρουν μοναδικές εμπειρίες, που θα τους εκπλήξουν. Αρκεί να νιώθουν ότι είναι μέρος της δικής τους κουλτούρας και τρόπου ζωής. ΑΛ: Αυτή η μοναδικότητά της σημερινής γενιάς ενέπνευσε την ομάδα να χτίσουμε το χαρακτήρα του ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗ και να δημιουργήσουμε ένα brand που να μη βασίζεται στα συνηθισμένα, αλλά να αναζητά διαρκώς κάτι νέο. Ένα Brand που βλέπει τα πράγματα με τη δική του ματιά. Δεν θα έλεγα απλά ότι έχουν σημεία που ταυτίζονται, αλλά ότι η καρδιά του ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗ χτυπά με τον ίδιο παλμό, τις ίδιες ανησυχίες και την ίδια όρεξη, με αυτούς τους ανθρώπους που περιγράφει η Μυρτώ. Και αυτοί ήταν οι άνθρωποι που ήταν μαζί μας από τη μέρα λανσαρίσματος μέχρι και σήμερα και συνδημιουργούμε για το ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗ. Αυτό τον κάνει ξεχωριστό.
Βασιστήκατε σε ένα ένα workshop συνδημιουργίας, με τη συμμετοχή νέων,
12 SYNENTEUXH milokleftis.indd 12
05/03/2019 16:32
για το activation του ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗ. Ποια ήταν ακριβώς η διαδικασία και ποιες ιδέες προέκυψαν και τελικά υλοποιήθηκαν;
MA: Η σημερινή γενιά των 18-24 αποτελεί την έμπνευση, αλλά και τον τελικό αποδέκτη του ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗ. Συνεπώς, για εμάς ήταν μονόδρομος η δημιουργία μιας μάρκας που έχει ως πυξίδα τις ανάγκες, τις συνήθειες και τους προβληματισμούς του κοινού μας. Γιατί ο ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗΣ ζει και αναπνέει εκεί που ζει και αναπνέει το ίδιο το κοινό του: στην πόλη, τα στενά, τους δρόμους, τις γειτονιές, ανάμεσα στις ετερόκλητες φυλές της πόλης. Για το σκοπό αυτό, προχωρήσαμε στη δημιουργία μιας ομάδας νέων (Follow the Fox Youth Platform), με την οποία συνεργαστήκαμε μέσω δημιουργικών Co-Creation Workshops, για να φτιάξουμε από κοινού τα διαφορετικά συστατικά του Marketing Mix του ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗ. Αποτέλεσμα της διαδικασίας αυτής είναι το ίδιο το όνομα του προϊόντος, η συσκευασία του, η γεύση του, αλλά και τα δύο πολύ επιτυχημένα τριπλά πάρτι σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. ΑΛ: Το 2018, από αυτό το workshop προέκυψαν πολλές ιδέες, πάνω σε διαφορετικούς πυλώνες. Αναζητήσαμε την πιο κατάλληλη ιδέα, που να απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό, ώστε ο ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗΣ να είναι ο enabler και να προσφέρει πίσω στο κοινό του, αυτό που οι ίδιοι σκέφτηκαν, αλλά και να το ζήσουν όσο το δυνατόν περισσότεροι. Από τις δεκάδες ιδέες, ξεχωρίσαμε την ιδέα ενός mobile party, που θα επέτρεπε σε όσους ήταν εκεί να «ταξιδέψουν» σε πολλές διαφορετικές εμπειρίες, σε μια ολόκληρη γειτονιά, χωρίς να περιορίζονται σε ένα μόνο σημείο. Σκεφτήκαμε αυτό το mobile party λίγο διαφορετικά και δημιουργήσαμε το τριπλό street party του ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗ. Τρία ταυτόχρονα πάρτι, σε 3 απροσδόκητα σημεία, στα πιο κεντρικά στενά της πόλης. Από τα στενά δρομάκια και τις στοές, ακόμα και σε πάρκινγκ, δημιουργήσαμε stages, όπου σε συνεργασία με επιλεγμένα communities της πόλης, υλοποιήσαμε αυτό το πάρτι, τον περασμένο Ιούνιο.
Η edgy επικοινωνία του brand σε ποιους άξονες βασίζεται; Ποιο το μήνυμα που θέλετε
να περάσετε και ποιους «κώδικες» και πλατφόρμες χρησιμοποιείτε;
ΑΛ: Ο ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗΣ, με ένα πολύ κινηματικό tagline, καλεί το κοινό του να «ακολουθήσει την αλεπού». Δεν θα μπορούσε, παρά να μιλά με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο και να ξεφεύγει από τις νόρμες. Για να ντύσουμε το activation, παρουσιάσαμε το «ΣΚΑΣ΄ΤΟ» και καλέσαμε το κοινό να το «σκάσει απ’ τα ίδια» και να ακολουθήσει την αλεπού, ώστε να δει την πόλη και τη διασκέδαση λίγο διαφορετικά. Το μήνυμα αυτό έντυσε το σύνολο της επικοινωνίας και μεταφέρθηκε σε όλα τα touchpoints όπου «συχνάζει» το κοινό μας, από τα πιο παραδοσιακά μέσα, ραδιόφωνο και Free press, μέχρι Guerilla OOH, posters και Digital Μέσα.
Ποιες θα λέγατε πως είναι οι προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει ένα brand προκειμένου να «μιλήσει» αποτελεσματικά στους νέους σήμερα;
ΑΒ: Οι καταναλωτές στις μέρες μας γνωρίζουν αρκετά για τη διαφήμιση και τις μάρκες. Αυτό καθιστά ακόμα πιο δύσκολο τον τρόπο που θα μιλήσουμε στους καταναλωτές, ώστε να τους απευθυνθούμε με τον κατάλληλο τρόπο και να μπορέσουμε να τους περάσουμε το μήνυμά μας. Ο ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗΣ, έχοντας στην καρδιά του το κοινό, θέλει να στέκεται στο πλάι του. Καταλαβαίνουμε και αποκωδικοποιούμε την γλώσσα του καταναλωτή, αλλά χτίζουμε το brand και του δίνουμε την υπόσταση να μιλάει με τη δική του γλώσσα! Η πρόκληση είναι να διατηρήσουμε τον δικό του «μηλοκλέφτικο» τρόπο που μιλάει και επικοινωνεί και να διασφαλίσουμε το χαρακτήρα του. Τέλος, μέσα από τη συνδημιουργία, τη συμβολή δηλαδή του κοινού στο χτίσιμο του brand, το οποίο είναι και βασικό συστατικό του DNA του, θέλουμε να προσφέρουμε πίσω στο κοινό του ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗ όλα αυτά που το ίδιο το κοινό ζητάει και τελικά ο ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗΣ να λειτουργεί ως enabler. Αυτά είναι τα βασικά στοιχεία που κάνουν το ΜΗΛΟΚΛΕΦΤΗ να ξεχωρίζει και που κατά κύριο λόγο έχουν συμβάλει και στην ανάπτυξη της κατηγορίας του μηλίτη, συνολικά.
13 SYNENTEUXH milokleftis.indd 13
05/03/2019 16:32
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
14 Rascal OLYMPOS.indd 14
05/03/2019 16:32
15 Rascal OLYMPOS.indd 15
05/03/2019 16:32
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Impact Hub Athens
Mε στόχο την κοινωνική αλλαγή
Το Impact Hub Athens είναι μια πρωτοβουλία νέων ανθρώπων, που λειτουργεί με βάση το τρίπτυχο “we connect, we create, we care”. Η Υπεύθυνη Επικοινωνίας, Λύδα Τσενέ, μας παρουσιάζει αναλυτικά τις δράσεις και τη φιλοσοφία του. Mπορείτε να μας «συστήσετε» το Impact Hub Athens; Ποιος είναι ο ρόλος του, ποιοι το αποτελούν και τι ακριβώς προσφέρει; Το Impact Hub Athens ξεκίνησε το 2013 σαν μια πρωτοβουλία νέων ανθρώπων οι οποίοι ήθελαν να δουλέψουν υπεύθυνα, με στόχο την κοινωνική αλλαγή. Η κοινότητά μας αποτελείται από ανθρώπους με διαφορετικά προφίλ και διαφορετικούς ρόλους, επιχειρηματίες, ερευνητές, καλλιτέχνες, ελεύθερους επαγγελματίες, άτομα
που εμείς τα χαρακτηρίζουμε “impact driven”. Σε αυτή την πολυσυλλεκτική κοινότητα δρούμε με πολλούς τρόπους: • κινητοποιούμε συναντήσεις και φέρνουμε κοντά ξεχωριστές και διαφορετικές προσωπικότητες, με στόχο τη συνεργασία με θετικό κοινωνικό αντίκτυπο • φροντίζουμε την κοινότητά μας, προσφέροντας τόσο υποδομές εργασίας όσο και πρόσβαση σε περιεχόμενο, για να μάθουν και να πειραματιστούν, αλλά και σε πόρους, που θα τους βοηθήσουν να αναπτυχθούν σε προσωπικό αλλά και επιχειρηματικό επίπεδο • λειτουργούμε παράλληλα ως ένας accelerator για την κοινωνική καινοτομία, κάνοντας τις ιδέες πράξη • φιλοξενούμε, συμβουλεύουμε και εκπαιδεύουμε κοινωνικές επιχειρήσεις. Αλλά δεν σταματάμε εδώ. Όλα τα παραπάνω τα εφαρμόζουμε και στον ίδιο τον οργανισμό, αξιοποιώντας την εμπειρία μας και επιχειρώντας να μεταφέρουμε και να αναπτύξουμε και στην πόλη μας μοντέλα και μεθοδολογίες με ισχυρό αντίκτυπο και παρέμβαση σε σημαντικά κοινωνικά
16 SYNENTEUXH Impact Hub.indd 16
06/03/2019 16:09
Το μεγαλύτερο επίτευγμά μας όμως δεν είναι τόσο η ανάπτυξη σε αριθμητική βάση αλλά το σύστημα αξιών που δημιουργείται και αναπτύσσεται γύρω από την κοινότητά μας. ζητήματα. Για παράδειγμα, το πρόγραμμα Κυψέλη Μουσικής μεταφέρει την επιτυχημένη μεθοδολογία του El Sistema, χρησιμοποιώντας τη μουσική ως εργαλείο ανάπτυξης ανθεκτικών κοινοτήτων.
Πώς στηρίζει τους νέους η πρωτοβουλία και ποιο το feedback που λαμβάνετε;
Στο σημείο αυτό, να διευκρινίσουμε ότι την κοινότητα του Impact Hub Athens αποτελούν άνθρωποι διαφόρων ηλικιακών γκρουπ, προωθώντας με αυτό τον τρόπο ακόμα περισσότερο τις συνέργειες και την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και εμπειριών. Ωστόσο, όντως το μεγαλύτερο ποσοστό των μελών μας ανήκουν στην κατηγορία 25-35. Η βασική μας φιλοσοφία ακουμπά στο τρίπτυχο “we connect, we create, we care”, που σημαίνει ότι διευκολύνουμε τη δικτύωση, τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο, συμβάλλουμε στην ομαλή ανάπτυξη και εξέλιξη υγιών κοινωνικών επιχειρήσεων μέσω προγραμμάτων εκπαίδευσης και συμβουλευτικής, και κυρίως καθημερινά φροντίζουμε ώστε η κοινότητά μας να έχει πρόσβαση σε πόρους και γνώση, συνεισφέροντας όλοι μαζί στη θετική κοινωνική αλλαγή. Ο διάλογος και η συνδημιουργία είναι στο κέντρο της δραστηριότητάς μας και αυτό μας επιτρέπει να λαμβάνουμε ένα διαρκές feedback από τους ανθρώπους με τους οποίους δουλεύουμε μαζί, έτσι ώστε να μπορούμε να σχεδιάζουμε και να προσφέρουμε στοχευμένα προγράμματα και υπηρεσίες. Μέχρι στιγμής, κάνοντας και εμείς τον απολογισμό μας και μετρώντας το impact μας, θεωρούμε ότι αφήνουμε ένα θετικό αποτύπωμα στο πεδίο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, αν αναλογιστούμε ότι τον τελευταίο χρόνο σχεδόν μισές από τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην κοινότητά μας έχουν αυξήσει τόσο τον κύκλο των εργασιών τους, όσο και τον αριθμό των ατόμων που απασχολούν, αλλά και τους τελικούς τους ωφελούμενους.
Πώς λειτουργεί η διασύνδεση με τα άλλα μέλη του παγκόσμιου δικτύου του Impact Hub; Η παγκόσμια κοινότητά μας μετρά περισσότερα από 20.000 μέλη, τα οποία δραστηριοποιούνται σε περισσότερα από 100 Impact Hubs και στις πέντε ηπείρους. Η ανταλλαγή γνώσης, εμπειρίας και τεχνογνωσίας, αλλά και το μοίρασμα πόρων, οι κοινές συνέργειες στην ανάπτυξη προγραμμάτων και υπηρεσιών, είναι μόνο μερικά από τα πλεονεκτήματα του να ανήκει κανείς σε ένα τόσο δυναμικό οικοσύστημα. Ως μέλος του Impact Hub Athens κάποιος αποκτά αυτόματα πρόσβαση σε ευκαιρίες οι οποίες προκύπτουν μέσα από το δίκτυό μας.
Τι θα λέγατε πως έχει κατορθώσει μέσα στα χρόνια λειτουργίας του το Impact Hub Athens; Ποια θεωρείτε τα σημαντικότερα επιτεύγματά του; Φέτος γιορτάζουμε έξι χρόνια λειτουργίας, και αυτή είναι μια από τις ερωτήσεις που καλούμαστε να απαντήσουμε και εμείς. Πέρα από το μεγάλωμα της κοινότητάς μας, αλλά και του συνόλου των ωφελουμένων μας (μέχρι και το τέλος του 2017 συνολικά η κοινότητά μας εξυπηρετεί περισσότερους από 39.000 ανθρώπους στην Αθήνα). Το μεγαλύτερο επίτευγμά μας όμως δεν είναι τόσο η ανάπτυξη σε αριθμητική βάση αλλά το σύστημα αξιών που δημιουργείται και αναπτύσσεται γύρω από την κοινότητά μας: ενσυναίσθηση, αλληλεγγύη, θάρρος, εμπιστοσύνη, συνεργασία, ανατροπή. Και αν με αυτό τον τρόπο έχουμε συμβάλει, έστω και λίγο, στο χτίσιμο ενός καινούργιου λειτουργικού συστήματος για την κοινωνία μας, μπορούμε να νιώθουμε χαρούμενοι.
Ποια είναι η στρατηγική του Impact Hub Αthens όσον αφορά την κοινωνική επιχειρηματικότητα; Τι θα λέγατε πως σας κάνει να ξεχωρίζετε σε αυτό το πεδίο; Η συστηματική δουλειά με στόχο την υποστήριξη
17 SYNENTEUXH Impact Hub.indd 17
06/03/2019 16:09
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
της δημιουργίας αλλά και της ανάπτυξης υγιών κοινωνικών επιχειρήσεων, οι οποίες θα μπορέσουν όχι μόνο να έχουν μια διάρκεια ζωής, αλλά και να μεγαλώνουν συνεχώς. Και, φυσικά, τα μετρήσιμα αποτελέσματα που πιστοποιούν τα παραπάνω. Ταυτόχρονα, επιχειρούμε και μια πιο στρατηγική αλλαγή στην αντίληψη τόσο των ίδιων των επιχειρηματιών, αλλά και των ωφελούμενων, του καταναλωτικού κοινού και των θεσμικών δομών για την κοινωνική οικονομία και την κοινωνική επιχειρηματικότητα. Πιστεύουμε ότι η “impact economy” μπορεί να αποτελέσει ένα νέο οικονομικό μοντέλο και για τη χώρα μας.
Ένα από τα πιο πρόσφατα και μεγαλύτερα εγχειρήματα του Impact Hub Athens είναι η επαναλειτουργία και αξιοποίηση του ιστορικού κτιρίου της Δημοτικής Αγοράς Κυψέλης, όπου έχει δημιουργηθεί μια αγορά κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Πώς εξελίσσεται αυτό το εγχείρημα και ποιοι οι στόχοι για τη συνέχεια;
Η επαναλειτουργία της Δημοτικής Αγοράς Κυψέλης ήταν για εμάς η ευκαιρία να μεταφέρουμε την τεχνογνωσία μας στην ανάπτυξη
κοινοτήτων, τη διαχείριση και αναβίωση χώρων και την παραγωγή εκπαιδευτικού περιεχομένου για την καινοτομία και την ενδυνάμωση, με σκοπό το θετικό -κοινωνικό και οικονομικό- αποτύπωμα στη γειτονιά όπου δραστηριοποιούμαστε, πέρα από του Ψυρρή, όπου ήδη έχουμε ενεργή παρουσία. Ήταν επίσης μια ευκαιρία για την κοινότητα του Impact Hub Athens να δράσει με μεγαλύτερη εξωστρέφεια, καθώς και να αποδείξει ότι η κοινωνική επιχειρηματικότητα αξίζει μια δυνατή θέση στο οικονομικό μοντέλο της χώρας μας. Τόσο η γειτονιά της Κυψέλης, όσο και οι επισκέπτες της (και οι διεθνείς) έχουν αγκαλιάσει την πρώτη αγορά κοινωνικής επιχειρηματικότητας, συμμετέχοντας ενεργά τόσο στις διαφορετικές δράσεις που πραγματοποιούνται, όσο και βάζοντας στην καθημερινότητά τους τις αγορές από τα καταστήματα της ΔΑΚ. Ο επόμενος χρόνος μας βρίσκει θέλοντας να ενισχύσουμε το παραγόμενο πολιτιστικό και εκπαιδευτικό περιεχόμενο που ήδη προσφέρουμε στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης, να συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε τις επιχειρήσεις που στεγάζονται εκεί και παράλληλα να αποτυπώσουμε τη μεθοδολογία με την οποία εργαστήκαμε, προκειμένου να αποτελέσει ένα χρήσιμο εγχειρίδιο και για άλλα αντίστοιχα έργα.
18 SYNENTEUXH Impact Hub.indd 18
06/03/2019 16:09
&
STARTUP WORLD CUP SUMMIT CYPRUS-GREECE 2019 SILICON VALLEY COMES TO ATHENS
STARTUP COMPETITION FOR $1,000,000 ATHENAEUM INTERCONTINENTAL HOTEL Athens, Greece, 29 March 2019
STARTUP WORLD CUP & SUMMIT GREECE 2019 brings for the first time to Greece top global startup event with speakers to provide insights from Silicon Valley and other successful startup ecosystems how to build successful innovative companies. And it also brings opportunity for startups to compete for $1,000,000 investment in Grand Finale in San Francisco (17 May 2019) and $500,000 in European Finale in Prague (10 April 2019). The event will bring together startups, corporates, investment community from the region as well as top international experts to inspire, support and promote Greek Startup Ecosystem. Startup World Cup is the worldwide largest startup conference and competition with top speakers and attendees, launched in 2016 by Fenox VC, global venture capital firm headquartered in US Silicon Valley with 130+ investments and cooperation with top universities (www.startupworldcup.io).
www.swcsummit.tech UNDER THE AUSPICES OF
STARTUP CURATOR
ORGANIZED BY
MEDIA SPONSORS
TICKET PLATFORM
APPLICATIONS INFORMATION: INFO@OKTONEX.COM EVENT INFORMATION: MARY TRAKADA | TEL: +30 210 7712400 | EMAIL: INFO@DIRECTION.GR
21x29.indd 1
06/03/2019 16:34
ΕΡΕΥΝΑ
«Κρατάνε γερά» οι νέοι στην Ελλάδα
Παρά τις αντιξοότητες, οι νέοι στην Ελλάδα δεν το βάζουν κάτω, όπως προκύπτει από τα ευρήματα της έρευνας «Οι θέσεις και οι απόψεις των νέων στην Ελλάδα της κρίσης», η οποία υλοποιήθηκε με πρωτοβουλία των Ελλήνων Προσκόπων από την εταιρεία δημοσκοπήσεων ALCO. Για ακόμη μία φορά αποδεικνύεται ότι η ανεργία είναι ένα μείζον πρόβλημα, το οποίο παραμένει στην κορυφή των ανησυχιών των νέων ανθρώπων στις μέρες μας. Η πρόσφατη έρευνα της ALCO, η οποία υλοποιήθηκε με πρωτοβουλία των Ελλήνων Προσκόπων και διερεύνησε τις απόψεις των νέων στην Ελλάδα της κρίσης, ανέδειξε την ανεργία ως το μεγαλύτερο πρόβλημα της νεολαίας στη χώρα μας. Το 46% των ερωτηθέντων ανέφερε την ανεργία ως το πιο σοβαρό πρόβλημα που αντιμετωπίζει. Ακολούθησαν με μικρότερα ποσοστά και άλλες αιτίες-εστίες προβλημάτων,
οι οποίες επισημάνθηκαν από τους νέους. Οι συμμετέχοντες σε ποσοστό 16% αναφέρθηκαν στην κακή οικονομική τους κατάσταση, σε ποσοστό 13% στο ξεπερασμένο εκπαιδευτικό σύστημα, σε ποσοστό 8% στο γεγονός ότι δεν εισακούεται η φωνή τους, σε ποσοστό 6% στο θέμα της μετανάστευσης και σε ποσοστό 5% στην έλλειψη ελεύθερου χρόνου.
Πάντα αισιόδοξοι
Αν και οι νέοι στη χώρα μας ταλαιπωρούνται αρκετά στην εργασιακή τους αποκατάσταση, ωστόσο διαφαίνεται να τους διακατέχει μια τάση αισιοδοξίας να ξεπεράσουν τα όποια εμπόδια και να προχωρήσουν με αυτοπεποίθηση στη ζωή. Ποσοστό 54% απάντησε ότι έχει προσδοκίες για το μέλλον, ενώ τα συναισθήματα απογοήτευσης έπονται σε ποσοστό 46%. Πρόκειται για μια θετική εξέλιξη παρά το δυσμενές οικονομικό περιβάλλον και όχι μόνο. Η διαπίστωση αυτή ενισχύεται από τα συμπεράσματα που προέκυψαν και στην ακόλουθη ερώτηση: «Ποιο θα λέγατε ότι είναι σήμερα το πιο ισχυρό συναίσθημα που νιώθετε σε σχέση με τη ζωή σας;». Όπως θα δείτε από τα αντίστοιχα ποσοστά, τα θετικά συναισθήματα
20 EREYNA alco.indd 20
06/03/2019 10:54
Οι νέοι διακατέχονται από σημαντικές αξίες, με την αξιοπρέπεια να έρχεται πρώτη.
υπερίσχυσαν των αρνητικών. Πιο συγκεκριμένα, ποσοστό 26% των ερωτηθέντων ανέφερε την ελπίδα ως το πιο ισχυρό συναίσθημα που νιώθει στη ζωή του, το 23% την αισιοδοξία και το 2% τη σιγουριά. Στον αντίποδα, ποσοστό 25% των ερωτηθέντων αναφέρθηκε στην ανασφάλεια, το 12% στην απογοήτευση και το 11% στην οργή. Η ελπίδα και η ανασφάλεια υπερισχύουν στις γυναίκες σε ποσοστό 33 και 29% αντίστοιχα, ενώ η αισιοδοξία και η ανασφάλεια των ανδρών κυμαίνονται σε ποσοστό 28 και 21% αντίστοιχα. Όσον αφορά τις ηλικιακές ομάδες, η ελπίδα είναι πιο έντονη στους νέους ηλικίας 21 έως 24 ετών, ενώ η ανασφάλεια κυριαρχεί σε εκείνους που είναι μεταξύ 17 και 20 και 25 έως 29 ετών. Το αίσθημα της ανασφάλειας «πέφτει» στην ηλικιακή ομάδα των 21 έως 24 ετών. Επίσης, όταν μιλάμε
για αισιοδοξία, να επισημάνουμε ότι το συναίσθημα αυτό είναι περισσότερο ξεκάθαρο στις ηλικίες μεταξύ 25 και 29 ετών.
Οι αξίες κυριαρχούν
Όπως απορρέει από την έρευνα, οι νέοι διακατέχονται από σημαντικές αξίες, με την αξιοπρέπεια να έρχεται πρώτη. Οι ερωτηθέντες απάντησαν ότι η αξιοπρέπεια είναι σημαντική για εκείνους σε ποσοστό 99%. Ακολουθούν η φιλία και η αλληλεγγύη, σε ποσοστό 97 και 94%, αντίστοιχα. Οι νέοι απάντησαν ότι η ισότητα είναι σημαντική για εκείνους σε ποσοστό 89%, η επιτυχία σε ποσοστό 84%, η πατρίδα σε ποσοστό 81% και τα χρήματα σε ποσοστό
21 EREYNA alco.indd 21
06/03/2019 10:54
ΕΡΕΥΝΑ 56%. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι σε μια περίοδο που συνεχώς ακούμε γύρω μας να λένε ότι έχουν «καταρρεύσει» όλες οι αξίες, πράγμα το οποίο διαπιστώνουμε κιόλας μέσα από την καθημερινότητά μας, οι νέοι κάνουν τη διαφορά, διακρίνοντας με σωστό κριτήριο τα ουσιώδη στη ζωή και επιβεβαιώνοντας την άποψη ότι είναι το μέλλον της κοινωνίας μας. Επιπροσθέτως, οι νέοι ενδιαφέρονται σε ποσοστό 85% για την προσωπική τους ζωή και για τους φίλους τους και σε ποσοστό 81% για την επαγγελματική τους προοπτική. Παράλληλα, σε ποσοστό 81% απάντησαν ότι ενδιαφέρονται για τα δικαιώματά τους. Σε ποσοστό 65% ενδιαφέρονται για τις σπουδές τους, σε ποσοστό 64% για την κατάσταση στη χώρα, σε ποσοστό 49% για την εθελοντική συμμετοχή και σε ποσοστό 37% για τις πολιτικές εξελίξεις.
Η σημασία των σχέσεων
Με βάση τα παραπάνω, τόσο σε επίπεδο αξιών (όπου υπερέχουν αξιοπρέπεια, φιλία και αλληλεγγύη), όσο και σε επίπεδο προτεραιοτήτων (όπου προσωπική ζωή και φίλοι υπερτερούν επαγγελματικής προοπτικής και δικαιωμάτων), φαίνεται ότι πυρήνας της κοινωνικής προσέγγισης των νέων είναι οι διαπροσωπικές σχέσεις, (πιθανότατα και ως αντίβαρο στην υψηλή ανασφάλεια και αβεβαιότητα), με την επαγγελματική προοπτική και την επιδίωξη της επιτυχίας να ακολουθούν με επίσης πολύ υψηλά ποσοστά.
Ποιους εμπιστεύονται
Μέσα από την έρευνα επιβεβαιώθηκε, για ακόμη μία φορά, η χαμηλή εμπιστοσύνη της νεολαίας στο πολιτικό σύστημα. Ο μοναδικός θεσμός που εμπιστεύονται
οι νέοι καθολικά είναι η οικογένεια, ενώ εξίσου θετικό είναι το ποσοστό για τον εθελοντισμό και οριακά θετικό για τις ένοπλες δυνάμεις. Πιο συγκεκριμένα, οι νέοι σε ποσοστό 99% απάντησαν ότι εμπιστεύονται το θεσμό της οικογένειας, 78% τον εθελοντισμό και 50% τις ένοπλες δυνάμεις. Όσον αφορά τον εθελοντισμό, διαπιστώθηκε ικανοποιητική συμμετοχή σε δράσεις εθελοντισμού, κυρίως από γυναίκες και νέους ηλικίας 21 έως 29 ετών. Αντίστοιχα θετική είναι η στάση των νέων απέναντι στον προσκοπισμό, των αξιών που πρεσβεύει και της χρησιμότητάς του στην κοινωνία. Οι ερωτηθέντες αιτιολογούν τη στάση τους αυτή με επιχειρήματα. Το 77% θεωρεί ότι ο προσκοπισμός προσφέρει
22 EREYNA alco.indd 22
06/03/2019 10:54
Το 41% των νέων απάντησε ότι σε βάθος χρόνου 15 ετών φαντάζεται τον εαυτό του στην Ελλάδα να εργάζεται πάνω στο αντικείμενο της επιλογής του. εμπειρίες, το 60% ότι συμβάλλει με ενέργειές του στην προστασία του περιβάλλοντος, το 58% ότι προσφέρει σωστή διαπαιδαγώγηση και το 48% ότι έχει σημαντική κοινωνική προσφορά. Το 30% ταυτίζει τον προσκοπισμό με τη στρατιωτική νοοτροπία, ενώ το 29% τον θεωρεί ξεπερασμένο. Την ίδια στιγμή, το 46% των ερωτηθέντων απάντησε ότι εμπιστεύεται τη Δικαιοσύνη, το 40% την Εκκλησία και μόλις το 19% τα ΜΜΕ. Στον αντίποδα βρίσκονται τα πολιτικά κόμματα, το Κοινοβούλιο και ο συνδικαλισμός, καλύπτοντας τις τελευταίες θέσεις της λίστας, με πολύ υψηλά αρνητικά ποσοστά. Μόλις το 18% των νέων απάντησε ότι εμπιστεύεται το συνδικαλισμό, το 9% το Κοινοβούλιο και το 7% τα πολιτικά κόμματα. Χαρακτηριστικό της αντίληψης των νέων για το πολιτικό σύστημα είναι ότι η πλειονότητα όσων είναι 15-20 ετών θεωρεί πιο σημαντική την απόκτηση διπλώματος οδήγησης στα 17 από το δικαίωμα ψήφου στην ίδια ηλικία. Το γεγονός ότι η πολιτική αλλά και τα πρόσωπα που την ασκούν δεν τυγχάνουν της εμπιστοσύνης των νέων, φαίνεται και από τις απαντήσεις που δόθηκαν στην εξής ερώτηση: «Αν η οικογένειά σας είχε τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει πολιτικές γνωριμίες για να σας βοηθήσει σε κάτι, θα το δεχόσασταν;». Το «ναι» και το «όχι» απέσπασαν το ίδιο ποσοστό, διχάζοντας τους ερωτηθέντες. Αυτό κυμάνθηκε στο 41%, ενώ το 18% προτίμησε να επιλέξει την εκδοχή του «δεν ξέρω/δεν απαντώ».
Τι αποδοκιμάζουν…
Την αποδοκιμασία του εξέφρασε το 74% σε παραβατικά φαινόμενα όπως ο πετροπόλεμος με
στόχο την πρόκληση καταστροφών σε τράπεζες. Μόλις το 13% χαρακτήρισε επαναστάτες όσους προβαίνουν σε τέτοιες ενέργειες, ενώ το 13% δεν θέλησε να δώσει κάποια απάντηση.
Τι προβλέπουν για το μέλλον τους
Ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι το 41% των νέων απάντησε ότι σε βάθος χρόνου 15 ετών φαντάζεται τον εαυτό του στην Ελλάδα να εργάζεται πάνω στο αντικείμενο της επιλογής του. Μετά από αυτό το συμπέρασμα μπορούμε να ελπίζουμε ότι σταδιακά θα μπει «φρένο» στη μαζική… «φυγή» Ελλήνων επιστημόνων στο εξωτερικό. Ωστόσο, υπάρχει και ένα ποσοστό 17%, το οποίο απάντησε ότι σε 15 χρόνια από σήμερα φαντάζεται τον εαυτό του στην Ελλάδα αλλά σε αντικείμενο διαφορετικό από εκείνο που θα ήθελε. Το 11% απάντησε ότι φαντάζεται τον εαυτό του στο εξωτερικό από επιλογή, το 10% επίσης στο εξωτερικό αλλά από ανάγκη και το 4% θεωρεί ότι θα είναι άνεργο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η έρευνα με θέμα «Οι θέσεις και οι απόψεις των νέων στην Ελλάδα της κρίσης» υλοποιήθηκε με πρωτοβουλία των Ελλήνων Προσκόπων από την εταιρεία δημοσκοπήσεων ALCO. Το δείγμα που χρησιμοποιήθηκε για την εξαγωγή των συμπερασμάτων ήταν 1000 άτομα σε όλη την Ελλάδα, ηλικίας από 17 έως 29 ετών. Επίσης, συγκεντρώθηκαν χρήσιμα στοιχεία και από ακόμη 500 άτομα, ηλικίας 15 έως 17 ετών προερχόμενα από τις περιοχές της Αττικής, της Θεσσαλονίκης, της Πάτρας, της Λάρισας και του Ηρακλείου. Η έρευνα διενεργήθηκε από τις 3 έως τις 30 Απριλίου του 2018.
23 EREYNA alco.indd 23
06/03/2019 10:54
ΕΡΕΥΝΑ
Οι νέοι πριν και μετά τα μνημόνια
Τι έχει αλλάξει για τους νέους στην Ελλάδα στα χρόνια της κρίσης; Γράφει η Λιλή Καρακώστα
Τα 8 χρόνια κρίσης στην Ελλάδα ήταν αρκετά για να αποδυναμωθεί η χώρα από μεγάλο μέρος του έμψυχου δυναμικού της, καθώς χιλιάδες νέοι Έλληνες αναζήτησαν μια καλύτερη τύχη σε χώρες του εξωτερικού. Σήμερα, αρκετά χρόνια μετά, οι πρώτες αχτίδες ελπίδας αχνοφαίνονται στον ορίζοντα, με τους νέους να δηλώνουν πως θα ήθελαν να επιστρέψουν, αλλά και με εκείνους που έμειναν εδώ, να δηλώνουν περισσότερο αισιόδοξοι για το μέλλον. Η έρευνα 2010-2018 «Οι νέοι στην αρχή και το τέλος των μνημονίων» της Κάπα Research, είναι πραγματικά αποκαλυπτική, καθώς αποτυπώνει
εύγλωττα πως μέσα σε 8 χρόνια άλλαξαν παγιωμένες αντιλήψεις και νοοτροπίες μιας ολόκληρης γενιάς Ελλήνων. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια πρώτη «ακτινογραφία» της ελληνικής νέας γενιάς στη μεταμνημονιακή εποχή, συγκρίνοντας τα αποτελέσματα με αυτά που κατέγραψε τον Ιούνιο του 2010, στην αρχή των μνημονίων και του σύγχρονου brain drain.
Πλέον επιλέγουν Ελλάδα…
Στην ερώτηση «πού θα θέλατε να ζείτε σε δέκα χρόνια;» η πλειονότητα των κατοίκων της Ελλάδας και του εξωτερικού απαντούν «στην Ελλάδα» και ακολουθεί ως δεύτερη επιλογή μια άλλη χώρα της Ευρώπης. Στο ερώτημα αν θα έφευγαν από την Ελλάδα οι νέοι, κάτοικοι Ελλάδας, τον Ιούνιο του 2010 απαντούσαν το 74% ναι, ενώ σήμερα το 50% απαντά όχι. Αυτή και μόνο η απάντηση αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη αλλαγή στην 8ετή οικονομική κρίση, καθώς φαίνεται πως το «τσουνάμι» του
24 EREYNA Kappa Research.indd 24
06/03/2019 12:43
«brain drain» έχει αρχίσει να μειώνεται σταδιακά, με όλο και περισσότερους νέους Έλληνες να επιλέγουν την παραμονή τους στην Ελλάδα. Οι λόγοι που θα έφευγαν από την Ελλάδα είναι κυρίως για να έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής συνολικά το 56%, για να βρουν μια καλή δουλειά το 43%, για να απολαμβάνουν περισσότερη αξιοκρατία στην προσωπική τους ανέλιξη το 30% και το 22% για να απολαμβάνει υψηλής ποιότητας υπηρεσίες από το κράτος. Οι τρεις απαντήσεις που κυριαρχούν στο ερώτημα για ποιους λόγους δεν θα έφευγαν από την Ελλάδα είναι: «Δεν θα μπορούσα να ζήσω μακριά από τον τόπο μου, την οικογένεια, τους φίλους» το 59%, «Δεν με ενδιαφέρει να ζήσω αλλού» το 50% και «Δεν θα μπορούσα να ζήσω σε άλλο κλίμα πλην αυτό της Ελλάδας» το 18%. Στο ερώτημα για τις κυριότερες αιτίες μετεγκατάστασης στο εξωτερικό, το 40% αναφέρει την έλλειψη αξιοκρατίας στην Ελλάδα, το 38% την ελληνική νοοτροπία, το 33% τη διαφθορά στην Ελλάδα και ακολουθούν και μια σειρά ακόμη λόγοι όπως η οικονομική κρίση, οι χαμηλές αποδοχές, η απόκτηση εμπειριών κ.ά.
Καλύτερα μια δουλειά στην Ελλάδα παρά στο εξωτερικό…
Ακόμη και αν τους προσφέρεται μια θέση καριέρας στο εξωτερικό, σήμερα οι νέοι Έλληνες φαίνεται πως «ψηφίζουν» Ελλάδα, κάτι που δεν ίσχυε πριν από 8 χρόνια, που επέλεγαν να εγκαταλείψουν τη χώρα για μια καλύτερη εργασιακή θέση στο εξωτερικό. Στο δίλημμα μεταξύ μιας σταθερής θέσης εργασίας στον ιδιωτικό τομέα στην Ελλάδα και μιας θέσης εργασίας με καλύτερες προοπτικές και μεγαλύτερες αποδοχές στο εξωτερικό, το 2010 το 55% απαντούσε μια θέση
εργασίας με καλύτερες προοπτικές και μεγαλύτερες αποδοχές στο εξωτερικό, ενώ σήμερα οι όροι έχουν αντιστραφεί και το 54% επιλέγει μια σταθερή θέση εργασίας στον ιδιωτικό τομέα στην Ελλάδα. Στο δίλημμα μεταξύ μιας σταθερής θέσης εργασίας στον δημόσιο τομέα στην Ελλάδα και μιας θέσης εργασίας με καλύτερες προοπτικές και μεγαλύτερες αποδοχές στο εξωτερικό, το 2010 το 61% επέλεγε το εξωτερικό, ενώ σήμερα το 48% επιλέγει τη θέση στον δημόσιο τομέα της Ελλάδας και το 45% το εξωτερικό.
Σε 10 χρόνια θα ζούμε καλύτερα στην Ελλάδα…
Μετά την οκταετή δοκιμασία των μνημονίων, τα συναισθήματα που κυριαρχούν στους νέους που παραμένουν στην Ελλάδα είναι
25 EREYNA Kappa Research.indd 25
06/03/2019 12:43
ΕΡΕΥΝΑ η απογοήτευση, η κούραση και η δυσπιστία, ενώ αντίθετα, η ψυχολογία των νέων μεταναστών είναι σαφώς καλύτερη. Μια βελτίωση της ψυχολογίας, ωστόσο, αρχίζει να διαφαίνεται και στους νέους της Ελλάδας, καθώς τα ποσοστά των δεικτών της απογοήτευσης, της δυσπιστίας, της κούρασης και του φόβου είναι μειωμένα σε σχέση με το 2010. Μπορεί να πιστεύουν ότι η κατάσταση στην Ελλάδα του μέλλοντος θα παραμείνει στάσιμη, αλλά αρχίζουν να έχουν περισσότερες ελπίδες ότι σε 10 χρόνια θα ζουν καλύτερα απ’ ό,τι σήμερα, ενώ δηλώνουν ότι έχουν και μεγαλύτερη πίστη στην Ελλάδα.
Μακριά από κόμματα οι νέοι
Και ενώ τα κόμματα προβληματίζονται με διαρκείς συσκέψεις για την ψήφο των νέων, εκείνοι φαίνεται πως απομακρύνονται όλο και περισσότερο από τους κομματικούς μηχανισμούς. Οι περισσότεροι απαντούν «κανένα» στην ερώτηση «ποιο κόμμα είναι πιο κοντά στους νέους;», ενώ ακολουθεί ο ΣΥΡΙΖΑ με 19% για τους νέους της Ελλάδας (16% στους νέους του εξωτερικού) έναντι 13% της Νέας Δημοκρατίας (10% στους μετανάστες). Σε συντριπτικό ποσοστό (87%) οι Έλληνες θέλουν να έχουν τη δυνατότητα να ψηφίζουν εξ αποστάσεως στις εθνικές εκλογές της Ελλάδας. Το 52% θα υποστήριζε ένα νέο «Κόμμα Ελλήνων του Εξωτερικού», που θα σχηματιζόταν από Έλληνες του εξωτερικού και θα εκπροσωπούσε κυρίως τα συμφέροντα και τις απόψεις των Ελλήνων που έφυγαν πρόσφατα από την Ελλάδα.
Τι πιστεύουν για την Ευρωπαϊκή Ένωση;
Στα χρόνια της κρίσης, ο θεσμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης αμφισβητήθηκε έντονα όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά κυρίως στην Ελλάδα, καθώς πολλοί ήταν εκείνοι που θεώρησαν την Ε.Ε. «υπεύθυνη» για την κακή οικονομική κατάσταση της χώρας. Πλέον η νέα γενιά - περισσότερο οι εντός Ελλάδας και λιγότερο οι εκτός- δεν απορρίπτει την Ε.Ε., αλλά διακατέχεται από σκεπτικισμό απέναντί της: Ε.Ε. σημαίνει ελευθερία μετακίνησης ανθρώπων, αγαθών και υπηρεσιών, ειρήνη αλλά και ευρώ, και κλειστό «ελιτίστικο» κλαμπ. Η ευημερία της Ελλάδας, ωστόσο, βρίσκεται στην εξωστρέφεια, στο άνοιγμα στον κόσμο, για την πλειονότητα των νέων ανθρώπων. Ωστόσο, φαίνεται πως δεν είναι λίγοι εκείνοι που αντιμετωπίζουν την Ε.Ε. με σκεπτικισμό.
26 EREYNA Kappa Research.indd 26
06/03/2019 12:43
Μέσα σε 8 χρόνια άλλαξαν παγιωμένες αντιλήψεις και νοοτροπίες μιας ολόκληρης γενιάς Ελλήνων. Η «ελπίδα» αυξάνεται…
Οι λέξεις «Στασιμότητα» και «Κρίση» είναι οι λέξεις που εκφράζουν περισσότερο την άποψη των νέων για την εξέλιξη της Ελλάδας στο μέλλον, τόσο το 2010 όσο και το 2018, οκτώ χρόνια μετά τα μνημόνια, στους κατοίκους Ελλάδας και εξωτερικού. Κοινό γνώρισμα όλων επίσης η λέξη «Ελπίδα» που, ενώ το 2010 μόλις 15% τη χρησιμοποιούσε, το 2018 αυξήθηκαν σε 23%. Έτσι, ενώ φαίνεται πως η στασιμότητα κυριαρχεί στην Ελλάδα του 2018 και μάλιστα 8 χρόνια μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, ωστόσο η ελπίδα κάνει για πρώτη φορά την εμφάνισή της ως έννοια που θα αποτελέσει το ανάχωμα στο ανεξέλεγκτο brain drain που εδώ και χρόνια ταλανίζει τη χώρα.
Μειώνεται το brain drain… Στα θετικά των αποτελεσμάτων της συγκριτικής έρευνας περιλαμβάνεται και η ένδειξη ανακοπής του brain drain, καθώς σήμερα τέσσερις στους δέκα δηλώνουν ότι θα έφευγαν από την Ελλάδα εάν τους δινόταν η ευκαιρία, όταν αντίστοιχες σκέψεις το 2010 είχαν επτά
στους δέκα. Οι βασικοί λόγοι, πάντως, που θα έφευγαν οι νέοι από την Ελλάδα είναι η αναζήτηση μίας καλύτερης ποιότητας ζωής, μίας καλύτερης εργασίας και για να απολαμβάνουν περισσότερη αξιοκρατία στην προσωπική τους ανέλιξη. Παρότι όλα τα στοιχεία μαρτυρούν ότι τον τελευταίο χρόνο μειώνεται το κύμα μετανάστευσης νέων Ελλήνων επιστημόνων, ο δρόμος από το brain drain στο brain gain -στον επαναπατρισμό τους, δηλαδή- είναι μακρύς.
Αξίες και θεσμοί
Σε μια οκταετία που συνέβησαν κοσμογονικές αλλαγές στην Ελλάδα, οι αξίες και οι θεσμοί πέρασαν αντίστοιχα μεγάλη κρίση. Οι νέοι, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, έχουν σταθερές, αρνητικά
27 EREYNA Kappa Research.indd 27
06/03/2019 12:43
ΕΡΕΥΝΑ
Η ελπίδα κάνει για πρώτη φορά την εμφάνισή της ως έννοια που θα αποτελέσει το ανάχωμα στο ανεξέλεγκτο brain drain που εδώ και χρόνια ταλανίζει τη χώρα. φορτισμένες αντιλήψεις για την πολιτική, το κράτος, την οικονομία, αλλά και τις αιτίες της κρίσης. Θεωρούν ότι η διαφθορά στη δημόσια ζωή, οι πολιτικές που εφάρμοσαν οι κυβερνήσεις της Μεταπολίτευσης και το ελληνικό οικονομικό μοντέλο του μεγάλου κράτους, των παροχών και του εξωτερικού δανεισμού, προκάλεσαν την κρίση. Τα πολιτικά κόμματα, τα ΜΜΕ και το Κοινοβούλιο βρίσκονται στις χαμηλότερες θέσεις αξιολόγησης των θεσμών, ενώ η έννοια του κράτους είναι συνώνυμη της διαφθοράς, της αναξιοκρατίας και του ρουσφετιού, σημαίνει ακόμη σπατάλη χρημάτων, υστέρηση σε νέες τεχνολογίες και αγένεια.
Πώς θα βγει η Ελλάδα από την κρίση; Η Ελλάδα μπορεί να βγει από την κρίση χάρη στα πλεονεκτήματά της, που είναι ο τουρισμός, το επιστημονικό δυναμικό και τα γεωργικά προϊόντα, ενώ τα μειονεκτήματά της είναι εκείνα που την κρατούν πίσω και δεν είναι άλλα από την έλλειψη ενός ολοκληρωμένου σχεδίου ανάπτυξης, οι φόροι και οι περικοπές εισοδημάτων, η υψηλή φορολόγηση των επιχειρήσεων και η γραφειοκρατία.
Αγαπούν την Ελλάδα και θέλουν να επιστρέψουν
Εν κατακλείδι, η οκταετής κρίση φαίνεται πως άφησε το «αποτύπωμά» της στην ελληνική νεολαία, που ακόμα και αν αποφάσισε να εγκαταλείψει τη χώρα στα χρόνια της οικονομικής ανασφάλειας, δεν την ξέχασε, και η λαχτάρα για επιστροφή παραμένει ζωντανή. Ακόμη και αν τα ταξίδια στην γενέτειρα είναι πλέον συχνά, προκειμένου να ξεπεραστεί λίγο η νοσταλγία, ωστόσο, η ανάγκη για μόνιμη επιστροφή παραμένει. Η οικονομική κρίση, από ό,τι όλα δείχνουν, δεν επηρέασε και τον αξιακό κώδικα των νέων. Δικαιοσύνη, Δημοκρατία, Αλληλεγγύη και Ισότητα είναι οι αξίες που οι νέοι άνθρωποι θα ήθελαν να δουν να ενισχύονται τα επόμενα χρόνια, ενώ συνδέουν την
28 EREYNA Kappa Research.indd 28
06/03/2019 12:43
οικονομική προοπτική με τις αξίες της Παραγωγικότητας, της Επιχειρηματικότητας και της Καινοτομίας. Μια γενιά που παραμένει αισιόδοξη, που πιστεύει ότι σε 10 χρόνια θα ζει καλύτερα απ’ ό,τι σήμερα, που έχει πίστη στη χώρα, που αγαπά, εν τέλει, την Ελλάδα. Ακόμη και αν έχουν επιλέξει να ζουν στο εξωτερικό, «δεν έριξαν μαύρη πέτρα πίσω τους», περισσότεροι από 4 στους 10 στέλνουν χρήματα στην οικογένειά τους, τους λείπει η χώρα τους, η οικογένεια και οι φίλοι τους. Οι μισοί σχεδόν θέλουν να επιστρέψουν και, σε δέκα χρόνια από σήμερα, φαντάζονται τη ζωή τους στρωμένη και πάλι στην Ελλάδα. Μια έρευνα που αποδεικνύει εύγλωττα πως μπορεί η οικονομική κρίση να «άλωσε» το μεγαλύτερο μέρος της ζωής, δεν κατόρθωσε όμως να μας «κλέψει» το πιο σημαντικό: την ελπίδα…
Η ταυτότητα της έρευνας
Η συγκριτική έρευνα 2010-2018 «Οι νέοι στην αρχή και το τέλος των μνημονίων» της Κάπα Research πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 2.007 νέων στην Ελλάδα, στις 13 περιφέρειες της χώρας, και 1.033 νέων Ελλήνων που κατοικούν σε 34 χώρες του εξωτερικού. Οι συμμετέχοντες από το εξωτερικό απάντησαν σε δομημένο ερωτηματολόγιο μέσω διαδικτύου ύστερα από τυχαία δειγματοληψία σε λίστα/ panel Ελλήνων του εξωτερικού που σχεδιάστηκε για τις ανάγκες της μεγάλης έρευνας της Κάπα Research, σε συνεργασία με το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Harvard (2016-2018). Τα στοιχεία της έρευνας συλλέχθηκαν το χρονικό διάστημα από τις 22 Αυγούστου ως τις 6 Σεπτεμβρίου 2018.
29 EREYNA Kappa Research.indd 29
06/03/2019 12:43
ΕΡΕΥΝΑ
Millennials/Xennials
Oι καταναλωτές της επόμενης δεκαετίας Λιγότερο επηρεασμένοι από προσφορές και εκπτώσεις παρουσιάζονται οι εκπρόσωποι της γενιάς των millennials ή της generation Y στην Ελλάδα, με την καταναλωτική τους δαπάνη να έχει μειωθεί, όπως επίσης και το συναίσθημα από τις αγορές. Σημαντικές διαφορές παρατηρούνται στη γενιά των millennials ή generation Y όσον αφορά την αγοραστική συμπεριφορά στα σούπερ μάρκετ. Σύμφωνα με σχετική έρευνα του ΙΕΛΚΑ, η μειωμένη καταναλωτική δαπάνη παρουσιάζεται σαν βασικό χαρακτηριστικό, ενώ και το συναίσθημα από τις αγορές εμφανίζεται μειωμένο. Παράλληλα, οι millennials, οι οποίοι έχουν γεννηθεί από το 1988 έως το 1996 (δηλαδή οι σημερινοί 20άρηδες), και οι xennials (βρίσκονται ανάμεσα στις γενιές των millennials και της generation X), οι οποίοι έχουν γεννηθεί από το 1978 έως το 1988, (δηλαδή οι σημερινοί 30άρηδες) παρουσιάζονται να είναι λιγότερο επηρεασμένοι από προσφορές και εκπτώσεις, να προτιμούν διαφορετικές κουζίνες και να συμβουλεύονται αρκετά το youtube και τα social media για τη διατροφή τους. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε πανελλήνια κλίμακα από το Ινστιτούτο Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ), τον Ιούλιο 2018, σε δείγμα 800 καταναλωτών από όλη την Ελλάδα ηλικίας από 20 έως 40 ετών. Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν τις σημαντικές διαφορές που καταγράφονται σε αυτές τις ηλικιακές ομάδες σε σχέση με τις υπόλοιπες, οι οποίες οδηγούν σε σημαντικές αλλαγές στην αγοραστική συμπεριφορά και οι οποίες αναμένονται να γίνουν έκδηλες τα επόμενα χρόνια, καθώς οι συγκεκριμένοι καταναλωτές θα αποκτούν όλο και περισσότερο το ρόλο του βασικού αγοραστή του νοικοκυριού.
Η δαπάνη μειώνεται…
Κατ’ αρχήν, είναι σαφές ότι οι συγκεκριμένες γενιές, millennials και xennials, έχουν πληγεί σε μεγαλύτερο βαθμό από τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης και το μειωμένο διαθέσιμο εισόδημα. Αυτό καταγράφεται στη μέση εβδομαδιαία δαπάνη, η οποία είναι κατά 12% χαμηλότερη για τους xennials και 28% για τους millennials σε σχέση με τον μέσο όρο. Εκτός του μειωμένου εισοδήματος, άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν τη συγκεκριμένη εξέλιξη είναι ο μειωμένος αριθμός των μελών ανά νοικοκυριό στις ηλικίες αυτές, καθώς -ειδικά για τη γενιά των millennials- σε ένα μεγάλο βαθμό τα νοικοκυρι είτε αποτελούνται από ένα μόνο άτομο (π.χ. φοιτητές) είτε οι ερωτηθέντες δεν αποτελούν ακόμα τον βασικό αγοραστή του νοικοκυριού, καθώς φιλοξενούνται ακόμα από τους γονείς τους.
Εξασθενεί το ενδιαφέρον για προσφορές και PL
Σημαντικές διαφοροποιήσεις καταγράφονται και στον τρόπο με τον οποίο επιλέγουν προϊόντα και καταστήματα. Χαρακτηριστικό είναι ότι αν και για την πλειονότητα των καταναλωτών σε ποσοστό 63% επί του συνόλου οι προσφορές και οι εκπτώσεις είναι ο κύριος λόγος για να επιλέξουν κατάστημα σούπερ μάρκετ, μόλις για το 44% των xennials ισχύει το ίδιο και μόλις για το 36% των millennials. Ενώ στο σύνολο η πλειονότητα προτιμά σε ποσοστό 57% περισσότερες προσφορές παρά χαμηλές τιμές, στους millennials και στους xennials μόνο μία μειονότητα 31% και 29%, αντίστοιχα, επιθυμεί το ίδιο. Αντίστοιχη είναι και η τάση για τα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας, με το ποσοστό των καταναλωτών που επιλέγει κατάστημα σούπερ μάρκετ βάσει προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας να είναι 43% και τα ποσοστά στους millennials και στους xennials να πέφτουν στο 17% και 25%, αντίστοιχα.
Ψηφιακή -πάνω από όλα- γενιά
Αυτές οι αντιλήψεις αντικατοπτρίζονται και στα συναισθήματά τους γύρω από την αγοραστική εμπειρία. Συγκεκριμένα, τόσο οι millennials όσο
30 EΡΕYNA Milennials.indd 30
06/03/2019 16:55
και οι xennials απολαμβάνουν λιγότερο τις αγορές στο σούπερ μάρκετ σε σχέση με τον μέσο όρο. Αυτό το εύρημα σχετίζεται με τη διαφορετική κατανομή του χρόνου που έχει αυτό το αγοραστικό κοινό, καθώς δίνει προτεραιότητα σε άλλες δραστηριότητες παρά στις αγορές τροφίμων. Εκτός των παραπάνω, μία βασική διαφοροποίηση της γενιάς των millennials, η οποία καταδεικνύει και το διαφορετικό και ψηφιακό περιβάλλον στο οποίο έχει ενηλικιωθεί, είναι ότι όλο και περισσότερο απομακρύνεται από την τηλεοπτική διαφήμιση, επιλέγοντας εναλλακτικά μέσα, όπως η επικοινωνία μέσω texting σε ποσοστό 49% και μέσω social media σε ποσοστό 43%. Την ίδια στιγμή, όμως, η έρευνα καταγράφει τη διατήρηση της επιρροής που έχει το φυλλάδιο προσφορών του σούπερ μάρκετ, το οποίο εξακολουθεί να είναι προτιμητέο μέσο της σχετικής ενημέρωσης από το 59% του κοινού. Φαίνεται ότι στο άμεσο μέλλον ένα μείγμα παραδοσιακών και νέων ψηφιακών μέσων θα αποτελέσει τον ιδανικό τρόπο προσέγγισης των αγοραστών από τις επιχειρήσεις.
Τα social media κυριαρχούν
Η επίδραση που έχουν οι νέες τεχνολογίες στην αγοραστική συμπεριφορά αυτών των ηλικιών αποτυπώνεται και στην επίδραση που έχουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στις διατροφικές συνήθειες. Όπως φαίνεται και στο σχήμα 4, αθροιστικά bloggers, youtubers και social media αποτελούν τη δεύτερη πηγή με τη μεγαλύτερη εμπιστοσύνη, μετά τους γονείς με ποσοστά 29% για τους millennials και 22% για τους xennials. Η εξέλιξη αυτή έχει σημαντικές προεκτάσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η στροφή των γενιών αυτών από την ελληνική-μεσογειακή διατροφή πιο παγκοσμιοποιημένες επιλογές και διαφορετικές κουζίνες. Χαρακτηριστικό είναι ότι ενώ το 65% του συνόλου των καταναλωτών δηλώνει ότι προτιμά την ελληνική-μεσογειακή διατροφή, το ποσοστό αυτό πέφτει στο 40% για τους xennials και μόλις στο 31% για τους millennials, ενώ αντίστοιχα αυξάνονται τα ποσοστά που προτιμούν διεθνοποιημένες επιλογές. Συνολικά, προκύπτει το συμπέρασμα ότι οι νέοι καταναλωτές θα χρειαστούν μία νέα προσέγγιση από τις επιχειρήσεις οι οποίες δραστηριοποιούνται στον κλάδο των σούπερ μάρκετ και των τροφίμων, προκειμένου να καλύψουν τις νέες ανάγκες αυτών των αγοραστών.
31 EΡΕYNA Milennials.indd 31
06/03/2019 16:55
ΕΡΕΥΝΑ
Νέες τεχνολογίες
Αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των νέων
Βασικό κομμάτι της καθημερινότητας των νέων αποτελούν πλέον τα social media και εν γένει η πρόσβαση στο Internet, αποτελώντας όχι μόνο μέσο επικοινωνίας αλλά και πηγή ενημέρωσης, ψυχαγωγίας και αγορών. Ενδεικτικό της διείσδυσης των νέων τεχνολογιών στη ζωή των νέων είναι ότι από την ηλικία των 56 ετών κιόλας χρησιμοποιούν το Internet, ενώ σε ηλικίες 6-12 ετών έχουν ήδη κινητό τηλέφωνο. Η πανελλαδική έρευνα της Focus Bari με τίτλο « Focus on tech life», που καλύπτει τους τομείς mobile, households, web, kids και πραγματοποιήθηκε το χρονικό διάστημα Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2018, αποτυπώνει την επιρροή των νέων τεχνολογιών στη ζωή των νέων, δίνοντας παράλληλα χρήσιμα στοιχεία σε διαφημιζόμενους και διαφημιστές για την προσέγγισή τους.
Ξεκινώντας από το γεγονός ότι πάνω από 4 στα 5 ελληνικά νοικοκυριά (82%) έχουν πρόσβαση στο Internet, ποσοστό που φτάνει στο 88% σε όσα έχουν τρία μέλη, γίνεται αντιληπτό ότι η χρήση του διαδικτύου έχει γίνει «υπόθεση των πολλών». Παράλληλα, συνδρομητική τηλεόραση έχουν 1.331.000 νοικοκυριά, ενώ ειδικά στην Αττική διαθέτουν 2 στα 5 νοικοκυριά (40%).
WEB Ελέγχουν τα πάντα μέσω των social media
Ξεκινώντας από το εντυπωσιακό ποσοστό ότι 9 στους 10 Έλληνες (88%) από 13 έως 74 ετών επισκέπτονται το διαδίκτυο με οποιαδήποτε συχνότητα, παρατηρείται σημαντική αύξηση της χρήσης του Internet την τελευταία διετία στις ηλικίες 65-74 ετών, από 39% το 2017 (Ιανουάριος -Μάρτιος) στο 54% (Οκτώβριο-Δεκέμβριο 2018). Ο μέσος χρόνος σύνδεσης φτάνει στις 3,5 ώρες την ημέρα στο σύνολο των χρηστών, ενώ στις ηλικίες 18-34 ξεπερνά τις 4 ώρες. Στις μεγαλύτερες ηλικίες (65-74 ετών) αποτυπώνεται στις 2,2 ώρες. Το 57% του ελληνικού κοινού δηλώνει ότι τα social media αποτελούν βασικό κομμάτι της καθημερινότητάς τους, με την πλειονότητα, 59%, να
32 EREYNA nees texnologies.indd 32
06/03/2019 10:39
κατέχουν οι γυναίκες και το 56% οι άντρες. Και ενώ 1 στους 4 χρήστες (27%) αφιερώνει πάνω από μία ώρα την ημέρα στα social media, στις νεαρότερες ηλικίες (18-24) το ποσοστό αυτό εκτινάσσεται στο 63%, αποτελώντας το υψηλότερο από όλες τις ηλικιακές ομάδες. Ακολουθεί η ομάδα 13-17 ετών, όπου το ποσοστό ενασχόλησης για περισσότερο από 60 λεπτά την ημέρα φτάνει το 41% και στην τρίτη θέση οι ηλικίες 25-34 με ποσοστό 34%. Από την ηλικία των 35 και άνω, τα ποσοστά βαίνουν μειούμενα και διαμορφώνονται στο 19% για την ηλικιακή ομάδα 35-44, στο 16% για την ομάδα 45-54, στο 14% για την ομάδα 55-64 και μόλις 12% για την ομάδα 65-74. Ωστόσο, είναι αξιοσημείωτο ότι 1 στους 2 χρήστες (51%) αφιερώνει έως μία ώρα την ημέρα στα social media.
Online αγορές: Οι νέοι τις προτιμούν
Στον τομέα των online αγορών -αν και έχει πολλές προοπτικές ανάπτυξης στην ελληνική αγορά- είναι καθοριστική η συμμετοχή των νέων. Σύμφωνα με την έρευνα της Focus, σχεδόν 3 στους 5 χρήστες (58%) έχουν κάνει τουλάχιστον μία online αγορά το τελευταίο εξάμηνο. Το 73% των χρηστών ηλικίας 25-34 ετών δηλώνει ότι έχει πραγματοποιήσει τουλάχιστον μία αγορά από κάποιο e-shop (τους τελευταίους έξι μήνες), σε αντίθεση με τους χρήστες
33 EREYNA nees texnologies.indd 33
06/03/2019 10:40
ΕΡΕΥΝΑ ηλικίας 45+, όπου σχεδόν 3 στους 5 (56%) δεν έχει κάνει καμία αγορά μέσω του διαδικτύου (το τελευταίο εξάμηνο).
Mobile: Κυριαρχεί στην πρόσβαση στο Internet
Αναμφισβήτητα, τα smartphones κυριαρχούν στην αγορά της κινητής τηλεφωνίας και οι χρήστες τα προτιμούν ολοένα και περισσότερο, χάρη στις άπειρες εφαρμογές και δυνατότητες που προσφέρουν στους κατόχους τους. Είναι ενδεικτικό ότι 4 στους 5 (81%) διαθέτουν συσκευή smartphone και μάλιστα το 77% συνδέεται στο Internet μέσω κινητού τηλεφώνου (με οποιαδήποτε συχνότητα). Σχεδόν 1 στους 2 χρήστες (47%) συνδέεται στο διαδίκτυο από το κινητό του έως μία ώρα την ημέρα και παράλληλα 3 στους 4 (74%) χρησιμοποιούν τακτικά τα applications με δημοφιλέστερα αυτά της επικοινωνίας (Viber, Messenger, Skype κ.λπ.) σε ποσοστό 58%.
Kids: Από 5 ετών χρήστες του Internet
Μια πολύ ενδιαφέρουσα κατηγορία αποτελεί αυτή των παιδιών, τα οποία χάρη στο γεγονός ότι πάνω από 4 στα 5 ελληνικά νοικοκυριά (82%) έχουν πρόσβαση στο Internet, έχουν εξοικειωθεί με ραγδαίους ρυθμούς με τις νέες τεχνολογίες.
Σύμφωνα με την έρευνα της Focus Bari, πάνω από 3 στα 4 παιδιά (77%) ηλικίας 5-12 ετών χρησιμοποιούν το Ιnternet. Ξεκινώντας από τη μικρή ηλικία (5-6 ετών), περισσότερα από 3 στα 5 παιδιά (62%) είναι χρήστες και η αναλογία αυξάνεται στο 78% για τις ηλικίες 7-9 ετών και φτάνει στο 86% για τις ηλικίες 10-12 ετών. Οι πιο διαδεδομένες συσκευές συνδεσιμότητας στο διαδίκτυο για το παιδικό κοινό είναι το smartphone (36%) και το tablet (32%), ενώ ακολουθούν το laptop και ο σταθερός Ηλεκτρονικός Υπολογιστής. Για τα μεγαλύτερα παιδιά 10-12 ετών, το smartphone είναι με διαφορά η πρώτη συσκευή μέσω της οποίας γίνεται χρήση του Internet (45%) και ακολουθεί το tablet (32%), όπως και στις ηλικίες 5-6 ετών (31% το smartphone έναντι 25% του tablet), ενώ στις ηλικίες 7-9 ετών κύρια συσκευή παραμένει το tablet (37% έναντι 31% του smartphone). Ένα ακόμη ενδιαφέρον στοιχείο της έρευνας είναι ότι αν και περισσότερα από 1 στα 6 παιδιά (18%) ηλικίας 6 έως 12 ετών έχουν κινητό τηλέφωνο, εντούτοις παρατηρείται οριακή πτώση σε σχέση με την περυσινή περίοδο (ΟκτώβριοςΔεκέμβριος 2017), που ήταν στο 20%. Στις ηλικίες, βέβαια, άνω των 10 ετών η κατοχή κινητού τηλεφώνου εκτινάσσεται στο 38%.
34 EREYNA nees texnologies.indd 34
06/03/2019 10:40
• Όλες οι Διαφημιστικές Εταιρείες • Οι Μεγαλύτεροι Διαφημιζόμενοι • Όλα τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας • Στατιστικά στοιχεία για τη διαφημιστική δαπάνη
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ | ΑΞΙΟΠΙΣΤΟ | ΕΥΧΡΗΣΤΟ
ΚΟΥΠΟΝΙ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ ADBOOK 2018 TIMH OΔΗΓΟΥ: 200€ (δεν περιλαµβάνεται Φ.Π.Α. 6%) Έξοδα αντικαταβολής µε courier: Αττική 8€, Ηπειρωτική Ελλάδα 10€, Νησιωτική Ελλάδα 12€
TPOΠOI ΠΛHPΩMHΣ:
A. Προκαταβολική κατάθεση σε τραπεζικό λογαριασµό της DIRECTION BUSINESS NETWORK
(αποστολή του καταθετηρίου και της φόρµας παραγγελίας υπόψη του λογιστηρίου µας) • ALPHA BANK > GR04 0140 3600 3600 0232 0006 180 • EFG EUROBANK > GR22 026 02180000840200977017 • ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ > GR94 0171 7230 0067 2312 6997 578
B. Xρέωση πιστωτικής κάρτας Aριθµός κάρτας: Hµεροµηνία λήξης: ....................... /....................... /....................... VISA
MASTERCARD
DINERS
AM EX
Γ. Eξόφληση µε αντικαταβολή στον courier
Συµπληρώστε τα παρακάτω στοιχεία για την καλύτερη εξυπηρέτησή σας: EΠΩNYMIA ETAIPΕIAΣ : ANTIKEIMENO EPΓAΣIΩN: A.Φ.Μ.:
Δ.Ο.Υ.:
ΠΕΡΙΟΧΗ: ΤΗΛ.:
FAX.:
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ:
ΑΡΙΘΜΟΣ:
ΠΟΛΗ:
Τ.Κ.:
Yπογραφή
e-mail:
Δ/NΣH AΠOΣTOΛHΣ TIMOΛOΓIOY: ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ:
ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΕΙΑ:
Σφραγίδα εταιρείας
DIRECTION BUSINESS NETWORK Παραγγελίες: Aφροδίτη Χατζή, T: 210-77.12.400, εσ. 257, F: 210-7785097, E: hatzi@direction.gr & direction@direction.gr
21x29.indd 1
17/01/2019 17:23
MΙΚΡΆΣ ΆΣΙΆΣ 43, 152 33, ΧΆΛΆΝΔΡΙ, ΤΗΛ.: 210 7712 400, FAX: 210 7785 097, E-MAIL: INFO@DIRECTION.GR, WWW.DIRECTION.GR
21x29.indd 1 YOUTH MARKETING cover.indd 4-5
08/03/2019 10:06