inventaris_nr_07_kerk__s-heer

INVENTARISSEN van de ARCHIEVEN van 1. de Hervormde Gemeente van ’s Heer Hendrikskinderen en Wissekerke, blz. 3-28 2. de Hervormde Gemeente van Kattendijke, blz. 29-47 3. de Hervormde Gemeente van Wolphaartsdijk, blz. 49-81 4. de Gereformeerde Kerk van Colijnsplaat, blz. 83-95 5. de Gereformeerde Kerk van Geersdijk, blz. 97-102 6. de Gereformeerde Kerk van Wolphaartsdijk, blz. 103-108 7. ds C. van der Meulen, Chr. Afgescheiden predikant te Goes, blz. 109-128

door A.J. Barth en F.H. de Klerk Gedigitaliseerd door P.W.M. de Jonge

INVENTARIS van de ARCHIEVEN van de HERVORMDE GEMEENTE van ’S-HEER HENDRIKSKINDEREN EN WISSEKERKE 1801-1984

Goes, oktober 1988 F.H. de Klerk

INHOUDSOPGAVE Inleiding

7

Inventaris Archief van de kerkeraad Stukken van algemene aard 1. Notulen 2. Correspondentie Stukken betreffende bijzondere onderwerpen 1. Reglementering 2. Aangelegenheden betreffende de lidmaten 3. Aangelegenheden betreffende de financiën 4. Aangelegenheden betreffende de diakonie 4.1. algemeen 4.2. eigendommen a. algemeen b. aan- en verkoop c. verhuur en verpachting d. ruiling 4.3. financiën 4.4. steunverlening 4.5. nederlands hervormde school

11 11 12 12 13 13 13 14 14 15 15 17 17

Archief van de kerkvoogdij Stukken van algemene aard 1. Notulen 2. Correspondentie 3. Archief Stukken betreffende bijzondere onderwerpen 1. Reglementering 2. Functionarissen en kerkelijk personeel 3. Beheer van bezittingen 3.1. algemeen 3.2. verkopen 3.3. pacht 3.4. tienden en andere zakelijke rechten 3.5. kerkelijke gebouwen 4. Financiën 4.1. begrotingen 4.2. geldleningen 4.3. boekhouding 4.4. rekeningen

19 19 19 20 20 20 21 21 21 22 22 23 23 24

Archief van het college van natabelen

25

Archief van het kiescollege

26

Archief van de meisjesvereniging “Nog in Knop”

26

Archief van het Fonds “Aanpakken”

26

Bijlagen: 1. Concordantie van oude en nieuwe inventarisnummers

27

2. Lijst van predikanten die de gemeente gediend hebben

28

Inleiding.

Geschiedenis en organisatie van de hervormde gemeente. ’s-Heer Hendrikskinderen is een van die kleine poeldorpen op Zuid-Beveland. Ontstaan in de middeleeuwen (2de helft 12de, 1ste helft 13de eeuw), dankt het zijn naam vermoedelijk aan ene Hendrik van Schenge.

Deze komt, samen met zijn broer Arend, voor in een oorkonde uit 1198.

Op grond van de dorpsnamen ’s-Heer Arendskerke en ’s-Heer Hendrikskinderen kun je veronderstellen, dat Arend wel de totstandkoming van een kerk in zijn gebied heeft mogen beleven, Hendrik niet.

Onder de rook van de stad Goes ontwikkelde ’s-Heer Hendrikskinderen zich tot een klein dorp. Er was een kerk en een kasteel. De bewoners vonden over het algemeen hun werk in de landbouw. Dat was zo in de middeleeuwen, dat was nog steeds zo tot ongeveer 50 jaar geleden.

De Reformatie bracht ’s-Heer Hendrikskinderen in een toestand van afhankelijkheid. Voor de rooms-katholieke pastoor kwam voorlopig geen eigen hervormde zielzorger terug. Vanuit Goes kwam er meer dan een halve eeuw lang regelmatig een predikant de diensten doen. Het naburige dorpje Wissekerke verkeerde in dezelfde situatie.

De omstandigheden wijzigden zich ten gunste van ’s-Heer Hendrikskinderen op de vergadering van de Classis Zuid-Beveland op 9 juli 1646. Vanaf dat moment verkreeg de hervormde gemeente een eigen predikant. Kort daarop besloten de Staten van Zeeland dat Wissekerke in combinatie met ’s-Heer Hendrikskinderen één hervormde gemeente zou vormen. Deze combinatie is nog steeds van kracht.

Je kunt dus stellen, dat ’s-Heer Hendrikskinderen na de Reformatie op Zuid-Beveland (1572-1577) een zelfstandige hervormde gemeente werd, doch dat het op het gebied van de zielzorg geruime tijd vanuit Goes bediend werd. De hervormde gemeente werd eerst in het midden van de 17de eeuw geheel zelfstandig; de samenvoeging met Wissekerke veranderde daar niets aan.

De geschiedenis van de hervormde gemeente is er een zonder dieptepunten of hoogtepunten. In een beschrijving van het dorp van rond de jaren ’20 door J. Kousemaker wordt ’s-Heer Hendrikskinderen een gewoon dorp genoemd, “waar beheerst wordt liefgehad en de zonden van vlees en hebzucht onopvallend worden bedreven. “De vele mensen die in de landbouw werkten hadden een simpel beeld van het Opperwezen. Als de dominee bij een van die landarbeiders op huisbezoek kwam kreeg hij steevast te horen: “Met ‘Um is ’t in orde. ’s Aevonds in de bedstee zeg ‘k tegen ‘Um Jie bin wee bedankt voe vandaege! ‘k Rekene wee graeg op Je voe vannacht en merge.”

Als we dan toch persé een minpunt uit de geschiedenis van de kerkelijke gemeente moeten noemen, dan is dat de sloop van de middeleeuwse kerk.

Deze kerk werd na de Reformatie door de hervormden in gebruik genomen.

De reiziger die in het midden van de 18de eeuw het dorp bezocht, zag in het centrum van de dorpsring een fraaie luchtige kerk met een hoge en zware toren. Doordat er gedurende eeuwen weinig of geen onderhoud aan het gebouw zal zijn uigevoerd, dwong de bouwvalligheid tot sloop. De oorspronkelijk 14de eeuwse kerk werd in 1805 afgebroken. De sobere toren uit de eerste helft van de 15de eeuw bleef staan. Hiertegenaan werd een bescheiden zaalkerkje gebouwd. Het werd in 1807 in gebruik genomen.

Gedurende de 2 jaar dat men zonder kerk zat werd gebruik gemaakt van de

bouwvallige Wissekerkse kerk. Deze werd vervolgens in 1809 met de grond gelijk gemaakt. De toren was een iets langer leven beschoren; in 1872 ruimde men deze op.

Vermoedelijk is het aan de sloop van de oude kerk te wijten, dat het archief zeer onvolledig tot ons gekomen is. Immers, er bevinden zich geen stukken in van voor 1801. Gedreven door een te vergaande vernieuwingsdrang geeft men waarschijnlijk met de oude kerk ook het oude archief opgeruimd. Men bewaarde wel de 17de eeuwse preekstoel met koperwerk: lichtarm, doopbekkenhouder en houder voor de zandloper. Dit laatste attribuut, dat op geen enkele preekstoel ontbrak, is thans nog aanwezig. Het hield de predikanten “bij de tijd”, opdat zij in het vuur van hun preek niet te lang van stof zouden zijn. Verder is uit de oude kerk een 18de eeuwse herenbank bewaard gebleven.

Van oudsher beschikte de hervormde gemeente van ’s-Heer Hendrikskinderen en Wissekerke over een pastorie voor het huisvesten van haar predikanten. Gedurende langere perioden stond de pastorie soms ongebruikt en leeg, bijvoorbeeld tijdens een vacature van het predikantenambt. Ook verkozen sommige predikanten een ander huis. Fredericus Wilhelmus Egter die in 1747 bevestigd werd, huwde voor de tweede keer met Anna van Sonsbeek, ambachtsvrouwe van Wissekerke. Predikant Egter ging vanaf die tijd het ambachtsherenhuis te Wissekerke bewonen. Na het overlijden van zijn vrouw werd hij ambachtsheer.

Ds. Renier, die in 1842 op de preekstoel kwam, woonde eerst in Goes omdat er geen pastorie meer was. In 1855 verkreeg de hervormde gemeente toestemming van G.S. van Zeeland om een huis aan te kopen en tot pastorie in te richten. Een oud huis werd gekocht, en een jaar later afgebroken. Ter plaatse werd een nieuwe pastorie gebouwd. Aan het einde van de vorige eeuw werd het huis, tijdens een predikantloze periode tussen 1880 en 1898, verhuurd aan de burgemeester van ’s-Heer Arendskerke, U.E. Lewe van Nijenstein. Aan de kerk werd in 1870 een konsistorie gebouwd. In het midden van deze eeuw werd de oude pastorie verkocht.

Daarna werd een nieuwe gebouwd.

De kerkeraad en de kerkvoogdij vormden de organisatie van de gemeente.

Vanaf dat er notulen bewaard zijn gebleven (1803) bleek de kerkeraad te bestaan uit twee ouderlingen en twee diakenen. Aanvankelijk leverden zowel ’s-Heer Hendrikskinderen als Wissekerke een ouderling en een diaken. Steeds werden ze voor twee jaar gekozen. De verkiezing vond plaats in een vergadering van het kiescollege. Het kiescollege bestond volgens gegevens uit de archieven reeds in 1807. In het kiescollege hadden de kerkeraad en de ambachtsheren van beide kernen zitting. Het werd een vreemde verhouding, toen predikant Fredericus Wilhelmus Egter na het overlijden van zijn tweede vrouw ambachtsheer van Wissekerke werd (1765). Deze scheve situatie werd door zijn zoon Adriaan Willem Egter voortgezet toen hij zijn vader opvolgde (1797). Ook hij was ambachtsheer van Wissekerke.

De predikanten waren voorzitter en sekretaris van de kerkeraad. Het beroepen van een nieuwe predikant geschiedde door de kerkeraad en de beide ambachtsheren, die van ’s-Heer Hendrikskinderen en die van Wissekerke. Een verandering trad op met het aannemen van een nieuw huishoudelijk reglement in 1867. Dit bepaalde dat de kerkeraad voortaan gekozen zou worden door de stemgerechtigde lidmaten. Tevens gingen zij beslissen over de vraag welke predikanten er beroepen zouden worden. Volgens het reglement hadden de ambachtsheren nu geen bevoegdheid meer; ze bleven echter voorlopig nog meestemmen. Dit stemrecht raakten ze pas in 1899 kwijt.

De zorg voor armen van hervormde huize lag bij de kerkeraad. Alle leden, ouderlingen inclusief, werden hierbij betrokken. Het is derhalve fout om te spreken van een diakonaal armbestuur of diakonie. Dat heeft deze gemeente nimmer gehad. Een belangrijke taak nam de kerkeraad op haar schouders met het stichten van een hervormde lagere school in 1926. Een kleine 50 jaar vormde de kerkeraad het bestuur van deze school. In 1971 ging een afzonderlijk bestuur met de schoolvereniging verder.

Van een kerkvoogdij was eerst in 1845 sprake. Daarvoor vervulden twee kerkmeesters de taken die met de kerkvoogdij te maken hadden. De twee kerkmeesters werden opgevolgd door een kollege van notabelen en een dito van kerkvoogden. Kerkvoogden waren met z’n drieën, notabele met z’n zessen. Het plaatselijk bestuur, de kerkeraad en de notabelen ingezetenen leverden in 1845 elk een persoon voor de kerkvoogdij. Vanaf 1871 werden de kerkvoogden voortaan gekozen door de notabelen. Zij op hun beurt werden door de stemgerechtigde lidmaten uitverkoren. Bij hun benoeming zaten ze voor zes jaar vast aan hun funktie. In de praktijk werkten beide kolleges aldus: zaken van weinig belang behartigde de kerkvoogdij; stonden er grote belangen op het spel dan kwamen beide kolleges in vergadering bijeen.

Geschiedenis van het archief en verantwoording voor de inventaris.

Het archief van de kerkeraad werd steeds bijgehouden door de predikant.

De opvolger van een afscheid nemende predikant kreeg in een vergadering van de kerkeraad het archief overgedragen. In tijden dat de vacature pas na enige maanden of nog langer vervuld werd kon dit uiteraard niet.

De nieuwe predikant kreeg dan bij zijn introduktie de sleutel van de archiefkist uitgereikt. Later werd dit het standaardgebruik voor de overdracht van het archief. Er zijn geen stukken van voor het begin van de 19de eeuw bewaard gebleven. Dit is de tijd dat de oude kerk werd vervangen. Het opruimen van het oude gebouw heeft vermoedelijk ook gevolgen voor het archief gehad: tegelijkertijd zal die oude papierrommel van de hand gedaan zijn.

Hoewel de hervormde gemeente vanaf de Reformatie als zelfstandig mag worden aangeduid, met vanaf het midden van de 17de eeuw een eigen predikant, is het archief helaas erg jong. Alsof dat nog niet voldoende was voltrok zich in 1940 een ramp die de doop- en trouwboeken van ‘sHeer Hendrikskinderen van voor 1811 verslond. We bedoelen de verwoesting van het Rijksarchief in Zeeland te Middelbug in de meidagen van 1940.

Over de zorg voor de archieven in de vorige en eerste helft van deze eeuw hoeven we ons geen grootse voorstellingen te maken. Het archief bleef klein en derhalve overzichtelijk zonder dat er moeilijke ordeningssystemen uitgedacht hoefden te worden. Zowel de kerkvoogdij als de kerkeraad maakten notulen, ontvingen en verstuurden correspondentie, en hadden financiele beslommeringen. In 1925 werd door de gemeentearchivaris van Goes, J. de Kruyter, een begin gemaakt met een inventarisatie.

Nu nog dragen een aantal delen en omslagen etiketten die met zijn karakteristieke handschrift beschreven zijn. In 1970 werden de archieven van de kerkeraad en kerkvoogdij in bewaring gegeven aan het gemeentearchief van Goes. In mei 1987 volgde een derde gedeelte, nu van de laatste 10 à 15 jaren.

Kort na de overbrenging van de eerste twee gedeelten werd door H. Uil, toenmalig stagiair bij het Goese archief, een inventaris samengesteld.

Deze is nu vervallen verklaard. Een nieuwe inventaris werd nodig vanwege de aanvullingen op het reeds in bewaring gegeven gedeelte.

Deze nieuwe inventaris wordt besloten met een concordantie van oude en nieuwe inventarisnummers.

Goes, oktober 1988 F.H. de Klerk

Geraadpleegde bronnen en literatuur: C. Dekker, Zuid-Beveland, De historische geografie en de instellingen van een Zeeuws eiland in de middeleeuwen, Assen 1971.

J. Kousemaker, Schreinskinders, aflevering in de rubriek Dorpspagina in N.R.C. Handelsblad, 9 juli 1977.

Nederland in vroeger tijd, Deel XVIII, Zeeland, Beschrijving van Walcheren, Zuid-Beveland en de eilanden Bewesten Schelde. Reprint van de uitgaven van Isaak Tirion, Amsterdam 1751.

A. de Smit, De Burgerlijke en Kerkelijke Geschiedenis van ’s-Heer Arendskerke. Tweede deel, De Laatste Eeuwen. Eindhoven 1959.

Archieven van de hervormde gemeente van ’s-Heer Hendrikskinderen, inv.nrs. 1-9, 23, 137, 143, 154-158.

INVENTARIS Archief van de kerkeraad.

Stukken van algemene aard.

1. Notulen 1-9.

Notulen van de vergaderingen van de kerkeraad.

1803-1983.

8 delen en 1 omslag.

1. 1803 juli 17 – 1817 april 26 N.B. Hierin bevindt zich tevens een lijst van predikanten, 1647-1931, z.j. (c. 1931) 2. 1817 mei 11 – 1843 januari 13 3. 1843 januari 13 – 1865 januari 13 4. 1865 april 13 – 1893 april 17 5. 1893 juni 14 – 1929 juli 11 6. 1929 oktober 1 – 1942 februari 5 N.B. In inv.nrs. 1-6 bevinden zich tevens de notulen van de vergaderingen van het kiescollege, later van de vergadering van stemgerechtigden, 1807-1942 7. 1942 februari 10 – 1966 oktober 31 N.B. Hierin bevinden zich tevens processen –verbaal van verkiezingen van kerkeraadsleden, 1942-1966 8. 1967 februari 20 – 1981 augustus 26 9. 1981 oktober 7 – 1983 februari 2 (1 omslag) N.B. Hierin bevindt zich tevens een memorie betreffende het beroepen van een nieuwe predikant, 1981

2. Correspondentie 10-17. Ingekomen en minuten, later doorslagen, van uitgegane stukken.

1814-1946, 1963-1978.

5 omslagen en 3 pakken.

10. 1814-1855 (1 pak) 11. 1856-1895 (1 pak) 12. 1896-1920 (1 pak) 13. 1921-1946 14. 1963-1978, A - G 15. 1963-1978, H - Z 16. 1965-1975, A - R 17. 1965-1975, S – Z 18.

Afschriften van uitgegane stukken.

1816-1872.

1 band.

19-22. Registers van ingekomen en uitgegane stukken.

1814-1945, 1959, 1960.

1 band, 1 katern en 2 delen.

19. 1814-1872 (1 band) N.B. Hierin bevinden zich tevens register van ingekomen reglementen en concept-reglementen, 1816-1870; inventaris van het archief, z.j. (3de kwart 19de eeuw) 20. 1816-1864 (1 katern) 21. 1872-1930 22. 1931-1945, 1959, 1960 Stukken betreffende bijzondere onderwerpen.

1. Reglementering 23.

Plaatselijk reglement op de benoeming van ouderlingen en diakenen en op de beroeping van predikanten.

1867.

1 stuk.

2. Aangelegenheden betreffende de lidmaten 24.

Doopregister en contradoopregister.

1817-1863.

1 deel.

25-27. Lidmatenregisters.

1817-1928.

3 delen.

25. 1817-1843 26. 1843-1879 27. 1867-1928 28,29. Contralidmatenregisters.

1843-1920.

2 delen.

28. 1843-1872 29. 1867-1920 30.

Trouwboek en contratrouwboek.

1843-1926.

1 deel.

31.

Doopboek.

1864 februari 7 – 1969 september 7.

1 deel.

32.

Attestaties van ingekomen lidmaten.

1875-1877, 1879, 1882-1884, 1887-1891, 1894-1906, 1909, 1910, 1912, 1914-1917, 1919-1923, 1925, 1927-1931.

33.

Uittreksels uit de registers van de burgerlijke stand van huwelijken in de gemeente ’s-Heer Arendskerke.

1920, 1921, 1924-1926.

7 stukken.

34.

Ingekomen doopbewijzen van hervormde kerken.

1922, z.j.

1 omslag.

35.

Registers van zondagse afkondigingen in de kerk.

1976 januari 25 – 1984 december 30.

1 deel.

36.

Blanko attestatieformulieren. z.j.

1 omslag.

3. Aangelegenheden betreffende financiën 37.

Aantekeningen betreffende de ontvangsten van bijzondere collecten en hun bestemmingen.

1903-1916.

1 katern.

4. Aangelegenheden betreffende de diakonie 4.1. algemeen 38.

Notulen van de gecombineerde vergaderingen van het algemeen armbestuur van ’s-Heer Hendrikskinderen en de diakenen.

1874 september – 1883 juli.

1 deel.

4.2. Eigendommen a. algemeen 39.

Leggers van roerende en onroerende goederen.

1873, 1886, 1906, 1925, 1929, 1932, 1944.

1 omslag.

40.

Uittreksels uit de kadastrale legger van de gemeente ’s-Heer Hendrikskinderen, vanaf 1857 van de gemeente ’s-Heer Arendskerke.

1854, 1865, 1870, 1873, 1879, 1900.

1 omslag.

b. aan- en verkoop 41.

Afschriften van akten en stukken betreffende de aankoop van gronden en huizen.

1837, 1840, 1856, 1864, 1868, 1870-1872, 1893, 1896, 1899, 1925, 1931.

1 omslag.

42.

Stukken betreffende de verkoop van gronden van de diakonie.

1867, 1923, 1924, 1934.

1 omslag. c. verhuur en verpachting

43.

Notariele akten, afschriften van notariele akten waarbij gronden van de diakonie verpacht worden.

1831, 1845, 1852, 1866, 1873.

1 omslag.

44.

Notariele akten, afschriften van notariele akten en onderhandse akten waarbij gronden van de diakonie verpacht worden.

1867, 1870-1873, 1875-1877, 1879, 1894, 1898, 1901, 1903, 1907, 1911, 1915-1917, 1922, 1924, 1929, 1936, 1941, 1947, 1952, z.j.

1 pak.

45.

Akten waarbij personen zich tot borg verklaren voor pachters van gronden van de diakonie.

1867, 1870-1872.

7 stukken.

46.

Akten waarbij de voorwaarden voor de verpachting van gronden worden vastgesteld.

1873, 1880, 1893, 1900, 1907, 1915, 1922.

1 omslag.

47.

Lijsten van pachters van gronden van de diakonie.

1873, 1915, 1922, z.j.

1 omslag.

48.

Notariele akten, afschriften van notariele akten en onderhandse akten waarbij de diakoniehuizen verhuurd worden.

1903, 1913, 1934, 1937, 1940, 1941, z.j.

1 omslag.

49.

Formulieren voor het inschrijven voor het pachten van gronden van de diakonie.

1928, 1940, 1946, z.j.

1 omslag.

50.

Blanko akten in formuliervorm voor het verpachten van gronden van de diakonie. z.j.

1 omslag.

d. ruiling 51.

Stukken betreffende het ruilen van gronden.

1873, 1948, 1949.

6 stukken. e. tienden

52.

Stukken betreffende de afkoop van het tiendrecht rustend op gronden eigendom van de diakonie.

1874-1877, 1904, 1905.

1 omslag.

4.3. FinanciĂŤn 53,54. Staten van gehouden collecten voor de diakonie.

1801-1909.

1 katern en 1 deel.

53. 1801-1862 (1 katern) 54. 1863-1909 55,56. Kasboeken van ontvangsten en uitgaven.

1816-1818, 1820-1823.

4 stukken en 1 katern.

55. 1816-1818 (4 stukken) 56. 1820-1823 57-65. Rekeningen van ontvangsten en uitgaven.

1816-1820, 1832-1836, 1840-1973.

2 banden en 7 delen.

57. 1816-1820, 1832-1836, 1840-1864, 1866, 1869-1871 (1 band) 58. 1858-1908 (1 band) 59. 1872 januari – 1872 november 60. 1909-1917 61. 1918-1927 62. 1928-1937 63. 1938-1950 64. 1951-1966 65. 1967-1973 66.

Aantekeningen betreffende de ontvangst van huur van huurders van de diakoniehuizen.

1869-1873.

1 katern.

67.

Schuldbekentenissen en afschriften van schuldbekentenissen ten laste van de diakonie.

1870, 1874, 1876.

5 stukken.

68-75. Bijlagen bij de rekeningen van ontvangsten en uitgaven.

1872-1874, 1877, 1879, 1890, 1896, 1897, 1899-1934.

8 omslagen.

68. 1872-1874, 1877, 1879, 1890, 1896, 1897 69. 1899-1903 70. 1904-1908 71. 1909-1913 72. 1914-1918 73. 1919-1923 74. 1924-1928 75. 1929-1934 76.

Uittreksels uit de rekeningen van ontvangsten en uitgaven.

1938-1954.

1 deel.

77-97. Rekeningen van ontvangsten en uitgaven.

1954-1974.

21 katernen.

77. 1954 78. 1955 79. 1956 80. 1957 81. 1958 82. 1959 83. 1960 84. 1961 85. 1962 86. 1963 87. 1964 88. 1965 89. 1966 90. 1967 91. 1968 92. 1969 93. 1970 94. 1971 95. 1972 96. 1973 97. 1974

98-118. Begrotingen van ontvangsten en uitgaven.

1955-1975.

21 katernen.

98. 1955 99. 1956 100. 1957 101. 1958 102. 1959 103. 1960 104. 1961 105. 1962 106. 1963 107. 1964 108. 1965 109. 1966 110. 1967 111. 1968 112. 1969 113. 1970 114. 1971 115. 1972 116. 1973 117. 1974 118. 1975 119.

Journaal van ontvangsten en uitgaven.

1960-1975.

1 deel.

4.4. Steunverlening 120.

Staten van verleende geldelijke ondersteuning.

1863-1870.

1 omslag.

121.

Overeenkomsten gesloten met het algemeen armbestuur van ‘sHeer Hendrikskinderen waarbij de armenzorg geregeld wordt.

1870, 1874.

1 stuk en 1 katern.

122.

Afschriften van staten van verleende ondersteuning, jaarlijks opgemaakt in opdracht van het gemeentebestuur van ’s-Heer Arendskerke.

1906-1909.

1 omslag.

4.5. Nederlands Hervormde School te ’s-Heer Hendrikskinderen 123.

Kwitanties.

1926, 1927.

1 omslag.

124.

Kasboek van ontvangsten.

1927.

1 katern.

125.

Kasboek van uitgaven.

1927.

1 katern.

126.

Staat van uitbetaalde salarissen aan het onderwijzend personeel. z.j.

1 stuk.

Archief van de kerkvoogdij.

Stukken van algemene aard.

1. Notulen 127-131.Notulen van de vergaderingen van de kerkvoogdij, van de gecombineerde vergaderingen van de kerkvoogdij en de notabelen, en van de notabelen.

1845, 1861-1966.

4 delen en 1 katern.

127. 1845 augustus – december (1 katern) 128. 1845 augustus – december 129. 1861 mei – 1873 november 14 130. 1873 november 26 – 1924 maart 131. 1924 maart 20 – 1966 juli 8 N.B. Inv.nr. 127 bevat alleen de notulen van de vergaderingen van kerkvoogden. Inv.nrs. 129 en 130 bevatten tevens de notulen van de vergaderingen van stemgerechtigden, 1871-1923.

2. Correspondentie 132,133.Ingekomen en minuten en afschriften van uitgegane stukken.

1819-1943.

2 pakken.

132. 1819-1889 133. 1890-1943 134.

Register van ingekomen stukken.

1821-1872.

1 deel.

N.B. Hierin bevinden zich tevens: register van ingekomen reglementen en verordeningen, 1819-1872.

Inventaris van het archief, z.j. (3de kwart 19de eeuw).

135,136.Registers van uitgegane stukken.

1845-1872, 1921-1945.

2 delen.

135. 1845-1872 136. 1921-1945 3. Archief ---. Inventaris van het archief. z.j. (3de kwart 19de eeuw).

N.B. Bevindt zich in inv.nr. 18.

---. Inventaris van het archief, z.j. (3de kwart 19de eeuw).

N.B. Bevindt zich in inv. nr. 134.

Stukken betreffende bijzondere onderwerpen 1. Reglementering 137.

Plaatselijk reglement op het beheer van de goederen en fondsen met afschrift.

1871 maart 15.

3 katernen.

138.

Bekendmaking aan de hervormde gemeente betreffende een wijzigging in het plaatselijk reglement op het beheer van de goederen en fondsen.

1906.

1 stuk.

139.

Stukken betreffende de tienjaarlijkse stemming inzake de organisatie van de gemeente.

1942.

1 omslag.

2. Functionarissen en kerkelijk personeel 140.

Leggers van het predikantstraktement.

1863, 1864, 1880, 1897, 1915, 1920, 1921, 1931, 1938.

1 omslag.

141.

Afschrift van de instruktie voor de voorzanger, voorlezer en koster.

1868.

1 stuk.

142.

Instrukties en akten van aanstelling voor Johannes Rijkse en Cornelis van Strien tot kerkelijke ontvangers.

1873, 1904.

4 stukken.

3. Beheer van bezittingen 3.1. algemeen 143.

Inventaris van de goederen en fondsen, opgemaakt door de aftredende kerkmeesters; in tweevoud.

1845.

1 omslag.

144.

Uittreksels uit de kadastrale leggers van de gemeente ’s-Heer Arendskerke.

1882, 1883, 1889, 1891.

1 omslag.

3.2. verkopen 145.

Stukken betreffende de openbare verkopingen van onroerende goederen.

1873, 1882, 1886, 1889, 1892, 1901, 1904.

8 stukken.

3.3. pacht 146.

Uittreksels uit de processen-verbaal van openbare verpachtingen van gronden.

1833, 1840.

2 stukken.

147.

Akten waarbij de voorwaarden voor de verpachting van gronden worden vastgesteld, met lijsten van pachters.

1833, 1840, 1847, 1854, 1861, 1869, 1875, 1882, 1896, 1909, 1916, 1924.

1 omslag.

148.

Notariele akten, afschriften van notariele akten en onderhandse akten waarbij gronden verpacht worden.

1835, 1875-1877, 1879, 1880, 1882, 1883, 1885, 1887, 1896, 1897, 1899, 1903, 1907, 1910, 1911, 1917, 1920, 1924, 1931, 1933, z.j.

1 pak.

149.

Akte waarbij met Lieven Snoodijk een regeling gesloten wordt betreffende het ontbinden van een pachtovereenkomst.

1875.

1 stuk.

150.

Bekendmaking aan de lidmaten betreffende een aanstaande verpachting bij inschrijving van gronden. z.j.

1 stuk.

3.4. tienden en andere zakelijke rechten 151.

Stukken betreffende een geschil met W.A. de Laat de Kanter over de boombeplanting van een wegeling.

1852, 1853.

1 omslag.

152.

Akten waarbij pachters van gronden de betaling van een extra bedrag voor de afkoop van het op hun gepachte gronden rustende tiendrecht regelen.

1874.

5 stukken.

153.

Concept van een akte waarbij de kerkvoogdij afstand doet van haar eigendomsrecht op een gedeelte wegeling. z.j.

1 stuk.

3.5. kerkelijke gebouwen 154.

Bestek en voorwaarden voor het bouwen van een nieuwe pastorie te ’s-Heer Hendrikskinderen.

1856.

1 katern.

155.

Stukken betreffende de bouw van een konsistorie aan het kerkgebouw.

1870.

4 stukken.

156.

Bekendmaking betreffende het betalen van zitplaatsengeld.

1870.

4 stukken.

157.

Stukken betreffende het verrichten van timmer-, metsel- en schilderswerkzaamheden aan het kerkgebouw en de pastorie.

1884, 1885, 1892, 1894-1896, 1925, 1927.

1 omslag.

158.

Akte waarbij een overeenkomst gesloten wordt met burgemeester U.E. Lewe van Nijenstein, burgemeester van ’s-Heer Arendskerke betreffende het verhuren van de pastorie.

1892.

1 stuk.

4. FinanciĂŤn 4.1. begrotingen 159.

Begrotingen van ontvangsten en uitgaven.

1865, 1870-1918.

1 omslag.

160.

Begrotingen en rekeningen van ontvangsten en uitgaven.

1872-1883.

1 deel.

161-213.Begrotingen van ontvangsten en uitgaven.

1919-1950, 1952-1963, 1965-1973.

58 katernen.

161. 1919 162. 1920 163. 1921 164. 1922 165. 1923 166. 1924 167. 1925 168. 1926 169. 1927 170. 1928 171. 1929 172. 1930 173. 1931 174. 1932 175. 1933 176. 1934

177. 1935 178. 1936 179. 1937 (in tweevoud) 180. 1938 (in tweevoud) 181. 1939 182. 1940 183. 1941 184. 1942 185. 1943 186. 1944 (in tweevoud) 187. 1945 188. 1946 189. 1947 190. 1948 191. 1949 192. 1950 193. 1952 194. 1953 195. 1954 196. 1955 197. 1956 198. 1957 199. 1958 200. 1959 201. 1960 202. 1961 (in tweevoud) 203. 1962 204. 1963 205. 1965 206. 1966 207. 1967 208. 1968 209. 1969 (in tweevoud) 210. 1970 211. 1971 212. 1972 213. 1973 (in tweevoud) 4.2. geldleningen 214.

Stukken betreffende een hypothekaire lening ten behoeve van het Burgerlijk Armbestuur van ’s-Gravenpolder en ten laste van de kerkvoogdij.

1851, 1879, 1890.

1 omslag.

215.

Schuldbekentenissen ten laste van de kerkvoogdij, met afschrift.

1874, 1875.

3 stukken.

4.3. boekhouding 216.

Bekendmakingen gedaan tijdens de godsdienstoefeningen betreffende het ter inzage liggen van de rekeningen van ontvangsten en uitgaven.

1874, 1875, 1878.

3 stukken.

217.

Aantekeningen betreffende de te betalen bedragen door pachters van gronden.

1910-1917.

1 katern.

218.

Ingekomen stukken bij de kerkvoogdij betreffende financiele zaken.

1847, 1956, 1963, 1973.

1 omslag.

4.4. Rekeningen 219-349.Rekeningen van ontvangsten en uitgaven.

1806-1808, 1824-1838, 1841, 1844-1850, 1860, 1862-1864, 18691971.

140 katernen en 4 stukken.

219. 1806-1808 (1 stuk) 220. 1824 221. 1825 222. 1826 223. 1827 224. 1828 225. 1829 226. 1830 227. 1831 228. 1832 229. 1833 230. 1834 231. 1835 232. 1836 233. 1837 234. 1838 235. 1841 236. 1844 237. 1845 238. 1846 239. 1847 240. 1848 241. 1849 242. 1850 (1 stuk) 243. 1860 244. 1862 245. 1863 (1 stuk) 246. 1864 (1 stuk) 247. 1869 248. 1870 (in tweevoud) 249. 1871 (in tweevoud) 250. 1872 (in tweevoud) 251. 1873 252. 1874 253. 1875 254. 1876 255. 1877 256. 1878 257. 1879 258. 1880 259. 1881

260. 1882 261. 1883 262. 1884 263. 1885 264. 1886 265. 1887 266. 1888 267. 1889 268. 1890 269. 1891 270. 1892 271. 1893 272. 1894 273. 1895 274. 1896 275. 1897 276. 1898 277. 1899 278. 1900 279. 1901 280. 1902 281. 1903 282. 1904 283. 1905 284. 1906 285. 1907 286. 1908 278. 1909 288. 1910 289. 1911 290. 1912 291. 1913 292. 1914 293. 1915 294. 1916 295. 1917 296. 1918 297. 1919 298. 1920 299. 1921 300. 1922

301. 1923 302. 1924 303. 1925 304. 1926 305. 1927 306. 1928 307. 1929 308. 1930 309. 1931 310. 1932 311. 1933 312. 1934 313. 1935 314. 1936 315. 1937 316. 1938 317. 1939 318. 1940 319. 1941 320. 1942 321. 1943 322. 1944 323. 1945 324. 1946 325. 1947

326. 1948 327. 1949 328. 1950 329. 1951 330. 1952 (in tweevoud) 331. 1953 332. 1954 333. 1955 (in tweevoud) 334. 1956 (in tweevoud) 335. 1957 (in tweevoud) 336. 1958 337. 1959 338. 1960 339. 1961 340. 1962 341. 1963 342. 1964 (in tweevoud) 343. 1965 344. 1966 (in tweevoud) 345. 1967 (in tweevoud) 346. 1968 (in tweevoud) 347. 1969 (in tweevoud) 348. 1970 (in tweevoud) 349. 1971 (in tweevoud)

Archief van het college van notabelen 350.

Lijsten van stemgerechtigde lidmaten voor de verkiezing van notabelen.

1845, 1846, 1868, 1869, 1871, 1873-1908, 1914, z.j.

1 omslag.

351.

Naamlijsten van notabelen en kerkvoogden, met aantekeningen betreffende het tijdstip van hun aftreden.

1846, 1873, 1874.

4 stukken.

352.

Stukken betreffende de verkiezingen van notabelen door stemgerechtigde lidmaten en van kerkvoogden door notabelen.

1869, 1870, 1873-1881, 1883, 1885, 1887, 1892, 1893, 1895, 1897, 1899, 1901, 1903.

1 omslag.

---.

Notulen van de vergaderingen van stemgerechtigde lidmaten ter verkiezing van notabelen.

1871-1923.

N.B. Bevinden zich in inv.nrs. 129 en 130.

Archief van het kiescollege.

---.

Notulen van de vergaderingen van het kiescollege, later van de vergaderingen van stemgerechtigde lidmaten.

1807-1942.

N.B. Bevinden zich in inv.nrs. 1-6.

353.

Lijsten van stemgerechtigde lidmaten.

1867-1870, 1872, 1874, 1875, 1880, 1883, 1886-1890, 18941898, 1900, 1917, 1919-1930, 1939, 1940.

1 omslag.

354.

Stukken betreffende de verkiezingen van ouderlingen en diakenen door de stemgerechtigde lidmaten.

1872, 1940, 1941, z.j.

1 omslag.

355.

Presentielijsten van de vergaderingen van stemgerechtigde lidmaten.

1931-1948.

1 katern.

Archief an de Meisjesvereniging “Nog in Knop”.

356.

Notulen van de vergaderingen.

1958 februari 7 – 1961 april 14.

1 deel.

Archief van het Fonds “Aanpakken”.

357.

Intekenlijst voor deelname.

Z.j.

2 stukken.

Concordantie van oude en nieuwe inventarisnummers Oud 1-6 7-10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25-29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54-61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71-76 77-83 84-86 87-90 91

Nieuw ongew.

10-13 19 18 20 21 139 23 353 355 354 121 38 122 24 30 ongew.

32 36 33 34 39 41 42 51 43 46 44 50 49 45 47 48 40 52 67 57 58 59 60 61 68-75 55 56 53 54 120 66 37 124 123 125-130 132-138 350-352 140-143 154

Oud 92 93 94 95 96-100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113

Nieuw 158 157 155 156 146-150 152 151 144 153 145 214 215 159 gespl. In 219-296 160 216 217 ontbr.

Verklaring van de afkortingen: ongew. = ongewijzigd bij inven tarisatie. ontbr. = niet aanwezig bij inventarisatie. gespl. = gesplitst.

Lijst van predikanten die de gemeente gediend hebben.

1. Willem van der Heijst 2. Cornelis van der Straten 3. Theodorus Roskam 4. Nicolaas du Marchie 5. Johannes Hulsius 6. Zacharias Coenraets 7. Anthonie la Motthe 8. Fredericus Wilhelmus Egter 9. Adriaan Willem Egter 10. Bernardus Renier 11. Lucas Slotemaker 12. Baltus Bakker 13. Nicolaas Johannes Krom 14. Gijsbertus Steenkamer 15. Jan Hendrik Kamsteeg 16. Jan Koopmans 17. Jan Zandee 18. Siebe Paulus de Roos 19. G J Th van Dijk 20. O Th Boonstra 21. mw. W A Kohl

1646-1649 1649-1695 1696-1700 1702-1710 1711-1718 1718-1729 1730-1745 1747-1794 1797-1841 1842-1865 1867-1872 1872-1875 1876-1880 1898-1920 1921-1931 1931-1938 1939-1945 1946-1958 1959-1965 1965-1981 1981-

INVENTARIS van de ARCHIEVEN van de HERVORMDE GEMEENTE te KATTENDIJKE 1684-1975

Gemeentelijke Archiefdienst Goes, augustus 1987 A.J. Barth Gedigitaliseerd door P.W.M. de Jonge

INHOUDSOPGAVE Inleiding

33

Inventaris Archief van de kerkeraad Stukken van algemene aard 1. Notulen 2. Correspondentie Stukken betreffende bijzondere onderwerpen 1. Ambtsdragers 2. Lidmaten 3. Aangelegenheden betreffende de diakonie 3.1. algemeen 3.2. eigendommen 3.21 algemeen 3.22 verpachtingen 3.23 andere zakelijke rechten 3.3. financiĂŤn 3.31 begrotingen 3.32 boekhouding 3.33 rekeningen, met bijlagen 3.4. ondersteuning

37 37 38 38 39 39 39 40 40 41 41 41

Archief van de kerkvoogdij Stukken van algemene aard 1. Notulen 2. Correspondentie 3. Archief Stukken betreffende bijzondere onderwerpen 1. Reglementering 2. Kerkelijk personeel 3. Eigendommen 3.1. algemeen 3.2. gebouwen en gronden 4. FinanciĂŤn 4.1. begrotingen 4.2. hoofdelijke omslag 4.3. geldleningen 4.4. boekhouding 4.5. rekeningen, met bijlagen Bijlagen 1. Lijst van predikanten die de gemeente gediend hebben 2. Uittreksel uit A. Mulder, Retroacta van den Burgerlijken Stand in Zeeland, Den Haag, 1925, blz. 66

42 42 42 43 43 43 43 44 44 45 45 45 46 47

INLEIDING Het ontstaan van het huidige dorp Kattendijke valt te plaatsen na 1134, toen als gevolg van een inundatie van Zuid-Beveland met bedijkingswerkzaamheden werd begonnen. Waarschijnlijk aan het eind van de 12e eeuw vestigden monniken van de abdij Ter Doest zich in dit gebied en stichtten er een grangia: de monsterhoek.

Vanzelfsprekend is in het dorp tot aan de Hervorming de Rooms-Katholieke godsdienst gepraktiseerd. De parochie werd gesticht tussen 1216 en 1248. De kerkpatroon is onbekend. In de kerk leggen nog enkele grafzerken getuigenis af van de voorreformatorische periode. Voorts wordt melding gemaakt van schilderingen van apostelen op het gewelf van de kerk.

Aan de oostzijde van het "boogtgewijze" gesloten koor is op het gewelf nog een schildering te zien van de Maagd Maria.

De laatste pastoor van de parochie was Cornelis Deurloo die zich in 1577/1578 te Kattendijke vestigde. Hij zal vrijwel zeker geen opvolger meer gehad hebben.

Wanneer de Reformatie exact te Kattendijke is opgetreden kon niet worden achterhaald. De eerste vergadering van de classis Zuid-Beveland van de Nederduits Gereformeerde Kerk werd te Kapelle gehouden op 4 mei 1579.

Negen leden waren aanwezig. Kattendijke was er niet bij.

Bij brief van 1 november 1579 schreven Gecommitteerde Raden van Zeeland aan de stads- en dorpsbesturen, dat de "nieuwe leer" geen belemmeringen in de weg gelegd mocht worden. Aan de andere kant mochten katholiek gebleven bestuurders, vooral in de dorpen, hun publieke ambten blijven bekleden, indien er geen geschikte gereformeerde kandidaten voorhanden waren.

De Hervorming deed op Zuid-Beveland namelijk geleidelijk haar intree.

Vooral op het platteland, met veelal katholieke ambachtsheren, hield men in eerste instantie vast aan de oude leer.

In ieder geval is in 1611 de Hervorming in Kattendijke een feit. De classis Zuid-Beveland oordeelde het toen nodig, dat Kattendijke niet langer van herderlijke zorg verstoken mocht blijven. De predikant van Wemeldinge kreeg opdracht om periodiek in Kattendijke preekbeurten te vervullen.

Bleef de kleine gemeente vooreerst verbonden met die van het genabuurde Wemeldinge, in 1648 mocht men de eerste predikant begroeten, nl. Nicolaas Oostdijk, die in 1651 naar Wolphaartsdijk vertrok. Vanaf dat jaar worden er doop-, trouw- en begraafboeken bijgehouden. Het is niet duidelijk of het jaar 1648 als jaar van instituering van de gemeente kan worden aangehouden. Het is mogelijk, dat er al eerder ouderlingen en diakenen bevestigd zijn geweest.

In 1809 drong men er van de zijde van de burgerlijke overheid op aan om aansluiting te zoeken bij gemeenten in de omgeving, daar het getal lidmaten te gering werd geacht om zelfstandig te blijven voortbestaan. De gemeente behield evenwel haar zelfstandigheid. Enige groei beleefde ze toen Wilhelminadorp ontstond, na de inpolderingen aan de westzijde van Kattendijke in de periode 1809/1810. Enkele decennia later kwam er in Wilhelminadorp een zelfstandige Hervormde gemeente.

In de tweede helft van de vorige eeuw bestond er te Kattendijke een groep gelovigen rond de smid Cornelis Dominicus, die samenkomsten hield

in een van binnen geheel rood geverfde boerenschuur aan de Monnikendijk.

Deze Dominicus, bij wie de Hervormde predikant geen huisbezoek aflegde, werd oefenaar, catechiseermeester en krankenbezoeker van een groep Afgescheidenen, die voornamelijk uit de vrije gemeente van Budding te Goes afkomtig was. Rond 1860 kwam ds. Budding tot loochening van de DrieĂŤenheid, hetgeen zijn gemeente een respectabel aantal leden kostte.

In de groep van Dominicus werden wel de ambten ingesteld, doch tot reguliere gemeentevorming kwam het niet. In 1866 verliet een aantal leden Dominicus en stichtte te Goes de Gereformeerde gemeente onder het Kruis. Omtrent de "tente van samenkomst" van Dominicus is verder niet veel bekend. Volgens overlevering zou deze godsdienstige beweging, waarin ds. L. Boone nog schijnt te zijn voorgegaan, tot in deze eeuw hebben bestaan.

De organisatie van de Hervormde Gemeente van Kattendijke week in de loop der eeuwen niet af van de binnen deze kerkelijke gemeenschap gebruikelijke. Heel lang had de ambachtsheer van Kattendijke grote invloed op het beroeping van predikanten. De kerkeraad werd gevormd door predikant, ouderlingen en diakenen. Het Collegium Qualificatum was het orgaan waarin beslissingen werden genomen over de voorziening in vakatures. De kerkmeesters waren belast met stoffelijke zorg voor de kerk.

Na de vaststelling van het Algemeen Reglement voor de Hervormde Kerk in 1816 volgde de Hervormde gemeente van Kattendijke de organisatie zoals die door de overheid was vastgesteld. Naderhand maakten de kerkmeesters plaats voor het college van kerkvoogden.

De diakenen vergaderden altijd tesamen met predikant en ouderlingen.

Zij administreerden het goederenbezit van de diakonie. Beslissingen van diakonale aard werden door de voltalige kerkeraad opgenomen.

Wannneer het kerkgebouw te Kattendijke is gebouwd is niet exact bekend.

Wel weten wij, dat in 1768 het koor is afgebroken, met de noordelijke dwarskapel en de vm. sacristie. Bij die gelegenheid werd ook het dak van de kerk vernieuwd. De triomfboog werd dichtgezet en een nieuwe consistorie kwam op de plaats van het koor te staan. Deze werd in de vorige eeuw ook als lagere school gebruikt. Bij de restauratie van 1955 werd de consistorie weer vervangen.

De toren dateert van ca. 1640. In het archief is een bestek van circa 1810 voor de verbouwing van de toren aanwezig.

Geschiedenis van het archief en verantwoording inventarisatie Krachtens overeenkomst van inbewaringgeving berusten de archieven van deze kerkelijke gemeente in de bewaarplaats van de gemeente Goes.

Zowel het kerkeraadsarchief, als dat van het college van kerkvoogden is niet ongeschonden binnengebracht. Enkele delen zijn aan restauratie toe. Wanneer we spreken over geschonden dan hebben we tevens het oog op de omvang van de archieven.

Aan de hand van aanwezige inventarislijsten kan worden geconstateerd,

dat er in de loop der tijd nogal wat archivalia verdwenen zijn. Zo zijn bijvoorbeeld de oudste kerkeraadsacta verdwenen. Veel correspondentie is er niet meer. Wat voor het kerkeraadsarchief staat vermeld, geldt ook voor het archief van de kerkvoogdij.

De indeling van de inventaris wijkt niet af van de voor deze archieven gebruikelijke. Als bijlagen bij deze inventaris behoren een lijst van predikanten, die de gemeente gediend hebben, alsmede een uittreksel uit de inventaris Mulder betreffende de doop- en trouwboeken van Kattendijke, die thans rijkseigendom zijn en door het Rijksarchief in Zeeland aan de archiefdienst van Goes in bewaring zijn gegeven.

Een register van plaats- en persoonsnamen werd gelet op de geringe omvang van archief en inventaris niet noodzakelijk geacht. Voorbereidende werkzaamheden voor de totstandkoming van deze inventaris werden in een eerder stadium verricht door de indertijd hier werkzame archiefambtenaar H. Uil. Goes, augustus 1987 A.J. Barth

Geraadpleegde literatuur: L.J. Abelmann, De middeleeuwse dorpkerken van Zuid-Beveland, Goes, 1983.

C. Dekker, Zuid-Beveland, De historische geografie en de instellingen van een Zeeuws eiland in de Middeleeuwen, Assen, 1971.

I.J.E. Feleus, Kattendijke, ongepubliceerd manuscript betreffende de geschiedenis van Kattendijke, Kattendijke, z.j.

A. de Smit, Beknopt overzicht van de kerkelijke geschiedenis der Bevelanden, ongepubliceerd, z.p., 1944 A. de Smit, Kerkgeschiedenis van Zuid- en Noord-Beveland, ongepubliceerd manuscript, z.p.,z.j.

INVENTARIS Archief van de kerkeraad Stukken van algemene aard.

1. Notulen 1-4.

Notulen van de vergaderingen van de kerkeraad.

1684-1935.

4 delen.

1. 1684 februari 2 - 1754 december 7 NB. Bevat ook notulen van de vergaderingen van het Collegium Qualificatum en een lijst van lidmaten, c. 1740 - c. 1760 2. 1755 april 13 - 1817 januari 24 3. 1817 april 15 - 1851 december 11 4. 1852 januari 12 - 1935 november 11 NB. Bevindt zich in zeer slechte staat.

2. Correspondentie

5-12.

Ingekomen stukken en concepten, minuten en doorslagen van uitgegane stukken.

1807-1964 (met hiaten) 8 omslagen.

5. 1807-1810, 1814, 1816-1818, 1820, 1821, 1824-1826, 1828, 1839-1843, 1848, 1852, 1854, 1855, 1857, 1859-1863, 1865, 1866, 1882, 1895, 1897, 1898, 1900, 1909, 1912, 1916, 1919, 1920 6. 1923 7. 1924, 1925 8. 1926 9. 1927, 1929 10. 1930-1934 11. 1935-1943 12. 1951-1964

13.

Register van de bij de kerkeraad ingekomen stukken.

1816-1887.

1 deel.

Stukken betreffende bijzondere onderwerpen 1. Ambtsdragers 14,15.

Stukken betreffende de verkiezing van ambtsdragers.

1906-1945, 1958, 1959.

2 omslagen.

14. 1906-1943 15. 1944, 1945, 1958, 1959 2. Lidmaten

--.

Lijst van de lidmaten. c. 1740 – c. 1760.

NB. Bevindt zich in inventarisnr. 1.

16.

Staten van lidmaten, met aan de keerzijde van het deel staten van gedoopte kinderen.

1762-1878.

1 deel.

17-19. Staten van lidmaten, alfabetisch ingericht met vermelding van de datum van ontvangen en uitgereikte attestaties.

1792-1923.

3 delen.

17. 1792-1923.

18. 1878-1923.

19. 1880-1923 (contraregister) 20.

Staten van lidmaten, alfabetisch ingericht met vermelding van de datum van ontvangen en uitgereikte attestaties.

1811-1879.

1 deel.

21,22.

Staten van de door de predikanten ingezegende huwelijken van lidmaten en doopleden.

1817-1879.

2 delen.

21. 1817-1876 22. 1817-1873 (contraregister)

23.

Lijst van lidmaten die woonachtig zijn in de Wilhelminapolder.

1823.

1 stuk.

24.

Lijsten van stemgerechtigde lidmaten.

1904-1953.

1 omslag.

25.

Lijst van lidmaten.

1959.

6 stukken.

3. Aangelegenheden betreffende de diakonie 3.1. Algemeen 26.

Ingekomen stukken en doorslagen van uitgegane stukken van diakonale aard.

1949-1951, 1959-1964.

1 omslag.

3.2. Eigendommen 3.21 Algemeen

27.

Stukken betreffende de inschrijvingen op het Grootboek van de Nationale Schuld.

1864-1965.

1 omslag.

28.

Lijsten van bezittingen van de diakonie.

1888, 1895, 1934, z.j.

1 deel

29.

Stukken betreffende de verzekering van de eigendommen van de diakonie tegen brand- en stormschade.

1914-1962.

1 omslag.

30.

Bestek voor de verbouwing van het armenhuis. z.j. (1e kwart 20e eeuw) 1 deeltje.

3.22 Verpachtingen

31.

Stukken beteffende de onderhandse verpachting van gronden.

1820, 1828, 1835, 1849, 1880, 1884, 1934, 1936.

1 omslag.

32.

Afschriften van notariële akte van openbare verpachting van gronden.

1856, 1863, 1864, 1877, 1906, 1911, 1924, 1925, 1933, 1935, 1943.

1 omslag.

33.

Afschrift van de notariële akte van uitgifte van grond in erfpacht aan M. Roose.

1865 maart 7.

1 katern.

34.

Afschrift van de notariële akte van uitgifte van grond in erfpacht aan P. van Kleunen.

1882 februari 28.

1 katern.

35.

Afschrift van de notariële akte van uitgifte van grond in erfpacht aan C. de Wilde Az. 1882 maart 7.

1 katern.

36.

Afschrift van de notariële akte van uitgifte van grond in erfpacht aan J. Keukelaar.

1912 juli 29.

1 katern.

37.

Afschrift van de notariële akte van verpachting van grond aan P. van Kleunen.

1928 april 3.

1 katern.

38.

Afschrift van de notariële akte van verpachting van grond aan J. de Jonge Dz. 1929 mei 14.

1 katern.

39.

Stukken betreffende de verpachting van gronden.

1964, 1965.

1 omslag.

3.23 Andere zakelijke rechten.

40.

Afschrift van de notariële akte van aankoop van grond in Reymershoek te Kattendijke van J. de Boe, met retroactum.

1924 oktober 27.

2 katernen.

41.

Afschrift van de notariële akte van tenuitvoerlegging van het testament van C. Staal, waarbij de diakonie een perceel grond verwerft aan het Hooge Pad en het Jan Domusweegje te Kattendijke 1933 december 30.

1 katern.

42.

Afschrift van de notariële akte van ruiling van grond met de burgerlijke gemeente Kattendijke.

1936 maart 3.

1 katern.

3.3. Financiën 3.31 Begrotingen

43-51. Begrotingen van inkomsten en uitgaven.

1958-1966.

9 katernen.

43. 1958 44. 1959 45. 1960 46. 1961 47. 1962 48. 1963 49. 1964 50. 1965 51. 1966

3.32 Boekhouding 52.

Kasboek van inkomsten en uitgaven.

1947-1956.

1 deel.

3.33 Rekeningen, met bijlagen.

53-65. Rekeningen van inkomsten en uitgaven.

1662-1865, 1957-1964, 1966.

9 katernen en 4 banden.

53. 1662-1712 (1 band) 54. 1713-1761 (1 band) 55. 1762-1811 (1 band) 56. 1812-1865 (1 band) 57. 1957 58. 1958 59. 1959 60. 1960 61. 1961 62. 1962 63. 1963 64. 1964 65. 1966 66-78. Bijlagen tot de rekeningen van inkomsten en uitgaven.

1764-1964 (met hiaten).

13 omslagen.

66. 1764, 1815, 1862-1866, 1885 67. 1916, 1926-1929 68. 1930-1932 69. 1949 70. 1950, 1951 71. 1957 72. 1958 73. 1959 74. 1960 75. 1961 76. 1962 77. 1963 78. 1964 3.4. Ondersteuning 79.

Staten van de jaarlijkse bedeling avn de armen.

1909-1942.

1 omslag.

80.

Statuten van het steenkolenfonds “De beproeving�, met aantekening van de door de diakonie verleende bijdragen.

1928-1942.

1 deeltje.

Archief van de kerkvoogdij Stukken van algemene aard 1. Notulen 81.

Notulen van de vergaderingen van de kerkvoogdij.

1906 februari 19 – 1953 november 10.

1 deel.

82.

Notulen van de vergadering van de kerkvoogdij, van de met het college van notabelen gecombineerde vergaderingen en van het college van notabelen.

1943 oktober 29 – 1946 december 27.

1 deeltje.

NB. Bevat ook een reglement op de verhuring van zitplaatsen in de kerk, z.j.

2. Correspondentie

83-102. Ingekomen stukken en minuten en doorslagen van uitgegane stukken.

1888-1975 (met hiaten).

20 omslagen.

83. 1888, 1889, 1911, 1913, 1914, 1916, 1918, 1919 84. 1920-1924 85. 1925-1929 86. 1930-1935 87. 1936 88. 1944, 1945 89. 1946 90. 1947, 1948 91. 1949 92. 1950-1954 93. 1955-1957 94. 1958, 1959 95. 1960-1962 96. 1963, 1964 97. 1965 98. 1966, 1967 99. 1968, 1969 100. 1970-1972 101. 1973, 1974 102. 1975 3. Archief 103.

Inventarissen van de archieven van de kerk.

1900, 1944, z.j.

4 stukken en 1 deeltje.

Stukken betreffende bijzondere onderwerpen 1. Reglementering 104.

Plaatselijke reglementen op het beheer van de kerkelijke goederen.

1871, 1907, 1922.

3 deeltjes.

2. Kerkelijk personeel

105.

Stukken betreffende het tractement van de predikanten.

1895, 1900, 1924, 1928.

5 stukken.

106.

Instructies voor de klokluider/stokman en grafdelver.

1900, z.j.

2 deeltjes en 1 stuk.

3. Eigendommen 3.1. Algemeen

107.

Inventarissen van de kerkelijke goederen, fondsen, baten, lasten en schulden.

1873, 1896.

2 deeltjes.

108.

Polissen van de verzekering tegen brand van de kerkelijke gebouwen 1891, 1898.

2 stukken.

109.

Staat van de bezittingen en de schulden van de kerk.

1934.

1 stuk.

3.2. Gebouwen en gronden

110.

Bestek voor het bouwen van de toren. c. 1810.

1 katern.

111.

Stukken betreffende het onderhoud van de kerk, pastorie en de school.

1842-1882.

1 pak.

112.

Akte van uitgifte van twee graven op de kerkelijke begraafplaats aan de erven J. Staal.

1893.

1 stuk.

113.

Reglementen op de verhuring van zitplaatsen.

1901, z.j.

1 stuk.

NB. Zie ook inventarisnr. 82.

114.

Doorslagen van de huurkontrakten, waarbij P. van Waarde een kamer met slaapkamer in de pastorie huurt.

1920.

2 stukken.

115.

Akte van verhuring van twee kamers aan de voorzijde van de woning grenzend aan de woning van F.J. Feleus aan C. Wisse.

1925.

1 stuk.

116.

Akte van verhuring van de tuin van de pastorie aan C. Wisse.

1928.

1 stuk.

117.

Stukken betreffende de restauratie van het kerkgebouw.

1950-1957.

1 omslag.

118.

Bestek en tekeningen ten behoeve van de restauratie van het kerkgebouw.

1953, 1954.

1 pak.

119.

Staten van de betaalde bedragen ten behoeve van de restauratie van het kerkgebouw.

1954, 1955.

1 deel.

120.

Facturen ingediend door bouwbedrijf en leveranciers betrekking hebbend op de restauratie.

1954, 1955.

1 pak.

4. FinanciĂŤn 4.1. Begrotingen

121,122.Begrotingen van inkomsten en uitgaven.

1828-1902, 1954-1973.

2 pakken.

121. 1828-1902 122. 1954-1973 4.2. Hoofdelijke omslag 123.

Stukken betreffende de bepaling van de bedragen der hoofdelijke omslag.

1843-1850, 1852-1855, 1857-1860, 1862-1865, 1869.

1 omslag.

124.

Kohieren van de hoofdelijke omslag.

1843-1963.

1 omslag.

125.

Reglementen op de heffing en inning van de hoofdelijke omslag.

1898, 1921, 1923, 1928.

4 stukken en 2 deeltjes.

4.3. Geldleningen 126.

Akte van geldlening van fl. 1500,-- van douarière A.J. Huijssen van Kattendijke.

1882 juli 7.

1 stuk.

127.

Plan van de door de kerkvoogdij aan te gane geldlening ten bedrage van fl. 300,--.

1897.

1 stuk.

4.4. Boekhouding

128.

Staat van ontvangsten en uitgaven ten behoeve van het orgel.

1898.

1 stuk.

129.

Staat van ontvangen bedragen aan hoofdelijke omslag, huur van zitplaatsen, collecten en onderhoud van de kerkelijke gebouwen 1899-1925.

1 stuk.

4.5. Rekeningen, met bijlagen.

130-132.Rekeningen van inkomsten en uitgaven.

1713-1794, 1905-1947, 1954-1974.

3 pakken.

130. 1713-1794 131. 1905-1947 132. 1954-1974 133-171.Bijlagen tot de rekeningen van inkomsten en uitgaven.

1931-1936, 1938, 1943-1957, 1959-1975.

39 omslagen.

133. 1931 134. 1932 135. 1933 136. 1934 137. 1935 138. 1936 139. 1938 140. 1943 141. 1944 142. 1945 143. 1946 144. 1947 145. 1948 146. 1949 147. 1950 148. 1951 149. 1952 150. 1953 151. 1954 152. 1955

153. 1956 154. 1957 155. 1959 156. 1960 157. 1961 158. 1962 159. 1963 160. 1964 161. 1965 162. 1966 163. 1967 164. 1968 165. 1969 166. 1970 167. 1971 168. 1972 169. 1973 170. 1974 171. 1975

Bijlage 1.

Lijst van predikanten die de Hervormde gemeente van Kattendijke hebben gediend.

1648 – 1651 Nicolaas Oostdijk. Proponent. Vertrokken naar Wolphaartsdijk.

1651 – 1684 Cornelis Hoogesteger. Proponent. Alhier overleden.

1686 – 1690 Tobias Coorne. Proponent. Vertrokken naar ’s Gravenpolder.

1690 – 1693 Jacobus van Loo. Proponent. Vertrokken naar Hontenisse.

1694 – 1732 Simon de Kuizer. Proponent. Alhier geëmeriteerd.

1733 – 1734 Theodorus van Schermbeek. Proponent. Vertrokken naar Nisse 1738 – 1739 Hendrik Frederik de Loos. Proponent. Vertrokken naar Bieze linge.

1740 – 1745 Gerardus Gos. Leemans. Proponent. Vertrokken naar Hedikhuizen.

1746 – 1754 Adrianus Wilh. Koning. Proponent. Vertrokken naar Noordwijkerhout.

1755 – 1761 Cornelis Cordes van Vliet. Proponent. Alhier overleden.

1762 – 1766 Arnoldus Braam. Proponent. Vertrokken naar Vrouwenpolder 1766 – 1798 Johannes Dagevos. Proponent. Alhier overleden.

1800 – 1803 Robertus Hendrikus van Altena. Proponent. Vertrokken naar Prinsenhage.

1804 – 1809 Johannes Cornelis Verlouw. Proponent. Vertrokken naar Wolphaartsdijk.

1814 – 1817 Cornelis Giltaij. Proponent. Vertrokken naar Oud-Vossemeer 1817 – 1821 Zeno Meiling. Van Ellewoutsdijk. Alhier overleden.

1821 – 1824 Hermanus van Lil. Van Schalkwijk. Vertrokken naar Maasdam.

1825 – 1826 Roeland Schouten. Van Kolhorn. Vertrokken naar Hoedekenskerke.

1827 – 1847 Johannes Meerburg Snarenberg. Van Aagtekerke. Overleden te Kruiningen.

1848 – 1863 Gerhard de Bruin. Van Kruisland. Vertrokken naar Oud en Nieuw Gastel.

1864 – 1866 Isaac Montagne. Proponent. Vertrokken naar Ter Aar. 1867 – 1869 Justinus Tatum Zubli. Proponent. Vertrokken naar Haulerwijk.

1870 – 1873 Mattheus Marcus de Lint. Kandidaat. Vertrokken naar Yerseke.

1876 – 1878 Hendricus van Selms. Kandidaat. Vertrokken naar Nisse.

1879 – 1882 Engelbertus Marinus van IJsendijk. Kandidaat. Vertrokken naar Hoge Zwaluwe.

1885 – 1888 Johannes Bernhardus Theodorus Hugenholtz. Kandidaat. Vertrokken naar Zuid-Beijerland.

1896 – 1919 Jan Gerrit Matthijs Andreae. Kandidaat. Vertrokken naar Someren.

1929 – 1932 Jan Pieter Enklaar. Kandidaat. Vertrokken naar Delden.

1932 – 1937 Jan Willem v.d.Hell. Kandidaat. Vertrokken naar Hantum.

1937 – 1941 Jacob Marinus Lammers, em. pred. te Den Haag. Vertrokken naar Driebergen.

1941 – 1945 Cornelis Everardus van Voorthuijsen. Kandidaat. Vertrokken naar Breda.

Bijlage 2.

Uittreksel uit A.Mulder, Retroacta van den Burgerlijken Stand in Zeeland, Den Haag, 1925. blz. 66.

Kattendijke NB. Voor Roomsch-Katholieken zie men ook: Goes, ’s-Heerenhoek en Hoedekenskerke I. Geboorten 1691-1810 NB. Zie ook III, Gemengde Opteekeningen.

1-2. Doopboeken, 1691-1810.

1. 1691 Februari 4 – 1755 2. 1755 Juli 27 – 1810 December 14 II. Huwelijken 1690-1810 NB. Zie ook III, Gemengde Opteekeningen.

3-4. Trouwboeken, 1690-1810.

3. 1690 October 25 – 1762 Januari 3.

4. 1762 Februari 7 – 1810 Juni…

III. Gemengde Opteekeningen 1647-1690.

5. Doop- en Trouwboek, 1647 Februari 17 – 1690 Juli 9.

INVENTARIS van de ARCHIEVEN van de HERVORMDE GEMEENTE van WOLPHAARTSDIJK 1681-1985

Goes, juni 1988 A.J. Barth Gedigitaliseerd door P.W.M. de Jonge

INHOUDSOPGAVE Inleiding

53

Inventaris Archief van de kerkeraad Stukken van algemene aard 1. Notulen 2. Correspondentie Stukken betreffende bijzondere onderwerpen 1. Reglementering 2. Ambtsdragers en personeel 3. Aangelegenheden betreffende de lidmaten 4. Aangelegenheden betreffende de financiĂŤn 5. Aangelegenheden betreffende de diakonie 5.1. algemeen 5.2. eigendommen 5.3. financiĂŤn a. algemeen b. boekhouding 5.4. steunverdeling

59 59 60 60 61 62 62 62 63 64 65

Archief van kerkmeesters en kerkvoogdij Stukken van algemene aard 1. Notulen 2. Correspondentie 3. Archief Stukken betreffende bijzondere onderwerpen 1. Reglementering 2. Funktionarissen en kerkelijk personeel 3. Beheer van bezittingen 3.1. algemeen 3.2. aan- en verkopen 3.3. pacht 3.4. erfpacht 3.5. ruiling 3.6. tienden 3.7. andere zakelijke rechten 3.8. kerkelijke gebouwen 4. FinanciĂŤn 4.1. begrotingen 4.2. geldleningen 4.3. boekhouding 4.4. rekeningen, met bijlagen

66 66 67 67 67 68 69 70 71 71 72 72 73 74 75 75 76

Archief van het kiescollege

77

Bijlagen: 1. Condordantie van oude en nieuwe inventarisnummers 2. Lijst van predikanten die de gemeente gediend hebben 3. Index op plaats- en persoonsnamen

78 79 80

INLEIDING Tot 1809 was Wolphaartsdijk een eiland. In dat jaar werd het door middel van de inpoldering van de Wilhelminapolder aan Zuid-Beveland verbonden.

Tot hoever de oudste geschiedenis van Wolphaartsdijk terug gaat is niet bekend. Het eiland is vermoedelijk bedijkt door een zeker Wolfaert uit het geslacht Van Borsele. De oudste vermelding van dit gebied is een charter van 1105 waarin gesproken wordt van “Giselbertus van Wolfgersdike”.

Blijft de oudste geschiedenis van de burgerlijke gemeente goeddeels in het duister gehuld, hetzelfde geldt voor de kerkelijke geschiedenis in de periode van voor de Reformatie.

Uit de schaarse gegevens, die bekend zijn, kan worden afgeleid, dat in 1316 “Jan Rutgerss” pastoor van Westkerke op het, voormalige, eiland was. Het telde namelijk drie kernen, nl. Oud-Sabbinge, Oostkerke en Westkerke. Dat laatste dorp bestaat niet meer, evenals het op het oostelijk gedeelte gelegen gehucht Hongersdijk. In de volksmond wordt het dorp Wolphaartsdijk ook nu nog wel Oostkerke genoemd.

Verder weten we nog, dat ridder Willem van der Lisse, in 1433 gestorven, aan de kerk een zeker bedrag vermaakte voor het lezen van missen te zijner gedachtenis.

Het begin van de Hervorming op Zuid-Beveland en Wolphaartsdijk is zeer kleinschalig geweest. In de jaren zestg en zeventig van de 16e eeuw was de bevolking loyaal aan de landsheer en de traditionele kerk, ondanks de drukkende last van de inkwartiering van de Spaanse soldaten.

Het optreden van de Geuzen op deze eilanden n 1572 was ook niet bepaald bevorderlijk voor een snelle aanname van de “nieuwe leer”.

Plundering en roof waren aan de orde van de dag. Goes moest in dat jaar een beleg van de Geuzen doorstaan, waarbij zij Wolphaartsdijk als uitvalsbasis gebruikten.

Op dit eiland waren de meeste inheemsen naar elders vertrokken. De kerk van Oud-Sabbinge werd zodanig verwoest, dat zij nadien nimmer meer voor het houden van kerkdiensten werd gebruikt.

Op 1 november 1579 – Goes en Zuid-Beveland hadden inmiddels de Satisfactie met de Prins van Oranje gesloten – schreven Gecommitteerde Raden van Zeeland aan de besturen op Zuid-Beveland, dat enkele predikanten voornemens waren te komen prediken.

De druk van de Staten van Zeeland on de Hervorming met kracht door te zetten werd wel heel erg groot en leidde feitelijk tot het einde van de Satisfactie, waarbij was bepaald, dat de Roomskatholieke eredienst ongestoord zou worden gehandhaafd.

Een en ander leidde er toe, dat de Hervorming ondanks verzet van de plaatselijke besturen feitelijk werd ingevoerd. In december 1578 waren al zes dorpen op Zuid-Beveland van een predikant voorzien. De eerste classicale vergadering vond plaats op 4 mei 1579 te Kapelle.

De situatie op het eiland Wolphaartsdijk was echter zo rampzalig, dat daar eerst 4 jaar later de Hervorming officieel intrede deed met de bevestiging van Johannes de Creeckel tot predikant. Twee jaar later,

in 1584, was hij echter al niet meer in staat zijn dienst uit te oefenen. Tijdelijk ontving de gemeente de hulp van ds Matthias van Essen, predikant te Yerseke.

De tweede predikant van Wolphaartsdijk was ds Pieter de Bert, of Bertius, een Vlaming, die voor hij te Wolphaartsdijk kwam, al een bewogen leven achter de rug had. Met hem vangt een ononderbroken rij predikanten aan, die de gemeente gediend hebben, tot op de dag van vandaag toe.

Zulks wil overigens niet zeggen, dat er zich in de loop der eeuwen geen moeilijkheden hebben voorgedaan bij de beroeping van en de uitoefening van werkzaamheden door predikanten.

Zo ontstonden er in de periode 1661-1665 grote moeilijkheden tussen het Collegium Qualificatum – het orgaan dat belast was met de beroeping van predikanten – en de classis Goes, die dergelijke beroepen moest approberen, over de komst van ds F. van den Ende.

Ook met de predikant Nicolaus Rips, die in 1682 de door de kerk in 1680 gekochte pastorie in het midden van het dorp bewoonde, verliep niet alles naar wens. Hij kwam aan een ongeneeslijke zenuwziekte te lijden. In 1705 ontving hij eervol emeritaat en vestigde zich te Middelburg.

Daar tegenover staat een rij predikanten, waarvan slechts te vertellen is dat zij getrouw hun dienstwerk verrichtten. Eén ervan willen wij voor het voetlicht halen, nl. ds J. Ab Utrecht Dresselhuis, gekomen in 1809 uit Hoofdplaat en in 1858 in Wolphaartsdijk geëmeriteerd.

Hij gold als een bekwaam wetenschapsman. Een aantal publikaties legt daarvan vandaag nog getuigenis af. Na zijn dood verrees er naast de ingang van de kerk een monument te zijner nagedachtenis.

Ook fungeerde hij vele jaren als schoolopziener in het district Goes.

Vermoedelijk een betrekking, mede om den brode, omdat de predikanten van Wolphaartsdijk in de vorige eeuw slechts een schamel salaris genoten. De gemeente was maar klein, een paar honderd zielen.

De kerkvoogdij besloot na zijn emeritering het tractement te verhogen met enkele emolumenten, zoals het voldoen van belastingen en het gratis ter beschikking stellen van de pastorie.

In 1836 kwam het te Wolphaartsdijk, onder impulsen van de bekende ds H.J. Budding, net als elders op de Bevelanden, tot afscheiding. Budding liep éénmaal te Wolphaartsdijk proces-verbaal op. Eerst waren de afgescheidenen lid van de Chr. Afgescheiden Gemeente te Goes. In 1841 werd de afgescheiden gemeente te Wolphaartsdijk koninklijk erkend. In het begin van deze eeuw ontstond er een gereformeerde Gemeente.

De Hervormde Gemeente van Wolphaartsdijk omvatte het gehele (voormalige) eiland. De kerkeraad werd gevormd door de predikant, ouderlingen en diakenen. Zijn taak was het uitoefenen van de herderlijke zorg over de gemeente, tot uiting komend in het handhaven van maatschappelijke orde en tucht, het onderwijs, het toezicht op het geloofsleven en het houden van erediensten. Ook diakonale aangelegenheden waren ter beslissing van de kerkeraad. De diakenen administreerden het grondbezit van de diakonie. Daarnaast fungeerden er enkele kerkmeesters, die zich

met de stoffelijke belangen van de gemeente bezig hielden. In 1858 werd daartoe een college van kerkvoogden aangesteld.

Tot aan de instelling van het kiescollege in 1867 was de verkiezing van ambtsdragers voorbehouden aan het Collegium Qualificatum, waarin de ambachtsheren van Wolphaartsdijk een belangrijke rol speelden.

De organisatie van de kerk week en wijkt daarom niet af van wat binnen de Hervormde Kerk gebruikelijk was en is.

Wat de bezittingen van de kerk betreft kan worden meegedeeld, dat zij landerijen verhuurde en verpachtte in Wolphaartsdijk en Oud-Sabbinge.

In hoeverre de kerk rijk aan grondbezit was, kan dezerzijds niet beoordeeld worden.

Zoals hiervoor al is vermeld, werd het kerkgebouw te Oud-Sabbinge in de tijd van de Geuzen dermate beschadigd, dat dat nimmer meer voor het houden van erediensten is gebruikt. In 1805 werden de resten voor afbraak verkocht. Op het braakliggende terrein aan de Ring werd naderhand de openbare lagere school gebouwd. Deze ruimde in de jaren zeventig van deze eeuw het veld. Op het terrein vond toen archeologisch onderzoek plaats, waarbij de fundamenten van de kerk gevonden werden. Deze werden toen opgemetseld tot boven het maaiveld. Aldus kan een beeld verkregen worden van de grootte van het gebouw.

De kerk te Wolphaartsdijk ontkwam evenmin aan vernieling door de Geuzen. Deze werd in 1581 enigermate hersteld en geschikt gemaakt voor de protestantse eredienst. In 1607 werd het gebouw grotendeels vernieuwd en bleef in gebruik tot 1860, toen het wegens bouwvalligheid werd gesloopt. Op dezelfde plaats verrees in 1862 een nieuw gebouw naar ontwerp van de architect Hana, dat tot op heden in gebruik is.

In 1907 werd er in de onmiddellijke nabijheid van de kerk een verenigingslokaal gebouwd. De bij de kerk staande pastorie is gebouwd in de laaste decaden van de vorige eeuw.

In 1846 werd besloten een orgel in de kerk te laten plaatsen door de firma Stulting en Maarschalkerweerd. Dat instrument werd in 1862 in de nieuwe kerk geplaatst. Rond 1890 was het dermate versleten, dat besloten werd tot de plaatsing van een nieuw instrument, dat gebouwd werd door de fa. van Dam te Leeuwarden.

Van het verenigingsleven binnen de kerkelijke gemeente kan geen gewag worden gemaakt, daar er in de archieven dienaangaande geen gegevens beschikbaar zijn.

Als bijlage bij deze inventaris is een lijst van predikanten gevoegd.

Geschiedenis van het archief en verantwoording van de inventarisatie.

Uit de beschrijving van de archiefbescheiden in de achter deze inleiding gevoegde inventaris kan worden vastgesteld, dat de archieven verre van compleet zijn. Zo luidde de conclusie, nadat de inventarisatie in april 1987 in eerste instantie was afgerond.

In de eerstvolgende maanden daarna kon gelukkig nog een aantal archivalia worden verworven. Dat mag op zich, met de Ramp van 1953 achter ons, waarbij geheel Wolphaartsdijk onder water heeft gestaan, een wonder heten.

De conclusie, dat veel, vooral oud archiefmateriaal, verloren is gegaan is overigens geen nieuwe. Van der Baan, in zijn beschrijving van de burgerlijke en kerkelijke geschiedenis van Wolphaartsdijk moest in 1866 al tot de conclusie komen, dat de oudste kerkeraadsakten verdwenen waren. Vanaf 1774 zijn ze bewaard gebleven.

De archivalia werden beheerd door de predikant. Daarmee was de ene predikant zorgvuldiger dan de andere. Zo maakten de predikanten Verlouw en Ab Utrecht Dresselhuis, in de periode 1809-1858 beduidend meer werk van de verzorging van de archivalia dan hun onmiddelijke voorganger en opvolgers.

De doop-, trouw- en begraafboeken van voor 1811 werden in dat jaar aan de burgerlijke gemeente overgedragen. Deze registers zijn in 1940 te Middelburg verbrand. In de inventaris is daarom van deze bescheiden geen melding gemaakt.

Van kerkmeesters en kerkvoogdij zijn de rekeningen bewaard gebleven, overigens met hiaten, vanaf 1681. Was de correspondentie bij de inventarisatie van 1987 slechts tot 1919 aanwezig, ze kon daarna redelijk worden gecompleteerd.

Het hierna beschreven archief is gedeeltelijk door G.S. Stadermann, archivaris van Goes en ambtenaar bij de Prov. Archiefinspectie, in de jaren ’50 geïnventariseerd. Het merkwaardige daarbij is, dat de archieven toendertijd nog minder volledig waren dan ze nu zijn. Zo was tijdens Stadermanns inventarisatiearbeid nauwelijks correspondentie aanwezig.

Deze kon alsnog aan het archief worden toegevoegd. De stukken werden vanaf 1816, in ieder geval, chronologisch ingeschreven en chronologisch geordend.

Stadermann heeft in zijn inventaris onderscheid gemaakt tussen de archieven van de kerkeraad (met de diakonie) en van kerkmeesters en kerkvoogdij. Hoe hij tot zijn indeling in hoofdstukken van zijn inventaris is gekomen, kan door het ontbreken van een verantwoording van deze inventarisatie niet beoordeeld worden.

In een aantal gevallen, die door Stadermann apart waren beschreven, is correspondentie terug gebracht tot de series ingekomen stukken,omdat deze blijkens de daarop vermelde datering en nummering duidelijk tot die series behoorden.

In andere gevallen zijn bescheiden apart beschreven, die Stadermann in een meer algemene omschrijving met andere stukken had beschreven.

De motivering hiervoor is de vergroting van de duidelijkheid en verbetering van de raadpleegbaarheid van de archieven.

Voor het schema van de inventaris is gebruik gemaakt van de Richtlijnen van de Archiefdienst van de Hervormde Kerk. De inventaris van Stadermann kende die indeling in de hoofdstukken niet.

Tenslotte moet nog melding worden gemaakt van het feit, dat sedert de door Stadermann verrichte inventarisatie enkele bestanddelen van het archief verdwenen zijn. Stadermann inventariseerde namelijk ter plekke in Wolphaartsdijk. Toen de archieven van de kerk – na de herindeling \van gemeenten op Zuid-Beveland ging Wolphaartsdijk per 1 januari 1970 tot de nieuwe gemeente Goes behoren – in het begin van de jaren ’70 in de archiefbewaarplaats van Goes werden opgenomen werd dat feit geconstateerd. In de achter de inventaris opgenomen concordantie van oude en nieuwe inventaris nummers is dat vermeld.

Concordantie, index van plaats- en persoonsnamen en lijst van predikantten die in Wolphaartsdijk hun ambt hebben uitgeoefend sluiten de inventaris af.

Goes, juni 1988 A.J. Barth

Geraadpleegde bronnen en literatuur: J. van der Baan, Wolfaartsdijk geschetst als eiland en ambachtsheerlijkheid, als burgerlijke en kerkelijke gemeente van de vroegste tijden tot op heden, Goes, 1866.

C. Dekker, Zuid-Beveland, De historische geografie en de instellingen van een Zeeuws eiland in de middeleeuwen, Assen, 1971 L.M. Hollestelle, De Hervorming op Zuid-Beveland, in: Inventarissen van de archieven van de hervormde gemeenten van Kloetinge en van Biezelinge Goese inventarissen, nr. 5, Goes, 1986.

C. Remijnse, Wolphaartsdijk door de eeuwen heen, een cultureel-historisch overzicht, Den Haag, 1977 Archieven van de Hervormde gemeente van Wolphaartsdijk, inv. nrs. 1-8 en 154-162.

INVENTARIS Archief van de kerkeraad.

Stukken van algemene aard.

1. Notulen 1-8.

Notulen van de vergaderingen van de kerkeraad.

1774-1956.

8 delen.

1. 1774 juli 14 – 1815 februari 2. 1816 mei 11 – 1860 november 25 3. 1860 december 7 – 1910 maart 31 4. 1910 april 27 – 1918 juni 19 5. 1918 juli 9 – 1925 april 2 6. 1925 mei 7 – 1935 oktober 13 7. 1935 november 5 – 1947 december 16 8. 1948 januari 13 – 1956 september 7

2. Correspondentie 9-52.

Ingekomen stukken en concepten en minuten van uitgegane stukken.

1792, 1806-1811, 1813-1834, 1836-1861, 1863-1865, 1867, 1868, 1880-1887, 1914-1956.

44 omslagen.

9. 1792, 1806-1810 10. 1811, 1813-1819 11. 1820-1829 12. 1830-1834, 1836-1839 13. 1840-1849 14. 1850-1859 15. 1860, 1861, 1863-1865, 1867, 1868, 1880-1887 16. 1914, 1915 17. 1916, 1917 18. 1918, 1919 19. 1920, 1921 20. 1922 21. 1923 22. 1924 23. 1925 24. 1926 34. 1937 25. 1927 35. 1938 26. 1928 36. 1939 27. 1929 37. 1940 28. 1930, 1931 38. 1941 29. 1932 39. 1942 30. 1933 40. 1943 31. 1934 41. 1944 32. 1935 42. 1945 33. 1936 43. 1946

44. 1947 45. 1948 46. 1949 47. 1950, 1951 48. 1952 49. 1953 50. 1954 51. 1955 52. 1956

53-55. Registers van ingekomen en verzonden stukken.

1816-1900, 1906-1950.

3 delen.

53. 1816-1900 54. 1906-1950 (alleen ingekomen stukken) 55. 1906-1949 (alleen uitgegane stukken) Stukken betreffende bijzondere onderwerpen.

1. Reglementering 56.

Plaatselijke reglementen ter uitvoering van artikel 3 van het Synodaal Reglement op de benoeming van ouderlingen en diakenen en de beroeping van predikanten.

1900, 1911, 1919.

1 omslag.

57.

Huishoudelijk Reglement van de kerkeraad.

1918.

1 katern.

2. Ambtsdragers en personeel 58.

Stukken betreffende de door de kerkeraad verrichte handelingen ter voorziening in de vacature ontstaan door het overlijden van ds J.C. Verlouw.

1818, 1819.

5 stukken.

59.

Stukken betreffende de approbatie van het beroep, uitgebracht op ds J. Ab Utrecht Dresselhuis.

1819.

7 stukken

60.

Roosters van aftreden van de leden van de kerkeraad.

1906-1950.

2 stukken.

61.

Instructies voor de vader en moeder van het bejaardenhuis Zorgvliet.

1918 juli 9.

1 katern.

62.

Afschrift van de instructie voor de hulpprediker.

1936.

1 stuk.

3. Aangelegenheden betreffende de lidmaten 63-71. Lidmatenregisters.

1800-1975.

9 delen.

63. 1800-1820 64. 1820-1865 65. 1825-1908 66. 1828-1917 67. 1843-1865 68. 1844-1865 69. 1866-1905 70. 1866-1919 71. 1909-1975 72-78. Doopboeken.

1811-1919.

7 delen.

72. 1811-1826 73. 1817-1842 74. 1827-1860 75. 1843-1870 76. 1861-1869 77. 1861-1909 78. 1870-1923 79, 80. Trouwboeken.

1817-1919.

2 delen.

79. 1817-1918 80. 1917-1919 81.

Stukken betreffende de erkenning van chr. Afgescheiden gemeenten.

1834, 1836, 1841, 1842.

4 stukken.

82.

Stukken betreffende de afscheiding van lidmaten.

1836, 1837, 1839, 1842, 1843, 1851, 1852, 1865, z.j.

1 omslag.

83.

Afschrift van het Koninklijk Besluit van 17 mei 1841 nr. 19 houdende erkenning van de chr. Afgescheiden gemeente te Wolphaartsdijk.

1841 mei 17.

1 stuk.

84.

Attestaties van ingekomen lidmaten.

1845-1847.

1 lias.

85.

Staten van personen, op wie kerkelijke tucht is toegepast.

1906-1912, 1936.

1 deel.

86.

Lijst van personen, bevestigd tot lidmaat van de gemeente, met kanselafkondging tot het vieren van het Heilig Avondmaal. z.j.

2 stukken.

4. Aangelegenheden betreffende financiĂŤn 87.

Kasboek van inkomsten en uitgaven van de kerkeraadskas.

1964-1975.

1 deel.

88.

Rekeningen van inkomsten en uitgaven van de kerkeraadskas.

1979-1985.

7 stukken.

5. Aangelegenheden betreffende de diakonie 5.1. algemeen 89-91. Ingekomen stukken en minuten van uitgegane stukken.

1812-1837, 1856-1868, 1979-1985.

3 omslagen.

89. 1812-1837 90. 1856-1868 91. 1979-1985 5.2. eigendommen 92.

Staten van effecten en eigendomsbewijzen.

1801, 1802, 1858, z.j.

3 katernen.

93.

Akte, waarin I.F.J. van de Bosch verklaart 34 ellen grond te hebben overgenomen van de diakonie in de omgeving van de Hofstede Mon Plaisir.

1833 maart 23.

1 stuk.

94.

Stukken bereffende de aankoop van het woonhuis en erf te Wolphaartsdijk van J.J. Kooman.

1836.

3 stukken.

95.

Stukken betreffende de uitgifte in erfpacht van grond te Wolphaartsdijk aan J. Thorenaar.

1836, 1843, z.j.

1 lias.

96.

Stukken betreffende de uitgifte in erfpacht van grond te Wolphaartsdijk aan P.Izakse Kooman.

1836, 1843.

1 lias.

97.

Akte van koop van het woonhuis, schuur en erf te Wolphaartsdijk van D. Arrebout.

1842 juni 30.

1 katern.

98.

Leggers van de eigendommen van de diakonie.

1919, 1942, 1947, c. 1960 5 stukken en 1 deel.

99.

Stukken betreffende de verpachtingen van de dijk lopende van Kwistenburg naar de Zuidvlietpolder aan F. Westplate te Wolphaartsdijk.

1975.

9 stukken.

100.

Stukken betreffende de verkoop van de dijk gelegen in de Oosterlandpolder aan de Stichting Beheer Landbouwgronden.

1985.

1 omslag.

5.3. financiĂŤn a. algemeen 101.

Stukken betreffende de belegging van gelden in plantages te Estequebo en Demerary.

1771, 1773.

4 stukken.

102.

Rekening en verantwoording van C. van Boven, administrerend diaken, betreffende zijn beheer over 1816.

1817.

2 stukken en 1 katern.

103.

Akte van schuldbekentenis van P. Simonse voor een som van fl. 140,-- door hem ter leen ontvangen.

1860 maart 29.

1 stuk.

b. boekhouding 104-130.Rekeningen van ontvangsten en uitgaven.

1798-1948, 1954-1963, 1965, 1968-1971, 1974-1977, 1981, 1982.

30 katernen, stukken en delen.

104. 1798-1819 105. 1820-1834 NB. Voorin lijst van kapitaal en goederen.

106. 1835-1865 NB. Voorin lijst van kapitaal, goederen en effecten.

107. 1866-1910 108. 1911-1928 109. 1929-1948 110. 1954 111. 1955 112. 1956 113. 1957 114. 1958 115. 1959 116. 1960 117. 1961 118. 1962 119. 1963 120. 1965 121. 1968 122. 1969 123. 1970 124. 1971 125. 1974 126. 1975 127. 1976 128. 1977 129. 1981 130. 1982 131-136.Staten van gehouden collecten voor de diakonie en andere doeleinden, met lijsten van bedeelde lidmaten.

1835-1944.

6 delen.

131. 1835-1848 132. 1849-1858 133. 1859-1872 134. 1873-1890 135. 1891-1909 136. 1910-1944 137-140.Kasboeken van inkomsten en uitgaven.

1949-1985.

4 delen.

137. 1949-1962 138. 1958-1963 139. 1964-1971 140. 1972-1985

141-147.Begrotingen van inkomsten en uitgaven.

1955-1961.

7 katernen.

141. 1955 142. 1956 143. 1957 144. 1958 145. 1959 146. 1960 147. 1961

5.4. steunverlening 148-153.Staten van de door de diakonie bedeelde lidmaten.

1835-1957.

6 delen.

---. 1835-1909 NB. Bevinden zich in de inv. nrs. 98-102 148. 1910-1916 149. 1917-1923 150. 1924-1930 151. 1931-1937 152. 1938-1948 153. 1948-1957

Archief van kerkmeesters en kerkvoogdij

Stukken van algemene aard 1. Notulen 154-162.Notulen van de vergaderingen van de kerkvoogdij.

1858-1951.

9 delen.

154. 1858 november 29 – 1878 februari 1 155. 1878 april 3 – 1900 december 28 156. 1901 januari 4 – 1908 maart 9 157. 1908 april 27 – 1913 augustus 8 158. 1913 september 4 – 1916 februari 2 159. 1916 maart 20 – 1918 december 23 160. 1919 januari 17 – 1923 januari 13 161. 1926 februari 1 – 1935 augustus 24 162. 1935 augustus 29 – 1951 september 17 163-165.Notulen van de vergaderingen met de notabelen.

1913-1972.

3 delen.

163. 1913 november 17 – 1923 november 23 164. 1923 juli 2 – 1935 februari 11 165. 1935 februari 28 – 1972 juni 28 2. Correspondentie 166-180.Ingekomen stukken en afschriften en doorslagen van uitgegane stukken.

1819-1912, 1915-1928, 1930, 1931, 1933, 1936, 1950, 1951, 1953-1958, 1963-1970, 1972-1984.

15 omslagen.

166. 1819-1912 167. 1915-1928, 1930, 1931, 1933, 1936, 1950, 1951 168. 1953-1958 169. 1963-1970 170. 1972, 1973 171. 1974 172. 1975, 1976 173. 1976, 1977 174. 1978 175. 1978, 1979 176. 1980 177. 1981 178. 1982 179. 1984

181-184.Afschriften van uitgegane stukken.

1819-1869, 1906-1949.

3 delen en 1 omslag.

181. 1819-1864 182. 1865-1869 ( 1 omslag) NB. Het betreft hier uit een deel gescheurde pagina’s 183. 1906-1949 184. 1907-1914 3. Archief 185.

Inventaris van archiefbescheiden. z.j. (19e eeuw) 2 stukken en 1 katern.

Stukken betreffende bijzondere onderwerpen 1. Reglementering 186.

Stukken betreffende de bepaling van de grens met de Hervormde Gemeente te Wilhelminadorp.

1860, 1861.

1 omslag.

187.

Reglementen op de kerkelijke administratie.

1869, 1884, 1909, 1913, 1929.

1 omslag.

188.

Reglementen op de verhuur van zitplaatsen in de kerk.

1870, 1871, 1918.

2 stukken en 1 katern.

2. Functionarissen en kerkelijk personeel 189.

Staat betreffende het aantal lidmaten en de bezoldiging van de predikant en de voorzanger.

1805.

1 stuk.

190.

Afschrift van het reglement op de schoolmeester, voorzanger en koster. c. 1810.

1 stuk.

191.

Akte betreffende de emeritering van ds J. Ab Utrecht Dresselhuis.

1855 december 26.

1 stuk.

192.

Akte van overeenkomst met ds W. Kluever betreffende de bezoldiging voor het houden van 10 preekbeuren op de woensdagavonden in de wintermaanden.

1858 december 8.

1 stuk.

193.

Besluit betreffende het toekennen van een toelage boven het salaris van de te beroepen predikant, het voldoen van enkele van diens belastingen, alsmede het gratis ter beschikking stellen van de pastorie.

1862, 1863.

2 stukken.

194.

Stukken betreffende de benoeming van een kerkelijk ontvanger.

1882.

1 omslag.

195.

Instructies voor de organist.

1889, 1910, 1929.

3 stukken.

196.

Liggers van het tractement van de predikant.

1900, 1921, 1929.

3 stukken.

197.

Instructies voor de kerkelijk ontvanger.

1910, 1913.

2 stukken.

198.

Instructies voor de koster(es).

1910, 1938.

2 stukken.

199.

Instructie voor de stokman-deurwachter.

1921.

1 stuk.

3. Beheer van bezittingen 3.1. algemeen 200.

Uittreksels uit de kadstrale plans van de gemeente Wolphaartsdijk betreffende de situering van de kerkelijke eigendommen in de OudSabbingepolder, Oosterlandse polder, Zuiderlandse polder, Westerlandse polder, Westkerkepolder en Herenpolder.

1861-1881, 1889, 1908 1 omslag.

201.

Staat van de roerende en onroerende goederen van de kerk.

1869.

1 omslag.

3.2. aan- en verkopen 202.

Akte van aankoop van een boerenhofsteedje met erf in Wittepiershoek van P. van Strien.

1752 augustus 21.

1 stuk.

203.

Afschrift van de notariële akte van aankoop van het woonhuis, erf en schuur, wijk A nr. 48 van C.P. Lenshoek, met retroacta.

1868 september 7.

1 omslag.

204.

Afschrift van de notariële akte van aankoop van het woonhuis, wijk A. nr. 49 van de diakonie.

1868 september 7.

1 katern.

205.

Afschrift van de notariële akte van verkoop van grond aan de Achterweg te Wolphaartsdijk aan de burgerlijke gemeente.

1869 augustus 30.

1 katern.

206.

Afschrift van de notariële akte van aankoop van grond in Rimmershoek in de Oud-Sabbingepolder van het Burgerlijk Armbestuur.

1874 april 14.

1 katern.

207.

Afschrift van de notariële akte van aankoop van 3 ha bouwland te Wolphaartsdijk van J.P. Smallegange.

1874 mei 29.

1 katern.

208.

Afschrift van de notariële akte van verkoop van grond in Paaphoek in de Oosterlandse polder aan de burgerlijke gemeente.

1874 oktober 20.

1 katern.

209.

Afschrift van de notariële akte van aankoop van de dijk tussen de Zuiderlandse -, Oud-Sabbinge – en Westerlandse polder van de erven de Perponcher.

1876 juni 12.

210.

Stukken betreffende de aankoop van gronden in de Oud-Sabbinge polder, in Rimmershoek, van J. Kallemein.

1879, 1882.

3 katernen.

211.

Afschrift van de notariële akte van aankoop van grond in de Zuiderlandse polder van de erven de Perponcher.

1881 oktober 21.

1 katern.

212.

Afschrift van de notariële akte van aankoop van grond in de Oosterlandpolder van de kinderen Sinke.

1885 februari 27.

1 katern.

213.

Stukken betreffende de aankoop van een perceel grond te Wolphaartsdijk van I. Allaart en A. van Maldegem.

1887 juli 5.

2 stukken.

214.

Afchrift van de notariele akte van aankoop van grond in Rimmershoek in de Oud-Sabbinge polder van wed A. Timmerman.

1892 januari 7.

1 katern.

215.

Stukken betreffende de aankoop van grond in de zuidwesthoek van de Herenpolder van erven de Perponcher.

1896.

2 stukken en 1 katern.

216.

Afschrift van de notariĂŤle akte van aankoop van woning, schuur en erf te Wolphaartsdijk, sectie A 592, 699 en 700 van D. Tolhoek.

1912 januari 23.

2 katernen.

217.

Akte van verkoop van het perceel bouwland, sectie A nrs. 1367 en 1518 te Wolphaartsdijk aan de diakonie.

1921 december 5.

1 stuk.

218.

Afschrift van de notariĂŤle akte van aankoop van dijk en berm te Wolphaartsdijk van de Nederlandse Spoorwegen.

1955 december 15.

1 katern.

3.3. pacht

219.

Akte van verpachting van grond in Thielmanshoek aan L. Nooteboom.

1767 maart 18.

1 stuk.

220.

Stukken betreffende de openbare verpachting van gronden in eigendom van de kerk.

1813, 1860, 1867, 1874, 1876, 1879-1881, 1884, 1894, 1901, 1929.

1 omslag.

221.

Afschrift van de notariele akte tot verpachting van gronden aan P. Tolhoek-Leijs.

1815 juli.

1 katern.

222-225.Staten van eigendommen van de kerk, met vermelding van de pachters en de wegens pacht ontvangen bedragen.

1882-1913.

4 delen.

222. 1882-1888 223. 1888-1913 224. 1886-1895 225. 1896-1902

226.

Lijst van ontvangen bedragen aan land- en erfpachten en cijnsen.

1887.

1 stuk.

227.

Akte van onderhandse verpachting van een stukje grond in de Westerlandsepolder aan A. Florusse.

1888 juni 28.

1 stuk.

228.

Akte van onderhandse verpachting van bouwland in de Westerlandse polder aan G. de Jager.

1888 juni 28.

1 stuk.

3.4. erfpacht

229.

Stukken betreffende de uitgifte van gronden in erfpacht in de OudSabbingepolder aan A. van Luik, P. van Hekken en J. Kosten.

1836, 1843.

1 omslag.

230.

Stukken betreffende de uitgifte van gronden in erfpacht in de OudSabbingepolder aan A. de Hooge, C.F. van der Bliek, W. Lamper, Ph. Arnoijs, A. Bouterse, C.E.P. Lenshoek, M. Zweedijk en J. Lokerese 1841, 1844, 1845.

8 stukken.

231.

Stukken betreffende de uitgifte van gronden in erfpacht in de OudSabbingepolder aan J. Vereeke, D. van de Kreeke, A. Nouse, F. Caan, J. Ossewaarde, G. Bevelander, C. Jacob, W. Vleugel, J. Sandee, C. Westveer, L. de Pagter, L. de Witte en G. Faes.

1851-1853, 1856, 1857, 1877.

1 omslag.

3.5. ruiling

232.

Stukken betreffende de ruiling van grond in Thielmanshoek met L. Maas.

1826.

4 stukken.

233.

Afschrift van de notariële akte van ruiling van grond in de Oosterlandse en Zuiderlandse polder met het Burgerlijk armbestuur van Wolphaartsdijk.

1868 september 7.

1 katern.

234.

Afschrift van de notariële akte van ruiling van grond in de Zuiderlandse polder met I.G.J. van den Bosch.

1868 oktober 13.

1 katern.

235.

Afschrift van de notariële akte van ruiling van grond in de Zuiderlandse polder in Thielmanshoek en Pieter de Winterhoek met C.P. Lenshoek.

1869 augustus 30.

1 katern.

236.

Afschrift van de akte van ruiling van grond te Wolphaartsdijk met N. Valkier.

1881 juli 5.

1 stuk.

237.

Afschrift van de notariële akte van ruiling van grond te Wolphaartsdijk met J. Mieras.

1884 juli 15.

1 katern 3.6. tienden

238.

Afschrift van de notariële akte van afkoop van het tienrecht op percelen grond in eigendom van de kerk.

1873 april 4.

1 stuk.

239.

Stukken betreffende de afkoop van het tiendrecht op percelen grond in Rimmershoek.

1874.

3 stukken.

240.

Akte van afkoop van het tiendrecht op grond in Pieter de Winterhoek in de Zuiderlandse polder van P.S. de Witt Hamer c.s.

1879 maart.

1 stuk.

241.

Afschrift van de notariële akte van afkoop van het tiendrecht op een perceel grond in Oude Huigenhoek van A. Remijnse.

1900 mei 26.

2 katernen.

242.

Stukken betreffende de afkoop van het tiendrecht op percelen grond in Moolhoek, Stiershoek, Thielmanshoek, de Tonge, Keethoek en de Oosthoek.

1900.

4 stukken.

3.7. andere zakelijke rechten

243.

Afschrift van de notariele akte van scheiding van grond tussen de Hervormde Gemeente en het Burgerlijk Armbestuur van Wolphaartsdijk in de Oud-Sabbingepolder.

1874 juni 15.

1 katern.

244.

Stukken betreffende de verhuur van perceeltjes tuingrond in Paaphoek in de Oud-Sabbingepolder aan J. Thorenaar, A.M. de Groote, D. Musse, C. Goetheer, M.D. Mieras en C. Musse.

1875, 1882.

8 stukken.

245.

Akte van verhuur van een perceeltje tuingrond in Pieter de Winterhoek aan B. Witte.

1884 oktober 20.

1 stuk.

246.

Afschrift van de notariĂŤle akte van vestiging van erfdienstbaarheid van weg op grond te Wolphaartsdijk in eigendom van het Burgerlijk Armbestuur.

1894 april 5.

1 katern.

247.

Afschrift van de notariĂŤle akte van vestiging van erfdienstbaarheid van weg op grond te Wolphaartsdijk in eigendom van J. Driedijk.

1928 juli 3.

1 stuk.

3.8. Kerkelijke gebouwen

248.

Lijsten van personen, die een zitplaats hebben gehuurd in de kerk met vermelding van de daarvoor betaalde bedragen.

1733-1736, c. 1900-1960.

2 stukken en 1 deel.

249.

Tekeningen van het in ca 1855 bestaande kerkgebouw. c. 1855.

5 stukken.

250.

Rapport van J. Soutendam betreffende de onderhoudssituatie an het kerkgebouw.

1859 februari 10.

1 katern.

251.

Stukken betreffende de voor de bouw van de nieuwe kerk uitgeschreven prijsvraag.

1859.

1 omslag.

252.

Stukken betreffende de bouw van de nieuwe kerk, met tekeningen.

1861, 1862.

1 omslag.

253.

Stukken betreffende de bouw van de hulpkerk, die dienst heeft gedaan in de periode tussen afbraak van de oude en oplevering van de nieuwe kerk.

1861.

1 omslag.

254.

Tekeningen van de zitplaatsen op de begane grond van de kerk en op de galerij. c. 1865.

2 stukken.

255.

Bestekken voor de bouw van de catechisatiekamer en voor het verrichten van onderhoudswerkzaamheden aan het kerkgebouw.

1869-1884.

1 omslag.

256.

Ontwerptekeningen van de inrichting van de tuin rondom de kerk, van de hand van D.J. van der Have te Kapelle. z.j. (c. 1880) 2 stukken.

257.

Bestek voor het binnen- en buitenschilderwerk van de kerk en de catechisatiekamer.

1884.

1 stuk.

258.

Stukken betreffende het schoonmaken en het repareren van het orgel in de kerk.

1893, 1894.

1 omslag.

259.

Bestek voor de bouw van het orgel door L. van Dam en Zn. c. 1895.

1 katern.

260.

Ontwerptekeningen van het te bouwen verenigingslokaal.

1907.

2 stukken.

4. Financien 4.1. begrotingen 261-356.Begrotingen van inkomsten en uitgaven.

1846-1866, 1868-1902, 1904-1931, 1934-1936, 1961, 1963-1986.

94 stukken en katernen.

261. 1864 262. 1865 263. 1866 264. 1868 265. 1869 266. 1870 267. 1871 268. 1872 269. 1873 270. 1874 271. 1875 272. 1876 273. 1877 274. 1878 275. 1879 276. 1880 277. 1881 278. 1882 279. 1883 280. 1884 281. 1885 282. 1886 283. 1887 284. 1888 285. 1889 286. 1890 287. 1891 288. 1892 289. 1893 290. 1894 291. 1895

292. 1896 293. 1897 294. 1898 295. 1899 296. 1900 297. 1901 298. 1902 299. 1904 300. 1905 301. 1906 302. 1907 303. 1908 304. 1909 305. 1910 306. 1911 307. 1912 308. 1913 309. 1914 310. 1915 311. 1916 312. 1917 313. 1918 314. 1919 315. 1920 316. 1921 317. 1922 318. 1923 319. 1924 320. 1925 321. 1926 322. 1927

323. 1928 324. 1929 325. 1930 326. 1931 327. 1932 328. 1933 329. 1934 330. 1935 331. 1936 332. 1961 333. 1963 334. 1964 335. 1965 336. 1966 337. 1967 338. 1968 339. 1969

340. 1970 341. 1971 342. 1972 343. 1973 344. 1974 345. 1975 346. 1976 347. 1977 348. 1978 349. 1979 350. 1980 351. 1981 352. 1982 353. 1983 354. 1984 355. 1985 356. 1986

4.2. geldleningen 357.

Akte van uitlening van een bedrag van fl. 5500,-- aan het bestuur van de Westkerkepolder.

1894 december 1.

1 stuk.

358.

Akte van uitlening van een bedrag van fl. 1000,-- aan de burgerlijke gemeente Wolphaartsdijk.

1895 juli 1.

1 stuk.

359.

Akte van uilening van een bedrag van fl. 1500,-- aan het bestuur van de Westerlandsepolder.

1896 december 1.

1 stuk.

360.

Akten van uitlening van bedragen van fl. 1400,-- en fl. 1000,aan het bestuur van het Waterschap voor de uitwatering door de sluis in de Oosterlandpolder.

1899, 1908.

2 stukken.

4.3. boekhouding

361-369.Grootboeken van inkomsten en uitgaven.

1967-1983.

9 delen.

361. 1967-1970 362. 1971,1972 363. 1973-1975 364. 1976,1977 365. 1978,1979 366. 1980 367. 1981 368. 1982 369. 1983

4.4. Rekeningen, met bijlagen 370-520. Rekeningen van ontvangsten en uitgaven.

1681-1806, 1809, 1836-1840, 1857-1943, 1945-1955, 1957, 1960-1967, 1969-1986.

150 delen en katernen.

370. 1681-1707 371. 1708-1733 372. 1734-1749 373. 1750-1763 374. 1764-1782 375. 1768,1769 376. 1770,1771 377. 1771-1780 378. 1778-1781 379. 1782-1785 380. 1786,1787 381. 1788,1789 382. 1790,1791 383. 1792,1793 384. 1794 385. 1795,1796 386. 1797,1798 387. 1799,1800 388. 1801,1802 389. 1803,1804 390. 1805,1806 391. 1809 392. 1836,1837 393. 1838,1839 394. 1840 395. 1857,1858 396. 1858,1859 397. 1859,1860 398. 1860,1861 399. 1861,1862 400. 1862,1863 401. 1864 402. 1865 403. 1866 404. 1867 405. 1868 406. 1869 407. 1870 408. 1871 409. 1872 410. 1873 411. 1874 412. 1875 413. 1876 414. 1877 415. 1878 416. 1879 417. 1880 418. 1881 419. 1882

420. 1883 421. 1884 422. 1885 423. 1886 424. 1887 425. 1888 426. 1889 427. 1890 428. 1891 429. 1892 430. 1893 431. 1894 432. 1895 433. 1896 434. 1897 435. 1898 436. 1899 437. 1900 438. 1901 439. 1902 440. 1903 441. 1904 442. 1905 443. 1906 444. 1907 445. 1908 446. 1909 447. 1910 448. 1911 449. 1912 450. 1913 451. 1914 452. 1915 453. 1916 454. 1917 455. 1918 456. 1919 457. 1920 458. 1921 459. 1922 460. 1923 461. 1924 462. 1925 463. 1926 464. 1927 465. 1928 466. 1929 467. 1930 468. 1931 469. 1932

470. 1933 471. 1934 472. 1935 473. 1936 474. 1937 475. 1938 476. 1939 477. 1940 478. 1941 479. 1942 480. 1943 481. 1945 482. 1946 483. 1947 484. 1948 485. 1949 486. 1950 487. 1951 488. 1952 489. 1953 490. 1954 491. 1955 492. 1957 493. 1958 494. 1960 521.

495. 1961 496. 1962 497. 1963 498. 1964 499. 1965 500. 1966 501. 1967 502. 1969 503. 1970 504. 1971 505. 1972 506. 1973 507. 1974 508. 1975 510. 1976 511. 1977 512. 1978 513. 1979 514. 1980 515. 1981 516. 1982 517. 1983 518. 1984 519. 1985 520. 1986

Bijlagen tot de rekeningen van ontvangsten en uitgaven.

1712-1716, 1726, 1727, 1733-1738, 1742, 1746, 1748, 1752, 1753, 1760, 1764, 1765, 1767-1769, 1774, 1781, 1782, 1792, 1793.

1 omslag.

Archief van het kiescollege 522.

Notulen van de vergaderingen van het kiescollege.

1867 december 6 – 1950 december 13.

1 deel.

523.

Lijsten van stemgerechtigde lidmaten.

1896-1924, 1926, 1927, 1943-1947, 1958.

1 pak.

524.

Processen-verbaal van gehouden stemmingen.

1901, 1911-1947, 1949, 1950.

1 pak.

525.

Roosters van aftreden van de leden van het kiescollege. z.j. (c. 1912-1952) 1 omslag.

Concordantie van oude en nieuwe inventarisnummers Oud

Nieuw

Oud

Nieuw

1-8 9-15 16,17 18-21 22 23-26 27 28 29,30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42-49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63,64 65 66 67 68 69,70 71-76 77 78 79 80 81 82 83 84 85-90 91-96 97 98 99

ongew.

72-78 ontbr.

63-67 ontbr.

68-71 86 84 79,80 ontbr. verw.

9-11 9-11 9-11 10 10 10 14 10-12 11,12 16-46 10 10,11 10 58 59 14 9-14 9-14 10 12-14 60 56 85 523 522 81-83 82 14 185 104-109 102 89 90 91 91 91 91 91 131-136 148-153 89 90 92-100

108-119 120-125 126 127,128 129 130 131 132 133-135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147,148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158

370-469 154-160 163 166 194 166 166 166 187 166 188 181,182 200 217 219 220 220 220 222 222 223,224 188 ontbr.

250 252 252 249 252 260 259 203

Verklaring van de afkortingen: ontbr. = niet aanwezig bij inventarisatie verw. = verwijderd bij inventarisatie ongew. = ongewijzigd bij inventarisatie

Lijst van predikanten die de gemeente gediend hebbend: J. de Creeckel P. Bertius D. Govaerts C. Somer A. van den Heuvel J. Rijswercker N. Oostdijck B. Hardecapp J. van Laren F. den Eede P. Veezaerdt C. Ossewaarde J. Zueris N. Rips J. de Coo, hulpprediker W. Belcampius, hulpprediker P. van Hemert R. Campius J. U. Boekelman P. van Dueren J. Dijkstra P.H. van Lis A. van Crimpen C.F. Kuypers J.W. Hoog J.C. Verlouw J. Ab Utrecht Dresselhuis W. Kluever F. Hage A. de Visser H. Stegenga J.K.F. Mantz T.G.A. van Dijk H.J. Ponsteen K. van Liere F.J. Goethals P. van Die R.E. van Costa G.Th. Grootjans

1582 – 1590 1591 – 1594 1595 – 1634 1635 – 1640 1640 – 1643 1643 – 1651 1651 – 1652 1653 – 1657 1657 – 1661 1662 – 1665 1665 – 1669 1670 – 1678 1678 – 1681 1701 – 1705 1702 – 1702 1710 – 1705 1740 – 1739 1774 – 1773 1778 – 1777 1780 – 1780 1787 – 1786 1789 – 1788 1782 – 1792 1792 – 1798 1799 – 1808 1809 – 1818 1819 – 1858 1858 – 1862 1864 – 1900 1901 – 1905 1906 – 1919 1920 – 1929 1930 – 1948 1949 – 1957 1957 – 1964 1964 – 1969 1969 – 1977 1978 – 1984 1985 –

Index op plaats- en persoonsnamen (het achter de naam vermelde nummer is het inventarisnummer) Allaart, I., 213 Arnoijs, Ph., 230 Arrebout, D., 97 Bejaardentehuis Zorgvliet, 61 Bevelander, G., 231 Bliek, C.F. van der, 230 Bosch, I.F.J. van den, 93,234 Bouterse, A., 230 Boven, C. van, 102 Burgerlijk Armbestuur, 206,232,243,246 Caan, F., 231 Dam en Zn., L. van, 259 Demerary, 101 Dresselhuis, ds J. Ab Utrecht, 59,191 Driedijk, J., 247 Estequebo, 101 Faes, G., 231 Florusse, A., 227 Goetheer, C., 244 Groote, A.M. de, 244 Have, D.J. van der, 256 Hekken, P. van, 229 Hofstede Mon Plaisir, 93 Hooge, A. de, 230 Izakse Kooman, P., 96 Jacob, C., 231 Jager, G. de, 228 Kallemein, J., 210 Kluever, ds W., 192 Kooman, J.J., 94 Kosten, J., 229 Kreeke, D. van de, 231 Lamper, W., 230 Lenshoek, C.E.P., 230 Lenshoek, C.P., 202,234 Lokerse, J., 230 Luik, A. van, 229 Maas, L., 232 Maldegem, A. van, 213 Mieras, J., 237 Mieras, M.D.,244 Musse, C., 244 Musse, D., 244 Nederlandse Spoorwegen, 218 Nooteboom, L., 219 Nouse, A., 231 Ossewaarde, J., 231 Pagter, L. de, 231 Perponcher, erven de, 209,211,214 Remijnse, A., 241 Sandee, J., 231 Simonse, P., 103 Smallegange, J.P., 207 Soutendam, J., 250 Strien, P. van, 201

Thorenaar, J., 95,244 Timmerman, wed. A., 214 Tolhoek, D., 216 Tolhoek-Leijs, P., 221 Valkier, N., 236 Vereeke, J., 231 Verlouw, ds J.C., 58 Vleugel, W., 231 Westplate, F., 99 Westveer, C., 231 Wilhelminadorp, 186 Witt Hamer, P.S. de, 240 Witte, B., 245 Witte, L. de, 231 Wolphaartsdijk - Achterweg, 205 - De Tonge, 242 - Herenpolder, 200, 214 - Keethoek, 242 - Kwistenburg, 99 - Moolhoek, 242 - Oosterlandpolder, 100,200,208,210,212,232,360 - Oosthoek, 242 - Oude Huigenhoek, 241 - Oud-Sabbingepolder, 200,206,209,210,214,229-231,243,244 - Paaphoek, 208,244 - Pieter de Winterhoek, 235,240,245 - Rimmershoek, 206,210,214,239 - Stiershoek, 242 - Thielmanshoek, 219,232,235,242 - Westerlandse polder, 200,209,227,228,359 - Westkerkepolder, 200,357 - Witte Piershoek, 201 - Zuiderlandsepolder,200,209,211,232-234,240 - Zuidvlietpolder, 99 Zweedijk, M., 230

INVENTARIS van de ARCHIEVEN van de GEREFORMEERDE KERK van COLIJNSPLAAT 1862-1985 N.B. Deze archieven zijn overgebracht naar de Gemeente NoordBeveland

Goes, augustus 1988 A.J. Barth Gedigitaliseerd door P.W.M. de Jonge

INHOUDSOPGAVE Inleiding

87

Inventaris Archief van de kerkeraad Stukken van algemene aard 1. Notulen 2. Correspondentie 3.Kanselafkondigingen Stukken betreffende bijzondere onderwerpen 1. Erkenning van de gemeente 2. Predikanten 3. Lidmaten 4. Kerkelijke onroerende goederen 5. FinanciĂŤn a. legaten b. geldleningen c. boekhouding 6. Diakonalia a. financiĂŤn b. ondersteuning

89 89 89 90 90 90 91 92 92 93 93 94

Archief van de commissie van beheer Bijlage: Lijst van predikanten die de gemeente gediend hebben

95

INLEIDING Wanneer op Walcheren en Zuid-Beveland onder impulsen van ds H.J. Budding de Afscheiding in 1836 op gang komt en hij er op verschillende plaatsen Chr. Afgescheiden Gemeenten institueert, dan blijft het op het eiland Noord-Beveland vooralsnog rustig. Slechts enkele personen scheiden zich af en voegen zich bij de afgescheiden gemeente van Goes. Wanneer Wolphaartsdijk in 1839 een zelfstandige gemeente wordt, dan worden de Noordbevelanders afgescheidenen lid van deze gemeente.

De meesten van hen wonen in Colijnsplaat. Langzaam neemt hun aantal toe en in 1848 komt op de Provinciale Vergadering het verzoek om in Colijns plaat een gemeente te stichten. Het wordt echter 20 juni 1862 voordat deze daadwerkelijk wordt geĂŻnstitueerd. Op 28 december 1864 mocht de gemeente haar eerste predikant begroeten, ds B. Veenstra, die eerst als "zendeling-leraar"voor de gehele provincie funktioneerde. Als standplaats kreeg hij Colijnsplaat toegewezen.

Het eerste kerkgebouw, eigendom van A. Wondergem, werd gehuurd. Naderhand werd het aangekocht. Het werd te klein en in 1870 werd een perceel grond aangekocht in wat thans de Beatrixstraat is. Het gebouw dat daar werd gebouwd, doet nu nog als kerk dienst al is het in de loop van der jaren enkele malen in- en uitwendig aangepast.

Vele jaren lang heeft de gemeente zelf een predikant kunnen onderhouden. Gedurende de laatste decaden bezat de gemeente gezamenlijk met de Gereformeerde Kerken van Geersdijk en Wissenkerke een predikant.

In, 1988 heeft de gemeente een predikant beroepen op deeltijdbasis, samen met de Gereformeerde Kerk van Geersdijk. Wissenkerke leeft gefedereerd met de Hervormde Gemeente aldaar.

De gemeente onderhoudt nauwe banden met de Hervormde Gemeente van Colijnsplaat, hetgeen onder meer tot uiging komt in het houden van gezamenlijke kerkdiensten op gezette tijden.

De kerk heeft een bloeiend vereningingsleven gekend, waarvan thans nog slechts de vrouwenvereniging rest. Overigens heeft dat verenigingsleven in de archieven geen sporen nagelaten. Verder heeft de kerk aan het begin van deze eeuw onder leiding van ds F. Staal aan de wieg gestaan van een chr. schoolvereniging en een chr. werkmansvereniging.

Er bestaan thans enkele interkerkelijke verenigingen, zoals een zondagschoolvereniging en een christelijke jongerenvereniging.

De kerkeraad bestaande uit ouderlingen en diakenen telt acht leden.

Jaarlijks vindt er een verkiezing van nieuwe ambtsdragers plaats. Ook wordt er eenmaal per jaar een gemeenteavond gehouden.

Sedert 1952 funktioneert er onder de bevelen van de kerkeraad een commissie van beheer die belast is met de verzorging van de materiĂŤle belangen van de kerk. De kerkelijke organisatie wijkt verder niet af van hetgeen binnen de Gereformeerde Kerken in Nederland gebruikelijk is.

De archieven van de kerk hebben krachtens overeenkomst van inbewaring geving sedert 1988 in de gemeentelijke archiefbewaarplaats van Goes berust.

Noch het kerkeraadsarchief, noch dat van de commissie van beheer kan

bogen op volledigheid. De notulen van de kerkeraad zijn compleet aanwezig tot 1956. Het daarop volgend deel berust nog te Colijnsplaat.

Correspondentie is minimaal aanwezig. Een deel van het archief berustte in de kerk, een ander op zolder van de pastorie. De materiĂŤle toestand van de bescheiden is vrij nogal goed. Dat is wellicht mede een gevolg van het feit, dat Colijnsplaat op het nippertje is ontsnapt aan overstroming in 1953.

Voor de indeling in hoofdstukken van de inventaris werd het ten archieve gebruikelijke model toegepast. Een lijst van predikanten sluit als bijlage de inventaris af.

Goes, augustus 1988 A.J. Barth

Literatuur: J. Wesseling, De Afscheiding van 1834 in Zeeland, deel 1 De Bevelanden en Zeeuws-Vlaanderen, Barneveld, 1987, pag. 263-271 J.C. de Vos-de Wild e.a., 125 jaar Gereformeerde Kerk Colijnsplaat, 1862- 1987, Goes, 1987.

,

INVENTARIS Archief van de kerkeraad Stukken van algemene aard 1. Notulen 1-8.

Notulen van de vergaderingen van de kerkeraad, met notulen van de vergaderingen met de gemeente.

1862-1956.

8 delen.

1. 1862 juni 20 – 1869 juni 3 2. 1869 juni 27 – 1877 juli 8 3. 1877 juli 30 – 1888 april 30 4. 1888 mei 28 – 1895 maart 24 5. 1895 april 8 – 1903 maart 30 6. 1903 mei 4 – 1920 april 8 7. 1920 april 26 – 1939 december 17 8. 1940 januari 7 – 1956 maart 14

9.

Notulen van de vergaderingen met de kerkeraad van de Hervormde Gemeente te Colijnsplaat.

1968, 1969.

1 omslag.

10.

Notulen van de vergaderingen met de kerkeraad van de Gereformeerde Kerken van Geersdijk en Wissenkerke.

1970-1984.

1omslag.

2. Correspondentie 11,12.

Ingekomen stukken en minuten en doorslagen van uitgegane stukken.

1870,1873,1874,1891,1897,1899-1901,1913,1946-1984,z.j.

2 omslagen.

11. 1870,1873,1874,1891,1897,1899-1901,1913,1946-1984,z.j.

12. 1946-1984

3. Kanselafkondigingen 13.

Registers van gedane kanselafkortingen.

1945-1947.

1 deeltje.

Stukken betreffende bijzondere onderwerpen 1. Erkenning van de gemeente 14.

Afschrift van het besluit van de minister van Justitie betreffende de erkenning van de gemeente.

1865 november 17.

1 stuk.

15.

Besluit van burgemeester en wethouders van Colijnsplaat houdende toestemming tot het beleggen van kerkdiensten in het kerkgebouw aan de West Achterweg.

1870 november 1.

1 stuk.

2. Predikanten 16.

Lijst van de toezeggingen in de kosten van salaris van ds F. Staal. c. 1900.

1 stuk.

17.

Akte van emeritering van ds F. Staal.

1932.

1 stuk.

18.

Doorslag van de aan ds H. Veenstra verleende akte van ontslag wegens diens vertrek naar MariĂŤnberg.

1947.

1 stuk.

19.

Stukken betreffende het beroepen van ds H. Retel 1949.

9 stukken.

20.

Stukken betreffende de emiritering van ds H. Retel.

1953.

2 stukken.

21.

Stukken betreffende het beroepen van ds A. Schippers.

1953.

2 stukken.

3. Lidmaten 22-27. Staten van de lidmaten, met vermelding van het dopen van kinderen, het inzegenen van huwelijken, het overlijden, inkomen of vertrekken.

1868-1952, 1960.

6 delen.

22. 1868-1897 23. 1898-1952

24. 1899-1916 25. 1901-1912 26. 1917-1951 27. 1960 28.

Attestaties van zich te Colijnsplaat gevestigd hebbende lidmaten.

1889,1898.

3 stukken.

29.

Statistieken betreffende de lidmaten, verstrekt aan het Algemeen Bureau van de GKN. 1947-1962,1971-1976.

1 omslag.

NB. Bevat ook gegevens betreffende de financiĂŤn en het onroerend goed van de kerk.

4. Kerkelijke onroerende goederen 30.

Stukken betreffende de hypotheekstelling op het kerkgebouw ten gunste van J. Markusse te Kats.

1865,1879.

5 stukken.

31.

Afschrift van de notariĂŤle akte van aankoop van het kerkgebouw van A. Wondergem te Colijnsplaat.

1866 april 14.

1 katern.

32.

Stukken betreffende de aankoop van de woning wijk A nr. 15 aan de Voorstraat te Colijnsplaat van A. Wondergem, dienende tot pastorie.

1869,1870.

5 stukken en 1 katern.

33.

Akte van aankoop van de keuken van de woning wijk A nr. 15 aan de Voorstraat van J. Vink.

1869 april 3.

1 stuk.

34.

Akten van aankoop van grond aan de West Achterstraat van H.P. Glerum.

1870.

2 stukken.

35.

Stukken betreffende het verrichten van herstellingen en vernieuwingen aan het kerkgebouw.

1898-1902.

1 omslag.

36.

Staten van verhuurde zitplaatsen, met aantekeningen van de ontvangst van het verschuldigde zitplaatsengeld.

1903-1930.

1 deel.

37.

Polissen van de verzekering van de eigendommen van de kerk tegen brand.

1904,1951.

2 stukken.

38.

Stukken betreffende het onderhoud en de reparatie van het kerkorgel.

1916,1919,1945.

1 omslag.

39.

Bestek voor de verbouw van de pastorie aan de Voorstraat.

1949.

7 stukken.

5. Financiën a. legaten 40.

Stukken betreffende de aanvaarding van het legaat van wijlen P.A. de Graaff-Boone.

1909.

3 stukken.

41.

Stukken betreffende de legatering van fl. 2500,-- aan de kerk door E.P. Breas.

1916,1921,1928.

4 stukken. b. geldleningen

42.

Afschrift van de notariële akte van geldlening van fl. 1000,-van J. Markusse te Kats, ten behoeve van de aankoop van de woning wijk C nr. 5 aan de Voorstraat.

1865 april. 28.

1 katern.

43.

Afschrift van de notariële akte van geldlening van fl. 1000,-van J. Markusse te Kats.

1866 april 28.

1 katern.

44.

Afschrift van de notariële akte van geldlening van fl. 300,-van J. Markusse te Kats.

1869 mei 29.

1 katern.

45.

Afschrift van de notariële akte van geldlening van fl 2000,-van G. van den Berge te Colijnsplaat.

1892 maart 17.

1 katern.

46.

Afschrift van de notariële akte van geldlening van fl. 1600,-van A. Mulder Kzn te Goes.

1900 april 7.

1 stuk.

47.

Afschrift van de notariële akte van geldlening van fl. 1600,-van C. Schrier te Colijnsplaat.

1900 april 7.

1 katern.

48.

Afschrift van de notariële akte van geldlening van fl. 1600,-van A.J. Herdink te Kloetinge.

1902 september 22.

1 katern.

49.

Afschrift van de notariële akte van geldlening an fl. 1600,-van J. van Dis te Kats.

1905 mei 12.

1 katern. c. boekhouding

50-60. Kasboeken van inkomsten en uitgaven.

1878-1951.

11 delen en deeltjes.

50. 1878-1890 51. 1893-1897 52. 1898-1906 53. 1907-1916 54. 1917-1925 55. 1926-1934 56. 1933-1939 57. 1935-1941 58. 1942-1948 59. 1942-1945 60. 1949-1951 61.

Rekeningen van inkomsten en uitgaven, met bijlagen.

1862,1865,1866,1894,1895,1897-1900.

1 omslag.

6. Diakonalia a. financiën 62-65. Kasboeken van inkomsten en uitgaven.

1891-1950,1976-1985.

4 delen.

62. 1891-1900 63. 1901-1915 64. 1901-1950 65. 1976-1985 66.

Rekeningen van inkomsten en uitgaven.

1895,1896,1951-1953.

6 stukken.

b. ondersteuning 67.

Staten van bedeelde arme lidmaten.

1868-1892.

1 omslag.

68.

Staten van bedeelde arme lidmaten.

1901-1907.

1 deeltje.

NB. Bevat ook lijst van personen, die een zitplaats in de kerk hebben gehuurd, z.j.

69.

Afschrift van de overeenkomst met de diakonie van de Hervormde Gemeente van Colijnsplaat betreffende de verzorging van W. Engelaar in Huize Rustoord.

1933 november 1.

1 stuk.

Archief van de commissie van beheer Stukken van algemene aard 70.

Notulen van de vergaderingen van de commissie.

1952 november 4 – 1960 oktober 6.

1 deel.

71.

Ingekomen stukken.

1954,1955.

4 stukken.

Stukken betreffende bijzondere onderwerpen 72.

Rekeningen van inkomsten en uitgaven.

1952-1954,1959,1968.

5 stukken.

73.

Stukken betreffende de instructie voor de commissie.

1955.

5 stukken.

74.

Kasboek van inkomsten en uitgaven.

1967-1966.

1 deel.

75.

Bestek met tekeningen voor de verbouw van de kerk.

1966.

1 omslag.

76.

Doorslag van de notariĂŤle akte van hypotheekstelling ten bedrage van fl. 50.000,-- ten laste van de kerk.

1967 juli 21.

1 katern en 1 stuk.

Bijlage Lijst van predikanten, die de gemeente gediend hebben: 1. B. Veenstra

1864-1868

Gekomen als proponent. Vertrokken naar Sauwerd.

2. H. Cramer

1869-1870

Gekomen van Beekbergen. Vertrokken naar Kamperland.

3. H. Renting

1872-1873

Gekomen van Groningen.

Vertrokken naar Zaamslag.

4. O. Los

1878-1882

Gekomen van Bergum.

Vertrokken naar Sleeuwijk.

5. H.J. Schoolland

1885-1891

Gekomen van Brouwershaven. Losgemaakt van de gemeente.

6. F. Staal

1895-1932

Gekomen van Geesteren. Met emeritaat.

7. H. Veenstra

1933-1947

Gekomen als kandidaat. Vertrokken naar MariĂŤnberg

8. H. Retel

1949-1953

Gekomen van Haaksbergen. Met emiritaat.

9. A. Schippers

1953-1963

10. W. van Rheenen

1963-1967

11. P. Blokland

1967-1947

In combinatie met Geersdijk en Wissenkerke.

12. A.P. Heiner

1967-1979

Idem

13. Sj. T. v.d. Hauw

1983-1987

Idem

INVENTARIS van de ARCHIEVEN van de GEREFORMEERDE KERK van GEERSDIJK N.B. Deze archieven zijn overgebracht naar de Gemeente NoordBeveland.

Goes, augustus 1988 A.J. Barth Gedigitaliseerd door P.W.M. de Jonge

INLEIDING Op 18 september 1864 bevestigde ds H.H. Middel van Wolphaartsdijk M. de Lange en J. Krijger in het ambt van ouderling en P. van der Weide en C. van der Heide in het ambt van diaken. Daarmee was de instituering van de Chr. Afgescheiden gemeente te Geersdijk een feit.

In de aanvraag omvatte de gemeente ook leden die in het naburge Wissenkerke woonachtig waren. Dat leidde in de eerste jaren van het bestaan van de gemeente tot grote moeilijkheden ten gevolgen van het independentistisch gedrag van de afgezette predikant K. Kreulen van Zierikzee, die vaak te Wissenkerke preekte voor leden van de gemeente.

Toen deze problemen rond 1874 waren opgelost en Wissenkerke een zelfstandige gemeente werd, kon men te Geersdijk zich wijden aan een ongestoorde opbouw van het kerkelijk leven.

Het in 1864 in gebruik genomen kerkgebouwtje werd in 1910 vervangen door een groter, nieuw gebouw.

Reeds in 1867, de gemeente telde toen rond 60 zielen, wilde men overgaan tot het beroepen van een predikant, nl. B. Amsing, die was losgemaakt van de gemeente te Alblasserdam. Aangezien de kerkeraad met dit beroep niet in de kerkrechtelijke weg had gehandeld werd het vernietigd De gemeente zou in 1941 in de persoon van L. Dorst haar eerste predikant begroeten.

Thans heeft de Gereformeerde Kerk van Geersdijk, die zeer nauwe kontakten heeft met de Hervormde Gemeente daar ter plaatse, samen met de Gereformeerde Kerk van Colijnsplaat een predikant beroepen, nadat in de afgelopen decaden deze gemeenten samen met Wissenkerke in het bezit waren van een predikant.

Het onder de verantwoordelijkheid van de kerkeraad geopereerd hebbende jeugdwerk heeft in het archief eveneens sporen achtergelaten. De jeugdverenigingen zijn inmiddels alle opgeheven wegens gebrek aan leden.

De schriftelijke nalatenschap van de kerk is maar gering. De oudste kerkeraadsnotulen zijn allang verdwenen. Correspondentie van 1864 tot 1975 was niet meer aanwezig ten tijde van de inbewaringgeving van het archief aan de dienst. Een speurtocht langs oud-ambtsdragers had helaas geen succes. De in deze inventaris beschreven bescheiden bevinden zich gelukkig wel in redelijk tot goede staat.

Goes, augustus 1988 A.J. Barth

INVENTARIS Archief van de kerkeraad 1-5.

Notulen van de vergaderingen van de kerkeraad, met notulen van de vergaderingen met de gemeente.

1871-1946.

5 delen.

1. 1871 november 2 – 1880 oktober 6 2. 1881 januari 14 – 1894 december 24 3. 1895 januari 15 – 1906 december 11 4. 1907 januari 3 – 1920 november 15 5. 1920 december 6 – 1946 januari 4

2. Lidmaten 6,7.

Staten van de lidmaten, met aantekeningen betreffende het dopen van kinderen, het inzegenen van huwelijken en het doen van belijdenis van het geloof.

1864-1900,1930-1975.

1 deeltje en 1 pak.

6. 1864-1900 (1 deeltje) 7. 1930-1975

8.

Registers van aan de lidmaten verhuurde zitplaatsen.

1906-1959.

1 deel.

3. Financiën 9.

Kasboek van inkomsten en uitgaven van de diakonie.

1906-1952.

1 deel.

10.

Staten van afdrachten van gelden ten behoeve van het emeritaatsfonds, de Theol. School, de Vrije Universiteit, de hulpbehoevende studenten, de zending onder de joden, hulpbehoevende krankzinnigen en de zending.

1925-1930.

1 deeltje.

11,12.

Kasboeken van inkomsten en uitgaven voor de kerk.

1936-1952.

2 deeltjes.

11. 1936-1951 12. 1940-1952

Archieven van de jeugdverenigingen 13,14.

Notulen van de vergaderingen van de jongelingsvereniging “Onderzoekt de schriften”.

1939-1952.

2 delen.

13. 1939 oktober 19 – 1946 maart 27 14. 1946 april 4 – 1952 mei 11

15-20. Notulen van de vergaderingen an de meisjesvereniging, later gereformeerde jongelingsvereniging “Kennen en Belijden”.

1942-1970.

5 delen en 1 omslag.

15. 1942 januari 22 – 1949 oktober 12 16. 1949 november 14 – 1955 oktober 5 17. 1955 oktober 28 – 1964 mei 26 18. 1964 juli 23 – 1966 oktober 9 19. 1966 november 6 – 1969 april 20 20. 1969 mei 3 – 1970 januari 18 (1 omslag) 21.

Notulen van de vergaderingen van de gereformeerde meisjesclub.

1950 maart 22 – 1967 april 24.

1 deel.

INVENTARIS van het ARCHIEF van de GEREFORMEERDE KERK van WOLPHAARTSDIJK 1839-1971

Goes, augustus 1988 A.J. Barth Gedigitaliseerd door P.W.M. de Jonge

INLEIDING De Afscheiding zoals die in 1834 in Ulrum gestalte kreeg is ook aan Wolphaartsdijk niet voorbij gegaan, al duurt het tot 3 april 1836 voordat ds J. ab Utrecht Dresselhuis en zijn kerkeraad het eerste verzoek om een naam door te halen in het lidmatenboek te behandelen krijgen.

Dat was afkomstig van Cornelis van der Bliek.

Onder invloed van ds Budding verlaten er in 1837 en 1838 meer inwoners van Wolphaartsdijk de Hervormde Kerk. Budding heeft dan ook in dit dorp een proces-verbaal opgelopen wegens het voorgaan in een ongeoorloofde godsdienstuitoefening.

Deze personen voegen zich in eerste instantie bij de afgescheiden gemeente van Goes. In 1839 zijn er voldoende om tot instituering van een zelfstandige gemeente over te gaan. Dat gebeurt op 23 mei 1839.

Niet door een predikant, maar ingevolge classicaal besluit van 3 april 1839 “door de Broeders uijt de stad” (Goes). De classis besloot toen eveneens, dat de te Noord-Beveland woonachtige leden, die ook tot de gemeente te Goes behoorden, zich bij de nieuw gemeente te Wolphaartsdijk dienden te voegen.

Ouderling werden toen J. Goetheer en J. de Jonge Mzn; M. de Bokx en E. Westveer werden diaken. Bij KB van 10 mei 1841, nr. 80 werd de gemeente door de koning erkend.

Aan het eind van dat jaar werd “student” Wijnand Gardenier tot predikant beroepen, welk beroep hij aannam. Op 6 juli 1842 werd deze in zijn ambt bevestigd. In september 1842 werd hij verbonden aan de gemeente te Wolphaartsdijk.

Men had toen inmiddels al een kerkgebouwtje in gebruik genomen onder aan de Noorddijk in de Oosterlandse polder.

Na het vertrek van ds Gardenier in 1853 is de gemeente vakant geweest tot 20 maart 1864, toen ds H.H. Middel predikant van deze gemeente werd. Het was het voornemen geweest om samen met de in 1862 ontstane gemeente te Colijnsplaat een predikant te beroepen. Men kreeg geen overeenstemming over de te beroepen predikant waardoor Colijnsplaat afhaakte. In 1864 ontstond ook een afgescheiden gemeente te GeersdijkWissenkerke.

Vooral door de arbeid van ds Middel en diens opvolger ds Elffers, die beiden jarenlang in Wolphaartsdijk hun ambt hebben uitgeoefend ontwikkelde de gemeente zich voorspoedig. Het ledental groeide gestadig, zodat een grotere kerk aan de Hoofdstraat in gebruik genomen werd.

Aan de hand van de notulen van de kerkeraad laat de gemeente zich beschrijven als een kerkelijke gemeenschap, waarin het leven zijn normale gang gaat. De kerkelijke organisatie wijkt niet af van de voor Gereformeerde Kerken gebruikelijke.

Dat gaat echter niet op voor de archieven van de kerk. Slecht 13 inventarisnummers kent het archief over de periode 1839-1971. Er is verder niets bewaard gebleven. Wat het archief van voor 1953 betreft kan dat een gevolg zijn van de Ramp, ten gevolge waarvan vrijwel het gehele dorp Wolphaartsdijk onder water kwam te staan.

Voor het teloor gaan van archivalia van na 1953 gaat dat niet op.

Waar deze, met uitzondering van de kerkeraadsnotulen, zijn gebleven is niet bekend. Mogelijk dat er zich nog bescheiden bij oud-ambtsdragers bevinden. Hopelijk komen deze nog eens terecht.

De in bewaring gegeven bescheiden bevinden zich alle in slechte staat.

Bij de raadpleging ervan – voor zover ze openbaar zijn – dient de grootst mogelijke voorzichtigheid betracht te worden.

Een lijst van predikanten, die de gemeente gediend hebben sluit de inventaris af.

Goes, augustus 1988 A.J. Barth

INVENTARIS

1-10.

Notulen van de vergaderingen van de kerkeraad met notulen van de vergaderingen met de gemeente.

1842-1971.

10 delen.

1. 1842 september 19 – 1844 juli, 1846,1853, 1857 december 19 – 1868 januari 16 2. 1868 januari 22 – 1878 juli 26 3. 1878 september 26 – 1889 juli 14 4. 1880 augustus 12 – 1905 mei 3 5. 1905 juni 5 – 1918 juni 3 6. 1918 juni 24 – 1924 september 1 7. 1924 september 22 – 1935 juni 24 8. 1935 juli 8 – 1949 december 12 9. 1950 januari 9 – 1961 april 26 10. 1961 mei 5 – 1971 november 9

11-13. Staten van de lidmaten van de gemeente, met staten van gedoopte kinderen, ingezegende huwelijken en staten van doopleden, die belijdenis hebben afgelegd.

1839-1956.

3 delen.

11. 1838-1868 12. 1868-1911 13. 1911-1956

Bijlage Lijst van predikanten, die de gemeente gediend hebben.

1. W. Gardenier

1842-1853

Gekomen als proponent. Vertrokken naar Noord-Amerika

2. H.H. Middel

1864-1882

Gekomen van Arnhem. Te Wolphaartsdijk overleden

3. H. Elffers

1885-1908

Gekomen van Hillegom. Met emeritaat.

4. G.J.D. Aalders

1908-1910

Gekomen van Dussen. Vertrokken naar Achlum.

5. G. de Jager

1910-1918

Gekomen van Bruinisse. Vertrokken naar Schoonrewoerd.

6. A.P.Lanting

1919-1928

Gekomen van Krommenie. Vertrokken naar Schoonrewoerd.

7. G. van Heijningen

1930-1949

Gekomen van Ter Aar. Met emeritaat.

8. G.Heijerman

1951-1955

Gekomen als kandidaat. Vertrokken naar Nijverdal.

9. D. Bouwknegt

1955-1959

Gekomen als kandidaat. Vertrokken naar Den Haag.

10. B. Mintjes

1959-1964

Gekomen als kandidaat. Vertrokken naar Halfweg.

11. A. van den Berg

1966-1975

12. D. Stolk

1978-1982

13. A.J. v.d. Schaft

1986-

Gekomen van Hellevoetsluis. Per 1 maart 1970 ook predikant van Lewedorp. Met emeritaat.

Gekomen als kandidaat. Ook predikant van Lewedorp. Vertrokken naar ’s Hertogenbosch Gekomen van Baflo.

INVENTARIS van het ARCHIEVEN van DS C. VAN DER MEULEN Chr. Afgescheiden Predikant 1833-1845

Goes, augustus 1988 A.J. Barth Gedigitaliseerd door P.W.M. de Jonge

INHOUDSOPGAVE Inleiding

113

Inventaris Stukken van persoonlijke aard 1. Stukken van algemene aard 2. Stukken betreffende de theologische studie 3. Stukken betreffende de ontvangen beroepen 4. Stukken betreffende ongeoorloofde godsdienstoefeningen

115 115 116 116

Stukken betreffende de uitoefening van het ambt van predikant 1. Stukken van algemene aard 2. Stukken betreffende bemoeienissen met afgescheiden gemeenten 3. Stukken betreffende bemoeienissen met personen 4. Stukken betreffende het vervullen van preekbeurten 5. Stukken betreffende opleiding, examinering en beroepen van predikanten

118 119

Index op aardrijkskundige en persoonsnamen (de achter de namen geplaatste nummers zijn inventarisnummers)

126

121 122 124

INLEIDING Cornelis van der Meulen werd op 15 december 1800 geboren te Middelharnis op het eiland Goeree-Overflakkee. Hij huwde aldaar op 18 oktober 1827 met Elisabeth Geertruij van de Roovaart, geboren op 11 augustus 1805. Het echtpaar kreeg zeven kinderen, waarvan er enkele op jeugdige leeftijd overleden. Rond de jaren ’30 van de vorige eeuw was hij aannemer van publieke werken.

Hij scheidde zich in 1836 af van de Nederlandse Hervormde Kerk en was betrokken bij de stichting van de Chr. Afgescheiden gemeente te Middelharnis, waarin hij al gauw één van de leidende figuren werd.

Tijdens een bezoek aan een bijeenkomst van de afgescheiden gemeente te Middelburg, in 1837, werd hem verzocht een stichtelijk woord te willen spreken, aan welk verzoek hij voldeed. Deze gang van zaken zou de aanleiding zijn tot zijn theologische studie bij ds H.P. Scholte te Utrecht. In deze stad ging hij ook wonen.

Op 23 en 24 november 1839 werd hij geëxamineerd door Scholte en toegelaten tot het ambt van predikant. De wettigheid van zijn ordening werd naderhand door de Zeeuwse gemeenten betwist, omdat Scholte het examen alleen afnam in bijzijn van ouderlingen en niet in bijzijn van predikanten en ouderlingen. Naderhand, op de synode van Amsterdam in 1840 werd de wettigheid erkend.

In november 1839 vestigde hij zich als predikant van de Chr. Afgescheiden gemeente te Middelharnis, die kort daarop werd gecombineerd met die van Rotterdam. Hij ging in Rotterdam wonen aan de Hovenierslaan 24. Al in 1840 werd deze combinatie opgeheven. Van der Meulen keerde toen weer terug naar Middelharnis.

In 1840 en 1841 liep hij een aantal veroordeling op wegens ongeoorloofde godsdienstoefening, o.m. te Hellevoetsluis, Noordeloos, Borssele, ’s Gravenpolder en Terneuzen.

In het jaar 1841 werd hij door de Zeeuwse Afgescheiden gemeenten beroePen. Zij waren sinds 1839 – het jaar waarin zijn voorganger Budding na een konflikt omtrent de psalmberijming van Datheen en het aanvragen van vrijheid van godsdienstoefening was ontslagen – herderloos. In 1840 was Van der Meulen al beroepen te Zuid-Beijerland, doch had dat niet aangenomen. Bij het aannmen van het beroep van de Zeeuwse gemeentten werd bepaald, dat hij regelmatig verlof zou krijgen om in ZuidBeijerland te gaan preken en de herderlijke zorg uit te oefenen.

In eerste instantie werd hij predikant voor alle Zeeuwse gemeenten, met als standplaats Goes. Nadat de predikantennood in Zeeland enigszins gelenigd was, werd hij alleen predikant voor Goes.

Rond 1845 kwam in de kringen van de afgescheidenen de emigratie naar Noord-Amerika op gang. Deze, in gang gezet door ds A.C. van Raalte, had zowel een godsdienstig als een economisch motief. In Noord-Amerika behoefde men niet bevreesd te zijn voor vervolging door de overheid.

In economisch opzicht ging het in Nederland, onder meer ten gevolge van mislukte aardappeloogsten, zeer slecht.

Van der Meulen was in de aanvang geen voorstander van emigratie. Naderhand wijzigde hij zijn standpunt, richtte een vereniging voor volksverhuizing op en vertrok in 1847, met Jannis van de Luijster, een rijke boer uit Borssele, en talloze min(der)gegoede afgescheidenen naar Noord-Amerika. De afgescheiden gemeenten van Borssele en Groede verdwenen daarvoor vrijwel geheel van het toneel.

In Noord-Amerika vestigde hij zich te Zeeland, Michigan. Naderhand diende hij nog de gemeenten te Chicago en Grand-Rapids. In 1872 kreeg hij emeritaat. Drie jaar daarvoor, in 1869 verbleef hij nog eenmaal in Nederland. Hij woonde toen te Middelburg de synode bij, waarop besloten werd tot een samengaan van chr. afgescheidenen met de kruisgemeenten.

Hij overleed op 23 augustus 1876 te Grand-Rapids en werd begraven te Zeeland in het familiegraf, waarin zijn vrouw en enkele van zijn kinderen reeds begraven waren.

De in deze inventaris beschreven bescheiden vormen vanzelfsprekend niet het complete archief van Van der Meulen. Niet alleen ontbreken afschriften van zijn eigen verzonden brieven, ook de bescheiden uit zijn Amerikaanse periode zijn niet aanwezig.

Aangenomen mag worden, dat hij de hierachter beschreven bescheiden voor zijn vertrek naar Noord-Amerika in het archief van de Goese Afgescheiden gemeente heeft gedeponeerd. Een deel ervan werd aangetroffen in de archieven van de Gereformeerde Kerk van Goes, een ander in dat van de classis Goes der Gereformeerde Kerken in Nederland, dat ook in de gereformeerde Westerkerk werd bewaard.

Het archief mag dan niet volledig zijn, toch kan gesproken worden van een unieke verzameling bescheiden over een turbulente periode in de kerkelijke geschiedenis van Goes en Zeeland in de 19e eeuw.

Vanzelfsprekend was van enige orde in de bescheiden geen sprake. De correspondentie viel in twee delen uiteen, stukken van persoonlijke aard en stukken betreffende de uitoefening van het ambt van predikant.

De bescheiden lieten zich verder indelen, zoals in de inhoudsopgave is omschreven.

Goes, januari 1981 A.J. Barth

Literatuur F. Staal, De Apostel van Zeeland, Bruinisse, z.j.. Hierin wordt geput uit “Nagedachtenis van Rev. C. van der Meulen�, een biografie van Van der Meulens zoon.

A.M. Wessels, God Ons Een Schild, Goes, 1936

STUKKEN VAN PERSOONLIJKE AARD 1. Algemeen 1.

Afschrift van de akte van woonplaatsverandering wegens verhuizing van Middelharnis naar Rotterdam.

1833 april 7.

1 stuk.

2.

Akte, waarbij Jacobus van der Meulen volmacht verleent tot het innen van gelden bij debiteuren door C. van der Meulen.

1833 augustus 5.

1 stuk.

3.

Brief van J.W. Bothamer te Rotterdam betreffende de kommervolle omstandigheden, waarin de moeder van Van der Meulen verkeer.

1841 oktober 23.

4.

Brief van A.J. van Lindonk te Amsterdam betreffende de armoedige omstandigheden, waarin Jacobus van der Meulen verkeert.

1842 maart 26.

1 stuk.

5.

Brief van Jacobus van der Meulen te Amsterdam betreffende de armoedige omstandigheden waarin hij verkeert.

1842 juni 23.

1 stuk.

6.

Brief van ds H.P. Scholte te Utrecht met verzoek tot het bijwonen van een vergadering.

1842 november 9.

1 stuk.

7.

Concept van de brief betreffende het afleggen van het ambtsgewaad.

1844.

2 stukken.

2. Stukken betreffende de theologische studie 8.

Brief van ds H.P. Scholte te Utrecht betreffende het afleggen van het examen voor de provinciale vergadering van Zuid-Holland.

1838 juni 25.

1 stuk.

9.

Brieven van ds H.P. Scholte te Utrecht betreffende de vestiging van Van der Meulen in Utrecht.

1838.

3 stukken.

10.

Stukken betreffende de betwisting van de wettigheid van de ordening tot predikant door enkele Zeeuwse gemeenten.

1840,1841.

3 stukken.

3. Stukken betreffende de ontvangen beroepen 11.

Brief van de kerkeraad van de chr. afgescheiden gemeente te Goes met verzoek om als voorlopig predikant te willen optreden.

1840 mei 7.

1 stuk.

12.

Brief van de kerkeraad van de chr. afgescheiden gemeente te ZuidBeijerland (Den Hitsert) met verzoek om de gemeente als predikant te willen dienen.

1840 juni 8.

13.

Stukken betreffende het door de Zeeuwse afgescheiden gemeenten uitgebrachte beroep.

1841.

6 stukken.

14.

Stukken betreffende het door de chr. afgescheiden gemeente te Zuid-Beijerland uitgebrachte beroep.

1844.

3 stukken.

4. Stukken betreffende ongeoorloofde godsdienstoefeningen 15.

Stukken betreffende de veroordeling door de rechtbank te Brielle wegens ongeoorloofde godsdienstoefening te Ouddorp.

1840.

2 stukken.

16.

Afschrift uit de minuten berustende bij de rechtbank te Brielle, waarbij de Officier van Justitie in beroep gaat tegen het vonnis van de rechtbank gewezen inzake ongeoorloofde godsdienstoefening te Ooltgensplaat, met afschrift van het deurwaardersexploit.

1840 juni 15.

1 stuk.

17.

Stukken betreffende de veroordeling door de rechtbank van Goes wegens ongeoorloofde godsdienstoefening ten huize van J. van de Luyster te Borssele.

1840.

2 stukken.

18.

Afschrift van de akte van dagvaarding voor de rechtbank van Goes wegens ongeoorloofde godsdienstoefening ten huize van J. van der Weele te ’s Gravenpolder, met afschrift van het deurwaardersexploit 1840 juli 10.

1 stuk.

19.

Stukken betreffende de veroordeling door het gerechtshof te ’s Gravenhage wegens ongeoorloofde godsdienstoefening te Noordeloos, met afschrift van het besluit van de Minister van Justitie houdende afwijzing van het verzoek om kwijtschelding van de opgelegde boete.

1840,1841.

4 stukken.

20.

Stukken betreffende de veroordeling door de rechtbank te Goes wegens ongeoorloofde godsdienstoefening te Neuzen.

1840.

3 stukken.

21.

Afschrift van het deurwaardersexploit, houdende bevel om voor de rechtbank te Brielle te verschijnen teneinde te worden gehoord.

1840 november 17.

1 stuk.

22.

Stukken betreffende de veroordeling door de rechtbank te Brielle wegens ongeoorloofde godsdienstoefening te Hellevoetsluis, met afschrift van het Koninklijk Besluit waarbij de opgelegde boete wordt kwijtgescholden.

1841.

4 stukken.

23.

Afschrift van de akte van dagvaarding om te verschijnen voor de rechtbank van Middelburg wegens ongeoorloofde godsdienstoefening te Veere.

1841 mei 29.

1 stuk.

24.

Afschrift van de akte van dagvaarding om te verschijnen voor de rechtbank van Middelburg wegens ongeoorloofde godsdienstoefening te Middelburg.

1841 mei 29.

1 stuk.

25.

Concept van het verweerschrift tegen de beslissing van de rechtbank van Goes van 2 maart 1842 inzake ongeoorloofde gondsdiensoefening, opgesteld door A.C. Tris te Zierikzee, met begeleidende brief.

1842.

3 stukken.

26.

Afschrift van het verzoek aan Koning Willem II tot kwijtschelding van betaling van opgelegde boeten, met bewijs van ontvangst van betaling van de boeten door de ontvanger der Registratie te Goes en afschrift van het besluit van de Minister van Justitie, dat het verzoek als vervallen wordt beschouwd.

1842.

3 stukken.

STUKKEN BETREFFENDE DE UITOEFENING VAN HET AMBT VAN PREDIKANT 1. Stukken van algemene aard 27.

Brief van ds H.P. Scholte te Utrecht betreffende de kerkelijke aansluiting van Goeree-Overflakkee bij Zeeland.

1837 juli 8.

1 stuk.

28.

Brieven van ds A. Brummelkamp te Schiedam en ds H.P. Scholte te Utrecht betreffende de op de synode van Amsterdam gerezen moeilijkheden.

1840,1841.

7 stukken.

29.

Brief van H. Barendregt te Utrecht, met verslag van zijn bezoek aan de gemeente te Zuid-Beijerland, de classicale vergadering te Zwijndrecht en het door de gemeente te Schoonhoven uit te brengen beroep op ds Luther.

1841 maart 8.

1 stuk.

30.

Stukken betreffende de verkoop van de “Teellinckpublikatie�.

1841,1843.

2 stukken.

31.

Brief van ds A. Brummelkamp te Schiedam met verzoek bekendheid te willen geven aan de in Leerdam te houden classicale vergadering.

1841 september 22.

1 stuk.

32.

Brief van ds H.P. Scholte te Utrecht houdende advies over het vragen van belastingvrijdom voor kerkelijke eigendommen.

1842 juni 21.

1 stuk.

33.

Brief van J. Mulder te Zierikzee betreffende het oprichten van een school voor bijzonder lager onderwijs.

1843 augustus 7.

1 stuk.

34.

Afschrift van de brief aan J. Rentergem de Fouw, wethouder van Goes waarin bezwaar wordt aangetekend tegen het in voorkomende gevallen bijwonen van H. Missen door lijkdragers, afkomstig uit de afgescheiden gemeente.

1843 november.

1 stuk.

35.

Brief van J. Mulder te Zierikzee, waarin deze mededeelt verhinderd te zijn de provinciale vergadering bij te wonen.

1844 januari1.

1 stuk.

36.

Brieven van ds A.C. van Raalte te Ommen en ds H.G. Klijn te Middelburg betreffende het houden van dank- en bededagen.

1844,1845.

2 stukken.

37.

Afschrift van de brief aan ouderling Kok te Dwingelo betreffende het wezen van de Afscheiding. z.j.

1 katerntje.

38.

Brief van ds H.P. Scholte te Utrecht houdende verslag van diens bezoek aan Koning Willem II en met verzoek gegevens te willen verstrekken over de chr. afgescheiden gemeente te Middelharnis om de erkenning van deze gemeente te kunnen bevorderen. z.j.

1 stuk.

2. Stukken betreffende bemoeienissen met afgescheiden gemeenten 39.

Brief van C. de Ruiter te Ooltgensplaat met een verslag van de toestand waarin de gemeente te Stad aan’t Haringvliet verkeert.

1840 oktober 6.

1 stuk.

40.

Brief van N.N te Zuid-Beijerland met verzoek nog eens de gemeente aldaar te willen bezoeken in verband met de zorgwekkende situarie waarin zij verkeert.

1841 mei 15.

1 stuk.

41.

Stukken betreffende de erkenning van de chr. afgescheiden gemeente te Zierikzee.

1841.

3 stukken.

42.

Brief van H. Barendregt te Zuid-Beijerland met een verslag van de door hem verrichte werkzaamheden in de chr. afgesscheiden gemeente aldaar.

1842 januari 19.

1 stuk.

43.

Stukken betreffende de weigering van de burgemeester van Oudelande om een certificaat af te geven voor een kerkgebouw ten behoeve van de gecombineerde gemeente Oudelande-Baarland-Hoedekenskerke-’s Gravenpolder.

1842.

2 stukken.

44.

Brief van J. Maasdam te Noordeloos betreffende de scheuring in de chr. afgescheiden gemeente aldaar.

1842 mei 17.

1 stuk.

45.

Brief van N.N. te Zuid-Beijerland houdende een verslag van de toestand waarin de afgescheiden gemeente aldaar verkeert en met de mededeling, dat ds Wildeboer het beroep naar die gemeente heeft aangenomen.

1842 juni 6.

1 stuk.

46.

Stukken betreffende de moeilijkheden gerezen tussen W. Brombacher en de chr. afgescheiden gemeente te Middelburg.

1842,1843.

3 stukken.

47.

Brief van L. Baggerman te Hellevoetsluis met verzoek om een collecte te willen houden ter leniging van de nood in de chr. afgescheiden gemeente aldaar.

1843 augustus 4.

1 stuk.

48.

Brief van ds H.P. Scholte te Utrecht betreffende de situatie waarin een aantal chr. afgescheiden gemeenten in den lande verkeert.

1843 september 20.

1 stuk.

49.

Brief van H. Barendregt te Zuid-Beijerland betreffende de toestand waarin de chr. afgescheiden gemeente aldaar verkeert en met verzoek om een huwelijk te willen inzegenen.

1844 maart 11.

1 stuk.

50.

Concept van het verslag van de te Baarland gehouden vergadering betreffende de moeilijkheden tussen enige leden van de chr. afgescheiden gemeente aldaar.

1844 oktober.

1 katern.

51.

Brief van J. Mulder te Zierikzee betreffende de zorgelijke financiele situatie waarin de chr. afgescheiden gemeente aldaar verkeert.

1845 september 15.

1 stuk.

52.

Brieven van A. de Weert te Herkingen betreffende de situatie waarin de chr. afgescheiden gemeente aldaar verkeer. z.j.

3 stukken.

53.

Concept van de brief aan ds H.G.Klijn betreffende een uit te brengen beroep door de gemeente te Neuzen, Zaamslag en Axel. z.j.

1 stuk.

54.

Concept van de brief betreffende het door de chr. afgescheiden gemeente te Middelburg uit te brengen beroep op ds H.G. Klijn. z.j.

1 stuk.

55.

Brief van L. Baggerman in Hellevoetsluis betreffende de situatie waarin de chr. afgescheiden gemeente aldaar verkeert. z.j.

1 stuk.

3. Stukken betreffende bemoeienissen met personen 56.

Stukken betreffende de processen tegen M. de Dreu en P. Geense te Goes wegens ongeoorloofde godsdienstoefeningen.

1840.

3 stukken.

57.

Brief van mw. A. Boot-Costerman met verzoek om haar zoon in gebed te willen gedenken.

1840 oktober.

1 stuk.

58.

Brief van A. Plugger te Klundert, waarbij deze mededeelt zich te hebben aangesloten bij de chr. afgescheidenen.

1841 februari 1.

59.

Brief van A. Westveer te Veere met verzoek een oordeel te willen geven over de vraag of er sprake kan zijn van tweeĂŤrlei roeping.

1841 augustus 9.

1 stuk.

60.

Brief van ds H.G. Klijn te Kockengen met verzoek om een collecte te willen houden voor een gemeentelid aldaar, dat buiten zijn schuld in kommervolle omstandigheden is geraakt.

1841 augustus 11.

1 stuk.

61.

Brief van ds H.P. Scholte te Utrecht, waarin deze verslag doet van persoonlijke moeilijkheden.

1841 augustus 15.

1 stuk.

62.

Brief van W. Gardenier te Piershil betreffende diens uitstel van de komst naar Zeeland en met verzoek om voor hem te willen bidden.

1841 september 14.

1 stuk.

63.

Brief van J. Hasselman te Aalst betreffende diens uitoefening van het ambt van predikant.

1841 september 30.

1 stuk.

64.

Stukken betreffende de komst van ds H.P. Scholte te Utrecht naar Zeeland.

1842.

3 stukken.

65.

Brief van N.N. te Utrecht houdende mededeling van het overlijden van de echtgenote van ds H.P. Scholte.

1844 januari 23.

1 stuk.

66.

Brief van D. Minderhoud te Axel met verzoek een geschil tussen hem en een molenaar te willen oplossen.

1844 februari 12.

1 stuk.

67.

Brief van J. Minderhoud te Middelburg betreffende het overlijden van ds J.L. Lankhorst.

1844 mei 19.

1 stuk.

68.

Brief van ds G. Baay te Leerdam betreffende diens moeilijkheden aldaar.

1845 maart 27.

1 stuk.

69.

Brief van A. van Schelven te Zuid-Beijerland betreffende het overlijden van zijn echtgenote.

1845 maart 27.

1 stuk.

70.

Brief van J. Duyser te Goudswaard met verzoek om J. van den Berg belijdenis des geloofs te willen afnemen en daarna het huwelijk tussen hem en mej. Van den Berg voornoemd in Oud-Beijerland te willen inzegenen.

1845 april 8.

1 stuk.

71.

Brief van J. de Jonge te Zaamslag betreffende diens bezwaren tegen het kermis vieren van enkele leden van de chr. afgescheiden gemeente aldaar.

1845 juli 18.

1 stuk.

72.

‘Brief van A. van Schelven te Breda betreffende diens ervaringen als voorganger aldaar.

1845 oktober 21.

1 stuk.

73.

Brief van J. Eelenbaas te Poortvliet betreffende het preken van C. van den Oever bij D. van FarowĂŠ te Nieuwerkerk. z.j.

1 stuk.

4. Stukken betreffende het vervullen van preekbeurten 74.

Brieven van L. Wielhouwer te Sommelsdijk met verzoek om aldaar te komen preken.

1840,1845.

2 stukken.

75.

Brief van J. van den Berge, diaken te Neuzen, met verzoek om aldaar te komen preken en de sacramenten bedienen.

1840 juli 25.

1 stuk.

76.

Brieven van of namens de kerkeraad van de chr. afgescheiden gemeente te Rotterdam met verzoeken om aldaar te komen preken.

1840,1841, z.j.

4 stukken.

77.

Brieven van J. van Brugge en C. Wielhouwer te Ooltgensplaat met verzoeken om aldaar te komen preken.

1841.

2 stukken.

78.

Brief van B. van Baren te Noordeloos, waarin dank wordt gebracht voor de door Van der Meulen verrichte preekbeurt voor zijn vertrek naar Zeeland.

1841 april 22.

1 stuk.

79.

Brieven van P. Lankester te Veere met verzoeken om aldaar te komen preken.

1841,1844.

3 stukken.

80.

Brieven van of namens de kerkeraad van de chr. afgescheiden gemeente te Middelburg met verzoeken om aldaar te komen preken.

1841,1842,1845.

5 stukken.

81.

Brieven van of namens de kerkeraad van de chr. afgescheiden gemeente te Zuid-Beijerland met verzoeken om aldaar te komen preken.

1844, z.j.

2 stukken.

82.

Brieven van P.J. Oggel te Axel met verzoeken om aldaar te komen preken.

1841-1845.

8 stukken.

83.

Brief van P. Oudesluijs te Tholen met verzoek om aldaar te komen preken.

1842 december 26.

1 stuk.

84.

Brieven van de kerkeraad van de chr. afgescheiden gemeente te Zierikzee met verzoek om aldaar te komen preken en met een voorstel betreffende de regeling der betaling van de preekbeurten.

1843.

2 stukken.

85.

Brief van G.A. Bax te Zevenbergen met verzoek om aldaar te komen preken.

1843 augustus 25.

1 stuk.

86.

Brief van ds W. Gardenier te Wolphaartsdijk betreffende het vervullen van preekbeurten te Middelburg en Veere.

1843 november 6.

1 stuk.

87.

Brief van A. Kloet en M. Pape te Sint Maartensdijk met verzoek om aldaar te komen preken.

1845 augustus 29.

1stuk.

5. Stukken betreffende opleiding, examen en beroepen van predikanten 88.

Brief van de classis Bommelerwaard met verzoek om medewerking te willen verlenen aan de examinering van kandidaat H. Hasselman te Sleeuwijk.

1840 juni 15.

1 stuk.

89.

Brief van ds H.P. Scholte te Utrecht betreffende het beroep door de chr. afgescheiden gemeente te Rotterdam uitgebracht op H.G. Klijn, de opleiding van H. Hasselman en gegevens van persoonlijke aard.

1840 oktober 6.

1 stuk.

NB. Aan de keerzijde een brief aan de classis Flakkee betreffende het ambt van “regeerend ouderling”.

90.

Brief van de kerkeraad van de chr. afgescheiden gemeente te Middelburg betreffende het toelaten van W. Brombacher tot het ambt van predikant.

1841 mei 21.

1 stuk.

91.

Brief van P.J. Oggel te Axel met verzoek om aldaar kandidaat K. Haasnoot te examineren.

1841 augustus 12.

1 stuk.

92.

Brief van W. Gardenier te Schiedam met mededelingen omtrent de vorderingen van diens studie onder leiding van ds A. Brummelkamp en het doen van beroepen van J.L. Lankhorst te Schoonhoven door één van de Zeeuwse afgescheiden gemeenten.

1841 november 23.

1 stuk.

93.

Brief van ds H.G. Klijn te Kockenge betreffende het door de chr. afgescheiden gemeente te Middelburg op hem uit te brengen beroep.

1842 januari 25.

1 stuk.

94.

Brieven van A.C. Tris te Zierikzee, later te Arnhem en Ommen betreffende diens theologische studie.

1842-1844.

7 stukken.

95.

Brieven van de kerkeraad van de chr. afgescheiden gemeente te Middelburg betreffende de theologische stdie van J.W. Vijgeboom bij ds H. de Cock.

1842.

2 stukken.

96.

Brief van ds H.P. Scholte te Utrecht betreffende diens komst naar Zeeland voor het examen van W. Gardenier en C. Steketee.

1842 juni 13.

1 stuk.

97.

Brieven van P.J. Oggel en J. de Pree te Axel betreffende het op ds Knap uitgebrachte beroep door de chr. afgescheiden gemeente.

1842.

3 stukken.

98.

Brieven van J.L. Lankhorst betreffende diens examen tot predikant.

1843.

2 stukken.

99.

Brieven van de kerkeraad van de chr. afgescheiden gemeente te Middelburg betreffende de bevestiging van ds J.L. Lankhorst.

1843,1844.

2 stukken.

100.

Brief van de kerkeraad van de chr. afgescheiden gemeente te Groede betreffende het beroepen van ds A.C. Tris.

1845 oktober 23.

1 stuk.

101.

Nota betreffende het beroepen van predikanten, met concepten. z.j.

3 katernen.

INDEX OP AARDRIJKSKUNDIGE EN PERSOONSNAMEN Aalst Amsterdam Arnhem Axel

63 4,5,28 94 53,66,82,91,97

Baarland Baay, ds G. Baggerman, L. Baren, B. van Barendregt, H. Bax, G.A. Berg, J. van den Berge, J. van der Bommelerwaard Boot-Costerman, A. Borssele Bothamer, J.W. Breda Brielle Brombacher, W. Brugge, J. van Brummelkamp, ds A.

43,50 68 47,55 78 29,42,49 85 70 75 88 57 17 3 72 15,16,21,22 46,90 77 28,31,92

Cock, ds H. de

95

Dreu, M. de Duyser, J. Dwingelo

56 70 37

Eelenbaas, J.

73

Farowé, D. van

73

Gardenier, ds W. Geense, P. Goeree-Overflakkee Goes Goudswaard ’s Gravenhage ’s Gravenpolder Groede

62,86,92,96 56 27 11,17,18,20,25,26,34,56 70 19 18,43 100

Haasnoot, K. Hasselman, H. Hasselman, J. Hellevoetsluis Herkingen Hoedekenskerke

91 88,89 63 22,47,55 52 43

Jonge, J. de

71

Kloet, A. Klundert Klijn, ds H.G. Knap, ds Kockenge

87 58 36,53,54,60,89,93 97 54,60,93

Kok, ouderling Koning Willem II Lankester, P. Lankhorst, ds J.L Leerdam Lindonk, A.J. van Luther, ds Luijster, J. van de

37 26,38 79 67,92,98,99 31,68 4 29 17

Maasdam, J. Meulen, J. van der Middelburg Middelharnis Minderhoud, D. Minderhoud, J. Mulder, J.

44 2,4,5 23,24,36,46,54,67,80,86,90,93,95,99 1,38 66 67 33,35,51

Neuzen Nieuwerkerk Noordeloos

20,53,75 73 19,44,78

Oever, ds C. van den Oggel, P.J. Ommen Ooltgensplaat Oud-Beijerland Ouddorp Oudelande Oudesluijs, P.

73 82,91,97 36,94 16,39,77 70 15 43 83

Pape, M. Piershil Plugger, A. Poortvliet Pree, J. de

87 62 58 73 97

Raalte, ds A.C. van Rentergem de Fouw, J. Rotterdam Ruiter, C. de

36 34 1,3,76,89 39

Schelven, A. van Schiedam Scholte, ds H.P. Schoonhoven Sleeuwijk Sommelsdijk St. Maartensdijk Stad aan ’t Haringvliet Steketee, ds C.

69,72 28,31 6,8,9,27,28,32,38,48,61,64,65,89,96 29 88 74 87 39 96

Tholen Tris, ds A.C.

83 94,100

Utrecht

6,8,9,27-29,32,38,48,61,64,65,89,96

Veere Vijgeboom, J.W.

23,59,79,86 95

Weele, J. van der Weert, A. de Westveer, A. Wielhouwer, C. Wielhouwer, L. Wildeboer, ds Wolphaartsdijk

18 52 59 77 74 45 86

Zaamslag Zeeland Zevenbergen Zierikzee Zuid-Beijerland Zuid-Holland Zwijndrecht

53,71 27,64,78 85 33,35,41,50,84 12,14,29,40,42,45,49,69,81 8 29