Juli 2017
Magazine over Goes Speciale uitgave | Goes-AziĂŤ vanaf pagina 11
Jaargang 48 | Nummer 2 | www.goes.nl
2
Samenspel
Inhoud Artikelen
4 5 22 26 32
Welke jonge ‘held’ verdient een Jeuglintje? Burgemeester René Verhulst gaat naar Ede Hendrick Hamel, Koreaan tegen wil en dank Goese Tammy koestert waarden uit Aziatische oorsprong Gelukkig in Noord-Korea
Rubrieken
9 #RaadvanGoes 19 Azië op doek en in boek 29 Activiteitenkalender juli – september En verder
Alles over zomerspektakel E-Njen / Open Monumentendag / Wijkcontactpersonen / Werk in uitvoering / Jeugdbeleid / Goese organisaties en het themajaar / Eigen guesthouse in Azië / Een kunstenaar in Taiwan / Ammehoela! / En nog veel meer
100%
5
19
27
3
Colofon ‘Samenspel’ is een uitgave van de gemeente Goes en wordt viermaal per jaar huis-aanhuis in de gemeente verspreid. ‘Samenspel’ biedt zo juist mogelijke informatie; er kunnen geen rechten aan worden ontleend. Overname van teksten en foto’s is alleen toegestaan na overleg met de eindredactie en met bronvermelding. Redactie Joke Boel, Janneke Donkers, Fenna Farenhorst, Heidi de Jager, Guusta van Loo, Yolanda Pronk, Matthanja Schipper, Marjan van de Vreugde, Cock van den Wijngaard. Contact redactie (0113) 249 878, samenspel@goes.nl Vormgeving Nilsson communicatiekunstenaars Fotografie Hans Colijn (4), Jeroen Moerdijk (3), Johan van der Heijden (5), Jeroen Snijders (5), Marieke Lodder Fotografie (8), Blackdesk Creative Marketing (8,10). Fotografie Azië katern: Corina Smit-de Bijl (11, 12), Marty’s Vision (11), Hans Colijn (11), Eke Salomé Photography (16), Hylke Greidanus (16), Anne Beentjes (16), Eddy Westveer (13, 14, 20, 34), André Smits (11, 30), Wiechert Visser (31), Hans Geldof. Oplage 18.000 ex. Openingstijden afdeling Publiekszaken Maandag t/m donderdag: 09.00 - 17.00 uur Donderdagavond: 17.00 - 20.00 uur Vrijdag: 09.00 - 12.30 uur U kunt alleen op afspraak bij de afdeling Publiekszaken terecht. Maak uw afspraak via www.goes.nl of bel 14 0113. Gemeenteraad De vergaderingen van de gemeenteraad zijn openbaar en worden aangekondigd op de gemeentepagina in de ‘Bevelandse Bode’ en op www.goes.nl. Bij de receptie in het Stadskantoor zijn de vergaderstukken in te zien. De raadsvergaderingen zijn live te volgen via www.goes.raadsinformatie.nl.
Stadskantoor M.A. de Ruijterlaan 2 4461 GE Goes
Postadres Postbus 2118 4460 MC Goes
Om te beginnen Goes - Azië - Goes - Ede Goes-Azië is niet te missen. Over het themajaar zeg ik niet veel meer u ziet het in deze Samenspel en op straat. De Pasar Malam is al achter de rug net als de Koi show in de Manhuistuin. Maar er komt nog genoeg. Eind augustus het openluchtspektakel E-Njen, waar volop voor wordt gerepeteerd. Een tip is nog de tentoonstelling van Noord-Koreaanse schilderijen in de Grote Kerk. Vanaf 12 augustus. Gewone zaken, alhoewel gewoon, gaan ook door. Een foto van maar liefst 15 decorandi, vanwege verdiensten aan de samenleving en straks Open Monumentendag. Die laatste maak ik als burgemeester van Goes niet meer mee vanwege mijn benoeming als burgemeester van het Gelderse Ede per 8 september. Dit voorwoord is te kort voor mij en voor u om die stap toe te lichten. U leest er over in de volgende Samenspel. Het is wel de eerste keer dat ik moet zeggen dat dit een laatste keer is. Het volgende voorwoord zal ik niet schrijven. Maar als vanzelfsprekend zet ik mij tot 8 september aanstaande volop in voor de Goese zaak. Voor zover van toepassing wens ik u een goede vakantie en natuurlijk een mooie zomer.
René Verhulst BURGEMEESTER VAN 镇 GOES
Van de redactie In deze Samenspel vindt u minder informatie over uw gemeente dan u gewend bent. De redactie maakt deze keer met plezier extra ruimte voor nieuws en informatie over het themajaar Goes-Azië. Het afgelopen half jaar hebben we al veel activiteiten voorbij zien komen. Eén van de hoogtepunten van het themajaar staat nu voor de deur:
T 14 0113 (bij calamiteiten buiten kantooruren: 06-5329 8141)
E stadskantoor@goes.nl I www.goes.nl
het buitenspektakel E-njen in de Hollandsche Hoeve. Dat verdient natuurlijk ruim baan in de Goes-Azië special vanaf pagina 11. Wilt u niets missen van het gemeentelijke nieuws, dan kunt u elke dag terecht op www.goes.nl Fijne zomer!
4
Samenspel
Welke jonge ‘held’ verdient een Jeugdlintje? Goes is trots op jonge inwoners die een bijzondere prestatie of heldendaad hebben geleverd of die zich op een bijzondere manier inzetten voor de samenleving. Zij zijn een voorbeeld voor anderen en mogen best eens in het zonnetje worden gezet. Een Jeugdlintje kan worden verleend aan jongeren in de leeftijd van 8 tot en met 21 jaar, verdeeld in twee categorieën: van 8 – 12 jaar en van 13 – 21 jaar. Het gaat om jongeren die zich op een bijzondere wijze belangeloos hebben ingezet voor de Goese samenleving of die dat nog steeds doen. Bijvoorbeeld door: • het geruime tijd helpen van ouderen, gehandicapten of zieken; • het organiseren van activiteiten in een wijk of buurthuis; • het bespreekbaar maken van moeilijke onderwerpen zoals pesten, alcoholgebruik of zinloos geweld (bijvoorbeeld door het starten van een actie); • een ‘heldendaad’ of bijzondere prestatie; • vrijwilligerswerk bij een culturele, kerkelijke of sportvereniging;
Lintjesregen
• een daad waardoor ongelukken met mensen of dieren zijn voorkomen of beperkt zijn gebleven. Kandidaten wonen in de gemeente Goes. Alleen bij grote uitzondering wordt een Jeugdlintje uitgereikt aan een inwoner uit een andere gemeente. Hun verdiensten moeten dan wel ten goede komen aan de Goese gemeenschap of een onderdeel daarvan en vond plaats in het jaar voor uitreiking. Het moet om één persoon gaan, groepen kunnen niet worden voorgedragen. Jaarlijks worden er maximaal drie Jeugdlintjes per categorie uitgereikt.
en de kinderburgemeester en/of kinderwethouders. Derk Alssema, wethouder jeugd, is voorzitter. Ongeveer één maand voor uitreikingsdatum zijn de kandidaten bekend. Zij worden dan uitgenodigd om samen met de aanvrager en familieleden naar de uitreiking te komen. Dit is op de vrijdagmiddag vóór de Internationale Dag van het Kind, die jaarlijks op 20 november plaatsvindt. Wilt u iemand voordragen? Vul dan het formulier in dat u kunt downloaden via www.goes.nl en stuur dit naar Dianne Waverijn via d.waverijn@goes.nl. Telefoonnummer (0113) 249 607.
De aanvraag wordt beoordeeld door een jury, bestaand uit het college van burgemeester en wethouders, een vertegenwoordiging van de Jongerenraad
Ter gelegenheid van Koningsdag 2017 reikte burgemeester René Verhulst een Koninklijke onderscheiding uit aan vijftien inwoners van de gemeente Goes. We feliciteren de gedecoreerden van harte met hun Koninklijke onderscheiding.
5
Burgemeester René Verhulst gaat naar Ede Burgemeester René Verhulst wordt burgemeester van de Gelderse gemeente Ede. Hij is blij met zijn benoeming in Ede, maar zegt: ‘Afscheid nemen van de mensen en de gemeente is voor mij heel moeilijk en zeker van Goes waar ik het ontzettend naar mijn zin heb. Tegen mijzelf heb ik altijd gezegd dat ik alleen wegga voor de uitdaging van gemeente met meer dan 100.000 inwoners en dat ik dat, gelet op mijn leeftijd, deze periode moet doen. Over een paar jaar zou ik misschien zo’n stap niet meer maken. Ede lijkt sociaal-economisch en qua mentaliteit ook op Goes, ik hoop me er net zo thuis te voelen als hier in Goes.’ Sinds 2010 is René Verhulst burgemeester van Goes. Nadere informatie over zijn afscheid volgt via de site van de gemeente Goes en via Info Goes.
Goes onthaalt in september weer couturier van naam
Ronald Kolk in Grote Kerk
Na het succesvolle Goes Couture met Addy van den Krommenacker in 2016, is er opnieuw een klinkende naam vastgelegd. Ronald Kolk staat garant voor een avond vol show en prachtige ontwerpen op 22 september in de Grote Kerk. Kenmerkend voor Kolk is zijn voorliefde voor theater en gebruik van exclusieve stoffen en ambachtelijke technieken. Zakenvrouwen, politici en leden van het Koninklijk Huis hullen zich in zijn ontwerpen en ook in de wereld van opera, ballet en musical is de couturier veel gevraagd. Zijn show is dit jaar geïnspireerd door het Venetiaans Carnaval.
Fotografie Ronald Kolk: Jeroen Snijders
Goes is modestad Van 22 tot en met 24 september staat Goes
als modestad in de schijnwerpers met het evenementenweekend Goes Modestad. Goes Couture luidt het modeweekend in. Er zijn doorlopend activiteiten en shows. Informatie Meer informatie over Goes Couture en kaartverkoop vindt u op goesisgoes.nl/goescouture. Voor informatie over andere en gratis activiteiten en shows houdt u goesisgoes.nl/ goesmodestad in de gaten.
6
Samenspel
Rectificatie gemeentegids De gemeentegids 2017 werd onlangs huis aan huis bezorgd. Helaas staat er een vervelende fout op pagina 26. Wij betreuren dit zeer! Bij de foto’s van de leden van De Partij voor Goes en PvdA zijn de partijnamen verwisseld. De heren Meulblok en Van Zon zijn leden van de Partij voor Goes. De heer Omta en mevrouw Laport horen bij de PvdA. Heeft u de gemeentegids niet ontvangen? Haalt u deze dan op bij een van de wijk- of dorpsgebouwen, de bibliotheek of op het stadskantoor. De gemeentegids is ook te vinden op onze website. w ww.goes.nl/bestuur-en-organisatie/ gemeenteraad
Boeren, burgers en buitenlui Op zaterdag 9 september is het alweer voor de 31ste keer Open Monumentendag! Het thema dit jaar is: ‘Boeren, burgers en buitenlui’ In heel Nederland zijn duizenden monumenten gratis toegankelijk voor publiek, hiermee is Open Monumentendag één van de grootste culturele evenementen van Nederland. Boeren, burgers en buitenlui in Goes Ook in Goes en de omliggende dorpen kunt u cultureel erfgoed bezoeken. Veel monumenten die normaal gesloten zijn, kunt u gratis bezichtigen. In veel van deze monumenten zijn verwijzingen te zien naar het boerenleven en de gegoede burgerij van weleer. Denk daarbij aan verschillende klederdrachten en gebruiksvoorwerpen die te bewonderen zijn in Historisch Museum de Bevelanden. Ook dit jaar is Open Monumentendag in Goes weer mogelijk door de hulp van vele enthousiaste vrijwilligers. Zien we u op zaterdag 9 september? w ww.goes.nl/omd2017
7
Dag van de Open Spreekuur mantelzorg Schulddienstverlening Op vrijdag 10 november is het weer de Dag van de Mantelzorg. Een mantelzorger is iemand die voor langere tijd iemand verzorgt of ondersteunt. Ook in Goes zetten we rond deze datum mantelzorgers in het zonnetje. Dit doen we door een geschenkje thuis te laten bezorgen bij de aangemelde mantelzorgers. Het geschenkje wordt afgeleverd door een mantelzorgcoach van het mantelzorgpunt van het SMWO. Hiervoor hebben we uw hulp nodig! Kent u iemand die altijd voor u, een familielid, vriendin of buur klaarstaat? Laat ons weten om wie het gaat en waarom hij/zij een bedankje verdient.
Komt u regelmatig niet uit met uw geld? Hebt u financiële problemen en lukt het niet om deze zelf op te lossen? Wacht dan niet met hulp zoeken, maar kom naar één van de open spreekuren van GR de Bevelanden, afdeling Werk, Inkomen en Zorg.
Het spreekuur is zonder afspraak te bezoeken in het Stadskantoor in Goes op: • dinsdagochtend van 09.00 tot 12.00 uur • donderdagmiddag van 13.00 tot 15.30 uur
Een team van ervaren medewerkers staat klaar om u de helpende hand te bieden en te informeren hoe u weer grip kunt krijgen op uw financiën. Het kan zijn dat uw financiële situatie zo uit de hand gelopen is, dat u direct hulp nodig heeft. Dan komen de medewerkers meteen in actie. Zij kunnen u ook advies en handige tips geven en doorverwijzen als dit nodig is.
www.goes.nl/dagvandemantelzorg
Wie is uw wijkcontactpersoon? Wist u dat de gemeente Goes wijkcontactpersonen heeft? Inwoners pakken steeds vaker zelf zaken aan. Zij willen bijvoorbeeld zelf een speelplaats realiseren, een dorpsplan maken, een buurtpreventie-team oprichten of willen graag een voetbalkooi in de wijk. Dit gaat allemaal buiten de gemeente om, en dat is mooi! Maar soms is er behoefte aan een aanspreekpunt, een vraagbaak die weet hoe het bij de gemeente in zijn werk gaat en bij wie u voor wat moet zijn. Vanaf nu kunt u met dit soort vragen terecht bij uw wijkcontactpersoon. Weten wie wijkcontactpersoon is voor uw wijk of dorp? www.goes.nl/wijkcontactpersonen Vier van de zeven wijkcontactpersonen. V.l.n.r.: Helma van Oostrum (Kattendijke en Wilhelminadorp), Maaike Ottenhof (Goese Polder, Oost en ‘s-Heer Hendrikskinderen), Miranda Loeve (Ouverture/Aria, Zuid en de Noordhoek) en Evelina Goetheer (Kloetinge en Goese Meer).
8
Samenspel
Jeugdbeleid Omdat het jeugdbeleid van Goes toe is aan vernieuwing, zijn wij in gesprek geweest met verschillende experts op dit gebied. Jongeren, papa’s & mama’s, professionals uit de jeugdzorg en het onderwijs. Allemaal konden ze bij ons aangeven wat hen bezighoudt, hun eigen ervaringen delen met wat wel en niet werkt en wat Goes nodig heeft. We vinden het namelijk belangrijk om -met alles wat we doen voor onze jeugd- nóg beter aan te sluiten bij de lokale omstandigheden. Een speciale rol bij het opstellen van het nieuwe plan hebben de leden van de jongerenraad in Goes. Want zij weten als geen ander wat er nodig is om gezond en veilig op te groeien, talent te ontdekken en verder te ontwikkelen. Het is het plan om het uitgewerkte beleidsstuk na de zomer aan te bieden aan de gemeenteraad.
Goes bruist in de zomer! Het voormalige V&D-pand dat weer bewoond zal worden, hippe pop-up shops, het prominente Klokstraatje dat verder invulling krijgt… In Goes is altijd wat te doen! Ook de komende zomerweken brengen weer veel reuring in de binnenstad. Beleef dans, muziek & kunst tijdens Goes C, doe ’n rondje kermis en speel met je kids tijdens Goes Kinderstad. Genieten doe je deze zomer in ons centrum!
Afval scheiden: dat doe je goed! In de vorige editie van Samenspel las u dat wij bezig zijn om ons afvalbeleid zo in te richten dat wij in Goes minder restafval produceren. Het doel is om van 250 kilo per inwoner per jaar terug te gaan naar 100 kilo. Het nieuwe beleid wordt naar verwachting in juli vastgesteld. Uitgangspunt wordt dat inwoners met veel restafval meer gaan betalen dan inwoners met weinig restafval. Goed afval scheiden werkt dus in uw voordeel: bijdragen aan een duurzamere omgeving én minder betalen. www.goes.nl/afval
9
#RaadvanGoes Politicus ben je 24 uur per dag. Ook buiten de kantooruren van de politiek maken raadsleden iedereen deelgenoot van het debat, de actualiteit of dagelijkse zaken. Tweets en uitspraken van acht Goese raadsleden.
‘Bij het klimaatbeleid trekken sommige partijen wel een heel grote broek aan. De grote stappen waar de natuur écht iets aan heeft, komen van mensen en bedrijven zelf.’ Dick de Korte
‘De Strategische Agenda biedt toekomstperspectief om de Bevelandse gemeenten beter op “de kaart” te zetten!’ Izaak Melse
‘De SGP-ChristenUnie Goes wil dat de Goese politie bodycams gaat gebruiken in de bestrijding van alcoholmisbruik onder jongeren. Burgemeester en wethouders zouden volgens de partij aansluiting moeten zoeken bij proeven die elders in het land worden gehouden.’ Johnny Lukasse
‘De #Griffioen in #Wolphaartsdijk maakt weer eens duidelijk hoe belangrijk het is bewoners actief bij het maken van plannen te betrekken’ Carel Bruring
‘Dorpshuizen en wijkgebouwen zijn van groot belang voor de leefbaarheid in Goes. Ze verdienen daarom onze steun: de Griffioen in Wolphaartsdijk moet open blijven!’
‘Goes geeft het goede voorbeeld. Wij werken wèl aan een beter klimaat. D66 verkrijgt bij evaluatie klimaatbeleid raadsbrede steun voor meer investering in CO2reductie.’
Wiert Omta
Pieter Romijn
‘Links = geld verspillen? Dacht het niet. SP-fractie heeft als enige het fractiebudget niet opgemaakt en geld teruggestort”.’ Astrid de Jong
‘Fijn dat u ons al weet te vinden zonder één of ander platform, gewoon via ons contactformulier op www.partijvoorgoes. com De Partij voor Goes, een luisterend oor voor IEDERE burger.’ Stan Meulblok
10
Samenspel
Werk in uitvoering Reconstructie kruispunt Patijnweg - Buys Ballotstraat De werkzaamheden aan het kruispunt Patijnweg - Buys Ballotstraat zijn begonnen. Het is nu een onoverzichtelijk kruispunt. Daarom is verbetering nodig, zodat het veiliger wordt voor alle verkeersdeelnemers en het verkeer sneller doorstroomt. De belangrijkste aanpassingen zijn: • het aantal rijstroken de stad uit wordt ter hoogte van het kruispunt uitgebreid van één naar twee; • fietsers en voetgangers krijgen een vrij liggend fietspad en voetpad ter hoogte van de overweg; • de huidige fietsstraat in de Koningin Wilhelminastraat wordt verlengd tot aan de rotonde Kazerneplein bij de Oranjeweg. www.goes.nl/buysballot Afsluiting toe- en afritten A58 In het najaar wordt er groot onderhoud verricht aan de A58 door Rijkswaterstaat en worden de nieuwe op- en afritten van de aansluiting op de A58 aangesloten. Daarom worden de toe- en afritten naar Goes-Zuid en ’s Gravenpolder gedeeltelijk afgesloten vanaf vrijdagavond 20.00 uur tot en met maandagochtend 06.00 uur in de weekenden van 29 september t/m 2 oktober, 13 t/m 16 oktober en 20 t/m 23 oktober. Meer informatie vindt u op de website. www.goesbeterbereikbaar.nl Aanpassing rotonde Tiendenplein In september starten de werkzaamheden aan de rotonde Tiendenplein. De rotonde wordt opgewaardeerd. Er komt een vijfde afslag bij met een extra fiets-voetgangerstunnel. Het wordt dan een ‘vijftaks-turborotonde. De turborotonde vermindert files tijdens de spits en maakt het centrum beter bereikbaar. www.goes.nl/buysballot En verder: We werken in Goes voortdurend aan de weg. Bijvoorbeeld om fietspaden, wegen en bruggen te verbeteren. Dit doen we in het groot, zoals de extra aansluiting op de A58, maar ook in het klein. Kijk voor alle actuele werkzaamheden op onze website. www.goes/nl/werk-in-uitvoering
11
Themajaar Goes-Azië nadert hoogtepunt! Het themajaar Goes-Azië is net over de helft en kan nu al terugblikken op een zee van initiatieven en evenementen. Recent nog hadden we een heel Aziatisch weekend in de binnenstad met onder andere een Pasar Malam, Koi show en foto-expositie. Nu maken we ons op voor wat traditiegetrouw het hoogtepunt is van elk themajaar: het spektakel. U leest er over in dit speciale Goes-Azië katern. Daarnaast valt er nog veel meer te vertellen over de linken met Azië. Zoals Goesenaren die naar Azië gaan én over Goesenaren die uit Azië komen. Veel leesplezier!
12
Samenspel
Feeërieke verlichting, acrobatiek, Aziatische klanken en prachtige kostuums E-njen: over het jaar van de gans In augustus is het dan zo ver. Dan hebben we zeven kansen om het spektakel E-njen in De Hollandsche Hoeve mee te maken. Sinds januari zijn tweehonderd deelnemers al aan het repeteren. Goesenaren uit verschillende verenigingen en individuele deelnemers komen elke maandagavond en vaak ook in het weekend samen om het spel en de liedjes te leren. Daarnaast is er een groep dansers die wekelijks oefent en komt een groep creatievelingen elke woensdagmiddag bij elkaar om de monsterklus van zeshonderd kostuums te klaren. In dit artikel leest u waar, vanaf wanneer en hoe u kaarten kunt kopen. Verder halen we enkele deelnemers en ex-deelnemers naar voren. Het lijkt namelijk wel of de Goese spektakels een kweekvijver zijn voor beroepen als zanger, danser of acteur. Veel deelnemers van Rogier, Ubuntu en Kausay Pacha hebben van hun hobby hun werk gemaakt. We stellen er een paar aan u voor.
Wandelend door een Aziatisch sprookje ‘Ga op zoek naar de drie poesaka’s van ons keizerrijk.’ Met dit bevel stuurt Keizer Lo Yang zes gezanten de wijde wereld in. Een Aziatisch sprookje in het verzonnen keizerrijk Kerajaan Angsa. De Prins en de Monnik, de Generaal en het Meisje, de Kunstenaar en de Vissersvrouw. Drie verschillende zoektochten onder bescherming van Aziatische Draken. Zullen zij op tijd terug zijn met de Cirkel, het Schild en de Gans voor de eerste dag van Shensheng de E-Njen - het heilige jaar van de Gans? Of weten de Kanselier en zijn handlanger er een stokje voor te steken? Muziek, liedjes, dans, theater en acrobatiek in een Aziatisch jasje. Wandel je mee?
13
Achter de schermen van E-njen ROB MAASKANT
Rob gaat over de vormgeving en het creëren van een Aziatische sfeer. Rob: ‘Bijzonder is dat bij zo’n spektakel de acteurs, muzikanten en vrijwilligers die eraan meewerken in de loop van het productieproces een vriendengroep vormen die elkaar ook vaak daarna blijven zien. Soms zijn deze ontmoetingen ook weer aanleiding voor nieuwe artistieke initiatieven. De reacties van het publiek zijn voor mij maatgevend. Als we het publiek een paar uur hebben kunnen boeien met een
KOEN SCHYVENS Schrijver en regisseur van E-Njen. Koen is betrokken bij alle spektakels in Goes sinds ‘Rogier en
verrassende fantasiewereld en de spelers een goede tijd hebben gehad, dan zijn we wat mij betreft in onze opzet geslaagd.’
de 7 plagen’ in 2005. Koen heeft ook dit jaar het verhaal verzonnen en is de artistieke coördinator van E-Njen. Wat maakt dit project bijzonder? ‘Zonder enige twijfel de samenwerking met zoveel getalenteerde mensen. Niet alleen in het artistieke team, maar ook met de spelers, zangers, dansers, muzikanten en nog veel anderen. Het samenbrengen van zoveel verschillende disciplines is heel speciaal. En voor de vierde keer hebben we gekozen voor een andere, bijzondere locatie in Goes. We maken deze keer een wandeling door een verzonnen Aziatisch land. Ja, het publiek moet de wandelschoenen aantrekken, want na de samenkomst bij de Nevel Pagode en het keizerlijk paleis volgen zij - onder
LUDO HEESTERS
bescherming van de Draken - de gezanten op hun avontuur en zoektocht. Feeërieke verlichting, acrobatiek, Aziatische klanken, prachtige kostuums, vervaardigd door een grote groep vrijwilligers. Helemaal in de traditie van Ubuntu (2009) en Kausay Pacha (2013).’
Ludo Heesters is sinds 2009 als muzikaal leider betrokken bij de spektakels. In zijn dagelijks
Hoe ben jij betrokken geraakt bij de spektakels?
werk is hij rector op scholengemeenschap
‘Ik loop al een tijdje rond in Zeeland als theaterregisseur. En zo rol je van het ene project in het
Roncalli in Bergen op Zoom. Ludo: ‘Het is een
andere. In Goes regisseerde ik eerder ‘Zacharias Jansen’ (2000) en ‘Anatevka’ (2001) bij de Goese
eer om muzikaal leider te zijn van een project
Operette Vereniging (nu Muziektheater Zeeland). En toen kwam de vraag in 2004 of ik mee wilde
waar zoveel mensen aan meewerken. Bij E-njen
nadenken over een bijzondere productie om 600 jaar stadsrechten in Goes te vieren. En de rest
is het bijzondere dat de muziek heel anders is
is geschiedenis.’
dan we gewend zijn. Er wordt gebruik gemaakt
Wanneer ben je tevreden? ‘Als het publiek een fijne avond heeft gehad. En natuurlijk kan het dan niet anders zijn dat ook de ruim tweehonderd artiesten en vrijwilligers - van jong tot oud - het beste van het beste hebben gegeven en daar erg van genieten. En dan sta ik ergens tussen de bosjes te stralen, trots als een pauw en blij als een kind.’
van Aziatische instrumenten zoals koto, taiko-drum een sitar. Bovendien is de muziek voor onze zangers en muzikanten een nieuwe uitdaging, omdat er gebruik wordt gemaakt van de pentatonische toonreeks. Als we het publiek mee kunnen nemen naar de wereld van E-njen is het voor mij geslaagd.’
14
Samenspel
GERDA KNUIVERS EN EVA ARENDS KOSTUUMONTWERPERS Gerda heeft voor de afgelopen twee spektakels de kostuums ontworpen. Gerda en Eva kennen elkaar van het Ro Theater en werken vaker samen, zo is Eva ook betrokken geraakt bij dit project. Het is prettig om het samen te kunnen doen, vanwege de omvang. Eva: ‘Het is bijzonder dat we met zo veel mensen zoiets moois maken. Het gaat ons om de saamhorigheid, het gevoel dat we het samen met zo’n grote groep mensen iets creëren. We hebben een geweldig team dat bestaat uit negen vrouwen en een man, waar we veel energie van krijgen.’ Gerda: ‘We zijn tevreden als we het beeld dat we bedacht hebben bij alle personages gerealiseerd hebben en de spelers zich hierin prettig voelen. Daarnaast is het voor ons belangrijk dat we een goede tijd met elkaar hebben.’
LIA FONTEIJN Lia Fonteijn is al ruim 40 jaar actief in de dans. Ze startte als balletdocent in de stijlen klassiek ballet, moderne dans en jazzdance. Later begon ze haar eigen dansgroep Dansz en kort daarop opende ze de deuren van Balletstudio Free. Als choreograaf was ze ook internationaal succesvol. Momenteel is ze tevens docent dansvakken bij mbo-dans in Goes. Lia: ‘In 2003 waren we met de Stichting Dansz in Litouwen voor een buitenevenement vanwege het 500-jarige bestaan van onze zusterstad Panevezys. In een gesprek met Cock van den Wijngaard van de gemeente Goes gaf ik aan dat het leuk zou zijn om met 600 jaar stadsrechten in Goes ook een groot spektakel te organiseren. Dit viel in goede aarde. Stiekem ben ik dus een beetje de initiatiefnemer geweest. Tijdens latere bijeenkomsten stelde mijn partner Kees Sorber voor om regisseur Koen Schyvens erbij te betrekken. Zo is het allemaal begonnen. Het spektakel heeft iets speciaals omdat verschillende verenigingen én individuen zich opgeven om een jaar lang intensief met elkaar op trekken. Het geeft een enorme binding binnen de gemeente Goes. Tijdens de uitvoeringen betrekken we daar ook weer het publiek bij. En als iets bindt dan is het wel samen werken aan een mooi eindresultaat. De werking van kunst wordt vaak onderschat. Kunst is het cement van de samenleving. En dat zie je zeker terug in de spektakels van de gemeente Goes tijdens de themajaren. Een groot compliment gaat daarom ook naar de gemeente. Als we tijdens de optredens op de locatie lopen en ik zie de spelers, zangers, dansers, acrobaten, vuurkunstenaars en muzikanten genieten en na afloop hoor ik dat het publiek het geweldig naar zijn zin heeft gehad, dan ben ik intens tevreden. Daar doe je het voor. Dit stukje geluk gun je iedereen.’
15
Komt u ook? Met E-njen wordt in Goes voor het vierde keer een buitenspektakel neergezet. Een enorme groep enthousiaste en creatieve Goesenaren werkt aan een voorstelling, die voor zowel publiek als deelnemers een feest is. Kenmerkend voor de spektakels zijn de fantasierijke en meeslepende
Algemene informatie
verhalen, de uitbundige decors en natuurlijk steeds weer een bijzondere buitenlocatie. Dit jaar wordt het publiek ontvangen op de Hollandsche Hoeve, waar het verhaal zich op verschillende
• Wij raden u aan zo veel mogelijk
plaatsen ontvouwt. In plaats van drie uur op een stoel, wordt van de toeschouwers gevraagd om
lopend of met de fiets te komen. In de
zich te verplaatsen. Daarom hieronder een paar praktische tips en algemene informatie.
omgeving is er een beperkt aantal parkeerplekken. Bij Spelerij Vierlinden
Kaartverkoop Tickets zijn verkrijgbaar vanaf 19 juni via www.goes-azie.nl en bij Theater de Mythe (ma-vrij 10.00 – 12.00 uur tot en met 15 juli). Ze kosten € 6,50 p.p. voor de avondvoorstellingen en € 5,00 p.p. voor matinees. Let op: theater de Mythe is gesloten van 15 juli t/m 27 augustus. In die periode kunt u
staan extra fietsenstallingen. • Het is niet mogelijk om eenmaal gekochte kaarten terug te geven. • Wij mogen geen alcohol verstrekken
alleen online bestellen. De kaarten worden voorafgaand aan de voorstelling gecontroleerd.
aan personen onder de 18. Ook het
Zorg dat u ze dan bij de hand heeft. Print de tickets en neem de prints mee of download het
doorgeven van alcoholhoudende
mobiele ticket op uw smartphone. De kaarten worden bij de ingang gescand.
drank aan iemand onder de 18 jaar is strafbaar.
De weg vinden
• Bezoekers kunnen worden gefouilleerd
De ingang van het terrein bereikt u door vanaf Eeterij-spelerij de Vierlinden richting de
en zijn verplicht zich te houden aan de
waterspeeltuin te lopen. Bij de ingang worden uw kaarten gescand.
voorschriften en/of aanwijzingen van het beveiligingspersoneel.
Geen pauze
• Zowel het betreden van het
De voorstelling duurt ongeveer drie uur en heeft geen pauze. U krijgt lopend tussen de
festivalterrein en als het bijwonen van
spellocaties een drankje aangeboden. Op één plek langs de looproute staan toiletwagens.
het festival is voor eigen risico van de bezoekers.
Toegankelijkheid Wij streven er naar de voorstellingen toegankelijk te maken voor minder validen. Per voorstelling is er een beperkt aantal plaatsen voor rolstoelhouders en hun begeleiders beschikbaar. Deze kunt u vooraf reserveren door op werkdagen tussen 09.00 en 12.00 uur te bellen naar (0113) 249 864. Neem ook contact op wanneer u moeilijk ter been bent voor informatie over de wandelroute tijdens de voorstelling. Kledingadvies Neem altijd een warme trui of jas mee. In de avond kan het erg afkoelen. Zorg ook voor comfortabel schoeisel in verband met de afstand tussen de verschillende locaties. Slecht weer Vanaf windkracht zeven en bij extreme regenval kunnen de voorstellingen in de open lucht niet doorgaan. Dit wordt voor het begin beoordeeld. Wanneer een voorstelling wordt afgelast onderzoeken we of er een extra voorstelling op een andere dag kan worden ingelast. Als dat het geval is kunt u de kaarten omruilen. Restitutie is niet mogelijk. Paraplu’s zijn op het terrein niet toegestaan.
16
Samenspel
Deelnemers aan de spekt CATHALIJNE DE SONNAVILLE Cathalijne speelde in 2009 de rol van de Oranjerivier in Ubuntu. Cathalijne: ‘Ik had daar de tijd van mijn leven. Ik genoot! In datzelfde jaar ging ik naar de vooropleiding Muziektheater op het conservatorium te Rotterdam, waar ik vervolgens ook de bachelor Muziektheater deed. Na mijn afstuderen in 2014 heb ik in een aantal producties gespeeld, zoals in de komedie ‘Harrie en Twee Meesters’ in de musical ‘The Sound Of Music’. Samen met Lotte Vugts richtte ik in 2016 het muziektheaterduo De Miezemeisjes op. In juni 2017 spelen we in Amsterdam onze muziektheatervoorstelling, ‘De Miezemeisjes Zingen Wijsjes’. Sinds januari 2017 maak ik deel uit van de cast van ‘Soldaat van Oranje - De Musical’, waarin ik te zien ben als Hofdame Angela. Daarnaast geef ik zang-, spel- en interpretatielessen. Ik heb van mijn hobby mijn beroep kunnen maken. De basis werd daarvoor gelegd in Zeeland. Ubuntu heeft een grote invloed gehad op mijn keuze voor het prachtige theatervak.’
EMMA HEESTERS Emma Heesters speelde in 2009 de rol van Azina in Ubuntu. Emma: ‘Na Ubuntu ben ik verder gegaan in de popmuziek. Ik ben tegenwoordig youtuber met 310.000 abonnees en ik krijg per maand 1,5 miljoen hits op mijn filmpjes. Ik heb ook een grote groep buitenlandse fans. Momenteel ben ik vaak in de studio te vinden waar ik met Grammy award winning producers & schrijvers werk aan mijn eerste single. Met heel veel genoegen kijk ik terug op mijn rol in het spektakel Ubuntu.’
LISA FEIJ ‘Rogier en de 7 plagen heeft bij mij een apart plekje, want net voor de première viel ik op mijn knie en kon ik niet meer meedoen. Wel goeie herinneringen aan de repetities, met die grote roofvogels erbij. En toen riep Amsterdam mij. Van zo’n 13 uur per week fanatiek dansend bij Balletstudio Free en Stichting Dansz, naar de dansacademie in de grote stad. Welkom in de wereld waarin hard werken de norm is, maar waarvoor je een flinke lading aan inspiratie terug krijgt. Inmiddels speel ik met mijn eigen danscollectief MAN || CO door heel Nederland. Het mooiste aan dit werk is het dagelijks kunnen uitvoeren van mijn passie. Ik hoop nog eens in Zeeland te spelen op de podia waar het voor mij allemaal begon.’ Kijk voor de speeldata op: mancobewegingstheater.nl
17
ktakels, vroeger en nu BESHER AL OBAIED De vijftienjarige Besher kreeg van de taalcoach van zijn vader de tip om mee te gaan doen met E-njen. En ... hij vindt het erg leuk dat hij zich heeft opgegeven. Besher zingt een Syrische lied over het land achter de zon die nooit weggaat. Als hij zingt, waan je je straks in De Hollandsche Hoeve even in Azië. Besher, die al weer bijna drie jaar met zijn ouders, broer en zus in Goes woont, spreekt inmiddels goed Nederlands. Logisch want hij zit inmiddels op het Ostrea, waar hij dagelijks wordt ondergedompeld in die taal. Thuis spreken ze Arabisch om ook de moedertaal te blijven beheersen. Hij heeft een rol als soldaat en hoofdzanger en vindt het samen zingen en samen optrekken met de andere spelers wel het leukste van alles. Op de vraag wat helemaal anders is als je in Nederland woont, antwoordt Besher: ´Dat je hier lekker kunt fietsen, in Syrië en Koeweit was het daarvoor veel te warm.’
JÜRGEN HELAND ‘Mijn eerste kennismaking met het verschijnsel ‘openluchtspektakel’ was de voorstelling Ubuntu in 2009, waarnaar ik vol verwondering twee keer naar heb gekeken. Als amateurmuzikant en -zanger had ik toen al de gedachte er een keer aan mee te willen werken. Dat kon vier jaar later in “Kausa Pacha”. Een fantastische ervaring van samenspel en verbondenheid met de cast, het orkest, en alle betrokkenen tijdens de repetities en de uiteindelijke optredens. Nu werk ik bij E-Njen als toetsenist in het orkest. Het gaat weer een mooie productie worden. Ik heb er zin in. Daarom zeg ik: komt allen kijken en luisteren eind augustus.’
LINDY KARREMAN ‘In 2009 speelde ik mee met Ubuntu. Dit wil zoveel zeggen als: ik ben omdat wij zijn. Zo was het ook. Heel veel mensen met verschillende hobby’s kwamen samen om één groot spektakel in elkaar te zetten. Iedereen had zijn eigen specialiteit en was een onmisbare schakel in het geheel. In datzelfde jaar startte ik op het Conservatorium van Amsterdam. Ik verhuisde van de provincie naar de grote stad, waar alles binnen handbereik is: Klassiek, opera, dans, film, theater. Daar heb ik me zes jaar ‘als een spons’ gedragen. Zie, hoor en beleef alles, zuig de ervaringen in je op. Inmiddels ben ik 12 juni jl. afgestudeerd als Master of Music in Antwerpen. Wat ik het liefste doe, is sámen muziek maken, bijvoorbeeld de kindermuziektheatervoorstellingen die ik maak met mijn kwintet (zie facebook). Of met het Ricciotti ensemble, een orkest dat alle stijlen muziek maakt op ongebruikelijke plekken; in een AZC, gevangenis, zwembad, noem maar op. Je kunt hier meer over lezen op www.ricciotti.nl. Verder speel ik mee in de Metropole Orkest Academy. Door samen muziek te maken beleef ik prachtige momenten, die steeds weer neerkomen op: ik ben omdat wij zijn.’
18
Samenspel
JILL EN LINDA VAN SON De 9–jarige Jill van Son is van jongs af aan dol op zingen, spelen en dansen. Als 5-jarige zat ze al bij Kausay Pacha op de tribune. Bij de audities voor E-njen stond ze dan ook vooraan. Haar moeder Linda had zich dit jaar juist voorgenomen om met elk van haar beide dochters ‘iets bijzonders’ te doen. Met de oudste reisde ze naar Nepal en met Jill gaf ze zich op om mee te doen met E-njen, want Jill heeft haar hang naar dat zingen en dansen van geen vreemde. Jill is in het stuk Shimai, het zusje van de tijger. Ze zingt, acteert en danst. Linda is hofdame. Op de vraag aan moeder en dochter of het meedoen aan de voorbereidingen voor E-njen is wat ze ervan hadden verwacht, volgt er twee keer een volmondig ‘ja’: ”We hebben nu al zin in het komende repetitieweekend.”
Samenspel maakt alles mogelijk! Rabobank Oosterschelde sponsort in dit Aziëjaar het indrukwekkende Openluchtspektakel E-njen. Jos van Esbroeck, directeur Particulieren en Private Banking, legt uit waarom dit evenement zo goed past bij de Rabobank: ‘Het bijzondere samenspel van de acteurs, de choreografie, decors en kostuums brengt alles samen. De kracht van de Rabobank zit eveneens in het samenbrengen. Want “een aandeel in elkaar” betekent mensen toegang geven tot financiële diensten, kennis en netwerken. En nuttige verbindingen tot stand brengen.’ ‘Het Aziëjaar in Goes is een fantastisch initiatief, dat onze ondersteuning verdient. Want het brengt op unieke wijze een samenwerking tot stand tussen de gemeente, de ondernemers en inwoners van Goes. Wij hopen dat iedereen van 23 tot en met 27 augustus volop gaat genieten van E-njen in de Hollandsche Hoeve!’ Rabobank Oosterschelde. Een aandeel in elkaar.
Oosterschelde
19
Azië op doek en in boek RAVING IRAN (FILM) Arash en Anoosh dromen van een carrière als techno-dj’s, maar dat is in Iran zo goed als onmogelijk. Dus draaien ze op illegale feestjes en proberen ze hun album bij platenzaken ‘onder de toonbank’ te verkopen. Arash en Anoosh willen dolgraag geld verdienen als echte muzikanten, maar voor de muziek die ze maken is in Iran weinig plaats. Toch wagen ze het erop een album te produceren. Wanneer het ze dan eindelijk lukt om de cd gedrukt te krijgen, wil niet één muziekwinkel het album verkopen. De muziek die ze maken is streng verboden en het feit dat er een vrouw meezingt, is uit den boze. Ook het draaien op feestjes en festivals valt niet mee: alles moet ondergronds. Ze overwegen de mogelijkheden om illegaal het land uit te gaan, maar dan komt er een officiële uitnodiging van een groot technofestival in Zwitserland. (Raving Iran is in het najaar te zien in Filmhuis ’t Beest)
DE TOLK VAN JAVA (BOEK) “De Tolk van Java” is het prachtige boek van Librisprijswinnaar Alfred
Een moeder die eveneens slachtoffer is, maar zich verder niet veel van de
Birney. Het is het verhaal van een voormalig oorlogstolk en zijn familie
kinderen aantrekt. Een boek dat laat zien wat oorlog bij mensen teweeg
tijdens de onrustige periode na de Tweede Wereldoorlog in Indonesië.
kan brengen en hoe dat generaties kan doorwerken. Indonesië is niet
Een verhaal vol geweld, spanning en verdriet. Spanning in de vorm van
alleen Tempo Doeloe. Een aanrader voor iedereen die iets van de
een puur, rauw oorlogsverhaal met de onaangename gevolgen van
Nederlandse geschiedenis wil weten.
oorlogstrauma en opvoeding voor het gezin van de tolk na aankomst in Nederland. Hoe kun je leven met een vader die uitsluitend geweld gebruikt om te praten, alleen aan zichzelf denkt, en wil je die leren begrijpen?
Tip: op 11 september houdt schrijver Alfred Birney een lezing in Goes.
20
Samenspel
Goese organisaties sluiten aan bij het themajaar PAARD VAN TROJE
verzinnen. Zoals ieder themajaar nodigt het onderwerp uit iets te organiseren. Veel auteurs
Eigenaar van boekhandel en uitgeverij Paard
hebben een link met Azië. Het is leuk mensen te
van Troje Anthoni Fierloos organiseert dit jaar
zoeken die iets bijzonders vertellen, en dat is
een aantal lezingen door een correspondent,
zeker niet alleen Tempo Doeloe.’
onderzoeker of journalist met een spraakmakend boek over Azië.
‘De eerste drie Goes-Azië lezingen waren gevarieerd. Arita Baaijens met haar bijzondere
‘Het leuke aan een boekhandel is dat je te
manier van reizen. Eefje Rammeloo, die een
maken krijgt met allerlei onderwerpen. Ook met
week uit China voor haar nieuwe boek in
Azië. Reisgidsen, reisverhalen, kookboeken en
Nederland is. Maar ook de Zwitserse historicus
literatuur. Ik ben liefhebber van het werk van
Rémy Limpach, met een boeiende lezing over
Couperus, waar een oosterse sfeer meestal
het gebruik van geweld door het Nederlandse
aanwezig is. Kort geleden verscheen het boek
leger in de periode 1946-1950 in
“Couperus in de Oriënt”. Bijzonder mooi.’
Nederlands-Indië. Zijn boek ”De brandende
In het najaar volgen meer boeiende
‘Ik probeer zoveel mogelijk mee te doen met
Kampongs van Generaal Spoor”, was zo
Azië-lezingen. Informatie op
alles wat wordt georganiseerd. Dit is voor een
spraakmakend, dat de Tweede Kamer een
www.stichtinghistorischslotoostende.nl en
boekwinkel makkelijker, want er is altijd wat te
nieuwe onderzoekscommissie heeft ingesteld.’
www.goes-azie.nl
FORZA GYMNASTICA
van de manier van bewegen van Aziatische sporters. Zij beschikken over een enorme souplesse, een goede coördinatie, veel evenwichtsgevoel en ze werken zeer goed samen. Het benadert soms de perfectie.’ ‘Forza Gymnastica organiseert om het jaar een grote uitvoering waaraan alle groepen en disciplines meedoen. Daarin laten we ons zien aan een groot publiek. De uitvoering staat elke keer in het teken van een ander thema. Voor ons biedt Azië heel veel mogelijkheden. Alle groepen, van de peuters en kleuters tot de acrogym, turnsters en springers tot de senioren kunnen een mooie presentatie verzorgen. Een aantal van onze leden doet mee aan het openluchtspektakel
De gymnastiekvereniging hield op 1 juli haar
‘Ik heb geen voorkeur voor een bepaald land
E-njen. Ook daar laten ze zien wat we allemaal
uitvoering ‘De Drakenlampion’ in Omnium.
in Azië. Ik ben juist gegrepen door de grote
doen bij Forza Gymnastica. Voor ons is de
Matty Steendijk is al jaren betrokken als trainer
verscheidenheid van het continent. Er zijn
uitvoering geslaagd als iedereen aan het einde
van de springroep, voorzitter van de technische
enorm uiteenlopende culturen en de gebieden
van de show met blije gezichten op de vloer staat
commissie en coach opleidingen.
verschillen sterk van elkaar. Als je kijkt vanuit
en we een lach zien bij de mensen op de tribunes. ‘
onze sporten, dan ben je al snel onder de indruk
21
INLOOPHUIS DE OASE Henny van Zunderen is al twintig jaar betrokken bij inloophuis de Oase, Rooseveltlaan 87. Ze heeft er verschillende kunstgroepen opgezet en is zes jaar voorzitter. Tijdens het themajaar zijn er wekelijks Aziatische activiteiten. ‘De kleuren en de geuren van Azië trekken me aan, zoals de kruiden, het eten en de Aziatische culturen. Samen met een aantal vrijwilligers vonden we het een goed plan om mee te doen met het themajaar. Vrijwilligers hebben Aziatische spullen verzameld en het inloophuis in Aziatische sferen aangekleed. Elke donderdagochtend is er een koffie/ theeochtend. Dat maakt het levendig.’ Wanneer is een Aziatische activiteit in het inloophuis geslaagd? ‘Als de gasten zich goed voelen in die Aziatische sfeer. De workshop zijdeschilderen was erg goed bezocht. Elke dinsdag doen we wat met het thema ‘schilder je eigen godin/godheid en elke vrijdag is er de mogelijkheid om een door Azië geïnspireerd masker te maken. Mensen doen graag mee. Als mensen erop inhaken is dat hartstikke leuk.’
PODIUM ’T BEEST Podium ’t Beest is enige tijd dicht geweest, vanwege een verbouwing. Sinds april is ’t Beest weer open voor het bekijken van films of om naar concerten te gaan. Frank Harthoorn werkt bij ’t Beest. Hij is verantwoordelijk voor alle muziek en films die in ’t Beest op het programma staan. Frank organiseert samen met anderen verschillende Aziatische activiteiten in ’t Beest dit jaar. Wat heb je zelf met het thema Azië? Ik ben gek op curry, Zuid-Koreaanse cinema, engrish internet memes en Japanse filmmuziek. Een bezoek aan de Oriënt heeft er tot nu toe helaas nog niet in gezeten, maar de verbeelding vermag een hoop, nietwaar. Waarom doet ’t Beest mee met het Aziëjaar? In veel Aziatische landen is de film-output van uitzonderlijke klasse, maar het is niet altijd even makkelijk mensen zover te krijgen die films ook te komen zien. We hopen met een kleine maar fijne selectie uit Bollywood en de Japanse Ghibli-studios, en de extra publiciteit die zo’n themajaar genereert, toch weer wat meer mensen zover te krijgen zich kortstondig te dompelen in deze prachtige, kleurrijke en meeslepende films. Wanneer is een Aziatische activiteit in ’t Beest voor jou geslaagd? Het mooie aan film, muziek en inderdaad álle kunstuitingen is dat het succes eigenlijk al besloten zit in het werk zelf. In ‘t Beest hebben we het privilege al die mooie dingen te mogen en kunnen laten zien aan de inwoners van Goes en daarbuiten. Zodoende is eigenlijk elke activiteit hier al geslaagd, Aziatisch of anderzijds!
22
Samenspel
Hendrick Hamel, Koreaan tegen wil en dank Veel straten op het Goese bedrijventerrein De Poel II dragen de namen van bekende en onbekende ontdekkingsreizigers. Een naam die daar nog ontbreekt, is die van de in Gorcum geboren Hendrick Hamel (1630-1692), de in Nederland relatief onbekende ontdekker van Korea. Hamel schreef een gedetailleerd journaal over de dertien jaar dat hij in dat land gevangen werd gehouden. Columbus zocht ooit een nieuwe route naar India, maar ontdekte Amerika. Hendrick Hamel was in 1653 op weg naar Nagasaki in Japan, werd uit de koers geblazen door een storm en ontdekte Korea. De Sperwer, het schip waarop hij voer, brak op de rotsen voor het Koreaans eiland Jeju. Een deel van de bemanning verdronk. De 36 overlevenden werden op het strand gevangen genomen en kregen te horen dat ze de rest van hun leven moesten doorbrengen in Korea. Groot was hun verbazing toen ze in Korea ene Jan Jansz. Weltevree troffen, afkomstig uit het Noord-Hollandse De Rijp die 26 jaar daarvoor, toen hij in een sloepje zoet water wilde halen, ook gevangen was genomen. Weltevree - je zou bijna zeggen: het woord zegt het al - had zich geschikt in zijn lot en werkte op dat moment al jaren voor de koning. Van hem horen de mannen hoe de Koreaanse samenleving is georganiseerd. Voor de Koreaanse bezoekers is het standbeeld van Hendrick Hamel in Gorcum voorzien van een Koreaanse toelichting
23
Naast hertalingen in modern Nederlands zijn er ook kinderboeken geschreven over De stranding van de Sperwer.
Het Hamel museum in Korea
De mannen worden naar het vasteland van
een vissersboot waarmee ze met z’n achten
het land aan het begin van de twintigste eeuw
Korea gebracht, waar ze het grootste deel van
ontkomen. Aan de achterblijvers maakt Hendrick
binnenviel. Die koloniale periode is voor Korea
de tijd redelijk worden behandeld. Veel hangt af
weinig woorden vuil. In zijn verslag van het
nog altijd een groot trauma.’
vanaf de welwillendheid van de vaak
verhoor door de Japanners schrijft hij: ‘Wij
overgeplaatste gouverneurs en van de goede of
vertrokken met z’n achten, zonder de anderen te
Journaal en museum
slechte oogst. Hendrick windt er in zijn journaal
informeren.’ Hij suggereert nog wel dat de keizer
Na thuiskomst in de Republiek vestigde Hamel
geen doekjes om: ‘Met de nieuwe gouverneur
van Japan aan de koning van Korea zou kunnen
zich in Gorinchem. Daar schreef hij zijn
verslechterde onze situatie. Van de vorige
vragen de achterblijvers vrij te laten, wat
reisverslag dat hij in opdracht van de VOC liet
gouverneur kregen we gratis brandhout, nu
ongetwijfeld niet is gebeurd.
publiceren. Hamels Journael van de
moesten wij het zelf gaan kappen. Bovendien liet
ongeluckige voyagie van ‘t jacht de Sperwer,
hij ons veel harder werken (…) Wij waren dan ook
In Korea is Hendrick Hamel nog altijd
nu een van de topstukken van het Nationaal
blij toen wij in september hoorden dat hij aan een
springlevend, getuige ook het Hendrick Hamel
Archief in Den Haag, was het eerste uitvoerige
hartaanval was overleden.’
museum in Yeosu. De episode is verplichte kost
westerse geschrift over Korea – pas in de
op de basisschool. Walraven, hoogleraar taal en
negentiende eeuw zouden er nieuwe
De ontsnapping
cultuur van Korea in Leiden: `Koreanen zijn
ooggetuigenverslagen volgen. Het reisverslag
In 1663, als er al drie jaar hongersnood heerst,
geïntrigeerd door dat kleine westerse landje dat
werd een bestseller. Vandaag de dag wordt
worden de overgebleven 22 mannen verdeeld
in staat was over de hele wereld schepen uit te
Hamel – hoewel hij niet de eerste Europeaan in
over drie steden. Hamel komt met zijn groepje
zenden, zich invloed te verwerven en geld te
Korea was – gezien als de ontdekker van Korea.
terecht in Chwasuyong, waar ze het slecht
verdienen. Hoe deden ze dat? Ze betrekken het
In 2015 ging in Gorcum, zijn geboortestad, het
treffen met de gouverneur die de Nederlanders
op zichzelf: ook Korea was een klein land dat
Hamelhuis open, een charmant museum dat
’s zomers dagelijks in de brandende zon laat
zich staande moest zien te houden tegenover
helemaal is gewijd aan Hamels verblijf in Korea
staan en ’s winters van ’s morgens vroeg tot
de grote buren, een `garnaal’ tussen de
en een bezoek meer dan waard.
’s avonds laat in regen en hagel. Als er een
`walvissen’ China, Japan en Rusland. Ook zien
opvolger voor de gouverneur komt, verzucht
Koreanen de gebeurtenissen rond de Sperwer
Bronnen en verder lezen:
Hendrick in zijn Journaal: ‘wij danken God dat
als een gemiste kans. Ze fantaseren erover wat
www.hendrickhamelmuseum.nl, Dirk van
wij verlost zijn van de ellendeling die ons tot
er gebeurd zou kunnen zijn als ze hun land toen
Delft: Hendrik Hamel in Korea, NRC 23 aug
dusverre het leven zuur heeft gemaakt.’
wel hadden opengesteld, (…) Zouden ze dan niet,
2003, Het journaal van Hendrick Hamel; de
De nieuwe gouverneur verwondert zich erover
net als in Japan, westerse kennis hebben
verbazingwekkende lotgevallen van Hendrick
dat de mannen niet proberen om naar Japan
kunnen aftappen die het land sterker had
Hamel en andere schipbreukelingen van het
te ontkomen, waarmee het idee is geboren om
gemaakt? Wellicht, zo is de gedachte, had Korea
VOC-schip de Sperwer in Korea (1653-1666),
te vluchten. In 1665 kopen ze via een stroman
zich dan staande kunnen houden toen Japan
dedicon, 2004.
24
Samenspel
Kenny vertelt over zijn leven in Cambodja
Een eigen guesthouse in Azië
Joachim Kenny Tramper is 30 jaar, komt uit Goes en woont al weer vijf jaar in Cambodja,
trekken. Volgens Kenny is het de truc om daar
waar hij een Guesthouse runt. Inmiddels is hij helemaal thuis in Cambodja. Hoe dat zo is
uit te stappen en je onder de Cambodjanen te
gekomen en wat zijn dromen voor de toekomst zijn, lees je in dit interview.
begeven. Dit doet hij door veel tijd met zijn schoonfamilie door te brengen, waardoor hij zich onderdeel voelt van de maatschappij.
Na een reis van een jaar door Australië en
ging naar goede business mogelijkheden liep
Zuidoost-Azië keerde Kenny besmet met het
hij tegen een goede deal aan voor een
reisvirus terug naar Nederland. ‘Ik wilde het
guesthouse in de stad Kampot, 100 km verder
Kenny loopt ook tegen lastige dingen aan: ‘Het
liefst zo snel mogelijk weer op pad en besloot
op. Zo kreeg hij zijn eigen bedrijf ‘Kampot
leven is hier erg aangenaam, maar je moet er
om er weer op uit te gaan.’ Hij ging terug naar
Kenny’s guesthouse & bar.’
keihard voor werken. Het is makkelijk om een zaak te beginnen in Cambodja, maar om er wat
het land waarop hij verliefd was geworden, Cambodja. Daar ging hij als vrijwilliger twee
Het leven in Cambodja
aan over te houden is een heel ander verhaal.
maanden aan de slag in de badplaats Kep, aan
Op de vraag wanneer wist je dat je van
Je hebt hier meer ups en downs dan in
de zuidkust van Cambodja. Vervolgens zou hij
Cambodja je nieuwe huis wilde maken,
Nederland. In Cambodja is minder stabiliteit,
doorgaan naar Nieuw-Zeeland. Die reis is nooit
antwoordt Kenny ‘toen ik mijn partner Sela
gemaakt en hij bleef in Cambodja.
leerde kennen.’ In de afgelopen jaren raakte hij langzaam gewend aan de Cambodjaanse
Kampot Kenny’s guesthouse & bar
cultuur. ‘Ik spreek een aardig woordje Khmer
De twee maanden vrijwilligerswerk werden vier
(Khmer is de naam van het volk en de taal in
maanden. De weekenden besteedde Kenny in
Cambodja) en lezen en schrijven gaat me
de havenstad Sihanoukville. ‘Daar ging ik na
steeds beter af. Veel jongeren willen graag
vier maanden ook aan de slag achter de bar,
Engels met me spreken, wat het voor mij lastig
waar ik na anderhalf jaar werken mijn
maakt om de taal goed bij te houden.” Hij is zich
Cambodjaanse partner Sela leerde kennen.
bewust van de zogenaamde ‘expat-bubble’:
Toen mijn baas de tent verkocht, moest ik op
omdat er veel westerlingen in Cambodja zijn, is
zoek naar nieuw werk.’ Nadat Kenny op zoek
het heel gemakkelijk om met hen samen op te
25
maar dat is juist één van de redenen dat ik hier
worden zelfs de poten, nek, hart en lever
leef. Er gebeurt altijd wel wat. Er gaat bijna nooit
opgegeten. Eten is hier een heel sociaal
een dag voorbij dat ik denk: ‘Wat is het hier saai
gebeuren. Gasten krijgen altijd eten
zeg’.’ Een goede vriend van mij hier zegt vaak:
aangeboden. Het is bijna een belediging als je
‘Ik prefereer de achtbaan hier in plaats van het
niet mee-eet.’
hamsterwiel thuis’.’ Natuurlijk mist Kenny zijn familie en vrienden. Daarom gaat hij eens in de
Kenny over tien jaar
drie jaar voor een paar weken terug naar
‘Inmiddels hebben we een stuk land gekocht
Nederland.
met het plan daar op te gaan bouwen. Dat zal de komende jaren beetje bij beetje gebeuren.
Cambodja versus Nederland
Op het moment denk ik dat ik nog twee à drie
Er zijn veel verschillen tussen Cambodja en
jaar door kan achter de bar. Ik werk elke dag
Nederland. ‘Hoe men in Cambodja voor de
en het is niet de meest gezonde levensstijl.
ouderen zorgt, verschilt van Nederland. Hier
Dan is het tijd om de tent te verkopen en een
woont de hele familie in één huis of in
volgende stap te zetten. Een klein upscale
verschillende huizen - lees hutjes- op hetzelfde
resort realiseren is een droom. Het is haalbaar,
stukje grond en zorgt de jongere generatie voor
maar dan moet er wel eerst hard voor
achter de bar in een guesthouse in Cambodja.
de oudere generatie. Er zijn in Cambodja geen
gewerkt worden.’
Van backpacker tot zakenman en alcoholist tot hoerenloper, het is hier aan de orde van de
bejaardentehuizen. Op deze manier georganiseerd zou de ouderenzorg in
Kenny Tramper heeft in eigen beheer het boek
dag.’ Het boek is te bestellen door een email
Nederland een stuk minder problemen geven.
‘Ondertussen in Cambodja’ uitgegeven over zijn
te sturen naar: adtramper@gmail.com.
De Cambodjaanse keuken is uiteraard anders
leven in Cambodja. Op de flaptekst schrijft hij:
Kenny is te zien in de voor het Goes-Aziejaar
dan in Nederland. Eén van de dingen die mij
‘Gelukkig ben ik psychisch nog in orde en
gemaakte documentaire Goes goes Asia
opvalt, is dat hier zo weinig voedsel in de
functioneert mijn lever nog naar behoren.
van Remie Openeer die dit jaar vast nog een
afvalbak belandt. Van bijvoorbeeld een kip
Tot die conclusie kom ik na een jaar werken
keer te zien zal zijn.
26
Samenspel
Goese Tammy koestert waarden uit Aziatische oorsprong
Hechte familiebanden, gastvrijheid en goed eten Sinds 2015 heeft Pop-Up Team Goes een prominente plaats op de evenementenkalender van Goes. Eigenaresse Tammy Groosman is de drijvende kracht achter onder meer Festival De Veste, de Asian Foodcourt tijdens Vriendinnendagen, de kerstmarkt en recent de Pasar Malam.
Door haar Molukse achtergrond vindt ze het
Ik probeer dingen te doen die nieuw zijn, maar
extra leuk om evenementen tijdens het
wel passen bij Goes. Samen met mijn man John
Themajaar Goes-Azië een Aziatische touch te
ga ik veel festivals af. Niet om dingen te kopiëren,
Goes en Azië
geven. Wij praten met haar over werk, haar
maar om sfeer te proeven, ideeën op te doen en
‘Aansluiten bij het themajaar Goes-Azië is
achtergrond, Goes en eten. Want eten, zegt ze, is
die eigen te maken voor Goes. Want wat ergens
helemaal niet moeilijk. Ik ben geboren en
heel belangrijk. Terwijl we te gast zijn in haar
anders goed werkt, hoeft in Goes helemaal niet
getogen Goesenaar, maar mijn ouders hebben
keuken, praat Tammy honderd uit, regelt ze van
aan te slaan. Het Goese publiek maak je niet
mij natuurlijk heel veel culturele bagage
alles voor de Pasar Malam die er aan zit te
gek, die blijven altijd bij zichzelf. Wij zoeken naar
meegeven. Mijn vader hoort bij een van de
komen en maakt ze tegelijkertijd een zomerse
de juiste balans en dat gaat behoorlijk goed.’
eerste Moluks-Indische families die naar
salade ‘kohkoh’ naar authentiek familierecept.
dankzij de hulp van vele lieve vrijwilligers.’
Nederland kwamen. Mijn moeder kwam later Eten, drinken en entertainment
naar Nederland om hier te werken. Zij hebben
Het Goese publiek maak je niet gek
‘De kern van onze evenementen draait altijd om
elkaar in Nederland leren kennen en zijn
‘Festival De Veste was in 2016 het eerste grote
eten, drinken, shoppen en entertainment.
inmiddels ruim 42 jaar getrouwd. Zij hebben
festival dat we organiseerden met Pop-up team
Hieromheen maken we een zo relaxed mogelijke
hun kinderen met Molukse normen en
Goes. Dat was best spannend, maar het is echt
sfeer. We zetten de evenementen op in een vrij
waarden opgevoed. Die cultuurverschillen
zo goed ontvangen. We hoopten op een paar
korte periode van een paar maanden. Dit
tussen thuis en op school waren soms best
honderd bezoekers en het werden er duizenden.
betekent dus hard werken en snel schakelen
lastig voor mij als kind. Sommige dingen vind ik
voor John en mij. Gelukkig lukt dit altijd weer
27
Kohkoh ‘Kohkoh is een frisse salade. Makkelijk te maken en écht iets voor in de zomer. Het is een bijgerecht en eigenlijk hoor je het met rijst te eten. Mijn dochters vinden het het lekkerst in een wrap. Ik maak het zelf met tonijn, maar het kan ook met gerookte makreel. Er staan geen hoeveelheden bij dit recept omdat we koken op gevoel en zelden met de maatbeker of weegschaal op het aanrecht.’ Dit heb je nodig • Blikje tonijn • Schaaltje taugé • Bosje bladselderij • Rode ui • Citroenen • Geraspte kokos • Wraps Zo maak je het Tonijn laten uitlekken en losmaken in een schaal. Kokos roerbakken tot het lichtbruin zo waardevol dat ik ze weer doorgeef aan míjn twee dochters. Bijvoorbeeld de waarde
is (pas op dat het niet te donker wordt,
van familie en het respect voor ouderen. Familiebanden zijn héél hecht, ook als het
dat smaakt niet goed). Taugé ontdoen van
gaat om -naar Nederlandse begrippen- verre familieleden.’
de kiembolletjes en de steeltjes in de schaal met de tonijn doen samen met de
Eten en aandacht
fijngesneden ui en fijngehakte selderij.
‘Eten en gastvrijheid zijn ook belangrijk. Niet alleen is er eten in overvloed als je ergens
Voeg de afgekoelde kokos toe, knijp de
te gast bent, het wordt ook altijd met veel aandacht klaargemaakt. Zo wordt de taugé
citroen(en) naar smaak er boven uit.
voor in kohkoh stuk voor stuk met de hand van het kiembolletje ontdaan. Superveel
Meng het geheel en eet het als bijgerecht
werk en één van die kleine dingen waarmee je kunt laten zien hoeveel zorg je aan het
of maak er een heerlijk frisse wrap mee.
eten hebt besteed.’
Selamat makan!
Volg de activiteiten van Pop-up Team Goes via facebook: popupteamgoes.
‘ Oh ja, rijst eet je niet met mes en vork, maar met een lepel en een vork!’
28
Samenspel
Verwacht BOLLYWOOD FILMFESTIVAL IN ’T BEEST Vanwege het Aziëjaar liet podium ’t Beest in juni aansluitend drie films uit de Japanse Ghibli Studio’s zien. Na de Japanse award winnende animatie films is het dit najaar tijd voor een andere typische Aziatische filmgenre: Bollywood. Deze vaak Hindi-talige films komen uit India. Het is de grootste filmindustrie van de wereld, als je meet naar het aantal geproduceerde films. De films zijn vaak uitbundig, kleurrijk en niet compleet zonder dansje. Je ziet het dit najaar in podium ’t Beest.
ARTIST IN THE WORLD HUIS André Smits schreef al eerder een wekelijkse blog voor de website Goes-Azië over zijn reis naar Taiwan. Dit najaar schildert hij live een mind map op een prominente plaats in Goes. Hou de website goesazie.nl in de gaten voor meer informatie!
WAT GEBEURT ER NOG MEER… TAKE-OVER BASISSCHOLENPROJECT Tijdens het themajaar probeert de gemeente Goes verschillende doelgroepen te bereiken. Daarom is in samenwerking met Centrum Kunst- en cultuureducatie Oosterschelderegio (KCE) een scholenproject ontwikkeld, waarin elke school een dag mee op reis wordt genomen naar Azië. Centrum KCE verzorgt de coördinatie van cultuureducatie in de Oosterschelderegio. Dat maakt ze tot een ideale partner om het basisscholenproject mee te organiseren. Tijdens de Take-Over wordt de school Aziatisch aangekleed. Iedere klas, van groep 1 tot en met groep 8, krijgt drie workshops. Het bijzondere aan het project is dat de take-over naar wens van de school kan worden aangepast. Een school kan kiezen uit vier workshops op het gebied van dans, muziek, beeldend en media. Scholen kunnen zich inschrijven via het inschrijfformulier op de website www.centrumkce.nl
29
Programma juli – september Sommige evenementen tijdens het themajaar zijn een direct initiatief van gemeente Goes, maar er zijn ook veel organisaties, die met hun activiteiten aansluiten op het thema Azië. En dat is hartstikke leuk! In Goes is altijd wat te doen. Ook tijdens het themajaar natuurlijk. Hieronder een selectie van uit álle activiteiten en evenementen in de komende periode. Actuele informatie vindt u op goesazie.nl en op de agenda van goesisgoes.nl.
Zaterdag 8 en zondag 9 juli Kunst & Crearoute Za 10.00 – 17.30 en zo 13.00 – 17.30 | Wolphaartsdijk en Oud Sabbinge | toegang gratis Een veelzijdige (fiets) route met Aziatische kunstvormen door professionele en amateur kunstenaars in ateliers, tuinen en andere locaties. Zondag 9 juli Kleurrijk Goes Grote Markt Donderdag 13 en vrijdag 14 juli Kermis Wolphaartsdijk | Haventerrein Zaterdag 15 juli Braderie Wolphaartsdijk | Haventerrein Zaterdag 16 juli Zeeuwse Keverdag 12.00 – 19.00 uur | Grote markt Zaterdag 22 juli FunFest Outdoor Goes Asia 14.00 – 02.00 uur | de Kunstwei, de Perponcherpolderweg 1 Wolphaartsdijk, Nog even en dan is het zover: dan gaan we met FunFest Outdoor weer de weide in! In het thema Azië maken we er in Wolphaartsdijk weer een groot feest van met als ingrediënten: muziek, theater, visuals, food en enorm vette kunst! Tickets zijn te koop via www.funfest.nu of Primera. Woensdag 25 – zaterdag 28 juli Zeeuwse Rijwiel- en Tourvierdaagse Vanaf Omnium Zondag 30 juli Dancetour 14.00 – 23.00 uur | Grote Markt
Donderdag 3 – zaterdag 5 augustus Streetsale Goes Een feestelijke combinatie van sale, straattheater en muziek in de binnenstad. Zaterdag 5 augustus Dag van ’t Ouweland Oud Sabbinge Vrijdag 11 – donderdag 17 augustus Kermis Binnenstad Zaterdag 12 augustus – woensdag 6 september Expositie Noord-Koreaanse schilderijen 13.00 – 17.00 uur | Grote Kerk, Singelstraat 21 | toegang gratis Met zo’n 50 sociaal-realistische kunstwerken laat deze expositie een door de staat geregisseerd en geïdealiseerd beeld van Noord-Koreaanse samenleving zien. Zaterdag 19 augustus GoesC 13.00 – 24.00 uur | Bleekveld Muziek, dans en theater Zaterdag 19 augustus Gestrand in Wolfersdiek Vanaf 12.00 uur | De Schelphoek, Wolphaartsdijk Met onder andere braderie, muziek, sport en spel, Ons Boerehoed. Zaterdag 19 augustus – zaterdag 16 september De nieuwe gezichten van Kattaikkuttu 13.00 – 17.00 uur | kunstuitleen de Bevelanden, Westwal 45 | toegang gratis Na zijn inspirerende reis naar India laat Erlend Steiner Lovisa in deze expositie de stillevens met gekleurde inkt zien.
Woensdag 23 – zondag 27 augustus Openluchtspektakel E-njen Hollandsche Hoeve | avond € 6,50 p.p. | middag € 5,00 p.p. De voorstelling begint met een ceremonie aan het koninklijk hof op de eerste locatie. Daarna reist het publiek van locatie naar locatie om het koninklijk hof te kunnen redden.
Zaterdag 26 augustus Goes Kinderstad 11.00 – 16.00 | binnenstad Kinderen zijn op deze dag de baas in Goes. Er zijn allerlei gratis activiteiten en attracties voor alle kinderen. Maandag 11 september Lezing Alfred Birney Slot Oostende Zaterdag 30 september en zondag 1 oktober Selamat Makan van Roy Grünewald 16.00 uur | Theater de Mythe € 38,00 p.p. Roy vertelt smeuïge verhalen over voormalig Nederlands-Indië, terwijl zijn zus Hedy op het podium staat te koken. Na afloop kunt u in de foyer genieten van een authentieke Indische maaltijd.
MEER INFORMATIE ZIE WWW.GOES-AZIE.NL
30
Samenspel
Een kunstenaar in Taiwan André Smits woont in Kattendijke en is bekend
Places
van zijn initiatief Artist in the World. Elke
Een ander project van Artist in the World is
kunstenaar of kunstenares die hij ontmoet,
terug te zien op de facebookpagina André
vraagt hij naar een volgende vriend of vriendin
Smits. Het album places laat je het pad zien
in de kunstwereld. Zo verbindt hij de ene met
dat André bewandelt. ‘De foto’s zijn vrijwel
de andere artiest, waardoor hij op veel plekken
altijd een pad dat ver doorloopt. Waar je de
komt. Deze omzwervingen gaan verder dan
ene keer het Nederlandse platteland kunt
Nederland. Zo reisde hij eerder naar Berlijn en
bekijken, zie je op de andere foto een
New York. In ons Azië jaar reist André naar
Taiwanese straat met op de achtergrond een
Taiwan.
skyline. Als je doorklikt, dan zie je als het ware het pad wat ik loop.’
Over zijn avonturen in Taiwan schreef hij wekelijks in een blog op de website Goes-Azië.
Expostie
Nu blikt hij terug en vertelt wat er zo bijzonder
‘Taiwan is een fijn land om te wonen,’ aldus
daarin de verschillende namen van zijn
is aan Taiwan.
André. ‘Alles is erg schoon en geordend.
ontmoetingen. Deze mindmap schildert André
Iedereen staat in nette rijen bij de metro en
direct op de muren. Als gebaar naar de
Rückenfigur
het openbaar vervoer is veel schoner dan de
Taiwanezen gebruikte André deze keer niet
André Smits fotografeert alle kunstenaars en
meeste Nederlandse treinen.’ André ging mee
het alfabet, maar Chinese karakters. ‘Dit
kunstenaressen die hij tegenkomt op zijn
in het ritme van de stad, wat er voor zorgde
vergde de nodige voorbereiding. Een Excel
reizen. Op deze foto’s zien we steeds de rug
dat hij zoveel mensen heeft ontmoet in twee
sheet met zowel de Engelse als Chinese
van de kunstenaar in zijn of haar atelier. Dit
maanden. ‘Pas bij terugkomst in Kattendijke
namen en een voorbereiding van twee dagen
zogenaamde rückenfigurperspectief, zorgt
had ik tijd om uit te rusten.’ Naast afspraken
om de wand af te krijgen.’
ervoor dat je als het ware met de kunstenaar
voor de toekomst -een mogelijke expositie in
mee kijkt. Na negen jaar heeft André Smits al
een papiermuseum en een Artist in the World
Ben je benieuwd naar het werk van André
duizenden kunstenaarsruggen vastgelegd,
wand in een Taiwanees restaurant- resul-
Smits? Later dit jaar wordt zijn werk
waarvan zo’n honderd Taiwanese. Door de
teerde zijn reis in een expositie bij Polymer
geëxposeerd. Meer informatie in de volgende
foto’s zie je een stukje van de wereld vanuit
Studio. Tijdens een expositie maakt André
Samenspel.
het perspectief van de kunstliefhebber.
een soort mindmap: een boomstructuur met
31
Het Nederlands niet beïnvloed door Aziatische talen? Ammehoela! Taalpuristen houden er niet van om in het
Kampioen woorden leverancier in Azië is
Ammehoela
Nederlands leenwoorden uit buitenlandse
echter het Maleis, de taal die werd gesproken
Het woord Ammehoela is geïmporteerd
talen te gebruiken. Dat zien ze als
in voormalig Nederlands-Indië en die nu in
uit Azië en betekent iets als ‘ik geloof er
taalverloedering. In Vlaanderen zijn ze daar
Indonesia Bahasa Indonesia heet. Uit die taal
niks van’ of ‘bekijk ‘t maar’. Je roept het
weer wat gemakkelijker in, daar noemen
sijpelden woorden binnen als piekeren,
uit als je ergens niks om geeft of als je
ze een parkeerterrein gewoon een parking.
amper, pienter, bakkeleien, kras, gladakker,
iets niet wilt doen. Het woord gaat terug
Hoe zit het eigenlijk met de invloed van
senang, soebatten, branieschopper,
naar koning Amanoellah van
Aziatische talen op het Nederlands?
konkelen, rimboe, rotan, tabee en het steeds
Afghanistan (1892-1960) die zijn land
vaker gebruikte woord ‘toko’. De Indonesische
naar westers model wilde hervormen.
Uit dat werelddeel lenen we meer dan
restaurants, die de Nederlander hebben
Aan het einde van de jaren twintig
menigeen zou denken. Uit het Japans namen
geleerd om eens buitenshuis te gaan eten,
ontstonden er felle protesten tegen zijn
we woorden over voor van oorsprong dingen
brachten ons woorden als nasi, sambal. saté,
hervormingen, die leidden tot een
of activiteiten specifiek van daar, denk aan
ketjap, kroepoek, bami, taugé en niet te
opstand. De Afghanen dachten ‘bekijk
vechtsporten als judo en karate. Of iets
vergeten de onvolprezen loempia.
het maar’ en stuurden hun koning het
zwoeler: geisha en kimono. Een tsunami
land uit. Amanoellah moest de rest van
rolde ook nog nooit over de Nederlandse
Een andersom?
zijn leven in ballingschap doorbrengen
stranden, daar hebben we gelukkig geen
Met maar liefst vijfduizend woorden was de
en leeft voort in het Nederlands.
ingeburgerd Nederland woord voor. Van het
invloed van het Nederlands op het Bahasa nog
Chinees leenden we woorden als Kung Fu,
vele malen groter dan andersom. Een kleine
thee, wok en yin en yang. Het Arabisch, Farsi
greep: Garage werd garasi en daar verkopen ze
(Iran) en Hindi (India) leverden inmiddels
een knalpot (uitlaat). Wie naar het ziekenhuis
volkomen ingeburgerde woorden als: cijfer,
gaat, moet naar de opname en vervolgens
harem, karaf, matras, sjaal, sorbet, pyjama
naar de poliklinik. Een pasfoto is overal te koop,
en shampoo.
karcis (kaartjes) voor een museum, bioskop, teater of sirkus koop je bij een loket.
32
Samenspel
Gelukkig in Noord-Korea
De tentoonstelling Gelukkig in Noord-Korea,
Arbeidersparadijs
is van 12 augustus tot 7 september in de Grote
Dr. Koen de Ceuster is universitair docent bij de
Kerk van Goes en geeft een unieke inkijk in
opleiding Koreaanse taal en cultuur in Leiden en
het gesloten Noord-Korea. De schilderijen zijn
mede samensteller van de tentoonstelling in
tussen 1960 tot 2010 gemaakt door
Assen en de bijbehorende catalogus. Hierin
professionele Noord-Koreaanse schilders in
introduceert hij de term Utopisch Realisme. Hij
staatsdienst. Zij laten een door de staat
benadrukt hierin dat een Noord-Koreaanse
geregisseerde en geïdealiseerde
schilder de politieke lijn van de partij dient uit te
Noord-Koreaanse samenleving zien. Belangrijke
dragen. Het verbindende thema van alle schilde-
thema’s zijn de Grote Leider, heroïsch verzet
rijen ‘is het revolutionaire genie van Kim II Sung,
en patriottisme, industriële en
die het Koreaanse volk heeft bevrijd en het naar
wetenschappelijke vooruitgang en de
een zorgeloos bestaan heeft geleid in een
vruchtbaarheid van de landbouw.
arbeidersparadijs dat zijn gelijke in de wereld niet kent. (…) Dat paradijs ligt echter permanent
De werken komen uit de privécollectie van
onder vuur van een boze buitenwereld waar
verzamelaar Ronald de Groen. Hij en collega
onderdrukking en uitbuiting regeren, maar die
verzamelaar Van der Bijl kochten twintig jaar
op afstand wordt gehouden door het heroïsche
lang schilderijen op met als enige criterium
Koreaanse leger. (…) Op de schilderijen zien we
‘kwaliteit’. Resultaat is een collectie van
vaak de arbeider als meester in de utopische,
duizenden werken, waarvan er in Goes ca.
klasseloze samenleving, gedreven door trots
vijftig worden getoond. In 2015 was er in het
verantwoordelijkheidszin en toewijding. (…)
Drents museum een ruime keuze uit deze
De actie op een doek speelt zich vaak af
schilderijen te zien. Voor de expositie in
rondom één hoofdpersoon die het hele schilderij
Goes zijn ook werken geselecteerd die niet
beheerst (…) De emotie die wordt uitgedrukt door
in Assen hingen.
diens gelaat. Het doel is om te bevolking te bezielen en gevoelens op te roepen van trots, verbondenheid en belangeloze inzet.
33
De titel van het schilderij hierboven is: ‘Geluk’.
De identiteit van de maker doet er niet toe, het
De westerse kijker ziet een zoet tafereel: slapend
enige dat telt is de boodschap. De individuele
meisje met cadeau in haar armen, glimlach op
kunstenaar bestaat in feite niet. Zijn
haar lippen. De Noord-Koreanen zien: een
handtekening mag zichtbaar zijn, maar is verder
gelukzalig kind, dat een geschenk heeft
van geen enkel belang.
gekregen van de Grote Leider. Gekregen, zo suggereert het muziekinstrument dat op tafel
Bronnen: De Kim utopie. Schilderkunst uit
ligt, na een optreden voor de leider. En nu kan ze
Noord-Korea, Wbooks, 2015Stevo Akkerman:
haar geluk niet op. Dit leert ons weer dat we
De kunst van het Noord-Koreaanse geluk in:
maar één ouder hebben die echt voor ons zorgt:
www.trouw.nl/cultuur/de-kunst-van-het-
de Grote Leider. De schilder is onbekend.
noord-koreaanse-geluk~a6898bde/
34
Samenspel
Bedankt! De activiteiten zouden niet kunnen plaatsvinden zonder steun van de bedrijven die hun naam hebben verbonden aan het themajaar. Deze bedrijven hebben samen met vrijwilligers, inwoners en bezoekers van Goes van het eerste half jaar een succes gemaakt. Ook na de zomer staan er nog een hoop activiteiten op het programma dankzij jullie. Bij deze willen wij al onze partners bedanken!
Help mee met het openluchtspektakel Het hele jaar door zijn er veel vrijwilligers in de weer om van de evenementen een succes te maken. Ook tijdens het openluchtspektakel E-njen en de Noord-Korea tentoonstelling zijn er veel vrijwilligers nodig, voor bijvoorbeeld het scannen van kaarten of om mensen de weg te wijzen. Interesse om mee te helpen? Mail dan naar azie@goes.nl.
Winactie Kaarten openluchtspektakel E-njen Met wie wilt u tussen 23 en 27 augustus naar een voorstelling van openluchtspektakel E-njen en waarom? Stuur het antwoord op naar azie@goes.nl en wie weet win jij één van de 3 x 2 gratis kaarten.
Meer over het Aziëjaar
Actuele informatie over het themajaar vindt u op www.goes-azie.nl. Facebook, Twitter en Instagram @goesazie Voor vragen neem contact op via 0113 -249 864 of azie@goes.nl
WWW.GOES-AZIE.NL
Tramper Technology
Oosterschelde
wij gaan voor uw zaak
35
sponsoren Goes-AziĂŤ
Wil jij verder in de techniek? Kijk dan op ttbv.nl/vacatures
Tramper Technology
the packaging innovators
Vanaf nu ook
goedkoop tanken in De Poel Hudsonweg, Goes
www.agrisneltank.nl
sponsor Goes-Azië
WAAR WAAR GAAT GAAT UW UW VOLGENDE VOLGENDE VAKANTIE VAKANTIE NAARTOE? NAARTOE? Roompot Vakanties biedt voor elk wat wils. Van herfst- tot zomervakantie heeft Roompot Vakanties biedt voor elk wat wils. Van herfst- tot zomervakantie heeft u de keuze uit de mooiste vakantieparken in Nederland, België en Duitsland. u de keuze uit de mooiste vakantieparken in Nederland, België en Duitsland. • Naar een riante bungalow, bosrijke • Naar een riante bungalow, bosrijke camping, familievilla of hotel aan de kust? camping, familievilla of hotel aan de kust? • Met het hele gezin, met vrienden of familie • Met het hele gezin, met vrienden of familie ontspannen en zwemmen. ontspannen en zwemmen. • Laat de kinderen lol maken in de • Laat de kinderen lol maken in de Koos Kids Club. Koos Kids Club. • Ga lekker met z’n allen uit eten in het • Ga lekker met z’n allen uit eten in het Roompot restaurant. Roompot restaurant.
Samen genieten begint met een Roompot Vakantie! Samen genieten begint met een Roompot Vakantie! roompot.nl of bel 0900 - 8810 (€ 0,20 p/m) roompot.nl of bel 0900 - 8810 (€ 0,20 p/m)