Үйлдвэр Хөдөө Аж Ахуйн Яам, Монгол банкнаас хамтран зохион байгуулсан “ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН САЛБАРЫН САНХҮҮЖИЛТИЙН ШИНЭ АРГА ХЭРЭГСЛҮҮД” зөвлөгөөн
Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн, түүхий эдийн үнэ цэнийн сүлжээ, санхүүжилт Илтгэгч: Б. Пүрэв ХААИС-ийн ЭЗБС-ийн ХАА, хэрэглээний эдийн засгийн тэнхимийн багш, доктор, дэд профессор
С. Бадарч ХААИС-ийн ЭЗБС-ийн маркетингийн тэнхимийн эрхлэгч, доктор, дэд профессор Т. Эрдэнэчулуун ХААИС-ийн ЭЗБС-ийн ХАА, хэрэглээний эдийн засгийн тэнхимийн багш, докторант
Улаанбаатар хот 2014 оны 12 дугаар сарын 15
А. Мал аж ахуйн салбар
Бүтээгдэхүүний үнэ цэнийн сүлжээг ашиглах зайлшгүй шаардлага • Байгууллагын зардал зарцуулалтыг оновчтой болгох дараагийн боломж нь нийлүүлэлтийн (эсвэл үнэ цэнийн) сүлжээний санхүү юм. Компаниудын гуравны хоёр нь эцсийн түвшний зардал болон санхүүгийн хэмжүүрийг сайжруулахын тулд нийлүүлэлтийн (эсвэл үнэ цэнийн) сүлжээний хөтөлбөрийг судалж, хэрэгжүүлж байна. /The Aberdeen Group/ • Дэлхийн санхүүгийн авлагын зах зээл нь 1.3 их наяд ам.доллар, өр төлбөрийн хөнгөлөлт 100 тэрбум ам доллар, хөрөнгө барьцаалсан зээллэг 340 тэрбум доллар байна. • Санхүү, эдийн засгийн хямралын үед үнэ цэнийн сүлжээний санхүү үе үеийнхээс илүүтэй чухал байдаг. /Ken Shwedel, Rabobank Mexico/
Бүтээгдэхүүний үнэ цэнийн сүлжээний санхүүжилт – Үнэ цэнийн сүлжээгээр дамжин хэрэгжиж буй санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ нь тухайн сүлжээтэй холбогдон зайлшгүй шаардагдах санхүүгийн эх үүсвэрийг шийдвэрлэх замаар худалдахад аюулгүй, эрсдэл багатай, үр өгөөжтэй бүтээгдэхүүнийг худалдан авахад чиглэгдэнэ. ҮНЭ
ЦЭНИЙН
СҮЛЖЭЭНИЙ
САНХҮҮЖИЛТ
ЗОРИЛТУУД:
• Санхүүгийн бүтээгдэхүүний бүтэц, зориулалтыг уг сүлжээнд нийцүүлэх • Санхүүгийн эрсдэл болон зардлыг бууруулах
ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН САЛБАРЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД ОРШИЖ БУЙ ДУТАГДАЛ, БЭРХШЭЭЛ 1. Бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн зах зээлийн талаар: Технологийн өвөрмөц онцлог (улирлын шинж чанар, бүтээмж бага, эрсдэл их гэх мэт) Бүтээгдэхүүний бэлтгэл, нийлүүлэлтийн зөв тогтолцоо бүрдээгүй (нийлүүлэлтийн, үнэ цэнийн сүлжээ, ложистик) Бизнесийн үйл ажиллагааны орчин (хууль эрх зүйн статус, албан ёны гэрээ, хэлцэл, санхүүгийн хариуцлага)
2. Бизнесийн зах зээлд оролцогчдын талаар Дэд бүтцийн салбаруудын хөгжил (үйлдвэрлэлийн, зах зээлийн, мэдээллийн болон санхүүгийн дэд бүтэц) Бизнесийн чадавхи (хөдлөх болон үл хөдлөх хөрөнгө, бизнесийн мэдлэг, чадвар, мөнгөн хөрөнгө) Түншийн харилцаа (бизнесийн харилцааны тогтвортой байдал, харилцан хаируцлага хүлээх чадвар)
3. Санхүүгийн зах зээлийн талаар Санхүүгийн үйлчилгээний хүрээ хязгаарлагдмал, нэр төрөл цөөн, хүртээмж бага (санхүүгийн үйлчилгээний шалгуур даах үйлчлүүлэгч цөөн, бизнесийн эрсдэл ихтэй, санхүүгийн үйлчилгээний хугацаа богино, хэмжээ бага, хүү өндөр)
Санхүүгийн үйлчилгээ нь зорилтот сегментэд чиглэдэггүй (ХАА-н зээлийн хөтөлбөр нь амьдрах чадваргүй, эргэн төлөлт муутай, олон шат дамжлагатай, зээлийн эрсдэлд тулгуурласан гэх мэт) Санхүүгийн хэрэгслүүд нь бизнес загварын онцлогт нийцээгүй, уян хатан бус (санхүүгийн үйлчилгээ нь бүтээгдэхүүний үнэ цэнийн сүлжээ болон түүнд оролцогчдод тулгуурлаагүй, зээлийн эрсдэлийг гүйцэтгэлийн эрсдэл болгон хувиргах гэх мэт)
Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний үнэ цэнийн сүлжээнд нийгмийн зүгээс тавьж буй шаардлага Хөдөө аж ахуй, хүнсний үйлдвэрлэлийн хөгжлийн бодлого нь: • Салбарын зах зээлд өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх
• • • • •
Эрсдэл даах чадавхийг бэхжүүлэх Орчин үеийн хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэлийн цогцолбор болгон хөгжүүлэх Хүн амын гурил, мах, сүү, төмс, хүнсний ногооны хэрэгцээг дотоодын үйлдвэрлэлээр бүрэн хангах ХАА-н гаралтай хүнсний бүтээгдэхүүний хүртээмж, чанар, эрүүл ахуйн аюулгүй байдлыг сайжруулахад чиглэгдэнэ. ХАА-н бизнесийн үйл ажиллагаа нь эцсийн дүндээ зардлын багтаамж багатай, үр ашиг өндөртэй, үйл ажиллагааны хувьд тогтвортой байх
ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН УЛАМЖЛАЛТ ЗЭЭЛ, ҮНЭ ЦЭНИЙН СҮЛЖЭЭНИЙ САНХҮҮЖИЛТИЙН ЯЛГАА
Үйлчилгээний хүрээ
Уламжлалт зээл
Үнэ цэнийн сүлжээний санхүүжилт
Зээл
Үндсэн хөрөнгөд суурилсан
Мөнгөн гүйлгээнд суурилсан Гэрээнд суурилсан
Зээлийн зориулалт
Банкны харилцаа холбоо
Нийлүүлэлтийн сүлжээ
Зээлийн эрсдэл
Уламжлалт арга үнэлгээ: Үйлчлүүлэгчийн хангалттай мэдээлэл
Эрсдлийг бууруулах
Үйлчлүүлэгчдийг болгоомжтой сонгоно Даатгал/ хохирлоос урьдчилан сэргийлэх Томоохон арилжааны фермерүүд
Эрсдэлийн үнэлгээний параметр сайжруулсан систем /автомат/ Мэдээлэлээр нийлүүлэлтийн сүлжээнд байгаа эсэхийг гаргаж ирнэ Зээлийн багцийн төрөлжүүлэх Эрсдлийг хуваах/эхний алдагдалд Даатгал// хохирлоос урьдчилан сэргийлэх
Үйлчлүүлэгчийн төрөл Хүчин чадал
Үйлчлүүлэгчид нь туршлагатай эсэх
Жижиг арилжааны фермер Байгууллага/ жижиг фермерүүдийн холбоо Үйлчлүүлэгчдийнхээ санхүүгийн мэдлэгийг дээшлүүлэхэд анхаарах
ХАА-н санхүүжилт ба үнэ цэнийн сүлжээний хоорондын хамаарал (ХАА-н бүх төрлийн бүтээгдэхүүн, түүхий эд) Үйлдвэрлэлт
Боловсруулалт
Тээвэрлэлт
Хуваарилалт
Тээвэрлэлт Дотоод зах зээл Гадаад зах зээл Агуулах
Хуваарилалт Гэрээний дагуу хуваарилах Ложистик зохицуулалт
Борлуулалт
Хэрэглэгч
Борлуулалт Чанарын баталгаатай Хүргэлт, түгээлт Бүтээгдэхүүн шинэчлэл Бусад
Хэрэглэгч Эцсийн бүтээгдэхүүн худалдан авагч Хот, хөдөөгийн худалдан авагч
Үйлдвэрлэл (Орц)
Үйлдвэрлэлт Хөрс бэлтгэлт Тариалалт Услалт Бордолт Хураалт
Боловсруулалт Ялгалт, цэвэрлэлт Ангилалт Ариутгал Савлалт
Технологи (га-гийн ургац нэмэгдүүлэх, хураалтын дараах боловсруулалт, хадгалалт, тээвэрлэлт, чанар, үр ашиг)
ХАА-н бүтээгдэхүүний үнэ цэнийн сүлжээг боловсронгуй болгоход санхүүгийн дэмжлэг чухал гэдгийг санхүүгийн байгууллагууд мэдэрч анхаарлаа хандуулна. Богино хугацаат зээл - орцод шаардагдах ажлын капитал, мөнгөний урсгалын зохицуулалт, ирээдүйн орлого Урт хугацаат зээл – үл хөдлөх хөрөнгө, газар эзэмших, түрээслэх, шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх Мөнгө хадгалах, шилжүүлэх үйлчилгээ – мөнгөний урсгалын менежмент, эрсдэлийг бууруулах, хөрөнгө оруулалт хийх Даатгал – эрүүл мэнд, амь нас, байгалын эрсдэлийг бууруулах
ҮНЭ ЦЭНИЙН СҮЛЖЭЭНИЙ НӨХЦӨЛ ДЭХ БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ БОЛОН САНХҮҮГИЙН УРСГАЛ
Санхүүгийн байгууллагууд
Банкууд Банк бус санхүүгийн байгууллагууд
Үнэ цэнийн сүлжээнд оролцогчид Экспортлогчид, бөөний худалдаачид
Дэмжих үйлчилгээ
Техникийн сургалт
Боловсруулагчид Бизнесийн сургалт
Хувийн хөрөнгө оруулагчид, сангууд Хоршоод, холбоод Орон нутгийн байгууллагууд
Орон нутгийн худалдаачид, боловсруулагчид
Төрөлжсөн үйлчилгээ
Үйлдвэрлэгчид Баталгаажуулалт Малчид, тариаланчид Орц нийлүүлэгчид
Бүтээгдэхүүний урсгал Санхүүгийн урсгал
ХАА-Н ҮНЭ ЦЭНИЙН СҮЛЖЭЭНИЙ СОНИРХЛЫН БҮЛГҮҮД
Үнэ цэнийн сүлжээний үйл ажиллагааны хүрээ Орц
Үйлдвэрлэл
ХАА-н үйлдвэрлэл
Тээвэр
Боловсруулалт
Агуулах
ХАА-н ложистик
Борлуулалт
ХАА-н хүнсний үйлдвэрлэл
Санхүүгийн үйлчилгээ
Дэмжих үйлчилгээ
ХЭРЭГЛЭГЧ
ҮНЭ ЦЭНИЙН СҮЛЖЭЭНИЙ САНХҮҮЖИЛТИЙН БАЙГУУЛЛАГУУД Санхүүгийн зуучлагчид 1. Арилжааны банкууд 2. Зээлийн төвүүд 3. Хоршооллын банкууд 4. ХАА-н хөгжлийн банкууд 5. Бичил санхүүгийн байгууллагууд 6. Банк бус санхүүгийн байгууллагууд 7. Лизингийн компаниуд 8. Даатгалын компаниуд 9. Хамтарсан хөрөнгө оруулагчид 10. Хувийн хөрөнгө оруулалтын сангууд
Санхүүгийн бус зуучлагчид
1. Орц нийлүүлэгчид 2. Тоног төхөөрөмж нийлүүлэгчид 3. Маркетингийн компаниуд 4. Худалдаачид ба бөөний худалдаачид 5. Экспортлогчид 6. Тэргүүлэх фермер, пүүсүүд 7. Корпорациуд 8. Фермерийн аж ахуйн байгууллагууд 9. Үйлдвэрлэгч компаниуд 10. Гэр бүл, найз нөхөд
Орц, экспорт болон татварын хөнгөлөлтийн санхүүгийн эх үүсвэрт улсын төсвийн татаасыг хуваарилна.