Төслийн мэдээ

2019 оны I улирал, Дугаар #3

МОНГОЛ УЛСАД ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙГ ДЭМЖИХ ТӨСӨЛ

ТӨСЛИЙН МЭДЭЭ Европын Холбооны элчин сайд төслийн үр шим хүртэгчидтэй уулзаж, үйл ажиллагаатай нь танилцав Дархан Минж ХХК, Дархан Нэхий ХК, Ариун Эх цацал ХХК-ийн үйл ажиллагаатай газар дээр нь танилцаж, төслийн хэрэгжилтийн талаар орон нутгийн удирдлагуудын санал бодлыг сонсож, хамтын ажиллагааг сайжруулах талаар санал солилцов. Түүнчлэн элчин сайд, ХХААХҮЯ, ГХЯ-ны төлөөлөл, Дархан-Уул аймгийн удирдлагууд Европын Холбооны улсад хөдөө аж ахуйн гаралтай түүхий эд, Европын Холбооноос Монгол Улсад суугаа бүтээгдэхүүн экспортолж байгаа 11 элчин сайд ноён Христеа Траян Лауренцю, компанийн удирдлагатай хэлэлцүүлэг зохион НҮБ-ын ХХААБ-ын суурин төлөөлөгч ноён байгуулж, бараа бүтээгдэхүүн экспортлоход Винод Ахужа болон ХХААХҮЯ, ГХЯ-ны тулгамддаг тээвэрлэлт, гаалийн бүрдүүлэлт, төлөөлөл 2018 оны 10 дугаар сарын 1-ээс 3– гарал үүслийн гэрчилгээ болон бусад бичиг ны өдрүүдэд Төв, Дархан-Уул аймагт баримттай холбоотой асуудлуудыг хэлэлцэж, ажиллалаа. Элчин сайд Христеа SECiM шийдвэрлэх арга замын талаар харилцан төслийн хамтрагч Дархан Мийт Фүүдс ХХК, санал солилцлоо. НҮБ-ын ХХААБ-ын Ази, Номхон Далайн бүсийн Суурин төлөөлөгч хатагтай Кадиресан төслийн үр шим хүртэгчидтэй уулзав НҮБ-ын ХХААБ-ын Ази, Номхон Далайн бүсийн суурин төлөөлөгч, хатагтай Кундави Кадиресан 2018 оны 7 дугаар сарын 3-6-ны өдрүүдэд Улаанбаатар хотноо зохион байгуулагдсан “Гамшгийн эрсдлийг бууруулах Азийн сайд нарын бага хурал”-д оролцож, Монгол Улсад албан ёсны айлчлал хийлээ. Энэхүү хуралд Ази, номхон далайн бүс нутгийн 48 улс орны сайд, дэд сайд, парламентын гишүүд, судалгаа

шинжилгээний байгууллагын 3000 орчим төлөөлөгч оролцсон байна. Айлчлалын хүрээнд хатагтай Кадиресан НҮБ-ын ХХААБаас Монгол улсад хэрэгжүүлж буй төсөл, хөтөлбөрүүдтэй танилцаж 7 дугаар сарын 5-6ны өдрүүдэд Дархан-Уул аймагт ажиллаж, Ургамал, газар тариалангийн хүрээлэн болон төслийн хамтрагч Дархан Мийт Фүүдс ХХК, Ариун Эх цацал ХХК-иудын үйл ажиллагаа, төслийн хэрэгжилттэй танилцлаа.

Даян Дэлхийн Тогтвортой Мал Аж Ахуйн Хөтөлбөрийн олон талт түншүүдийн уулзалтад төслийн үйл ажиллагаа, үр дүнг танилцуулав ахуйн хөтөлбөр нь мал аж ахуйн салбарын тогтвортой хөгжлийг хангах, салбарын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх зорилгоор 2011 онд үүсгэн байгуулагдсан юм. Энэ удаагийн уулзалтанд 34 орны 120 гаруй зочид төлөөлөгч ирж, Монгол Улсаас 200 гаруй төлөөлөгч оролцов. Уулзалтын үеэр НҮБ-ын ХХААБ-ын Ази, Номхон далайн бүсийн мал аж ахуйн бодлого хариуцсан мэргэжилтэн ноён Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам, Винод Ахужа бүс нутагт хэрэгжүүлж байгаа Нэгдсэн үндэстний байгууллагын Хүнс, хөдөө төсөл, хөтөлбөрүүд тухайн орны хөдөө аж аж ахуйн байгууллага, Даян дэлхийн ахуйн салбарыг хөгжүүлэхэд хэрхэн нөлөөлж тогтвортой мал аж ахуйн хөтөлбөр хамтран байгаа талаар илтгэл тавьлаа. Түүнчлэн SECiM “Даян дэлхийн тогтвортой мал аж ахуйн төслийн үйл ажиллагаа, үр дүнгийн талаар хөтөлбөрийн олон талт түншүүдийн 8 дахь төслийн багийнхан илтгэл тавьж, удаагийн уулзалт”-ыг Монгол Улсад анх удаа оролцогчдын сонирхсон асуултанд хариулан 2018 оны 6 дугаар сарын 11-15-нд зохион арга хэмжээний үеэр төслийг олон нийтэд байгуууллаа. Даян дэлхийн тогтвортой мал аж сурталчлан таниулав.

This project is funded by the European Union

Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих төсөл (Бүрэлдэхүүн хэсэг 2) Хувийн хэвшлийн оролцоотойгоор мал аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүн болон хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийн нэмүү өртгийн сүлжээг хөгжүүлэх төсөл

Гол үйл ажиллагаа:



Мах, сүү, ноос ноолуур, арьс шир, хүнсний ногооны нэмүү өртгийн сүлжээнд зохистой хөдөлмөр эрхлэлт, орлогын эх үүсвэр бий болгох боломж бүрдүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх



Дээрх нэмүү өртгийн сүлжээний таван салбарт зохистой хөдөлмөр эрхлэлт, байгальд ээлтэй туршлагуудыг нэвтрүүлэх

Төслийн аймгууд: Улаанбаатар хот орчим, Дархан-Уул, Сэлэнгэ, Төв, Хөвсгөл, Дорнод, Ховд аймаг Төсөл хэрэгжүүлэгч: НҮБ-ын ХХААБ (мах, сүү, хүнсний ногооны нэмүү өртгийн сүлжээ) НҮБ-ын АҮХБ (ноос ноолуур, арьс ширний нэмүү өртгийн сүлжээ)

Холбоо барих Засгийн газрын 9А байр, 20, 23 тоот, Баянзүрх дүүрэг, Улаанбаатар хот, Монгол Улс Веб хуудас: www.secim.mn Утас: 70150078, 70180180 И-мэйл: secim-registry@fao.org m.gungaa@unido.org

Дэд бүрэлдэхүүн хэсэг 2.1 Махны нэмүү өртгийн сүлжээ Мал төхөөрөх, мах ангилан ялгах сургалтыг зохион байгуулав

Үйл явдлууд



Монгол Улсад малын гоц халдварт өвчингүй эрүүл бүс, тусгаарлагдсан аж ахуй байгуулах талаар техникийн туслалцааг үзүүлэхэд Дэлхийн Банк, ОУВС-тай хамтран ажиллахаар болов. Үүний хүрээнд Дархан Мийт Фүүдс ХХКийн тусгаарлагдсан аж ахуйн төслийг боловсруулах, цаашид ОУВС-гаас зээл авах боломж нээгдэж байна. Төслийн зүгээс мал нядлах, мах боловсруулах үйлдвэрийг дэмжин ажиллах зорилтын хүрээнд Дархан Эрдэнэт Мах Комбинат ХХК-д махны ариун цэврийн тоног төхөөрөмжийг хүлээлгэн өгч, 2019 оны 1 дүгээр сарын 22-нд үйлдвэрт суурилуулав.

2018 оны 7 дугаар сард “Махны үйлдвэр—Мал эмнэлгийн хяналт үйлчилгээ” сургалтыг ЖАЙКА болон ХААИС-ийн Мал, эмнэлгийн сургуультай хамтран зохион байгуулж төслийн аймгийн 8 малын эмч, мал эмнэлгийн хяналтын байцаагч нарыг хамруулж, чадавхийг бэхжүүлэв. Махан бүтээгдэхүүний зах, худалдааны газрын эрүүл ахуй, ариун цэврийн стандарт шаардлагууд сургалтыг Төв, Дорнод, Ховд аймагт 2018 оны 11, 12 дугаар саруудад зохион байгууллаа. Баруун Монгол Интернэйшнел ХХК-д хурга бордох арга, технологийн зөвлөмжийг төслийн зөвлөх доктор Дүгэрсүрэн 2018 оны 10 дугаар сард өглөө. Тус компани нь 2500 хурга малчдаас худалдан авч бордох бэлтгэлээ хангасан. Хөвсгөл, Дорнод, Сэлэнгэ аймгийн малчид, фермерүүдийн төлөөллийг 2018 оны 10 дугаар сард “Өсвөр малын махан ашиг шимийг нэмэгдүүлэх технологи”ийн сургалтад хамруулав.











2

Махны нэмүү өртгийн сүлжээнд эрүүл ахуй, мөшгөх тогтолцоог нэвтрүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор 2018 оны 12 дугаар сарын 5 -аас 7-ны өдрүүдэд Дархан Мийт Фүүдс ХХКийн мах боловсруулах үйлдвэрийн байран дээр “Мал төхөөрөх, мах хөргөх, ангилж савлах” технологийн сургалтыг Мал Эмнэлгийн Ерөнхий Газар (МЭЕГ), Монголын Махны Холбоо, Дижитал Медик компанитай хамтран зохион байгууллаа. Уг сургалтад төслийн 6 аймгийн 23 малын эмч, мах боловсруулах үйлдвэрийн технологич оролцов. Практик сургалтад 15 хонь, 2 үхрийг

төхөөрөн бэлдэж, үйлдвэрийн аргаар хэрэглэгчдийн шаардлагад нийцсэн мах ангилан ялгах технологийг зааж сургав. Сургалтын онцлог нь МЭЕГ-аас шинээр нэвтрүүлж буй мах, махан бүтээгдэхүүний мал эмнэлгийн мэргэжлийн баталгаатай, гарал үүсэл нь тодорхой, мал эмнэлгийн гэрчилгээний цахим системийг сургалтын үйл ажиллагаанд ашиглаж, ангилан ялгаж савласан, гарал үүсэл тодорхой бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх талаарх оролцогчдын мэдлэг, туршлагыг нэмэгдүүлсэнд оршино. Төслийн зүгээс Дархан Мийт Фүүдс компанид тогтмол мэргэжлийн зөвлөгөө, технологийн сургалт өгч дэмжин ажиллаж байгаа ба сургалтын үр дүнд гарал үүслийн бар код бүхий мах, махан бүтээгдэхүүнийг туршилтаар үйлдвэрлэж, цаашид малын гарал үүслийг тогтоох, мал эмнэлгийн гэрчилгээний цахим системийг үйлдвэрлэлдээ нэвтрүүлэхээр боллоо.

Малын эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэх, эмийн үлдэгдлээс сэргийлэх чадавхийг орон нутагт бэхжүүлж байна Малын эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэхийн тулд мал аж ахуйн мэргэжилтнүүд болон малчдад малын эмийн ангилал, тун хэмжээ, бүртгэл мэдээлэл, эмийг буруу хэрэглэснээс үүсэх хор уршиг, эмийн үлдэгдлээс сэргийлэх, эмийн зохистой хэрэглээний талаар бодитой, шинжлэх ухааны үндэслэл, зөв мэдлэг, мэдээлэллийг өгөх нэн шаардлагатай байна. SECiM төсөл малын эмийн зохистой хэрэглээ, эмийн үлдэгдлийн хор уршигыг таниулах зорилгоор гарын авлага боловсруулж, сургалт зөвлөгөө өгч ажиллаж байна. Энэ хүрээнд “Малын эмийн зохистой хэрэглээ, эмийн үлдэгдлийн хор уршиг” сургалтыг Төв, Дархан-Уул, Ховд, Дорнод аймагт 2018 оны 11 дүгээр сард зохион байгууллаа. Сургалтаар 4 аймгийн малын эмч нар малын эмийн үлдэгдлийг түргэвчилсэн

тестээр тодорхойлоход суралцаж, антибиотикийн үлдэгдэл, нийтлэг буруу хэрэглэдэг ивомек, зарим угаалга, туулгалтын бодис хэрхэн нийтийн эрүүл мэндэд нөлөөлдөг талаарх ойлголтоо нэмэгдүүлж, сэргийлэх арга замын талаарх мэдлэг, мэдээлэлтэй болсон.

Үйлдвэрлэгч нарт зориулсан гарын авлагыг боловсруулж, хэвлэн гаргав

Мал төхөөрөх, мах ангилан савлах, мах боловсруулах үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд зориулсан “Махны үйлдвэрт мөрдөх олон улсын стандартууд, импортлогч орнуудын

шаардлагууд” нэртэй гарын авлагыг 2018 оны 9 дүгээр сард хэвлэн гаргалаа. Тус гарын авлагыг ашигласнаар үйлдвэрүүдэд мөрдөх олон улсын стандартууд, импортлогчдын шаардлагуудын талаар мэдлэгтэй болохоос гадна гарын авлагын гуравдугаар бүлэгт орсон "Олон улсын стандартууд, импортлогчдын шаардлагыг хэрхэн хангаж буйг үнэлэх хуудас"-ыг ашиглан бизнес эрхлэгчид, махны үйлдвэрүүд өөрийн үйл ажиллагааг үнэлэх боломжтой болж байгаагаараа онцлог юм. Үнэлгээний хуудсын зааварчилгаа болон гарын авлагын PDF хувилбарыг Хүнс, хөдөө аж ахуйн зайны сургалтын номын сан хэсгээс болон дээрх QR кодыг уншуулан татаж авна уу.

Дэд бүрэлдэхүүн хэсэг 2.2 Сүүний нэмүү өртгийн сүлжээ “Дэлхийн сурагчийн сүүний өдөр” - Монголд анх удаа Монгол Улсад анх удаагаа “Дэлхийн сурагчийн сүүний өдөр” арга хэмжээг НҮБ-ын ХХААБ, SECiM төсөл санаачлан ХХААХҮЯ, Дархан-Уул аймгийн ЗДТГ болон Дархан хотын Од цогцолбор сургуулийн сурагчид, иргэдийн төлөөлөл хамтран “Бид өдөр бүр сүү уумаар байна” уриан дор Дархан хотод 2018 оны 9 дүгээр сарын 26-нд тэмдэглэн өнгөрүүллээ. Энэхүү арга хэмжээнд Од цогцолборын 5 дугаар ангийн 8 бүлгийн 250 гаруй сурагч, 9 дүгээр сургуулийн 4 дүгээр ангийн 3 бүлгийн 100 гаруй сурагчид, сургуулийн захирал, цэцэрлэгийн эрхлэгч, багш, эмч нарын 40 гаруй төлөөлөл болон эцэг, эх, хүүхэд, багачууд хамрагдав. Арга хэмжээний хүрээнд “Бид өдөр бүр сүү уумаар байна” сэдэвт гар зургийн уралдаанд ирүүлсэн 600 гаруй бүтээлүүдийг олон нийтэд танилцуулав. Арга хэмжээнд 4 аж ахуйн нэгж оролцож, Хүнс, хөдөө аж ахуйн газар сүү, сүүн бүтээгдэхүүнд хийгдэх чанар, эрүүл ахуй шинжилгээнд ашиглаж буй багаж, тоног төхөөрөмжөө байршуулж танилцуулж, Нийгмийн эрүүл мэндийн төвөөс сүүний эрүүл

мэндийн ач холбогдолын талаар оролцогч хүүхэд, багачууд, эцэг эхчүүдэд танилцуулж, гарын авлага олгов. Анх 2000 онд НҮБ-ын Хүнс, Хөдөө Аж Ахуйн Байгууллагa “Дэлхийн сурагчийн сүүний өдөр”-ийг санаачлан жил бүр 9 дүгээр сарын сүүлийн Лхагва гаригт тэмдэглэж, сүү, сүүн бүтээгдэхүүн хэрэглэхийн ач холбогдол, сургуулийн болон сургуулийн Үйл явдлууд өмнөх насны хүүхдийн хоол тэжээлд сүү, сүүн  Эмэгтэйчүүдийг дэмжих замаар бүтээгдэхүүний эзлэх хувь хэмжээг орон нутгийн сүүний үйлдвэрлэлийг сайжруулах нь нэмэгдүүлэхэд уриалах зорилгоор энэхүү (TCP/MON/3606) дэд төслийн үр өдрийг тэмдэглэж эхэлсэн. Өдгөө дэлхийн 20 шим хүртэгчид болох 4 аймгийн 6 гаруй улс жил бүр тэмдэглэж байна. сумын сүү боловсруулах жижиг

Сүүний хөргөлтийн танк, бидоныг гардуулж өгөв SECiM төслийн зүгээс орон нутагт сүү бэлтгэн нийлүүлэлтийн тогтолцоог бэхжүүлэх зорилгоор 2018 онд ХХААХҮЯ-тай хамтран 6 ширхэг сүүний хөргөлтийн танк, 334 бидоныг төслийн 6 аймаг болон сүүний аж ахуй эрхлэгчдийн төлөөлөлд гардуулан өглөө. Мөн түүнчлэн сүүний чиглэлийн үхрийн эрчимжсэн аж ахуй эрхлэгчдэд хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр (30%-н урьдчилгааг хөнгөлж) цахилгаан саалтуур авах боломжийг олгож ажиллаа.

Төслийн ашиг хүртэгч эмэгтэйчүүд орон нутгийнхаа сүүний хэрэгцээг хангаж байна Төслөөс “Эмэгтэйчүүдийг дэмжих замаар "зах зээлд холбох" уулзалтад Булган сумын орон нутгийн сүүний үйлдвэрлэлийг Засаг дарга, ИТХ-ын дарга, сургууль, сайжруулах” (TCP/MON/3606) зорилтын цэцэрлэгийн захирлууд, төслөөс байгуулсан хүрээнд Дорнод, Сэлэнгэ, Ховд, Хөвсгөл сүү боловсруулах жижиг үйлдвэрийг аймгийн 6 суманд өдөрт 500 литр сүү ажиллуулж буй "Дашваанжил сүүн цацал" боловсруулах жижиг үйлдвэр байгуулснаар хоршоо оролцож, орон нутгийн удирдлагын 163 өрхийн 224 хүн ашиг шим хүртэж, нийт 26 зүгээс төслийн үр дүнг дэмжин, тус цехэд шууд ажлын байр бий болж, хүнсний стандарт үйлдвэрлэсэн сүү, сүүн бүтээгдэхүүнийг сумын шаардлагад нийцсэн 8-16 төрлийн сургуулийн дотуур байр, цэцэрлэг, эмнэлэгээр бүтээгдэхүүнийг орон нутагт үйлдвэрлэн, 360 үйлчлүүлж буй 850 орчим хүүхэд, иргэдэд орчим сая төгрөгийн эдийн засгийн эргэлттэй нийлүүлэхийг төрийн худалдан авалтаар ажиллаж байна. Ховд аймгийн Булган сум нь дэмжиж, сүү, сүүн бүтээгдэхүүний хэрэглээг уг төсөл хэрэгжиж буй 6 сумын нэг юм. Булган орон нутагтаа үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээр суманд 2018 оны 9 cард зохион байгуулсан хангах гэрээг байгууллаа.

Борлуулалтын цэг байгуулснаар хоршоод зах зээлтэй шууд холбогдож эхэллээ Tөв аймгийн Баянчандмань суманд сүүний борлуулалтын цэгийг нээж, тус сумын Сүүн Далайн Оргил, Замтын Нэгдэл хоршоод бүтээгдэхүүнээ эцсийн хэрэглэгчдэд шууд борлуулах боломжтой боллоо. Энэхүү борлуулалтын цэг байгуулагдсанаар өдөрт 350 орчим мянган төгрөгийн борлуулалт хийдэг боллоо.









цехүүдэд сүүний шинжилгээний багажыг /лакстоскан/ 2018 оны 10 дугаар сард гардуулан өглөө. “Сүүний үхрийн аж ахуйд зохистой дадал нэвтрүүлэх” сургалтыг Төв, Хөвсгөл, Дорнод аймгуудад 2018 оны 11 дүгээр сард ХААИС-ийн доктор А.БатЭрдэнэ, ХХААХҮЯ-ны харъяа ХААҮШУОНТ-тэй хамтран зохион байгуулав. Ховд аймгийн Монголиан Каттли фермийн аж ахуйн байран дээр сүүний цахилгаан саалтуурын сургалтыг 2018 оны 10 дугаар сард зохион байгуулж Политехник коллежийн болон Булган, Дарви, Чандмань ,Жаргалант сумын фермийн саалчид, МСҮТ-ийн фермерийн ангийн оюутнуудыг хамруулав. ХХААХҮЯ-тай хамтран “Сүү үйлдвэрлэгч фермерүүдийн зөвлөгөөн”-ийг 2018 оны 6 дугаар сард зохион байгуулав. Уг уулзалтад хот орчмын сүү бэлтгэн нийлүүлдэг Төв аймгийн Борнуур, Баянчандмань, Батсүмбэр, Баянцогт, Сүмбэр сумдын 130 гаруй фермерүүд оролцлоо. “Сүүний чанар, аюулгүй байдлын баталгаажуулалт” уулзалт, семинарийг ХХААХҮЯ-ны харъяа ХААҮШУОНТ-тэй хамтран 2018 оны 10 дугаар сард зохион байгуулж Төв аймгийн Сүмбэр, Борнуур сумдын малчид, малын эмч нарт сүүний чанар, аюулгүй байдлын баталгаажуулалтын системийг танилцуулж, сүү бэлтгэх, нийлүүлэх зохистой дадал, сүү, сүүн бүтээгдэхүүний эрүүл ахуйн хяналтын тухай мэдээллийг 350 орчим оролцогчдод хүргэлээ.

1

3

Дэд бүрэлдэхүүн хэсэг 2.3 Ноос, ноолуурын нэмүү өртгийн сүлжээ Үйл явдлууд









ХХААХҮЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга 2018 оны 11-р сард Тайланд Улсад зохион байгуулагдсан “Ногоон аж үйлдвэрийн хөгжил” сэдэвт НҮБАҮХБ-ын сайд нарын дээд хэмжээний 5-р уулзалтад Монгол Улсын Засгийн газрыг төлөөлөн оролцсон ба НҮБАҮХБ -ын Ерөнхий захирал болон бусад дээд түвшний албаны хүмүүстэй уулзаж МАА-н салбарт, түүний дотор саарал усыг ашиглах, олон улсын сайн туршлага нэвтрүүлэх, гадаад зах зээлд МАА-н гаралтай нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүний борлуулалтыг нэмэгдүүлэх зэрэг асуудлаар санал солилцов.

ХХААХҮЯ-ны сав баглаа, боодол хариуцсан мэргэжилтэн ОХУ-ын Санктпетербург хотноо 2018 оны 12-р сард зохион байгуулагдсан “15th PAP FOR” сав баглаа, боодлын олон улсын хурал, форумд НҮБАҮХБын төслийн санхүүгийн дэмжлэгээр оролцов. Дэлхийн сав баглаа боодлын байгууллага (WPO) болон Монголын сав баглаа боодол үйлдвэрлэгчдийн нэгдсэн холбоо хоорондын хамтын ажиллагааг хөгжүүлж цаашид хүнсний аюулгүй байдлыг хангах зорилтын хүрээнд технологи дамжуулах ажлыг хамтран хэрэгжүүлнэ. ГХЯ-ны дэргэдэх Технологийн судалгаа, мэдээлэл, инновацийн зөвлөлийг чадавхижуулах зорилгоор тус зөвлөлийн гишүүн Технож Инкубатор төвийн удирдлага, ГХЯ, ХХААХҮЯ-ны ахлах мэргэжилтнүүд БНХАУ-ын Гуанжуд 2018 оны 12-р сард зохион байуулагдсан “Эко Талант Дизайн” инновацийн олон улсын сургалтад НҮБАҮХБ-ын дэмжлэгээр хамрагдлаа. Ноос, ноолуурын салбарт ээрэх, гүйцэтгэн боловсруулах үйл ажиллагааны нөхцөл байдлын судалгааг ШУТИС-ийн багш, Нэхмэлийн хүрээлэн дэх Шимасейки сургалтын төвийн захирал доктор Д. Энхтуяагаар хийлгэж төслийн хүрээнд хэрэгжүүлэх ажил, ялангуяа хүний нөөцийн ур чадварыг сайжруулах чиглэлээр санал, зөвлөмж авлаа.

Ээрэх, гүйцэтгэн боловсруулах чанарыг сайжруулах сургалтын агуулга боловсруулж байна Ноос, ноолуурын олон улсын нарийн мэргэжилтэн ноён Лайнус Ву 2018 оны 11-р сарын 12-23-ны өдрүүдэд тус салбарын үйлдвэр, сургууль, холбоодтой хамтран ур чадварын үнэлгээ хийж, шаардлагатай сургалтын хөтөлбөр боловсруулахаар ажиллаа. Олон улсын мэргэжилтэн ноос, ноолуурын үйлдвэрлэлийн ээрэх, гүйцэтгэн боловсруулах технологийн сургалтын материалыг 2 түвшинтэй байхаар боловсруулж байна. Уг сургалтын хөтөлбөр нь цахим-ажлын байр хосолсон хэлбэрээр нэвтрэх бөгөөд багш нар сургалтын арга зүй, арга барилаа

баяжуулах, суралцагчид мэдлэг, ур чадвараа илүү шинэлэг байдлаар дээшлүүлэх боломж бүрдэнэ. Сургалтын шинэ хөтөлбөр, агуулга гармагц монгол хэлнээ хөрвүүлж зорилтот бүлэгт хүргэх юм.

Монголын ноос бэлтгэл, үйлдвэрлэлийн салбарыг Пакистаны туршлагаар сайжруулах боломж

Монголын Ноосон бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчдийн холбоотой хамтран Монгол хонины ноос, ноосон бүтээгдэхүүний чанарыг сайжруулах, бизнес хөгжүүлэх, дотоод, гадаад зах зээлд борлуулалтыг нэмэгдүүлэх, ажлын байр бий болгох зорилгоор Австралийн туршлагаар Пакистан улсад ноос бэлтгэн нийлүүлэлт, үйлдвэрлэлийн тогтолцоог сайжруулсан сайн туршлагыг Монголд нэвтрүүлэх боломжийг судлан, практик сургалт хийх бэлтгэл ажлыг эхлүүлээд байна. Төслийн баг олон улсын маркетингийн зөвлөх Грант Виннингтэй хамт 2018 оны 8-р сарын 20 -22-ны өдрүүдэд Эрдэнэт, Дархан,

Улаанбаатар хотуудад үндэсний үйлдвэрүүдийн төлөөлөлтэй уулзаж тэдний эрэлт хэрэгцээ, түүхий эдэд тавигдах шаардлага, зах зээлийн нэмүү өртгийн сүлжээнд тулгамдаж буй зарим асуудлыг тодорхойлохын зэрэгцээ Ховд, Дундговь аймагт малчдын хоршоодтой уулзаж түүхий эд бэлтгэл, нийлүүлэлтийн асуудлуудыг газар дээр нь судлан үнэлгээ хийв. Ноос боловсруулагчид малчдад ноосны урт жигд, өнгө, хээл, зооны хэсгээр нь ялгаж, сайтар угааж нийлүүлэх шаардлага тавьдаг. Пакистанд хонийг хяргахын өмнө угааж, ноосыг нь хатсаны дараа машинаар хярган ангилж пресслэх аргыг нэвтрүүлжээ. Ингэснээр нэг хонин толгойгоос авах ноосны гарц 70% байсан бол 90%-д хүрч өссөн төдийгүй чанарын хувьд сайжирсан байна. Энэхүү сайн туршлагыг төслийн хүрээнд зарим хоршоодод нэвтрүүлснээр бизнесийн загвар, шинэ ажлын байр бий болох бодит боломж үүснэ.

Ноос, ноолуурын салбарын “Зөвлөх баг”-ийг байгууллаа Ноос, ноолуурын салбарын олон талын ур чадвар бүхий платформын зөвлөлийг төсөл хэрэгжүүлэх хугацаанд ажиллуулахаар төлөвлөж 2 удаагийн уулзалтыг зохион

байгуулаад байна. Цаашид дотоод болон гадаад мэргэжилтнүүдийг өөр хооронд нь холбож харилцан туршлагаа нэвтрүүлэх ажлыг үргэлжүүлнэ.

Турк улсад Техникийн текстилийн олон улсын сургалтад хамрагдлаа Ноос, ноолуурын салбарын залуу бизнес эрхлэгчид тухайлбал Снөүфилдс, Гоёо Кашмер компаниудын төлөөллүүд, ХХААХҮЯ-ны бодлогын мэргэжилтэн нийт 3 хүн 2018 оны 10-р сард Турк улсад НҮБАҮХБ болон Туркийн Засгийн газрын хамтран зохион байгуулсан “Техникийн текстил”-ийн олон улсын сургалт, “Техникийн текстилийн 7-р их хурал” болон үйлдвэрүүдэд туршлага судлах арга хэмжээнд амжилттай оролцож ирлээ. Тэд сургалтаар нэвтрүүлэх, мэдээлэл түгээх ажлыг хийж олж авсан мэдлэгээ ажлын байрандаа байна.

This project is funded by The European Union

Дэд бүрэлдэхүүн хэсэг 2.4 Арьс ширний нэмүү өртгийн сүлжээ Монголын Арьс ширний үйлдвэрлэлийн холбоотой хамтран ажиллаж байна Европын Холбооны санхүүжилтээр хэрэгжиж буй “Монгол Улсад Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих” төслийн ЮНИДО/НҮБАҮХБ-ын бүрэлдэхүүн хэсгийн "Арьс ширэн түүхий эдийн чанар сайжруулах" дэд төслийн хүрээнд Монголын Арьс ширний үйлдвэрлэлийн xолбоо (МАШҮХолбоо) "Арьс ширний тогтвортой үйлдвэрлэл" цахим болон ажлын байрны хосолсон сургалтыг Дархан Нэхий, Дархан Минж, Мон-Ирээдүй зэрэг үйлдвэрүүдэд 2018 оны 12-р сарын 18-19-ний өдөр зохион байгуулав. Сургалтад 3 үйлдвэрийн 60 ажилчин хамрагдаж арьс ширний чанарыг сайжруулахад нөлөөлөх хүчин зүйлс, цаашид анхаарах гол асуудлуудын талаар суралцлаа. Сургалтын зэрэгцээ арьс шир боловсруулах үйлдвэрүүдэд түүхий эдийн чанарыг дээшлүүлснээр гарах зардал үр өгөөжийн шинжилгээ, үнэлгээ хийж байна. Цаашид 2019 оны 1-р улиралд Улаанбаатар хотод, 8-р сард Эрдэнэт, Дархан хотуудад мах боловсруулах нийт 7 үйлдвэрт арьс шир, махны технологийн чанар



 сайжруулахад шаардлагатай зарим багаж хэрэгсэл, төхөөрөмж нийлүүлж, мах, арьс шир бэлтгэх цахим болон ажлын байран дээрх сургалтуудыг зохион байгуулна. Энэхүү дэд төслийг хэрэгжүүлэхдээ МАШҮХолбоо, Монголын мах үйлдвэрлэгчдийн холбоо, хувийн хэвшил, салбарын яамд, Мал эмнэлгийн ерөнхий газар, болон бусад түнш байгууллагуудтай хамтран ажиллаж махны технологи, арьс ширний чанарыг сайжруулан үндэсний үйлдвэрүүдийн өрсөлдөх чадавхийг нэмэгдүүлэх зорилготой юм.

Хүхэрт устөрөгчийн хийтэй хэрхэн харьцах вэ? Арьс шир боловсруулах үйлдвэр, технологийн хаягдал ус цэвэрлэх байгууламжийн ажилчид, менежерүүдэд зориулсан Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуй болон Арьс ширний тогтвортой үйлдвэрлэлийн нийт 10 сургалтын хөтөлбөрийг нэвтрүүлэхээс одоогоор "Хүхэрт устөрөгчийн хийтэй хэрхэн харьцах вэ?" сэдэвт цахим сургалтыг нэвтрүүлээд байна. Сургалт нь үнэ төлбөргүй бөгөөд cуралцагчид хүссэн цагтаа, хүссэн газраасаа цахим курст хандаж бие даан суралцах ба онлайн шалгалтын 80%-ийг зөв гүйцэтгэснээр гэрчилгээ авна. Арьс шир боловсруулах үйлдвэр, цэвэрлэх байгууламжууд ажилтнуудаа энэхүү курст хагас жил тутам давтан сургах, шинэ ажилтнуудаа тухай бүр сургаж гэрчилгээжүүлэх нь хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааг ханган

Үйл явдлууд





 зохистой хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжихэд чухал ач холбогдолтой. Курсын агуулгыг НҮБ-ын Аж үйлдвэр хөгжлийн байгууллагаас боловсруулан гаргасан бөгөөд олон улсад сайшаагдсан, хэрэглэхэд хялбар, хөдөлгөөнт дүрс бүхий суралцахуйн хэрэгслүүд агуулсан сургалт юм. Суралцах талбарын хаяг: https:// capacitydevelopment.unido.org/moodle/

Гутал зохион бүтээлтийн сургалтад урьж байна Гутлын мэргэжлийн багш оюутнууд, гутлын үйлдвэрийн ажилчдад зориулсан “Гутлын зохион бүтээлт” цахим хичээл монгол хэлнээ нээгдлээ. Хичээл нь одоогоор хүний тавхайн анатоми, гутлын материал ба эд ангиуд, хэвлүүрээс хуулбар буулгах, үдээстэй эрэгтэй ботинкны эсгүүр гаргах, загвар гутал үйлдвэрлэх гэсэн 5 модуль, өөрийгөө сорих тестүүдээс бүрдэж байгаа ба цаашид сандаал, спорт гутал, туфли зэрэг төрөл бүрийн гутлын эсгүүр гаргах 10 модулиар нэмж баяжигдах юм. Сонирхсон суралцагч цахим хичээлийг интернэтэд холбогдсон суурин болон зөөврийн компьютер, таблет, ухаалаг утас ашиглан хүссэн цагтаа хаанаас ч үзэж судлах боломжтой. Цахим хичээлийг танхимын сургалттай хослуулж,



дадлагын хичээлээр баяжуулан Монголын арьс шир, гутал үйлдвэрлэлийн салбарт нэвтрүүлэх ажлыг 25 жилийн түүхт Урлах эрдмийн дээд сургууль хариуцан гүйцэтгэх ба Монголын Арьс ширний үйлдвэрлэлийн xолбоо дэмжин ажиллаж байна. Суралцах талбарын хаяг: http:// online.urlakh.edu.mn

НҮБАҮХБ-ын Арьс ширний ОУ-ын мэргэжилтэн М.Висванатан, Монголын арьс ширний салбарын нарийн мэргэжилтнүүд хамтран 2018 оны 5-р сард арьс ширний үйлдвэрүүд, цэвэрлэх байгууламж болон Эмээлтийн ХҮҮТПаркийн төслийн үйл ажиллагаатай очиж танилцан, үнэлгээ хийж, техникийн зөвлөмж өгөв. Арьс ширний ОУ-ын мэргэжилтэн МУ-ын зарим холбогдох стандартуудыг хянаж санал зөвлөмж өгч, цэвэр технологи, байгаль орчны ОУ-ын LWG стандарт, бенчмарк үнэлгээ, цахим-ажлын байрны хосолмол орчинд мэдлэг ур чадвараа дээшлүүлэх сургалтуудыг арьс шир үйлдвэрлэгчдэд зохион байгууллаа. Арьс ширний үйлдвэрийн бизнесийн үр ашгийг дээшлүүлэх НҮБАҮХБ-ын бенчмаркинг олон улсын аргачлалыг Дархан Нэхий ХК, Дархан Минж ХХК, МонИрээдүй ХХК, Булигаар ХК, Монгол Шевро ХК компаниудад нэвтрүүлээд байна. МАШҮХолбоо, АРМОНО корпораци, Хөнгөн үйлдвэрийн судалгаа хөгжлийн хүрээлэн, Урлах Эрдэмийн Дээд Сургууль, ХХААХҮЯ болон хувийн хэвшлийн төлөөллийг оролцуулсан арьс ширний салбарын платформын зөвлөл төслийн үйл ажиллагааг хамтран хэрэгжүүлэхээр ажиллаж эхэллээ. Экспортын баримжаатай томоохон аж үйлдвэрүүдийг дотоод болон гадаад зах зээлтэй холбогдох, харилцаа холбоо тогтоох, судалгаа шинжилгээ хийхэд нь дэмжлэг үзүүлж байна. Тухайлбал Монгол Шевро, Мон Ирээдүй, Дархан Нэхий, Буурал Гол компаниудын залуу бизнесменүүд, Армоно корпорацийн эрдэмтэн судлаач нар БНХАУ-ын Шаньси мужид зохион байгуулагдсан “Азийн арьс шир үйлдвэрлэлийн шинжлэх ухаан, технологийн 11р их хурал” болон үйлдвэрүүдэд туршлага судлах арга хэмжээнд амжилттай оролцов. ХХААХҮЯ-ны мэргэжилтэн НҮБ-ын АҮХБ-ын дэмжлэгээр Бахрейны Вант Улсад 2018 оны 12-р сард болсон “Ногоон аж үйлдвэр ба гарцууд” сэдэвт олон улсын сургалтад хамрагдав. МАА-н үйлдвэрлэлийн дайвар бүтээгдэхүүн, хаягдлыг дахин ашиглах, нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж экспортлох боломж бий.

3

5

Дэд бүрэлдэхүүн хэсэг 2.5 Хүнсний ногооны нэмүү өртгийн сүлжээ Луувангийн шүүс шахах тоног төхөөрөмжийг гардуулж өгөв

Үйл явдлууд







Төслийн хүрээнд Миш Маш ХХК-тай гэрээт тариалалтыг туршин нэвтрүүлж буй Сүмбэр сумын ногоочдын бүлэгт ил талбайн услалтын системийг гардуулан өгч, дэмжлэг үзүүлэв. Төв аймгийн Эрдэнэ, Жаргалант, Баянчандмань, Сүмбэр, Борнуур болон Дархан -Уул аймгийн Орхон сумын ногоочдод “Хүнсний ногоо хадгалах, дахин боловсруулах” сургалтыг зохион байгууллаа. Уг сургалтаар хүнсний ногоог хадгалах горим, хатаах, хөлдөөх, нөөшлөх технологийг зааж, ногоочдын чадавхийг бэхжүүллээ. Дээрх сургалтад хамрагдсан цехүүд шинэ нэр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж эхэлсэн. Нара цех нь Дархан түншлэл 2018 үзэсгэлэн худалдаанаас Ажига, Шарсан байцаа бүтээгдэхүүнүүдээр оролцож “Шилдэг өрхийн үйлдвэрлэл эрхлэгч” шагнал авч амжилт гаргасан.

Мэдэгдэл Уг мэдээллийг Европын Холбооны санхүүжилтээр хэвлэв. Энэ мэдээллийн агуулга зөвхөн төслийн үзэл бодлыг илэрхийлэхээс биш Европын Холбооны үзэл баримтлалыг тусгаагүй болно.

Төслийн зүгээс орон нутагт хүнсний ногоо боловсруулах, орлого нэмэгдүүлэх, ажлын байр бий болгоход дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор ДарханУул аймгийн Орхон сумын Буян-Да хоршоог сонгож луувангийн шүүс шахах жижиг үйлдвэрийг байгуулахаар 2018 оноос дэмжин ажиллаж байна. Орхон сум нь улсын нийт луувангийн ургацын 25 орчим хувийг дангаараа хангадаг, хүнсний ногооны боловсруулах үйл ажиллагаа явуулахад түүхий эдийг бүрэн нийлүүлэх боломжтой. 2018 оны тариалалт эхлэхэд Шар луувангийн Навал F1 шүүсний гарц ихтэй сортын тариалалтыг Орхон суманд анх удаа тариалах тал дээр Буянда хоршоо, Орхон сумын ЗДТГ, УГТХүрээлэн, Аймгийн Хөдөө аж ахуйн газартай хамтран ажиллаж талбайн үзүүлэх сургалтыг зохион байгууллаа. Навал F1 сортын хувьд жигд цилиндр хэлбэртэй учир үйлдвэрлэлд боловсруулахад дөхөм, шүүсний гарц харьцангуй өндөр, хадгалалт даах чадвартай, С витамины агууламж өндөр тул амт сайтай, тээвэрлэхэд тэсвэртэй зэрэг давуу талтай юм. Мөн төслийн зөвлөх Ё.Урангэрэл, МХГ-ийн албан хаагчидтай хамт үйлдвэрийн объектын зохион байгуулалт, шаардлагын дагуу хэрхэн засах, үйлдвэрийн

урсгалыг хэрхэн зөв зохицуулах талаар зөвлөгөө өгч үйлдвэрийн байрыг ашиглалтад оруулснаар тоног төхөөрөмжийг хүлээн авах боломжтой боллоо. Төслийн зүгээс луувангийн шүүс шахах тоног төхөөрөмжийн шугамыг худалдан авч 2018 оны 12 дугаар сард Буян-Да хоршоонд хүлээлгэн өглөө. Үйлдвэрлэлийн шугам нь элеватор, хальслагч, угааг машин, конвейор, шүүс шахагч, ус цэвэршүүлэгч, шүүлтүүр, жигдрүүлэгч, нөөцлөх танк, савлагч, ариутгагч, бактер устгагч, чанагч, кодлогч болон цэвэрлэгээний машин зэрэг 15 тоног төхөөрөмжөөс бүрдэнэ. Буянда хоршооны зүгээс өөрийн байр, зоорь, засвар, түүхий эдийг оролцуулаад нийт 200 гаруй сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгээд байна.

Хүнсний ногооны гол хортон шавж, өвчнүүд тэдгээрээс хамгаалах аргууд зэрэг ‘‘Ургамал хамгааллын чиглэлээр’’ танхимын болон талбайн бэлтгэл, давтан сургалтын 2018 оны 7

болон 9 дүгээр сард зохион байгуулав. Уг сургалтаар Дархан-Уул аймгийн Орхон, Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл, Төв аймгийн Сүмбэр, Баянчандмань, Жаргалант, Борнуур, Эрдэнэ зэрэг сумдын ногоочдын судалгааг гарган, нийт 120 ногоочдыг хамруулж, тариалангийн бүс нутгуудад зонхилон тархаж хөнөөл учруулагч хортон шавьж, тэдгээрийн биологийн онцлог, тархалт, хортны эсрэг хэрэглэхийг зөвшөөрсөн химийн бодисууд тэдгээрийг хэрэглэх аргуудаас ногоочид суралцлаа. Нэгж талбайгаас авах ургацыг нэмэгдүүлснээр ногоочдын орлого тодорхой хувиар өсөх юм.

Ургамал хамгааллын бодисын зохистой хэрэглээ, хөдөлмөр хамгааллын сургалтыг зохион байгуулав

Төр, хувийн хэвшил, төсөл хөтөлбөрийн хамтын ажиллагаа SECiM төсөл Төв аймгийн Сүмбэр сумын ногоочдыг бүлгийг зохион байгуулалтанд оруулж, хүлэмжийн аж ахуйн чиглэлээр Од Сүмбэр, ил талбайн Арвижих, Бургас бүлэгтэй 2017 оны 12 дугаар сараас хойш дэмжин ажиллаж, бүтээгдэхүүнээ “Миш Маш” боловсруулах үйлдвэрт нийлүүлэх зах зээлийн холболтыг 2018 онд хийсэн. Энэ хүрээнд дээрх ногоочдын бүлэг 7.6 тн өргөст хэмх, 14 тн хүрэн манжинг тус үйлдвэрт гэрээний дагуу амжилттай нийлүүлж 9.5 сая төгрөгийн борлуулалт хийсэн байна. “Миш Маш” боловсруулах үйлдвэр нь ногоочдын бүлэгтэй гэрээ байгуулж /гэрээт тариалалт/ ургацын тодорхой хувийг худалдан авах гэрээгээ биелүүлэн, хүнсний ногоог боловсруулж нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүнийг хэрэглэгчдэд хүргэснээр хувийн хэвшил ногоочдын бүлгийн хооронд хамтын ажиллагааны сайн туршлагыг түгээн ажиллаж байгаа юм. Орон нутгийн удирдлагуудын зүгээс ч ногоочдын бүлгийг дэмжин ажиллаж, сумын төвд газрын асуудлыг шийдвэрлэх засаг даргын

This project is funded by the European Union

захирамж гарган, 20 жилийн хугацаатай газар эзэмших гэрчилгээ олгон, сум хөгжүүлэх сангаас 5 сая төгрөгийн зээл өгсөн нь орон нутагт хүнсний ногооны нэмүү өртгийн сүлжээнд төр, хувийн хэвшил, төсөл хөтөлбөрийн хамтын ажиллгааны үр дүнтэй сайн туршлага болж байна. Төслийн зүгээс Сүмбэр сумын ногоочдын бүлгийг чадавхжуулах сургалтад тогтмол хамруулж байгаа ба 2018 оны 10 дугаар сард ил талбайн усалгааны системийг нийлүүлж, ирэх хаврын тариалалтад дэмжлэг үзүүлэв.