ÔÎÐÓÌ íýýëòòýé
íèéãýì
Монголын бэлчээрийн мал аж ахуйн эдийн засгийн холбогдолтой
ÍÎÌ Ç¯É
Óëààíáààòàð õîò 2004 îí
ÍÝÝËÒÒÝÉ ÍÈÉÃÝÌ ÔÎÐÓÌ
Õàÿã:
Æàìúÿí ã¿íèé ãóäàìæ-5/1, Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, Óëààíáààòàð-48, Ìîíãîë Óëñ
Óòàñ:
976-11-313207
Ôàêñ:
976-11-324857
Âýá õóóäàñ: http: //www.soros.org.mn http: //www.forum.mn
© MHHX, 2004 ISBN:99929-5-808-1
Ýíýõ¿¿ íîìûã õýñýã÷ëýí áîëîí á¿òíýýð íü äàõèí õýâëýõèéã õ¿ñâýë ÌÍÍÕ-èéí õàÿãààð õàíäàæ çîõèõ çºâøººðºë àâíà.
“BCI” êîìïàíèä õýâëýâ. Óòàñ: 318632, 319032
ÍÎÌ Ç¯Éà ÒÎËÈËÓÓËÀÕ Ó×ÈÐ Ìàíàé Íýýëòòýé Íèéãýì Ôîðóìààñ ÿâóóëæ áóé áîäëîãûí ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé ºðãºí õ¿ðýýò àæëûí íýã òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë íü áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéòàé õîëáîîòîé ñýäýâ áîëîé. Ýíý ñýäýâò àæëûí õ¿ðýýíä õèéãäñýí “Ìîíãîëûí áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéí õîëáîãäîëò íîì ç¿éí ñóäàëãàà”-ã Òàíä ºðãºí áàðüæ áàéíà. Ýë íîì þóíû ò¿ð¿¿í òóõàéí ñýäâýýð ñóäàëãàà õèéäýã äîòîîä, ãàäààäûí ýðäýìòýí ñóäëàà÷, îþóòàí ñóðàã÷, øèéäâýð ãàðãàõ ò¿âøèí õèéãýýä Ìîíãîëä õàíäèâëàã÷ áàéãóóëëàãûí õ¿ì¿¿ñò çîðèóëàãäñàí áîëîâ÷ òóõàéí ñýäâèéã ñîíèðõñîí õýí õ¿í àøèãëàæ áîëíî. Íîìûã áèä ìîíãîë õýëíýýñ ãàäíà àíãëè õýë äýýð õýâë¿¿ëæ áóéãàà ñîíîðäóóëúÿ. Íîìíîîñ òóõàéí ñýäâýýð óðüä ºìíº õèéãäýæ áàéñàí ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé òîéì, ýõ ñóðâàëæ, ìýäýý ìýäýýëýë, íîìûí òóõàé ìýäýýëëèéí òîéìòîé òàíèëöàõ áîëíî. Íýýëòòýé Íèéãýì Ôîðóìûí çàõèàëãûã àìæèëòòàé ã¿éöýòãýæ ýíý íîìûã Òàíû ãàðò õ¿ðãýõ áîëîëöîî îëãîñîí Ö.Ñ¿õáààòàð àõëàã÷òàé “Á¿ñ íóòãèéí õºãæëèéí ñóäàëãàà, ñóðãàëòûí òºâ”-èéí õàìò îëîíä òàëàðõëàà èëýðõèéëúå. Ýíýõ¿¿ íîìç¿éí ÷àíàð, àãóóëãàòàé õîëáîîòîé ñàíàë õ¿ñýëòèéã osf@soros.org.mn õàÿãààð áèä äóðòàéÿà õ¿ëýýí àâàõ áîëíî.
Ñòåôýí Ä. Âàíñ Ìîíãîëûí Íýýëòòýé Íèéãýì Õ¿ðýýëýíãèéí ÿéöýòãýõ çàõèðàë
Ìîíãîëûí íýýëòòýé íèéãýì õ¿ðýýëýíãèéí çàõèàëãààð “Ìîíãîëûí áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéí ýäèéí çàñãèéí õîëáîãäîëòîé íîì ç¿é”-ã áýëòãýñýí Á¿ñ íóòãèéí õºãæëèéí ñóäàëãàà, ñóðãàëòûí òºâèéí ñóäëàà÷äûí áàã: Öýðýíñîíîìûí Ñ¿õáààòàð Ëóâñàíäîðæèéí Íÿìáàò Äîðæèéí Ãàíñýëýì Äàãûñèéí Êàäèðáåê Áàòñóóðèéí Àëòàíáàÿð Õÿíàí òîõèîëäóóëñàí:
(Äîêòîð, ïðîôåññîð) (Äîêòîð) (Ìàãèñòð) (Äîêòîðàíò) (Ìàãèñòð)
Ö. Ãîìáîñ¿ðýí Á. ̺íõñî¸ë
ªÌÍªÕ ¯Ã Ìîíãîëûí áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéí ýäèéí çàñãèéí õîëáîãäîëòîé íîì ç¿éí ñóäàëãààíû ýíýõ¿¿ àæëûã Ìîíãîëûí íýýëòòýé íèéãýì õ¿ðýýëýí (Ñîðîñûí ñàí)-ãýýñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà þì. Óã íîì ç¿éä õàìðàãäñàí Ìîíãîëûí áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéí õîëáîãäîëòîé á¿òýýë¿¿äèéã ñîíãîí ýìõòãýõäýý Óëñûí òºâ íîìûí ñàí, Ìàë àæ àõóéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé õ¿ðýýëýíãèéí íîìûí ñàí, Ìàë ýìíýëãèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé õ¿ðýýëýíãèéí íîìûí ñàí, ÕÀÀÈÑ-èéí íîìûí ñàí, ÌÓÈÑ-èéí íîìûí ñàí, Ìîíãîëûí Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìèéí ¯íäýñíèé õºãæëèéí õ¿ðýýëýí, Ò¿¿õèéí õ¿ðýýëýí, Îëîí óëñ ñóäëàëûí õ¿ðýýëýí, Ãàçàð ç¿éí õ¿ðýýëýí, Õýë çîõèîëûí õ¿ðýýëýí, Ãåîýêîëîãèéí õ¿ðýýëýíã¿¿äèéí ñóäàëãààíû ôîíäóóä, Ãàçðûí õàðèëöàà, ãåîäåçè çóðàã ç¿éí ãàçðûí ìýäýýëëèéí ñàí, Óëñûí òºâ àðõèâûí øèíý ôîíäóóä, Øèíæëýõ óõààí, ìýäýýëëèéí ïàðêûí íîìûí ñàí, ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí òºâ ãàçðûí íîìûí ñàí, Îëîí óëñûí Ìîíãîë ñóäëàëûí õîëáîîíû íîìûí ôîíä, Í¿¿äëèéí ñî¸ë èðãýíøëèéã ñóäëàõ îëîí óëñûí õ¿ðýýëýíãèéí íîìûí ôîíä, Ìîíãîëûí íýýëòòýé íèéãýì õ¿ðýýëýí (Ñîðîñûí ñàí)-ãèéí íîìûí ôîíä, ͯÁ áîëîí îëîí óëñûí òºñëèéí áàéãóóëëàãóóäûí òºñºë, ñóäàëãààíû ôîíäóóäûí êàòàëîãèóäûã ø¿¿í ñóäàëñàí áîëíî. ̺í Ìîíãîë óëñûí õîëáîãäîõ õóóëü, òîãòîîìæóóä, Çàñãèéí ãàçðûí øèéäâýð, ÿàìäûí áîäëîãûí áàðèìò áè÷èã, òàéëàíã ñóäàëãààíä õàìðóóëñàí. Ò¿¿í÷ëýí Ìîíãîëûí áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéí ýäèéí çàñãèéí ÷èãëýëýýð ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæèë ÿâóóëäàã ãàäààäûí ýðäýìòäèéí á¿òýýëèéã èíòåðíåòýýñ îëæ, õîëáîãäîõ ìýäýýëëèéã è-ìýéëýýð àâ÷ õàìðóóëñàí áîëíî. Èéíõ¿¿ Ìîíãîëûí áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéí ýäèéí çàñãèéí íîì ç¿éí ñóäàëãààã àíõ óäàà ýìõòãýí ãàðãàæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ íîì ç¿éä 1995 îíîîñ õîéø áè÷èãäñýí øèíæèëãýý ñóäàëãààíû íîì, òîâõèìîë, ýðäýì øèíæèëãýýíèé èëòãýë, ºã¿¿ëýë, äèññåðòàöè, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäààñ ÿâóóëñàí òºñëèéí òàéëàí, çºâëºìæ çýðãèéã õàìðóóëàâ. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä äýëõèé äàõèíä áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéã ñîíèðõîí ñóäëàõ õ¿ðýý ìýäýãäýõ¿éö òýëæ áàéíà. Ýíý íü, æèøýýëáýë 2002 îíä áîëñîí Ìîíãîë÷ ýðäýìòäèéí YIII èõ õóðëààð ýäèéí çàñãèéí ñàëáàð õóðàëäààíûã øèíýýð çîõèîí áàéãóóëæ ãàäààä, äîòîîäûí îëîí ýðäýìòýí, ñóäëàà÷èä Ìîíãîë Óëñûí õºãæëèéí àñóóäëààð ñîíèðõîëòîé èëòãýë¿¿ä òàâüæ õýëýëö¿¿ëñíýýñ õàðàãäàæ áàéãàà þì. Äàÿàðøëûí ºíººãèéí øèíý çóóíä äýëõèéí óëñ îðíóóäûí ºìíº òîãòâîðòîé õºãæëèéí çàìààð çàìíàõ çàéëøã¿é øààðäëàãà òàâèãäàæ áàéãààãèéí äîòîð þóíû ºìíº áàéãàëü îð÷íîî õàìãààëæ, ç¿é çîõèñòîé àøèãëàõ, õ¿í àìûã ýð¿¿ë õ¿íñ, óñààð õàíãàõ àñóóäàë ýí òýðã¿¿íèé íýã çîðèëò áîëîîä áàéíà. Ýíýõ¿¿ çîðèëòîîñ ¿¿äýí áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéí áàéãàëèéí öýâýð á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýëò õýðýãöýý óëàì á¿ð ºñºí íýìýãäýõýýð áàéíà. Ìîíãîëûí òîãòâîðòîé õºãæëèéí àæëûí àëáàíààñ ýðäýìòýä, èõ äýýä ñóðãóóëèéí áàãø, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëòíóóäûí äóíä ÿâóóëñàí ñàíàë àñóóëãààð áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéí ÷èãëýëýýð íîì ç¿éí ñóäàëãàà õèéæ ýíý ÷èãëýëèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæëûã ýð÷èìæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé ãýñýí ä¿ãíýëò, ñàíàë ãàðñíûã ýíä áàñ äóðüäàæ áîëîõ þì. Ýíýõ¿¿ íîì ç¿éä 165 ýðäýìòýí, ñóäëàà÷èéí 187 á¿òýýëèéí á¿òýö, àãóóëãûí òîâ÷ õóðààíãóéã áàãòààñàí áîëíî. Ò¿¿í÷ëýí ñóäàëãààíû áàãèéíõàí ýíý ýìõòãýëä îðñîí á¿òýýë òóñ á¿ðèéí ¿ð ä¿í, à÷ õîëáîãäëûí òàëààðõè ä¿ãíýëòèéã àíõ óäàà õèéñýí áîëíî. Áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéí ýäèéí çàñãèéí õîëáîãäîëòîé íîì ç¿éí ñóäàëãàà ÿâóóëàõàä õýðýãëýõ ñýäâèéã (Thematic) ñóäàëæ êîäëîí æàãñààëò ãàðãàâ. Ýíä ìàë àæ àõóéí ýäèéí çàñàã, ¿ð àøèã, ìåíåæìåíò, ìàðêåòèíã, òîãòâîðòîé õºãæëèéí àñóóäëóóä, ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýý, á¿ðòãýë òîîöîî ãýñýí 26 ñýäâýýð íîì ç¿éã òºðºëæ¿¿ëýí õèéëýý. Íîì ç¿éä õàìðàãäñàí á¿òýýë á¿ðò èíäåêñèéí äóãààð ºãñºí áºãººä ýíý óäààãèéí ýìõòãýë íèéò 0187 ãýñýí èíäåêñòýé, äàðààãèéí íîì ç¿éã ãàðãàõäàà 0188 ãýñýí äóãààðààñ ýõëýí á¿òýýë¿¿äèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýí á¿ðòãýíý. Ò¿¿í÷ëýí çîõèîã÷äûã ¿ñãèéí äàðààëëààð æàãñààæ, ýíý á¿òýýëä õàìðàãäñàí á¿òýýëèéí èíäåêñ¿¿äèéã òîâ÷îîëñîí áîëíî. ̺í çîõèîã÷èäòîé õàðèëöàõ õàÿãèéí á¿ðòãýëèéã õàâñàðãàñíûã ýíý òºðëèéí íîì ç¿éä øèíýëýã àæèë ãýæ õýëæ áîëíî.
Ýíýõ¿¿ íîì ç¿éä áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéí ýäèéí çàñãèéí ñóäàëãààíû îíöëîãîîñ õàìààð÷ íîì ç¿éí àíãèëëûí øààðäëàãûã õàðãàëçàí äàðààõü ¿ç¿¿ëýëòýýð ñóäàëãàà òàéëáàð õèéñýí áîëíî. ¯¿íä: 1) Çîõèîã÷, ðåäàêòîðûí íýð, îâîã (õýðýâ 3-ààñ äýýø çîõèîã÷òîé áîë ýõíèé õî¸ð çîõèîã÷èéí íýðèéã àâ÷ äàðàà íü áóñàä ãýæ áè÷ñýí) 2) Á¿òýýëèéí íýð (õýðýâ óã á¿òýýë íîì, ñýòã¿¿ëä õýâëýãäñýí áîë òýð íîì, ñýòã¿¿ëèéí íýð, õýâëýãäñýí äóãààð, îíûã áè÷ñýí) 3) Õýâëýñýí ãàçàð, ýðõýëñýí áàéãóóëëàãûí íýð 4) Õýâëýñýí îí 5) Õóóäàñíû äóãààð (õýðýâ áèå äààñàí á¿òýýë áîë íèéò õóóäàñíû òîîã, íîì ñýòã¿¿ëä îðóóëæ õýâëýñýí áîë ....ýýñ....õ¿ðòýë /100-108/ ãýæ õóóäàñíû äóãààðûã áè÷ñýí) 6) ßìàð õýë äýýð õýâëýãäñýí (àíãëè, ìîíãîë ãýõ ìýò) 7) Á¿òýýëèéí ÷èãëýë (îíîë, àðãà ç¿é, òàéëàí, äèññåðòàöè ãýõ ìýò) 8) Òîâ÷ õóðààíãóé (á¿òýýëèéí ¿íäñýí àãóóëãà, ñóäàëãààíû îíöëîã, à÷ õîëáîãäîë) 9) Ä¿ãíýëò (óã á¿òýýëèéí ñóäàëãààíû õýìæýý äàëàéö, øèíýëýã òàë, àñóóäëûã õàìàðñàí áàéäàë, àðãà ç¿é, äóòàãäàëòàé òàë) Ýíýõ¿¿ íîì ç¿éã ñàíàà÷èëæ, ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ, õýâëýõ áîëîìæ îëãîñîí Ìîíãîëûí íýýëòòýé íèéãýì õ¿ðýýëýíãèéí Íýýëòòýé íèéãýì ôîðóìä ã¿í òàëàðõàë èëýðõèéëüå.
ÁÝË×ÝÝÐÈÉÍ ÌÀË ÀÆ ÀÕÓÉÍ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÕÎËÁÎÃÄÎËÒÎÉ ÍÎÌÛÍ ÀÍÃÈËÀË Íýã. Ìàë àæ àõóéí ýäèéí çàñàã , ¿ð àøèã 1.1. Ìàë àæ àõóéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýëò, íèéë¿¿ëýëò 1.2. Ìàë àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëèéí ¿ð àøèã 1.3. Ìîíãîë ìàëûí òºðºë, ò¿¿íèé àøèã øèì 1.4. Ìàë÷äûí àìüæèðãààíû ò¿âøèí, íèéãìèéí àñóóäëóóä 1.5. Ìàë àæ àõóé äàõü ýðñäýë, ýêîëîãèéí àñóóäàë 1.6. Ìàë àæ àõóéí ýð÷èìæ¿¿ëýëò 1.7. Ìàë÷äûí õîðøîî, õàìòûí àæèëëàãàà 1.8. Ìàë àæ àõóé äàõü õºäºëìºðèéí íººö 1.9. Ìîíãîë óëñûí ìàë àæ àõóéí äýëõèéí çàõ çýýëä ýçëýõ áàéð ñóóðü
Êîä 1010 1020 1030 1040 1050 1060 1070 1080 1090
Õî¸ð. Ìàë àæ àõóéí ìåíåæìåíò 2.1. Ìàë àæ àõóéí çîõèîí áàéãóóëàëò 2.2. Á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí àñóóäëóóä 2.3. Áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéí óëàìæëàëò àðãà àæèëëàãàà
1210 1220 1230
Ãóðàâ. Ìàë àæ àõóéí ìàðêåòèíã 3.1. Ìàë àæ àõóéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàõ çýýë 3.2. Ìàë àæ àõóéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý, ÷àíàð ñòàíäàðò 3.3. Ìàë àæ àõóéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîðëóóëàëò
1310 1320 1330
ĺðºâ. Ìàë àæ àõóéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí òóëãàìäñàí àñóóäëóóä 4.1. Ìàë àæ àõóéí òîãòâîðòîé õºãæèë 4.2. Ìàëûí áýë÷ýýð, áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíò, òýæýýëèéí õàíãàìæ 4.3. Õàøàà õîðîî, õóäàã óñ 4.4. Ãàçàð çîõèîí áàéãóóëàëò, ãàçðûí õàðèëöàà, ãàçàð ç¿é 4.5. Ìàë àæ àõóéí ìåõàíèêæèëò, öàõèëãààíæèëò 4.6. Ìàë ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýý
1410 1420 1430 1440 1450 1460
Òàâ. Ìàë àæ àõóéí ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýý 5.1. Öàëèí õºëñ, çýýë, õàäãàëàìæ 5.2. Òàòâàð, äààòãàë 5.3. Ò¿ðýýñèéí õàðèëöàà
1510 1520 1530
Çóðãàà. Ìàë àæ àõóéí á¿ðòãýë òîîöîî 6.1. Ìàë àæ àõóé äàõü ñàíõ¿¿, á¿ðòãýë 6.2. Ìàë àæ àõóéí ìýäýý, ìýäýýëýë
1610 1620
ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ ÄÍÁ
Äîòîîäûí Íèéò Á¿òýýãäýõ¿¿í
ÌÀÀÝØÕ
Ìàë Àæ Àõóéí Ýðäýì Øèíæèëãýýíèé Õ¿ðýýëýí
ÌÑÎÓÕ
Ìîíãîë Ñóäëàëûí Îëîí Óëñûí Õîëáîî
ÌÓÈÑ
Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü
ͯÁ
Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãà
ͯÁÕÕ
Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Õºãæëèéí Õºòºëáºð
ÍÑÈÑÎÓÕ
Í¿¿äëèéí Ñî¸ë Èðãýíøëèéã Ñóäëàõ Îëîí Óëñûí Õ¿ðýýëýí
ÎÓÑÕ
Îëîí Óëñ Ñóäëàëûí Õ¿ðýýëýí
ÑÝÇÄÑ
Ñàíõ¿¿ Ýäèéí Çàñãèéí Äýýä Ñóðãóóëü
ÓÁÈÑ
Óëûí Áàãøèéí Èõ Ñóðãóóëü
ÕÀÀÈÑ
պ人 Àæ Àõóéí Èõ Ñóðãóóëü
ÕÕÀÀß
Õ¿íñ, պ人 Àæ Àõóéí ßàì
ØÓÀ
Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìè
ÀÃÓÓËÃÀ ÍÝÃ. ÌÀË ÀÆ ÀÕÓÉÍ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÀÃ, ¯Ð ÀØÈà ...................................................................... 17 1010 1020
1030
1040
Ìàë àæ àõóéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýëò, íèéë¿¿ëýëò ...................................................... 17
Ìàëûí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí ýðýëò õýðýãöýý áà íèéë¿¿ëýëò ................................................................. 17 Ìàë àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëèéí ¿ð àøèã ......................................................................17 Ìàë÷èí ºðõèéí àæ àõóéí á¿òýýìæèéí õ¿÷èí ç¿éëèéí àøèãëàëòûã äýýøë¿¿ëýõ àñóóäàëä .................................................................................................................. 17 Ìàë÷èí ºðõèéí ýäèéí çàñàã, ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäëóóä ................................................................................. 18 պ人 àæ àõóéã õºãæ¿¿ëýõ çàðèì àñóóäàë .................................................................................................. 18 Ìîíãîëûí ìàë àæ àõóéí ¿ðæèë ñåëåêöèéí ºíãºðñºí áà ºíºº ¿å: ¯ðæèë ñåëåêöèéí óëàìæëàëò áîëîí îð÷èí ¿åèéí ïðàêòèê ¿éë àæèëëàãààíû äàâóó áà ñóë òàëóóä ......................................................................................................... 19 Ìîíãîëûí áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëèéí á¿òýýìæèéí ¿ð ä¿í ............................................ 19 Ìîíãîëûí í¿¿äëèéí ìàë àæ àõóé çàõ çýýëä õ¿ðýõ çàì äýýð áàéíà óó? ............................................... 20 Ìîíãîë ìàëûí òºðºë, ò¿¿íèé àøèã øèì ....................................................................20 Òýìýý ñóäëàë ...................................................................................................................................................... 20 Ìîíãîë òýìýý .................................................................................................................................................... 21 Õîñ çîãäîðò òýìýýí ñ¿ðãèéí íîîñîí àøèã øèì ......................................................................................... 21 Ìîíãîë àäóó ...................................................................................................................................................... 22 Ìîíãîë ñàðëàã .................................................................................................................................................. 22 Ìîíãîë ¿¿ëäðèéí ñàðëàã ................................................................................................................................. 23 ¯íýýíèé ñ¿¿í àøèã øèìèéã íýìýãä¿¿ëýõ áîëîìæ ...................................................................................... 23 Ñýëýíãý ¿¿ëäðèéí ¿íýýíèé ñ¿¿íèé ãàðö ....................................................................................................... 23 Ìîíãîë õîíèíû àøèã øèìèéí óäàìøèëò, ñåëåêöèéí ÿëãàâàð, ¿ð àøèã ............................................... 24 Ìîíãîë õîíü ...................................................................................................................................................... 24 Ìàë÷äûí àìüæèðãààíû ò¿âøèí, íèéãìèéí àñóóäëóóä ............................................. 25 Æèæèã ¿éëäâýð áàéãóóëàõ çàìààð ìàë÷äûí àìüæèðãààíû ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõ ......................................................................................................................................................... 25 Ìàë÷èí ºðõèéí àæ àõóéí òºðõ, ýðýëò õýðýãöýýíèé ºíººãèéí áàéäàë ................................................... 25 Ìàë÷íû õ¿íèé ýðõèéí àñóóäàë ...................................................................................................................... 25 Ìàë÷èí ºðõèéí àìüæèðãààíû ò¿âøèíã ººðñäèéíõ íü ¿íýëýìæýýð ñóäàëñàí ä¿í ...................................................................................................................................................... 26 Ìàë÷äûí äóíä ÿâóóëñàí ñîöèîëîãèéí ñóäàëãàà .......................................................................................... 26 Ìîíãîëûí ÿäóóðàë áà çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàãò øèëæèõ øèëæèëò ...................................................... 27 Ìîíãîë îðíû õºäººãèéí àæ àìüäðàëûã äýìæèõ íü ................................................................................... 27 Ìîíãîëûí í¿¿äýë÷äèéí îðîí ñóóöíû ò¿¿õýí õºãæèë ................................................................................. 28
Í¿¿äýë÷äèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí çàðèì àñóóäëóóä ........................................................................................... 28 1050
1060
1070
Ìàë àæ àõóé äàõü ýðñäýë, ýêîëîãèéí àñóóäàë ......................................................... 29
Òºâ Àçèéí áýë÷ýýðèéí ìàëûí ýêîëîãèéí çîõèñòîé íóòàã ......................................................................... 29 Ìîíãîë äàõü öºëæèëò ...................................................................................................................................... 29 պ人 àæ àõóéí ñàëáàðûí ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ àñóóäàëä ...................................................................... 29 Ìàë àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëèéí ýðñäýë, ò¿¿íèé ñºðºã íºëººë뺺ñ ñýðãèéëýõ ............................................................................................................................................................ 30 Ìàëûí ç¿é áóñ õîðîãäîëä íàðíû èäýâõæëèéí íºëººã ñóäëàõ àñóóäàëä ................................................ 30 Ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé õºãæèëä ýêîëîãèéí õÿìðàë çàíàëõèéëæ áàéíà ............................................................................................................................................ 31 Áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéí öàã óóðûí íºõöºë .............................................................................................. 31 Ìîíãîëûí ìàë àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëä öàã óóðûí ¿ç¿¿ëýõ íºëºº ............................................................ 31 Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ çàðèì àñóóäàë ................................................ 32 Òºâ Àçè äàõü ãàìøãààñ ñýðãèéëýõ, áýëýí áàéõàä ÷èãëýãäñýí áýë÷ýýðèéí ýðñäëèéí ìåíåæìåíòèéí ¿éë àæèëëàãàà Ìîíãîëûí æèøýýí äýýð ......................................................... 32 Ìàë àæ àõóéí ýð÷èìæ¿¿ëýëò ......................................................................................33 Ìîíãîëûí ìàë àæ àõóéí çîõèöóóëàëò .......................................................................................................... 33 Ìàõíû ¿õðèéí àæ àõóé, ìàõ ¿éëäâýðëýëèéí õºãæëèéí õýâ øèíæ .......................................................... 33 Áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéí õºãæëèéí õºäëºë ç¿é ........................................................................................ 34 Õóâèéí õýâøëèéí àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí ¿éëäâýðëýëèéí ºíººãèéí áàéäàëä ºãñºí ýäèéí çàñãèéí ¿íýëãýý ......................................................................................................... 34 Òýìýýí ñ¿ðãèéí òîãòâîðòîé ºñºëòèéã õàíãàõ àðãà çàì ............................................................................. 35 Ìîíãîë ìàë÷íû àìüäðàõóéí óõààí ............................................................................................................... 35 Ìîíãîëûí õºäºº àæ àõóéí ºíººãèéí áàéäàë, öààøèä àâàõ àðãà õýìæýýíèé òóõàé ..................................................................................................................................... 36 Ìàë÷äûí õîðøîî, õàìòûí àæèëëàãàà ...................................................................... 36 Í¿¿äëèéí ìàë àæ àõóéä ñóóðèëñàí õîðøîîëëûí àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõ íü ................................................................................................................................................... 36 Ãîâü íóòãèéí õîò àéë, ò¿¿íèé á¿òýö áà îíöëîã ........................................................................................... 36 Ìîíãîëûí áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéí íºõöºëä õºäºº àæ àõóéí õîðøîîã õºãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí àñóóäëóóä ........................................................................................................... 37 պ人 àæ àõóéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí áàòàëãàà áîë õîðøîîëîë ........................................................... 38 Ìîíãîëûí õºäºº àæ àõóéí õîðøîîã øèíýëýã áàéäëààð çîõèîí áàéãóóëæ õºãæ¿¿ëýõ àñóóäàë .......................................................................................................................... 38 Ìîíãîëûí í¿¿äëèéí ìàë àæ àõóéí ¿éëäâýðëýã÷äèéí á¿ëýãëýë áóþó íýãäýë ....................................................................................................................................... 38 Ìîíãîëûí íèéãìèéí øèíý÷ëýëèéí ¿éë ÿâö äàõü õîðøîîëëûí õºäºë㺺íèé øèíý õàíäëàãà .......................................................................................................................... 39 Ìîíãîëûí õºäººãèéí õîðøîî: ò¿¿õ, åðºíõèé ä¿ð òºðõ, èðýýä¿é ........................................................... 39