1997 - Nummer 217 - januari 1997

Kom dan donderdag 27 februari om 15:30 uur naar onze presentatie.

Aansluitend is er een borrel.

Locatie: UvA, Zaal A, Gebouw A, Roeterstraat I I ,Amsterdam

v:.TltA

VOORJ'AG IN A

ECONOMICA

KARIN WOLFS

JA NUARI

1997 JAARGANG NR

42

21 7

MARKTinBEELD

De Arbeidsmarkt Empirie van de arbeidsmarkt: Stuurt het corporatisme ons de verkeerde kant op?

Joop Hartog

Terug naar het paradijs: een samenleving zonder werklozen. Interview met prof. dr Ronald Schettkat.

Bernard van den Berg

Mag het ietsje minder? Het midden- en kleinbedrijf in de hoofdrol.

Robert Scheerder

De sterke sekse? Vrouwen op de arbeidsmarkt.

Bernard van den Berg

Gesneuvelde reputaties De ondergang van Sport 7 wordt met leedvermaak door de Nederlandse bevolking gevolgd. Wat in de Verenigde Staten en Groot-Brittannie wei kan blijkt in Nederland (nog) niet te kunnen.

Edwin Peek

Behoefte aan meer economise he groei in Nederland?

Het essay van propedeuse-studente Melissa de Vries kwam als winnaar uit de bus bij de verkiezing van de beste schrijfopdracht voor Macro-economieNaardigheden .

De~~l~ fitj De (lr)lraIiaR..

Entico ( """,

JANUAR. I

51

J

-~ ;\-

~N

PI lwiifekm.......

ZowaIhat

Foul statistici kosI Amerikaanse overheid S1 biljoen

• • _IM~_

op. De ......... sIaat.,ft in.baa_ ans bestaan: aaI!L Onze valota .nit 111 1IIInG. en in _ plastk kaartje gestapt. Dt SCII4Ie ~ WI de hardt cash wunII onder OIlS weggaslagan. Het praddlgl Wedandsa design op de

VI,.

btnnenWt zeIfs leI8maaIlIIII de karilsl van de Eurapase .... 1toeYeeI heefr de NadarIander .... fa ag-

bankbit(8ItiR

- ---.....,--

mr.?

gen binnen .. vertnigd Dichter bIi huis gabeurt er oak hat 6In en ander dot 1wIifefs doet rijzen. Hoe zit bet met verdert varloop van om srud".. en daama? Hat doctoraal programma zaI yqf voIgend jaar drasIisdt veranderen. De ~ wordt ...-lMmaai omgegooid. Wij Zlln ons leven op de facultelt nlet meer zelcer. ldeeiin over bet angelsaksisch onderwijsmodel vinden veel weerklunk. Bastaat ooze studie nag wei wanneer we hem afgerand hebben?

AIs we eindeliik klaar zijn, Zlin we er nag lang nlet. Dan loot de onzekerheid von hel bestoon zkh pas duidelitk voelen. De orbeidsmorkt dient zith oan. Hoe zil hat mel de toekomst vanhat etonomenvalk? No hel uniYamoire leven ondeninden we de empirie van &ell onderwerp woor we, vonuil verschdlende vakgebieden, zo'n vijf joor op gestudeerd hebben. Haloas biedt de warkeli~heid ODS minder mooie (ondusies donwe oande hand von onze modeIIen hebben getrokken.

Mimhien moet hel overzichtelijke plaotje von hel groepje populuire muhinotionols Iosgeloten worden bij hat zoeken noor een boon. Ooze toekomst zou wei eens in hat midden- en kleinbedrijf kunnen liggen. Maar daarmee wogen we ons in ean ondoorgronde~ bos von kleinere ondememingen.

De (omplexileil van de orbeidsmorkl wordt ooknag eens varsterkt doordot de stri~ fussen de seben doorvolop doorwoedt.

Vrouwen kbmmen steeds hoger op de 10dder.De oorIog tussen de geslomlen stijgt 101 in de top von orgonisaties. Maar goed, we Zlin flexibele werknemers, dus oak door komen we wei 1Iif. Dan komi het momenl dot we waf verdiend hebben en ons beleggingsdubje kunnen profesionatlSel'en. Haloas bIijkt dandot ook ooze mooie beleggings- en pclrtefauiletheoriein Diet ohijd ziin opg..........n barAaW van h.. wart beunleYell. door onubrheId. De . . . groei op de kapilaolmarkten vande Iaatste lijd maokt veel mensen zenuwochtig. fens zol hat loch ofgelopen maeten zijn met deze housse op de beurzen. Wonneergoon we onderuil?

Om een uilweg Ie vinden uil deze mist van twilfels moeten we zoeken noar punten die nag enigszins houyost biaden: de goade voornemens. Laten we onze loekomst Y811ig stellen door Ie grilpen noor een aantal stroholmen woor Wlj etooomen wei road meewelen.

In 1997 goan Wli ooze produktivileit verhogen. We goan effjdinler in effactiaver 18 werle. Hat readement van om inspanningen moat . . . OIlS f.V glOb WI mwaI verdiepan aIs verbraden. Het neIwerk van mensanWlr WI waf oan heIIben wonIt uitgebreid. Kortom: WI gaan arriire maken.

Gelukkig Nieuwfaar.

Een commissie onder leiding van Michael Boskin, een professor van de universiteit van Stanford in de VS, heeft geconcludeerd dat de zogenaamde Consumer Price Index (CPI) de kosten van levensonderhoud met ongeveer 1,1% overschat. Deze ogenschijnlijk kleine fout heeft echter wei tot gevolg dat de Amerikaanse overheid 'teveel' uitgeeft, daar ongeveer eenderde van de overheidsuitgaven, lOals bijvoorbeeld de pensioenuitgaven, gerelateerd zijn aan de CPI. Volgens de commissie kan de overheid in 12 jaar ongeveer 1 biljoen dollar besparen, als de CPI de werkelijke kosten van levensonderhoud reflecteert. Een van de redenenen dat de CPI hoger uitvalt dan de kosten van levensonderhoud is het feit dat de CPI onvoldoende rekening houdt met gewijzigde consumptiepatronen. De verandering van de economie gaat te snel voor de statistici.

(Bron : The Economist, 7 Dec. 1996)

Nederland vergrijst minder snel dan andere landen, Volgens cijfers van het CBS en Eurostat blijkt dat Nederland minder vergrijst is dan andere landen in Europa. In Nederland is 13 procent van de bevolking ouder dan 65 jaar, terwijl dat in andere landen gemiddeld 15 procent is. De reden hiervoor is dat in de jaren vijftig en zestig het aantal kinderen per huishouden in Nederland hoger lag dan in andere landen.

Gevolg hiervan is echter wei dat tussen 2010 en 2030 de vergrijzing in Nederland sneller zal gaan dan in andere landen, daar de 'babyboomers' dan zelf bejaard zullen zijn . Dit zal ertoe lei den dat de 'grijze druk' (het aantal ouderen als percentage van het aantal20- tot 64-jarigen) in dit tijdvak sterk zal stijgen; door de toename van het aantal ouderen stijgen de uitgaven voor de AOW, aanvullende pensioenen en ouderenzorg, terwijl tegelijkertijd het draagvlak (het deel van de bevo lking dat voor de financiering van deze uitgaven moet opdraaien) verkleint.

(Bron: CBS INDEX, nov. dec. 1996)

Wederem.... . .

4

Meer huishoudens met lager inkomen In Nederland neemt het aantal huishoudens dat langdurig aangewezen is op een minimuminkomen snel toe; tussen 1992 en 1994 is het aantal met 113 duizend gestegen. Tot deze groep behoren vooral bejaarden, langdurig werklozen en oudere arbeidsongeschikten. Het CBS ziet mogelijkheden om uit armoede te geraken in het - weinig opzienbarende - vinden van werk of het uitbreiden van het aantal uren dat kan worden gewerkt. Zij komen echter tot de pessimistische conclusie dat juist voor deze groep mensen de kansen op de arbeidsmarkt minimaal zijn.

(Bron : CBS INDEX, nov. dec. 1996) (OV)

ROSTRA loCONOM ICA

Een universiteit moet een vrijplaats zijn voor creatief

lost dat eenvoudig op door het stapelen, het volgen

en intellectueel talent in een internationaal georien-

van een universitaire opleiding na het behalen van

teerde, inspirerende omgeving. In Den Haag heeft

een propedeuse- of vrijgezelbul te verbieden. Dat

men het over studeerbaarheid, kwaliteitszorgsyste-

belemmert echter de toegankelijkheid voor mensen

men, studiebegeleiding, de massaliteit van het

die vanuit hun achtergrond niet lO snel voor de uni-

onderwijs, inpassing van stages in het onderwijs,

versiteit kiezen, maar er wei de aanleg voor hebben.

interdisciplinariteit, differentiatie en internationale

Daarom moeten ook vrijgezellen van het hbo die

uitwisseling. Ik pleit in dat kader voor een angelsak-

door de selectie van een meester-opleiding komen

sisch model voor het hoger onderwijs.

naar de universiteit kunnen overstappen.

Er komen meer tussendiploma's: na een jaar een

Instellingen kunnen vrij eenvoudig hun vierjarige

propedeusebul, twee jaar daarna een vrijgezel- of

programma ombouwen naar een 'drie-plus-een'-pro-

bachelorbul, en vervolgens na nog een of twee jaar

gramma . In een dergelijk systeem zal uitwisseling

een doctorandus-, ingenieurs- of een meesterbul.

met het buitenland nauwelijks meer problemen ople-

Door dergelijke knippen kunnen studenten zich beter opstellen als mon-

veren . Studenten en instellingen krijgen meer vrijheid zelf hun zaken te

dige studenten . Zo stappen studenten die een slechte of niet passende

regelen. Meer autonomie houdt in dat instellingen voor de meester-

opleiding volgen met een tussendiploma in de hand over naar een ver-

opleidingen binnen bandbreedtes zelf de hoogte van de collegegelden

volgopleiding aan een andere instelling. Bovendien profiteren studenten

bepalen. Instellingen kunnen het extra geld bijvoorbeeld gebruiken voor

die overstappen, van bijvoorbeeld wiskunde naar economie, van een

het aantrekken van buitenlandse topdocenten, voor intensiever onder-

flexibeler onderwijsaanbod. Het wordt makkelijker verschillende soorten

wijs en informatietechnologie. Afhankelijk van hun individuele behoefte

studies te stapelen . In een

kunnen studenten kiezen tussen

moderne samenleving moet men

goedkope of duurdere opleidin-

immers van verschillende markten thuis zijn en zich kunnen aan-

Vrijgezellen en meesters

passen wil men een goede kans

gen.

De modernisering van het hoger onderwijs vereist een

op een baan maken . 'Moeilijke studies', lOals wiskunde, trekken meer

nieuw stelsel van studiefinanciering. Er zijn drie varianten mogelijk. De

studenten voor een vrijgezelopleiding dan een ingenieursopleiding aan,

eerste variant is dat de overheid de studiefinanciering beperkt tot de vrij-

omdat men daar na drie jaar naar een meer beleidsgerichte studie kan

gezel-opleiding, waarna de band tussen ouderlijk inkomen en aanvullen-

overstappen.

de beurs wordt losgelaten en de student zelf in staat wordt geacht inves-

Het angelsaksisch model komt het afwisselend studeren en werken

teringsbeslissingen voor de meester-opleidingen te nemen. De tweede

en de internationalisering van het hoger onderwijs ten goede. Zo zullen

variant behelst een studiefinanciering die gebaseerd is op leer- en leen-

de meester-opleidingen de beste studenten uit het buitenland aantrek-

rechten voor vier of vijf jaar studie in totaal. Dit betekent dat diegenen,

ken en omgekeerd doen vee I van onze beste studenten ervaring in het

die na de driejarige vrijgezel-bul doorgaan met de een-of tweejarige

buitenland op. Met de meester-opleidingen profileren instellingen zich

meester-bul, gewoon studiefinanciering krijgen, mits men geselecteerd is

met hetgene waar ze het best in zijn. Professionele meester-opleidingen

voor een vervolgopleiding. De derde variant is dat de minister het geld

trekken studenten aan die, al dan niet met enige werkervarrng, dubbel

dat op de studiefinanciering bespaard wordt in speciale meester-fondsen

gemotiveerd aan de slag gaan. Natuurlijk moeten er ook meester-oplei-

stort waaruit beurzen voor de tweede fase kunnen worden gefinancierd.

dingen voor de wetenschappelijke bollebozen komen. Het is gewenst dat

Samenvattend, de overstap naar een angelsaksisch model van hoger

instellingen voor de meester-opleidingen studenten selecteren.

onderwijs bevordert de studeerbaarheid, de interdisciplinariteit, een

Omgekeerd zijn studenten die op zoek naar een meester-bul kritisch ten

betere afstemming en concurrentie tussen hogescholen en universiteiten,

opzichte van waar ze gaan studeren .

permanente educatie en internationalisering. Bovendien komt de beoog-

AI jaren groeien het hoger beroepsonderwijs en het wetenschappelijk

de flexibiliteit beter tegemoet aan de wens en van de maatschappij en

onderwijs naar elkaar toe. Hoger beroepsonderwijs wordt steeds weten-

maakt het hoger opgeleiden weerbaarder op een dynamische arbeids-

schappelijker en wetenschappelijk onderwijs kan niet meer om de

markt.

arbeidsmarkt heen. Toch kiest Den Haag voor een onderscheid tussen beide vormen van hoger onderwijs. Niet aileen de realiteit maar ook het

Rick van der Ploeg is hoogleraar staathulshoudkunde aan de Unlversltelt

praktische bezwaar dat het verschil in status tussen deze opleidingen

va n A msterda m en flnan ele el woor dvoerder van d e Tw eede-

studenten verleidt tot zinloos stapel en staat deze keuze in de weg . Ritzen

Kamerfractle van de PvdA.

JANUARI 1997

5

- - - -- - - - - -

"DE KOERS VAN JE LOOPBAAN BEPAAL JE ZELF" "Ats professionele dienstverteners willen wi; steeds opnieuw de verwachtingen van onze clienten en onze mensen overtreffen".

Deloitte & Touche is een van de grote financieel-zakelijke dienstverleners .

Wij komen graag in contact met jonge afstuderende Academici: Accountancy, Fiscale Economie en Fiscaal Recht, die beschikken over een hoog ambitieniveau, uitstekende communicatieve vaardigheden, creativiteit, excellente studieresultaten en uitgesproken ondernemingszin.

Ben je een toptalent - een professional met commercieel gevoel stuur dan je brief naar Deloitte & Touche, t.a.v. mevr. drs. S.A. Damen, Pos tbus 58 110, 1040 He Arlsterdam, tel. (020) 606 11 00.

Oeloitte & Touche

o

Ondernemend & Alert A CCOUNTA N TS BELAS(fNGADVISEURS

IANAGEMENT CO SUi TA

TS

~~-------

p van de

DSM RKT Het stereotype beeld van de arbeidsmarkt in de Verenigde Staten is flexibiliteit, dat van Europa is verstarring. leiden verschillende institutionele structuren tot dit onderscheid? Stuurt het corporatisme in Europa de arbeidsmarkt de verkeerde kant uit? Een ernpirisch onderzoek.

Ooir domineerde ook in de economie her Popperiaanse model van werenschapsbeoefening. Waarheden moeren worden gevonden door een omdekkingsrochr over her pad van de logische redenering dar ons van de verondersrellingen in her venrekpunr naar her eindpum van de conclusies brengt. Als her pad eenmaal gevonden is, kunnen we zelfs aile kronkels eruir halen. We zijn misschien slingerend bij ons doel gekomen, maar als we daarna achrerom kijken kunnen we zien hoe her rechre pad had moeren 10 pen. Als we eenmaal de weg Het luie liggen weren, zo redeneerde onze naar Amerika uitgede weken landgenoor Koopmans enkele decennia geleden, dan maakr het zelfs nier meer uir aan welke kant we ome rochr beginnen: de beide uiteinden zijn nagelvasr door her pad verbonden. De verondersrellinge n bepalen de conclusies, in de conclusies zirren de veronderstellingen opgesloren.

Fmpirisch onderzoek diem voor her selekreren van mogelijke verkJaringen van een verschijnsel. Door empirische roetSing van conclusies, in de vorm van voorspellingen over de samenhang russen variabelen, moer worden uirgezocht hoe goed de rheorie is .

Empirisch onderzoek is de scherprechrer russen concurrerende hyporhesen. Die rol !<an empirisch onderzoek heel spannend

JANUARI 19n

JOOP HARTOG

tegen een rheorie beweegt zich over een veel breder spectrum dan de strikte empirische maken. Zo kan de economerrie de meedotaersing: analogieen, p[ausibiliteit, suggesgenloze beul worden van de verdoo[den. Of tieve beeldspraak, geen middel wordt misschien wei de genadige jager die zieke geschuwd om te oveItuigen. Zelfs niet door dieren afschiet. de vroomste predikanten.

De Popperiaanse leer is onder andere AI kan dan empirisch onderzoek niet aangevallen mer her argumenr dar her vaak worden gezien als de feilloze zeef waarmee nier meer dan een vrome preek is. Een preek waarheden worden gevonden, de resulraten is mooi voor zuivere en verhcven gevoelens spelen natuurlijk wei een belangrijke rol in op zondag, maar daarna komr eersr de borher permanenre debar van de werenschap. Ik rei en vervolgens de prakrijk van maandagzal hier war verrel[en over empirisch onderzoek van de arbeidsmarkr, in de van de vastgeknoopte loonstructuur een vergelijking van [oonvorversus ming in landen dansende dynamiek van de trampoline. met grore verschillen in orgaochtend. McClosky (afkomsrig uir Iowa, nisarie van hun arbeidsmarkren. Het ondermaar verblijfr tijdelijk in Rotterdam) heefr lOek, samen mer dr Coen Teulings uirgenaar voren gebrachr dar economen een heel voerd, is een bijdrage aan het debar over corpakket van srijlmiddelen uir de retarische poratisme. Uir allerlei presemaries is inmidwinkel gebruiken am hun zaak re bepleiren. dels gebleken dat de uitkomsten voor vee!

Empirisch onderzoek als een objecrieve, k1imensen verrassingen bevanen. Juisr daarnische methode, waar werenschappers zich door kunnen ze van invloed zijn op de aan uideveren zoals ze de chronomerer gedachtenvorming. Mijn eigen kijk op accepteren voor een rijdrit in de Tour de bepaalde zaken is er duidelijk door be inv[oed.

France, lo werkt her nier. Als ware Jezu"iten weren ze de preek naar aI le kanren op re rekHet srereorype beeld van de arbeidsmarkr in de Verenigde Staten is flexibiliteit, ken. Werenschap is een sociaa l bedrijf, mensen moeren overruigd worden. Op de chrodar van Europa is versrarring. De bijbehonometer van her empirisch onderzoek zit rende gevolgen zijn evidente verschillen in vaak marglas en de argumenrarie voo r of prestaries van die arbeidsmarkten.

hang mat

7

~

I '

Tegenover de voortdurend hoge werkloosheid in Europa staat de lage werkloosheid in de Verenigde Staten. Een krachtige uitschakelingstendens op het oude continent dat mensen in grote getale aan de zijlijn houdt, een krachtige inschakelingstendens in de Nieuwe Wereld waar iedereen de arbeidsmarkt wordt ingezogen. De slaapverwekkende ronen van Haydn's Afscheidsymfonie tegenover de bruisende vitaliteit van Dvorak's Negende (inderdaad, ook bekend als 'Vit de Nieuwe Wereld'). Op Europese arbeidsmarkten het luie liggen in de hangmat van de vasrgeknoopte loonstrukruur, in de VS de dansende dynamiek van de trampoline.

De verschillen in werkloosheidscijfers zijn niet te loochenen. Maar laat ik eerst vast srellen dat dat niet altijd zo is geweesr.

Toen ik srudeerde werden ons verklaringen voorgelegd voor het feit dat de werkloosheid in de Verenigde Staten hoger was dan in Europa (meer fricties, verschillen in het meten van werkloosheid, etc).

De omslag dateert van de jaren '70, zo rond de eerste oliecrisis: de Verenigde Staten herstelden van de snel opgelopen werkloosheid, maar in het oude Europa bleven de goed verzorgde werklozen fijn thuis.

In de discussie over de oorz,aken van de waargenomen verschillen werd al snel gewezen op in her oog lopende verschillen in institutionele strukturen. Een typisch Europese struktuur is her corporatistische model. Dit is een maarschappelijke organisatie waarbij belangengroepen willens en wetens een dikke yinger in de pap wordt gegeven. Vakbonden, verenigd in federaries, verregenwoordigen de werknemers, en ook ex-werknemers, zoals gepensioneerden en arbeidsongeschikten. Werkgevers hebben zich eveneens in federaties aaneengesloten.

Die federaties kllnnen met elkaar onderhandelen over arbeidsvoorwaarden, of een kader bepalen waarbinnen onderhandelingen op lager niveall kunnen plaatsgrijpen. En bovendien zijn die grote federaties een goede gesprekspartner voor de overheid.

Juist in dit laatsre schuilr her rypisch corporatisrische karakrer. De overheid conslliteerr die organisaties, berrekr ze bij de voorbereiding van het beleid, bij niellwe wergeving en

bij de lIitvoering van beleid. Bovendien krijgen die organisaties van de overheid gedelegeerde macht om bepaalde zaken te regelen.

Een CAO geldr bijvoorbeeld voor elke werknemer in een bedrijf dar de CAO afsluit en nier aileen voor leden van de vakbond. Het corporatisme is een bewlIsre, open bare vorm van besillitvorming. Het heeEt niet de schimmigheid van lobbyen en is volledig zichtbaar.

Het is een organisatiestrllktuur met hisrorische wortels en steun uit verschillende rlOeken. In sommige landen, zoals DlIitsland loopt een direkte lijn vanuit de vroegere gildensrruktuLIr in de economische organisatie. Het model wordt gesteund door christendemocraten, die er een middel in

plaats is ingeruimd. Zo zijn er zeker achr min of meer bekende schalen waarmee de sociaal-economische organisatie van de arbeidsmarkt wordt getypeerd.

Zoveel hoofden, zoveel zinnen.

Onderzoekers maken hun eigen schaal omdat ze het niet eens zijn mer die van een ander. Maar wch blijkt bij aile verscheidenheid over details een grote overeenstemming op hoofdlijnen. Iedereen is het er over eens dat Oostenrijk bovenaan de lijst van corporarisme sraat: grote federaties, ruime bevoegdheden voor collectieve regelingen.

De Noordelijke landen, zoals Zweden en Denemarken sraan ook hoog. Aan het andere einde van de schaal plaatst iedereen Canada en de Verenigde Staten. De grote Europese landen vallen er dan tussen in, Duitsland als een relarief corporaristisch land, het Verenigd Koninkrijk als een relatieE niet-corporatisrisch.

Frankrijk wordt door de meeste auteurs dichter bij Engeland gezet dan bij Duitsland. Nederland wordr alrijd hoog op de corporatistische ladder geplaatst.

Dat is ook niet verwonderlijk, geler op her feit dat bij de omschrijving van corporatisme de Nederlandse insrituries mereen voor de geest komen. Corporaristische regulering vinden we dus vooral in Oostenrijk, de Noordelijke landen en Nederland. Vrije markten vinden we in Noord-Amerika.

Tot zover heb ik aileen nog maar het stadion beschreven waarin de "match of the numbers" wordt gcspeeld. Maar hoe zit het nll mer de loonvorming onder al die verschillende institllties? Stuurt corporarisme de arbeidsmarkc de verkeerde kant lIit? Er blijkt inderdaad duidelijke samenhang, maar wei op een verrassende manier. Laat ik de ontknoping roch nog even llitstellen en opnieuw een klein aanloopje nemen. Enkele jaren geleden heb ik samen met dr Coen Teulings, ook lid van de vakgroep Algemene Economie, een opdrachr aanvaard voor Sociale Zaken om onderzoek re doen naar een gewenst systeem voor loonvorming in Nederland. We hebben het onderzoek wen geplaatst binnen de internacionale vergelijking van arbeidsmarkten. Voor elf landen hebben we onderzocht hoe individuele lonen samenhangen met kenmerken als

Voor een kernresultaat van vriie mededinging ben ie met (orporatisme beter uit.

8

zien om de gewensre maarschappelijke harmonie vorm te geven: samenwerking, geen klassenstrijd. En het model wordt gesteund door sociaal-democraren voor wie collecrieve regulering altijd een middel is geweest om hun doel te bereiken. Een corporatistische organisatie is ondenkbaar in een land als de Verenigde Staten. De liberale tradirie, de individualistische traditie en de weerzin tegen Big Government sluiren zo'n model uit. Corporatisme is de tegenpool van de vrije markr.

Niet elk land in Europa is zonder meer als corporatistisch te kensch etsen: er zijn gradaties. Maar er zijn ook gradaties in de manier waarop corporatisme wordt gedefinieerd en gemeten. In het debat over corporarisme wordt vaak gebruik gemaakt van de schaal van Calmfors en Driffill. Dat is een schaal voor de mate van centralisatie van loononderhandelingen. Zulke onderhandelingen kunnen plaats vinden op nationaal niveau (zoals bij ons in het geval van een Centraal Akkoord), op het niveau van de onderneming, of daar tussenin, op het niveau van de bedrijfstak. Combinaties en tussenvormen zijn lIireraard ook mogelijk.

Maar er zijn ook andere schalen onrwilJzeld, waarin voor de besluitvorming over de arbeidsmarktpolitiek in bredere zin een

ROSTRA CCONOMICA

Als het pad van de logische redenering eenmaal gevonden is, kunnen we zelf aile kronkels eruit halen opleiding, ervaring, geslacht en burgerlijke staat. We hebben ook gekeken naar de samenhang met de bedrijfstak waarin iemand werkt en de omvang van het bedrijf.

En toen vonden we een kernresulraar van ons onderwek. Hoe corporarisrischer een land, hoe kleiner de loonverschillen russen bedrijfsrakken en hoe kleiner de loonverschilleo oaar bedrijfsomvang. Daarbij moeren we bedenken dat het bij her effect van bedrijfstak en bedrijfsomvang gaat om 1000verschillen voor mensen met dezelfde opleiding, ervaring en dergelijke: voor waarneembare verschillen in kwalireir is gecorrigeerd.

War zeggen deze resultaren nu over corporarisme als verstikkende organisarievorm van de arbeidsmarkt? Heel eenvoudig: her beeld van verstikking is onrerechr. Laten we de theorie er nog even bijhalen. Ais de Amerikaanse arbeidsmarkr als een flexibele markt wordt aangeduid, horen we op de achrergrond de melodie van de volkomen mededinging. Een markr van concurrenrie, waar flexibele lonen voor marktruiming wrgen. Maar een van de kernresulraten van de

JANUARI 1997

markr met mededinging is nu juist dat er een prijs geldt voor een kwalireir. Voor arbeid van dezelfde kwalireir wordt overal op w'n markr herzelfde loon beraald .

Afwijkingen daarvan worden door de concurrenrie mereen uirgewisr. Oat werknemers met een verschillende opleiding een onderling verschillend loon verdienen, ligt voor de hand. Maar op een open, goed werkende arbeidsmarkt maakt het niks uit in welke bedrijfstak iemand werkt of hoe groor de werkgever is. We kunnen nog een stap verder gaan. Loonverschillen die niks mer kwaliteit re maken hebben zijn overbodig voor een goede allocarie op de arbeidsmarkt.

Zeker, om overschorren of tekorren weg re werken kunnen lonen tijdelijk de band met kwalireit verliezen, maar de loonverschillen naar bedrijfstak en bedrijfsomvang zijn bijzonder hardnekkig.

En wat is dus het spannende, of zelfs paradoxa Ie van onze resultaten?

Corporatisme brengt het kernresultaat van vrije mededinging dichrer bij dan de gedecenrraliseerde, relarief ongereguleerde arbeidsmarkten van Noord-Amerika.

Loonverschillen die voor efflcienre allocatie op de arbeidsmarkt overbodig zijn, zijn uirbundiger op de vrije markren aan de andere kanr van de oceaan dan in de gereguleerde markten van het oude Europa. Het is een mooie omkering van war menigeen ongetwijfeld verwachtte: voor een kernresultaat van vrije mededinging ben je mer corporatisme berer uit.

Heeft ons empirisch onderzoek nu zieke buffels in de loeiende kudde afgeschoten?

Volgens mij zijn er wei een paar gesneuveld, en kan in ieder geval de decenrrale loonvorming op Amerikaanse leesr nier zonder meer mer efficienrie worden geassocieerd. Toch zal het laarste woord nog niet gesproken zijn. Maar als echte [ndianen hebben we naruurlijk meer pijlen op onze boog: dir stukje is nier meer dan een samenvatting van het eerste hoofdstuk uit het boek van Coen Teulings en mij dar dir jaar zal verschijnen.

De auteur is hoog!eraar micro-economie aan de FEE [J

9

De Intemationale Stage ABN路AMRO De bank DE AANM ELDING .

ABN AMRO heeft voor veertig studenten stage-

In aanmerking komen stlldenten, niet ouder dan 26

plaatsen, verspreid over het wereldwijde netwerk van de

jaar, met financieel-economische belangstelling, die in het

bank. Je kunt dus in Londen terechtkomen, maar ook in

laatste jaar van hun universitaire stlldie zitten.

Vanaf 16 december 1996 tim 3 februari 1997 kun

Bangkok, Chicago of Buenos Aires.

De stages duren circa 3 maanden. De eerste

je een aanmeldingsformlilier aanvragen bij ABN AMRO,

stag iair( e)s vertrekken in apri I, de laatste in oktober 1997 .

telefoonnllmmer 06 - 024 07 18 of je aanmelden via Internet.

De Internationale Stage betekent een aanvulling

Het ingevulde formulier moet uiterlijk 12 februari

van je theoretische kennis financieel-economische

met praktische, zinvolle, werkt

heen te komen , dan weetje lIiterlijk 2 april 1997 of wij je als

aan een relevante opdracht. Een prettig idee voor jou en

deelnemer aan De Intemationale Stage hebben geselecteerd.

voor de bank.

werkervaring. Want je

1997 in ons bezit zijn. Slaag je erin om door de se lectie

Dlis reageer en ga het avontuur aan.

TER G AARH

PA

I5

Een samenleving zonder werklozen De schaduwzijde van de arbeidsmarkt in veel Westerse landen is de werkloosheid. We zijn in Nederland sinds de jaren taclrtig gewend te leven met dit fenomeen. Veel economen zien werkloosheid als een tijdelijk probleem. Anderen verkondigen dat we de contouren van het paradijs in zicht hebben: Een wereld zonder banen waarin machines en robots al het werk van de mensen overnemen. Een interview met prof. dr Ronald Schettkat, expert op het gebied van de werkloosheidsproblematiek.

Na omzwer vingen via het Wissenschaftszentrum Berlin, de Universid di Bologna, de Universiry of California, Berkeley en de Stanford University is Schettkat tegenwoordig hoogleraar economie aan de Vakgroep Socia Ie en Institutionele Economie van de Universiteit Utrecht. Hij heeft veel internationaal vergelijkend oflderzoek gedaan naar het werkloosheidsprobleem in relatie tot technologische ontwikkelingen.

Schettkat is een van degenen die werkloosheid als eefl sociaa l probleem zien.

Specifieke groepen worden er meer door getroffen dafl andere . Werklozen maken minder deel uit van het sociale leven. Het gaat dan ni et aIleen om een gebrek aan financiele middelen voor een uitgebreid sociaa lleven, maar vooral om her gemis aan samenwerking in teamverband. Her leven in bredere sociale verbanden dan alleefl de familiekrin g en een paar vrienden, war werklozen veelal ontberen, is enorm verrijkend.

Verder wijst Schettkat er op dat uit sociologische, psychologische en empirisch economische studies blijkt dat werklozen niet gelukkig zijn met hun positie. Ze willen graag een baan, maar kunnen die niet vinden. Onderzoeken wijzen revens op de invloed van langd urige werkloosheid op alJe aspecten van het persoonlijk leven.

Werkloosheid In de discussie over de hoge langduri ge werkloosheid in een aantal Europese landen wordt vaak mer jaloezie gewezen op de lage werkloosheidscijfers in de Verenigde Staten .

JANUARI 1997

BERNARD VAN DEN BERG Dir land lijkr een geringer werkloosheidsprobleem te kennen dan de Europese landen . Schettkat stelr dar de Verenigde Staten wei degelijk een werkgelegenheidsprobleem hebben. De inkomens in de Verenigde Sta ten stagne ren. In essen tie hebben de Europese landen en de Verenigde Sraten volgens hem dan ook een gemeenschappelijk probleem. Er is geen enkel land dat dit probleem via het voeren van em goede poliriek geheel kan onrlopen. De kern van het probleem van de post-indusrrieJe samen leving is de verandering in de ontwikkelingstrend van post-industride landen. In de jaren vijftig en zestig volgden werkgelegeheidsgroei en economische groei het industrialised model. Oat is het model van Salter waarin een posirieve correlatie tussen indusrriespecifieke productiviteitsgroei en werkgelegenheidsgroei te ziefl is. In deze situatie, die Schettkat als paradijselijk bestempelt, groeit het nationaal inkomen sterk. In de jaren zeventig en tach rig onstond er echter een negatief verband tussen productiviteitsen werkgelegenheidgroei . Met die situatie hebben we nu te maken.

Voor een diepere analyse van de ontwikkelingen in de g6ndllstrialiseerde en in de post-indllstriele landen, wijst Schettkat er op dat het werk loosheidsprobleem een lange termijn-probleem is. Conjunc(Uurgolven be'invloeden de werkloosheid, maar ze kllnnen de blijvende hoge langdurige werJJoosheid in industriele samenlevingen niet verklaren. Het is belangrijk om te zien dat niet

economische groei maar de arbeidsintensiteit van economische groei de internarionale verschillen in werkloosheidsnivealls be'invloede Zoa ls hierboven al duidelijk wordt gemaakt, lijkt er een samenhang te zij n [USsen productiviteitsgroei en werkgelegenheidsgroei. Richard Freeman was de eerste die dit fenomeen onderzocht. Met zijn collega Eileen Appelbaum analyseerde Schettkar dit verband in de jaren zeventig en tacl1tig.

Daarin ontdekten zij een negatieve relatie.

Oat betekent in principe dat er geen niellwe werkgelegenheid ontstond in industrieen met hoge productiviteitsgroei, maar jllist in de indllsuieen met een lage prodllctiviteitsgroei. Dir zijn vaak bedrijven in de dienstensector die gericht zijn op de consumenten.

Hier vonden ie de gro te verschillen tussen g6ndustrialiseerde landen in de groei van de werkgelegenheid van de laatste twintig jaar.

Het merendeel van de politici en de economen (zowel nieuw-klassickcn als oud-keynesianen) denkt als het gaa t om her werkloosheidsprob leem aileen in termen van kone termijn-fricties, aldlls Schettkat.

Fricties op de arbeidsmarkt en op de financide markten. Deze fricties moeren volgens de meeste politici en economen verdwijnen.

Dan keren de goede rijden uir de jaren zestig weer terug, zo willen zij ons doen geloven .

Yeel politici en economen zien dan ook geen problemen in de ptoductiesector. Dit impliceert v~~r de nieuw-klassieken en oud-keynesianen de geldigheid van de wet van Say, die inhoudr dat de prodllcrie van goederen en diensten zowe l aanbod als vraag in de ~

11

By the year 2035, another five billion men, women and children will be sharing this planet. Some people view that prospect

is moving ever faster

with grave concern. Here at Shell we concentrate on the challenges that change brings. The opportunity to meet the rising expectations of our global village.

It won't be easy. But then again, nothing worth doing ever is. That's why we look for exceptional young graduates to provide the answers. People with the courage to take the initiative, inspire others and so shape our future. Can you rise to the challenge of change management?

To help you find out, we run a number of schemes that provide a real insight into Shell: • International business courses (applications in autumn term); • Work experience on one of our premium placements (applications in early spring); • International placements (applications in autumn); • Travel bursaries (applications in early spring).

If you are interested in employment with Shell, ask for our graduate brochure Visions and Focus. We welcome your application at any stage of your academic career but preferably at least one year before you graduate. Because as you can see, we have a growing need fortalent.

Contact us on 070 377 8015 or write to Shell International B.V., HSH/3, PO Box 162, 2501 AN, The Hague, Netherlands. Shell Recruitment can also be found on the i nte rnet: http://www.shell.com/recruitment.html.

Shell values diversity. The aim of our policy is to ensure that everyone receives the same favourable treatment irrespective of sex, race, religion, ethnic group, sexual orientation, marital status or disability.

markr schepr. Simpel gezegd: Er docn zich war berrefr vraag en aanbod geen problemen vaal' op de goederenmarkren.

Problemen in de goederenmarkten Scherrkar vindr deze weergave van de werkelijkheid re makkelijk. Hij wijsr op een meer Schumpereriaanse visie op de economie. In deze visie onrwikkelen markren zich volgens een bepaald parroon. Dir beginr mer de innovarie van een nieuw producr. Deze produkr-innovarie srimuleerr vervolgens de mogelijkheid ror proces-innovaries waardoor de producrivireir srijgr en de kosren dalen. Hierdoor kan de markr groeien. AJs er groepen nieuwe producten op de markr komen, dan kunnen deze een nieuwe hausse creeren in de conjuncruur. Dit gebeurde in de jaren vijfrig en zestig toen huishoudelijke apparaten en auro's hun opmars maakten.

Helaas wordr dir essentiele mechanisme tel' bevordering van de werkgelegenheid in de discussie over werkloosheid door velen genegeerd.

N u is de siruatie op de markr volgens Schettkat veranderd. Veel mensen nebben alles al. De expansie van verzadigde markten, lOa Is de auromarkt, is lang niet lo grom als ze zou moeten zijn voor volledige werkgelegenheid. Voor de lange termijn-onrwikkeling van indusrriele samenlevingen is net belangrijk dar er nieuwe en subsrirurieprodunen onrwikkeld worden. Volgens Scherrkat moeren we meer nadenken over fricries en innovaries in goederenmarkren in relarie tor economische problemen die we nu zien. Een ding hebben aile industriele landen gemeen: De produkrie door fabrieken srijgr nog sreeds, maar de werkgelegenheid aldaar blijft dalen.

De kostenziekte yon diensten De dienstensector is een belangrijke bron van werkgelegenheid in g6ndusrrialiseerde landen. Ongeveer vijfrig procenr van de werknemers heefr regenwoordig een baan in de diensrensector. In sommige landen wals in de Verenigde Sraten is dar zelfs zeventig procenr. Scnerrkar noemr de g6ndustrialiseerde landen dan ook diensrenlanden. Over

JANUARI I lJ97

de dienstensector zijn wei n I g goede srarisrieken te vinden. Dit bemoeilijkr her doen van onderzoek naar deze secror. Her begrip diens re nsec ro r dekr een brede lading. Zo zijn er diensren Volgens Ronald Schettkat denken politici en economen te veel in termen van fricties mer een als het gaat om het werkloosheidsprobleem hoge productiviteit en kapitaalintensieve diensten zoals banken direct door de sraar verschafr.

Het probleem voor de lange rermijnen verzekeringsmaarschappijen. Ook zijn er onrwikkeling van de g6ndusrrialiseerde ecodiensren mer een lage productiviteir. Hier nomieen is dat er nu een einde is gekomen ligr volgens Schetrkar her probleem.

Wanneer lonen in deze sector srijgen mer aan de posirieve relarie russen producrivireirs- en werkgelegenheidsgroei. Volgens her gemiddelde van de economie, dan groeien de kosten van deze diensren na vedoop Freeman benaderen de Verenigde Staten dir van rijd. Dit noemr William Baumol de kosprobJeem via de keuze voor een lage gemidtenziekte van diensren. delde productiviteirsgroei in combinarie In internationale vergelijkingen is dir met lage loonstijging. Europa daarenregen fenomeen volgens Scherrkat duidelijk waar koos voor inkomensgroei met als gevolg dar re nemen. Er zijn twee mechanismen om ner werkloosheidsprobleem niet is opgelosr. deze kosrenziekre op re lossen . Een ervan AJs opries voor de continentale Europese wordr gebruikr in de Verenigde Sraren. Hier verzorgingssraten schersr Scherrkat het subzijn de lonen neerwaarrs Aexibel. Daardoor sidieren van bepaalde diensten waarvoor geen hoge opleiding vereist is, zoals de zorg worden in delen van de diensrensector zeer lage lonen betaald. De kosren van diensren voor ollderen. Hierbij is het probleem dar de collecrieve sector vaak diensten aanbiedt blijven hierdoor voor de afnemers op een waaraan de consument geen behoefre heefr. aanvaardbaar niveau, waardoor de vraag Dir kan voorkomen worden door een eigen naar deze diensten blijft groeien. Nadelen bijdrage van de afnemers van deze diensten. van deze poliriek zijn re vinden in een grore Een combinatie van een eigen bijdrage en inkomensongelijkheid en in diverse moeilijk aan re duiden socia Ie kosren. Zo legr een subsidie van de overheid geefr de afneFreeman bijvoorbeeld een verband russen de mers een insrrument om re laren zien wei ke diensten ze nodig hebben en in welke hoeerg hoge popularie gevangenen in de Verenigde Staren en de grore inkomensonveelheid. Dir verhoogt de concurrenrie onder de aan bieders, wat ervoor zorgt dar zij gelijkheid in de samenleving. In de zich aanpassen aan de wensen van de consllScandinaviscne landen hebben politici een andere manier gevonden om de kosrenziek,ment en efficienrer gaan produceren.

Voor een groot deel van de samenleving re van diensren op re lossen. De berreffende die geloofr in het sociaal nut van beraalde diensren worden daar publiekel ijk verschafr. arbeid kJinkr dir als een droom. Een droom Afnemers betalen dan niet direcr voor de waarin het paradijs van volledige werkgelevolledige kosren van de genoren diensren, genheid in combinatie mer inkomensgroei maar de diensren worden gesubsidieerd of [J wordt bereikr.

13

MAGH

E SJ MND RZIJN,?

Het midden- en kleinbedrijf staat vaak in de schaduw van de grote multinationals. Dit is niet altijd even terecht. Zo neemt deze groep een enorm deel van de werkgelegenheid voor haar rekening. Voor afgestudeerde economen liggen hier mogelijkheden om hun gezichtsveld te verruimen. De dynamiek binnen deze wereld van kleinere ondernemingen dient onderkend te worden.

Vraag tien willekeurige economies tudenten waar ze aan de slag willen na hun afstuderen en het gros zal vasrberaden een mulrinationaal bedrijf noemen. Unilever, Procter & Gamble, lNG , ABN/AMRO, de sponsoren van de verschi ll ende srudieverenigingen, lOuden hoog scoren. Deze bedrijven hebben echter sruk voor sruk de aFgelope n jaren snoeiharde saneringen in mer name het personeelsbestand uirgevoerd; Jan Timmer met Operatie Centurion voorap.

Dit strookt nier mer de visies van Keynes en Schumperer, waarin de levenscyclus van een onderneming begint bij her eenmansbedrijf en zich ontwikkelr tor een alsmaar groter worde nd e multinational. Keynes en Schumpeter verwachtten dar er uiteindelijk aileen enorm grate bedrijven over lOuden blijven. De afgelopen rwee decennia vertonen statistieken uit de hele wereld echter een tegengestelde trend. De rdarieve rol van het midden- en kleinbedrijf (mkb) wordt juist alleen maar groter.

Het mkb spreekt veel minder tot de verbedding van economi estud enten dan de grate multinarionals. Dit is verklaarbaar uit het feit dar het mkb uit honderden lo nier duizenden verschillende bedrijven bestaat die stuk voor stuk niet in staat zijn zich duidelijk te profllereu, hetzij door gebrek aan mid del en, hetzij door de enorme concurrentie. Daartegenover sraan een relatief beperkt aantal multination als met enorme reclameen sponsorbudgette n, waarmee zij zichzelf goed kunnen promoten onder de potentiele werknemers.

Om zicht te krijgen op het bdang van het mkb voor de werkgelegenheid kan onder andere naar cijfers van het Centraal Planbureau (CPB) gekeken worden. Voor 1996 verwach[(e het CPB dat her mkb lO'n

14

ROBERT SCHEERDER driekwart van de werkgelegenheidsgroei van 80 duizend banen voor zijn rekening lOU nemen. Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Sratisriek blijkt dat 98% van de Nederlandse bedrijven tot het mkb behoort en dat dt'"Le graep gezamenlijk 60% van de beroepsbevolking in dienst heeft.

Massaproduktie Sinds de Indusrriele Revolurie werd de grote onderneming als hoeksreen van de economie beschouwd. Veel economen, waaronder Schumperer en Keynes, uirren toen de verwachring dar de kJeine bedrijven een sreeds kleinere rol lOuden gaan spden. Door de opkomst van het fenomeen massaproduktie werd het voor bedrijven steeds belangrijker in enorme hoeveelheden te produceren. Een toename van de welvaart in de loop van deze eellW leidde in veel landen tot een stijging van d afzermooelijkheden voor al deze massaprodukten. Tot in de jaren zcstig werden ondernemingen steeds groter en stonden voora l grote bedrijven in de schijnwerpers.

Veel overheden bevoordeelden dan ook grate eenheden van prodllktie en eigendom bij het opstellen van hun beleid.

Begin jaren zevent ig ontstond en er 'scheurtjes' in de marktstrllctllur van met name de bedrijFsrakken die op het principe van massaprodukrie stellnden. Rond die tijd kwamen ook de eersre 'bewijzen' beschikbaar dat het mkb in verscheidene landen beter presreerde dan grotere tegenspelers.

Een ill ustratief voorbeeld hiervan is de opkomst van het fenomeen minimifl in de Amer ikaanse staalindustrie. Door niellwe, verbererde rechn ieken werd het mogelijk

om op een veel kleinere schaal dan gebruikelijk was een sraalfabriek rendabel re exploiteren. Dit verstoorde de hegemonie van de grote, Amerikaanse sraalproducenren.

Vanaf de Indllsrrieie Revolurie verroonde her relarieve belang van het mkb wereldwijd een neerwaarrse trend. Uit recente onderzoeken van databestanden is gebleken dar in veel bedrijfstakken en in veel landen deze rrend in het midden van de jaren zeventig vertraagde, srilviel of in een opwaarrse trend omboog. Sindsdien zit er in het gros van de bed rijfstakken en landen een srijgende lijn in het relarieve belang van her mkb. Hoewel small busines.r economics sinds het midden van de jaren '70 steeds belangrijker wordr, zijn grote ondernemingen en overheden deze trend in hun beleid pas sinds eind jaren '80 gaan onderkennen.

Flexibele specialisalie Er zijn verschillende verklar ingen te gcven voor de hernieuwde opkomst van het mkb in de loop van de jaren '70. De conjunctUllrcyclus kan van invlocd zijn geweesr. Dit is echrer nier als hoofdoorzaak aan te wijzen, omdar de macro-economische condities in bepaalde landen toentertijd aanzienlijk verschilden . Vergelijk bijvoorbeeld Japan en het Verenigd Koninkrijk; all ebei vertoonden een groeiende mkb-sector, maar eers tgenoemde had een gezonde, groeiende econom ie, rerwijl er bij laatsrgenocillcle sprake was va n roenemende werkloosheid.

Een andere verklaring hiervoor is het idee dat kleine bedrijven kostenvoordelen hebben ren opzichre van grote bedrijven. Zo verdienen identieke werknemers bij een klein bedrijf mindel' dan bij een groor bedrijr Deze verschillen besraan echrer al

ROSTRA ECONOM ICA

sinds mensenheugenis en men weet ook niet waar ze uit historisch oogpunt vandaan komen. Verder bestaat er geen correlatie tussen de toename van het mkb en de loonverschillen.

Een derde verklari ng is de liberalisatie van overheden en besturen. Deregulering en het langzaamaan verdwijnen van conservatisme en bureaucratie stelden het mkb in staat om In de schaduw van de multinationals beter in te spelen op dynamische, internationale markten. Managers die de macht van werkhistorisch gczien ontwikkeld vanuit de oornemers (verenigd in vakbonden) wilden verspronkelijk aanwezige activiteiten en zijn kleinen, deden dit veela! door decentralisatie lOdoende sociaal en cultureel gezien vrij en uitbesteding aan kJeinere bedrijven. homogeen. Veel bedrijven zijn gespecialiDe vierde en de meest overtuigende verseerd in slechts een fase van het produktieIdaring is f1exibele specialisatie. Eind jaren proces, waardoor de arbeidsverdeling tussen zestig werd de vraag naar produkten steeds bedrijven groot is. Intensief contact met gedifferentieerder en veranderlijker, terwijl afnemers en leveranciers zorgt ervoOl' dat de de vraag naar standaard massaprodukten bedrijven snel op een veranderende marktafnam. Binnen het principe van massaprovraag in kunnen spelen. Omdat veel districduktie werd het steeds moeilijker om op ten in verschillende bedrijfstakken werkzaam zijn, verschilt de organisatie van de deze gedifferentieerde vraag in te spelen.

Een overs tap naar een systeem van f1exibele produktie per district. specialisatie maakte dit wei mogelijk.

Lokale instituties zorgen voor publieke Flexibele specialisatie is aileen goed te realiondersteuning, financiering, gekwalificeerd arbeidspotentieel en ondersteuning bij seren in kleine of gedecentraliseerde bedrijven. Technologische veranderingen, met export en distributie. VerdeI' stimuleert de overheid het opzetten van centra en structuname in de micro-electronica, maken het voor het mkb gemakkclijker om in f1exibele ren voor zaken als research, personele traiproduktiemiddelcn te investeren. ning en technische consultancy.

Verspreiding van nieuwe procestechnologie Geconcludeerd kan worden dat er geen sprake is van een verandering als gevolg van vindt snel plaats doordat een groot aantal managers dezelfde cultuur deelt, waarin pereen economisch voordeel voor kleine bedrijyen, maar van de opkomst van een andere soonlijke contacten belangrijk zijn en de wijze van organiseren en produceren waarbij mobiliteit van werknemers groot is. lOwel kleine als grote bedrijven kunnen Samenwerkingsorganisatie bestaan.

Industrieel district Een goed voorbeeld van succesvolle midden- en kleinbedrijven is te vinden in de zogenaamde industriele districten in Italie.

Dit zijn bedrijfsterreinen danwel produktiecentra in bepaalde regio's die veel samenhang venonen doordat er veel toeleveranciers, afnemers en concurrenten bij elbar gevestigd zijn. Deze districten hebben zich

JANUARI 1~97

In de Nederlandse detailhandel zijn ook interessante mkb-ontwikkelingen waar te nemen. Onderzoek heeft aangetoond dat hoe hoger de marktconcentratie in een detailhandelsbranche is, des te hoger het aantal samenwerkende mkb-bedrijven in die branche ook is. Van de zes onderzochte branches (Ievensmiddelen, boeken, sport, drogisterij, tabak en slijterij) werd in de minst geconcentreerde branche (tabak) het

laagste aanta! samenwerkende mkb-bedrijven waargenomen. Daar tegenover vertoonde de meest geconcentreerde branche (Ievensmiddelen) het hoogste aantal samenwerkend e m kbbedrijven.

Door toe te treden tot samenwerkingsorganisaties krijgen klcinschalig opererende detaillisten de beschikking over concurrentiewapens, waarover ze als ge'isoleerd opererende onderneming nooit zouden kunnen beschikken. Het mkb heeft namelijk naast zijn strategische voordelen (flexibiliteit, lokale integratie) ook zwakke kanten, lOals weinig of geen schaalvoordelen, hoge transactiekosten en beperkte toegang tot distributiekanalen.

Door middel van samenwerking kan het mkb deze zwakke punten ondervangen en de concurrentiestrijd met het grootwinkelbedrijf continueren.

Opmerkelijk is overigens dat bij verschillende grootwinkelbedrijven een verschuiving is waar te nemen van filialen (filiaalmanagers zijn in loondienst) naar franchisevestigingen (franchisenemers zijn ondernemer). Zo heeft drogisterij-keten Etos inmiddels meer franchisevestigingen dan filialen.

Kennelijk vinden de overkoepelende organisaties dat franchisenemers beter presteren dan bedrijfsleiders.

Voor afgestudeerde economen is het intere.ssant om naast de multinationals ook het midden- en kleinbedrijf in het vizier te houde.n. Het mkb lOrgt voor een groot deel van de werkgelegenheid en de werkgelegenheidsgroei en daar zijn dus veel mogelijkheden voor economen om aan de slag te gaan.

Het zal wat meer inspanning en eigen initiatief vergen om in contact te komen met de kleinere ondernemers, maar daarom zullen banen in het mkb niet minder uitdagend zlJn.

Robert Scheerder is vijfdejaars student economie en oud-hoofdredacteur van Rostra Economica. m

15

Onze ambitie is de eerste keus te zijn van afnemers, aan eelhouders en medewerkers, en te worden gerespecteerd in de samenleving.

AKZO NOB EL

Wij zijn een internationale, multiculturele onderneming. Wij zijn marktgericht, zakelijk en informeel. Onze produkten zijn gebaseerd op geavanceerde technologieen.

Onze mensen zijn vakmensen met ondernemersgeest, initiatiefrijk, flexibel, integer. Zij willen worden aangesproken op hun prestaties.

Wij richten ons op talentvolle academici, met name uit de studierichtingen chemie, chemische technologie, werktuigbouwkunde, (technische) natuurkunde, bedrijfseconomie, bedrijfskunde, biologie, medische wetenschappen en farmacie.

Informatie over startmogelijkheden? Vraag de brochure aan bij: .

â&#x20AC;˘

... ... .

II

.

Akzo Nobel Corporate Recruitment Postbus 9300 6800 SB Arnhem telefoon 026-3664738

U'llen bu e 's als as's voor Ie erheid Her is geen nieuw verschijnsel dar vakbonden en arbeidsbureaus omslagen werknemers aan soortgelijke funnies in dezelfde seeror helpen. Maar ook Randstad Uitzendbureau heeh de afgelopen maanden een groD( aamal arbeidskrachten dat door een Fries beschuit- en roggebroodbedrijf werd omslagen, een vaste baan gegarandeerd. Dir is voor de werkgever een goedkope oplossing, omdat hij nu in plaats van een aanvulling op de WW aileen nog zo'n twee maandsalarissen aan Randstad hoefr re betalen.

Flexibiliteit is het centrale punt in de discussie over de arbeidsmarkr aan her worden.

Het is een paraplubegrip waaronder zaken als oproepwerk, uitzendwerk, minimumlmaximum-conrracten, flexibele roosters en freelance-werk schuil gaan. Ook taak- of funcrieroulatie en werkplek8exibiliteit zijn er onder te vangen. Tet\-vijl oproepwerk te maken heeft met de indeling van de rijd, zijn de laatste rwee begrippen gebaseerd op 8exibilireit van werknemers bij her uirvoeren van hun taal<. Een mogelijke deflnirie van flexibiliteit in de arbeidsdeling geefr A.L. Mok in zijn boek Arbeid, bedrijf en maatschappij. Volgens hem is flexibiliteit de variatie in de inzet van arbeid al naar gelang de varia ties in de vraag naar goederen of diensten.

De belangen van de spelers op het arbeidsveld verschillen enorm. Werkgevers wi lien een Bexibele organisatie ttr\vijl werknemers juist behoefte hebben aan zekerheid.

De overheid probeert het spel als scheidsrechrer in goede banen re leiden.

Waarom huren ondernemingen uirzendkrachten in) De organisatie van de jaren negentig zaJ qua omvang van her personeelsbestand altijd terug gaan naar de hoeveelheid arbeid die ze minimaal nodig heeft: de vasre kern. Dit om de kosten zo laag mogelijk re houden in verband mer de concurrentieposirie. Deze vaste kern vult men aan met 'tradirionele' uitzendkrachren die inspringen bij ziekteverzuim of piekperioden.

JANUARI 1997

JOOST BUNJES Daarnaast worden, voor bepaalde projecten, op detacheringsbasis flexibele krachten ingehuurd vanwege hun speciflckc kennis. Ook de regulering of de institutionele vormgeving van de economie is van invloed op her al dan niet inhuren van uirzendkrachten.

Het is bcgrijpelijk dat werknemers en

De f1exibele werknemer

met hen ook de vakbonden, vooraJ wilen letten op bescherming tegen onzekerheid die de flexibelere arbeidsmarkt met zich meebrengt. Veel werknemers wi lien zich niet met kortlopende contracten als stuiterbaJ om de kleine harde kern in vaste dienst heen bewegen. Ze willen de zekerheid van een vaste baan, waarmee ze tevens recht hebben op collectieve voorzieningen, winstdelingen en de mogelijkheid tor het afsluiten van een hyporheek. Aan de andere kant zijn er veelal hoog opgeleide werknemers die het prettig vinden om regelmatig te wisselen van werkgever.

De overheid probeert via het Ministerie

van SociaJe Zaken en Werkgelegenheid een voor beide partijen zo aantrekkelijk mogelijk beleid re voeren. Hiervoor heeft minister Melkert in december 1995 de nota Flexibititeit en zekerheid gepresenteerd. In deze nota worden weinig concrere voorsteiJen gedaan. Het stuk biedt de werknemers meer zekerheid dan dat het flexibilireir mogeli jk maakr. T och probeerr de overheid uitzendorganisaties makkelijker te laten functioneren. Zo komen maximale en minimale uitzendtermijnen te vervallen, proeftijden worden verkort en wordt het ontslagrecht versoepeld. Aan de andere kant wil ze werknemers een wettelijk recht op deeltijdwerk verschaffen.

Iedere partij heeft zijn eigen middelen om zijn doe I doel te bereiken. Werknemers kunnen staken, werkgevers lobbyen en de overheid kan haar beleid en werren verandereno Maar wat gaat er in de nabije toekomst nu eigenlijk veranderen op de arbeidsmarkt?

De onzekerheid omtrent garanrie op werk voor mensen zonder vast contract zal deels door uirzendorganisaties worden weggenomen. Zo zien uitzendbureaus her naruurlijk zelf her liefst. Arbeidsbureaus wilen, zoaJs nu vaak her geval is, oplossingen tegen deze onzekerheid blijven bieden in overleg met werkgevers- en werknemersvakbonden.

Her grore probleem voor werknemers blijfr nier de vorm waarin het werk wordt gegoren, maar de garantie op werk. Werk wordr gezien als geld in wording en wordt zo mer primaire levensbehoeften op een lijn geplaatst. Het wezenlijke verschil tussen de belangen van werkgevers en werknemers ligt in het feit dar op een geflexibiliseerde arbeidsmarkt het natuurlijke verschil in zekerheid op werk russen vragers en aanbieders van arbeid nog eens wordt vergroot.

Uirzendbureau's zouden misschien kunnen helpen bij het verkleinen van deze kloof. Her is echter nog maar de vraag of deze bureau's de flex-werknemer van de toekomsr zekerheid kunnen bieden.

[J

17

...~D

DE STERKE SEKSE? Zon herverd ing van onbetaal earbeid geen gelijkheid De positie van de vrouw op de arbeidsmarkt krijgt op het moment veel aandacht. De tijdschriften staan vol met verhalen over de geweldige prestaties van vrouwen op het gebied van onderwijs en werk. Er wordt zelfs gezegd dat het sterke geslacht van de volgende eeuw de vrouw zal zijn. Zal er in de nabije toekomst sprake zijn van een door vrouwen gedomineerde arbeidsmarkt?

Door de eerste en de rweede feministische golf zijn vrouwen in de Wes terse samenlevingen bewust gemaakt van hun ondergeschikre positie ten opzichte van mannen.

Het heeft veel tijd gekost, maar nu komt het allemaal goed, zo wil men ons doen geloven.

Qua opleidingsniveau zijn vrouwen hard op weg hun mannelijke co [[ega's in te halen.

De toekomstige kennisvoorsprong lijkt een belangrijke srap te zijn naar een door vrouwen gedomineerde arbeidsmarkt. Zal de arbeidsmarkt in de coekomsr inderdaad gedomineerd worden door de vrouw! Om deze vraag te kunnen beanrwoorden is een antwoord op de volgende vragen van belang: Waarom wordt er op de arbeidsmarkt onderscheid tussen mannen en vrouwen gemaakt! Welke positie heeft de vrouw halvervvege de jaren negentig op de arbeidsmarin' Onder welke voorwaarden kan een vrouwvriendelij ke arbeidsmarkt bestaan'

Arbeid als zingever De visie op de rol van arbeid in de samenleving verschilt per periode. In de Griekse en Romeinse rijd werd arbeid beschouwd als de negatieve component van vrije tijd. In de negentiende eeuw nam het fabrieksstelsel in de samenleving de plaats in van de huisindustrie en van de manufactuur. Hierdoor onrscond een scheiding russen woon- en werkpLlats. Als cegenhanger voor de loonarbeid door mannen ontstond her huishoudelijk werk voor vrouwen. Vrouwen uit arme gezinnen moesten echter vanwege geldgebrek tn huishoudelijk werk en loonarbeid verrichten. Door de scheiding tussen werken en wonen was het voor deze vrouwen moeilijk her werk buirenshuis en binnens-

18

BERNARD VAN DEN BERG huis te combineren. Dit leidde tot llitplltting en aantasting van de gezondheid. Het ideaal van de gegoede burgerij en de elite was in deze tijd, dat de man voldoende ZOll verdienen om vrouw en kinderen re onderhOllden. Het werd overgenomen door de armen in de samenleving. De f1losoflsche basis voor dit idee werd al in de achttiende eeuw door Rousseau gelegd. Er ontstond zelfs een discussie over de mogelijkheid om de arbeid van gehuwde vrouwen buirenshuis te verbieden. 70 ontsrond via de Arbeidswer van 1889 het zogenaamde kosrwinnersmodel in de arbeid. Deze wer regelde maximale arbeids- en rusttijden voor jongeren en vrouwen en verbood nachtarbeid van Vrollwen in de indllsrrie. Het ging om indllstrieIe arbeid, omdat hier sprake was van g6ndividualiseerd loon, ttf'Nijl in de landbollw en de huisarbeid gezinsarbeid gebruikelijk was.

Hicrvoor werd dan ook gezinsloo n betaa ld.

Rond 1900 ontsto nd de ecrste feministische golf. Deze richtte zich vooral op het verkrijgen van kiesrecht voor vrollwen. John Stuart Mill , de grote liberale econoom , stelde al in 18 6 voor om in de kieswet het woord 'man' te vervangen door 'persoon'.

Dit voorscel leidde in het Britse Lagerl1uis tot het eerste debat over vrouwenkiesrecht.

Het voorstel van Mill werd verworpen.

De rweede Feministische golf in de jaren zestig van de tlvintigsce eeuw richne zich vooral op het bereiken van gelijke arbeidskansen en op gelijke beloning voor hetzelfde werk van mannen en vrouwen. Meer vrouwen, en mer name gehuwde (of samenwonende) vrouwen, gingen deelnemen aan betaalde arbeid buitenshuis. In veel

Europese landen leidde deze trend tor meer participacie van vrouwen in het arbeidsproces als uitvloeisel van de inschakeling van vrouwen in de oorlogsindllstrie. In Nederland yond een soortgelijke onrwikkeling pas aan het einde van de jaren vijftig en het begin van de jaren zescig plaats. Toen leidde een rekort aan met name vrouwelijke arbeidskrachten op de arbeidsmarkt tot de inschakeling van gehuwde vrouwen in het arbeidsproces.

De arbeidspartidpatie van vrouwen In de huidige samenleving zier men participarie op de arbeidsmarkt onder andere als een middel tot zelfontplooiing en tot het bereiken van vrij heid. Het geeFt mensen revens f1nancieIe zelfstandigheid. Dat er alternatieven zijn voor betaalde arbeid als zingever, zoals allerlei vormen van onbetaalde arbeid, wordt veelal ontkend. Met betaalbaarhl' id als argument word t elk crca rief voo rstcl to t herinrichting van de sa men leving op basis van rechtvaardigheid in de kiem gesmoord.

Vrouwen die buitenshuis betaaldl' ~lrbeid verrichten zijn in de jaren negentig geen uitzondering meer. Maar in ome op liberale gel ijkheidsbegi nselen gebaseude samenleving zijn er toch ongelijkheden in kansen tussen mannen en vrouwen. Zo blijken v[ouwen in vergelijking met mannen gemiddeld genomen een geringer aantal jaren ondelwijs genoten te hebben of dit op een lager niveau te hebben afgesloten. Hier vindt echter een spectaclliaire inhaalslag door vrouwen plaats. Het aamal vrouwen aan hbo-opleidingen verdrievoudigde tussen 1%9 en 1994. In 1%9 was negen rig pro-

ROSTRA ECONOM IC,\

cent van de academici man. Nu is bijna de helfr van de universiraire srudenten vrouw. J Vrouwen verrichren gemiddeld minder betaalde arbeid dan mannen. Ze zijn oververtegenwoordigd in banen v~~r minder dan 35 uur per week, zoah uit ondersraande rabel blijkr.

Uren

<1 2

12-19

20-35

35+

2,1 6,8 85,7 Mannen 5,3 37,7 Vrouwen 17,3 12,9 31,9 (Bran CBS: Srarisrisch Jaarboek 1996)

wachren dar vrouwen een koner arbeidsleyen hebben dan mannen. Door dir alles lOU hun arbeidsproducrivireir lager liggen mer als gevolg een betere arbeidsmarhpositie voor hun mannelijke collega's. Sociologische theorieen analyseren de arbeidsmarh aan de hand van segmenten. Het primaire segment van de beter betaalde, vasre en hooggewaardeerde banen wordt gedomineerd door de hoger opgeleide blanke mannen. [n het secundaire segment zijn de laag beraalde, mindel' gewaardccrde, flexibele en perspectiefloze banen te vinden. Hier zijn veel vrouwen, aJlochronen en laag opgclciden werkzaam. De wcrknemcrs uit her primaire segment trachten hun positie te handhaven ten koste van de werknemers in het secundaire segment. In insritutionele theorieen legt men de nadruk op economische machtsverschillen die zijn ontstaan door de

Van de vrouwelijke beroepsbevolking is elf procent werkloos regen zes procenr van de mannelijke beroepsbevolking en van de zes miljoen banen in Nederland worden er veerrig procent door vrouwen en zestig procent door mannen vervuld. [ndien vrouwen beraalde arbeid verrichren blijh hun loon gemiddeld lager te liggen dan het loon van mannen.

Voor cen deel is dir re verklaren uit verschillen in leefrijd, funcrieniveau, deelrijdwerk, ploegendienst, opleiding en wirte- of blauweboordenwerk. Een ander deel moet worden toegeschreven aan direcre beloningsdiscriminatie. 2 Vrouwen worden in onze vrije samenleving roch nog sysremarisch beperkt in hun keuzemogelijkheden op de arbeidsmarkr. Daar in Nederland de gelijkheid van eenieder grondwenelijke is verankerd, De inhaalslag op de arbeidsmarkt ligr hier een probleem. Deze gelijkinsrirurionalisering van de arbeidsmarkt. heid blijkr in de praktijk op retoriek re Economische machr is de mogelijkheid tot berusten. Door het zoeken naar oorzaken van her ondersch eid tussen mannen en her opleggen van arbeidsvoolwaarden aan een partij die niet op deze voorwaarden zir vrouwen op de Nederlandse arbeidsmarkt te wachten. Werkgevers bieden zwakke kunnen wetenschappers zich diensrbaar groepen op de arbeidsmarkt ban en en maken aan de praktische ongelijkheidsproarbeidsvoorwaarden die slechter zijn dan de blemen in de samenleving. banen van de volrijd werkende blanke manWaarom een ongelijke positie? nen ..l Her lijkr ver gelOcht te srellen dat er bij sollicitaties sprake is van directe concurrenVia verschillende rheorieen probeert men de tie russen mannen en vrouwen. Toch is de on ge lijke kansen van vrouwen op de kern van de hierboven beschreven theorieen arbeidsmarkr re verklaren. Economische dar de verschillen in de arbeidsmarktpositie rheorieen wijzen op her belang van invesrerussen mannen en vrouwen te verklaren zijn ringen in menselijk kapiraal. Veel vrouwen door de (verwachre) levensproductiviteit.,J lOuden vanwege rrouwplannen en kinderOmdat de velwachring is dar vrouwen hun wensen minder bereid zijn ror investeren in e n opleiding. Ook lOuden werkgevers vercarriere onderbrekcn voor her krijgen en

JANUARI 199 7

verzorgen van kinderen brengen zij minder tijd van hun leven door op de arbeidsmarh, krijgen zij mindel' kansen op bedrijfstrainingen en zijn ze zelf minder gerichr op het maken van carriere. De uurproductivireir van de jong opgeleide vrouwen neemr hierdoor mindel' snel roe dan die van hun mannelijke collega's. Dus leidr een biologisch verschil tot een slechtere positie op de arbeidsmarkr.

Zal de arbeidsmarhpositie van vrouwen in vergelijking mer de positie van mannen in de toekomst verbeteren? Vrouwen raken hoger opgeleid en presteren beter dan mannen op dezelfde opleiding. Bovendien veroveren ze in snel tempo een plaats op de arbeidsmarkt. Dit leidr ertoe dar ze binnen afzienbare tijd het primaat van de mannen op de arbeidsmarkt overnemen, zo wil men ons doen geloven. Dit lijkt mij onjuisr. De geschetsre oorzaak voor de nog altijd zwakke arbeidsmarhpositie van vrouwen, namelij k de lagere levensproducriviteit ren opzichre van mannen is structureel. Deze wordr nier opgelosr door een berer opleidingsniveau voor vrouwen.

Ongelijkheid in levensproducrivireir is op re lossen door re srreven naar lOrgzelfstandigheid voor beide seksen. Dar houdr in dat de onbe~1IIIIIIII!.1 ~ raalde arbeid evenredig russen de beide seksen verdeeld moer worL . - -_ O den. Zonder de herverdeling van onbetaalde arbeid is een werkelijke herverdeling van betaalde arbeid nier mogelijk. Collectieve voorzieningen voor kinderopvang en het frscaal aantrekkelijker maken van de uitbesteding van lOrgraken aan derden is hierbij essentieel. Om her praktisch relevanre probleem van de ongelijke arbeidsmarktposirie van vrouwen en mannen op re lossen, is een herinrichring van de samenleving via een herverdeling van de onberaalde arbeid noodzakelijk.

[J .Leeuwen,

A.

van,

1996. Vroll W verslaar

!TIall.

In:

El sevier, nr. 49.

2

Brll)'Il-HlIlldt, M., 1988. Vrouwen op de arbcidsmarkr. Nedcrbndsc siruaric in de jarcn (;Ie-ll rig en negenrig. Utrecht, Uitgevcrij Hct Spectrum BV. pp.

46-47 ibid, pp. 11 7- 132 .

4

ibid, pp. 132-133

19

KPMG Werkzaam vaor 1 op de 3 wereldconcerns uit de tap 1000. Actief in 136 landen. met ruim 74.000 medewerkers. Samen goed vaor een omzet van US$ 7.5 miljard. In Nederland

De handen van Jeroen Delmee

vertegenwoordigd met meer dan 40 kantaren

basics year of birth:

1973

origin: specialty:

Hockeyclub M.E.P.. Boxtel left-handed. strong discipline

gebied van international business support.

ultimate until now:

winning the Olympic finals against Spain

Gemiddelde leeftijd: 33 jaar.

ambition:

to successfully defend the Olympic title in 2000

en 3700 professionals. Onder wie (forensic) accountants. consultants. due diligence assi stants. interim -adm inistrateurs. belastingadviseurs en specialisten ap het

E

c..

THE

ULTIMATE

D E PEN D S

o

N

THE

BASICS

c..

::

aWie de confrontatie met zijn of haar eigen talent aandurft. neemt voar meer informatie contact op met KPMG Accountants. Bureau Werving & Selectie .

Burgemeester Rijnderslaan 20.

Het is genetisch bepaald. ledereen krijgt van nature meerdere talenten mee. Besluit je am die verder

11 85 Me Amstelveen. telefoon (020) 656 71 62.

te antwikkelen. dan wacht je een lange - niet altijd even gemakkelijke - weg. Het ultieme komt pas in zicht wanneer je 'the basics' volledig beheerst. Oat betekent veel studeren. veel ervaring opdoen en steeds weer je grenzen verleggen.

Als

~.dr It~

undlge of bert

III

er

101

sta je bij KPMG Accountants na je studie nag maar aan het

begin . Harde cijfers agen vaak als drage materie. Totdat je de verbanden ziet. Je ontwikkelt je langzaam maar zeker tat een valwaardig financieel adviseur. Begeleidt fusies. verzorgt subsidies.

Accountants

denkt mee aver investeringsbeslissingen. Met de cijfers als je basics groei je uit tat een callega van consultants en belastingadviseurs met wie je in multidisciplinaire teams samenwerkt. Niet dat het allemaal vanzelf gaat. Maar de prafessionele KPMG-amgeving . waarin opleidingen en persoonlijke groei sterk gestimuleerd warden en waar je terug kunt vallen op een begeleider die uit eigen ervaring de waarde van goede support kent. geeft een goede uitgangspositie.

The

Advisory

Firm

FA

GEBOORTEDATUMI PlAATS 28 september 1957 in Amsterdam

OPlEIDING Economie en promotie aan de FEEvan de UvA

HUIDIGE FUCTIE Universitair docent macro-economie

MEEST GElIEFDE IMAGO Watje

FAVORIETE DOE-SPORT Karate

GROOTSTE UITDAGING De Nobelprijs

GROOTSTE MISVATTING ONDER STUDENTEN Dat je bij elk vak overal een uitwerking van kunt krijgen

MEEST GEKOESTERDE OVERTUIGING Dat economie makkelijk moet zijn

JANUARI 1997

ES Hans Amman is een bijzondere docent macro-economie. De geboren Amsterdammer was voordat hij part-time wetenschappel iJk medewerker aan de FEE werd, vier jaar actief als leraar economie in het middelbaar onderwijs, terwijl hij zijn bul nog niet eens bezat.

Amman houdt zich vanaf 1982 bezig met methoden-ontwikkeling binnen de economie, met behulp van computermodellen. Amman heeft het de naam computational economics meegegeven. Hij vertelt bescheiden dat zijn idee destijds totaal nieuw was. Computational economics is heel breed en voor aile gebieden in de economie bruikbaar. Over dit onderwerp zette Amman ook een tijdschrift op dat nu goed loopt. Op de Nederlandse universiteiten is zijn lovebaby nog nauwelijks aangeslagen.

Maar veel studenten zijn enthousiast over Ammans werk. Studenten zijn nu eenmaal wat sneller met veranderingen dan de docenten.

Nu krijgt computational economics aandacht op Amerikaanse universiteiten waardoor ook de behoudende docenten economie op de Nederlandse universiteiten door beginnen te krijgen dat computational economics heel waardevol is. "lets moet eerst aan de andere kant van de grote plas aanslaan, wil het in Nederland een succes worden ."

Amman's programma wordt al gedeeltelijk geimplementeerd in het Master Program International Finance (MIF). Volgend collegejaar zal computatJonaleconomics aan de FEE als basisvak worden aangeboden.

Hans Amman waa rdeert diverse economen . Zo is Samuelson zijn uitgesproken favoriet. "Hij was pas achtentwintig toen hij in de jaren veertig zijn fantastische boek Foundations of Economic Ana/ysis schreef. Dat was een zo breed en veel omvattend boek, en dat op die leeftijd! Dat zou iedereen wei willen I Bovendien was Samuelson op hoge leeftijd nog actief in het economenwereldje. Ook Tinbergen is natuurliJk ook van grate waarde voor de economische wetenschap geweest. Als, min of meer, de uitvinder van de econometrie was hij ontzettend invloedrijk, maar Samuelson geniet toch mijn voorkeur."

Dat de wetenschap Amman interesseert komt ook naar voren in zijn boekkeuze. Zijn laatst gelezen boek Die Blendung van de auteur Canetti handelt over een contactgestoorde sinoloog (China-deskundige).

Contactgestoorde person en zie je in de wetenschap veel meer rondlopen. Volgens Amman is dat inherent aan de wetenschappelijke omgeving. "Min of meer contactgestoorde mensen worden in de universitaire wereld gewoon eerder geaccepteerd dan in de rest van de samenleving ."

De macro-econoom is tevreden met de beeldvorming die nu over de FEE bestaat. "Als je het vergelijkt met een aantal jaren geleden is er veel veranderd. Vroeger zei men dat je economie moest gaan studeren in Rotterdam, maar tegenwoordig hoor je veel vaker dat studenten naar de UvA moeten komen." Het is voor Amman duidelijk dat boegbeelden als de professoren Rick van der Ploeg en Arnoud Boot aan deze positieve beeldvorming hebben bijgedragen. De universiteit in het algemeen is volgens Amman wei terrein aan het verliezen aan de HBO-instellingen.

"Mijn vrouw studeert theologie en ik merk dat de onderwijs-service bij het HBO stukken beter is dan aan de universiteit. Dat komt natuurlijk doordat op de universiteit een spanningsveld bestaat tussen het geven van onderwijs en het doen van onderzoek. Afslanking van de universiteit is op den duur noodzakelijk, en het samengaan van HBO en universiteit zal dan ook aan de orde komen . Een kleinere, meer op onderzoek geri chte, universiteit is dan volgens mij de toekomst. Wat dat betreft ben ik wei reactionair." (EP) m

21

If you don't have the guts you won't get the glory.

Zijn inventil'iteit en non-confonnisme stelden Paul 'Red' Adair in staat om de oliebranden van Koeweit te blllssen. Diezelfde eigenschappen verwachten wij, biJ Procter & Gamble, van onze m ense n. \Vaardoor wij steeds weer

III

staat ziJn om .dat te bereiken wat anderen

voor onmogeliJk houden.

In vaak sterk conclirrerende markren vraagt dat om academici die hlln eigen weg zoeken en zelf nieLlwe paden banen, vanaf de aJ lerterste dag dat ze beginnen met werken. Die zich bten lciden door een combinatie van kennis en intu'ltie. En die zo in teamverband tot oplossingen komen waar andercn niet eens aan denken.

Met die mentaliteir doofde Red Adair het vULlr van de olievelden. Zo ook bouwt Procter & Gamble wereldwiJd aan topmerken in de markr van consumentengoederen.

Als dit ook JOUW mentaliteie

IS,

helpen wij jt' graag

verder. Om niet aileen met on5 de Proceer & Gamblemerken, maar ook Jezelf naar een Ieidinggevende positie te brengen. \Vat daarbij voor ons vooral eelt, is hoe jij Je als student heb t ontwikkeld; Je keuze van studie speelt geen rol. Ais dit je aansp reekt, vraag dan hee sollicitatieFonnlliler aan of de brochure over de calTleremogeJijkheden voor academici. T elefoon 0 I 0 - 28 63 100.

Internet: http://www.pg.com/careers/

Proc1er&Gamble

~11Il Bmlldweenlllln Palll 'Red' Adair ~"ii1l1gde da"Jqjj zjjllIlQn-rollfonn~'me eri" de branden in KoeweiJ Ie hlIJ$sell.

Our progress was never created by 'standard' people.

De

5 0 50r

e

, e

KIM VAN DEN BERG het graag noemen. De informatie wordt op een wat Hoe krijg je in deze maatschappij nog een beerje collecrieve aandachr? Her is voor bedrijven tegenvriendelijker manier overgebracht dan in een brochure. Hierdoor besraar de kans dat de consument eerder open staat woordig nier makkelijk om zichzelf en hun produkren onder de arrenvoor de informarie die de aa nbieder aan hem kwijr wil. Tevens is her tie van de consumenr te brengen. Onze samenleving wordr overspoeld relariemagazine voor producenren van minder rasrbare dienseen, zoah door informarie. Probeer daarrussen maar eens op re va.llen. Hoe kun bankzaken, een inreressant middel om hun produke een meer concreje de consumcnt door deze wirwar van gegevens, oude en nieuwe media nog bereiken? Om er toch enigszins uie re springen proberen ee vorm te geven.

Her adverccren in relatietijdschrifren worde door reclame- en comondernemingen de (marketinglinformatiL: die zij over willen brengen municatie-adviesbureaus echter nier vaak aangedrage n. Daarvoor is op een aparce manier re verpakken. Of ze verpakken de boodschap het vakgebied waarschijnlijk te speciflek (meeseaJ schakelen ondernezod anig dar de informaeie die zij over willen brengen niee meer zo duidelijk is re classiflceren als pure reclame. Het type 'informarieverpakmingen contract publishers in voor de produktie van hun eijdschriftl. king' dat de laatste rijd sterk in opkomst is, is her sponsored magazine.

En zeg nou zelf: Waarom zou je je concurrent helpen met de fmancieHee bekendsre voorbeeld hiervan is de ring van zijn marketingbl aadje ? Dit Afferhande. Dir tijdschrift van Albert zou de uitgever van het relaeierij dHeijn heeft een succes waar elke proschrifr echrer wel zeer welkom zijn. De ducenr van droome. Maar ook in-flighr kosten die her maken van een blad mer zich mee brengr liegen er namelijk nier en in-rail magazines zoals HolLand om. Vooral PTT POSt heefr een goede Herald van de KLM en &tiLs van de NS klanr aan de producencen van relatiezijn zeer bekende sponsored magazines. De naam sponsored magazine is media . Ongeveet de helfr van her ramelijk verwarrend. Door wie of war berreffend budget gaat op aan de verwordr her gesponsord? Waar komt hee zendkoseen (1'001' zover er naruurlijk sprake is van ad ressering; je kunt hee vandaan? Om deze onduidelijkneid blad ook gewoon in je winkel leggen, weg re nemen gebruiken producenten regenwoordig de eerm 'relaeiemagazizoals Albert Heijn doeel. Een goedkoper alrernarief is te vinden in de websines'. In deze naamgeving kome ook Allerhande als lichtend voorbeeld van het relatietijdschrift mereen her doel dae deze communicate. De opkomst van die medium wordt rievorm nasrreefr eerug: relaeie-opbouw. De bedoeling is de band rusook weI als een belangrijke roekomstige concurrent op deze markr sen on dernemer en afnemer re besrendigen. Een ander doel dar men gezien. Maar de vrees hiervoor hoeft ecnrer geen grote vormen aan te vaak wil bereiken met behulp van relatiemedia is cross-sel ling: Men nemen. Her rijdschrift zal nooie zijn ruseieke charme verliezen. Een probeerr consumenten zover re krijgen dar zij naasr nun nuidige aanblaadje ligr nu een maal prerriger in hee oog dan een beeldscherm.

We hebben met de spo nso red medi a een irem re pakken waar kopen andere produkten uir het pakket van de aanbieder wilen aanschaffen .

Nederlanders heel erg goed in zijn. Nederland loope binnen Europa Vanwege de groeiende behoefee aan doelgroep-segmentatie en de wat berrefr de sponsored media voorop. Er komen zelfs ondernemers uir het buieenland naar ons land om hier hun blaadje re late n drukken. grore groei van direct marketing-activi reieen heefr de markr voor relariemedia een enorme groei doorgemaake. De corale markt worde, in de Ook op de markt voor relariemedia slaae de incernarionalisering coe.

Nieuwstribune special: De uitdaging voor sponsored media, geschat op Zit de consument eigenlijk wei re wachten op het zoveelste tijdzo'n 1,1 miljard gulden. Hierin is een onderverdeling aan re brengen schrift? Het relariemedium heeft ook een onrspannende functie. naar bladen geriche op exrerne (klancen en coeleveranciersl en interne Maar is het nier zo dat we in ons drukbezerre bestaa n Jiever zelf onze doelgroepen (com municariemiddelen voor eigen medewerkers, zoals vrije rijd invullen? Daarbij komr ook nog eens dae Nederland een van her personeelsbladl. Bovendien is er een onderscheid re maken russen de dichrbedrukste landen van Europa is. Bijna nergens worden zoveel business-co-business en business-co-consumer-bladen. tijdschrifren uitgegeven als hier.

Welke voordeJen biedt het relatiemagazine een onderneming? De Op het moment zieten de producenten van relaeiemedia goed in hun producenr kan zelf de omgeving bepalen waa rin de (produktlinformavel. Successen als Allerhande vragen om meer. Het valt echter nog tie de consument onder ogen kome. De reclameboodschap word t vermaar re bezien of hee relaeierijdschrift ongeschonden uit de informapakt in een leuke, redactionele omgeving; 'Umfeld' zoals de kenners ti e-waterval tevoorschijn kome.

[J

JANUARI 1997

23

(I )RATIONELE MARKT Elke week worden er records gebroken op de Europese en Amerikaanse kapitaalmarkten. Dit leidt bij verschillende partijen tot onzekerheid. Zowel specialisten als leken zijn bang dat de ontwikkelingen misschien te ver zijn gegaan. Over het hoe, wat en waarom van kapitaalmarkten lopen de meningen zeer uiteen. Aangezien mensen steeds meer de positieve kant van de markt zien, is nuchter commentaar alleszins bruikbaar.

Her ligr in de aard van de kapiraalmarkren om ve rkeerd begrepen re worden. Vel en hebben her idee dar bewegingen in de flnanciele markren onvoorspelbaar, grillig en versroken van inhoud zijn. Financieel economen beweren echrer dar de onevenwichrige aard van de prijzen cen reken is van de hevige concurrenrie die op deze markren woedr: aile beschikbare informarie wordr snel gebruikr, rordar de prijzen op dar niveau zijn gekomen waarop geen eenvoudige winsren meer zijn te behalen. Er bestaar dan geen manier meer om prijsveranderingen te voorspellen, daar aile beschikbare inEormarie al gebruikt is, en onvelwachte gebeurtenissen dus per definirie willekeurig ZlJn. De mening van de meeste mensen fiucru eerr enigszins russen beid c zie nswijze n; en hoe mensen over de realirei r denken heeEr reele gevolgen. Ik zal beargumenrerell dar aangezien mensen sreeds meer de posirieve kanr van de markr zien, nuchrer commenraar alleszins bruikbaar is.

Financieel economen sraan al jaren voor het raadsel dar de opbrengst van aande/en tegenover vasrrentende beleggingen reiarieE hoog lS (mer name her hogere gemiddelde rendement op de lange termijn van aandelen ten opzichre van obligaries).

Kapitaalmarkten, in het bijzonder aandeJenmarkren, hebben in Ilet Westen sinds het begin van de jaren tachtig een opmerkelijke groei gekend. Recenrelijk is deze onrwikke-

24

ENRICO C. PEROni ling ook in de opkomende markten te zien.

De S&P 500 index is sinds 1984 met 490 procenrpunr gestegen; de EOE-index pres-

reen nu jaarlijks met meer dan 13,8 procent. Elke week worden er records gebroken op de Ellropese en Amerikaanse markten.

T och is er een groeiend gevoel van onzekerheid ontsraan. De angst dar de onrwikkelingcn misschien te vel' zijn gegaan is zowe! bij specialisren als bij leken waar te nemen .

Velen wijzen erop dar de koers/winst-verhOlldingen historische hoogres bereiken , hoger dan de piek in 1987. De dividendopbrengst is gedaald tor 2 procent. Anderen benadrukken dat de verhouding russen de

markt- en de vervangingswaarde nog nooir zo hoog is geweesr. Hoewel hierbij voorbijgegaan wordr aan her belang van intangibles in het moderne economische leven.

Er zijn vee I fundamenrele oorzaken voor deze langdurige koerssrijging van aandelen aan re wijzen.

Deze oorzaken geven ech rer tegelijkerrijd aan dar de recenre presraties waarsch ijnlijk nier wilen aanhouden.

Mijn verklaring is dar er sinds de beurscrisis van 1929 een langdurig wanrrouwell besraar rege nover her invesreren in aande/en. De vervverking van dir economische rrauma, en de uireindelijke overwinning van her wereldwijde vrije marin kapiralisme, heeEr eveneens jaren geduurd. De polirieke en mareriele risico 's zijn verminderd. Een voorbeeld hierva n is de oliecrisis, waarvoor de angsr ~ z besrond dar deze de indusrriele ~ economie IOU ondermijnen.

Deze crisis is versJagen door vraag- en aanbodbewegingen en de naruurlijke ineensconing van de inrergouvernementele karrels. De steeds verdergaande indamming van inf1arie heeEr geJeid ror een vermindering van financieJe onzekerhede n en de rol van onproductieve hedge investments. Her bewijs hiervoor valr re vinden in de enorme daling van de goudprijs in reele rermen.

Verdwenen risi(o' 5 Korrom: De recente koersstijgingen van aandelen zijn het gevolg van twee Eacroren.

ROSTRA cCONOMICA

Om re beginnen de hogere bedrijfswinsren, als gevolg van technologische vooruitgang en de grotere rol van vrijhandel die ook geleid hebben tot de grorere prodllcriviteit van arbeid en kapitaal. De hogere winsten verklaren echrer nier de hisrorisch hoge koers/winst-verhoudingen. Deze worden voor een deel veroorzaakt door een verlaging van de rentestanden, maar in mindere mare dan men normaal aanneemt. De oorzaak valt te vinden in de constante daling van de risicopremies op aandelen, veroorzaakr door verdwenen risico's als her communisme, inflatie, systematische ineenstorting van de handel (zoals dat onder her onversrandige beleid in de jaren dwig gebeurde), de angst voor uit de hand lopende overheidstekorten, aftakelende ondcrncmingen en de algehele politieke risico's. We hadden dus meer geluk dan we hadden verwacht, hetgeen tor uitdrukking kwam in srijgende prijzen; bedrijven hoeven nu minder bang te zijn voor de toekomst, waardoor het vereiste rendemenr op hun verplichtingen omlaag gaat.

Waarom zou dit in de toekomst moeren leiden tot lagere gemiddelde opbrengsren? Dit is het best te begrijpen aan de hand van obligaties. Als het rentepeil daalt (bijvoorbeeld omdar er minder angsr bestaar voor inflatie), gaan de prijzen van obligaties omhoog, omdar de beleggers in dat geval profiteren van toekomstig beloofde betalingen tegen een lager benodigd rendemenrspercenrage. Daatom zijn de huidige rendemenren op obligaries erg hoog, juisr omdar men verwacht dat ze in de roekomst minder zullen opbrengen.

nen te lezen als "aandelen brengen structureel meer op dan andere investeringen.". We verwachten wei dat de lange termijn gemiddelde aandelenopbrengsten hoger zullen zijn dan die van obligaties, maar we weten het nier zeker; ze zijn nier 'srrllctureel' hoger.

Zulke rerloopse opmerkingen hoort men veel vandaag de dag. Oat is een verontrustende ontwikkeling. Een andere opmerking van dat kaliber is dar je geen verlies kan maken als je een huis in Amsterdam koopt.

Naruurlijk wei, als je teveel betaalt.

Het kan exrreem gevaarlijk zijn als beleggers nu gaan verwachten dat de toekomstige opbrengsten van aandelen het meest recente record zullen behalen, en daarom nog meer zullen len en om te beleggen. Extrapolatie is een bron van instabilireit, releurstelling en !<an leiden tot 'lucht' in de prijzcn. Het is duidelijk te zien hoeveel extrapolatie er al plaats vindt. Nederlandse gezinnen krijgen

Hoge verwachtingen Een n ieuw soort klasse van beleggers heeft nu vertrouwen in de aandelenhandel. Dit heeft zeer positieve gevolgen voor de roekomsrige economische siruarie, daar er nu hoge beloningen bestaan voor het nemen van risico's . Dit is een f1nanciele ondersteuning voor her ondernemersschap. Het risico besraat dar mensen die vroeger geen verrrauwen hadden in aandelen er nu, om de verkeerde redenen, teveel van verwachten. Zelfs in de grate Nederlandse kranten vallen zin-

JANUARI 1997

relarief meer schulden, door in een regime van snel stijgende prijzen, huizen re kopen met aflossingsvrije hypotheken waarbij rerugbetaling van het kapitaal gefundeerd wordt op her hoge rendement van beleggingen. Onroerend goed prijzen omvatten nu niet aileen de volledige belastingvoordelen van de hypotheekrente (war de kopers paradoxaal genoeg als voorded zien!) maar binnenkort ook een sterk geextrapoleerde verwachte stijging in de prijzen van huizen,

waardoor jonge gezinnen worden opgezadeld met een bezit, waarvan de aanschafwaarde relatief hoger is dan de inkomsrenstroom die het genereert.

Elke dag vall en er brochures die buitengewone opbrengsren van leveraged investment voorspiegelen door de bus. T erwijl er veel wordt gespaard, stijgen de persoonl ijke leningen en insolventies, die problematisch kunnen zijn in tijden dat bezittingen in waarde dalen (zoals begin jaren negentig in Engeland). Tenslotte is de opmerkelijke privatisering van de Nederlandse pensioensystemen er voor een deel op gebaseerd. Bij deze systemen wordt uitgegaan van lange termijn-beloftes over vooraf omschreven opbrengsten gefundeerd op geraamde opbrengsten op risicovolle beleggingen .

Snelle kapitaalwinsten hebben woe geleid dat pensioenen snel in graotte en aantal zijn gestcgen. Zodra de opbrengsten echter zullen verminderen, zullen de beloftes grater zijn dan war de volgende generatie kan verwach ten te on tvangen. T och dalen in Nederland, net als in de meeste landen, de besparingen van de oudere generaties, die daarmee de trend van her consumeren van we!vaanstoename volgen.

Dit wijst op een potentieel delicaat conflict tllssen verschillende generaties . De Nederlandse overheid heeft de pensioenen moeten koppelen aan de gemiddelde in plaats van de dehnitieve loonhoogtes, omdat de gemiddelde conuibutic immers van modale verdieners afkomstig is. De pensioenfondsen haasrren zich te verkondigen dar her niveau van de huidige uitkeringen makkelijk kan worden behouden, gegeven de recente opbrengsten van geaccumuleerd kapitaal.

Maar in mijn optiek wijzen deze uitstekende rendemenren op lagere toekomstige rendementen; en dan zal het behoud van de pensioenen nu de toekomstige pensioenen ondermijnen. Dit zal leiden tor hoge (re) inkomensbelasring op arbeid 1'001' de huidige en toekomstige generaties, in ruil voor lagere raekomsrige opbrengsten.

[J

De auteur is Associate Professor International

25

How do you earn a profit in

Management Trainees

an industry whose goal is to

We h ave a clear message for our future leaders:

Such graduates can request the Management

a market fac ing a structural pressure on yield? A market

provide services. Which is why we believe investment

Earn respect by achieving the best results as a people-

Trainees Brochure. Write to KLM Roya l Dutch Air-

which is increasingly price-driven and complex, where

is crucial, especially in people.

oriented manager. No one else will offer you this

lines, Corporate Management Development SPL/GO,

opportunity to lead sooner than we do.

PO Box 7700, 1117 ZL Schiphol. Or phone

partnerships between airlines are intensifying, sparking fierce competition and an explosion in scale?

There is only one answer: by involving all the people at KLM. Afterall, they are the most decisive factor in

Above all, we want to ensure that KLMers continue to develop. Only result-oriented professionals can

That requires outstanding capacities in the very

help us build a winning organization, today and in

best university graduates. Men and women who are

the future.

born leaders.

(+31) 20 649 83 14/649 50 51. Internet: www.klm.nl

-

••+••

The Reliable Airline KLM

Ikh

Niks standaard. standaard. k ben zelf ook niet ~tandaard.

Individualisatie is de nieuwe norm . Ik ben ik, en jiJ bent jii. en wat goed is voor m ij hoefl niet per se goed te zijn voor jou En dat ge ldt ook voo r ve rzekeringen. Dus zoeken we steeds naar nieuwe en uni eke oplossingen.

Oplossingen die precies passe n bij indivi duele wense n van onze klante n. Maar daar-voor hebben we we i medewerkers nod ig die creatief en flexi bel zijn. Omdat ze zelf ook niet standaard zi jn, en verde r durven den ken dan an deren.

Daa rom zijn wij alti jd op zoe k naar nieuw ta lent. Naar ambitieuze economen, econometristen, bed rijfskundigen of juristen . Mensen met veel ondernemin gszin en innovatiedrang. Die snel en al ert kunnen reage ren En niet ba ng zijn om hun eigen beslissingen te nem en. Wi j houden van medewerke rs met die mentaliteit

Denk vrij. Denk 4:EGON ~ -94 MB !!.!iU

ZA

. . . . . . . E-. G

De C van het ONDERNEMEN Het chemieconcern Akzo Nobel staat als Nederlandse multinational dikwijls in het middelpunt van de belangstelling. De activiteiten van dit bedrijf hebben een behoorlijke impact op de Nederlandse econo路 mie. Hoe bepaalt een onderneming als Akzo Nobel binnen dit kader haar strategie? Een interview met jhr mr H.A. van Karnebeek, plaatsvervangend voorzitter van de Raad van Bestuur van deze veelbesproken onderneming.

De produkten van Akzo Nobel worden toegepast in vele business-to-business en consumentengoederen. Toch wordr de naam Aho nier alrijd als lOdanig herkend. Zo is Akzo Nobel bijvoorbeeld een van de grootste producemen van lO ut rer wereld en een van de groorsre producenren van indusrriele vezels, aurorepararielakken en bouwverven.

Daarnaasr worden de produkten van her bedrijf verwerkr in vei ligheidsgo rdel s, airbags en autobanden.

Strategische besluitvorming op wereldschaal De organisarie van Aho Nobel kent [wee managementniveaus, mer de Raad van Bestuur als hoogsre uirvoerend orgaan. Op corporate niveau wordr een aanral raken gecoo rdineerd op her rerrein van commu nicarie, adminisrratie en control, milieu en veiligheid, financien, human resources, strategie en technologie. De operarionele acriviteiren worden uitgevoerd doo r de business units (profit centers met ieder hun eigen veranrwoordelijkheid) die zi jn onderverdeeld in vier groepen (zie kad er) . De Raad van Bestuu[ van Aho Nobel formul eert de uirgangspumen waarbillnen her beleid vaf1 de business units en de ondersteunende onderdelen (de service unirs) zich dienr re begcven. Deze visie wordt wereldwijd naar de verschillende eenheden gecommuniceerd.

Mer name in nieuwe gebieden waar de onderneming acrief is, wordt het personeelsplan benadruh. Van Karnebeek: "Wij kunnen als Raad van Bes tuur wel een aamal din-

JANUARI 1997

KIM VAN DEN BERG MARIJN MOOIJ gen willen en daarvoor een zak mer geld uitgeven, maar als we geen mensen hebben voor de uirvoering, komen we gem stap verder. Het is bovendien niet makkelijk am mensen te vinden die voor langere tijd naar het buitenland willen."

Spreiding over mark ten De activiteiten van Aho Nobel vinden voor ongeveer zevenrig procenr plaats in Europa.

T wimig procem van de omzer wordt gegenereerd in Amerika en tien procenr komt uit de rest van de wereld. De groeipercentages van de Europese markr liggen slechts rond de rwee a drie procenr, renvijl die in bijvoorbccld Zuidoost-Azie vee l hoger liggen.

Daa rom wordr wel e ns gezegd dat Aho Nobel haar activireiten onvoldoende lOU spreiden (Financieel DagbLad, 9 maart 1996). Van Karnebeck is her daar ni er mee eens: "West-Europa mag dan geen groeimarkr zijn, Oost-Europa heeft grote poten-

rie. Bovendien is het belangrijk te constateren dar Europa een zeer stabiele markr is. Bij nieuwe te betreden markten wil dar wel eens anders liggen. Bovendien moet het betreden van een nieuwe markt gefinancierd kunnen worden en daarvoor is een stabiele ondergrond nodig. Europa is voor ons de basis voor verdere ex pansie. Deze basis zorgt ervoor dar we eventuele kl appen in nieuwe markren kunnen opvangen. Op het momenr wil iedereen naar Azie. Daardoor verkeren Aziarische [and en in een machtspositie. Er wordt dan ook scherp onderhandeld russen de overheden van de betrettende lan den en de bedrijven die daar zaken willen gaan doen. [n Zu id-Oost Azie wordt nog weinig verdiend. Het is een kwestie van een lange adem en het stellen van de juisre priorirei ten. Akzo Nobel zal in die regio zeker va n zich laten horen, dat staat vast."

Hoe gaar AklO No bel om met politiek gevoelige gebieden? Van Karnebeek is van mening dar er voordelen zirten aan her globalise ren naar lager onrwikkelde gebieden.

"Het ontwikke lin gsniveau van een land komr omhoog door de creatie van welvaart.

29

~

Roepen dat het anders moet is geen kunst. Laten zien dat het anders en beter kan, dat is waar het om draait.

Oat kunnen aileen de echte toptalenten.

Mits ze daarvoor de ruimte krijgen, zoals bij Moret Ernst & Young.

In onze cu ltuur staa n we open voor nieuwe ideeen. We werken van hoog tot laag constructief en open samen. Met het doel van elkaar te leren. Beter te worden.

Meer te betekenen voor onze clienten.

Heb jij een universitaire opleiding bedr路ijfseconom ie of bedrijfskunde, ben je geinteresseerd in accountancy en val je in de categorie 'young & angry'?

Neem dan contact op met de heer drs.

P.c.

Schell, postbus 7883, 1008 AB

Amsterda m, telefoon 020-549 74 78.

ill MORET ERNST & YOUNG ACCOUNTANTS

G En mer her creeren daarvan veranderen ook de normen en waarden van die samenleving.

De indusrrie vormr daarin vaak de aanjager als moror van de economie. Zaken doen in die landen heefr volgens mij dan ook een posirieve uirsrraling. Her is nier 20 dar wij daar geld weghalen en snel weer weggaan.

Als ondernemers nemen wij onze veranrwoordelijkheid, waarbij ik naruurlijk nier kan onrkennen dar daarbij ook sprake is van een zekere mare van eigenbelang. War mij evenwel sroorr is de arroganre berwererigheid waarmee wij Westerlingen ons opstellen ren aanzien van poliriek gevoelige gebieden. Hier is her renslorre ook nier alles.

Laren wij vooral ook naar onszelf kijken voordar we aan anderen gaan uirleggen hoe de wereld in elkaar IOU moeren zitten."

Overheidsbemoeienis Voar de Nederlandse overheid zijn de acrivireiren van Aho Nobel van groor belang.

Ais grore mulrinarional heefr her bedrijf een behoorlijke impact op de binnenlandse economie. Andersom bepaalr de overheid voor een deel her kader waarbinnen Aho Nobel zich dienr re begeven. Volgens Van Karnebeek IOU een overheid ervoor moeren ZOl'gen dar zij de concurrenrieverhoudingen waarbinnen ondernemingen opereren nier versroorr. Sreun van de overheid is bij Aho Nobel nier zozeer aan de orde, de bemoeienis van de overheid is veel belangrijker. Her kunnen voeren van een behoorlijke dialoog mer de regelgevende insranrie vindr Van Karnebeek een vereiste. Voornamelijk mer berrekking tot de farmaceurische produkren speelr de overheid een grote rol. Dit is duidelijk te merken aan de prijzenwer geneesmiddelen, die op dir momenr sterk in de belangsrelling staat. Deze wer geefr de minisrer van VWS de mogelijkheid om in Nederland maximumprijzen voor geneesmiddelen vast te srellen. Ook de regelgeving en bezuinigingen in de gezondheidszorg zijn variabelen die her chemieconcern moer meenemen in haar srraregievorming. Van Karnebeek kan hier echrer niet re diep op ingaan. Her onderwerp ligr redelijk gevoelig en daar is immers de woordvoerder voor.

Het enige wat hij erover wil zeggen is: "Wij menen argumenren re hebben om een bepaald prijsbeleid re voeren. Daarin kan de overheid op een gegeven momenr ingrijpen.

JANUARI 1!.J97

Jhr mr H.A. van Karnebeek

En daar heb je je dan aan re houden. Als wij het er niet mee eens zijn, proberen we uir re leggen waarom dar 20 is. Over prijzen en marges is een grote discussie te voeren. De gezondheidszorg is een lastig vraagstuk."

In de spotlights Als grore mulrinarional in Nederland sraar Aho Nobel vaak in de sporlights. Elke srap die her bedrijf neemr wordr nauwkeurig in de garen gehouden. De Organon-affaire bijvoorbeeld (bepaalde anriconcepriepillen lOuden de kans op rrombose verhogen) heefr eind 1995 een hoop srof doen opwaaien en slepende octrooi-oorlogen over bepaalde medicijnen zijn regelmarig in her nleuws.

Een recem aandachrspunr mer maarschappel ijke gevolgen is de verhuizing van een onderdeel van een Nederlandse vezelvesriging naar Polen . Eind mei dit jaar maakre Aho bekend dar her de komende jaren 600 banen schrapr bij haar vezelvesriging in Ede. Her gaar om relarief arbeidsinrensief werk waarvan de kosren in Polen zo'n rien keer lager liggen. Van verschillende kanren kwam scherpe kririek. Aho Nobel werd bijvoorbeeld door leden van de vakorganisaries 'onmaarschappelijk gedrag' verweren en her lOU her bedrijf 'puur om winsrmaximalisarie gaan'. Volgens Van Karnebeek IOU her juisr heel onmaarschappelijk zijn om een deel van de fabriek nier re sluiren. "Door deze srap kan renminsre de helfr van de werkgelegenheid aldaar in srand worden gehouden. Anders hadden we wei

mereen kunnen sluiren. (Her is overigens ook 20 dar de afbouwperiode over een vijfral jaren wordr uirgesmeerd.) Er komen hier nu al Oosr-Europese produkren op de markr die eenderde goedkoper zijn dan de onze.

Eenvoudige arbeid wardr hier duur beraald.

Zeker, her was een moeilijke beslissing, maar we moesren hem gewoon nemen."

Her afgelopen jaar is de Aho Nobel-cao, waarin dir jaar experimenren worden uirgevoerd mer verkorring van de gemiddelde werkweek ror 36 Ull[, door de bonden aan andere indusrrieIe werkgevers vaak als lichrend voorbeeld gesreld. Her chemieconcern heefr her voorrouw genomen in de flexibilisering van de arbeidsmarkr. "Wij zijn be reid aan een experimenr mee re werken en verwachren dir begin volgend jaar af re ronden.

Er wordr zeer gemengd over geoordeeld.

Her is naruurlijk 20 dar aile experimenren mer korrer werken geen anrwoord zijn op de besrrijding van werkloosheid. De echte moror van de economie vormen indusrriele acrivireiren die leiden ror nieuwe invesreringen, die op hun beurr direcr en indirecr leiden tor werkgelegenheid. Daar gaar her om; nier om de vraag over de hoevee!heid banen.

Invesreringen creeren banen en nier omgekeerd", aldus Van Karnebeek.

De laarsre jaren heefr her concern moeren werken onder nier alrijd even gemakkelijke economische omsrandigheden. Akzo Nobel is nog sreeds onderhevig aan conjuncruurschommelingen, ook al wordr dar minder.

Her concern heefr bovendien ner een grare fusie moeren verreren. Van Karnebeek is heel posirief over zowe! de zakelijke als de 'culrurele' fusie mer Nobel. "Zakelijk zirren we op schema en de fusi e is nu afgerond.

Onduidelijkheden in de raakverdeling zijn sne! weggenomen en nu worden de voordelen van de samenwerking sreeds meer zichrbaar. De culrurele fusie is een voorrgaand proces, dar rond je nier af. Dar moer klikken en gelukkig klikre her ook mereen. Creating the right chemistry is hier zander meer van roepassi ng."

De heel' Van Karnebeek is sinds 1966 werkzaam bij Akzo Nobel NV Hij heeft onder andere functies be/deed op het gebied van Marketing Sales, business management, sociaL affairs en Human Resources. In J993 werd hij Lid van de Raad van Bestuur. Sinds J mel J996 is hij plaatsvervangend voorzitter. [i]

31

DE MUNT ALS STARTPUNT Nadat er jarenlang gesproken is over het Europese integratieproces is er van de eenwording, zoals die in Maastricht werd vastgelegd, niet bijzonder veel terecht gekomen. Europa is nog lang geen eenheid maar er komt binnen niet al te geruime tijd een algemeen geldende ITIuntsoort voor de landen van de Europese Unie met de verrassende naam euro. De uit de Griekse mythologie afkomstige naam Europa heeft tegenwoordig dus zelfs een financiele betekenis.

Her verlangen naar de Europese unihcarie, zowel in economisch en poliriek als in cultureel opzichr, dareert al van eeuwen geleden .

De Romeinen droomden van een groor rijk, in de zevenriende eeuw deed het Iberisch schiereiland een poging ror het smeden van een verenigd Europa en aan het begin van de twintigste eeuw was Duitsland de mogendheid die hetzelfde ideaal door middel van een eventuele samenwerking met Italie tot

Binnenkort veri eden tijd

32

KARlEN RIS stand probeerde te brengen. Dat niet aileen politieke leiders de voordelen van ee n samensmelring va n de verschillende sraten inzagen, blijkt uit het feit dat ook in de lireratuur het ideaa l bij rijd en wijle de kop opstak. De Franse schrijver Victor Hugo was ee n van degenen die de verschillende land en d oor middel van ' Une grande

Europe' nader ror elkaar wilde brengen .

Ondanks deze veelvuldig geuire verlangens zal eell n:n heid tussen de verschillende Europese landen ook aa n het begin van her derde millenium nog ver van ons verwijderd zlJn.

Maar er beginr schot in de zaa k re komen . Hoewel her moeilijk is de bij de Europese Unie aangesloren landen op politiek gebied tot een overeensremming te laren komen, lijkt een economisc he eenheid iets eenvoudiger te realiseren. Door middel van de Economische en Monetaire Unie, die naar aile verwachting in het jaar 1999 van start kan gaan , pogen vooraanstaande politieke leiders uir de verschillende landen hun onderdanen in de eers re plaats op economisch gebied bij elbar te brengen. De nieuwe munreenheid, de euro, die drie jaar later in omloop za l komen , is een van de manieren waarop de Eurotop trachr een saamhorigheid sgevoel ond er Europeanen te creeren. Zij gaat op die manier voo rbij aa n de scepsis die onder de bevolking van verscheidene landen ten opzichte van de

ROSTRA ECONOM ICA

integ[atie is ontstaan en blijft onaangedaan 'Eurominded'. Want of de monetaire machtsgreep werkelijk veel voordeel voo[ het volk opleverr , blijft na tuu rI ijk de v[aag.

He' Europese gevoel De euro mag dan een stap op weg in de richting van de eenwording zijn, uit verschi II ende ond erzoeken blijkt dat e[ van een gezamenlijke Europese culruur nog .lang geen sprake is. De gevarieerde hisrorische achtergronden van de Ellropese landen die nog rot in deze eeuw he[haaldeIij k rot ernstige confrontaties hebben geleid, kunnen niet eenvoudig verenigd worden. Vit een enquete die het Europees Parlement in Straatsburg in november 1996 onder jongeren ui t ve[schillende Europese landen hield, bleek dat slechts 35% van de aanwezigen zich in de ee[ste pl aa ts Europeaan voelde. Daarbij moet dan nog worden opgemerkt dat de deelnemers zich relarief veel met de eenwording bezigh iel- Zijn wij Europe-minded? den en ze de enq utte na een intensieve Europa-dag krege n voo[gesc horeld. Onder ouderen en traag als het gaat met de ontwikkelin g van minde[ bereisde personen ligt dit percentage een Eu[opees gevoel zal ook de gewenn ing aan de nieuwe muntsoort verlopen. Een ongetwijfeld aanzienlijk lager. bekend verschijnsel is imme[s dat het ja[en rn hoeverre is het Europees gevoel in Nederland op dit moment ontwikkeld? Ook duurr voordat iemand de prijzen in her buial koesreren wij Nederlanders - behalve bij renland niet mee[ naar zij n eigen munteenumpattingen als Koninginnedag, heid omrekent. Zelfs mensen die al jaren in Sinte[klaas of het EK - niet zoveel patriotrieen ande r land wonen, rekenen vaak nog rijden lang peseta's, escudo's of lires om Ilaar sche gevoelens als [talianen, Spanjaarden of hun eigen muntsoort. Zod[a men werkelijk Fransen, een Europees gevoel valt ook hie[ nog nier te besp euren. Her aamal her nur van de euro inzier, zal dic pro ces Nederlanders dat zich in de eersre plaats misschien enigszins versneld worden.

Europeaan voelt is waarschijnlijk op de vinKlompendans gel's van een hand te tellen. N u heeft de Eu[o-rop daa[ rekening mee gehouden en is zij onlangs overeengekomen dat de nationaAis volgende programmapunt kan dan de politieke verdeeldheid aangepakt worden.

Ie geldsoorten de eerste drie jaar nog naast de euro in geb[uik wilen blijven . Maar zo De zeer uiteenlopende polirieke stellingna-

JANUARI 19Y7

mes van de verschillende landen tell opzichte van kwesties als het vreemdelingen- en drugsbeleid zullen makkelijker re verenigen zijn als men zich maar van zijn Europees-burgerschap bewust is, zo den ken de politieke leide[s. Culrurele integratie bl ijft ongetwij feld het lastigsce onderwe[p.

Daa[bij valt re den ken aan relacief eenvoudig te realiseren doelen zoals het standaardiseren van kledingmaren of spoorb[eedten, maar ook de harmonisering van producten als condooms waa[over de Britten zich recentelijk sch ijnen te hebben beklaagd. Ze lOuden met de standaardmaar niet uir de voeten hebben geku nd en wensten nieuwe Europese richtlijnen die ook op hun bouw waren afgestemd.

Duidelijk wo[dt inmiddels wei dar men in her srreven naa[ integrarie soms war at te gemakkelijk over nationale gebruiken en bijbeho[ende trots heenwalst. ~ :z Misschien is het een '"o~ idee iedere Europese burger een korte [eis naar een ande[ werelddeel aan te bieden.

Oat is een manier waarop je onmogelijk om je Europeaan-zijn heen kan en je al spoedig bewust wordt van de g6dealiseerde groep landen waarin je geboren bent. Amerikanen, Australie[s en Afrikanen sche[en inwoners van [talie, Denema[ken of Nederland regelmatig over een kam. Zu lke grote verschillen kunnen er russen al die minieme landjes immers niet bestaan. Of, in de woo[den van Stephan Sanders, die zich in de Volksl<[ant treffend lIiriiet over de manier waarop de Nieuwe Wereld tegen ons Europeanen aankeel<: 'Ze geloven eigenlijk dat het folklo[e is, al die verschillende Europese talen, nationaliteiten en parlementen. Een sOOrt Idompendans die je opvoert omdat toe[isten erom vragen, maar lOd ra die verr[okken zijn , trek je natuurlijk gewoon je gympies weer aan' .

[J

_ . . . ._ --le

33

•

, Je wilt altijd het beste. Van jezelf en v66r jezelf. Daarom ben je lo goed in je yak: bedrijfseconomie of bedrijfskunde.

Daarom ook wil je een carriere bij de top van de financiele dienstverleners.

Waar je de verantwoordelijkhe id krijgt om je brede kennis, je ambitie en je communicatieve vaardigheden optimaal te benutten en uit te bouwen. Waar je de uitdaging krijgt om als 'all-round' bedrijfsadviseur een door en door betrouwbare partner te zijn voor lOwel Nederlandse als internationale bedrijyen. Waar je het voordeel krijgt deel uit te maken van een internationaal kennisnetwerk. Voor onze kantoren LO

Amste rdam, Den Haag, Deventer, Eindhoven en Rotterdam lOeken wij

AANKOMENDE ACCOUNTANTS (M/V' Sterke persoonlijkheden die bereid zijn zich in te zetten voor de organisatie en hun kwaliteiten weten te benutten bij een actieve benadering van de markt kunnen bij Price Waterhouse al snel heel ver komen. Managers van rond de dertig zijn eerder regel dan uitzondering.

Price Waterhouse biedt een zeer uitgebreid programma van interne opleidingen dat niet aileen in Nederland, maar

Price waterhouse BUILDING

YOUR

ook in de overige Europese landen wordt gegeven. Daarnaast lOrgt Price Waterhouse voor intensieve begeleiding door jonge en ervaren managers.

Price Waterhouse biedt uitstekende carricremogelijkheden voor aankomende accountants die het beste uit zichzelfwillen halen. ValueBuilding noemen wij dat.

Meer weten of kennismaken?

Neem dan contact op met onze Recruitment afdeling: tel 070 3108308.

Je sollicitatie met curriculum vitae kun je sturen naar: Price Waterhouse, Recruitment afdeiing, Postbus 30439, 2500 G K Den Haag .

•

BUSINESS

ACCOUNTANCY • BELASTING- EN JURI DISCH ADVIES • CORPORATE FINANCE MANAGEMENT CONSULTANCY· ADMINISTRATIEVE DIENSTVERLENING

GES

UVE

EREPUT~

I 5

Is de ondergallg van Sport 7 een drama voor televisiekijkend en sportminnelld Nederland? Welnee, eerder een drama voor de KNVB, de grote multinationals achter de sportzender en vooral de medewerkers van Sport 7. Wat in de Verenigde Staten en Groot-Brittannie wei kan, blijkt in Nederland (no g) niet te kunnen.

EDWIN Leedvermaak is er na de ondergang van Sporr 7, en wei overal in het land. Niemand zar te wachten op een sporrzender die het gehele voerbal binnensre buiren keerde, zelfs Jos Staarsen erkende nog niet naar 'zijn' zender gekeken te hebben.

Van de eetgewoonten van Guus Hiddink tor de labrador van Ronald Koeman; nabeschouwingen van wedstrijden die een li ve- registratie niet verdienden. Her werd allemaal tor vervelens toe in beeld gebracht.

Bovendien werden de programma's gepresenteerd door mensen als Hans Kraaij jr. en Frank '66k NCRV' Masmeijer. De jacht naar snelIe winsr droop van het beeldscherm at. En dar laarste is nou net iets wat de nuchtere en zuinige Nederlander niet pikt. De gevolgen: dramarische kijkcijfers en een, volgens de KNVB, nationale hetze regen alles wat Sport 7 een warm hart toedroeg. De consequenties: versroorde dromen van medewerkers die hun jacks pas binnen de poonen van een stadion durfden aan re trekken, een dronken achrer her sruur zittende Koos Posrema en gesneuvelde repuraties van de iniriariefnemers.

Over gesneuvelde reputaties gesproken.

"Er zijn aileen maar verliezers!" verkondigde oud-Philips president-direcreur Jan Timmer tegenover de pers. Gedeelde smarr is halve smarr moet Timmer hebben gedacht. Het is altijd zuur als je ideetje riicktsichtlos door 'het volk' van rafel wOI路dt geveegd. Maar de se/fmade man zou roch beter moe ten weten na jaren van ervaring in het bedrijfsleven. Timmer kreeg nier de minsre medesranders (KPN, Endemol, ING e.d.) voor zijn plan van een nation ale sporczender. Evenwd was hij vergeren dat er naast het verdienen van geld aan de verkoop van - door Philips gefabriceerde - decoders wei een zender moesr staan die iers te bieden zou hebben. Voetbal aileen bleek niet genoeg.

Een wedsrrijd als RKC-Fortuna Siuard is aileen inreressanr voor de mensen in her berreffende sradion en een handjevol ge"intClcssccrden die geen zin heefr om wind en regen re rrorseren om hun lokale favorier aan re moedigen. Een samenvatring van rvvcccneenhalve minuur op Srudio Sporr blijkt ruim vo ldoende re zijn. Dar mede-iniriariefnemer en inrerim-direcreur Ruud Hendriks al snel de boe! in de steek liet moet ook voor 'De slager', zoals hij wordt genoemd, een teken aan de wand zijn geweesr. Her afzien van inkomsten van de kabelabonnees werd nog geslikt door de aandeelhouders, maar dar John de Mol en JooP van den Ende zelf hun aandeel in Sporr 7 kochren van Endemol, moer voor Timmer een voorbode voor naderend onheil zijn geweesr.

Her is onbegrijpel ijk hoe de [Or voor kort hoog gewaardeerde Jan

JANUARI I IN7

PEEK

Timmer zijn eigen glazen de laatste maanden heeft ingegooid. Zijn kwalireiren werden door vriend en vijand gewaardeerd en her leverde hem zelfs een koninklijke onderscheidi ng op. De huidige Philips-[Opman Cor Boonstra prees Timmer v~~r zijn Operatie Centurion die de 拢indhovense gloeilampengiganr van een wisse dood redde. Maar hij lier tevens doorschemeren dat zijn voorganger veel te lang was doorgegaan met een aamal persoonlijke doelen. Zo werd er re lang geld gesropr in Timmer's Digitale Compacr Cassette (DCC) en de d-i die wereldwijd maar nier van de grond wilden komen. Ook de belangen van Philips in een kabelmaatschappij als A2000 en de deelname in Sport 7 geruigde, volgens Boonstra, nier van suaregisch denken. Timmer kan nu mer pensioen gaan, en zijn memoires rusrig op een rijrje gaan zerren . Jos Sraatsen is net als Timmer hevig beschadigd uir de Sport 7-affaire gekomen en wordr nu nergens meer vemouwd als crisismanager.

Koos Posrema zal na deze zeperd mer pensioen gaan en Kraaij jr, Eisemieke Havenga en Ronald Giphart komen wei ergens anders terechr.

Echt medelijden moeren we hebben met hank Masmeijer. Net een nieuw kapsel en bezig aan een heuze come back bij de narionale relevisie: kijkt het volk nier naar 'zeven'. Zender failliet, baan weer kwijt!

Zijn er dan echt geen winnaars? Toch weI. Naas( de kabelexploiranren , verenigd in de Vecai behoon Feyenoord-voorzirrer Van dt n Herik, met in zijn kielzog Ajax-voorzirter Van Praag en PSV-praeses Van Raaij ror de lachende partijen. Hun gedroomde ropliga lijkr dichterbij dan ooir en ze hebben bovendien de rechter aan hun zijde. De vaderlandse [Op-3 !<an nu hun eigen produkt aan ieder tvsrarion gaan verkopen en ze hoeven nu hun geld waarschijnlijk niet meer te delen mer de eerstedivisie clubs. Dat er clubs verdwijnen en daarmee de charme van het Nederlandse voetbal verloren gaar wordr op de koop roe genomen. Het was [Och eersred ivisie club Heracles uit Almelo die Ajax op een winderige woensdagavond uir her toernooi om de Amsrelcup gooide> Her gaat dus echr aileen om geld ...

De ondergang van Sporr 7 is sneu voor de mensen die zich lieten verleiden om een abonnemenr op her pluspakJzer re nemen. Hoewel sneu, Sparr 7 was naruurlijk een perfecre dekmanrel om stiekem, onges[Oord een sofr-pornofllmpje te kunnen kijken. Nu moeten deze kijkers weer door de kou naar een videotheek of zich tevreden srellen mer 'een erotisch verhaal voor her slapen gaan' op Veronica [J of SBS G.

35

Zaden, ze hebben alles in zich am uit te groeien tot iets groots.

Maar potenrie aileen is niet voldoende. Zonder vruchtbare bod em en een frisse wind, die

zorgt

voor

transport,

gebeurt er nlers. War voor zaden voor

geldr, her

geldt

bedrijf.

ook

Binnen

Philips staat frisse wind voor ruimre voor initiatief, ondernemerschap en nieuwe ideeen.

Onmisbaar

om

111

een

zeer

concurrerende markt succesvol te zlJn. Een vruchrbare bodem voor jonge academici en HBO'ers met her lef om af en toe een storm te veroorzaken.

Neem voor meer informatie conract op met:

Philips Personeelzaken, postbus 80003, 5600 jZ Eindhoven.

Way

PHILIPS

'I'

PHILIPS

B BLIN 0 E(onomie is uil hel raam kiiken War hebben werenschappers met dominees en priesrers gemeen) Waarom wordr Amerika het Mekka der economen genoemd? War zijn Rarelband-economen, bewipo's, cijferboeren? En waarom kiezen assistenten in opleiding (aio's) voor her Cenrraal Planbureau uit angst re 'fossileren' in de universiraire vakgroep? In Teigen van Tinbergen, een net verschenen publicatie van Arjo Klamer en Harry van Dalen, beiden verbonden aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam, passeren deze en andere rypische verschijnselen uir her Nederlandse economenlandschap de revue.

Nieuwsgierigheid naar her besraan en uiterlijk van de Nederlandse econoom brachr de schrijvers ror een, naar eigen zeggen, 'rherapeurisch onderzoek' waarbij her srellen van vragen centraal srond. De schrijvers wilden de lezer met hun onderzoek een spiegel voorhouden dan wel inzichr verschaffen in de mores van economen. Een enquete die werd verstuurd naar ongeveer 1500 economen waaronder aio's, hoogleraren en economen in diensr van de overheid, diende als St3rtpunr voor de zoekrochr. Maar liefst 627 economen rerourneerden de vragen lijsr, die helaas niet de spectaculaire gegevens opleverde waarop Klamer en Van Dalen had den gehoopt. Wei viel hen op dat Nobelprijswinnaar Jan Tinbergen met kop en schouders boven iedereen uirsrak in lOWe! de Nederlandse rop vijf van meest gewaardeerde economen als op de wereldranglijst. Zo besloten zij hun queste te conrinueren mer sramvader Tinbergen als wegwijzer in economenland.

In een aanral gesprekken confronteren Klamer en Van Dalen vooraanstaande Nederlandse economen met het erfgoed van Tinbergen.

Aan her woord komen onder meer Jo Ritzen, Arnold Heertje, Eduard Bomhoff en onze 'eigen' Rick van der Ploeg. Als kenmerken van Tinbergen's inspirerende persoonlijkheid worden genoemd: zijn vermogen om ingewikkelde economische processen in berrekkelijk eenvoudige modellen re verwoorden, zijn sociale bewogenheid en politieke betrokkenheid.

Dar Nederlandse economen vooral eclecrisch re werk gaan en hun werk bij voorkeur van een empirische inslag voorzien, hebben zij aan Tinbergen re danken. De grote les die Rirzen va n hem leerde is dat economie de werenschap is va n 'uir her raam kijken'. Tinbergen lOll gezegd hebben : "Ik kijk gewoon naar buiten war claar gebeurr, en als datgene war ik zir op re schrijven, nier klopr mer war daar gebeurt, dan heb ik een probleem."

De belangrijkste akeuele trend die de schrijvers binnen de hedendaagse economische werenschap signaleren is de zogenaamde veramerikanisering.

De Amerikaanse 'publish or perish'-culruur, die de nadruk legr op de publikarie van - liefsr veel - rheorerisch onderlOek, lijke te worden overgenomen en dat brengt niet aileen positieve onrwikkelingen met zich mee. Maar ondanks deze bedenkingen is men her er over eens dar er, in de woorden van Van der Ploeg, 'lichrjaren en lichtjaren' verschil zit in kwalireit russen Amerikaanse en Nederlandse economen.

De onderzoekers zien hierin een verklaring voor het feit dat jonge Nederlandse onderzoekers regenwoordig Ii ever her vliegruig naar Amerika nemen dan de rrein naar Den Haag.

Opvallend is de grare hoeveelheid hiriek op de Nederlandse economiebeoefening en her onderwijssysreem die desgevraagd uit de enquete naar voren komr. Volgens Sweder van Wijnbergen, werkzaam aa n de UvA, is her de scheiding tussen economie en economerrie die her onmogelijk heefr gemaakr prablemen uir de praktijk met economiscne methoden op te lossen.

'De mensen die de technieken beheersen, zien de problemen nier en de mensen die de problemen zien, beheersen de rechnieken nier.'

Tinbergen mag dan wei de grondlegger van de economerrie als wetenschap zijn; hij zag haar als een nuttig middel tot analyse van economische vraagstukken, doch nimmer als doel op zich. Van Wijobergen wijst nierom elke verwantschap mer Tinbergen naar een ver verleden.

Hij kan zicn bij de ritel Teigen van Tinbergen dan ook weinig voorstellen.

Na heel war omzwervingen komr het duo Klamer en Van Dalen tot de weinig verassende conclusie dat de Nederlandse econoom niet bestaat. Ze wilden mer hun therapeutisch onderzoek de lezer slechts inzicht verschaffen in het gedrag der economen; het voorschrijven van een kuur was nier hun doel. Vervolgens komen zij, voor wie daarom verlegen zit, toch met ee n aa ntal hints. De auteurs verklaren deze drang door toe re geven dar zij nier zulke goede rherapeuten zijn dar ze die verleiding konden weersraan.

TeLgen van Tinbergen, Het verhaaL van de NederLandse economen, door Han), van Dalen en Arjo [(Lamer, uitgeverij Balans, Amsterdam

1996,284 pagina 's. Prijs:f39,50 Karin Wolfs

ROSTRA REDACTEUREN GEZOCHT KAMER

EO.05

. . 525 42 97 OF SEFA

-":627 96 53 VRAAG NAAR

K1M VAN DEN B ERG

JANUARI lY9 7

37

En de winnaar is...

MELISSA DE VRIES AI sinds vele jaren maakt een schrijfopdracht (beter bekend als 'het essay') deel uit van het programma van Macro-economie.

In het kader van de nieuwe propedeuse is de schrijfopdracht ook gekoppeld aan het nieuwe propedeusevak Vaardigheden. De schrijfopdracht was tweeledig. Ten eerste moest de student de geleerde stof bij het yak Macro-economie toepassen op de stelling dat 3 procent economische groei in Nederland wenselijk en haalbaar is. Ten tweede werden de studenten geacht deze stelling op een wetenschappelijk verantwoorde manier te behandelen en zich te houden aan de wetenschappelijke vereisten.

De meeste studenten bleken in staat een redelijk gestructureerd en geformuleerd verhaal op te schrijven, waarin aile relevante aspecten even kort werden genoemd. Het ontbrak veelal echter aan wetenschappelijke diepgang. Veel van de ingeleverde schrijfopdrachten bleven erg oppervlakkig: er werd weinig analytisch geschreven en vaak niet of maar heel beperkt geargumenteerd. Aan eigen meningen waagden de meesten zich al helemaal niet. Ook hadden maar weinig studenten duidelijk en op een diepgaande

38

manier gebruik gemaakt van wat was geleerd tijdens de colleges Macro.

De winnares, Melissa de Vries, is erin geslaagd wei een tekst met diepgang te schrijven. Zij is in haar tekst vooral heel duidelijk, wat een gevolg is van de heldere tekststructuur die zij heeft aangebracht, de vloeiende overgangen tussen de verschillende tekstgedeelten en de scherpe manier van formuleren. De tekst voldoet aan de gestelde wetenschappelijke eisen: er wordt gewerkt met een centrale vraag die in de tekst in verschillende stappen systematisch en controleerbaar wordt beantwoord. De Vries heeft goed gebruik gemaakt van bronnen en verwijst op de juiste plaatsen naar literatuur. Door de manier waarop zij de verschillende aspecten bespreekt, laat zij zien dat zij zich de stof van Macro eigen heeft gemaakt en op basis daarvan zelf steekhoudend kan argllmenteren. De tekst komt volwassen en zeer serieus over. Het is bijzonder dat een propedeusestudent na slechts acht weken academisch onderwijs in staat is geweest een tekst van een dergelijk niveall te schrijven.

Namens de jury, Susanne Gerritsen

ROSTRA ECONOMICA

IS ER BEHOEFTE AAN MEER ECONOMISCHE GROEI IN NEDERLAND? Inleiding Het gaat goed met de Nederlandse economie: dit jaar is er sprake van een groei van 2,2 procent en voor 1997 wordt er een groei van 2,5 procent verwacht.' De vraag is of deze groei voldoende is: moe ten we ons met deze groei tevreden stellen, of is meer groei wenselijk? En als meer groei wenselijk is, is het ook haalbaar? Uit de miljoenennora blijkt dar het kabiner een groei va n drie procent noodzakelijk vindt. Jn dit artikel zal de volgende cenrrale vraag worden beantwoord: Is een economische groei van drie procenr wenselijk en haalbaar? Voor de beantvvoording van deze vraag zal ik onder andere kijken naar de bijdrage die het kabinetsbeleid leven aan de versrerking van de economische structuur en naar de conseq uenries van economische groei voor het milieu.

Is een economische groei von drie procent wenselijk?

Het gaat dus goed mer de Nederlandse economie. Zowel in 19% als voor 1997 wordr er een economische groei verwacht die het gemiddelde van de landen in de Europese Unie overrreft. 2 Ook de werkgelegenheid groeit hier harder dan bij onze naasre concurrenren, waardoor de werkloosheid in Nederland srerker daalr. In 1997 komen er weer meer dan 100 duizend banen bij, waardoor niet aileen het groeiende arbeidsaanbod wordt opgevangen, maar ook her aantal werklozen kan dalen. T och zij n we er nog lang niet. Dat blijkt uit het volgende: het niveau van bepaalde economische groorheden deugt nog niet. ' Ten eerste ligr de werkgelegenheidsgraad, de verhouding russen de werkgelegen heid en de bevolki ng in de beroepsgeschikte leefrijd (15-64), nog ruim onder het niveau van 1%0': 2,5 miljoen mensen onder de 65 jaar moeren rondkomen van een uitkering. Ten rweede is de welvaartsachterstand die we de la atsre decennia hebben opge!open ten opzichte van onze buurlanden nog lang niet ingehaald. In de derde plaats is de produkriviteitsstijgi ng nog steeds erg laag. Door de

JANUARI [997

toenemende arbeidspartici patie groeien we vooral in de breedte, maar voor een srructurele groei zal roch de producrivireir (en de consumptie) van werkenden omhoog moeren, evenals een verdergaande mobilisering van het potenrieel aan arbeidskrachten.

Andere economische grootheden die nog verbeterd lOuden moeren worden , zijn de omvang van de sraarsschuld, her beslag van de collecrieve sector op de economie en de hoogte van de collecrieve lastend ruk . Verder is het noodzakelijk duidelijkheid te scheppen in de oplossingen voor de AOW-problemariek.

Volgens her kabiner is een strucru rele econom ische groei van drie procenc per jaar een eerste vereisre voor een duurzame roekomst van Nederland. Een belangrijke basis voor dit hoge groeipad ligt in de ogen van het kabiner in de gunstige verkeersgeografische Jigging van Nederland en de daaraan verbonden transport en disrributie-acriviteiten.' Volgens minister Wijers van Economische Zaken kunnen door deze drie procen t-groei de miljarden worden verdiend die nodig zijn voor de verberering van infrasrructuur en werkgelegenheid, de versrerking van de economische Strucruur en her regengaan van de roenemende vergrijzing. "Onder de drie procent blijft het toch een beerje aanmodderen."h Deze punten pleiten dus voor een groei van drie procent.

Aangezicn er een Rinke groei in de werkgelegenheid nodig is en er sprake is van een grote milieudruk en mobili tcirsbelasring van de main pons, is een verbreding van de economische basis gewenst. Deze vel路breding zoekt het kabiner in het uitbreiden van kennisinrensieve activiteiten. ' Bij deze srrategie doen zich zowe! op korte als op lange remijn dilemma's voor. Ten eerste is er her dilemma van groei en milieu. Economische groei tasr her milieu aan, wat omgekeerd weer leidt rot een vermindering van economische groeikansell. Het milieu is van grote berekenis voor de Nederlandse samenleving en daarmee voor de economiscne potenries.

Het kabinet wil dit dilemma uir de weg gaan door de economische groei samen te laten

gaan mer een verbetering van het milieu.

Het rweede dilemma berreft de mobilireit.

De bereikbaarheid van her wesren van her land vormr nu al een probleem. Een voortgaande economische groei dreigt dit probleem nog te vergroren. Door forse investeringen in de uirbreiding van de vervoerscapacireit en tegelijkerrijd het beneersen van de mobiliteit wordt dir dilemma dubbe! aangepakt. De schaarse ruimre in Nederland vormt het derde dilemma. Aan de ene kant is er een grore behoeft aan meer ruimte voor wonen, werken en mobiliteir, terwijl aan de andere kant de 'groensrrucruur' moer worden versterkt. Het kabinet zoekt de oplossing naast een meer optimaal gebruik van de beschikbare ruimre in 'het winnen van nieuwe ruimte (in water, onder de grond en mer overkluizing)'.

Is een e(onomische groei von drie pro(ent hoolboor?

Ook al zou een groei van 3 procenr wenselijk zijn, is het dan ook haalbaar? Uir het Solow Growth Model' blijkr dar voor economische groei investeringen noodzakelijk zijn. Als de investeringen toenemen, neemr de kapiraalgoederenvoorraad toe, waardoor het inkomen zal roenemen. Door genoeg te blijven investeren, is een groei van drie procenr dus haalbaar. Maar voor investeren is ge ld nodig en waar mott dat vandaan komen) Volgens de PvdA komr er 20 miljard gulden vrij voor investeringen als her financieringstekort op rwee procent gesrabiliseerd kan blijven en niet naar een procent reruggedrongen ""LOU worden. Deze offensieve srrategie jaagr de groei aan en leidt tot meer be!asting- en premie-inkomsten, waardoor op langere termijn ook ber financieringsrekorr en de staatsschuld lager uirkomen. 9 Een andere manier om aan geld re komen is door het verhogen van de belasting. Door belasting op arbeid te verhogen verklein je echter de koopkracht van conSLImenren, en aangezien ook een roename va n consLimprie een ve reisre is voor een srructure!e economische groei," moeten deze belastingopbrengs ten

39

~

TOP TIEN MANACiEMENTBOEKEN 1

B. Smit HEINEKEN EEN LEVEN IN DE BROUWERIJ

2

A. Reekers DE EURO

3

Faith Popcorn CLICKING!

4

Daniel D. Ofman BEZIELING EN KWALITEIT IN ORGANISATIES

5

R. Allen WINNIE-DE P-OEH EN MANAGEMENT

6

S. R. Covey ZEVEN EIGENSCHAPPEN VAN EFFECTIEF LEIDERSCHAP

7

Jack van Minden ALlES OVER ASSESSMENT CENTERS

8

Daniel D. Ofman KERNKWADRATENSPEL

9

R. Allen WINNIE-DE POEH EN HET ~ :t • OPLOSSEN VAN PROBl:EMEN

sa

10 P. Krugman DE BORRELTAFELECONOMIE

Scheltema Holkema Vermeulen

*

Brinkman's Educatieve Boekhandel Sarphatistraat 135 Amsterdam telefoon (020) 420 53 67 fax (020) 420 64 27

ergens anders vandaan komen.

Door de belasring op arbeid re verscnuiven naar belasring op milieuvervuilende zaken sla je rwee vliegen in een k1ap. Ten eerste hebben de consumenren meer koopkrachr en zullen daardoor meer consumeren: hierdoor neemr her inkomen Y toe en is er dus sprake van groei. Ten rweede wordr her milieu niermee geholpen: als milieubelasrende producten duurder worden, zal er minder van deze producten gekochr worden, mits de vraag prijselasrisch is. Ook door re bezuinigen kan men geld verwerven om voor investeringen aan te wenden. Door te investeren in milieu, infrasrructuur in de meest ruime zin van her woord en kennis is een groei van drie procenr mogelijk.

Is een groei van drie procent mogelijk zonder dot het milieu erop achteruit goat?

Jn de miljoenennota voor 1997 staat dat het volgens het kabinet mogelijk is om Gaan groei en milieu samen? economische groei en verbetering van net milieu nand in hand te laten gaan. Maar micro-economisch sraat Nederland er een stuk slechrer voor. In aile sectoren van de tneorie en empirie wijzen erop dar economische groei 'niet vanzelf' hand in hand gaar economie blijft de groei achrer bij de potenmer een vermindering van de milieudruk." rie. In kwalitarief opzichr is de groei milieuen energie-onvriendelijk. Her kabiner Oat her nier vanzelf gaar valr bijvoorbeeld geloofr in her privariseren van publieke op re maken uir het volgende: aile maarregemonopolies om daarmee geld uir re sparen. len die tor nu toe genomen zijn om de koolstofdioxide-uitstoot te reduceren, zijn door Privariseren zander her bevorderen van de economiscne groei teniet gedaan. 12 effectieve concurrentie, is echrer nadelig voor de consumenren, terwijl die juisr Toch moer her mogelijk zijn: En een groei van 3 procenr, en een verberering van belangrijk zijn voor economische groei. her milieu, namelijk door re invesreren in Andere belangrijke punten die nog niet milieu en door her realiseren van rechnoloin orde zijn, zijn het vastgelopen verkeer, de gische onrvvikkeling op gebied van milieu. infrasrr uctLlur die jaren achterloopr, de verloedering van verschill ende el ementen in Uir het Solow Growth Model blijkt nameher ondenvijssysreem en de ernsrige verarlijk dat technologische vooruirgang een vereisre is voor permanente economische groei. ming in sommige gelederen van de samenleHoge besparingen (besparingen zijn gelijk ving. En dit allemaal retwijl er in Nederland aan invesreringen) leiden slechrs tor economeer dan genoeg gespaard wordt om hierin mische groei tordar er een nieuw steady-state re invesreren. Verder belemmeren ouderLeveL is bereikr." Een voorbeeld van een werse overlegsrrllc(Uren her functioneren van markren en de crearie van welvaarr. 14 rechnologische onrwikkeling ren bare van het milieu is de onrwikkeling van schone Een ander groor probleem is dar we in hoog tempo en op grore schaal bezig zijn nierenergiebronnen. reproduceerbare goederen re vervangen Draagt het kabinet bij aan de door reproduceerbare. versterking van de economische groei?

Om de groei te srimuleren zal de overheid haar sreentje bij moeren dragen door re War zou er moeren gebeuren om een groei van drie procenr waar te maken? Op macroinvesreren in kennis en milieu in de meesr ruime zin van her woord. Op die manier economisch gebied lijkr her allemaal zo goed re gaan mer de Nederlandse economie, maar gaan groei en milieuverberering samen. Er is

JANUARI 19q7

genoeg geld voor invesreringen als her financieringsrekort nier verder teruggebrachr wordr naar een procent maar op rwee procent gesrabiliseerd wordr. Een andere vereiste voor economische groei is een srimulering van de technologische onrwikkeling.

Condusie Her gaar goed mer de economie, maar niet goed genoeg: om niet te blijven 'aanmodderen' is een groei van drie procent nodig. Het nadeel van economische groei is dar her vaak ten koste gaat van het milieu. Her milieu is van essentieel belang voor de samenlevi ng en daarmee ook weer voor de economische potenties van een land. Dir probleem kan worden opgelosr worden door economische groei en milieuverberering hand in hand re laren gaan.

Een groei van drie procenr is haalbaar door het invesreren in en her srimuleren van rechnologische onrwikkeling. Dele rwee zaken zijn, volgens her Solow Growrh Model, noodzakelijk voor economische groei. Door hoge besparingen, bezuinigingen en door een stabilisatie van her PlI1ancieringsrekort op rwee procent, komt er geld vrij om re investeren.

Daarnaast zal de overheid haar sreentje bij moeren dragen door te investeren in infrasrruC[uur, in kennis en in milieu. Bovendien moer her kabinet de technologische vooruitgang aansporen, want ook op die manier kan bijgedragen worden aan economische grotl.

1 N RC I-landd , blad, 2'; scpr.. 199G: iI\t F l ic, min der groei in Nederl and' 2

M iljot; ne nnot ,l 1997

'\

N f(C I h nddsblad, 3 okr. 19%: ' Knppns irie Nederl,," d

4

ESB, 18 scpr. 1996: ' M il jocll .... nnor;' 1997: cen zwaluw 1ll ;L"Ir

nog

g Cl:n 7 olll c r'

ESB, 18 sepr. 1996: 'l\1jlieuh~lc id is duuruarn invcstcren'

h 7

Lc idsch l);{gllLld, 17 S\,;f' f 1996: 'Wij t'f$: 'Mcc r groci, mee r milieu' [58,18 SCpL 1996: 'Milicuhckid is dUllrL.â&#x20AC;˘1am invcsrcf e ll'

Ma nk i", 1994, hFsr 4. pp. 86 NRC H :l. nJclsb bd , 2,1 okr. 199(1: 'i<arnn kieq voor stiIlwkrel1 gra ci'

10 ESB, 18 sept. 1996: 'Mil jocI1Cnn O{:! 1,997: cen 1-walu\.\' maar nog gC<;; l1 zom er'

11 ESB, lR sept. 1996: ' l\;lilicubdcid is duu rz:l:ll'll

iIl VO I C-

[cn'

12 Lcidsch Dagblad, 17 ,epr. 19%: 'Srrijd reg" n koolsroFdi oxi de ga:11 cl oor'

13 Manki w 1994, hFsr4 Pl'. 101. 108 14 [5 8, J8 )epc J996: 'Van vcroudcrd m.1cro-bdcid naar dTcClicr rnicro-bclcid'

41

arriere!

Carriere: de een walgt van het woord aileen ai, de ander beschouwt

Om het plaatje compleet te maken geven verschillende bureau's

het als het hoogste levensdoel. Een ding staat echter als een paal

workshops over de diverse aspecten van solliciteren zoals de brief,

boven water: na de studie moet er gewerkt worden! Maar wat

de CV, assesmentcentres en het belang van netwerken.

houdt dat nu eigenlijk in? Is het allemaal zo grim en grauw als het

Of je nu carriere -jager of carriere-hater bent, deze dagen zijn

misschien op het eerste gezicht lijkt? Om hier enigszins inzicht in te

bedoeld voor aile studenten die in welke mate dan ook ge'interes-

krijgen , kreeg een aantal studenten in 1987 het idee een middag te

seerd zijn in hun toekomst. Seide types kunnen immers op de

organiseren waarop een aantal mensen uit het werkende leven

Amsterdamse Carriere Dagen toetsen of hun verwachtingen

werd uitgenodigd om potentiele werknemers in te lichten over het

omtrent het werkende leven juist zijn . Dit typeert tevens het unieke

wei en wee van hun werkzaamheden. Anno 1997 is deze middag

karakter van deze dagen : ze zijn gemaakt voor aile studenten.

uitgegroeid tot de Amsterdamse Carriere Dagen: een vol en volledig

Zowel diegenen die net begonnen zijn met studeren als diegenen

programma, dat twee dagen in beslag neemt. Tijdens deze dagen,

die hard op zoek zijn naar werk of zelfs een carriere ambieren, zul-

11 en 12 februari a.s., is er voor elk wat wi Is. Enerzijds kun je er via

len veel aan deze dagen hebben . Schrijf je dus gauw in door het bij-

bedrijfspresentaties achter komen of het bedrijf dat jou al jaren aan-

gesloten inschrijfformulier in te vullen en op te sturen. Verdere

spreekt nu echt zo leuk is om voor te werken. Anderzijds kan het

informatie kun je eveneens in de folde r vinden. Ai s zelfs dit niet vol-

bedrijf middels individuele gesprekken en case-studies bepalen of

doende is, vraag dan naar meer informatie aan de Sefa-balie of via

het hen interessant lijkt om jou als werknemer in dienst te nemen.

telefoonnummer 627 96 53 .

AGENDA Natuurlijk organiseert de Sefa de komende tijd nog vee I meer activiteiten, hieronder voigt een opsomming:

23 januari

Cursus 'Presenteren'; Wil jij de kwaliteit van jouw presentaties verhogen en de angst af te gaan voor een pUbliek overwinnen, schrijf je dan snel in voor deze cursus. De inschrijving is reeds begonnen en het aantal plaatsen is beperkt, dus twijfel niet !

4 februa ri

RoXY-feest; Ook in het tweede trimester vindt dit inmiddels beruchte feest weer plaats. Kaarten zijn tevoren verkrijgbaar van de Sefa-balie, dan kosten ze fl. 10,-. Aan de deur kost een kaartje fl. 15,-.

7 februari

Excursie naar Heineken in Zoeterwoude; Deze excursie is met name geschikt voor eerste- en tweedejaars studenten.

11 en 12 februari

Amsterdamse Carriere Dagen 1997;

20 februari

Excursie in samenwerking met Aerius naar Rotterdam Airport.

28 maart-6 april

SefalM&O Linking Pin (een associatie van de Seta) studiereis naar Istanbul. Het thema van deze reis is ULet's meet where east meets wests. De bedoeling is dat studenten naar aanleiding van deze studiereis het (verplich-

tel doctoraal-werkstuk schrijven.

Aile actlviteiten zijn onder voorbeho,!M:L Meer informatie over de activiteiten van de Sefa of haar assooaties is verkrijgbaar aan de Sefa-~Iie of via ~mer (020) 627 9& 51

arie contact op met de afdeling Personeelszaken . Te lefoon: (070) 3425625. Of raadpleeg Arthur Andersen, drs. M.M.F. Hurkx R.

ARTHUR ANDERSEN onze Worldw Internetpagina's: http://www.arthurandersen.com. Je schriftelijke sollicitatie kun je sturen aan: A., Postbus 21937, 3001 AX Rotterdam.

Nieuwe regeling scripties, stages en werkstukken Op 16 september jongsdeden heeft de facuireitsraad een nieuwe regeling v~~r scripties, stages en werksrukken aanvaard. De nieuwe regeling wordt voor de opleidingen Economie en Fiscale Economie van kracht per 1 januari 1997; voor de opleidingen Acruariele Wetenschappen, Economerrie en Operarions Research & Management (ORM) gaar de regeling pas in op 1 seprember 1997.' De regeling is verschenen in een officiele versie: de Scriptie-, stage- en werkstukkenregeling. Er is ook een beknopre en meer roegankelijke versie v~~r srudenren geschreven: de Regeling voor scripties, stages en werkstukken.

Beknopte versie voor stu.denten.' De beknopte versie is in december aan vrijwel aile srudenren verstuurd. Ook de vakgroepen hebben deze versie ontvangen.

Wat is er veranderd?

Vanuit het perspectief van een srudenr brengt de nieuwe regeling een aamal veranderingen mer zich mee. De belangrijkste is weI dar je vooraf roestemming moet vragen. In ieder geval moet iedereen altijd vooraf toestemming vragen om een scriptie of werksruk te gaan schrijven. Wie een stage wil doen in het kader van het wcrksruk of de scriptie moet daarvoor bovendien (tegelijkerrijd) toestemming vragen.

Ais bepaalde gegevens in het werkstuk of de scriprie vertrouwelijk moeten blijven, moet ook hiervoor (maar dan apart) toestemming worden gevraagd.

In de prakrijk betekenr dit dar de srudent eerst goed moet overleggen met de werksruk- of scriptiecoordinator of de docent die als begeleider wil optreden. Vervolgens moet de student eCIl forlllulier invullen, het zogenaamde formulier 'Inschrijving scriptie', en verschillende bijlagen toevoegen. De student leven dit formulier dan in bij het secretariaat van de vakgroep. Daarna wordt de inschrijving verder afgehandeld door her Dagelijks Besruur van de vakgroep en de Onderwijsadministratie van de FEE. Zodra de studenr bericht heefr gehad dar de aanvraag is goedgekeurd, kan met de scriptie worden begonnen. In de beknopte versie voor studenten wordr duidelijk aangegeven hoe de procedure precies is. Ook zijn aJle benodigde formulieren opgenomen in de bijlagen.

Er zijn nog wat andere veranderingen die belangrijk zijn. Zo is het niet meer toegestaan samen met andere srudenren een scriptie re schrijven. Je mag wel samen met anderen een onderzoek uitvoeren, maar iedereen wordr geachr uireindelijk een eigen scriprie re producereno

46

Ook is het nier langer toegestaan dat her werkstuk of de scriprie aileen of voornamelijk bestaat uit een stageverslag. Scripties zijn bedoeld als afronding van een wetenschappelijke opleiding en daarom geldt de eis dat de scriptie een werenschappelijk karakter moet hebben . Dit bctckent concreer dat op zijn minst ook een literaruuronderzoek of een andersoortig onderzoek moet zijn uitgevoerd.

Scripties en werkstukken die niet aan de eisen voldoen, worden door de faculteit vanaf 1 januari voor Economie en FiscaJe Economie niet meer geaccepreerd.-' Zorg dus dat je van tevoren goed bekend bem met de nieuwe regeling.

Hoe zit het fiU met stages?

De siruarie rond stages aan de FEE is enigszins complex. Ten eerste is er de situarie waarin een stage expliciet en zelfstandig onderdeel is van de opleiding. In dar geval kun je mer aileen het lopen van een stage dus studiepunren verdienen. Hoewel heel veel srudemen van de FEE dir graag zouden willen, hebben zij binnen hun opleiding over het algemeen nier die mogelijkheid. Er zijn maar twee uitzonderingen: studenten Acruarie1e Wetenschappen en ORM, variant Management, doen een stage aJs zelfstandig onderdeel van hun srudie. Aile andere studenten hebben die mogelijkheid niet. De faculreir onderzoekt momenteel wel of de mogelijkheden voor een zelfsrandige stage voor de andere opleidingen van de FEE kunnen worden uitgebreid.

Ten tweede is er de siruatie waarin stages geen zelfstandig onderdee! zijn van de opleiding, maar worden gevolgd in het kader van een ander onderdeel van het srudieprogramma. Dit geldt voor vrijwel aile opleidingen van de FEE: als studenten een srage doen, dan gebeurt dit in het kader van het werkstuk of de scriptie. Het is met name v~~r deze situarie dar de faculteit extra regelgeving gewenst vond.

Wie een stage wil doen moet daarvoor, zoals gezegd, vooraf roestemming vragen tegelijkertijd met de toesremming voor het schrijvcll van de scriptie. De eenvoudigste manier om roestemming re vr~gcn voor een stage is (een concept van) de stage-overeenkomst mee te Sturen met het tormulier ' Inschrijving scriprie'. In de Regeling voor scripties, stages en werkstukken. Beknopte versie voor studenten is een voorbeeld van zo'n srage-overeenkomst opgenomen . De overeenkomst wordt ondertekend door de student, het betrokken bedrijf of organisatie, en de directeur van de faculteit narnens de UvA. Het verdient aanbeveling een stage-overeenkomsr af te sluiten die conform dit voorbeeld is. De stage-overeenkomst regeJt namelijk rechren en plichten

ROSTRA ECONOMIC /\

- - - -- - - - - -

"DE KOERS VAN JE LOOPBAAN BEPAAL JE ZELF" "Ats professionele dienstverteners willen wi; steeds opnieuw de verwachtingen van onze clienten en onze mensen overtreffen".

Deloitte & Touche is een van de grote financieel-zakelijke dienstverleners .

Wij komen graag in contact met jonge afstuderende Academici: Accountancy, Fiscale Economie en Fiscaal Recht, die beschikken over een hoog ambitieniveau, uitstekende communicatieve vaardigheden, creativiteit, excellente studieresultaten en uitgesproken ondernemingszin.

Ben je een toptalent - een professional met commercieel gevoel stuur dan je brief naar Deloitte & Touche, t.a.v. mevr. drs. S.A. Damen, Pos tbus 58 110, 1040 He Arlsterdam, tel. (020) 606 11 00.

Oeloitte & Touche

o

Ondernemend & Alert A CCOUNTA N TS BELAS(fNGADVISEURS

IANAGEMENT CO SUi TA

TS

~~-------

Een universiteit moet een vrijplaats zijn voor creatief

lost dat eenvoudig op door het stapelen, het volgen

en intellectueel talent in een internationaal georien-

van een universitaire opleiding na het behalen van

teerde, inspirerende omgeving. In Den Haag heeft

een propedeuse- of vrijgezelbul te verbieden. Dat

men het over studeerbaarheid, kwaliteitszorgsyste-

belemmert echter de toegankelijkheid voor mensen

men, studiebegeleiding, de massaliteit van het

die vanuit hun achtergrond niet lo snel voor de uni -

onderwijs, in passing van stages in het onderwijs,

versiteit kiezen, maar er wei de aanleg voor hebben .

interdisciplinariteit, differentiatie en internationale

Daarom moeten ook vrijgezellen van het hbo die

uitwisseling. Ik pleit in dat kader voor een angelsak-

door de selectie van een meester-opleiding komen naar de universiteit kunnen overstappen.

si sch model voor het hoger onderwijs.

Er komen meer tussendiploma's : na een jaar een

Instellingen kunnen vrij eenvoudig hun vierjarige

propedeusebul. twee jaar daarna een vrijgezel- of

programma ombouwen naar een 'drie-plus-een'-pro-

bachelorbul, en vervolgens na nog een of twee jaar

gramma. In een dergelijk systeem zal uitwisseling

een doctorandus-, ingenieurs- of een meesterbul.

met het buitenland nauwelijks meer problemen ople-

Door dergelijke knippen kunnen studenten zich beter opstellen als mon-

veren . Studenten en instellingen krijgen meer vrijheid zelf hun zaken te

dige studenten. Zo stappen studenten die een slechte of niet passende

regelen . Meer autonomie houdt in dat instellingen voor de meester-

opleiding volgen met een tussendiploma in de hand over naar een ver-

opleidingen binnen bandbreedtes zelf de hoogte van de collegegelden

volgopleiding aan een andere instelling. Bovendien profiteren studenten

bepalen. Instellingen kunnen het extra geld bijvoorbeeld gebruiken voor

die overstappen, van bijvoorbeeld wiskunde naar economie, van een

het aantrekken van buitenlandse topdocenten, voor intensiever onder-

flexibeler onderwijsaanbod. Het wordt makkelijker verschillende soorten

wijs en informatietechnologie. Afhankelijk van hun individuele behoefte kunnen studenten kiezen tussen

studies te stapelen . In een moderne samenleving moet men immers van verschillende markten thuis zijn en zich kunnen aan-

Vrijgezellen en meesters

goedkope of duurdere opleidingen.

De modernisering van het hoger onderwijs vereist een

passen wil men een goede kans op een baan maken . 'Moeilijke studies', lOals wiskunde, trekken meer

nieuw stelsel van studiefinanciering. Er zijn drie varianten mogelijk. De

studenten voor een vrijgezelopleiding dan een ingenieursopleiding aan,

eerste variant is dat de overheid de studiefinanciering beperkt tot de vrij-

omdat men daar na drie jaar naar een meer beleidsgerichte studie kan

gezel-opleiding, waarna de band tussen ouderlijk inkomen en aanvullen-

overstappen.

de beurs wordt losgelaten en de student zelf in staat wordt geacht inves-

Het angelsaksisch model komt het afwisselend studeren en werken

teringsbeslissingen voor de meester-opleidingen te nemen. De tweede

en de internationalisering van het hoger onderwijs ten goede. Zo zullen

variant behelst een studiefinanciering die gebaseerd is op leer- en leen-

de meester-opleidingen de beste studenten uit het buitenland aantrek-

rechten voor vier of vijf jaar studie in totaal. Dit betekent dat diegenen,

ken en omgekeerd doen veel van onze beste studenten ervaring in het

die na de driejarige vrijgezel-bul doorgaan met de een-of tweejarige

buitenland op. Met de meester-opleidingen profileren instellingen zich

meester-bul, gewoon studiefinanciering krijgen, mits men geselecteerd is

met hetgene waar ze het best in zijn. Professionele meester-opleidingen

voor een vervolgopleiding. De derde variant is dat de minister het geld

trekken studenten aan die, al dan niet met enige werkervaring, dubbel

dat op de studiefinanciering bespaard wordt in speciale meester-fondsen

gemotiveerd aan de slag gaan . Natuurlijk moeten er ook meester-oplei-

stort waaruit beurzen voor de tweede fase kunnen worden gefinancierd.

dingen voor de wetenschappelijke bollebozen komen. Het is gewenst dat

Samenvattend, de overstap naar een angelsaksisch model van hoger

instellingen voor de meester-opleidingen studenten selecteren.

onderwijs bevordert de studeerbaarheid, de interdisciplinariteit, een

Omgekeerd zijn studenten die op lOek naar een meester-bul kritisch ten

betere afstemming en concurrentie tussen hogescholen en universiteiten,

opzichte van waar ze gaan studeren .

permanente educatie en internationalisering. Bovendien komt de beoog-

AI jaren groeien het hoger beroepsonderwijs en het wetenschappelijk

de flexibiliteit beter tegemoet aan de wens en van de maatschappij en

onderwijs naar elkaar toe. Hoger beroepsonderwijs wordt steeds weten-

maakt het hoger opgeleiden weerbaarder op een dynamische arbeids-

schappelijker en wetenschappelijk onderwijs kan niet meer om de

markt.

arbeidsmarkt heen. Toch kiest Den Haag voor een onderscheid tussen beide vormen van hoger onderwijs. Niet aileen de realiteit maar ook het

Rick van der Ploeg IS hoogleraar staathulshoudkunde aan de Unlversltelt

praktische bezwaar dat het verschil in status tussen deze opleidingen

van A ms t erdam en flnan el eel woo rdvoerder van d e Twe ede-

studenten verleidt tot zinloos stapelen staat deze keuze in de weg . Ritzen

Kamerfraetle van de PvdA.

JANUARI 1997

5

M&O Linking Pin 14 februari: Valentine's Parry 19 februari: landelijke workshop van KPN in Utrecht

VIAE Ei nd februari organiseerr de VIAE een meerd aagse excursie naar Brussel. Hi er za l een bezoek gebracht worden aan de Europese Commissie, de NAVO en de Centrale Bank van Belgie. Ook zal een rasechte Belgische Kroegenrocht niet ontbreken. Houdt de Folia in de gaten voor meer inrormatie.

VSAE Sinds eni ge tijd verzorgt de VSAE een stage/inrormatie bank voor studenten , waarin studenten terecht kunnen voor informatie over bedr ijven en stagemogel ijkheden. Alle acwde stage-aanbiedingen zij n hier in een oog opslag zichtbaar, dus ben je op zoek naar een stage, kom dan eens langs op kamer EO.1 3.

De VSAE zal in de komende periode de volgende activ iteiten organiseren: 17 januari 1997 excursie mar het Minister-ie van Financien, bijzonder geschikt voo r econometristen en wiskund ig economen; midden januari 1997 bing door de ING over Ptaag, ter voorbereiding op de studiereis naar Praag; Deze .lezing is verplicht voo r deelnemers aan de Praagreis, maar ook andere g6nteresseerden zijn welkom.

1 tim 8 februari 1997 VSAE studicreis mar Praag; In Tsjechie wilen versch illende bed rijven en instell ingen bezocht worden waaronder de niversiteit van Praag, Citybank, Nationale Nederlanden Praag, Philip Morris, SPT Telecom en vele anderen.

25 februari 1997 Bedrijrsbezoek aan Heijnis & Koelman BV, AccuarieJe Consu ltants Aile data onder voorbehoud. Voor meer inform atie en inschrij vingen: VSAE kamer EO. 13

febru ari is het dagthema Corporate Social Responsibility en op donderdag 5 februari wordt een case-study van Hong Kong behandeld.

Aanwezig zijn o.a. topsprekers als de heer Timmer (co mmissaris Philips) , de heer Kalff (voorziner RvB ABN AMRO) , de heer Lubbers (voormalig minister president), de heer Tu kker (dir. Creenpeace) , de heer Maas (RvB INC), de heer Verwaayen (RvB KPN) en de heer van de Berg (voormalig ambassadeur Peking). Vanaf maandag 13 januari tim 3 fe bruari kun je je inschrijven in de centrale hal van de economiefaculteit voor dit driedaagse congres.

International Management Game (lMG) In een team va n 4 of 5 personen kun je je inschrijven voor dit simu laties pel. Met dit team moe ten julJie als Raad va n Bestuur het opnemen tegen andere managementteams. Door middel van cases wordt bekeken of je tegelijkertijd stategische, operationele, onanciele, logistieke en marketingbeslissingen kLint nemen. De beste reams mogen tijd ens een Nationale Competitie Dag bewijzen wie de echte nummer I van Nederland is. Vanar maand ag 13 januari tim 3 feb w ari kun je je inschrijven.

So/Jiciteren kun je leren Dit boek heeft aJs doel je inzicht te geven in de gehele sollicitatieprocedure, van self-assessme nt tot en met de daadwerkelijke solli citatieprocedure. Een specialist geeft uit hoofde van zijn of haar functie specioeke informatie over een bepaald onderdeel. Dit boek dient bij elke student in zijn of haar boeken kaS[ te staan en is voor Fl 15,- te verkrijgen op het AJESEC-kanroor (C216).

1 september 1996 en I septcmber afsruderen en aansluitend hierop willen gaan doen van minimaal jaar. Oeze beurzen bestaan voor de andere helft uit een rl'ntl'lel7#' Fonds via de VSB Bank besch

AIESEC International Economic Congress (IEC) Op 4, 5 en 6 februari wordt voor de derde maal het International Economic Congress georgan iseerd_ Dit jaar is het thema Image & Impact. Op dinsdag 4 rebruari w ilen sprekers uit binnen- en buitenland ingaan op het renomeen Corporate Id enti ty, op woensdag 5

JANUARI 1997

49

Imagine DSM

Een

Nederlands

bedrijf.

met

meer

200

dan

Hoewel,

plants

team een eigen stempel te drukken. Direct betrokken bij de

en

business. Dus in de gelegenheid om te anticiperen. En te

vestigingen wereldwijd heb je het absoluut over een multi-

reageren. Om verantwoordelijkheid te dragen: als adviseur

national. Met aile kenmerken van dien. Denk aileen al aan

en sparring partner voor het management.

de omzet van vele miljarden guldens. De enorme cash-

Imagine DSM. Studeer je binnenkort af als bedrijfseconoom

flows. De vreemde valuta. De immense investeringen, eigen

of als bedrijfskundige, bel dan voor de brochure met de

aan de kapitaalintensieve chemische industrie.

carrieremogelijkheden: telefoon-

Het tekent de internationale kracht van een bedrijf dat

nummer (045) 578 27 98. Of kijk

DSM

controllers de ruimte geeft. Om vanuit een multidisciplinair

op Internet: http;//www.dsm.nl.

Chemicals & Materials

-

---;--;;r-

RO

-~-r

Periodiek von de Foculteit der Economische WelenSdloppen en Economelrie oon de Univelsileit von Amstardom, uitgegeven door de Sefo.

HoofbIactie Kim von den Berg Redactie Bernord von den Berg Joost Bunjes Douwe Douwes Edwin Peek Alien Post Korien Ris Me Vetbort

Folografie

Successtory van een ambitieuze manager van de jaren 90 De ambitieuze manager riep gen . Klantenbinding is niet de RUDOLF & WESSEL deze zomer vanuit zijn Sport 7 eerste zorg van een monopokantine: "Ik wil iets nieuws doen, iets dat list. "Ik bepaal wat goed is voor de klant " , weet de ware paternalistische leiik nog niet eerder heb gedaan." Dus gooi der, "Bovendien hou ik niet van die mode hij een balletje op bij een belangrijke invloedrijke self-made zakenman, die derne herrie" .

Pas echter op voor sabotage. In veranuiteraard allang zijn wekelijkse squash sparring-partner was, opeens z'n beste deringsprocessen zijn er altijd mensen die vriend dus . Deze beste vriend wist nog weerstand bieden. "Het ging toch goed zo" , "Iedereen was tevreden", "Veranwei een projectje waar met een nieuwe management Bril naar gekeken moest deren hoeft niet" klinkt uit bepaalde hoeken . Met deze niet-innovatieve, verkeerworden. de kant van collega's kun je geen rekeHij kwam in een bloeiende doch licht chaotische toko terecht, en volgde daar ning houden in deze woelige turn-around een inmiddels Kalende bedrijfsleider op. periode. Promotie is de enige oplossing "Hier mag inderdaad wei een Centurion voor deze Goede Jongen, uiteraard gaat project op worden losgelaten". Z'n brilledit subtiel en wordt hij van front-office glazen begonnen te glimmen. naar de back-office geplaatst, waar hem De strategisch denkende manager een kijkje in een andere keuken wordt (niet praten maar doen, maar bovenal gegund en hij nog wei een potje kan breden ken en laten doen) genoot inmiddels ken . van zijn nieuwe omgeving waar continu Ais de cultuuromslag eindelijk een feit termen als kwaliteitsmanagement, risicois kan nu ook de kostenkant bekeken worden. Ais een ware Van der Valk neemt spreiding, empowerment, globalisering en outplacement ("dat klinkt echt prachhij de goedkoopst mogelijke, jonge, flexitig, daar ga ik later ook nog iets mee bele arbeidskrachtjes aan. Kinderen zijn namelijk leergierig zodat ze de Nieuwe doen"), innovatie, lerende organisatie en business p roces re-engeneering over de Kult uur snel oppikken, en ze tonen geluktoog vlogen. kig geen initiatief .

"Over deze theoriee n converseren is Mochten we tijdelijk te weinig personeel hebben dan passen we de bekende job een, ma ar in de prakt ijk toepassen daar rotation toe en halen we ze, als een noodzal ik mij aan wijden in mijn Nieuwe Liefde, ik zal ze leren". oplossing, uit de naastgelegen sociale Vanaf dat moment werd er continu werkplaats. dezelfde kwaliteit gegarandeerd .

De charismatische snelle manager mag zichzelf nu stevig op de borst kloppen.

Standaardisatie van zowel service als muziek, en geen overbodige franje . Cola Van harte, het project is geslaagd, daar zonder ijs, koffie zonder melk en chocomoet op gedronken worden. Na een lademelk zonder aardbei. Conventionele lange zware dag, en uiteraard na de enormiddle-of-the-road muziek is vee I beter me omzet in de kluis te hebben gezet, voor de met temponormen en studiedruk gaat de nieuwe leider snel naar huis om te kampen hebbende student in plaats te eten. Daar vindt hij de hond in de pot. van stampende "huis" muziek, zodat men een nuttige economische discussie met de aangename versnapering kan vereniWat een kater

JANUARI

Karin Wolfs

Ihstraties luutdeHoon Annemiek Steinmetz I.ay-ott Remy von Berkum

Aâ&#x20AC;˘â&#x20AC;˘swipigilgell Studentenodministrolie Binnengosthuisstroot 9 1012 ZA Amsterdom

Voor readies, brievea II .,.. soIIdtatIes Is de redactle IMnIkIIacI- op R081e1sshoot 11, komer EO.05 1018 WB Amsterdom Tel. Rostra (020) 525 42 97 of Sefo (020) 627 96 53 (vroog noor Kim von den Berg) E-mail odres:ROSTRA@EDUFEE.FEE.UVA.NL Niels uit deze uitgove mog zonder Ioestemming von de redodie of de externe ouIeuf overgenomen worden. De , . . is fliet Y8RIIIlWOoIIIeIijk voor de inhoud von ingezonden stukken en behoudt zim het recht voor deze in Ie kortan.

OpIage 6000

Adv..llllies Torieven op oonvroog verkrijgboor Opdromlen ler attentie von acquisiteur Sefo, Mo - Moaij. tel. (020) 525 40 24

sdl_

Adv....... II ABNAMRO

.e. . .

cKinsey&Compony

Aegon AkzoNobel

Minislerie von Finoncii!n Moret Emst &Young

Arthur Andersen DeIoitte &Touche

Philips Price Woterhouse ProclOr &Gomble SHY Shell

DSM

ING Groep KLM KPMG

Iel- en clrvkwerk Printvisie BV. Ridderkerk

Sefa-llestnr Remko HilholSt (voorzitter) Roelof Hopman (vke-voorzitter) loop Veennon (secreloris) PotrKk PoIort (eerste penningmeester) Thi~ von Wetten (tweede penningmeeslel) MOIijn Mooij (commen:iele zuken) Poul Huigens (inteme zaken)

51

Je wilt aan de slag in de financieie

naar een (specialistische) managementfunctie.

dienstverlening, maar zoekt de ruimte

Ben je (bijna) afgestudeerd, ondernemend , prestatiegericht , analytisch vaardig en heb je

om je eigen weg te kiezen ? Dan is een

affiniteit met de financiele dienstverlening , dan

veelzijdig concern als ING Groep de plaats voor jou om je ambities wa,H te maken. We bieden je

kun je schrijven: ING Groep, Concern Management

immers aIle ruimte. Afwisseling is het sleutelwoord.

Development/ Recruitment, OS 05.01, t.a.v. de heer

Concreet: II'.IG Groep biedt jonge, startende academici

drs. 1.1. Douwes, post bus 810,1000 AV Amsterdam.

specifieke functies, tr a ineeships bij een aantal bedrijfsonderdelen en het management-traineeship ING Groep.

Kortom, een stimulerende werkomgeving.

V~~r

aile

trajecten geldt dat je uiteindelijk door kunt groeien

ING

GROEP