1998 - Nummer 223 - januari 1998 by Faculty Association Sefa

J anuari

998

Jaargang

n r .

223

Periodiek von de Faculteit der Economische Wetenschappen en Econo metrie aa n de Un iversiteit van Amsterdam, uitgegeven door de Sefa

Workshop McKinsey & Company

Management Consultancy, iets voor jou? In april 1998 organiseren we voor de derde keer een workshop voor een beperkt aantal vierde- en vijfdejaars studenten en promovendi op ons kantoor in Amsterdam. Tijdens deze informele en interactieve workshop krijg je een goede indruk van onze werkwijze. Een groot deel van de dag zal bestaan uit het in

teamverband werken aan een oplossing van een probleem uit de praktijk. Daarnaast zullen wij de carrieremogelijkheden bespreken die wij je bieden. Gedurende de hele dag is er volop gelegenheid om met onze consultants kennis te maken.

We verwachten dat er ook dit jaar veel belangstelling voor deze workshop zal zijn. Derhalve zijn we genoodzaakt om een selectie te maken van het aantal inschrijvingen dat wij ontvangen. Als je ge'lnteresseerd bent om onze workshop bij te wonen, vraag dan een inschrijfformulier aan bij : Karin de Kip of Clara Vrielink, McKinsey & Company, Amstel344, 1017 AS Amsterdam, e-mail: AM-recruiting@McKinsey.com. telefoon: 020-5513 700.

Graag ontvangen we je inschrijving uiterlijk 15 februari 1998.

McKinsey&Company

De studie-adviseurs Wat vinden wij van de student? Ais studieadviseur hebben we op zoveel verschillende manieren met studenten te maken, dat daar geen kort antwoord op te geven is. Wij denken bij zo'n vraag aan een heleboel verschillende verhalen en gezichten. Zoals Wim Vingerhoed al schreef: ' de student' bestaat niet. Wij geven voorlichting aan complete zalen met (aankomende) studenten, organiseren cursussen voor groepen studenten en daarnaast spreken we natuurlijk veel studenten individueel tijdens onze spreekuren. We kennen dan ook heel veel studenten op z'n minst van gezicht en sommige kennen we wat beter. Onze spreekuren raken steeds voller waaruit we maar concluderen dat onze adviezen populair zijn. Maar niet altijd . Soms raden we een student aan maar liever eens 14 studiepunten per trimester te plannen in plaats van pakweg 6 vakken, in totaal 42 studiepunten. Ja, misschien is dat wei beter zeggen ze dan. Waarna ze zich

Annelon Karsten en Anneke Soppe

als een speer via de barcode om de hoek voor 10 vakken inschrijven. Ja, onze adviezen zijn vaak bijzonder stimulerend.

Tot slot nag even over de vooriichtingen. Kortgezegd: daar valt op dat vaak de best geinformeerde studenten komen , terwijl hun col-

Studenten die nog 1 vak moeten doen komen soms vragen welk

lega's die de informatie of hulp dringender nodig hebben in geen

vakje ze er 'nog even bij kunnen doen'. Zo'n vraag maakt ons

velden of wegen te bekennen zijn. Op die voorlichtingen en ook

altijd wat ongemakkelijk en is bovendien tricky. Docenten waar-

daarbuiten verdwijnen onze folders en studiewijzers altijd razend-

deren dergelijke adviezen van ons niet. ' Ja ik wil me bij u inschrij-

snel, een bekend probleem aan deze faculteit (zie Rostra jrg. 43,

ven want de studieadviseur zegt dat ik uw vak er wei even bij kan

nr. 222, p.3). Zijn die voor medestudenten? Wij geloven daar niets

doen . En kan ik dan over een week een mondeling bij u doen

van. Onze theorie is dat die worden gespaard om als borstlap te

want ik moet daarna op wintersport' (onze studenten snowboar-

dienen bij de volgende Elfstedentocht of wintersportvakantie.

den volgens de Panorama). En als je een keer een 'ouwehoervak' (nee, we noemen geen namen) hebt geadviseerd aan een wis-

En om terug te komen op de vraag: Wat wij vinden van de stu-

kundig aangelegde student, dan ben je genezen van het geven

dent? Die vinden we gewoon heel leuk en de moeite waard,

van kant en klare adviezen.

anders deden we dit werk niet. In ieder geval hielden we dan dit werk niet vol!

Studenten die bij ons komen zijn meestal in een goede stemming, ok, soms lichtelijk in mineur. Eens in de zoveel tijd staan studen-

We wensen jullie allemaal een goed 1998 toe. En wie weet tot

ten echter schuimbekkend voor de deur. Omdat ze een conflict

ziens.

hebben met een docent bijvoorbeeld. Dat is dan meestal niet eens uitgesproken tegen de docent omdat ze bang zijn een lager cijfer te krijgen en/of de docent in een verschrikkelijk toorn zal ontsteken . Dat doen docenten echter maar zelden is onze ervaring ,

Ellen de Jong, Anne/on Karsten en Anneke Soppe zijn de studie-adviseurs aan de faculteit der Economische Wetenschappen en Econometrie van de Universiteit van Amsterdam.

meestal is er met deze bullebakken verbazingwekkend goed te praten over het onmogelijke van extra opdrachten, colleges in tentamenperiodes enzovoorts. De problemen lossen zich over het algemeen goed op dankzij of wellicht ondanks onze bemiddeling . Ais dank ontvangen we wei eens een doos bonbons (maar een biertje is ook goed, het is tenslotte ons werk).

JANUARI 199

REDACTION EEL

ROSTRA ECONOMICA

JANUARI

1998 )AARGAN路G NR.

1997 was in economisch opzicht een topjaar. Het Poldermodel maakte wereldwijd furore en de particuliere belegger wist nog beter dan voorheen de weg te vinden naar Beursplein 1. Het nieuwe jaar is net begonnen, maar volgens menigeen hoeven we ons over 1998 evenmin weinig zorgen te maken. Blijff er bij al dit goudgeklater eigenlijk nog wei iets over om over na te denken. Natuurlijk l Als je stil blijff staan ga je in principe immers achteruit en dat is het laatste wat we willen. De Rostra heeff daarom weer een aantal zaken voor je op een rijtje gezet waarmee je ontwikkelingsdrang gevoed kan worden. In eerste instantie zijn er de door de Sefa georganiseerde Amsterdamse Carriere Dagen. Zoals elk jaar komt erweer een keur aan bedrijven en instellingen richting Roetersstraat 110m informatie te geven met betrekking tot de carriere-perspectieven van jonge academici binnen hun organisatie. Gedurende presentalies zullen zij zich aan de academici voorstellen en de academici op hun beurt krijgen de kans zich aan de ondernemingen Ie presenteren. In hel midden van deze Rostra vind je een bijlage die geheel gewijd is aan de adiviteiten die er gedurende deze dagen zullen plaatsvinden. Het mag in Nederland dan wei allemaal koek en ei zijn op e(onomisch gebied, maartoch blijff er natuurlijk nog altijd een grool aantal zaken om over na te denken . ln andere landen gaat het immers structureel een stuk minder goed en om hier op in te haken wordt er in dit nummer stilgestaan bij de internationale ontwikkelingshulp door de jaren heen. Daarnaast wordt er aandacht besteed aan de gevolgen van het feil dat Nederland bol staat van de academici. Het lijkt natuurlijk in eerste instantie perfect om een hoog opleidingsniveau onder de bevolking te hebben, maar zoals in dit nummer zal blijken heeff dit echter bepaalde gevolgen voor de lager opgeleiden die ons land lelt. Hel feit dal er zoveel academici in Nederland zijn, kan echter niets Ie maken hebben mel de hoogte van de boekenprijzen in Nederland. De prijs van boeken wordl immers kunstmatig hoog gehouden en wanneer je gaat kijken wat hier de redenen voor zijn, blijken aan deze argumenlen heel wat haken en ogen te zillen. Professor dr. Uitermark geeft in dit nummer niet zozeer argumenten waarom deze vasle boekenprijs afgeschaff moet worden, maar haalt op zijn eigen manier de argumenten van de boekverkopers onderuil.

223

Verdringing op de arbeidsmarkt ee Door de achteruitgang van de studiefinancieril te kunne voorzien. Daarbij accepteren zij mee~ de dupe van. De vooruit zichten zijn dan ook . opgeleiden. terwijl voor hogeropgeleiden er 6: _ Reineke Poll

Jarenlang gold Thailand als het toonbeeld van het Aziatische Economis( maakte Thailand een enorme economische groei door. Toch kwam er aar sche kijk op de situatie van een land. waal

Amsterdamse Carriere Dagen Spec Op 17. 18 en 19 februari zal de faculteit tijdeli Carriere Dagen plaatsvinden. georganiseerd dl ven brengt. Ruim veertig bedrijven zullen naar een breed scala aan bedrijven aanwezig zijn z Zoek het bedrijf dat bij je past en ontdek je ei.

Gerrit Zalm is Minister van Financien sinds 1994 na een lange. VOOI van de mogelijkheden die economiestudenten in hun toekomsl Carriere Dagen op gepaste wijze geopend worden. In zijn opening z lijkheden van economie -en econometriestudenten en zal hij

EN VERDER ... Column: Wat vinden wij van de student?

Ellen de Jong, Annelon Karsten en Anneke Soppe

Redactioneel Pieken & Dalen

4 5

Economische Groei en De Overheid

Tijmen Daniels

Biblinfo

Een scriptie van twintig duizend gulden

Kim van den Berg

Facts & Figures: Piet Eichholtz

De redadie

ROSTRA ECONOMI CA

VOORPAGINA

PIEKEN & DALEN

MAruJE BLOEMER ANKE T EUNISSEN

Dal professor Heertje binnen de financiele wereld voor opschudding heeft gezorgd, slaal vasl. Hij is nieuws. Dus dal er artikelen over ~n probleem? hem worden geschreven, is een logisch gevolg. Maar 101 onze grole verbazing las de redactie in hel artikel'Professor Arnold Heertje, ng nemen studenten steeds vaker een bijbaantje om in hun onderhoud stal werk dat beneden hun niveau ligt. De lageropgeleiden zijn hiervan een onfortuinlijke raddraaier' in de FEM hel volgende: HHel facul.niet erg positief. Sinds 1990 zijn er 200.000 banen minder voor lagerleilsblad Roslra Economica verklaarde hem (red: professor Heertje) 30.000 banen zijn bijkomen. I - dezer dagen zelfs 'knellergek'.HEen reclificalie was loen zeker op <C zijn plaats. De auleur van hel artikel had waarschijnlijk niel de V moeile genomen om de Roslra Economica goed door Ie lezen. In Thailand: De gewonde Tijger Roslra Economica nummer 222 is professor Heertje gefnlerviewd che Mirakel. Evenals Singapore en Maleisie voor Fact &Figures. Daarin werd Heertje als volgl gecileerd: De 1 deze groei plotseling een einde. Een kritirYan de toekomst erg onzeker is geworden . l - voorziller van de commissie - de heer Walle!, de vleesgeworden Tai Thanh Yo V middelmaligheid - probeert mij mel slok en zweep Ie dwingen 101 hel geven van slandaard uilwerkingen voor lenlamens. Hij is echl D:: knellergek.'. Hieruil blijklloch heel duidelijk dal Heertje iemand :ial anders als knellergek kenschelsle. Hel daarop volgende nummer van de FEM slond er een reclificalie. ijk een ander gezicht krijgen. Dan zullen namelijk de Amsterdamse

....

oor de Sefa, die ook dit jaar weer de student dichter bij het bedrijfsler Amsterdam komen om kennis te maken met de FEE student. Er zal odat elke student aan de FEE zijn of haar eigen keuze kan bepalen. gen mogelijkheden .

Dagopener: Gerrit Zalm

Bron: FEM, 13 december 1997

rspoedige carriere. Hij is een goed voorbeeld t hebben . Zodoende zullen de Amsterdamse :al de heer Zalm ingaan op de carrieremogezijn visie geven op de huidige arbeidsmarkt.

Sleeds meer Amerikaanse bedrijven kennen geen pardon bij hel .... misbruik van hel inlernel op hel werk. Uil een onderzoek dal in de Z VS is uilgevoerd, blijkl dal 30 procenl van de werkgevers hel surfgedrag van medewerkers wei degelijk in de galen houdl. Oil Z varieert 101 hel bijhouden van de bezochle websiles 101 hel bekijken van versluurde en ontvangen e-mail. Oe meesle werkgevers zijn nog niel snel geneigd 101 hel slraffen van de overtreder. Maar de '" angsl zilloch diep bij veel werknemers. Oe korte omschrijving van de zoeklerm kan niel garanderen dal de werknemer niel gepasle .... websiles onlvangl. Oil kan weer leiden 101 verkeerde inlerprelalie : van de conlroleerde werkgever, waardoor iemand zijn baan kan V verliezen zonder kwade bedoelingen. Oe meesl economische :::::J manier om dil probleem aan Ie pakken, is ervoor Ie lorgen dal de gebruiker op de hoogle is dal de werkgever kan mee kijken en hieruil zijn conclusie kan Irekken, mel aile gevolgen van dien.

-a.

Voedselzekerheid in de Derde Wereld

Urdice Sno

Poland: investors paradise!?

Martin van Ginkel en Jasper ter Stroot

Boeken en prijzen

Prof. dr. Pi. Uitermark

Investeren in secundair onderwijs?

Marit van Sandwijk

Associaties

Facnieuws

Roetersstraat 11

JANUARI 1998

o....

Bron: Compulable, 12 december 1997

Verdringing op de

arbeidsmar

een probleem?

De onderkant van de arbeidsmarkt is verdeeld in twee kampen. Aan

send werk te vinden. De nieuwe bijsrandswer stel t dar sch oo lverlarers voor ieder

de ene kant staan de laag opgeleide en werkloze jongeren. Deze

werk gesc hikt zi jn. Zo wo rden H BO'ers e n

jongeren hebben hooguit een LBO-diploma, vaak zelfs niet meer

WO'ers verplic n r om werk beneden hun

dan de basisschool. Het andere kamp bestaat uit studenten en de

ni vea u rc accepre ren. H e r bovensraa nd e

pas afgestudeerden. Tussen deze twee kampen is er strijd om werk,

wordt wei aangedu id me r d e rerm ve rd ringl ng.

waarbij het tweede kamp vaak met de banen die voor het eerste Verd rin ging in th eorie

kamp bedoeld zijn aan de haal gaat.

De ar.aclopl"ll ja ren zi jn er di verse stud ies

REINEKE POLL De Jongerenorganlsarie

ve rri chr naar ve rdringing op d e a rhe idsher

VOOI路 d e minder hoogopgelcide jo nge ren is

Imersred elijk Srudenrenove rl eg (ISO) sp re-

er srecds minder werle H er is ze lfs zo d ar

hoge ropgele id e n geen werk vind en op

ken van verdringing aan d e onderkam van

jonge rcn die de middelbare sch oo l zond er

eigen fun c rieni vea u e n gaa n so lli citeren

d e arb e idsmarkt. Srudenren nemen een bij-

dip loma ver laren he hb e n , drie

baanrje naasr hun srudi c en pas afgesru-

keer rn i nder

d ee rd en neme n na hun srudic

V en

CCIl

rijdelijk

marin. Va n verdrin g in g is sprake wa nn eer

kans hebbe n op ee n baa n dan

baanrje, rerwijl verder gezoen r wordr naa r

d ege ne n

werk waar ze eenr voor zijn o pge le id .

sc hoo l we i hebben afge rond . De

di e

midd e lb a re

Jongeren mer een hoge op leidi ng ne me n

voo ruirzic hre n 'l_ijn ook ni e r e rg

hi er du s ner werk, waar laagopgele ide jon-

posit ier. De belangrijksre oo rzaa k

geren nog ner gesch ikr voor zijn . De afge-

ligr bij d e rnindere f1 ex ibele inze r

lopen ja ren is deze ve rdrin g in g a ileen maar

van lage ropgeleiden. Si nd s 1990

ro egenomen.

zijn er ruwweg 200.000 banen

Jeugdwerkloosheid f1uetu ee rr hefriger dan

w ijl her aanra l banen voor de

mind e r voo r lageropgeleid en, rerwe rkl oos he id in het algemeen. Wanneer

hogeropgeleid en is gesregen mer

her goed gaa r met de economi e dan pro-

630.000. Lageropgekide

flre ren jongeren d aa r er a ls eers re vall, maar

naar functies op een lager niveau. In deze

gaa r he r wa r slech rer d a n zijn de jongeren

Jongeren

krijgen vake r te m ake n met

sitllarie reageren werkzoekend en met her

daar als eerste d e dupe va n . H er gaar n u

O"csubs idicc rde ,\I路beid en tijd elij k werk. Dir

gcv raagdc o pleid ingsllivea ll en we rkzo l;-

gocd me r de Ned erl a ndse eco no mi e, dus

komt tor ui rin g in onder an dere het

ke n de n m et ee n hoge r dan vere ist op le i-

zo u je kunnen vero nd ersreli e n dar h er goed

Jeugdwe rkoarant iep lan

dingsniveall op een vaca ture. W e rkgeve rs

gaa r mer d e we rk ge lege nh eid onder jo ngc-

Mdk rrh anen. Op dir moment I.i jn er w' n

gcvcn hierbiJ dan de voo rkeur aa n d e we rk-

reno Toch ge ld t dit nic t voo r a il e jongercn.

(JWG )

20.000 jongcren aan he r werk op basis van een

JWC-b etre kkln g.

Deze jongeren had-

zoekende met ee n hoger d an ve reJst ople idingsni veall. Her gevolg hi erva n is ccn vc r-

den missehien ook wel gewoon als rypi sr of

lies van de in vesrering in d e opl eidi ng. Er is

cass iere ee n baan kunn e n krij gen, als deze

sprake van overscholi ng. D e men in gc n

banen niet door srudenren waren ingeno-

om rren r

men . Hi eruir wordr duidelijk dar de posirie

lopen nogal lIiteen. Zo m e nen Va n Ours

her

ve rdri ng i ngs mec ha n is m e

van lagcropgclciden ni cr op zichzelf sraat.

e n Ridd er d ar ve rdring in g ni cr ccn e rg

Dc afgelopen jaren zi jn srudenren door d e

grom probJee m is op d e Ned e rla ndse

verminderde srud iefina nci ering sreeds m ee r

arbeidsm~,.I<t.

Voor academici is her ail ee n

, a rbeid op HBO-nivea u te 7..Oe-

genoodzaakr naast hun srudie ee n baa nrj e re zoeken. Maar voora l voo r veel pas afge-

ken,

stlldeerden is her moeilijk om meteen pas-

e n la ge ropgeleide n is hoge r dan un d e r

m r werkloosheid onder middelbaar

Foro'S, ANtE TEUNISSEN & MARIJE BLOEMER

ROSTRA ECO NO\IIC,I

opgcleiden op HBO- en WO-niveau. Voor

gen en de inwerkrijd hoger voor deelrijd-

gaven aan dar de flexibele inzet van studen-

hoger opgeleiden geefr her solliciteren

werkers dan voor volrijdwerkers. Doordar

ren de belangrijksre reden is om srudenren

onder hun niveau geen grorere kans op een

zij minder uren per week werken, kunnen

aan te nemen. Toch blijken er aan het in

baan. Her is hierom dus nier erg realisrisch

deze kosren minder snel worden rerugver-

diensr nemen van studenren nadelen te zir-

dar hogeropgeleiden op grote schaal gaan

diend. Voor werkgevers is her dus voordeli-

ren. Er moet sreeds weer g6nvesreerd wor-

solliciteren naar funcries op lager niveau.

ger om aan deeirijdwerkers hogere oplci-

den in nieuwe mensen. Er zijn namelijk

Van Ours en Ridder menen dar verdrin-

dingseisen re srelle", waardoor de inweri<-

meer mensen in diensr dan wanneer er

ging op de arbeidsmarkr zich beperkr tor

rijd lager wordr en er minder geld hoefr re

aHeen full rimers zouden zijn. Dir berekenr

door

worden besreed aan rrainingen. De derde

weer invesreren in nieuwe vverknemers en

WO'ers. Zij berrekken in hun onderzoek

groep zijn de jongeren. O verscho ling komr

ze sreeds opnieuw vaardigheden aanleren.

her

ve rdringen

nier de

1'01

van

HBO' ers

die srudenren en pas afgesru-

-deerden op de arbeidsmarkr spelen. De Beer Stelr dar de laag opgeleide werl<1o-

bij werknemers onder de derrig vaker voor

Ook voor de vasre krachten is de grore inzer

dan bij de oudere werknemers. Een belang-

van studenren nadelig. Dir komr voora.! ror

rijke verkJaring hiervoor is dar overscholing

uiring bij bijvoorbeeld de supermarkren.

bij jongeren een compensarie is voor hun

Her vas re person eel heeft her roezicht op de

zen meer moeire hebben met het vinden

gebrek aan ervaring. Vooral bij deze laatsre

hulpkrachren, hetgeen leidr ror em vergro-

van werl<. Volgens hem wordr dir juist, in

groep is er sprake van een tijdelijk ver-

re werkdruk.

regensrelling tor Van Ours en Ridder, ver-

schijnsel. Bij de oversrap van studie naaf

klaard door de verdringing van laagopgelei-

werk vormr overscholing hier een onder-

den

door

hoogopgeleiden.

Her opdoen van relevanre ervaring rijdens

Groor en

deel van her proces va n aanpassing aan de

de srudie zou hoger gewaardeerd moeten

Maassen van den Brink delen deze mening,

eisen va n de arbeids markr. De invesrerin-

worden dan her hebben van een bijbaantje

m aa r brengen in deze srelling roch nog een

gen gedaan in de opleiding worden uirein-

om in levensonderhoud te kunnen voor-

belangrijke nuancering aan . Her

delijk roch benuL

zien. Srudenren moeten bijvoorbeeJd meer

gemid-

mogelijkheden 11ebben om studiepunten re

delde opleidingsniveau van de J\:cderlandse bevolking neemr aileen maar toe. Tevens is

Tot slot

verkrijgen door her verrichren van werk op

gestegen. Een verklaring hiervoor kan zijn

Srudenren en pas afgestudeerden verdrin-

de aansluiring van opleiding en de arbeids-

dat hogeropgel eiden funcries vervullen die

gen dus -zij her tijdelijk- de lager opgelei-

markr ren goede komen, hetgeen ook ver-

voor lageropgeleiden bedoeld zijn. Hier is

den van de arbeidsmarkr. Welke maarrege-

dringing van laagopgeleiden door pas afge-

dan sprake van diploma-inAarie; her oplei-

len zouden de verdringing op dir niveau

srudeerde n voorkomt. Dir alles kan nier

dingsni veau van de beroepsbevolking stijgr

kunnen regen gaan) Zoals in her begin van

bereikr worden zonder dar er goed overleg

sneller dan

dir arrikel wordr aa ngegeven , hangr de

is tussen sociale partners op centraa'! en

het aantal banen voor hoogopgeleiden

de opwaardering van de

hun eigen niveau en vakgebied. Dit zal ook

beroepsarbeid in Nederland. Groor en

posirie van laagopge leiden srerk samen met

decenrraal niveau. Dir is een moeilijk pro-

Maassen van den Brink concl uderen hier-

de posirie van srudenren en pas afgesru-

ces, dar op lokaal niveau zou moeten begin-

uir dar wanneer e r sprake is van verd rin-

deerden op de arbeidsmarkt. Her is dus

nen. De overheid, sociale partners en uir-

ging, de overscholing in Nederland moer

nier voldoende om aileen aandacht re

zendbureaus zouden voor srudenren aan-

zijn roegenomen.

schenken aan her scheppen van werk aan

rrekkelijke alrernatieven moeten onrwikke-

de onderkanr, wanneer de oorzaak van de

len, die studenren de kans moeren geven

Uir onderzoek blijkr dar overscholing rus-

verdringing

om op eigen niveau bij re verdienen.

sen 1982 en 1995 vrijwel gelij Ie is gebleven.

Srudenren zijn steeds meer gaan werken

Hoe kan de bewering dar overscholing de

door de achreruitgang van de srudiefinan-

beiangrijksre verklarende factor is bij de

ciering. Srudenren hebben weinig andere

toegenomen verdringing in Nederland nu

keus dan re gaan werken , wanneer zij nier

in srand worden gehouden? Groor en

willen lenen. H et is mo eilijk een indicarie

nier

wordr

wcggenomen.

Maassen van den Brink komen tor de vol-

re geven hoeveel srudenre n er werken.

gende co nclusie: overscholing is geconcen-

Zwarrwerken onder studenten is namelijk

rreerd bij drie groepen werknemers. De

erg populair. Zwarrwerken is zowel voor

eersre groep werknemers zij n de herintre-

de studenr als voor de werkgever voordelig,

dende vrouwen. Vrouwen onderbreken

want er wordr gewerkr mer flexibele rijden

vaker hun loopbaan dan mannen, vanwege

en zonder een vasr conrract. Bijna e'en op

her verzorgen van kinderen. Bij herintre-

de drie bedrijven werkt mer srudenren. Uit

ding is er sprake van een achrersrand in

onderzoek bleek dar bijna de helfr van de

kennis, hetgeen erroe leidr dar er vaak een

bedrijven aa ngaf dar dir werk ook door

stapje rerug moer wo rd en gedaan. De

laaggeschoo lden gedaan kon wo rden. Zij

rweede groep we rknem ers zijn de deelrijd-

geven echrer de voorkeur aan srudenren

werkers. Voor werkgevers zijn de vasre kos-

omdar deze her werk over her algemeen

ren van werk, zoaJs her geven va n rrainin-

sneller oppiken. De meesre bedrijven

JANUARI 1998

Literatuur - J . van Ours, G. Ridder, Job marching and job comperirion: are lower educated wo[kers ar rhe back of job queues? European Economic Review, 1995. - P. de Beer, Laag opgeleiden: minder kans op een baan, meer kans op onrslag, ESB, 6 november 1996. - W. Groor, H. Maassen van den Brink, Overscholing en verdringing op de arbeidsmarkr, ESB, 24 november 1996. Gezamenlijke nomle van de Jongerenorganisarie CNV en her Inrersredelijk Studenrenoverleg (ISO), De slag om de onderkant, 11 november 1997. - J. van Ours en Ridder, Job marching and job competition: are lower educated workers ar rhe back of job queues? European Economic Review, 1995.

Academici die overtuigd zijn van hun kunnen, melden zich nu aan voor de Academy. ABN AMRO lOekt nieuwe mensen dic

De rui mte en de rnogdijkheden orn hee l ver door

waarin jc je lale nt wee t te ont wikkcien.

zich wil len meten met de wereldlop. Academici

te groeien. die krij g je. Een plaats op ccn vOe(,lUK

Wi! jc l11 ee r wercn, vraag dan de

die bereid e n in staat zijn te ba nkieren met

moe t je le i!' veroveren. maar dat vermoedde je al.

hroc hurc aao bij AB N AMRO Bank NY.,

daarvoor graag

Als je binnenk0J111 bij de bank, slart je

de hee r me H. Tabbcrna l, afdel ing Recrui tme nl &

hun kcnn is nog wat verdeI' venJicpen aan de

mel het Corporale Introducl ion Prog ramme aa n de

Bcgclcicling Management Trai nees (AP 1424),

AB N AMRO Academy.

ABN

Poslhus 2g3, 1000 EA Amsterdam

crea ti vileiL

dud

en in zet.

,,\M RO Academy.

Daa rn a vo lgl ee n

Een academicus neemt cen schat aan

Entry Le ve l Programlne van eni ge maa nden,

eigen ideee n en ke nni s mee. AB N AMRO sliol U-

tocgcs pitst op de di visie of de line of busin ess

ieen je die kenni s e n inzichre n nam vore n Ie bren-

waarbinnen je gaat werken. Je verdere loopbaa n

gen. Ideeen te oppe re n e n verder le ontwikkelen.

bepaai je zelf. Door je al11biti e en de male

Of vraag de brochure aa n via Internet: hl lp:flwww.abnal11ro.nl

~ ABN'AMRO

De bank

Economische Groei en

VERHEID Economische groei in het licht van de Miljoenennota 1998 TIJMEN R. DANIELS

Inleiding deze m~~lrcgclen een strucrurele groei kun-

Investeren in economische groei

NRC-

nen bevorderen en bovendien of dc rcge-

H ande lsblad stelr ministcr Wijers van

ring een goede afweg ing russen de verschil-

Wanneer het op invesreren aankomt is er

Economiscl1e Zaken dat een economische

lende alrernatieven heefr gemaakt.

een aanca l vormen van kapitaal waarmee de

een

InterVIew

mer

hcr

groei van minsrens drie procenc noodzake-

overhe id rradiriegerrouw her vOOrtouw

lijk is voor Nederland. 'We moe ten ons

Om dit goed re kunnen beoordelen mocr

neemL In her genoemde ince rvi ew noemt

land uit de problemen weg in vcsteren',

eersr worden onderzocht over welke insrru -

minisrer Wijers er drie , namelijk de infrastruccuur, de kennis en het milieu.

beroogt de minister. Wijers denkt door

men ten de overheid beschikr om de econ-

ex tra invesreren in milieu , infrasrrucwu r

onomische groei re b6nvloeden. Anders

en kennis deze hogere groei te kunnen

gezegc: welke alrernarieven zijn er eige nlijk'

Deze drie vormen van kapitaal dragen op

bewerkslclligen (Va n Ewijk (997), p.8).

War zijn de voor- en nadelen van deze

hun eigen manier bij aan de welvaart van

maarregelen'

een land. H er verbereren van de infrastru-

Bij het aanueden van her kabiner Paars

Miljoe ne nnota 1998 kan vervolgens wor-

cuur maakt een land aantrekkelijker voor

werd in het regccrakkoord nog uitgegaan

den bekeken van welke mogelijkheden de

bedrijven. Scholing - invesreren in kennis -

van een eco nomische groe i van ruim 2 pro-

overheid van plan is gebruik te maken. De

verbetert de arbeidsproductiviteir van

cenL Maar de wens van Wijers zal waar-

effecrivireir van haar beleid bn dan binnen

werknemers. Daardoor kan met dezelfde

schijnlijk in verv ulling gaan: inmiddels zier

een kader van alrernaricven bez.ien worden.

Aan

hand

van

de periode 1995-1998 daadwcrkelijk zo'n

hoeveelheid arbeiclers meer geproduceerd worden (Mankiw (1997), p.109). Het eco-

het er naar uir dat de gemiddcldc groei over De invloed van de overheid

nomische belang van investeren in milieu is weHicht minder evident. Maar een sc ho-

3.25 procent zal bedragen. Daarnaasr geeft d e onverwachr<=: groei van de economie de

De overh eid beschikc over een aaIHal

ncr milieu is ook een vorm van wclvaart en

regering wat mee r financicle speeiru imre.

mogclijkhcdcn om de economi sche groei

besp:urt bovendien op rermijn allcrlei

In her li chr van Wijers uirspraak lig r her

te b6nvloeden. De belangrijksre pijler van

sane rings- en ziekrekosren.

voor de hand dat de regering deze extra

economische groei wordr gevo rmd door

ruimte benur om ecn hogere groei ook in

invesreringen. Immers, door voldoendc re

d e roekomsr veilig re srellen. Want vrijwel

invcsrcrcn groeir cle hoevcelh eid kapitaal

de overheid haar uirgave n op deze gebie-

iedereen is her er over eens dar her huidige

(Mankiw (1997) , p.84). Hierdoor neemr

de n kunnen vergroten. Anderzijds heeft de

kabinct vooral 'de economische wind mee

de productiecapacireir en dus d e omvang

overheid ook mogelijkh eden om bedrijven

heeft'.

van de economic toe (Mankiw (1997),

tot invesreren te srimuleren, bijvoorbeeld

p.82). De overheid kan dus door her sri-

door hier belastingvoordelen aan re verbin-

Nu de Miljoenennota 1998 op tafel li gt

mul e ren van investeringen de groei van de

den. In de volgendc paragrafen worden de effecren van een toename van de over-

Om voor exr ra invesreringen re zo rgen zo u

kan \vol路den beoordeeld welke maatregele n

economie versterken. De insrrumence n die

de regering daadwerkclijk wil nemen ter

de overheid heefr om dc economische groei

heidsinvesreringen enerzijds en srimulering

bevorder in g vall de economische groei.

re bevorderen zijn daarom gebaseerd op l1et

van particuliere inves tcri ngen anderzijds

Van belang daarbij is in de eers[e plaars of

be'invloeden van de invesreringen.

war verdeI' uirgediept.

JANUARI ) 1)l)X

associaties Age/NOBAS

b6nv loedr. H er vo lledige dagprogramma, inclusief lun ch en borrel is voor FSA-leden gratis en voor niet-Ieden een tienrje. De [FB is

Age/Nobas is in 1996 ontstaan door het samengaa n van de Age

een musr voor iedere f1nancieel-georienteerde student!

(Actiegroep Economen ) en de NOBAS ( Nieuwe Organisatie voor de Belangenbehartiging van Amsterdamse Studenten).

Op 3 maart organiseert de FSA een congres over 'SharehoJder

Deze SEFA-associatie houdt zic h bezig met verschillende activitei-

Value'. Toenemende globalisering en deregulering in de financide

ten gerich t op het welzijn van de srudenten aan de FEE.

markren maken dat kapitaaJverschaffers steeds flexibeler met hun

Zo houden wij ons onder andere bezig met de onderwijskwaliteit

vermogen kunnen omgaan, waardoor ze steeds strengere eisen gaan

aan de FEE en de organisatie van activiteiten zoals een politiek

stellen aan ondernemingen waarin zij hun geld beleggen. Het gevo lg

debat met de lijsmekkers van ail e grote politieke partijen. Maar ook

hi ervan is, dat Nederlandse topmanagers de laarsre jaren sreeds

zaken als prijs en kwaliteit van mensamaalrijden, aantal computers

nadrukkelijker aangeven dat er wordt gesrreefd naa r her creeren van

voor studenten of klachten over het onderwijs worden door ons in

aandeelhouderswaa rd e. Uitspraken van bijvoorbeeld Philips-presi-

het oog gehouden. Daarnaasr willen we dit jaar ook bon'e1s en ande-

dent Boonstra bevestigen dir beeld. Tijdens het congres zal er door

re "srudenr-onrspannende" activiteiren organise ren.

'lee r prominente sprekers worden ingegaan op de Nede rl andse prak-

De invloed van de Age/Nobas op het onderwijsbe leid komr vooral

rijksiruatie, die nag voor een groat dee! lijnrechr tegenover het

tot uiting doordar w ij de sruden rl eden voordragen van de verschil-

Angelsaksische denken staat, waarin 'Sharehold er Value Crearion' aJs

lende raden en commissies die onze facliiteit rijk is.

o nd ernemin gsdoelstellin g veel minder controversieel is.

De Age/Nobas heeft regelmarig nieuwe mensen nodig om de

Met name voor studenren die Managemenr Accounrin g vo lgen is

inspraak van srudenten re waarbo rgen en om onze andere acrivirei-

her congres zeer interessanr, temeer umdat Tim Koller' van

ten te organiseren: In de verschill ende Opleidingscommissies en de

McKinsey & Company, Inc.~een internarionale autoriteir op het

stud enrenraad komen regelmatig posities vrij en kunnen we alrijd

gebied van Corporare Finance en waardemanagemenr en mede-

enthousiasre mensen gebruiken. Lidmaatschap is graris en je krijgt

auteur van het boek 'Valuarion, measuring and managing the va lue

bovendien een graris e-mailnummer.

of companies'- de openingsspeech zal verzorgen. Daarnaasr zullen

Aarzel niet en kom gerust even langs op ollZe kamer (E 0.13) of

de heren Van Ters (Raad van Besruur ABN AMRO), Van H alder

vraag bij de SEFA balie naar een van onze mensen.

(directeur Corporate Control Philips) en Maas (Vice President T he Boston Consul rin g Gro up ) een lezing geven. Na de lun ch worden er

Age/NOBAS RULES.

FOR YOU II r

Tel. 020-5254122 FINANCIELE STUDIEVERENIGING AMSTERDAM (FSA)

workshops gehollden. Afsluirend is er een paneldiscussie onder leiding van dagvoorzitter Van de Poe! (d irectieraad ABP). FSA Kamer EO.12

Ook in 1998 staat er bij de groome financiele srudieve reniging van

Telefoon / Fax: 020-6220816

Nederland weer ee n aantal interessante projecten voor de deur. De London Banking Tour en de Accountancy \X/eek zijn inmiddels al

Srudiereis naar Warschall

weer achter de rug, evenals her seminar 'Big Business in Brazil'. Er swan drie workshops op de agenda: MeesPierson (22 januari), ABN

Voor de (vveede keer organiseren de Sefa en M&O Linking Pin

AMRO (l6 februari) en Rabobank (26 maarr).

samen een srudiereis. Die jaar is als besremming Warschall (Po len)

Op 5 januar'i staat de Informatiedag Financide Beroepen op het

funcrioneren van t cn economie die zich al ve r in hc( a ergangspro-

programma. Jonge academici van zo'n 25 Nederlandse toponderne-

ces van een ce nrraa l-geleide naar een markteconomie bevindt.

mingen verrellen over hun organisa ti e, carrieremogelijkheden,

Tevcns worden de (on-)mogelijkheden bekeken die dir overgangs-

bedrijfsculruur en ervaringen van pas afgestudeerden. Oe nadruk

proces mer zich meebrengr voor binnen- en buitcnlandse onderne-

gekozen. De reis heefr als doe! srudenten inzicht re geve n in her

ligt op functiepresenraties. Na het bijwonen van deze presenraties,

mel's. De reis heeft dan ook als rhema:

zul je je een duidelijker beeld kunnen vormen over wa t je straks te

Paradi..<ef?"

"Poland: Investors

wacluen staat als je gaat solliciteren en werken. [n vier sessierondes kun je bedr ij ven van jouw keuze bezoeken. Bedrijven uit verschil-

Sinds de val van her communisme in 1989 is Polen hard op weg

lende financiele disciplines zullen aanwezig zijn: accountantskanto-

haar eco nomi e om re vormen tot een vrije markreconomie. Hier is

ren , banken, multinationals, consultanrs. H et programma biedt een

zij voor een deel in geslaagd door mid del van het in 1994 ingesee l-

gevarieerd aanbod voor iedereen mer gezonde interesse in financiele

de economisch programma: Srrategie voor Polen. De huge BNP-

beroepen. De dag wordt ingeleid door Emile Ratelband die een

groei in 1995 en 1996 zorgt ervoor dat Polen een plaars krijgt Polen

morivatiesessie van een uur houdt; beslist een ervaring op zich! Aan

russen de snelst onrwiklelende landen in de wereld. Aan de andere

het eind van de dag kun je tijdens een paneldiscussie al je branden-

kant vol'mr de hoge werkloos heid , als gevolg va n de privatisering

de vragen stellen aan recruiters, afgestudeerden en andere deskundi-

van inefflcienre sraarsbedrijven, ee n groo t probleem. Polen is hard

gen. Er zal door hen gedebarreerd worden over de steeds krap per

bezig zich te onrwikkele n rot een vo lwaardig lid van de Europese

wordende arbeidsmarkt en hoe dit de ca rrierekansen van srudenren

Unie.

JANUARI 199X

- NRC Webpagi !la's ( 1997), Houfiilijllen uit de Lire ratuu r:

Conclusie

- Ewijk, C. va n en F va n der Ploeg (I997),

begroting. Inrerner: up :llwww.nrc.nllw2I1ab/rb98

Propedmse maC1'o-eco17omil'. Amsterdam:

Ihoofdlijn cn.h rml

De Miljoe nennora 1998 laar zi en dar her

Univcrsi reir v;:t n Amsterdam .

- NRC Webpagina's (1997), Zondc/lflL van eenzort-

kabiner waarde hechr aan invesreringen in

- Mankiw, N. Gregory ( 1997). Macroeconomics.

dagskabillet. Imcrnet: tp:/lwww.nrc.n I/W2/ Lab IRb98

onde rwij s e n mili eu. Hier wordr her

Ncw York: Worth Publ ishcrs

IAstl art004.html

komende jaa r exrra geld voor uirgerrokken en dar za l de economische groe i zeker ren goede komen.

Juryrapporr

Toch lijkt her kabiner nier onvoorwaardelij k voor hogere economische groei re kiezen. Zo neemt het kabi net geen besluiten over verberering van d e infrastrucruur. Ook ande re strucrurele investeringen in gro ei worden op een wat halfslachtige wijze aangepakt. H er valr met name op dat naasr

Drie studenten waren dit jaar genomineerd: hun werksruk is door de docent gewaardeerd met een 9. T. R. Daniels D. Molthof E. Hengeveld

een redu crie van het begro tingstekort tevens voor een lastcnverliehting wordr gekozen. Oat lijkt elkaar re bijten. Veel criri ei zien dit geld liever aan een verde re redu crie va n het begrotin gsrekort bes reed, rem ee r omdar door de lasre nverli ehring de koopk rachr

nauwelijks zal

roe nem e n .

Bovendien zal de lasrenverliehr ing onder

De jury hestond uir:

C. van Ewijk, Macro-economie W van Oostvoorn, Vaardigheden Reineke Poll, Rostra Economica Peter Leijgraaff, Rostra Economica

de huid ige economische voorspoed procycliseh werken, en ondermijnt daardoor juisr de srrucrure le groei (NRCwebpagina's, www.nrc. nl/w2/lab/Rb98

/Arrlarr004. hrml). Een reductie van her begro ringsre korr

De jury was unaniem in haar oordeel: T.R. Daniels heeft dit jaar de beste teksr geschreven. De drie genomineerde teksten hadden aile inhoudelijk een hoog niveau. T.R. Daniels is er echrer her best in geslaagd ook te voldoen aan de schrijftechnische eisen. De juryleden gaven de volgende beoordeling:

biedt op de lan ge termijn waa rschijnlijk ook een berere indekking regen her ve rg rijzin gsp robleem dan het doo r de overheid ingesteJd e AOW-fonds. Bovendien kan oo k ander onheil, wa ls een toekomsrige recess ie, dan berer ondervangen word en.

De tekst heeft een heldere, duidelijke structuur en is goed ingedeeld in alinea's. Theoretische kennis is op een goede manier toegepast. De schrijver doet geen losse beweringen, maar geeft voldoende uideg en onderbouwing. De tekst is vlot geschreven, de formuleringen lopen goed, het geheel is prettig leesbaar.

De economische voo ruitziehren voor 1998 zijn buitengewoon gunsrig. Er is m eer geld

Onze complimenten aan de winnaar.

dan waarop was gerekend. Door laste nverli chring re ve rkieze n boven terugd ringen va n her begrotingstekorr laat de ove rhei d

Namens de jury,

een ka ns lopen om haar fin ancien te saneren zonder d e kosten af te hoeven wenrelen op de burger. O at lijke haar mogelijkheden om hogere economische groei ook in de

Willem van Oostvoorn Onderwijsgroep Vaardigheden

(Jekomst zeker te stellen in de weg te staan.

JANUARI 1998

oe je he t ook we ndt of kee n , veel in he t leven draa it nog altijd

Door de toe ne me nde internalionaie fisc ale concurrenti e en he t wegvallen

om geld. Ee n intercssa nt ge geve n dat werke n bij hel Minist erie

va n fy sieke gre nze n wo rde n niculYe eisen gesteld aan het Nederland se

va n Financie n bijzo ndc r kle urrijk maakt. Sia de kranl e r maa r op

na . Thema's als de EM U e n de invoering van de Eu ro in

ed e rland, de

hoogle va n he l financi e ringsleko rt , he l economisch beleid e n ga zo maar

be lasti ngstelse l. Bij he t Directo raa t-Gen eraa l voor Fisca le Z ake n sta j e voor de uitdaging om mee

den ken over belastingconceplen voor

de toekomst.

door. Op de Generale T hesa urie (ee n va n de pijlcrs waar he l Mini slc rie

De wereld achier de blauwe ellvelop.

va n Fina ncie n op gebo uwd is) werk je aa n onde rwerpen die vrijwel e lke dag de econom ische kale rne n e n d e opiniepagina' s van de kran te n

H et Dircctoraa t-G e neraa l de r Be lasti nge n is he t sChar nierpunt tusse n

behee rse n. Ais alge meen, macro- of mi cro-econoom zil je bij de

de pOli tie k en de Bel as tingdiclht. Dit Directora at is de concernstaf van

G e nerale Thesauri c d an ook a ls een spin in he l financieel-economi sche

de Be las tingdi e nst e n daarmee vcra ntll'oordelijk vilor de strategische

web. Je zit - als je ee n inbre ng hebl tenminste - me t de Minister om de

be lc idsvorming. Hier komell onder mee r de adviezen vandaan over

tafel en wordl nauw betrokken bij he t voeren van een sa menh a ngend

toepassing van be las tingwe tt e n. Natuurlijk verlellcn we niets nieuws a ls

financi eel-economi sch en mon e ta ir beleid.

we zeggen datnie mand graag belasting betaalt. Daarom probe re n we belastin g ook lOvee l moge lijk te rechtvaardigen. Door te overleggen

Mel Iwee bellell in de maalschappij SlOan.

me t o rga nisa ti es van bijvoorbee ld co nsumenlen. bclastingadviseurs en

Van aile zaken di e er op he t mi ni ste rie worden ve rricht. is de Miljocne n-

onderneme rs. D oor continu de dienslverlening te verbeteren. W e rken

nota ongetwijfe ld de meest be ke nde. H e t resultaa t van ee n jaar la ng hard

bij het Dirccto raa t-G e neraal de r Belastingen be tek e nt werke n voor e ll

werken va n het hele ministe rie, in het bijzonder va n he t Directoraat-

met de Belastingdien st. Loopbaa nwisse ling tusse n de Be las tingdienst

G e neraal van de Rijksbegro ting. Bij he t same nstel le n va n de Rijks-

e n dit directo raa t is da n ook va ll zelfspre ke nd . Ee n hele le uke uitdaging

begroting wordt lOveel moge lijk reke ning ge houde n me t de wensen va n

voor jou. Maar beslist geen makke lijk e.

burgers. bedrij ve n en depart e me nte n. Wat zijn de financiele conseq ue nties

R uikjij je kal/sel/ bi; hel Millislerie vall Fillallciell ?

van koopkra ch tbe ho ud e n va n he t as ie izoe kersbeleid? Wat kost de WA O" am al die maatsc happe lijke discussies en politie ke beslissingen te kunn e n

am een orga nisa ti e met zo' n 1700 medewerkers soepel te laten func-

vertalen Jlaar een dege lijk uitgavenbeleid, sp reekt het vanzelf dat je als

tio ne ren. kun je nie t om ee n stafafde ling he en: de Centrale Directies.

bestuurskundige of econoom bij he t Directoraat-Generaal van de

W e rk je hi e r, dan draag je je steentje bij aan de bedrijfsvoering en

Rijksbegroting mee r moe t kunnen dan aileen uitstekend de cijfers op een

organi satie van he t Ministerie van Financien. Ais we het hebbell ove r

rijtje zette n.

Centra le Directies , dan kun je bijvoorbeeld denkell aan functi es bij voorlichting. personee l en o rgani sa tie. accountantsdi e nsl. juridisc he en

Werken aWl boeiende fiscale zakell,

fin a ncie le a fd e lingen. kortom. bij de Centrale Dirccti es kun je vanuit

Voor een fiscaal gunstig klima at kun je gewoon in e ige n land blijven.

a il e denk bare invalshoeken de dagelijkse gang van za ken ondersteunen.

Op het Directoraa t-Ge ne raa l voor Fiscale Zake n wordt dat fi scale klimaat

Ove r vee lzijdig gesp roke n.

immers gro te ndee ls be paald. Fisca le we tgeving is een belangrijk be le ids-

Ruik jij jc kansen bij he t Ministerie va n Financie ll e ll wil je meer infor-

instrume nt waar he t gaa t o m de o nde rste uning va n de economie e n d e con-

ma tie. vra ag dan de uitge breide brochure aa n , te lefoon (070) 342 7 1 16.

currentiepositie die Nede rl and inneemt te n opzichte van he t buite nland .

Korte Voor hou t 7,251 1 CW Den Haag.

WE R KEN AAN DE TOEKOMST VAN NEDERLAND,

@ MINISTERIE VAN FINANCIEN

toekomstige loop van de conjunctuur. Zelfs het ver-

"War is de roekomsr van ons huidige kapiralisrisch sysrcem)"

leden blijkt op basis van de economische theorie soms onverklaarbaar. Er ontbree kr essenrii'le infor-

Deze vraag hield de grore economen Adam

matie over de dynamische werking van de economie.

Smirh en Karl Marx reeds bezig. In de rwintigste

Deze onvoorspelbaarheid van de dynamiek wordt

eeuw bogen John Maynard Keynes en Joseph

veroorz.aakt doordat mense.lijk gedrag nier te voor-

Schumpctcr zich evenecns over deze vraag. Deze

spellen is.

vier economen zijn wellicht de knapsren uir de De auteur legt in zijn beschouwing juist veel nadruk

geschiedenis. Alle vier voorspelden zij (op basis van uiteenlopende analyses en visies) het einde van het kapitalisme, maar het systeem bleek raai-

-"'111.11

op de invloed die de mens uitoefent op de processen binnen her kapitalisme. Welke drijfveren leiden tot het menselijk handclcn waardoor die processen in

er dan verwacht. Het f10reerr thans als nooit

werking treden? Heilbroner lijkr re willen zeggen dar

tevoren. IllUSTRAnE: ANNEM IEKE STEINMETZ

de economische analyse besrudering van de oorzaken van menselijk

Robert Heilbroner is de aureur van 'Kapitafisme in de 21e

gedrag (psychologie) dient te bevatten. Hij geeft het volgende voor-

eeuw'(l994). Hij is verbonden aan de 'New School for Social Re-

beeld aan de hand van de werking van een markr. Bij een rekon op

search' en werd wereldberoemd als de aureur van' the worldly phi-

de graanmarkt lOrgen hogere prijzen voor meer aanbod. 1 egelijker-

fosopheri(l9 .. ). Heilbroner gaat in dit boek op lOek naar de dy-

rijd daalr de vraag naar graan. Beide rendensen vinden elkaar in het

namiek achrer her kapitalistisch systeem en komt ror de conclusie

nieuwe marhevenwicnt. Maar stel nu dar het geruchr van een

dat de krachr van de dynamiek van dien aard is, dar hij verwacht dat

potenriele droogte op de marh de ronde doet. Verkopers zullen in dat geval hun voorraden vastnouden, in afwach-

het kapitalisme nog gcruime tijd het leidende economisch systeem zal blijven.

ring van een nog gunstiger graanprijs. Evenzo zullen kopers bereid zijn uir vrees voar verdere

De auteur begint zijn beschollwing van net kapitalisme door dit systeem vanuit net gezichtspunr van een lid van een jagersgemeenschap uit de Kalahari woestijn (Zuidelijk Afrika) te bekijken. Dit is cen slimme

prijssrijgingen tegen de nllidige, noge prijs graan

KAPITALISME IN DE 21 E EEUW

te kopen. In regensrelling rot wat de theorie dlls beweerde wordr het rekort groter, in plaats van dar er een evenwicnr russen vraag en aanbod worde bereikt. "Markrsroringen komen nicr

stap van Heilbroner, aangczicn we ons zo

slechrs voon uir de in roenemende mare gesrruc-

realiseren dar her kapiralismc slecnrs een

tllreerde produkrie. Ze nebben revellS een eerder

van de mogelijke sysremen is. Deze onder-

psychoLogische dan tecnnische of organisatoriscne

kenning

acnrergrond. "

vergemakkelijkt

analyse.

Heilbroner gaat vervol ge ns in zijn analyse uirgebreid in op de menselijke drang tot kapitaaLaccumuLatie, ofwel de inspanning die men-

'Kapitalisme in de 21e eeuw' benaden een economisch vraagsruk

sen zich getroostcn om rot bevrediging van hun verlangens of fan-

vanllir een sociaal(mens)wetenschappclijke visie. Hcilbroner voIgt

tasieen te komen. Daarna belicht hij het mechanisme van vraag en

de rraditie van economen als Adam Smith en Karl Marx en introdu-

aanbod dar wij kennen als hcr marktsysteem. Ook bespreekt

ceen op succesvolle wijze hisrorische, sociologische en psycho-

Heilbroner de politiel? in het kapitalisme, in her licht van de tegen-

logiscne el ementen in zijn economische analyses. Her resultaaE is een

srrijdige belangen tussen paniculier en publiek domein die rei kens

interessante bescnollwing van ons kapitalisriscn sysreem waarin

opnieuw mer elkaar in borsing komen. Dit alles geschiedr mer her

voorzicnrig de grensgebieden tussen enkele socia.le werenschappen

doe! een voorzichrige voorspell ing te doen over de toekomst van her

worden verkend. Of deze aanpak binnenkon een vervolg zal krijgcn,

kapiralisme.

valr nier re voorspellen. De rijd zal het !eren.

Maar Heilbroner weer als geen ander dat de toekomsr moeilijk (zo

JanHein Chrissroffe!s

niet onmogelijk) te voorspellen is. Waar psychologen het toekomsrige gedrag van een kind mer traumarische ervaringen niet kunnen

Roben Heilbroner, Kapitalisme in de 21e eeuw. 112 paginas,

overzien, daar kan een econoom slechts (gefundeerd) gissen naar de

f1.34,90, Uirgeverij Van Gennep, Amsterdam, 1993.

JANUARI 1998

scripti Een scriptie van

twintig duizend gulden 'Een uitstekend stukje denkwerk, origineel en praktisch bruikbaar.' Toch leuk als een vakkundige jury dat over je scriptie zegt. Zeker als je er twintig duizend gulden mee verdient. Een interview met Marielle de Groot, de eerste UvA-student die zich winnaar van de Randstad Scriptieprijs mag noemen. KIM VAN DEN BERG 'Synthese tussen Total Quality Management

moesr De Groor een g6ntegreerd model

om mlJn gebrek aan prakrijkervaring te

en de lerende organisatie.' Marietle de

opsrellen van Business Proces Reengineering

compenseren: systeemtheorie, chaostheorie

Groot,

enZOVOOI't. Uiteindelijk liep ik helemaal

Strategisch Management en Markttheorie,

(BPR) en TotaL Quality Management (TQM). Deze [wee rheorieen waren echrer

blijf[ verbaasd over de prijs die deze scrip-

moeilijk naar elkaar toe te schrijven. 'Die

kwam ik terecht bij de lerende organisatie, waa r i k u it interesse al veel over geJezen

afgestudeerd

bij

vakgroep

vast en ben ik iets anders gaan zoeken. Toen

tie haar heeft opgeleverd: 'Toen ik mij

scriprie lukte echt niet, ik ben in bijna elke

opgaf had ik mijn twijfels, omdar ik geen

valkuil gestapr waar je maar in klint stap-

had. De ler'ende organisarie is een interes-

empirisch onderzoek had gedaan. Het is in

pen. Ik ben er heel veel omheen gaan lezen

sant concept, omdat het de dubbelzinnig-

ieder geval geen standaard scriptie, er moet mer een beerje fantasie naar gekeken worden.' Haar begeleider Hans Banens weer duidelijk aan te geven waarom jllisr zij het is geworden: 'De scriprie is opgevallen door zijn persoonlijke karakrer. Marielle kan goed schakelen russen abstracre modellen en concrete siruaties en beschrijfr de verbanden

hierrussen

haar

eigen

manier. Dar maakt de scrip tie bijzonder.' De Groot werd na drieeneenhalf jaar 'rondgezwalkt' te hebben op de universiteit en een carriere bij de SEF (regenwoordig Sefa) srudent-assisrente bij de JeersroeJ

De winnende scriptie: Synthese tussen Total Quality Management en de lerende organisatie; Voor Totale Kwaliteit zal een organisatie moeten leren leren. Hoe kan het concept van de lerende organisatie bijdragen aan het ontwikkelingsproces naar een Totale Kwaliteits Organisatie?

TOM en de lerende organisatie zijn twee concepten die een duurzame ontwikkeling en verbetering van de organisatie voor ogen hebben. Bij TOM wordt de nadruk gelegd op het beheersen en verbeteren van systemen en processen binnen een organisatie. De theorie van de lerende organisatie richt zich meer op de leerprocessen die de mensen in de organisatie moe ten doormaken om daarmee het denken en uiteindelijk het handelen te blijven verbeteren. Oit gebeurt door zich te bekwamen in de volgende vijf disciplines: systeemdenken, persoonlijk meesterschap, een gemeenschappelijke visie, teamleren en mentale modellen.

Bedrijfsorganisatie en Arbeidsverhoudingen (BOAV). Hiervoor volgde zij her specialisJrievak

Srraregisch

Managemenr

Organisarie (SMO) en daarmee was her raak. 'Je leen daar op een andere manier naar de wereld kijken. Aan de ene kant is her vakgebied heel prakrijkgebonden, aan de andere kan r klln je er lekker over Filoso-

Er wordt een ontwikkelingspad geschetst aan de hand van het model van de Nederlandse Kwaliteitsprijs (NKP). Oit model deelt de ontwikkeling naar een Totale Kwaliteitsorganisatie op in vijf fasen: product-, proces-, systeem-, keten- en maatschappijgerichtheid. Toegevoegde waarde van de concepten van de lerende organisatie is dat zij een bijdrage kunnen leveren aan de ontwikkeling van het den ken en het denkvermogen dat zich achter het concrete verschuilt in de ontwikkeling van de genoemde disciplines,

feren. Vooral de menselijke kant van organisaries in combinatie mer succes spreekt mij aan.' De aanloop naar de scriprie was een srage bij het consulrancybureau eBE. Daar

De Randstad Scriptieprijs is de grootste scriptieprijs van Nederland. Naast de twintig duizend gulden voor de student, ontvangt de UvA zelf vijf duizend gulden. Oaarnaast is natuurlijk de eer belangrijk. Scriptiebegeleider Hans Banens: 'Het is een leuke opsteker voor de vakgroep. Het onderzoek dat studenten hier doen in hun afstudeerfase telt op nationaal niveau mee met andere faculteiten.'

ROSTRA ECONOMICA

h eid in her menseliJk den ken en gedrag als ui tgangsp unt nee rnt. Her nec mr afsra nd van de p ure rario nali reit. 'lk heb de lerende organi smic verbo nden aan TQM, o mdat deze rheo riee n eigenlijk rwee ka ntcn van h etzelfde proces bcsch rij ven. De kern van mijn sc riptie is dar verande ring nier ail ee n in het zichrbare plaatsvindt. Een heleboel wc rksysrc m en zijn ook den ksysrcmen. Ais je cen organi satic Acxibel w ilt maken, moer je nier aileen dc sysrcm en Aexibel maken, maar ook her denkcn van mcnsen.' Op het mom ent is De G root druk bezig Ill cr so llicircrc n; zc zockt her in de consul tan cy. ' Ik w il bij ce n bureau wcrken waar ik de I ans kri jg om mijn ciO'en d cn ken te ontwikkelen en me ni et allec n maar moer verpiaarsc n in bepaalde standaardprocedures.' Hoe zicr haar leven er over rwintig jaar lIit? 'Ik heb gee n fl auw id ee en daar ben ik heel blij Illee. O at maakt het [eve n nog ee n beetje span ncnd.' In iede r geva ll ijkt her er ni et op dar ze wordt war ze aa n het beg in van haa r studie ambieerde: acco untant. [J

Hans Banens ell Marielle de Groo t

Rostra Redacteuren Gezocht Kamer EO.05 020-525 4297 of Sefa 020-627 9653 vraag naar Re ineke Poll of Peter Leijgraaff

JANUARI 1998

-c O'l

KPMG Werkzaam voor 1 op de 3 wereldconcerns uit de top 1.000. Actief in 147 landen, met ruim 78.700 medewerkers. Samen goed voor een omzet van US$ 8,1 miljard. In Nederland vertegenwoordigd met meer dan 41 kantoren en 4.200 professionals. Onder wie (forensic) accountants, consultants , due diligence assistants, interimadministrateurs, belastingadviseurs en specialisten op het gebied van international business support.

Interesse?

Gemiddelde leeftijd: 33 jaar.

Wie de confrontatie met zijn of haar eigen talent aandurft, neemt voor meer informatie contact op met KPMG Accountants, Bureau Werving

& Selectie, Burgemeester

Rijnderslaan 20,

1185 Me Amstelveen, telefoon (020) 656 71 62.

HI',.....

Accountants

The

Advisory

Firm

Het is genetiseh bepaald . ledereen krijgt van nature meerdere talenten mee. Besluit je om die verder te ontwikkelen. dan waeht je een lange - niet altijd even gemakkelijke - weg. Het ultieme komt pas in zieht wanneer je 'the basics' volledig beheerst. Oat betekent veel studeren. veel ervaring ,opdoen en steeds weer je grenzen verleggen. Als bedrijfskundige of bedrijfseconoom sta je bij KPMG Accountants na je studie nog maar aan het begin. Harde cijfers ogen vaak als droge materie. Totdat je de

o N

verbanden ziet. Je ontwikkelt je langzaam maar zeker tot een volwaardig financieel adviseur. Begeleidt fusies . verzorgt subsidies. denkt mee over investeringsbeslissingen. Met de cijfers als je basics groei je uit tot een collega van consultants en belastingadviseurs met wie je in multidisciplinaire teams samenwerkt. Niet dat het allemaal vanzelf gaat. Maar de professionele KPMG-omgeving. waarin op leidingen en persoonlijke groei sterk gestimuleerd worden en waar je terug kunt vallen op een begeleider die uit eigen ervaring de waarde van goede support kent. geeft een goede uitgangspositie.

voeten

basics

van

Sofiane

Sylve

year of birth:

1976

ongln:

Academy in Nice

specialty:

excellent all-round ballet technique

ultimate until now:

dancing in big classics such as Sleeping Beauty

ambition:

working with top choreographers

ures Het toeval is er de oorzaak van dat Petrus Mattheus Al phonse Eichholtz in de vastgoedeconomie terecht is gekomen . Na aan onze faculteit te zij n afgestudeerd (Internationale Economische Betrekkingen en International Finance). kwam hij als docent, ter vervanging van de dienstplicht, op de Universiteit Maastricht terecht. Hij besloot te gaan promoveren en net toen hij aan zij n proefschrift wil de beginnen werd hij gewezen op de mogelijkh eden binnen de vastgoedeconomie, een terrein waar nog veel viel te ontdekken. Sinds vorig jaar is hij een dag in de week als hoogleraar op dit gebied verbonden aan de vakg ro ep Financieel Management va n de FEE. 'De UvA heeft als

enige

universiteit in

Nederland een

traditie

Bouw- en

Vastgoedeconomie,' aldus Eichholtz. Daarnaast werkt hij nog steeds voor de Universiteit Maastricht en heeft hij zijn eigen bedrijf Global Property Research, dat kennis verkoopt. Ei chholtz: 'Het bedrijf is begonnen op de universiteit. Voor ons onderzoek waren we een database aan het opzetten van beursgenoteerde vastgoedondernem ingen. Daar bleek veel vraag naar te bestaa n vanuit het bedrijfsleven, zodat we de informatie zijn gaan verkopen . De Universi teit Maastricht was aileen ba ng voor claims van onze Amerikaanse klanten al s de ~

informatie eventueel niet lOU kloppen, en vond dat we er maar mee moesten

stoppen. Toen heb ik de database zelf gekocht' Eichholtz heeft nu drie vaste

ยง z

krachten in dienst en een stagiaire. Af en toe wordt het team versterkt door aio's. 'Maar het eerste waar we nu naar op lOek gaan is een secretaresse, het is af en toe een ongeorganiseerde ben de.' Ook de organ isatie van het onderwijs aan de UvA laat volgens de

Geboortedatuml plaats 6 december 19621 Bloemendaal

hoogl eraar te wensen over. 'In Maastricht is all es ge regeld, daar hoef Je ail een

~uidige functie ~oogleraa r Bouw- en Vastgoedeconomie

cial e program ma 's, postdoctorale opleidin gen en dergelijke. 'Het is heel simpel,

maar te doceren, hier moet je bijvoorbeeld zelf je zalen reserveren. Bovend ien vindt hij dat de FEE relatief minder aandacht zou moeten besteden aan de spede hoofdta ak van een universiteit is het opleiden van eerste-fase studenten, dus

Meest geliefde imago Aardige man

daar moet je je op richten.' Tussen de studenten aan de Universiteit Ma astricht en de UvA ziet Eichholtz, ondanks de uiteenlopende onderwijsmethoden, weinig verschil. 'De

Muzikale voorkeur Mozart. Tom Waits

Maastrichtse studenten zien er misschien wat netter uit en ze schrijven beter, omdat daar meer aandacht voor is in het lesprogramm a.' Hoewel in Maastricht ook meer aandacht wordt besteed aa n spreekvaardigheid bespeurt de hoogle-

Lievel ingsgerechten Eendebout. gehaktbal

raar hier weinig verschil met de Amsterdammers. 'Misschien hebben UvA-studenten van nature een grotere bek.' Een groter vers chil tussen de universiteiten heeft te maken met de

Favoriet e kunstenaar M. Kraay (zijn vrouw. red. )

docenten . 'In Maastricht is iedereen er altiJd, hier is bijna nooit iemand . Ik ging eens wat docenten uit miJn studententijd opbellen om een keer te lunchen, maar

Slechtste gewoonte ~erschrikkelijk snurken

ik kreeg niemand te pakken .' Eichholtz vindt dit geen goede zaak . 'De wetenschap is een ideeen -busi ness, het belangrijkste op de universiteit is het leren van elkaar. Mensen moeten gewoon aa nwezig zijn . Bij de vakgroep Financieel

Grootste uitdaging Rand de Middelandse zee fietsen

Management is iedereen er meestal wei.' Zelf werkt de professor niet meer dan vijftig uur per week, zodat hlJ zijn gezin ook nog ziet. Hij lOU aileen meer tijd willen voor onderzoek. 'Het is moei -

Grootste misvatting onder studenten Oat je moet studeren om rijk te worden

lijk om je in te houden, mensen gaan steeds meer aan je vragen. Op een gegeven moment moet je een mentale switch maken en "nee" zeggen om je age nda vrij te houden.' (KvdB)

Meest gekoesterde opvatting/overtuiging Oat markten werken

JANUARI 1l19X

voo r initiatief? Voor informa tie over een start als Commercieel Management Trainee bij Cargill bel je (020) 580 19 11.

Vanzelfsprekend bij Cargill.

Voedselzekerheid

â&#x20AC;˘

erde Were d

Naar schatting heeft een op de vijf mensen in ontwikkelingslanden een chronisch gebrek aan voedsel. Dit zijn 800 miljoen mensen. In 1970 waren dat er nog 940 miljoen, terwijl de laatste kwart eeuw de wereldbevolking enorm is toegenomen . Er is genoeg voedsel op de wereld, maar de verdeling ervan blijft ongelijk, zowel tussen landen onderling als binnen landen. Bovendien rijst de vraag of de stijging in de voedselproduktie gelijke tred kan blijven houden met de bevolkingstoename.

URDICE SNO H et blijft een moeilijke gedachte dat op de

artikel beh andelt voorna melijk de barrieres

donoren. In sommi ge land en 7-ijn ze inder-

en e plek in de wereld mensen honger lijden

van de voedseJvoorziening in de wetÂˇeld.

daad gcs ta rt, maar allem aa l zijn ze vroegtij-

en permanent ondervoed zijn, terwijl o p een andere plek voedseloverschom:n wor-

dig gestopt. Donoren wilde n zic h uiteinWar is er tot nu toe gedaan ?

de lijk nie t voor al re lange rijd vasdeggen

den verspild. De ri jke landen zien her al dece nni a lang als hun morele plichr o m

en de ontvangende landen schrokken terug In 1974 o rga ni see rden d e VN de eerste

voor de impliearies van d e voedselstrategie

voed selhu lp te versrrekke n aan m en,e n di e

\X!ereld voedselconferen ti e. De olieerisis,

(b ijv. Ilet treffen

honger lijden . Maar met het uird elen van

een scherpe stijging van de graanprijzen en

ge len

voedsel bereik je nog niet dat zij zichzelf nu

de hongersn oden in de Sahel vormden d e

ge noe mde strategic). Ee n beke nd voor-

aanleiding. D e gedac hte ove rheerste, dat

beeld is Kenya dat in 1985 een voedsel-

toekomst

kunn en

voeden .

reI'

Vdn

impoplli aire maatre-

onderstcuning

van

boven

Vo edselzekerheid betekent dar je constant

honger de wereld uitgeholpen kon worden

noodtoestand afkondigde, om de impopll-

kunt besch ikken over kwalitatief goed en

als er maar genoeg voedsel ge produceerd

laire maarregeJen, wals afschafflng va n

voldoende voedse l om een acrief en gezond

we rd

op wereldschaal en op nationaal

poliriek gevoel ige subsidies, te ondopcn .

leve n te leiden. Er is sprake van voedselze-

ni veau . Er moes ten voedselvoorraden wor-

H et gevol.g was dar aile donoren zich snel

ke rheid wanneer aan vier voorwaarden is

den aange!egd di e in geva l va n nood kon-

op voedse lh u lp gingcn storten en d e voed -

vo ld aa n: voedsel besch ikbaarheid , stabilireit

den worden aan ges p ro ken . Ook kwetsba re

sels trategie in de la terecht kwam.

in de beschikbaarheid, toegang tot her

groepen, zoals zuigelin gen en zwa ngere

voedsel, vo ld oende kwaliteit van her voed-

vrouwe n, kregen extra aandacht. "Tot ver in

D e jat'en zeventig waren ook de hoogtijd a-

selpakker. D e ontwikkelingen in de afge-

de jaren zevenrig bleve n dit de uitgangs-

gen

lopen decennia heb ben duidelijk gemaakt

punten op het ge bied van voedselzeker-

Grootsc ha.1ige itTigati ewe rken, intensive-

van

Groene

Re vo luti e.

dar er geen eend uidi g medicijn regen hon-

he id. Om de wereldvoedsels iru arie te

ring van d e landbouw, pl antenve redeling,

ger en ondervoedin g is.

meten, de voedseldisrributi e te regelen en

kunstm es t en pes ri ciden - korrom een flin-

de kwaliteit van voedsel te ve rbetere n, we r-

ke injec ti e va n kap iraa l en kennis - moesten

Er is we i ee n st rategie: Ste! mense n in staa t

den nieuwe inremati ona le organen opge-

rot een hogere voedselproductie leiden. Tn

zelf m ee r voedsel te produeeren, of

richt: de Wereldvoedselraad, de VN -s ub-

enkel e land en slaagde men daar ook in

zoveel geld te verdienen dat ze voedsel kun-

com missie voor voeding en de commissie

(voorn amelijk in Azie) . De voedselprodu ctie nam tijd ens de Groene Revolutie ster-

nen kop en. Di t is makkelijker gezegd dan

voor voedselzekerheid van d e FAO . Ook

gedaan. H et bli jft afhankelijk van faetoren

reg ion ale organisaties werden geereeerd om

ker roe dan de bevolkingsgroei. De nadruk

als

de loble bod emgesteldheid, het kli-

te registreren hoe het met de oogs ten

kwam edu ee re liggen op granen als rij st,

maat, de loka le politiek en de cultuur va n

stond, o m bijtijds te kunn en waa rsc hu we n

rar we en m a',s, rerwij l vee I armere bevo l-

de bevolking. D aarnaas t kllnnen ook

voor dreigende hongersnood en om de

kingsgroepen juist granen als sorg hum en

moeilijk te be"invloeden factore n een rol

voedse ld isr ri bu tie

tegtsse re n.

gierst als bas isvoedsel had. In Afrika kwam

spelen, lOals I.angd urige droogtes, gewa-

' Voedselsttaregieen' moesten cr komen, die

de Groen e Revo lutie helemaal niet van de

pende eonAicten, deva lu aries of srijgingen

zo ud en reslliteren in langlopende contrae-

grond. Daar bleef de bevol king dan ook

van de graanprij s op de wereldma rkr. Dit

ten tussen het ontvangende land en de

sterker roenemen d an de voedselprod uccie

ROSTRA ECONOM ICA

met aile gevo lgen van di en.

loopr de voedselvoorziening erns rig gevaar,

erkend dar vele milieuprobl em en grens-

Na verloop van rijd wel'd duidelijk dat ver-

renzij de bevolkingsgroei ac uut

afne-

overschrijdend en soms ze lfs mondiaal van

hoging van de voedselpwductie een te sim-

men. Internarionale srudies wijzen erop da t

karak re r zijn, zoa ls klimaarve rand e ringe n

lOU

pel l'ecept was o m honger en voedselteko r-

de wereldvoedselprod ll crie de komende

en afname van biodi ve rsire it. Jammer

ten te bestrijden. Vool' mensen met weinig

derrig jaar moee ve rdubbelen . Dit kome

ge noeg is deze erkenning nog niet geheel

inkomen

onbereikbaar.

neer op een nieuwe Groene Revo luci e,

van roepassing op de arme landen.

Beschikbaar heid van voedsel w il imme rs

waarbij de priorireir li gr in nieuwe milieu-

bl eef

voedse l

nog ni et 'leggen dar iederee n in gelijke

besparende rechnologi een. Inmiddels ver-

Men kan zich in die landen nauwelij ks de

mare toegang heeft ror da t voedsel .

sc hillen de omstandig heden waa ro nd er dar

eersre levensbehoefren veroorloven, laar

moet gebeuren hemelsb reed van die in de

sraan zich druk re maken om her mili eu .

In de jaren tachtig verschoo f de internatio-

jaren zeve ntig. Te den ken valr onder meer

Dir is naruu r/ijk gee n exculls, maar he r

nale aandacht dan ook van voedselpwduk-

aan de hedendaagse rol van de overheid en

blijfr een feit dar he r incalculere n va n

tie naar inkomenszekerhcid. Ook hier ble-

de vergaande libera lise rin g va n de were ld-

mili eukosten gepaa rd gaar mer hoge kosren

ken de res ulraten nier zonder meer bevre-

hand el.

bij voo rbeeld infras rrLlcruur, kennis, admi-

digend. Wa nt een hoger inkomen lei dd e

nistratiesysreem ere. Dit doet voorkomen

niet noodzakelijkerwijs ro t mee r en berere

Tevens is de afgelopen tv"intig jaar dui de-

voedin g. O ver he t algemeen bepaalr de

iijk geworden dar de naruurlijke hulpbron-

alsof de zorg voor her milieu een we/vaartsverschijnsel is. Desondanks betekent dir

man wat er mer her inkomen ge beurt.

nen nier onuitpuuelijk zijn. [n russen is

dat voor de ve rhoging van de voedselpro-

Wereldwijd blij kt dar vrouwen meer dan mannen gc neigd zijn om ge ld uit re geven aan vocd se l. H er bleek ze lfs nodig naar de verdeling binnen de huishoudens re kijken. M en zag in dar verhogi ng va n inkomen slechrs ee n voo rwaarde voor meer voedselze kerheid is. Andere voorwaa rd en zi jn meer onde rwij s, bere re med ische voorzien ingen, berere roegang ror de markt om produkren re verhandele n, berere infrasrmcruu r en informarievoorzieningen. Korrom, de gehele

011[-

wikkeling van de lokale gemeenschap. Ook krceg men er een ander imichr bij , namelijk dar d e be hoefte aa n voedse l m ensen vaak d wingt ror wofbouw op hun natuurlijke omgeving. De verslechtering van her milieu d ie dar op leverr (met name ewsie), is op zic h weer bedreigend voor de voedsel zekerheid. Dc ja ren nege n tig ke nmel'k ten 'lic h doordat deze aa npak in onrwikkelingssa me nwe rking rrend wel'd: kleinschali ge progra mm a's in een bepaalde regio die zich gelijkrijdig richren op hoger inkomen, onde rwijs, gewndheidszorg en mi li eu. Voedse lhllip blijft echter een vee l gehanteerd instrument, omdar op in[(:rna ri onaa l niveau er nog sreeds redenen ror zo rg zijn mer berrekk in g rot de rora-

Ie wereld voedselprodu crie. D e groe i van de mondiale landbouwopbrengsren neemr af, terwiji ontwikkelingslande n steeds afhankelijker word en van voedselimporten. En mede door de ~ warerschaarsre en de

JANUARI 1998

ductie onder m eer de landbouwintensive-

het huishouden , gezo ndheid en reactie op

schuwr voor de nega tieve gevolgen van de

ring gekoppeld moet worden aan verbete-

lopend risico met hetrekkin g tot voedscl

ve rgaa nde lundclsliberalisering (Urugll ay-

ring van het waterbeheer, bodem-conserve-

(bijv. migrati e). Korrom , er is ni et ee n indi-

ro nde v.d.

ATT) voor de bocren en de

ring, terugdringing van chemische bestrij-

cator voor voedscl7.ekerheid. D e

Jroene

mondiale voedse b:ekcrheid . Hieromtrenc

dingsmiddelen, zorgvuldig gebruik van

Revolutic heeft bijvoorbeeld in India gcleid

lope n de m eningen uiree n. Sommigen

bemesring en behoud van generische diver-

tot een gigantische produktievc rhoging

menen dar de graanprijze n door de libera-

Slrel[.

van voedsel en roch lijden heel veel mcn-

lisering wilen srijgen.

at pakt dan slecht

sen aan ondervoeding. En een Indier die

uit voor voedselimporterend e landen. Ook

onder de armoedegrens leefr , hee fc rwee

zo u de liber.tii".Ting vrij spel bieden aan

'Geef een man een vis en hij heeft voedsel

keer zoveel kan s op ondervoeding <l Is ee n

ee n klein aancal mulcinationals. Als die

voor een dag. Leer hem vissen en hij heeft

Ugandees in d ezelfde om sr:llldigh ed en.

ol1rwikkeling doorzec, blijfc voedsel dan

zijn leven lang voedsel'.

Kennelijk spelen in Uganda andere fac ro-

nog betaalbaClr voor de consument?

Het is een bekend uitgangspunt, maar

ren mee di e van invlued zijn op de voed scl-

klopt het ook? De man uit het spreek-

7.ckerhcid op huishoudniveau dan in India.

D e graanvoorraden in de wereld nemen af.

woord weet waarschijnJijk heel goed te

Lr zijn ook wei successen te melden.

leem

D e incernationale vciligheidsvoorraad voor

vissen. Hij heeft echter te maken met ver-

bijvoorhcdd Mali, waar de vocdsel zekcr-

oncwikkelingslanden is geslonken van 7.6

vuilde of overbeviste wateren, met hoge

heid sterk verbeterd is door enerzijd s gelei-

miljo en naar 5.4 miljoen ton graan per

belasting op zijn vangst, met een kapotte

delijke afschaffing van ovcrh cidsregulering,

jaae. Dat i, e,: n minindc hoeveelheid als je

boot terwijl vervangende onderdelen niet

prijsafspraken en subsidies en anderzijds de

bcd cnkt dat ontvvikkelingslanden 100 mil-

Een bekend spreekwoord luidt:

te krijgen zijn, met gebrek aan transport

invoering van kleinschalige landbouw mer

jocn ron graan per jaar imporreren en 10

waardoor zijn vangst wegrot.

cenvoudige cechnologische hulpillidd eicn.

miljoen ron per jaar aan voedsclhulp onc-

Landbouw vormt nog steeds her hoofd-

Of Indonesie, dac de sterk" economischc

van gen. De L\O en de \J(fcrddbank verwach(en dat de producrivirei(sscijging per

middel van bestaan in de meeste ontwiIJ(e-

groei van de afgelopen rwinrig jaar benuttc

hec tare di e in de jaren 70 bereikt werd,

lingslanden. Het platteland is dan ook het

om zelfvoorzienend ce wo rden op ncc

ge middeld

belangrijksre doelgebied binnen ontwikkc-

gcbied van rijst. Op her huishoudniveau

m ee r haalbaar is. Voor de roekomst zi('I1 zij

lingsprojecten. Vooral met het oogpunt op

sreeg het gemiddeld aantal beschikbare

een srijging van hooguir 1.7% per jaar. Zij

voedsel ze kerheid. De agrarische sector in

ca lorieen per dag van 2000 in 1970 naa r

voo rspellen dar de onrvvikkelingslanden

deze landen heeft met een scala aan proble-

2700 in 1990.

Zelfs in ee n land als

m eer voedsel zullen moeren importeren.

men re kampen. Dar maakt onrwikkelings-

Mozambique, een van de arm sre landen in

Omdar zekcr de armste landen daarvoor

hulp zo gecompliceerd en de resulraren

de wereld en ror enkele jaren geled en nog

geen geld hcbben , gaa n zij crvan uit dar

moeilijk meerbaar. Voedsclzekerheid speelt

her toneel van burgeroorlog, is een voor-

voedselhulp nog lange rijd ee n rol zal blij-

zich af op vier niveaus en op aile vier

uitgang zichtbaar. D e vocd sclhulp neemr

yen spelen. De rechnische porenrie om de

niveaus kunnen factoren aan de orde zijn

af, de prijzen van ma'is, het belangrijksrc

wereldvoedselproduktie in derrig jaar te

die de effecren van de inspanningen bein-

voedingsmiddel, zijn lager en stabiel, en e r

ve rdllbbelen , is er ze ker. Maar wat rech-

vloeden of zelfs te nicr doen.

rrcedr meer diversi(eit in gewasscn op. Vie r

nisch mogelijk is, beho orr nier a urom ari sch

- Op mondiaal niveau wordt voedsclzeker-

van de vijf keer is honger het gevolg van

tOt

heid nier aileen bepaald door de totale

langdurigc droogte of aanhoudende bur-

Hie rvoo r is een vorm van liberalisering

wereldvoedselptoducrie, maar mede door

geroorlog. De noodzaak voedselhulp te

nodi g di e de vocdselproducri e srimuleert,

prijsmaarrcgclc n, liberaliscring van de han-

bicdcn is dan voorspelbaar. Dcsolldanks

en ee n inkom ensen werkgelegen heidsbe-

del, prijsflucruaties op de markt.

moet er aan voedselhulp hoge cisen gcsteld

leid dat landen en mensen in staar stele om

- Op nationaal niveau wordr voedselzeker-

worden m.b.r de cfficienrie. Dumping van

in de hel10efrc aan vo edsel re voor7.ien. ' lot

heid beinvloed door kwesries als privatise-

Europese overschorren is een slcchte vorm

slot, wat techni sc h en eco nomisch moge-

ring , afSchaffing van subsidicbeleid, disrri-

van voedselhulp: loble marktcn raken Ont-

lijk is, is bng nier alrijd ecologisch veranr-

buriemogelijkheden, toegang tot onderwijs

wrichr, voedingspatroncn worden door-

woord.

ere., maar ook door bijvoorbeeld aanstaan-

broken. Daarom word voedselhulp gcpre-

de vcrkiezingcn of corruprie onder over-

fcrl'crd die bilareraal (van regering tot regc-

heidsambtenaren.

ring) of via niet-gouverneml'l1ll'le organisa-

- Op her niveau van de markt (lobal)

tics (>~GO's) verscrekt worde. Over her

wordr de voedsclzekerheid mede bcpaald

algemecn bestaat die uit voedselaankopen

door rransporr- en disrriburiemogelijkhe-

in de regio, waardoor rraditionele voe-

den en aanwezige markrfacilireiren. En op

dingspatroncn niet onrwricht raken en de

het niveau van het huishoudcn spelen

lokale produkrie wordt gestimuleerd. Een

7..aken mee als eigendom van land, toegang

barriere die wij niet uit het oog moe ten

wr krediet, toegang tot schoon water en

verliezen is de concurrentiekracl1t van de

brandsroffen, gtoorre en samensrelling van

oncwikkelingslanden . De FAO waar-

2.4% per jaar, voorlopig nier

ccono misch e

mogelijkhed en.

II)

Literatuur: -Vocdsclhull' ,' n ,,,llwikkclill t'. h ',duati erappo rr van de [nspecti e Ontwikkelingssam e n... crkin g te Veldc. D c' 11 [[aag. 199 1. -Voedsel voor o lltwikkding. Direcroraat -Genuaal fnr Crll:Llion ale Sarn cllwerking va n

hee Minis(LT ic

van Buitenlandsc I.:t kcn, 1986

ROSTRA ECONOMICA

TOP TIEN MANACiEMENTBOEKEN

M. Metze LET'S MAKE THINGS BETTER - f 39,50

J.D. Koss EFFECT - f 29,90

S. Adams HET DILBERT PRINCIPE - f 39,90

M. Weggeman KENNISMANAGEMENT f 59,90

M. Salzman TRENDS VOOR DE TOEKOMST f 39,90

V. Forrester DE TERREUR V. D. ECONOMIE f 34,90

•

H. Rubin DE VORSTIN f 18,90

J. Koelewijn EEN NATIONALE WAAN f 34,50

D.H. Maister EEN ECHfE PROFESSIONAL f 49,50

~ P.L.

Bernstein DE GODEN VERZOEKEN f 69,50 ~a \~

Scheltellla Holkellla Verllleulen Brinkman's Educatieve Boekhandel Sarphatistraat 135 Amsterdam telefoon (020) 420 53 67 fax (020) 420 64 27

POLAND

Investors paradise

'7 • •

De economische hervorming in Polen voltrekt zich in hoog tempo. Het proces van verandering naar een marktgerichte economie is in volle gang: staatsbedrijven worden verzelfstandigd, staatssubsidies worden afgeschaft, prijzen passen zich aan het marktmechanisme aan en er wordt gewerkt aan de wisselbaarheid van de Pooise munt. De Pooise regering werkt consequent aan de vrije markt.

MARTIN VAN GINKEL & JASPER TER STROOT Na 40 jaar communisme is Polen op dir

Aan de negatieve kanr staan ook de kwali-

momenr heel acrief bezig mer her opbou-

tei ten va n Iokale managers. Nederlandse

wen van een markreconomie. De ingesIa-

ondernemers ki eze n in eerste instanrie het

gen weg is onomkeerbaar en daarmee is

liefs t voor Nederlandse management.

een definitieve einde gekomen aan het communisme. Omvangrijke inves teringen

Nederland doet voorlopig vooral aan kleine

zijn noodzakelijk om de indusrrieen te

inves terin gen . M aa r er zijn ook uitzonde-

kunnen moderniseren en hersrructureren.

ringen. Un ilever, Shel l, Douwe Egberts en

Buitenland se kapitaal biedt hierroe de

Philips zijn voorbeelden van bedrijven die

mogelijkheid. De snelle invoering van een

tot nl! roe veel ge'investeerd hebben. Veel

markteconomie verbetert her investerings-

bed rijven beg inn cn voorzichtig maar zij n

klimaat en de perspectieven voor buiten-

van plan in de coekomsr hun invesreringen

landse investeerders.

uir te bre id en.

:;: Het investeringsklimaat in Polen is goed.

De populairsre manier van in ves reren is een 6

Tot positieve aspecten worden vooral gere-

joinr-venrure met de loka le partner. D e

kend de snelle groei van de Pooise econo-

red en d aa rvoor is de bestaa nd e afzetmarkr

met betrel<king to t Poolse econom le. De

mie, stijgende politieke stabiliteit en dalen-

en de kenni s va n de weg in h et land di e de

financiele sector speelt een belangrijke rol

de inflatie en werkloosheid percentage.

parmer heefr. D aa rna as r komr ook de

in hcr investeringswereld, het is dus door-

Verder is de aangeboden arbeidskracht heel

greenfield in vcs,cring, 100% ove rn am e in

slaggevend dar die sector goed funcrio-

belangrijk. Die is nog steeds relatief goed -

eens en 100% overname in stappen voor.

neert.

Merkwaardig is ook de libera le wetgeving

De belangrijkste reden voor her investeren

Er wordr stceds vaker door de Pooise poli-

di e de buiteni andse ondernemingen gclijk

is de marktpotenrie (40 min. men sen) . Een

rici hard op gev,ncn dar de zeven magere

Stelt ;un Iokale bedrijven .

rweede reden is de goedkopere arbeid of

jaren in Polen voorbij zijn. Het is heel

produktie (net maandsalaris van een Pooise

belangrijk dat er nu een radicale verbete-

Er zijn ook l\cgarieve kanren van het inves-

wcrknemer is op die moment (ien keer lager

ring van de Pooise economie tot stand

rcringsklil11:t:tL H er privatiseringsproces

dan de saJaris van een Ned erl ands e werknc-

komr om cell hetn investeringsklimaat te

verloopt ved re rraag. De telecommunica-

mer) gecombinclTd m er de goed opgeleide

sc heppen .. Doo r de toenemende mondiale

tieve en ~'s i ekc infrastrucfUur worden ais

beroepsbevolking in Polen. Een del·de reden

concurrentie is clke nieuwe marin belang-

een I.eer groor probleem ervaren en dit

is de bedrijfsstrateg ische en concurrentie

rijk. D c markr in Polen kan immers met

wordt als een van de grootste, zo niet de

overweglng.

zijn 40 mIn mense n een gro te markt

koop

bo ven dien

goed

opgeleid.

groo tste belemmering gezien voor de onr-

ge noemd worden di e bovendien rot op

wil<keling van her land. Er wordt hard

De \icderlandsc ondernemers zien d e roe-

hcden o nontgonnen is geb leven. Naar ver-

gewerkt aa n de verbetering van de infrast-

komst van Pooisc economie duidelijk posi-

wachring za l de marktpotentie in de aan-

rUCfUur, m aa r het za l nog een aanral jaren

tief in. Ze zijn bereid om verd ere investe-

komcnde jaren in een werkelijke koop-

duren vool·dar d eze acceptabel is voor wes-

ringen te verrichten en d e bes taande uir te

krachrsrijging omgezer kunnen worden en

terse bedrijven . Bovendien is goede kan-

breiden. Door als voorbeeld , de fin anciel e

dat betekent dar invcsrcerders met lef en

roorruimte erg moeiIijk re vinden. De

insrellingen re nemen, kan men ee n beeld

ee n beerje geduld op kone rermijn hun

nuurprijzen op roplokaries zijn erg hoog.

krijgen van de verwachringen en res u ltaren

vrucnrcn kunnen pIul<ken.

ROSTRA ECONOMICA

Boeken en •• prlJzen Collectieve verticale prijsbinding (cvp) wordt in het algemeen beschouwd als een beperking van de concurrentie welke ten minste vraagt om een op dat geval toegespitste, afzonderlijke verdediging . Uit hoofde van het culturele belang vinden uitgevers en boekhandelaren dat voor boeken zo'n vaste prijs, die door de boekhandelaar verplicht aan de consument in rekening moet worden gebracht, dient te worden toegestaan. Het is echter de vraag of de daartoe aangevoerde argumenten steek houden.

PROF. DR. P.J. UITERMARK Kader

Nederland

Collecrieve venicale prijsbinding is sillds

Ronerdamse, econoom had ((wa;lrgeno-

1964 in ons land onder her regim e vall de

men". Her Leids Univmitair Weekblad

slechrs

een

dissidente,

Wer Economische Meded in g in g vel·bode n.

MARE kwam even larer mer een ve rhaal

Onder andere voor boeken go ld echrer ee n

waa rvan ik dachr: "bij welke bijeenkomst

relkens voo r ee n periode van viji" jaren vasr-

ben ik die midd ag cigcnlijk zelf gewecst)".

gesrelde uitzond e rin g va n dir ve rbod.

Boe/(blad, her wekelijks verschijnend e

Onder de ni euwe M ededingingswer (Mw),

orgaan van de Nederlandse boekenbran -

die op 1 januari 1998 in we rking is gerre-

che, deed een wa t gwormoediger verslag

den e n die elke vor m van prijsbindin g ve r-

van onder andere mijn biJdrage aan her

biedr, wo rdr deze uirw nd ering voorrgezer tor minsre ns 2005 . 1

ge beuren. Maa r ief\va r vewngelijkr werd daarin geille ld , dar ik slec hrs indrin gende vragen stelde ove r de re!evanrie van de

Rondetafelgesprek

vas te boe ke nprij s e n de argllmenratic van

""«z

de voo rsrande rs ervan e n dar ik ni e t mer

~ ........................M

Boe kwe re nsc hap

ee n alrernariefkwam. D e c ulruLir-econ oo m

(Rijksuniversireir Leid e n) we rd onlangs

Klam e r kwa m er ge nad ige r af: hij had 'lich-

een tonderafelgesprek georganiseerd over

zelf onschadelijk ge maakr door re berogen ,

"Rea lireir, rheorie en hypoc risie"), onder-

de coJlecrieve verri ca L:: prij sbinding van

dar voor de c uirulir ail een boekhandela re n

wc hr ik vervo lgens wa r dar woord waard

boeken, in de wa nd elga ngen "de vasre boe-

teld en die zich zelf wegc ijferden in ee n 'in-

was.

kenprijs" gehercn. Aan dar gesprek namen

crowd' boekenlicfhebbersfee rrj e en die dus

dee! ee n op de Icge ndar isch e Gee rt va n

geen winst beoogden te maken. Bes t char-

Reeds sinds m' n cc rsre stuk , in t "SB, als

Door de

Werkg ro ep

srud enr voor Rostra schreef (onder de rire!:

ee n

ma nr yo nd ik dar eigenliik en ik begrecp

afgestudeerde (en wetenschappe!ijk med e-

Nederland se conce rn-uirgeve r, ee n verrc-

dan ook heel goed waarom h er in de zaa l

we rker) w ist ik dat die waarde ni et indruk-

genwoordiger va n de sc hrij ve rsva kbond,

aan\"oige boekhandelaren- en lIirgeve rs-

wekke nd hoog moes r wo rden ingescha t en

ee n Urrechrse boe khi sro riclIs e n (Wee eco-

conringe nr agress ief begon re snui ven en

w'n f\vincig ja ren late r kreeg ik die ervaring

nomen (de Rorrerdam se A rjo K1amel', die

roepen relkens wann ee r ik m'n vinger lIirs-

bevesri gd w en ik de boekenbranche wede r-

ik a ls d e

rrekte naar de inrerrllptiemicroi"oon. Ik

o m op mijn pad trof(oi" de boekenbranche

Amsrerdamse di e door de voorzine r voora l

deed \',.diswaar m'n uirersre bes r, maa r

mij o p zijn pad; dar is ee n kwes tie van per-

oo k we rd opgevoerd als bockenkoper). Een

c harmant probeerde ik nier echr gevonden

spec rief). Bij die verschillende gelegenhe-

gering aanca l srudenren en a nd e re bel a ng-

re wo rden.

den h eb ik mij gewe rensvol gekweren van

Petite hisroire

de ik pas vee llarer. Maar die aliereersre keel'

Oo rschor

ook

lijkende

c ulrullr

Engelse

do e r, e n

mijn raak als econoom, ook al promovee r-

srellendcn, O.a. uir uirgeverskrin g. vulde zeer scheef verdeeld de voor de bi jn :n-

reeds kreeg ik van een professorale oppo-

komsr gereserveerde Leidse co lltgcLaal. Mijn " boodschap" was voo r he r boekenvak

nenr re horen, dar de visie van de consu-

NRC HandeLsbl.ad had er nog diezeli"de

namelijk

menr nier relevanr is en dar de econoom

avond voordat de bijee n komsr hegon een

boekenbranche op z'n woo rd e n rerwijl ik

die de bedriji"stak nier va n binnenuir kent

dachr aan her allereersre sruk d a r ik nog als

ook abso lullt gee n rechr van spreken heefr.

pissig swkj e ove r ai"geleverd, rerwijl Vrij

JANUARI 1998

bedreigender:

na m

Opera ti onal iseren

D it brengr

Oil S

op her punt wat "goed

Ie boel tege n ee n lage re pri js aa n de ll1<1rkt

gesol"leerd " is. In le rnationaal ha ntee rt de

kOl1lr d an nu het geval is. E n narllllrlijk

Laa t ik om al deze rcdenen daa rom cens zo

boekc nbranche daa rvoor als m aa tsr:t f onge-

zijn er de ui tzon dcrin gen di e de regel

kart m ogelijk opschrijven w~arom her in

vee r eenderde van d e to rale t itelvoo rraad.

hevesligen : gewoon ecn lli raeve r d ie heel

dne kwe t ic gaar, volgens mij en volgens

In o ns land ,we doe n n iet krenterig en

igenwijs vio dt dat ee n eu lru reel waard evo l

de boeke nbranche. Na tuurlijk: om de cul-

nemen dus 25%, komt dar neer o p ca. 25.000 titels van het I ederl and se alge me-

pro ject moc, omd at her - al d an ni et door

tuur. E n: om eco no mi c; lcnslotre is exrcrne orga nisa rie c.q. . industrial organization'

ne/ lite raire boek. Wie dergelijke boekhan-

ctes ubsidiccrd - gcwoo n mot 5 .

niet voor llicts het voor ons inzich t in de

del s kent (om een idee te gevc n: de wa nden

Maa r nee dus, u irgcv rs ha ntere n algemene

wcrking van een markteco nomie m ees r

van vijf it zes mocblc srud cnte nkamers

vui srregels voor omvang oplage, papier-

releva nre vakgebied.

tjohol boekc n) mag zich melden. In cen

sOO rt, bindw ij ze, aa ntal pagin a's enz. en

De boekenbranche verwacht, dat de poli-

woordenstrijd in her dagblad hou/U koos

vervol gens VOOI' de boekha ndelspr ij s de

riek en de econoum eerbiedig buige n voor

er n van on ze grootste llitge vcrs onl angs dus

ko srp rij s dri e keer "over de kop".

Prin s Be rnh ar 1- en/ of H W O- fo nd se n

"het cu ltu rele argumenr" en constareerr in

sehielijk voor hcr aa ntal va n 10.000 titels

Me t de - behoefte aa n vertiea le - prijshin-

dar ve.rband sreevas t nogal geergerd, dat

al $ criterium; om vervo lge ns te betogen dar

d in g of "de vaste boekenprij s" heefr dat

bijvoorbeel d het Verdrag van Rome "helaas

van H ilke bockhandcls er vd c zijn.

eehter all cmaa l weinig rot ni ers uitstaand e.

gee n culturel e paragraaf kent,,2

Van dat

klnpt naruurlijk, maar dit is even vallLelf-

En de verond ersteld slimsten in de lIitge-

cu lturele argum ent schrikt de goegemee n-

sprekend ecn fl auwe deb arree rrruc en het

ve rswe reld c.q. bocken branchc dckken zich

te, be taande uit

aa ronder

aantal boekhan dels dar aan dit laatsre crite-

tege n dit bezwaa r de Ia atsrc tijd st ed s

cderlandse parlemenrari ers, bewind slie-

rium voldo r va lr nog bepaald tegen

vaker in, namelijk d oo r te zeg<>cn dat di e

den van cultuur en van economischc z.akcn

bovcndien. Waarom het mij thans gaa r zijn

v3ste prijs helem a;\l nier zo vast is. Er is

en culturele ambassadeurs, nogal en dus

echrer nier de exacte aanta llen, maar de

immers het zgn . ramsj-kanaal, de door de

Europese,

lukt het uirl o kken van die buiging in de

wijze van reden eren . Die variee rr van

ui tgeve r ze lf rcgc lmatig aangekondigdc

wa ndeling tamelijk soepe!. Behalve in mijn

srreng tot potsierlijk.

opheffing va n de prijsbinding voo r een tite!

Interne subsidieri ng

gruwen tcrec ht van een dergelijke "argu-

baar slechts deemoedig her hoofd dienr te

Inrern e subsidiering van debuten c.q. poe-

zame werking van ce n gesloten prijssys-

worden gebogen ' Volgens mij levert dat in

zie' Kom nou; toch minstens ook van

teem irnmers bezwaarlijk verdedigen met

kortste samenvatting het volgende verhaal

kook- en ruinboekcn. Want interne su l,si 路

het argument dat het niet zo gesloren is als

geval dus. Mijn insreek is: hoe "verra len" we culruur in eco nomie, zodat er ook nag

en er is - ren slo tte - de boekcnclub. Juristcn

iets te analysercn valt en dus niet bij voor-

mentati e": je kunt de noodzaak en de heil-

op3.

diering is niet mecr dan een constatering

op het eerste gezieht her geval lijkt te zijn.

Om te kunnen beoordelen of verricale

achteraf:

ee n

Als econoom ligt het daarnaasr voor de

prijsbinding de cultuur bevordert, moet je

uitgever/boekhandebar verli es lijdr, heefr

hand om terug te den ken aa n de boeiende

dcze laatste operationaliseren. D e branehe

hij namelijk intern ges ubsidiee rd mer dc

zelf beroept zich in dit verband op "een

iede r

boek

waarop

wins t op andere boeken die hij uirgar4.

brieEWisselin g die de ve rmaarde econoom Alfred Marsha1l 6 zo' n honderd jaa r gel eden

dicht net"lverk van goed gesorreerde boek-

Daar bestaan in de branche leuke vllistre-

voerde met zij n uitgever MacMillan .

handels" en op " bedrijfsinrern e subsidie-

ge ls voor: van tien boeken, komen er

Marshall argumenteerde roen ondermccr

ring" van literaire debuten en gedichten-

slec hts vier tor winst, namelijk twee bes t-

dat bij verschil in diensrbeto on een versehil in prijs behoorde en M acM illan sehreef

bundels. Maar wat is - om te beginnen -

sellers en twee zgn. "sready sellers", oEWei

een di cht net"lverk' En war is goed gesor-

de zgn. "backlist". Uitgeven gaat dus altijd

toen ondermeer dat als uitgever hem de

teerd? Voor de dichtheid kies je gewoon

van au! Maar dat weet de uitgever ze lfveel

boekhandcl gestolen kon worden zolang

een maatstaf, bijvoorbeeld het aantal ves ti-

beter dan ik; hij kent z'n "co ndition

hij ckzc niet voor z'n winststreven nodig

gingen per gcmeente. Of je kiesr het aan-

humaine" c.q. menselijk tekort uitstekend,

had. Dit laatste is trouwens een argument

taJ vierkante kilometer landoppervlak dat

zo bleek ook in Leiden. Sllbsidieren van

dat ook in dczc [ijd te vernemen is: "a ls ik

het met een vestigingspunt moee doen

deblltcn? Grore kll!. Om ee n bestseller te

meer kan verdienell m et elekrronica

omdat het aanta] van de laatste per politie-

rreffen moet je ee rst een boek op de m arkr

digitaal, blijf ik niet heel ineffIcient probe-

ke pennestreek afneem t, terwijl d e sprei-

brcngen, waarvan je hoogsrcns I it 2 op de

ren bocken of tijdschriften re produceren".

ding van de bevolking nier veranderc. Dit

10 keer mag hopen dat het een treffer is.

is vrijwel lood- om-oud ijzer, wanr ho e je

Echte interne subsidiering zou ik aanwezig

het wendr of keen: her aanta l vestigingen

achten

zodra

poezie bundel s

Instrument

nlet

neemt aI gedurende een halve eeuw gesta-

verhoudingsgew ijs vier keer - ee n pag ll1a

Zoa ls we dan ook 31 mll1stens hond erd

dig af Dar proees wo rdt slechrs verrckcnd

bedrukr papier is een pagina bedrukt

jaren kunnen weten, is de verticale prij s-

door de omsrandigheid, dat sinds de bcgin

papier - zo duur in de winkels li ggen als

binding gewoon een instrument van uitge-

jaren rachrig in de statistiekcn opeens ook

li reraire romans. Die gedachte zou ook

verspolitiek. Daar is eeonomisch gezien in

kantoorboekhandels tot de zogenaamde

kunnen opdoemen zodra met de opbreng-

principe weinig mis

tlSsortimentsboekhandef worden gerekend.

sten van bestsellers het culcureel waardevol-

eultullr heeft een en ander niks uitstaande.

mee. Maar met

ROSTRA ECONOWCA

Die vasre prijs in de boekhandel heb je bij-

Bemoeigoed

wegens de doorzichtigheid van de markt die dat oplevert voor de consument. Het

voorbeeld nodig om de boekenclub re kunnen laren adverteren dar hij zo'n 20%

Ik besluit mer het vermelden van een laat-

blijfr dus robben en bij her zo nu en dan

goedkoper is. Trouwens: bij de als je even

ste drogreden. Een gangbare redenering is,

leggen van een ei.

nier opler verplichre kwarraalafname van

dar verticale prijsbinding weliswaar nier

her zgn. kroonboek of dubbele kroonboek,

deugt, maar dar vanwege her "merir"-

[(of

Frank

karakter van het boek (a Is culruurgoed) dar

Lodeizen, Dirk van Weelden of Joosr

cvp-kwaad maar moer worden geaccep-

nlmmer

Rogi

Wieg,

Zwagerman, of Nescio aan; wei Judirh

teerd om dusdoende op overheidssubsidies

Kramz.

te kunnen besparen. Als je sceprisch sraar

De "verkrijgbaarheid" van een boek is een

regenover "merir-goederen" noem je ze

Rijswijk, 18 december 1997. 1) Zie bijvoorbeeld De Nederlandsc Mededingingswet. dedI: T F K5TEN. onder redactie van CR.A. 5waak en M.H. van der \Voude, Deventer: Kluwer 1997, p. 518-519, 624 en 804805

nogal dubbelzinnig begrip. Ais boekencon-

"bemoeigoederen". Daarmee verraadr de

2) Her zou re: ve:r voeren om hier oak nog uit re

sumem weer je namelijk absoluur nier war

econoom iets van zijn politieke voorkeur,

werken dat dit sinds het Verdrag van Maastricht iers genuanccerdcr ligr.

er "re koop" is; zelfs nier als je de wekelijk-

zo lcerde ik reeds als student aan deze

se boekenkarems speir van Trouw, de

faculreit (van Goedhart). Maar in het geval

Volkskram, NRC Handelsblad en Vrij

van de bockcn gaat het argument, dar eens

Nederland. De boekproducrie mag op peil

door J. Pen werd aangevoerd in een Advies

3) Zie nader PJ. Uitermark: "Verti calc prijsbinding" , in E5B. 3 juli 1968, p 642-643 , overgellomen in Nieuwsblad voor de Bockhandel, 15 aug. 1968, p. 1619-1621, dezelfde: "Verrica1e prijsbin-

blijven, her boekhandelsassonimem ver-

van de Raad voor de Kunst, toch niet op.

ding van backen; concurrenrie en culruur", in P.R.

schraalt ongeveer rot een tiental rop-tien-

Kenmerk van het bemoeigoed is namelijk,

stapels van Bruna & c. rot Librisketens en

dat tengevolge van overheidsingrijpen het

Heij en N .CM . van Niekerk (red.): Dc v:me boekenprijs: pro's en contra's Reeks nr. 20 Instituut va or Onderwek van Ovcrheidsuitgavcn, 'sGravenhage J 986, p. 55-II I, dClelfde: "Markrwerking en cllltLilIr. Kanrrekeningen bij de argumenten vOOt een vasre boekenprijs", in SEW Tijdschrift voor Europees en economisch recht, januari 1986, p. 3-3 J, alsmede cle Volkslmnr, 10 mei 1985 (Forumpagina) en Trouw, 16 april en I rnei 1997 (Podiumpagina).

bijvoorbeeld de rop-lijsrcn van nog war

keuzegedrag van de consument wordt

weekbladen.

gewijzigd. Hiervan is nu in het geval van

Aan die verschraling wordr in ons land een

verticale prijsbinding van boeken absoluut

nier geringe bijdrage geieverd door een

gem sprake. Vasre prijs of niee war de con-

he use Schumpereriaanse innovarie. Na de

sumcnt nier lusr, koopt hij niet en haalt hij

oorlog dachr het boekenvak de disrriburie-

evenmin bij de uirleenbibliotheek.

efficienrie te kunnen verbereren door

Eerder is het zo, dar de op schier onachter-

Culemborg een Centraal Boekhuis neer re

haalbare wijze gevormde voorkeuren van

zerren. Je moer wei een heel domme boe-

de consument, tezamen met de uitgevers-

kengrutter zijn om vervolgens nier te

politick, getypeerd als 'portfolio-manage-

bedenken dat je met zo'n efficient bestel-

ment', 'return on invesrment' en 'business

en verdeelsysreem zelf veel minder voor-

unit', de overlevingskans van de echte

raad hoefr re houden. En als de consumcm

assorri mentsbockhandel doorslaggevend

eenmaal weer war hij wil, is de elekrroni-

bepalen. En mag ik in dit verband

sche bestelverbind ing snel gelegd. De

suggereren, dar het vanuir de culruur

boekhandel weer immers dat wanneer een

gezien - en vanuir de moraal - niet slecht

boek blijkt te gaan lopen hij een zgn. 'een-

zou zijn als je naast de Max Havelaar kof-

nog

rjes-besrelling' in Culemborg kan plaatsen

fie, de diro bananen en de pisang Ambon

en na enkele dagen !<an leveren. Maar uir-

ook de Max Havelaar van Multatuli in je

gevers van her vrijwel uirgesrorven type

boodschappenkarrc:tje zou kunnen kiepe-

G eerr van Oorschor k1agcn sreen en been

ren? (Of, zoals mijzelf eens overkwam bij

over de schraalheid van de voorinschrijvin-

de Maxis en onder het roenmaals collecrief

gen op hun prachruirgaven. War in het

gehuil van de boekenbranehe, Koestler:

merendeel van de vestigingen als aanbod

"Nacht in de middag" (voor fl. 2,95)).

4) Het wordt een beetje bewerkclijk voortclurend uitgever en boekhandelaar naast el b ;lr te behandelen. dlls gaat her in de teksr verdcr vooral over de ccrsrc . lvfaar mutatis mutandis IJar zich voor de tweede het verhaal verder den ken. 5) Zie oak de jaarlijkse beurs van (piep-)kJeine literaire uirgevcrijcn die dezcr dagen weer werd gehouden en de prijs voor het best verzorgde boek die vtijwel nimmer door een grote (pLiblieks-)lIirgcvcr in de wacht wordr gesleept. 6) Zie over hem nader de schirrerende biografic door P Groenewegen, A Soaring Eagle: Alfred Marshall 1842-1924, Aldcrshor 1995, of voor de nieuwsgierige mer een minder lange adem het prachrige essay ovet hem van ].M. Keynes in diens Essays in Biography (1933 en vele malen herdrukt)

verschijm, wordt overwegend bepaald door het collectief uironderhandelde assorti-

Vaardigheden

mem van boekhandelsketens als Bruna, AKO en Libris. Vanuir het gezichtspunr

De theOl路ie:, onthulr dat in de realiteit nogal

van de culruurbevordering is dat Cenuaal

eens sprake is van hypocrisie. Het vermo-

Boekhuis voor de branche derhalve hoog-

gen zulks waar te nemen behoort, vind ik,

stens een "mixed blessing". Zeker als men

66k (Or de vaardigheden van de econoom.

daarnaast besefr, dar de apotheek binnen

Maat inderdaad: zgn. "derde geldstroom"-

24 uurlevert en de boekenclub nog dezelf-

onderzoek zit daar niet zo snel aan vast,

de dag.

zel fs

n iet

opdrachr

van

Consumentenbond. Deze bepleit de verricale prijsbinding nogal eens goedmoedig

JANUARI 1998

Investeren in

sec

dair onderwijs?

Nederland als kenniseconomie. Het in gang gezette kabinetsbeleid van levenslang leren. Employability. Allemaal mooie slogans die benadrukken hoe belangrijk het voor een land als Nederland is om in zijn human capital te investeren. Desalniettemin blijkt uit het in december 1997 verschenen OESO-rapport dat 30 procent van de Nederlandse jongeren (in de leeftijdscategorie van 25 tot 34 jaar) het voortgezet onderwijs verlaat zonder een diploma op zak.

MARIT VAN SANDWIJK De onderzoekers van de OESO, de

vergelijking van opleidingen altijd proble-

Organisarie

Economische

men op. Desalniettemin is het signaal dat

Samenwerking en Onrwikkeling - een

van dit rapport uitgaat, duidelijk genoeg.

groep van 29 g6ndusrrialiseerde Westerse

De vraag is nu, waarin Nederland zich van

relatief

landen - menen dan ook dat her voor

andere OESO-landen onderscheidt, als het

Tegelijkertijd - en dit geldt VDDr alle OESO-landen met weinig jongeren - is de

voor

Staten, Australie en Zweden. Kenmerkend VDDI' Nederland is dat het een kleine

jeugdpDpulatie

heeft.

Nederland hoog rijd is om daarregen iers re

gaat om factoren die relevant zijn voor het

ondernemen. Bij ongewijzigd beleid zal

onderwijsbeleid. Wellicht kan hieruit dui-

panicipariegraad in het onderwijs waar-

Nederland in 2015 name1ijk rot het kwarr

delijk worden, wat Nederland moet doen

voor de leerplicht geldr, rdatief hoog.

van de OESO-landen behoren waar dit

om haar positie binnen de OESO te verbe-

Hieruit kunnen twee conclusies getrokken

uirvalpercentage boven de 25 procent ligr.

teren.

worden. Ten eerste worden de rclatief hoge kosten als gevolg van de hoge panicipatie-

Nederland steekr hierbij schril af tegen lan-

graad bij benadering gebalanceerd door de

den als de Verenigde Staten, Duitsland en

"baten" van een kleine jellgdpopulatie. Dir

Engeland. Slechts een op de rien burgers

is dlls geen verklaring voor de lage onder-

misr daar, wals her door de OESO wordr

Hoewel Nederland cen van de rijkere

wijsuitgaven van Nederland. Ten t"veede

genoemd, een 'primaire srarrkwalificarie'.

O ESO-landen is, wordt hier relatief wei-

blijkr dat de eerder genoemde grote voor-

Hierondcr wordr een diploma rwcede fase

nig aan onderwijs besteed. In 1994 werd

tijdige uirval voor het overgrorc deel enige

voorrgezer onderwijs (inclusief MBO) ver-

hieraan

Bruw

tijd na het vervallen van de lecrplicht

staan. Als ook nog in aanmerking genomen

Narionaal Product besteed. Dit is beneden

plaarsvindt. Er bestaat geen sterke samen-

5,4

procenr van

het

wordt dat in Nederland over de gehele

het gemiddelde van de OESO-Ianden

hang tussen het ei nde van de leerplicht en

bevolking gemeren (in de leefrijd van 25

gebleven, dat voor 1994 op 6,0 procent

de afname in de participatie, maar voor

tot 64 jaar), zelfs 39 procenr deze kwalifi-

van het BNP ligt. Als belangrijke verkla-

Nederland geldt wei dat de panicipatie-

catie mist, wordt duidelijk dar het kabinet

rende factor hiervoor worden de bezuini-

graad het meesr afn ee mt in de leefrijdscate-

haar beleid van levenslang leren zeer serieus

gingen op de studiefinanciering genoemd.

gorie van 17 tot 20 jaar: van ongevee r 95

moet nemen. Als doelstelling van dat

Toch zijn het vooral de uitgaven voor het

procent naar 60 procenr. In het vervolg van

beleid is name1ijk geformuleerd dat ieder

primaire en secundaire onderwijs die bene-

dit artikel zal er daarom vooral aandacht

in de bevolking van 25 tot 64 jaar een pri-

den het gemiddelde liggen. Binnen de

besteed worden aan her voortgezer onder-

maire starrkwalificatie moet hebben. Een

Europese Unie besteedt alleen Portugal

Wl)S.

belangrijke reden voor deze doelstclling is

minder aan deze vormen van onderwijs.

dat de kansen op de arbeidsmarkt voor

De kosten in het hoger onderwijs worden

degenen die deze kwalificatie missen,

vooral veroorzaakr doordat in Nederland

beperkt zijn.

het wetenschappelijk ondel'wijs veelal bin-

Als gekeken wordt naar de kenmerken van

nen universiteiten plaatsvindt. Hierdoor

het voortgezet onderwijs, is er een aanral zaken dat opvalr. Ten eerste de karakteris-

Een

wei

zijn de kosten per studenr in het tertiair

gemaakt worden. Omdar de OESO diplo-

onderwijs inrernationaal gezien hODg, maar

tieken van de arbeidsomsrandigheden van

ma's vergelijkt en geen prestaties, levert de

lager dan in bijvoorbeeld de Verenigde

leerkrachten. Nederland wordr in het rap-

kanttekening

moet

vooraf

Her voongezet onderwijs

ROSTRA ECONOM ICA

pon sam en m et de Vere ni gde Staren en

potentiele exac re we renschappers en rech-

Een m ogelijke oplossing am het voorcijdig

Spanje inged celd in een groep die zich ken-

nici ook daad we rkelijk in die richting af re

schoolverlaten tegen re gaan zou daarom

merkr do or ee n hoge werkbelasring van de

laren srudel'en.

Dir zo u besc hou wd kun-

kunn en zijn d a r er mee r beroepsgerichre

leerkrachrcn. Z o staar in N ederland een

nen wo rden als een vorm van indirecre uir-

elemenren in d eze opleidingen gebrachr

leraar gemiddeld 954 uur per jaar voor de

val. Dat deze beid e prob lemen gevolge n

wo rden, mer na m e op her LBO-niveau .

klas, rerwijl zijn co llega in Frankrijk slechrs

hebben voor de al-beidsmarkr, is evident.

660 um les geefr. Daarregenover sraar echrer wei ee n haag salaris. Verder is her aan-

Kansen op de arbeidsmarkt

de bas isvorming op her LBO werden g6nt-

ral lee rlinge n per leraa r hoog. Als gevolg hier van zijn de koste n per leedin g laag.

Onlangs is hier al ce n beg in mee gemaakr: d e th eo retische vakken die in het kader va n roducee rd , worden nu gedeelrelijk terugge-

H e r OESO-rapporr suggeree rr dar her

draaid . Door deze lee rlingen meer beroeps-

behale n van een diploma in het voorrgezer

pe rspecci even re geven, zou voorkomen

Ten twcede de pres raries va n de leerlinge n.

onderwijs c ruciaa l is voo r de kansen op de

kunn en worden dat zij hun opleiding voor-

N ederland heefr ee n relar ief groor aaHtal

a rbeidsmarkr.

De kan s op werkloosheid is

tijdig afbreken _ Deze optie heefc echrer ook

zirre nblijve rs (18,6 proce nr boven her

dan veel klein e r - bij voo rrijdige schoolver-

ee n nadeel: zoals ee rd er vermeld , zijn lees-

O ESO-gem idd eld e). Deze lee rlingen heb-

larers ligr d e werkloosheid in Nederland op

e n schrijfvaa rdighede n in de O ESO-lao-

ben vaak mo elrc am hun nieuwe klasgeno-

7,9 proce nr, rerwijl dar voor degenen die

den slechrer o nrwikkeld dan meesral wo rdt

ren bij re houde n. Ee n alge meen probleem

wei in het bezir zijn van een diploma op

vero nd ers reld . Het ve rminderen van het

binnen de O ESO -I a nd e n blljkr verder lees-

4,8 proce nt li gr. Dir probleem is voor

aancal algemene vakken maakr dit pro-

e n schrij fvaa rdi gheid (literacy) te zij n. Als

vrouwe n nog g ro ter dan voor m a nnen: een

blee m eerder grorer dan kl einer.

voorbeeld: 10 proce nr va n d e Nederlanders

we rkl oos heid van 12,9 procent bij voorrij-

is ni er in sraar om docum e nre n als placre-

dig scho o lver larc n tegenove r een werkloos-

g ron den , di ensrroosre rs va n her o pe nbaa r

h e id

mannen.

HAVO en her VWO berreft, kan hier mis -

vervoer, erce tera re gebr uiken. Daare nrege n

Bove ndi e n ve rdi e nen voorrijdige schoo l-

schi e n ee n verband gelegd word en m et her

van

7,7

proce nr

bij

Wat d e voortijdige schoolverlaters van de

blijkr N ede rland in de leefrijdscarego ri e

ve rlare rs ook nog ee ns veel mind e r; voo r

relar ie f Ide ine aantal afgesrud eerd en in

van 9 ror 13 jaa r opva ll cnd goed re presre-

ma nn e n wo rdr dir geschar op zo' n 10 rot

cxac te en rec hni sc he sr udi e richtingen.

ren in wiskunde en science. Jonge ns presre-

38 procent (dit laarsre geldr voo r ail e

H oewel he r hier hoogsrwaa rschijnlijk ni et

ren verh o udin gsgew ijs nog wat beter dan

OESO-Ianden).

om dezelfde groepen gaar, speelr e r wei ee n

meisj es, maar oak die presreren bovengemiddeld. Hie rrege nover sraar ccn zeer lage

gelijksoort ig probleem: voor beide groe pen D e stelling dar el- meer in secundair onde r-

geldr dar her beroepsperspec ti ef ee n rol speelr: voor de schoolverlaters is her pro-

sco re voor Nederland als her gaat am afge-

wij s ge'inves reerd moer worden, lijkr dus

srudeerde n in de exacre en rechn isch e stu -

gerech rvaard igd , zeker omdar de rate of

blee m dar de beroepsperspectieven te ver

di e richringen (332 afges rudee rden per

return voor her volrooien van het voorrge-

weg liggen - zij hebben geen zin om nog

100.000 pe tso nen re rw ijl bij voorbeeld de

ze r o nde rwij s veel hoge r is dan di e voar her

heel lang naar school te gaan - en voor diege nen die aanleg hebben in de betat-ichting

VS hi er ee n sco re hebbe n van 938 e n

hoge r onde rw ij s: voo r manne n gelde n per-

Engeland ee n sco re va n 1296 heefr).

ce nrages va n res pecrievelijk 14 e n II pro-

ligc ee n econo mische opleiding vaak ook

Terwij l er dus zeer zeker potenrieel aan we-

ce nt; voor vrouwe n is dit ve rsc hil nOg gro-

1'00 1'

zig is, lijkr N ederla nd er niet in te slagen

rer: 25 en II procent, respecti evel ijk.

oo k zee r goede beroepspers pecri eve n bi edr.

de hand, aangezien deze opleiding

hiervan de vruch ten re plukken. Een ver-

D e vl-aag is echter hoe dit moet

H er lijkt daa rom in iede r geval van belang

klaring hi ervoor geefr ambrelijk coordina-

gcbc u ren . Uir her rappon 'Schoolverlarers

re zijn o m meer aandacht re richten op de

to r N. D ersja nr in N RC H an delsblad (10

op zoe k naa r een baan 1992-1996' van de

ve rschi llende carrieremogel ijkheden na her

december 199 7): "Mogel ijk hangt d e

SE~

voo rtgezer onderw ijs.

(St ich ring Economisch O nderzoek

gerin ge a nim o sa m en m er her beperkre,

der Un ive rsire ir va n Am srerdam) blijkr dat

korre a rbeidsm ari< rperspccrief voo r tech ni-

de arbeidsma d<t in de jaren 1992- 1996

ci. Nede rl a nd is nog sreeds een diensre n-

me r nam e verslechrerd is voo r op leidingen

land. Als je als techn e ut ca rri e re w ilr make n

ror en m e t LBO -ni veau (me r name LEAO

e n manage r wordt, dan vo lsraar een srudi e

e n MAVO , beid e algemeen vo rme nd e

economic: ook."

o pleidinge n) . Op MBO-niveau yo nd de

AI m et al ka n geconcl udeerd worden dar de

en her VWO (ook algemeen vo rmend e

verslechrCfing voora l plaats op de HAVO prohl eme n in h er voorrgezet onderwijs

op leidinge n). D eze algemene vonning kan

zich voor N ederland speciflek op rwee

een reden zijn voor scholieren om hun

vla kken afspele n. Op de eerste plaars is er

oplei ding nier af te maken, aangezien ze na

cen re groot aantal leerlingen dat zijn of

her vo lrooien van deze opleidingen , nog

haar opleiding in he t geheel nier volrooit

een opleiding zouden moeten doen om een

e n op de rweed e plaa ts kan gesreld worden

rede/ijke kans op de arbeid smar kt te

d ar men er in Nederland nier slaagr h e t

make n _

JANUARI 19%

liJ

Education at a GLance. GEe D Indicators 1997 OECD, Pari s 1997.

Lallcation l'olicy Analysis 1997 OECD, Paris 1997. [lcrkhour, PH.G, SchoolverLaters op zoeR naar eell baan 1992-1996. EBB-SchoolverLatersmonitor 1996. SE~, Srichring voor Econom isc h O nde rwek de l' Uni vcrs ireir van Amsterda m, Amsrerdam 1997. O nderwek in opdrachr va n her minisrerie Social e Zake n en Werkgel ege nheid _

Als student houdt niets je tegen.

Waar kom je 't snelste vooruit? Zodra je bent afgestudeerd kun je overal

Daarnaast geeft onze nationale en inter-

aan de slag. Leg daarom nu al de mogelijkheden

nationale organisatie je ook nog de grootst mo-

van

geJijke zekerheid over perspectieven die verder

verschillende

financiele

dienstverleners

naast elkaar. Dan zal het je opvallen dat je bij

reiken dan je eerste jaar.

Deloitte & Touche al direct zelfstandig gaat

Kom daarover praten. Bel Alette de Vries ,

werken. Je krijgt het snelste contact met ciienten .

Personeelszaken: 020 - 606 11 00. Zij maakt bin-

Je werkt met je team in een open , in-

nen de organisatie graag een afspraak voor een

formele sfeer. En je kunt diverse opleidings-

gesprek, zodat je ons snel leert kennen:

programma's volgen.

Ondernemend & Alert.

ACCOUNTANTSÂˇ BELASTINGADVISEURS â&#x20AC;˘ CONSULTANTS Meer da n 70 vesti gin ge n in N e de rland . Intern e t: www. d e lo itte. nl

Deloitte& Touche