Şah Veliyyullah Dehlevi- Fıkhi İhtilaflarda Ölçü (El-insaf fi Beyani Esbabil İhtilaf)

Fıkhi 1 htiıliıflard a ...

�·

OLCU . c

FIKHİ İHTiLAFI.A.ROA ÖLÇÜ

Fıkhi ihtilaflarda

ÖLÇÜ Şah Veliyyullah ed-Dihlevi

Tercüme ve Tahkık Musa H0B

FIKHIIırT!I.iifl.ARD,16ı.ç0

c:.,..,.ı.oıı.;,ı....ı...., -,,..ı..,, ıoo6 ıı.�-"---·ı-Mi«lo........ ı-,.,-ı.,..,-. .....,_��,_-..m,,,,..,_,.,...u.,.,,.,.,.,.,...ı.ı......,.-.fo;ı• -""""''""""·)o)'..ı,_,,.,,.,._,.,_,...

,.,. lh...,DF.IoH/lA>l ��......i..

Alun..-KAJIRA�IA>l0ClU

ıı......Yth,.Yolo Yıı!l.o yan"...... . /l7�\tiR'l<l:10l)l)l,l10% ..... G.n.ID.JK"" GioU....oPamı.m.o�D.JKon

.:.'Jo���3�"��1r':!.�����9":9u!, Em..,..'·��;���."ı.ı-:,.,

l-4676Üo.ko.ıatriSTA1-(BlJL Toi:Wl16J)l8�l&!l P.kı.(Ol161)18 )11(1

.....ı...ı.moy.,. .. .......-

İçindekiler TAKDİ:\1 rERINE. ................................................................ L 1 '"'fıkhi İhıihinara:\!odmıisı \"J k la�ırn�

Di�ünresinc Elqıird lhkı� .. . .. . . .. .. .. .. .. . .. ... . . ... . . 1 1 lhıil.if ,-c McrJıcp Ka\'r:ıınbrının HJkibıi 20

On':l.nu.lisı,t · MO(krnisılJ.hrif:iı . . . . . ..... . . . . . .. . ... . . .. ... 24

EI.İ " nsif'ın İçeriği ,-e l�lc\'i ..................................................30

Tcrctinıcdcki Emeğin Bcr:ını . .. .. .. .. .. ..... ... .. ... .... . . ..... 31 ŞAH VELİYYULI.AH Dİl-lLEVi'NİN TERCÜME-İ HAti ..3 7

MUKAI)l')�IE ....

. ...............................47 Hiıiııri Hii/iim

İSLAM'IN FİKHİ KONULARlNDA SAHABE VE TABiiN'İN İHTiLAF SEBEPLERİ iSLAM'IN FIKHİ (FER'İ/A;\IELİ) KONULARlNDA SAHA­ BE-i KİIUÜ! VE TABiiN-İ izA\I"IN iHTiı.J.F SEBEPLERİ..53 1. RASÜLULI.AH (S.A.S.) DÖNEMİNDE FlKlH

İL\lİ .. 54

A. Salıibe'nin Raslıhıllah"a (u.•. ) Sual Sonııa Kc)1i\"C�ıi ..... 54

ll. Bilnı�"(liklcri Koııulmb Hz. Ebu Bekir '"C Hz. ümer'in Tı\'ırbrı...

İ

.. ..... 57

ll. SAHARE h-fliiJ.Ft.ARININ SEBEBlER '-.: ÇF..ŞhliRI.. .63 lll. TABiİN DEVRi

iı·LTiLAFt.ARININ SEBEPLERİ......74

1\( TAIIiİN DEVRi FlKlH EKOLLERİ .... .

. .77

A. HicuEiwlü . . .. ............... ..... .................................... 77

ll. Kiıfc Ekolü .

. .. . . . . . .. . . . .. . .. . ... . . . . .. . . .77

fii.:UiİımıJ.fL\RIMÖ!.ÇU

ll:iıuiBii/ü m FIKHİ MEZHEPLERİN İHTiLAF SEBEPLERİ fiKHi ı\IEZHEI'l.ERİN İHTİLAF SElJEl'LERi 1.TEBE-i TABİİNİN flKlH

Mtl'ODU

ll. FIKHINTEDVİN EDiLMESI lll.

[)ÖRT BÜYUK MEZHEP

.

....... ......... 83

.............. ... ... ... .85

........................... ... ...91

lı\IA�!I VE

ı\IEZI-IEI'LERI . . . . ................................. ....92 A.İmJm:\Hiik.-c,\kzllcbi .... .............. ..................... 92 B. İm�nıEbu l·lani.:f ve l>kı.hccbi ....... ..... .................... 94 C.İnunıŞilli•�Mczhebi ..... ... ... ... ........ ........... . . . ..100 D. Alınıcı b.H:ı.nbd '� ,\IcWebi .......... ....... ........... ...108

Ü[iiıl(üBii/üm HADİSÇiLER VE RE'YCİLERİN İHTİLAF SEBEPLERİ �IADİSÇİLER VE RE'YCİLERİN İI-ITiı..AF SEHEI'LERi.. ı 13 1-

HADİS EKOLÜ. ..... ................................................. ı 13 A. H:ıdisEhi l nin Özcllilk cri. .. ............. .............. ... ...... . ıl3 ll.l·l:ıdisç ikri ıı.\kıod ları ... ............. ......................... ...120 C.H;wli � f.koliirıiin Kullmdıgı Mcıodl�rın K�rrıllbn .. ı2 ı "·H:. Ebu IJdir'i,�nÇ.kii""&ı!Jin"ın Timnın ....121 b.H:. 6mn-'i11 Kıldı Ş11mylı'tıMtlmıln• ..... ... ...... . .. . .. 122 t.Abduffnb b. MtsYıd'uıı Kıı dı/Jım

Qfudu

d.Abdu/Uıbb.Abbm'mJi-n..,JUulld/1

............ ....122

. .. ... ... ............... 123 ........ . .. . .. . .. . .. . .123

t.HIIliisln-kŞnl!SiC.iiriij!m'fi1imıuıl:

O.

H:ıdisT:ırihindcİkiDönc:nı . ... . .......................... ... ... ı26 ıı.CnurrTt:dı-i�t/:M�ttmi .. ........ ... ... .. ...................... ı26 b. 'fitl:il:rrTrınıif!Jinırmi

. .....................................117

E. l-l:ıdisElıi l nin Öne mliSinıaJ ! n .............. .......... ........128 n.Cmıı't"/i:dı-illf)ijlltlllilliiiAftjlmrHadis[ifni ........128 b. "/i:dltikı't1iıs11ifDöıırmi"i"MrJimrHndisrilrn . ......128 1 . Ebu Aixtillahd-Buh:\ri................. ................... 129 2.Miistim cn·Ni�biıri ................ ..................... ...129

içimirki/cr

C.ı\lcıJw:plcrinYayılınası . ............................................ l4l

lll. HADIS VE RE'Y EKOLLERI HAKKINDA GENEL DEGERLENDiRMELER IV HADISÇILER VE FAKIHLER HAKKINDA HATrABi'NİN DÜŞÜr-"CESI .. .. ..... . ... ..... . .... . 147 II. Ebl·ilmdisP<Ntcr. . ...... . . . . ... ... ...1-18 b.Ehl·ifikıhı"ımıznr ..........................•.............•..•..•.....• l-18 &. Mdıtp iımımlmıudmı lllll-ltdilmforlı/ı klll•illtr llmJmdtı mkmı/mı ontık rııwm . ..........• 1-18 l)ijıTiiilıeii.HiJ"liim

HİCRİ 4. ASIRDAN ÖNCEKi ISLAM TOPLUMUNUN DURUMU ''c 4. ASIRDAN ÖNCEKiLERLE SONRAKiLER ARASINDAKi i.HTİLAFLARIN SEBEPLERİ HiCRi 4. ASIRDAN Ö:--.ICEKİ İSLA.l•l TOI'LUMUXUN DURUMU '"t' -1. ASIRDAN ONCEKILERLE SO:\'RAKlLER ARASINDAKİ IHTiLAl'LARlN SEBEBLERI. . . .... . ... 155 1.HİCRi

4. ASRA KADAR Ü.\IMETI:\' TABAK.-\L-\RI..l56

ll. :\LEZHEPLERE BACUUCIN ORTAYA ÇIKIŞI VE SEBEI'LERi . .... .. . . ......... . . ............. ..... . ... 158 A.Muc!JI:.,\Iiiııe c sipMiiçcdıid.. .. . .. .... ..... . . . ..158 ll..\lc7.hcpcç,\liç i d c ıd i ...... . ............ . ........ ... .......... . ..... . . 160 C. ı\luciJI:. Mlist:ıkil :\Hiçcdıd i . .. . .. . . . . ... . ... . ... 160

l'IKıti İırıiJ.AFI.ARIMÜl.ÇU

lll, ;\I ÜÇTF.HİD LF.Rİ� DERECELERİ HAKKINI)A iB:-ı zirAıYı� GÖRÜŞLERİ ....................................163 A. .\luıl.ıkMf ıçı:chidlik Çqiıkıi ..... .............................167 ıı.Munnl:ifMii(ttbidfiJı .................. ..... ........... ...... ... .167 b.Mımup si M ii(ttbidfifı ............ . .... ... . ........ ...... .. . .. . ..167 B. .\lezlq*n: &&l�n:ı.n ;\[üsJiinı:ı.nllr ... . ........ .. .... .. . .. . ..172 n.Arrim ................................................................... 172

b.MII{tthidkr .................................................... ..... 172 c.Mııfllmmtfıır ................................................ . .. .172

1\�TAKI.İD NE ZAMAN FARZ OLUR? ..... ... ............... .172 \� ;>.IÜÇff.HİD I.F.Rİ N DERECELERİ ... .......................177 A.Muılı.k.\lüçı:dıid ................................. ................ 177 tr.MmmfıifMıufnlı.Uii(rthid ......... ......................... 178 b.Mımtt1ipMıırlrıkMıırrtbid ............ ........ . ....... ... ...180

R.Mı:zlıepccMiiçı:chid

.................................... ............180

VI. İLK ALİ.\ILER FlKlH USÜLiJ HAKKINDA NEDEN I'EK KONUŞ.\IADII.AR? ... ......... ................182 VII. MÜNTF..SİI' ı\lllri..AK ,\\ÜÇI"EHİI)Lf.R NESI.İNİN TÜKEN,\If.Sl ........ ...............................18-1lkjiııriHiiliim

HiCRİ 4. YÜZYILDAN SONRA FlKlH SAHASINDA VUKU BULAN HADISELER 1·c: Üt\lı\1ETİN

DURUMU

HICRİ 4. ASIRDA� SO:-lRA FlKlH SAHASINDA VUKU RUI.AN HADİSEI.ER \"C Ü.\IMETiN DU RUMU ..195 1. l'IKIH

İI_\Iİ�I)E CEDEL VE Hİl..Al'IN ORTAYA ÇIKIŞI .......................................................... 195

ll. FIKIHTA TAKI.İ TOI.A\'1:-11:-1 IlAŞlAMASI ...........207 A Fublu. :ı.�ırıdı.ki ı�nışnubr \"C müo:-.ıdddcr ...........207 8. K:ıdıbnıı zuliimk:ri . ......................... ... . .. ... . ..............207 C. İWrccikrin cch�kıi 1-c irıs�n!Jrın dıli\"cuiz ki1-ilcnkn fcn·�.sonn�r ...................:........................208

içimirki/cr lll.HER İtİMI)F. AŞIRI I)F.RF.CEDF. DERİNI.F..Ş· MEYF. KAI.KIŞIDIASI . . . . .. ..... . .... ... . ....... . ...209

DÖRT MEZHEBi TAKLİD MESELESi YANLlŞ ANLAŞILAN BAZI ÖNEMLi HUSUSLAR YANLlŞ ANU.Şil.AN BAZI ÖNHILİ HUSUSI.J\R 1.

.........215

DÖRT MEZHEBi TAKLİD .\·IESELESİ .....................215 A. Tal.:lidin İcına ik Caiz Olu�u . . . . .. . . .. . .. .. .. 215 ıı.·ıak!idinHaram01uşu . ............................................216

C. M cr.hcp Tal.:i l diKimkrc Haranıdır ...

D. Mezhep Taklidi Kiml ere Cıizdir. .. ........

.

............ .... 222

ll. TAHRİCI"F. BUI.UN;\IA İLE HADiS ARAŞTIlL\lA· U.RININ BİR ARADA YÜRÜTÜL.MESİ ................. 224 lll.

ŞER'İ I·IÜKÜMLER ÇIKAIL\IAK İÇİN KİTAI�

SÜNNH \"t ASAltıN ARAŞTIRIL\IASI . . . 227 Mut lak lçıih�d (Muta l k Miiçıchitllik) ;\\enebcsi .. ...227 Kısmi İçıilud (Mezhcpıc Mliçı dı idlik) Mendıcsi ....228 C.H�IkıııMczhchi. . . . .. 230 A.

ll.

1\(

FUKAHA iHTiLAFLAR!..

IIİIILİYOCRAHA.

.

................................. 236 . . . . .. .. . ........... 143

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.�Ör.çiJ

KISALTMALAR (A): Alxlülfcır:ıh EbuGmldc

(T) (M)

cr:raıibi MıısaHub Ccl!c Cc!.l.!uhu : Sal!a!!ahuAicvhi ,·cScl!cııı

r.a. : Radiya!lahıı �ııh r.:ı.nha: Radiyal!a!manhi, Radıy:ıl!a!maııhuııı, r.h. : Rahıııcnıl!ahi ,ııcrtı

'D!KDIMYEIUNE... � Şih Vcliyyullah'ııı eseri �cı-insif"ın Gölgesinde

"Fıkhi İlıril5.fl:ır.ı Modcrnisr Yakbşıın" Diişiinccsinc Elcşrircl Bakış Z:ımanm ikindi dilimi. Kiiııaı küçüldü . Mck.ln <braklı, 7.:1nıaıı hızhındı. Iletişim re ulaşım inık:inbrı ik tı7.a klar )'akıııol­ du. llilinı ı·e teknikle nice bilinıııczkrin pı:n:ksi ar�l.mdı. Eşp ı·c lı�disdc:re yeni yonınılar getiriliyor. Diinün nice haplkri, bu giiniin n..·dkri hili ııc ge ldi, prının n:dlçri de bngiiniin haya l­ leri. Bu bü)iik <kğ:işiııı ,-c b.ı şkaiJşıııı, çok yeni proble mleri de beraberinde ge tirdi. Ha)·aıı kol.ıyla�tırıcı teknik ,.c icad l.ırla aslında ihtiı�ıçbr &ılıa d.ı çoğaldı; onları elde etmenin hırsıı·la insanlar, akla-haı-ale ge lmedik 5tkııın, stre s

I"C

hasıalıklarb bo­

guşnıay;ı lxışbdıkır. Ni luı· cı bu hastalıkbr. ha)·anıı maddi-ıııa­ nC \·ihcr iki )"Önünii çcpcçcvrc kuşatt ı Ahirzaımnııı gur\ıb "aktiııi )·aşad ığ ııııız bö)· lc bir diiıı�·ada lsl.i.ııı coğ rafyası da, ke ndi içinde del' problcııılcrlc ka1 1 ı karşı�-:ıdır \"C :idct.ı koc a b i r kaz:ııı gibi kaynarıp dunııakr:ıdır. Çok yöniii s;ı.ııcılarl:ı kıl" raııan bu dünya, aslııKb :bırlan\an beri­ dir yolu gözle nen bir ımıkaddesçonığ:ı lıaıııilcdir: likin ıııukad­ dcr bö)"lc bir doğuşu sezen bazı l'ir'al•ııi nıhlar biiıiin b>ii:ıcl

\"O·

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.�Ör.çiJ cukların öldiiriilıııcsi cııırini vermişlerdir, daha {logrtı�u ŞC)T:Inın ezdde .-cnniş olduğu emrin gereğini yerine geıirınektL-dirlcr. Bu şcyt.ini plana gün: İ51.iııı ilcıııi,sürekli �-:ıpay giindeııılcrle mq­ gul edik-cek I"C kcrKiini bulup esas ıııisyomrnu ifa etmesine frrsaı I"C imkan ı·crilıııc�·ccckıir. En önemlisi de isl.l.ııı roplurmrnu araku nıun ruhi dinamikler bir bir çükı:rti!ccek, Miisliinıanhk medeniyeri giinıbi.ir giirııbiir değil, içten içe çiiriiyc çiiriiyc �·ıkrbcakur.

Ru kiirı:sd ıııa.srır pl.lnnı bir pJTçası o!Jr:ık,iıunçlı lx:yinlcr pratikte olırnıhr bir neticesi olmayan ucuz r.ıruşııı.ı!Jr.ı kurban edilecek \"Cgt"Çnıişre ilmi çerçe1·cdc cen:yaıı t•dcn içrihad fark­ lılıkları, ilim kisı·cli şcrr b>iiçlerin yiinlcndirıııcsiy!c ucu ıopluıııu bnıpbr:ıbiilıııeyci'Cbirbirlcriylci"Un.ışrurıııapbdar uzanan büyük karg.ış.ıbr:ı 1·c fikri-fiili ıcrörlcrc sdx:bi)"Ct .-crdinııcrc alcı edikcekıir.Meıin yazarlığımnıüsıcşriklerin(orpnr.ılisılcr), O)'lUtcuhıgunu da birtakını modernisı rııiislürııanların (nıüsr.ıg· riplerin de denilebilir) �-:ıptığı bır o�'lrnda s;ıhnclenL-cck olan ana ıeıııalar i s c sır.ısı)·la �yle ol.ıcakıır:""l:ısawuf büriikleri,nıe7Jıep

imaııılan, s:ılıabilcr, pcygamlx:rler,hepsi bin:r ins:ırKiırlar; bu sc­ lx:plc onlarla başkabrının sözleri ı·c fiilieri arasında fark �ukıur; eserleri r:ı.ıtı�ılııı:ız degildir; ıııııbddcs kabul t-.:lilemczkr." Sapı danesinden a�·ımıak l.l.zını; ı·ahi)" kontrollü ve yönkndinndi "pı:: yg.ıııılx:r�başb,ilhaıııbyn.ıklıpcyganıbı:rv:irisi:ilinıl·ct"l"­ liya Jıaşb. Belki ilk bakışr:ı. b.ır.ı nazariara olunılır gibi görünen sözkonusu r.ıkl.ışmı, esasında Isk'ını "lbphınıunıın renıcilerini sarsnıak, onun d:ı öıcsindc yıknıapblkışnıak an!Jnıına geli�ur· du. Niıckiın de öyle oldu. Osmanlı Dcl'kt-i Aliyycsiııi, dı�ın d;ırbckri 'kgil, için fiskclcıi yıkıııışn. Nif:ıkın, kiifiirdcn daha şcrlibbul edilmcsi dc bun(bıı idi. lşıc kaç asır ı·ar ki ory;ınr:ılisrlcrin bu ilim pcnkli ihaııct O)'lıııları İsl.inı eogra�":l.Sııl(b bir bir sahndcıınıişıir. Muhr.ıç ol·

TrıkdimTcrinr... duk.brı muha5ebc ı·c mur:ıbbdcriııi h�k.k.ı�·la rapanıapıı .\llisliinıaıılar n: blinıi ycı Batılı nıiisıc�riklcr t:ır:ıfmd�n sorgu­ kmdı. Öııa: Unınıcıiıı önderle ri!nunı-ı Azam, Imanı Ahnıl"(l gi­ bi moJıcp imambrı, sonra ihıı Ar:ıbi ı·c imam Rabb;iııi gibi mini imanılan SOfb'lılandı. Ardınd;ın Elıl-i siinnct ı·c'l-ccnıaaı akidı:siwfıkhıbbir sualkriııe bcıızcrşckilde hcs; ıbaçekildi . B u �·etmedi . Ebu Hıın:yrc (•-•-) ı · e Muavi�·e (u.) gibi sahabiler �-ıpr: ıtılıııaya çalışıldı. s�hibc, ı:"ibiin \1: rcbc-i ı:ibiin'i �-ıpraı ıııak­ kı l sl.i nıblı::s iniıı �·ıkıl.ını ay:ıc:ı.gı aıılaşılııK"a, bu kc;r;hadis-i şcrif­ k r sorgulanıııaya�laııdı;dob.yısırla Hcndimiz(u.>.) saııık sandalyesine on ımılmuş oluyordu. Nihayet o cin�yct de işlen­ dikten sonr a şimdi arrık Kur':\n prgılanmakr.ıd ır. l5tenen nihai karar ise: lst.inı'ııı idamıdır! Ister d<>gu isterse b.1n kaynaklı biitün bu"akade nıik ıez'' kisı-di içıençökcrtme ç alışnıaları,kcn· diııe

göre

ilmi bir r.cmin buldu ı·c lı:ııt.ı isl.inı adına ilmi

ar.ışıırnıalar yapan ni�:e rı:snıi·sil'il kıınıluşları da etkisi altına aldı. Imanlı da olsa gafıl b.ı7.ı mlimiııkr de, r.ır:ıfsız bilgi ı·c ob­

jcktifr.ıl'ıranıb.ılajlarıiçiııdc kcndi krincsunulanbıııdıirli bah, şuurunda olmaksızın atircrk yediler, başkalarına da ylxlirdi lcr; oys a uh irkne n bı.xknkri degil, ruhları oldu; saf akidckrinckn ı·e S;ığlam imanlanndan oldular; lıid:ırç[ aday ı ga�T-i miislimk· r i de i ııu ndaıı enikr.

Haıı kı:ııdine göre degişik ıııiheııld cr üretiyor; Doğulu (b bu nıiheııkkn: kendi degerierini vurııyor. Oysa bilmiro� k i kı:ıı· di degerierinin bizzat ke ndisi mihenk. o�-5J modernisı yak­ laşını!Jr, bizi kı:ııdinıire getirmez, �öıckilcr"c göriiriinlii,"öı:c­ ki� lıalinc gcıirirdi . Hcnı kir: ıplardaki lsl.inı, z:ımanı'C hadisdc­ rin di�lcri arasında bir aşııımaya ını ugraınışıı, tıpkı diger sema ı -i dinler gibi? Hayır! "l:ılırifı-e tdxlilı: mi ıııarıız kalınışıı? Hayır !

Uir harf mi eksilmişti K ur'iıı'dan1 Ona da hayır. !'eki nlxkndi?

1\lu hakkak bir ı:skinı cı·c ıozl;ııı nıa süz konusu. /\nıa bu . dinin

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.�Ör.çiJ kendisinde <kgil, dindamı gönlünde

I'C

kaf.'lsmd;ı gcrçckl�nıiş­

rir. Müccddidkr de her a�rın b�ımb bu paslannıarı i1.;ık: için görKkrilnıi� <kgillcr midir?

Kur':in I'CSünnet kapugmd:ın dagan. s.ılıibc: I'C selef-i !cili­ hin ıııah:ı:cııir•k ıopbn.ııı, nıiiçtchidin-i iıaııı 1"<.: uknıa-i fihiııı rıw<.:r:ıından asırlara dagınıııı yapılan l'c iinınıct·i Muhanını�-.:1 içimk ıwsilkr boyu kı:sinıisi7. ol.ırak Ehl-i Slinn<.:t w'I-C<.:ıııaaıi ycıişıin:n İsl:im bcngisunı. Bu kutsal su.lıab dupdnn.ıdur,çok bcrr.ıkıır,·c hala aşkın,·c ıaşkın bir şckildc karnaıııaktadır.

Giiniinıiiı:c kadar gdirken gl-.,rigi b.ızı cctl'clknlc bir takını ha­ rici unsurların karışmış olması gibi bir dıınrnı kariyycn söz ko­ nusu degildir. Bid'aılar,dinin aslın:ıda t:ıslma da sı7.;anıanıışıır, yani ne uslılündc, ne de tiiriıunda bid\u yokrur; belki ba:ı:ı nıüsliimanların kendi diinyabrına sıznııştır,hepsi o kacbr. Eld-i cbl.ıkıinçoldııgu. dd-i hakkm �dıriıhmı bo7�11J)'l nıııkll-.:lir ob· nmııışrır;çtinkiidin,d;ıinıailahik.onumahınd:ıdır. Bu,Aibh'uı garanıisidirçiinkü.

Nc,·:ır ki -ilahiicnı:ınn bir ikıiı.ası ol.ır;ık- diniıı safi�·cıi,bir r:ıkını dalıili unsurl.mn l':lrlıgırla kon.mabilnıiştir,tabii sc�pkr planında. Hu unsıır!Jrın başmda<basr-ı saadcrıcnbugiinc lslim t:ı.rihi bo�'lmca rnüsliimanlar ar:ısında birrr nıuhrc:şcm siitmı gi­ bi duran irik.idi-fikhi ıncıhcp imanıları I'Conl:ırııı )'Oiundan gi· den .iliııılcr gdnıckıcdir. Unınıet bn hak lll<-'ZIKoplcr 5a)'CSindc dcrli-toplu bir Isiimi hayarı yaşanıaya nım�tlak obbilnıişrir asırlardan bcridir. Tck tck her ;\·!iisliinı:ınııı bircr salı;ıbi, yalılll fıkıh erbabı olması nıiinıkiiıı olnı:ıdıgm:ı göre, bumın böyle ol­ nı;ısı kaçımlnuı idi,·c kaçınıhııaıolacaktır.

H;ıkib ı ş u ki: l'ıkıh sahasınd:ıki nı�hur dörth:ık nıcziKop , ayrılıkiann çogalnı:1$ını dcgil, :ızalmasım ncıice \·crıııişıir. Hem mczlıqı: k rin ihıilifı,ilırilif-ı tı_?.;ıd (ifıir:ı.ki'Csilcsi:ı:ııl�ma)dc­ gil,ilıril.it:ı reııcnı.ı"dlir (çqiılilik-ıcııgiıılik scbcbi bir farklılık-

TrıkdimTcrinr... ur). Dolayısıyla onlar:ı dinde iftirak

I"C in�ikak dogur:ın

m:gatif

olgular obr:ık değil, dengesiz,ölçüsiiz iftir:ık ve in�ik:ıkbn ciizi­ ycı çı:rçcn:si içinde sıııırlam:ır;ı l"esik obıı pozitif ckgerkr ola­ r:ık b.ıkıııak dunınıunda)·ız. Mezhepler aynı z:ımanda lslim'ııı eneıısclligiııin de bir göstergesidir. Bütün dil, din n: ırk.br:ı iman mcsajmııı şı._-slcııcbilmcsiııdc kuş.uıcı, kucakl.ıyıcı ı·c her ıiirlii problemleri çözlicü bir ihar.ı misronu görmı:kı�"dir.

Bu baglaıııda islim r:ırihindc mezhep ,.e fırkal.ırın oluş· nıasnıı saglay:ın ba�lıca inıillcri, kısaca sıralamak gerekirse şu nıaddekrc indirgemek nıünıkiindlir: 1. İ lihi kader.jBu,aslında diger maddeleri dı: kapsar.] 2. Nassların {ip:ı ,.ı: hadislcrin) ken­ di k:ır:ıkıı:rlerinin farklı anbşılnıap dl'crişli oluşu. 3. Hilifcı, raııi siy:l5iinıil. 4. Cehalet: :ı. Şı:r'i hükümleri (ıııaks:ırları) an­ bnıanııı 1"\\Sırası obn Ar.ıpça')·ı bilıııenıek. b. Şı:r'i g:ıyekri bil­ mcmek.e.Dini\:.onııl.ııtlaaklı h;\kim kılmak.d.l�azı insanların,

dini mn7.ubrd:ı şahsi görüş ı·c

ar;:ubnıu u�·nı:ıbn.

5.

Cahil

halk ar:ısındaki şuursuı.rakliıçilik.ıihıil,\fl,ırııı isıenııı<.:ycny;ın­ l.ın ,.ı: )"J.ll tesirleri rabii ki nıerdumır; ancak zcnginlige

I"C �-qiı­

litigc bidi olan raratbrı, belki ond;uı da öte iiııımcti sır:ıt-ı nıiisrakinı üzere lı:ıkikatc dcığnı yiiriitıncsi nokra-i naz:ırııx13n isc nıakbukliir,nıiisralısendirl"e dalıi zaruridir.

Fabı ne acıdır ki, b:iııl mezhep 1-ı: sapık r:ırikaderi Istim toplumundan urdı:tme çalışmalan esnasında fırl.ıtıbn tenkit ok­ ],ırııı;ı yanlışlıkla hak mezhepler ı·ı: sağlanı tarikarler de nıanıı kalnıışlan:lır. B:ıren de arı niyeıli bazıları göriiniişıe o biıılları hedcf alıyonını nıa7.cn:riylc gcrçektehakkii hakibılcriıı.ırnıuş­ lardır. Degişik fırkaların birbirlerine yöndııikkri <:leştirikr, bir kör d�üşüıxlc karşılıklı omılıııaz )"ar:ılar as-mıştır maalesef. Mu­ hakkak ki -metin hayır iizı:n: ilıtilifı neticesi ��� ��·dana gelen ilmi ıJI<kirT�.l'<:l.inılbni.>.l59·163,L)>nıl.ı\:Opı""i,hı.,ıbul.l993

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ rartışmalar,dinin ilmi pLinda açıhmım n: yaygmlaşmasım sag­ lanıışıır. Aııcak ifraı!Jrmtfc riılcri, ı cfritlcrin ifr:ıtlandogurdugu dabir gcrçckıir. Tarihıc fıkıh,:ıkidc,kcl.ım ı-cr:ısaıı.ı.ıfgibi nicc uhaiJrda �iizbinlercc ınııha,·crc. nıÜ7�1kcrc. münabp,münaı.ı­

I""J ,.c nı(ic;ıddclcr olnıu�nır. ı\hhz·ı harr ,-��� mahı·ı şcrrinbu·

lunnıadıgı bu dünyadJ, SÖ7. koııusu oiJı·ların da farklı :ıçıbrJ göre dcgişkcnlik arn:dcn harır ı·c şcrr ı·önlcri tabii ki olac:ı.kıır, olnıuşnır da.

Ory:ım:ılistlcrin, ilham kaynağı oldukları modcrnisılcrlc birlikte,lslim ıopluınunda ondört asırdır \"ar olagelmişbir Elıl­ i sünnet anla�ışını den-c dışıbırakıp iıikiidi ı·c an1eli salıada kor­ kunç bir anaqi mcrdana getirerek miislümanlıgı dolaylı olarak r:ıhrif eın1eye yönelik çalışmaları herkesin malumudur. Bu küre­ sel masıır pJjnııı bir parçası olarak iimmeıin ekscriyeıinin,din­ lerini dört hak mezhep çizgisinde y:ı�anıabnna $JI":IŞ :ıçılmışıır.

Tck olan İsllrıı'da birka� nıcz.lıcbin ulnı;ısı, dalalcı ı·c hatt.t �irk olarak !Jıısc �xlilnıiş ı·c mczhcplerin, iinınıcıin birligini bükliigii şeklinde �"anlışbir söykm ileri siiıiilmü�tiir,nıiisıqriklcn: u�·an mlisragripler r:ırafından. Çogunhık aı•am h:ılkm,bu komıd:ı yc­ ıcrlibilgiycsalıipolm:ıması d:ı y:ıpıkmıcnkiılcri isabctliymişgi­ bi göstcnııcktc ı-c beklenmedik şekilde in:ınçh dlin)·ada k:ıpan­ nı;ısıZOI'gcdiklcraçılnıasın:ıscbcbiı·ct ı·crnıckıcdir. ;\kzlıcplcri bbul etmeyen SÖ7. konusu müsr:ığriplcr ı·e cnrekkriicl r.ıkıbn b:ı1.ı kesimler mezhepler ar:ısı ihıiliflan,bir sapma olarak :ılgıhyor ı·c öyle lanse lxliyoriJr. Oysa bu,İslim'ın nakli ve akli ıcmclkrini tanı obrak bvrapnıamakr.ın, bu temel­ ler üzerine on ıran mezhepleri delilleriylebiknı<mckrcn ı·c dinin cilıan-şünıiıl ıncsJjını kanıilen idr:ık edcmemcktcn karnak· IJ111)"or; bununl.ı lxrnbcr kasıtlı )'akl.ışımlarııı ı·arlıgıııd.ın dogu­ yor. Meıhcplcr arıısındaki ihrilitlı komıları öıı< çıkarmak, nılisliim:ınl:ırın gündemdeki c�as nı�"SCidcrlc ugr.ışm:ısın:ı m3ni

TrıkdimTcrinr... olurken, beri r:ır.ı fr:ın lsEiın fıkhına ı·c fakihlcrinc du�·dukbrı güveni lk sarsınakr:ıdır. Susılan bu giivcnlc birliktc cs:ıs a1-:ıın ıniislliınan!J.rınsaglanıdini ıcnıcllcri sarsılnıakta,bclki şuurluc:ı olmasa bile bir hüsnii7..Jnna binacn tcbaircılc girıikleri dog:nı �·ollar çıkınazlar.ı süriiklcnnıckrcdir.

Neden ı\lüsliimaıı!ar tarih boyııııc;ı İsilım mezhep imam­ larının ardısıra yapma rolunu sq-nıişlcrdir? Kiraplık çapında ge­ niş bir ar.ışnmıa isıep:ıı

hıı

konuya d.ıir,bir girizg.ih yazısının

istiib cdcnıcycreği bu lıiknıcı ummanlı mcl"zuda Ş:ih Vcliyp.ıl­ lahDihlc,i'ni n ş u cl-lnsif isiınli cscriııdcki gclcn if.ıdclcrini dik­ katlc okumakt:ı biiyük fa�·da \':IT. T:lbiin dönemirKle mczhcplc­

rin tl1Ckkiil sün:.:inc'·e buınıııiiınınctt:ır.ıfındaıı kabul l"tlilınc­ si w intisapla uımımilcşnıcsinc dair Dihlcvi şöyle demckwdir: �İşıc rukarıda seniedilen ana scbcplcnkn ötiirii salıibe-i kidııı arasul(]a birbirindeıı farklı nice rııezhcpkr(göriişlcr, ka­ ııaaılcr,içıihadl.ır) omıy;ı çıktı; hemen arkadan gelen ıibiin ncs­ li de oııbrııı bu çcşiılilik ar;.cdcn ilinılerini güçleri ycııigiııcc aldılar;işiııiklcri lıadis-i şcriflcril"e onLırın içıilıadlannınbcrlc­ dilcr, kaınnıay:ı. çalışrılar. Birbiri ilc çcli�iyor gibi göriincıı fark­ lı riı-:ıyeı

w�-:ı içtihadlarla karşıl.ıştıkl.ırınd:ı da bunl.ırın ar.ılannı

buldular; ı·c ycrine görcbazı kavilleri b.ızısına rercilı eımcyi bir metod olar.ıkbcninıscdilcr.(... ) Böyle bir I"Ciin:nin neticesinde. ise r:b l iin ulenı:ısıııdan her bir ilimin kt:ndi çizgisitKlebir mez­ hebi olıışımış vc hcrbcldcdcb.lşkab.lşka inıanılarıcıııaıiiz ct­ miştir.

Buna örnek olarJk merkezi p.:rlcşiııı bölgeleri olmaları iıi­ bMiyk aş.1gıdaki eşicmderi bydedcbiliriı; �'k"ttiııe'de Said b. �Hiscyyeb(" 9-tJ712) ı·c S;ilimb. Abdilialıb. ümer(" 106J7HJ. Bu ikisiıl(kn sonra da Imanı Ziihri(" IH/741), K:idı Yahy.ıb. Said(" ıu/160) ı·c Rcbia b. Alxtirr;ılımaıı (.: !M/755). ı\lckkc'dc Ara b

l'IKıti

İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

Ebi Rcbah(\CIIi/7ll) . . Kfıfc'dc lbrahinı Nch:ii(.-.116/714)\-cŞa'bi (v. 103/721).. l�asr.ı'd� H:ısan Basri('" 110/72�)•. Yemen'de 13n"ıs b.

· . !\kkhfıl(" 118/736).

Kcysan(.-. 106/724).. Şanı'da d ı

AllahTcal.i.göniillcri bu :ilinıkrin ilmine susamış bir nesil

y;ır:ırrı. Yiiregi ilim aşkı ilc pnan bıı nc�il, özellikle oııl;ır:ı IlK)"· lcni,

a<kta onların etrafında pcn·anc kesildi; w oıılanbn hadis·

i şcrilkri,salıibe'nin fcn·a 1·c b\'illcrini aldı; haır:ı bu ilimkrin bi7.Ut kcıKii göriişkıini ,·c r;ıhkiklcrini de ög:n.:ndilcr. l'mblcnıi olan kimseler, fcn•ayı onlara sordu; hemen biirün da\'abr da hep onlaragötiiriildii; nıcsclclcr hep onlar eksenli döndü dunlu; \"C i bu ilinıleıin kendi aralannda nice ilmi nıübahc:sclcr,ıııi z:ıken·lcrgcrçcldcşri."I•-M-651 EsascnŞJ.h \'diyyı.ıllJh ])ihlcl"i'ııin cl-İıısfıf'agirişıcS<"nktti· �i ilk cümlesigayet l'l"Ciz I'C hikmcıli bir sözdiir ki,bnaaı-i ici:ı:ı· ncıııçc nıtsek)i ptif noktasından çözmckrcdir:�Haıııd olsun o Al·

l.ıh'a ki; nz:ısı yohııl<b kendi iznine ba�h ol.ırlk ,·csilclik �':l]U\1 bir

hida)"Cf rdıbcıi I"C ışık kayıu�ı olsuıı di�·c Hı. Mulunıml-d'i (u.o.) insanh�a kendisinin raslıli.i/clçisi gönderdi. Sonra ninıcılerini biiıüııbi.iriin ranıamlaıııak iç i n dc salübc-i kiriııı,übiin-i i ı.inıl·c nıiiçtehidin-i lilünı':ı. Allalı R:.ısülii"niin (u...) siyerini (h.ı�·aı rarzım)dünya dunlukça ncsildcn ncsile nıulıafJ7.acıınckıila · zife­ sini ilham etti. DoğnısuAllah dilcdi�i her şeyi y:ıpnıa�a kadirdir."'

Yine el-lnsif't:ıki aynı konudaki şu tespiti d e apıı nıiıwal üzcm:lir: "{Dört hak nıcılıcp imamıgibi]Müst:ıkil müçtchidlcıin mczhcp­ lcrinc bag:lanı!nıasıbdcribir sırdır ki,Aibh"JCallonuilinılcrc(''c onbrnı ardnıdan gidenlere) ilham etmiştir; ,.c onl.ır d.ı i�in bazı )'Öıllcıinin şuunuıda obrJk ,·ep ohn�ksıwı o nıiiçtchid inumllrl bu sıriiz crccibiolmuşbrdır."]d·i,,;r.•.271.

Dihlcl·i fıkhııttlXII"in cdilnıı:sinıcvzıııın<L1<L1)'incAII.ıh'uı ilhamını ı:s:ıs slik olarak kabul txkr ve da ki: '"Tcrh�n düşiince-

TrıkdimTcrinr... si, işte bu tebc:-i t.ibiin tab;ık,ısmda (AIIah t.ır.ıfından iliıııkrı:) il­ ham lxlilmişıir. Bunun sonucunda Medine'de imam Milik ,-c

(1·. t5'1m5) I'C Mekkc'dc ibn Cün:yc (" l 50/i61) 1·c lbn Uyc�·nc (" 1'111/SU), Kufc'dc Seni 1·c lhsr.ı'da da

Alxlurr.ıhıııan b. Ebi Zi'b

Rebi' b. Subilı (>o llı0/ii7) tcdvin çalışnıabrııu giriştiler \"C nice t�xlvinlcr gerçekleştirdiler. Usul ol.ır:ık dah,ı önce üzerinde dur­ muş oldugı.ımuz metodu takip cnilcr." l<l-trn.lf. >.77 1.

Göriildiigii iizcrc Şah \'cli�:·ullah Dihlcvi, nıezhcpkrin tc­ şckkiiliindc ,-c iinııııctin me7Jıcplcr lulindc ı�-şkilindc birnkım hiknKtleri vc diin)·c,·i sebepleri gözöniinc almış olsa da, hepsi· ııiıı öıı::sindc ıxrdc arkasmdaki illeı-i hakikirc olaıı bdcriıı diııi görmektc 1"e dönüp dolaşıp ım:sckyi Allah'ın kullanıu ilham ct· mcsiylc gcn;ckleşcnbir şckillcnmcobr:ıkizalıctnıcktc'lir. l\lazi­

)"C bdcr, istikb;ılc ir:ıdc açısıııcl.ın baknıakgcrekıig:i ii1.crc. Dilı­ levi'nin artık r:lrilı olmuş mazidc kalmış bir döneme kaderi bir ıuurla bakar.ık scrdcnig:i sözkonusu yonıımı

g-J)"Ct

isabctlidir;

insanın ir:ıdc-i cüz'iycsinc diz'i bir pay vermek l e bc:r.ıbc:r. ı::sas Müscbbib-i Hakik i'ııin ir,ıdc-i kiilliycsinc,·c hikmcı-i şlmilcsinc i Dihlcl"i, ya7�ıııj' olduğn bu nadidt cseriııc el-lıısiff Heyini Esb.lbi'l-ilııil.ifisnıini l·crıııcklc gcrçckrcıı nıüscnıııı.iyJ. nıiinJ.Sip bir rcrcihtc bulunmıışnır denilebilir. Zir:ı giiııiiıııüzdc bile

hil.l

pekçoklarının kafalanııda '1--öziilcıncnıiş bir problem obr:ık du­ rJ.n, nicelerinin de anıeli lıayaılarımb bir kcşnKkcşliğ:c yol apıı l"chxlı gar.ızk :irlann da bunu l\r:s,u bilcrck 3vlannı3p plışrıkları bııbulanık su,clıl-i ilinı l"t ralıkikra"ıfındanrarilırc ytiı:lerccdc­ f.ı hcr nc bdar 3rırılmı!' olsad.ı , slirckli d:ılıili-lı3rici bulandırJ.n­ ların 1·ar oldıığıı bir ls!Jın coğra}·.ısıııda t stin:kli bir R-edide \"C ı-;ıkviycyc ihti)"JÇ hasıl oluyor. Dol�yısı)Ü Dihlcl"i'niıı "f"ıklıi ihrilifların Sclxplcriııi Açıkbın,ıda lıısii/Öiçü"isimli cscri, liklıi "

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ ihıil; illar n: mezhepler konusunda ilcri-geri konu�an, ifr.ıı vc�':l ıcf riıc $.ıp:ın, nıt-sclcri scrri�tc eden ı·c bunlar sdxbiylc zihni karışık olanl;ır.ı hirap eden ı·c herkesi iıısatiı da1·eı txkn, yani ölçtiyc, dengeye ı·c adalete ç.ı[lıran liniii bir eser. İnsafsııhk, saldırganlık ı·ep. r.ıassub gd-giılcri içindeki bir aldı sını-ı nılisf:lkinı obıı hiknıeıc S<:l"kcnııcsi cl-iııs�f'ııı isminde saklı misyonunu da açıg:ı nınııuj olu�·ur. Rasuhıll;ıh'ın �İnslf dinin

�;ırısıdır." bu)ıırm:ısı, isLinı'ı dognı anlama, :ınlamıa ,.c ı-;ış:ını:ı·

da insafın ıTIC\·kiiııi if.ıdc cınıc b.ıkınıırıdan nc k:ıdar ha\':lti ''C v:ı.zgeçilnıcz oldugunu açık-st-çik bc�·:ın cınıiş olnıakr:ıdır. İnslf ki. rı.ıhıın iki kııvn:sindcıı birisi obn ,·ied;uxbki hakkın slikidir; hayrı şerden :1)'11"(1 eden fııri bir nıclckcdir; nı· hun hakka

''C

iriligc yöndişi •·c b.ıfılanışı ı·c hakka bir \"CŞit

bak ı şıdır; şer ı·c kütiilüklcT(Icn ncfrcıidir. Dihlcvi, Allalı'ın bir lüıti.ı ı·c ikranıı olarak kendisindek i o ins:if nıclckcsini çok iyi kull;uuıı:ıya nıUI'Jftiık kılıııım� ı·c neticede ci·İııs�f'ı p7�ııak su­ rt:tiyk,çok çctrcfılli bir nıc'-ıud;ı hcıııcn biitiinokuyucııl;ırın in­ ufmclckcsini işlctcn bir sistcnı v:ız' ctmiş •·c a'·:ını h:ılkr:ııı h:ı· ı·;ıs;ı kadar herkesin mii�tcrckcn r.ılıathk l :ı aniayıp k<ıbullcncbilc­ ccgi basit, sade fakat gayet ilmi bir bilgi kiipü h:ızırl.ııııışm. Sa­ dcligi \"C b:ısitligi ise Dihlcvi'niıı konm-:ı nıkufıı·cıindcn byn:ık­ l:ınnı:ıkıadır. Çünkü bir komıııı en özlü \'C kokı)' biçimde ancak cniyi bilcnlcr anlat:ı.bilirlcr. İhtilifve Mezhep

Kavramlannrrı

Hakikati

El-insifl'i ll<:yin-i Esblb-i ihıiklfisiıııli bucscrin ıcn:iinıc­ siııc girişnıtxkn önce, ihrilif sdx:plcri derken bsrcdikıı nuııa)':l (tcgiıınıckıc �':lr.ır ''Jr dirc diişiiııiirorı.uıı. Çiinkii pek çok nıiistcşrik ve ıııiisr:ıgrip nıa�lcscf •·c ııuatt�"CSsiif bıı ihtikif kdi· nıcsi ilc lsloinı t:ı.rihindc \·c Müslünı:ııı diiıırada büyiik ııırguıı-

TrıkdimTcrinr... br y:ıpııı:ır:ı kalkışı�·orbr. Zaten t:ırihbo�·unı::ı lsl.iııı ilinılerinin I"C h:ıu:ı S.-ıh3bcııin bile daima ihtil.f l lıalinde oldıığıı, lıiç iııif:ık mcyd:ı na gc ıirenKxlikleri l·cbu rüzden de edille-itcr'iylxlcnbi­ ri ş:ı�·ılan "icııı3-i iinınıeı" diımni!l;inin :ıshnda s:ıdl-cc bir l'ar­ SJ)"ımo:bn b i aret okiuğu gibi bir r�kını iıirniM:ı \"c rı..xkliyekrc giri�·orl.ır. Hepsinden üte de lsllııı'ı :ınl.ım:ı ,·c yaş�ma nok­ �;ı.sıııda Ehl-i Siinnct ,-c'I-Ccnuaı kan:ırnırıı kökünden s.ırsnıay:ı ın:ınıf obr.ık, kiitiipharıclcr dolusu isliimi kir:ıpbrdJ gl"ÇCn "ihıiJ;\f" kdinıclcriııi :ılcylııekııllanıyorlar.

Bu sclxplc öıclliklc yanlış anlaşılan I"C kasten yanlış arı­ brıbn k:ıl"r.ınılard.ın "nıc1Jıcp" 1·c "ilıtilll" kclimekrirıin Tiirkçe'yc çc1irisi iiurindc bir ncb7-C durmak I"Cbütün dillere ıerdinıc edi­ lirken n:rilıııcsi gereken mananın ne olması gerektiği hakkında birkaç kclanı etmck ycrinde olıır k:ınaatiıı<lcyiııı. Zira pı:k ı;ok in�an, bu iki kdiıııe�·i ısıılahi nunası ilc de!l;il de, halk lis:ınmda· ki şekliyle bili�-or ,-c bcr.ıbcrindc bir t.ıkıın ncgaıif ç:ığ:nşıınl.ır.ı I"C a!gıl.ımabr.ı gin:bili�·or. Özellikle nıoderııistlcr,oı:-aııı:ılistlcr I"C miisagriplcr t bu ihıilifları sn-i isti'nul ediyorlar,dillerine do­ layıp scrrişıc cdiyorbr. Birkaç paragratlık bir açık.lanı;ı :ı;ihni pek çok dügiinıi i d c çöıcbilccckıir düşünccsindcyinı.

Ar.ıpç:ı l-scrlcrdc "ın.:zlıcp" kdiıııcsilıcr geçtiği ycrdebiziııı anladığımız �kliylc, yani ısnblıi ınanada "mezhep" mez; bazı

olarak geç­

yerlerde de "güriif manasma gdir. l\·l czhep ilc göriiş

ar:ısmdaki f:ırk ise miisdlcıııdir. Hakesin göri�ü ol.ıbilir,ancak mezhebi olmayabilir. Yine her nıczh�p. içinde bir sürii

göriiş

bJrındınrkcn, her gör\işiin illa ki bag:lı oldııg:ıı bir malıebi ol­ ması gerekmez. ı\kzhep ıcşekkiil etmiş bir �·Jpt iken,göriii ise

sao:k-cc bir nığbdır.bir diz"diir. "bbii ki nıezh�p s:ılıibi birinin görüşleri ise o nıez.lıebin bir l'�rçasıdır.

Mc.scl;i; Bıı ki�;ıbııı Arapç;ı ııiishasuıda (>.26J "Ennchlı k;inc nıiıı nıez.lıcbi Unıer.ı'bııi'l-H:mib . . ." cümksiııde gl-çcn nıeT.hcp

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ kclimcsi "görilf manasıııa gclir. \'ani "Ömer b. Hattab'ın mez­ hebine göre" demek, "görii�iinc göre" demektir. Çünkii Salı:ibc döncmiıkk fıkıh sahasında bizim r:ırihi si\n:� i�indc :ı.nladıgııııız m:ınada bir mezhep ıqckki\lli hcniiz gcrçcklqmcnıi�ıi. Haneli, M:lliki wya Ş:llii misali hiçbir sahabinin de öyk kendine miin­ hasır bir nK-zhcbi, r.ısr:ıınaın rcşckkiil cımiş bir nıoJıebi yokıu Bu yüzdendir ki "Hz. Onıdin ıııa.hcbirıc göre" değil de "görii�iine göre; içrihadına, dli!jiinccsine \·eya kanaatine göre 1·b " demek d.ıha gcrçck�i I"C doğru bir çeviri olmuş olur. Ar.ıp­ p"daki her "mezhep" kelimesini Türkçe'ye "mezhep" olar.ık ak­ tarmak, göriildligti üzere anlam bynıalmna ve ka1-r.ını brgaşa­ brına kapı açmaktadır. Eski kiupbrd;ı

I"Cy:t bu bilgiye s.ılıip ol­

nuy:ııı nıiirerı:inıkrin Ar:ıp�a'daıı y;ıprıklMı ıerciiıııekrindc -maalesef· İsl.inı'ın ilk yüzyılbrı iıibari)·lc adcr:ı kcllc sayısınd.ı nıoJıep \'Jnmş gibi bir anl;ım ormya �ıkı)"OT k i bıı y;ınlış 1"<:)-.ı en azından eksik bir bilgidir. "1\hnbk ıikir kenülinc nnsnıftur� k3idcsino:c:, "f;ılan salubinin '"eya t.ıbiinirı mezhebi"" denildigin­ dc bu, tıpkı dön mezhep gibi dörıb.l�ı m;ırııur ıqckkül etmiş bir me1Jıebi i;ıde f eder ki -geçtiği lizcre- hat.ılı bir anlatını 1-c anlayış biçinıi olur.

Diğer kelimemiz "ihtiL'ıf�. "İhrihir kelimesinin kendisinden tün:digi"İhtclefc" fıilini Arapça"danTürkçe\e terı.:i\ıııeetnıe ko­ nusun&ı yapılan bir ranlışlıga da dikk at çekmek yerinde olur. "lhtelcfc"nin üçüncü çogul kipi olan lhrckfıYııı

de alalım; bu

kelimenin bir ıııenfı/olııııısuz, bir de nıüsbcı/olıuııhı manası 1�mhr. Ohınısuz çevirisi; "göriiş a�·rıhgıııa düştüler, ihıil.if:ı dü�ıiiler" �klinde yapılanl.ırıdır k i bu, ıczid/zııkı.şrııa :ınlamı içc­ rir. Olumlu ç�·.,.irisi isı:; "farklı görii�lcr scıxlcuilcr, degişik düşünedcr ileri $Ürdiller" �klindlxtir ki bu, tcnel'"l'u'/çcşiılilik­ zcııginlik if.-ıde c:dcr. İlııil. l f-ı ıcz;ıd, iftirakı ncıice 1wir. İlııil.if-ı

TrıkdimTcrinr... tcnc\'vu' ise r:ıhmcti, <"\'rı:nsclligi. Dolaymyla birincisi negatif, ikinl"isi ise pozitifbir dıınımdur. Bu farkı Eırk cttinııcrcn b.uı ıcrdimclcri okuyan kimseler, isUm ı:ırihindc ilimierin hiç inifak cdemedikkri, aksine hep "ilıtikifa dii�tiikleri" zchabma kapıhr; böyle bir izienim U)·andımıak ise İsk\m nleması hakkmda bir $iirii yanhş düı:üncdcrı: kapı aralanı,ık dcnıcktir. Çiinkii Isiimi ilimienieki bu çqiı ihtil.illar, çoğunluğu itibariyle iimmcı için biiyiik r.ıhnı<.:nir ,.c iftihar ,·csilcsi bir ilmi zcnginlikıir. Ayrıca ilmi iluil.ilbr, İsl.lm'nı enginligini 1·c <:l"n::nsclliğ:ini doğur.ın nıiinbit zemin olnıuşnır. "Aynhğa dii�tiilcr" şeklindeki bir ıcr­ ciimc ise. o nttnsclliği ,·c cnginliği hiç hanrl:ıuıudığı gibi, bi­ bkis p:ırçabnnıayı, böllinnıcyi, çarpışnıarı I"C aynlığı ifad<: eıım:kıcdir. İsllm ııkması arumd.ıki ihtilltl. "ıcfrika, inşikak, iftir..ık, ayrılık, 'b.ğınıkhk, mhk" gibi olıınısuz anbnıbn çağrıştıran bir tcrdimc ilc kaqıbnıak, glinümüziin çoğu iblıiy:ııçıbnnm I"C al':lnı h:ılk ı n zilıinlcrini bnşnnııakt:ıdır. O)'ıiJ '"fıklıi ilıtil.if"lan, fıkıhilmi çerçcn:sindebir nıana iizcrine oı:urınıak l·c örcsincge­ çcn �':lnlış tL'(t:ıilcrı: kapı :ıçmasuıa nuhal t:ınıma�-:ıcak şekilde de almak gcrı:kmcktcdir. Aksi r:ıkdin:k kan:ım kargaşası meydana gclmcktcdir. Hcm ihıik\f·ı tcncwiııı, kiiçiikçonık.laryahut al':llll halk arasmda nıkıi' bulan "arnlığa diişmdcr, ucu..: çekişmeler, birbiriyle çaııı:nıalar, brşılıklı auşmabr" çizgisini akbgcrircn bir scviy�izliğc indirgcmck, hcrhaldc ilmin haysiycrinc ııygıın bir davr.ınış r:ırzı olmasa gerck.

F:ıkihlerin ihıil5fı, ıcfrikajifıirak manasııKb bir ihıil;if(kğil­ dir. İsliim hukukçularınm ihıil.ifı. ihıi!iıf·ı ıcncwu' dcğil (\c, ihıi1.\f-ı ıc:Ud olnmş olsa idi, (immet 3T",ısıııd;ı ihtil:if-ı kdimcyi neti­ cc wnıı�i gerekirdi. nni iimmcıin birlik-dirlik·bcT"lhcrlik­ biiıiinliigiiniin r:ımamcn boııılmasıııı ikri7..;ı l'(krdi. Oysa ukma, Asr-ı sa:ıdcııcn bu yanoı hlinı birliğinin c:ızibc ını.:rkczlcri ol-

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ muşlardır.

Egcr boiinümüz cogr:ıfrasıııda

I"C

r:ı.rih içerisinde

liııııııct·i Mulıanımlxt bina�ıııd.m fukah:ı •·c utcma siiıuııtarıııııı -l' ar.ı:-ı muhat· ahnıwrdigi dli�linlilccek olsa, bu dc1· bina bir an­ da \"Ökii1·crı.-.:ck I'C lıci)Cyin tük ite yek5:i.n oldugu göri ilccekrir.

Zir.ı onb.r, istim umr:inının hem direkleri. hem kitiı tJ�t.ın 1·c hcnı dc ıcnıdin ,·c kubbcnin biz: iıihi kendisi olnıuşt.ınhr. İhıit: if ,·e mezhep ketimderinin çe1·irilcri iizcriıto;k kıs;ıca durduktan sonr.ı, bu hususbn da nıazerı.:t göstcrı.:rck kenditeri­

ne haklılık zemini arayan orvmııatist I'C modernisı bir-iki iddia1·a konumuz perspektifinden pek uz:ıklaşnunıaya ga�·rcı ederek kıs.·Ka deginihniş olsa isabetli otur diye iiıııit ediyonım.

Oryantalist ve Modernisı T..ıhrifat ,\tczhep içi ve)":! mezhepler ar:ısı ihtit.ifbrı asti nılx:r:ı­ taruto;lan dışarı çıkar:ır:ık mindcr dışı yonınıtar:ı çeken nice or­ pnt.disı Nuhtar I'C rııodcrrıist dog:utubr 1-:ın:trr ki. sözkonusu ihıit.ifgcrçeginden g:ır:ızk:ir mak5aıbn isıikamcıind<·yag çıkar.ı­ bitmek için otm:ulık zortamalı yonııntara, ıekdtilflü çıkarımlJ.r:ı ıcnezzi.it lxkbilıniştcrdir. Kur'iin Müsliimanhgı I'C Tarihsekilik ıntcri buntardan en önemli iki r:ı.ııcsidir. tbıida-i ketim testim etmek lazımdır ki: Kur'in-ı Kerim'den asr-ı saadet dunıhıgunda ib-ı ha�":lt içen s.ıtih ins;ınbr, .ıııcak onlar diiny:ı.ıun bdcrinc hikinı olıııuş­ t.ırdır ,·c ohıyorl.ır. O tı.lkk su bııbndırıtnulıdır ki, içı:nkr has­ talıklı olsunlar, kendilerine nıir.ıs bırakıLın yeı:iiriinü Atıalı'ın scvdigi melekler iitkc.si h:i.tinc geıircınesiıılcr. ,\\(isK1rikkrin biirün d.ıvatm gerçekte budur. Oys.ıki atık subr, ancak çorak auzi bitkilcrini )"efiŞfirir; ve l'cygaıııbcr Efendimiz b.ııaklıkıa rcıişcn giildcn bizi isıi.i7.C)'C dli"CI buyumıu�t.ırdır. Miisıqrik bcyinti nıiisı-agriplcr, ömcgiıı di�·ort.ır ki: "'Onbr da ins:ın; onb.r da har.ı y:ıpabitirlcr; o hiklc İstlnı'ı

TrıkdimTcrinr... ya�ınıada ne taSal'\ııf biiyiiklerine, ne mezhep inıanıiJrnıJ, ne T;ibiine, ne S.ıh:ibc\e •·e lıaııa ne de l'cyg:ımbcr'e iıııisapetnıe­ yc gcn:k I"M. Kur'in ortada. ı\l; "idcnı lıcrkı..-s O'na uyınakla mü­ kellef; l'cyganıbcr bi!c. .. Niye kendimizi hadisierk sımrlandıra­ c:ıgız k i! Hem bu oı:ınıanda dini l't: diinye'"i ilimkr. cskisiıKkn d.ıha gelişmiş dunııııda. Kaldı ki bu asrın şanbrı, gl-çnıişc u�-­ nıuyor; şinıdi r.ııilne bcnz<:ri görülnıcrııi� çok ycni olayl:ır, gcliş­

rııder, nı�-scldcr \"C buluşlar 1-ar. Bu del"rin ins.ınhgına hir.ıp �xtc­ bilmek için geçmişle meşgul olmadan. doğ:rııdJn ,-c sadeec Kur'.in'a nıiirKaat ctıııck ,·c akıl ıııihcngi iizcrindc bir istinbat anıeliyesi gcrçcldcşıircrck lıapr.ı Kur'ini bir yonını getirmek klıııııdır." ll-clki ilk bakışr:ı.z.ılıirı::n bu sözlcrgcnd anlaıııdabazı akılla­ r:ı nıanııldı gelcbiliyor, parlak gözlikdıiliyor. ı:ak:ıı büriin nıcse­ kyi )'Jr:ırılmış olma I"C insan riiıiindcn olma ııokr.ısıııa indirgcr­ sck �-anılım . . ı\·lalıhıkircı cihcıirlc ı·c iııun olına ı';l.sfıyll Ebu Cchil de. Ebu Lelıcb de birer ıııahluknı!ar, insan suretinde ya· r:ırılıııışl.m lı;nc '·arki Hz. Ebu Bck ir,·cHz. Öıııcr olaıııadılar, çiinkii ir.ıdelcrini doğ:nı knllannıadıl.ır. Sah: "ilı< bile kendi içeri­ sinde <krt.-cclcrc ayrılırlar, rıpkı pcygaıııbcrlcıin n.-suller, ııebilcr ,-c ulıı'l·aznı ol.ınlar gibi dcrecderi oldugu iizcn:. Akıl ,-c idr:ık utlıkl.ırı, isıid.ıt ,·c k:ıbiliycısınırbrı, lıcpsindcn özdc isc niyctlc· rindek i w ir:ıdc-i ciiz'iyclcrini kulb.ıııııadaki ihl:isl.ın ölçiisiinde insanların hakk ii hak ik:ııc 1ııkllli�·eılcri, I"Jhr-i ilahiden maksad-ı ll:"ilıiyi doğ:nı an!Jnıabrı 'b değişir. l)ognıdaıı Allalı'ın konıışrugu, l'ahri ik 'ksrckkdiğ;i, emir I"C yasaklarını nıdcklcrlc bildirdiği bir pergaıııbcr ilc herhangi bir insan bir olıır mu? Tabii ki olmaz. nıı bakınıdan ycni(kn Kur\iıı'a dönüş lıarckcıindc öııdi!üğ;ü aııc:ık pcyg�nıbcr 1-lrislc· ri ilimler yapabilir, yoksa ı�yganılxrleri de kc11dikri gibi günneye kalkıp.n köklerinden kopuk bilgiçler <kğil. Hadis-i şe· "

Fıı.:ııi iımıJ.FI..'\Il.IMÖLçtJ

b­ örf.(i ist.iıııiyi •-c us�wufu günua.liku:ıı gelen, s;�­

rilkri, kıy.isı n� icnıi-i ümmeıi dinin ıcınci k.ırıukbnııd;ııı

bul c:tnıc ym,

dccc Kur'in •·c ferdi �klım .:su :ı.IJn y:ıkl.ııııınlu, luıiycn ins;ı.n­ hgı Kur"ln":ı göri ircıııcz. gönirsoe

b'ÖI:Ürsoe

poziıivisı •·c r:ısyoııa·

list bir hapı fdrlcsine ul;ı�tırır. Nakli dcgil, :ıklı din )"Crine ik,\nıc cıtirir: ilahi nassı dcgil. bqcri ussu din nıakarnına oıur­ ıur. Din denilen şey, beşeri degildir, dolası)·!.ı d.ı k.ıyn�gı akıl de­ gildir. belki scmal"idir, kayııJgı ,-:ı.lıiydir; �kl.ı. dilşen o \"alıyi �n­ !Jıııaya folh�mak •-c gcrcgiııi yeriııc geıirnıckıcn ibarcııir.

Bu kiı:ıpu i�tc a�ııı u.maııd.ı böylesi ç:ıgda� :ı.nıi sünnet ltı· rckıkrinc, anıi mezhep oluşunıbr.ı k:ıl)ı Ehl-i Siinncı •-c'l·Cc· m:ı.u'in fıkhi ıenıcllerini nıc ydana çık..ır.ın. b'Öl.lcröniiııc scrcıı \"C lıcnıcıı hmıcn bi.iıün

nonnal nıii'nıinkr ıar.ı.fıııd.ı.n anbşılabilir

kıbn :ıçıUunalar \'.tr, yonunlar \":Ir. Tabii bu ar,ı,(b lıilıiin içrcn·

ligimiıle belinmemiz gerek ir k i, nıahcpkrin •·c miinıcsipkri· nin hakk:ıniycıini intif çizgisinde ona�·l

koymar� ç-.ı.lışırkcn, tc•

fekkiir \"C ıt-cııııııiilden nJsipsiı nııı�;ıssıp t \'C körii körline taklit· çi bir zihniyetin varligını d.ı r:ıs•·ip etmek miimkiin degildir, he· Ic bunıı isllm'ııı ıııiiıııcsiplcrindcn isıedigi bir 1\Jüsliinıan ıipi ol.ı.r.ık )';lllSıtmak d.ı k.ııiycn <lognı o!JnıJZ. Kaldı ki uıcn hiçbir mcıhep inıaım d.ı nıuraas.sıp (kgil idi.

M. Ebu Şchbc'nin bu koııucbki �u W�kri bir fikir \"CTTllCSi b.ık.ınınxbn )"l:tcrli olurk.anaJrirıdcyi:ı:: "iıir:ıfctnıckgcrckir ki. sonr�d.trı gelen ba:ı:ı fakihlcrin kendi nıcılıcpkri için hadisleri te'l>il ctıikkri doğrudur: :ı:ir.ı lıcr u.nıan için bir grup içinde: i�i \"C: dengeli ins.ınlarl� lxr.ıber körii \"C nııucu kimsdc:rin

(k bulu­

n;ıc:ıgı ink:ır edikıııc:ı: bir gc:rçckıir. Fakat biitiin flkihkrirı nını­ cu oldugunu ima ederek geııcllcştirnıck, pııh�ıır. Gen;ek olan şudur: Flkihlcriıı

'ıuı'l:"

s�dece delilc ho)'l!!l cgıııi�lcnlir. Bazı

mezhepkrc :ıiı ki:ıpbn\a, ı o ınezhqı!erin hil.ifıııa delilleri km·­ \-ctli obn b'Üri�lcrin r:ısvip cdildigiııi göriiyoru:ı:. ilk mc:ı:lıc:p 26

TrıkdimTcrinr... imanılan I'C t:ılcbdcrinin ıııut.ıassıb I"C inatçı olmayıp dclillcn: r:ıbi oldukları bilinen bir gcr\Cktir. Bumııı en güzel delili bir kısııuııııı diğcr kısııııııdaıı iliın alınasıdır.

lıııaııı Ş:inbi'ııin

cl-

1\hl\•af;ılcit'ında bclintiği gibi hcr bir iııı:ınıın şörlc dcdik.Jcri s;ı­ hih isnadlarb rivayet edilmiştir: "Ne zaman s.ıhih bir hadis göıiirscniı:, o benim mc1.hcbimdir; dalı:ı önceki �lısi gö�lcri­ nıi du1oırJ çıılınız!" İnıanı Ebu Yıısııf ilc İnıanı Muhanınıl-.;\"in birs-ok ıııcsck-.;lc imanıları ,-c iistadkın olan İnıanı Azam Ebu H:ınifc'�·c ıııulıakfct eniklerini göıiiyoruı:. Imanı Ebu \"usuf, bazı ıııcsclclcrdc Imanı Ebu Hanife ik t:ırtışmış. kendisinin haklı olmadığına bnHr gerirince ,]c o göıiişüıukn loııgcçnıiş­ tir. İnıanı Muhaııııııl-.;1 de Hicaı:'a gelip İnıanı M�lik'c t:ılcbc olup lr. ı k"ta nımt:ıli olamadığı b.ızı hadisieric karşılaşıııc:ı J)"nı �yi ppınışıır. İ�ıe bu içıilıar I"C a�tırma son dem::c nıiisanıa­ ha \"c gcnişliğc en !,>iir.cl bir örnektir. Hakkı Jrlştır.lll bir yaı:.ır.ı diişcrı. inSJfı ddcıı bıtakımın;ıktır. (Tcfc\ilcn dircbiliriı ki. bu insafiçinci-İnsifisiıııli bu C$Cri dc kır.iaı \'C nıüralu ctnıck pck bereketli I"C feriı:li olabilir. M.)

\'ine lı:ıkikatin �indcki

ar.ışurıcıya düşen görev. kndisiııc t<1ralhr olan bir f<1ifc�·i nınıp öbiirlcrinc saldınııaksızııı, ııılichcfcıc ,-c aşırılığa başnırıııadan sa,k-.;-c hak hükiinılcrc ıılaşabilıııckıir." IH....ı;. ı.ı...ı.r . ....,.

ı/J5\I-l60.

. \h� . .\khıı"' Gi>nn<._ .\\. Eıııin Öa4.r. ll.chbcı- r,�, ı990-Ankn•]

Kqkc hcrnıii'nıiıı l sl:lnı hukukunu hay:ıtbrııı a i ndirgerken ddilkri)"lcbilcrckf<1tbikcısclcr1 Fak.ıt t<1kdir l"tkrsinizki bu. f<1· rihrc hiçbir dcl"irdc ,-c dönemde olm�ııııştır. Tck tck her bir fert birer İnıanı Aı::ı.ııı, İnıanı Şifii, Imanı !\\;ilik, Imanı Ahıııcı b .

H:ınbcl olamnlar. Harr.ı onlar bile kendileri :ı.pnnd:ı birer imam )'Cti�ıinnckren :ki7..:tirlcr. Kabul edelim crıııt)-clinı bu böyle obgclıııişıir ve olına�oı da dc1':1\ll c<lcccktir. Hem inS3nın \"C binatın rar:ııılı� sisteminde öndekileri t.ıkJit ko!Jycıhğını ter­ cih erıııe \":ırdır. Bumııı r:ıınamen önüne geçmek de nıiimkiin

Fıı.:ııi iımıJ.FI..'\Il.IMÖLçtJ 'ıcıiklir. l)ol�psıylJ

W. �"Jpılnı�sı gerekli ol�n

büyük sorumlu­

luk, ıoplunılann Juııısmd� dön b:ıj'ı m�'mur ilim ıdanıl�n çıb.­ r:ı.bilmck. h�kiki nıana önderlerini ycıi�ıircbilmd: •"C ıcb:ıiycık­ rindc: n7.;ı.-i ilahi)'i ckk tdcbilnıckıir. i$Um hukııkund�k i, yahut diger dini ilimlcn:kki ihril.ifbn nıiisbct m�n:ıd:ı ek alar"k onbn:bn d.ı isıif:ıdc ik çagm prob­ knıkrini çW.ıııc konımıund" ''" sonınılulugund.ı bulmal.ınna r;ıgmen. pekçok orpnr.ılisı \'C modernisı ilinı ar.ışııncıl.ın, ma­ alesef "ı�rihsckilik� denilen bir metodu benimser luk gdmi�­ krdir. HuıiJn itib:ıriyk ;ı.miıııi s bir nip:ık benimsenen bu �;ık­ l.ışım \'C )'Onınıbnı:ı biçimi. cs:ısı:n Kur'.in n� Siinnc:t n;ıssbnıu •·unılnusı hiç ık nıuham:f (incil •-cra Tc>-raı gibi olnuyx:ı.k) obn bir rıctke)i dogur:ı.c.ığı gerçeği pek Öllb'Öriilcmtdi.

Kur'ln'ın

23 .sene gibi uzun bir unı:ın 1.;ı.rfmdJ. peydcrpey

inmesi, orum rarihsdliğini dı..-gil; bil:ıkis ki�iscl •·c SOS)"Jl h�yann bi7.ı..ıt içiıxkk i pnlar:ı ı·c ollybr.ı uygun ol:ıral;, rcaliıc Çi7.gisin­

.;k innıi�

oklugumı, inerken de ferdi, aik••i, içıinui \"C ikıisidi

h:ıpıı idc.ık (lognı değiştirdiği. geliştirdiği \'C �killcıxlintigiııi gösterir. llıuu

b'Örı: Kur'in'nı inişine phit ol.ın ;ısr·ı s;ıukı, 3dc­

r.ı sıkışıınlnıış bir unun dilirni m:ılıi)'ctiıxk l;.cndisindcn sonr.ı gckcck büıiin ç;ığl.ınn ihti)'JÇ hisstd�-ccgi �n:ı. kur.ıl •-c disiplin· leri N.ğrmd..ı 5;lk!ı)'OI' gibidir. Doğru b;ı.kıl �çısı ,., i5;1bctli )"0nııııl.ır!J ek alındığında ne dini. ne

<k diinyc>i «ı'J]l \"Crcme�-c­

ccıi hiç bir 5ııal )-okrur; •-c koc;ı isl.inı tarihi bu s:ı.biı gerçeğin hiic«ıkriyk doludur. H;ifi_ Kur'in'ın ı-cıcnizliği �klindcki bir bt.ıılinı. bir wlıim \'C \'es\·cseyi dillcndin:bilccck ıckinsi i"C Cinni 1-c.wls daha çıkmanıışnr, o bli)iik �"JI.ına ciir'cı c<kbiko:k kcz­ tib-ı nıiilhid zuhıır etnıenıiştir. Billkis Kur'.'in-ı Kerim'in çı�ları ıışknılıgı, cnginliği •·c �"·n:nsdliği dilkrc dcsıan olnııışıur. Do· l.ıyıçıyl.ı tarihsellik pklaşınınıa ilııiy:ıç hineden ilim ubmbn, koiJ)'Cılıg.ı k.ıçnı;ıktadırbr. Kı)':IS n: knı.\-i iinınıct dinarniklcri-

TrıkdimTcrinr... nin kullanılması gibi wrlu

I'C

çetin bir misyonu ia f lxkrı:k

asırlık rckp.irı: bir hl:lnı hukuku I"C :ınları�ı

ona�-:ı

14

ko�-:ıc:ı.k­

brıııa; islinı faTihini biifün ilim birikinürk kueak l anıakrln ı·c yükkıımckfcn aciz kaldıkl.ın bir ao:ip:f sınırında kesfirnwdcn Kur':in'l yönelip omuıla iktifaya kalkı�makr:d.ır.

Aynı zamanda

\-:ığdaşlarınm genel geçer aklına ıııiinasip dii�mliyor gibi göri.i­ ncn iycrlcri dc akıl nıihcngiyk yorurnlayarak. y:ılım r:ırihsdlik­ kri içerisinde nıii7.c)"C kaldırar:ık nı:ıksad-ı Ş:irii önemli deyip o maksadın nasıl uygulanması gerektiğine lbir yine dogrudan Ş:lriin buyurmuş oldugu müeyyideleri görmezlikren gelmeleri kati�·en kabul edilemez ,-c peygamber drisi bir ilim olma sıfanyla bağdaşmaz. Muhtemel ,-c muhayyd bir Kur'ini diiny:ı.nın ıcşc:kkiiliinc dcğil. bibkis i!Sidına hiznwı lxkr. Şiikürlcrolsuııki dünya ycpycııi bir rüri.iııgcyc kayı)'?r. nu­ na l"Sas yörüngesine onını)'or demek daha ıııiin:ısib olur. Ayet ı·c hadislerde müjdesi ı•cri!en bir kutlu

ufka )ilrilrkcrı. ıul ihıipç­

brım ıc,brik için çok �'Önlii l-ı:nderder alıında wrlu bir diriliş miic:ı.ddCSi l-ı:rilmekrı:dir. ilmi, fikri, lıissi, kalbi; fcrdi, ailcvi, iç­ ıim:ii lıcnıen büıiiıı salıalarda ... Biiıiiıı senıal"i d:ıl-:ılar ilirn ii7.C· rinc bin:ıcdikliği ciheılc, alıir z.ını:ıııda lsloinı Hukuku"nun ıop­ )'ekiin ins;ınhgın problemlerini çözmesinde de öncelikli ol.:ır:ık nıczh<.::p imanıları aprımb hukuk\-ı.ılara, belki fakihlerc ihtiyaç olduğu :!şikardır. Binknalcyh rc�·iiziinün ilim beşiği kabul edi­ len pckçok biiyiik şchrindc, ünivcrsitclcnk �-:ıhut ar:ışnnııa nıcr­ kı:zkrirnk, b.ısın-yayın dünyasına organiıe edi kn konfcr:ıns, pa· nd ı·e açık onınuııbrda ıdxlliir ettiğine nJı:ar:ın sözkonusu böyle ha)·ırlı bir sü� içerisine girilmiş oldugu göriilıııckllxlir denilebilir. ı\haliftihar if.1dc cdcbiliriı ki: İstikbal şcn:lc itıifakbrın cc­ lıcnncnıi <lcğil. yinc npkı nuıidcki gibi haymla ihtil.inann ccn­ ncıi o!Jc:ıktır inp.ll:ılıurr:ıhman...

29

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ El-insaf'ın içcrig;i vc işlevi lşrc yulwrıd;ı scn:lcııııcyc plıştı�ınıız lıususlanb okup.ıcub­ ra bulannı;ııııış bir k;ı�·nak misali lx:ngisu r:ıkdim lxkn bu cl­ lnsif isimli Ris:i.lc, cisminin kliçiiklli� iinc r.ı�mcn bli�·i.ik bir ilı­ ıipcı gidemıl-dc bcklcneııiıı iisıiiııde bir f;ıidc�·c ,·c ıe'sirc ıııaz­ lıanlır diye inanıyorum. Herkesin malumu olduW.ı iiıcrc, lk�cr­ lcndinuc şekline \'c yonııııcuya güre dc�i�kcnlik ;ıu.('(]crı I'C gürılinıli7Ac çok r:ırtışılan korıulanbrı birisi "'isUnı hukukunda­ ki göriiş farklılıkl;ırının sebepleri ,.� me:zlıcp meselesin nıc\'2:11·

udur. Çevirisini yapmaya çalı�tı�ınıız "'d-İns3f li lky3ni Esblbi'I-İhıil.lf" yani "İiırillf Sdxpkriııi Açıklaıımb Ölçü" isinıli escnlc, işre yukarıda sözliııü etıi�inıiz nılilıirıı nlO:Selclenlc garcı k ı )'nıcıli, ufuk açıcı bilgiler l'e ziyadesiylc y;ırarh dc�crlcıı­ dinııck:r bııluıınıakr:ıdır. l'ıklıi ilııil:ıfbr kumısıında )-:ızılaıı ol­ duk'i"i lıacinıli ,.c dcr:ı�·lı biiyük kitapbr nıc1-ı:ııttıır. l'akaı bıı sa­

h:ıd.ı -<rı u ; rnd.ırı 1nsik l opcdik ppu- kıs.ı I'( ÖZJii bit(S(r ohn

ci-İnS;\I'ın,ihıinuldi�erkrinc nazarand:ıha isıiEıdcli ol.ıl'.ISı ka­ rıaaıirıi lx"Siiyorıız.

Tarafınıızdaıı açıklayıcı ar:ı başlıklar ,� ıııaddclcr koııularak d.ıha sisıenıaıik hile getirilmiş, Abdiilfettah Ebıı Cııdde'ııin r:ı­ sarrufu�ü yine Dihk1·i'rıirı Hiiccnılblıi'l-lbliğa'sıncbn iktib.ısla ilal'c ohııırııakla daha dolgunl.�rııış

n:

bunbrla birlikte a<kra

"'şcrlıi" �·apılmışçasına 50 sayü cil':lnndaki dipnoı: 1·c açıkbma­ larla zenginleşmiş bu Türkçe d·İns�f, b>iiniimiiziin bunca kafa karışuran tartışmalı diinya.>ında hemen her Miisliiman için ımı­ hallik bilmesi gereken z:ınıri bilgiler içeren bir clkirabıdır, bir bilgi pakı.-ı:idir diycbiliriın.

Escnk de alınan komıbr:ı (bir bazı ana b.ışlıkları şöykcc smıbnıak ıııiimkiindiir: İsllııı'd.ı fıklıi ıııcıhcpkrin tMihi köken­ lcri. Rasiılıılbh

(u.•.)

döneminde tik ı iı ilmi. isl; i m'ın fıkhi konu­

!Jnmb salı:lbc l·c r.lbiinin ilııil.ıf ıKxknkri. lCbc-i r.lbiinin fıkıh

TrıkdimTcrinr... metodu. Mczhcplcrin ı:ırilıi süreci: ilk orra�-:ı �ık ı �ı, gelişmesi 1·c yayılma$!. :\lc7Jıcplcr arJSmdaki göriiş arrılık.Jarmm .sebepleri. fıklıın tl"<il"in cdilnıesi. Dört nıçzhcp inıanıı lıakkında ö7.ct bil­ gikr. Kiıfç EkoiO \"ı: Hiciiz Ekollcri. Ehl·i hadis ik dıl-i rı:'y çkollcşıııdcri: OO.şlangıcı. raruşmalmn dog:uş ıK>kt.ıl.ırı. Hadisçi­ ler ilc rc'y ckolliniin metodları. özellikleri. Hadis ekoliiniin kul­ kııKhğıusiıJ ,-e k aidclcrin kaynakları. Hadis tarihinde ik i dönem: um' ı"' ttdııiıı döı�ıııi. Rc'y dılinin römcnıi: r.ılıric. ilk nıüslü­ nıanlar ik daha soıırakilcriıı nıczlıcplcrı: OO.ktjı. Hicri dördüııcii asınbn önceki iskinı tophıımııııııı nıezhçpkrı: b.ıkışı ik sonr a ki­ lcrin dunıııııı. Fıkıh ilminde eçdcJ ,·e hilafın zuhıırctnıcsi. Mez­ hepkrc OOglılığın ortaya çıkışı ,.e sebcpkri. ilk ilimierin fıkıh nıerodolojisi

hallmda 1x:k komışnıaıııaları. Şcr'i hükümler

çıbnııak için Kirap, sünnet Isiimi ilimlerde derinleşme

I"C

I"C

isirın arJştırılnıası meselesi.

b.ızı ııokt.ıl.ırd:ı aşırılığa gidilııw­

siııiıı dogurdu�ı uluııısııı sonuçiM. lçrih;ıd \"C miiçrchidlik dı.:n.:­ cekri. Mutlak miiçıdıidlcr nesiinin tükenıııcsi. fık ı hı:ı t.ık l iı olarının başlaması. Dön mczlıcbin rakliı hadisesine OO.kışı. Mez­ hep ı:ık.lidi kiııılcrı: lıar:ı.ıııdır, kiııılcrı: dizdir, kimkrı: dcipıir? fıkıh kiı:ıpbrına dayanılarak fetva \"çrnıck doğru mudur? Annı lıalkııı lxlli bir nıohebi olur ımı, olmaz nıı? Bunlar gibi daha pek çok konııd,ı b>iil·enilir dini bilgiler...

Terciimcdeki Emeğin Beyanı El-lıısif'la alakah tercüme tekniği ve terciiıı� üzerinde tJ· rafınıııo:hıı yapıbn plışnıabr nıeyaııında ise �uııbn if.ıde c<kbi­ liriz: Eserden istiEıdcyi kola�-bŞtırKı I"C hatta anıncı olsun di�·c, metinde geçen hemen çog:ıı terinıleri açıkb�-:ın dipnotlar

�

diişiildü. Özclli le bilinmesi gerı:kcn şahıslar hakkındJ çok kısa bilgilcr wrildi. Ayt"1, hadis vediğcrikıibasl:ırıııabdenıik nlt:tO· da uygun olar.ık karnakları yazıldı. Dahası Dihkvi'ııin nılicmel

l'rı.:ıtl

İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

l·c ımıhr:ısargcçıiğ:i Jx:kçok kiliı .:ürıılc sa�fal.ın::a nıısa da uzun diprıoılariJ açıklandı, gcrıi�kıildi, daha :uıl�ılrr hale getirildi.

Eserin OO.zı yerlerinde müdlif Ş: lh Vcli�')'ltllah Dihk:\•i'rıin, uırıı­ hur·u ulcnıarıuı payl.-şıııadığ:ı bir·ik i ş;ı.hsi görü�ii, iislüOO. riay.:r için<k dile geririidi ı·c o konuda ilimierin gcrıd kanaatleri dip­ rıoflanb ı·crildi. H; \sscr.:n Imam Ebu H:ırıi.: f •·e Haneli maJıc· bi lukkındaki OO.zı ciimklcri ,.c chl-i rı:'yk alikatı bir takırıı pk­ laşımbrı eleştirel bir dcgcrlcrıdinııcyc t.ıbi nııuldu I'C o rnc•ozu­ da söz sahibi ulcnıanırı brşıt rıokt:ıd.ıki bc�·anbrı da dile getiri!nıck suretiyle bir orr.ı �·ol belirlerınıeye plrşıldı. :\lxlülfctr:ıh Ebu Guddc I'C Muhanınıl-ıl Abdullah cı­ Tilibi'nirı ppnıış oldukları r:ıhkiklcrc il: h·e olar.ık a�·rıc:ı r:ıhk ik­ lcr yapıldı, kapıaklar n:riIdi ,.c :ı�ıklarııal.ır getirildi. Dipnotların sonlarına da, dipnonr k imin 1-crdiğirıi gösrcrcn kıs;;ılrrııa ip.rcıi konuldu: Alxlülfcır:ıh Ebu Guddc için [A[. cı-Tilibi için [TJ

I'C

Musa Hlıb için [Ml şeklinde. l)iprıoılar, r:scrdcn isrifackyi belki iki-iiç k.ııına çıbr.ıc-.ık şı:kikk kilit rıokr:ılara ycrkşıirildi. 07 -<:l­ lik.lc ihtil.ifh komıbr hakkırıda getirilen açıkbnıabrırı, kiilli düşünce. ihar:ılr anl;ışı� •·c d.:ıa�·lı bnayış b.ıkırıırndarı bü�'iik 1�ızic f gördiiğii söylenebilir. \'ine asıl metinde sadl-ce bir kclinı��·lc dokıırıulup gl"Çilen --örncgin rııusarr.ıt hadisi gibi- nice hadis •·c iyerlerin asılları bydt-ılilnıiş, nice ıclnıih, imi 1·ey:ı i�aretlcrirı gösterdiği nıana­ larda dipılOibrda açık olar:ıkzikredilmiştir. Bu açıdan metinde kap.1h gibi göıiincn nokt.ılara düşülen dipnodarın özellikle okunnıası. nıc\'ZU�'ll gerektiği şekilde anlayabilmek için oldukça lii7.ıınıludur, objckritıik I'C nırarlılık zal'iyesindcn de faydadan h: lli (kğildir. isLlnı hukukıınıın doğuşu ı·e mezheplcrin ttşekiil­ lü siirı:eini şiiımrllii ı·c zengin biçimde ü�reılllK"tlc bu kirabııı dipnotbrı gayet fardalı obcaknr di)'e iimit cdiyonız.

Eserde geçen Ö7 d isimlcrin ilk zikn._-ılildiklcri yerler OO.z .. "

TrıkdimTcrinr... ahnarak nıünıkiin olduğunc:ı lıql5inin lıcnı lıicri, hcm dc nıil.idi ,·cf.ıt t.ırilılcri ill••c cdilnıişrir. Bununl.ı da yctinilnıcnıiş ,dipnor·

bnb hemen bii)ilk

<r>ğ:ıınluğu hakkındcı bir llkir n:rebik"t:ck

mahi)"ette tanırıcı kıs� bilgiler ,·erilmiştir. Bu bilgiler, nıctiıxk geçen ş.ıhsın ''C görüşlerin otııntugu konuımı <k>ğnı biçimde �n· l.ıma,·e kan;ınıa nokrasıııdabii!iik bir y:ırdım sag:kı)·acaktır. Şahıs •·c yer isinılcrinin y:ını sır:ı,tikıh \·e lıadis ilnıinc dair bnı ısulahbrııı tarinerine yer ı·nilnıcsi de, bu ilimiere lşiıu ol· nıayan okuyuculan biiyük kolaylık sağlayacaktır. Me-sel.l:

Tcdvin, Fct.,.a, Ncslı, İçtihad , Müstch3zı.:, Tı.:hlil, ı\-hıhak alc, �hiz:ıbcnc,Nass,Zihir,Fukah:ı·i Scb'a,Me\"kuf Hadis,Mü�l Hadis,Munkatı' Hadis, İsıihsan, Rüşd , ı:ıklid, İttib.ı, Miislc, Ş:izz Hadis, F:izz Hadis, Ehl·i Re'); Kıyas, Kı)":IS·I lktir.lni, Kı)":IS·ı Ş:ırti, Scbr·Hazf, 'Eıhkik·i Men:ıt, Tcnkih·i Mcnat, '];ılı· ric·i Mcn;ıt, F . ıt , Tclfık, ...dillc·i Şcr'iyyc,Tercih. 11ıhrk, MıısMr Z:.ınni nilgi gibi. Şiih Vcli�:ııllah, d·insif'ı genel olar:ık aln ana böliinıc ayır· nıış w o şckildc ıızunbir anl.uını içindc konuiMı sıınnıuşııır; ar:ı b�lıklar aunanıış, rasııincrc, tertipiere girnıcıııişrir. Oysa

güniiıııiiz an!J!·ışı,parçal.ırabölnı�xlcn k.ı\"ranıabaşansını göste· recek gtiçre <kğildir. Ç ı ğıımz insanı, değil uzun konuların bir bütün olarak öyk"t:c anlaşılması,etinıleler mevzuurxla bile kısa obıılannı tercih etmektedir; uzun y:ıpıh ,.e bol sıt:.ı.r w z:ırfbu· hınan cünılelcri zihnindc top.ırlanıakt:ın aciz k.ılnıaktadır,en aıınd;uı wrlannıakadır. ı Bu gerçekten hareketle uygun yerkrc ara başlıklar yerlcştirildi, n ıaddclcr lüliııdc sırJianıalara gidildi,

pek çok )"Cr<: ııuımralar \"erildi; ,.c uıun cümleler nıiimkiin mcr·

tcbı:böliindii. Bu kob)·bştın" ar.ıb�şlıkbr •·c maddeler <kbe· lirgin olması k.ıstıyla ko)ıı si��ıh renkle ynıldı d·İns3f'ın Arapça farklı baskıları bulunmak:ıdır. t Bu 33

l'IKıti İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ baskılarar:ı.sıııda ycr p:rf.ırklı ifadcvcib.ırdcrc r.ıstlarımakt:ıdır; hatt:ı b.ızılarul<b bizinı esas aldıg:ıımz l); \ru'rı·Ncf:\is b.ıskısıııda bulunarı son böHim mc\'cut dcg:ildir. Bu farklılıklar göz örılirıde bulurıdunılııp, eksiklikler dc giderikrck b:ıskılann hepsini kap· sayan bir tercüme ortaya çıkarılmaya çalışıldı. Eserin böyle k:ıııılaştırnıalı olar.ık Türkçeye tcıı:liım: t-.:tilmesi ise, onu d.ıha fayd.ılı 1·c daha doyunıcıı halc gctirnıişrir. Bu bakınıdan gerçek· ten ciddi bir gayrct ,·c cnıck rıuhsiilii bir çt"\·iri olnıuşnır.

Uzun bir giriş yazısında bur.ı�-:ı kadar gelmiş iken, k ı saca tcrciimc tck.ııig:i üzerinde dur.ılım. "S.idık olursa b>iizd olmaz; giiıcl olursa s;idık olmaz" diı·e bir söz l'ardır. Bu söz tcniimclc­ rc t:ıtbik edilirse:, açılımı şöyle olur: "Tercüme, (ana metnin

l.ifzıııa) sadık olursa f,>iir.cl olmaz; giiıcl olursa (l.ifza) sadık ol· rıuz." Çok dugnı! Tabii bur.1daki s:'idık kelimesi,

"'t:ıııı teslim"

nı;uusınd:ı. \'.mi bfzi ıcn.iinıc dcg:il, ıcfsiri tercüme ukumır.

Merhum Cemi! Meriç"irı, Bu Ülke'sinde (>.1 17-1 IS) tcrriimc ilc ;ıl.ikalı �ıı sözk:ri oldukpcrıfcsıir: "Tercüme ra soluk bir fotuğr.ıf. diyor k it:ıp. phııt s:ad.ıkat· siz ama rcrık l i vc carıh bir r:ı.klit. Tcıı:iimc bir yar.ıtış. bcncc.. şi· ir gibi, deneme gibi ama onlardan çuk d.ıh;ı giiç. Edcbir.ııçıl.ır, hiç olmazsa un biiliik şair, un biil·ük ronıaııeı. on bii�iik ti1-:ıtro )'aZarı üzerinde aıılaş.ıbilirlcr, hangimiz on bii�iik miltercim sa­ pbiliriz? E\"(:t, terciime sanatl.ırııı en gücü: başka bir iklimde, başka bir pgda dogan diişiiııccniıı kendi topr. ıgııııızda dirilme­ si. Y.ılmz diişiinccnin mi? Tcıı:ümcdc l;\fza ıcslimiyct ihaneılcrin en bii�ii&i. Tcrı.iinıc bir fctihtir, )·alııız dili degil, düşiincc ı•e hassasiyctin girift diinyasıııı da zcngiıılı:§tircıı bir fetih."

EI·İns;ifıcn.iinıccdilirkcn ıııiinıkiin oldug:ıını:aıııcınc sadık k.J]m;ıkla bcr:ıbcr, ıııanaya sadakaı yöıiiııgcli bir çizgi r:ı.kip t-.:til· di. Hı::m diger baskılarl.ı kaqılaşrırın:ılı, lıenı de ıııana öncı::likli

TrıkdimTcrinr... bir üslupla tcrı:ümc l-.:lilmcsi, onu Türkçc'yc ilk çl·virisindc bu­ lıın;ıneksik l ik l·e h;ıralal"(bn rnuhat;ıza eııııişıir. !)�ha okunabilir, daha ilmi n: daha göz doldunı�u lulc getirmiştir.'

H�p ikinci smıf kit.ıp k;ıbul edilen tcrdimclerin bu ikinci sınıf olnukı�n kumılmasııım, Ccıııil Meriç'in if.-ı<kleri içinde �l, ifıubn ziyade nı;ıııa�·a sadJkaıle" �":lpıhııasından başb \"Özüm yolu yoknır. Aksi takdirde ÖtL-d<:n lxri siircg<:kn bu k:ıbul, gde­ ecgc de öyk-.::<: intikal edecek ,-c tercüme işiyle meşgul olanlar, hep ikinci smıf göriiiecek

I"C kimse �imdi olduğu üzere ıcrciimc

kir:ıp okıınıayı bir türlü ciddiye alnupc-ak, en azından hafıf gören bir cda ilc )"3klapc:ık

I"C ı;:s;ıs zarar biirün insanlığ:ı olacak..

çünkü kiilriirkr arası difiizyoııu s.ığlapn ıerciinıc işi. gönııcsi gereken değeri görmediğinden ötürü aks.-ıtılac:ık, layık-ı n:chi�·­

k y:ıpılnı:ıyac:ık I"C

dile nıukrcdir kimseler de nıünıkiin olduğu

sürece bu görc,·<lcn bçac:ıkbl"(lır; zir:ı phsi�·cıli hiçbir kimse ha·

fift ahnnuk isrtnıı:-z, ahnacagı işlere yakb.şnıaz. llu dunımt!J mukaddcr sonuç: Kültürler ar-,ısı bilginin akış hızının a7.alıııası l"c ilmi inkişafların yai":IŞlamasıobcakıır.

Nih:ıycr-i kclinı: Birlik 1·c dirliğc her ıarn:ınkiıKicn daha zi­ �":ldc mulır:ıç oldugumuz şıı günlerde, ihıillf meselelerine dair kaleme alınan cscrlcr, bazı kimselerin rcnkiı okl:ırın;ı hedef ola­ bilir. fakat birlik ,·c dirliğin sağlanmolıôı için ı-araflar arasındaki farklı göriişlerin cesaretle de alınması 1·c OClli bir çizgide nıul"a­ fukaıın r.ıkalanm;ısı gerektiği gerçeği de hakpcrcstlildc teslim edilmelidir. Doğnı bilgi

I"C

on;ı da�':tlı b.1sircı, fıkir n· düşünce

fatihlerinin b:ışhuğııdur. Tiirkç�)"� kazandırılan şu eserin, fıklıın ıarihi oluşunı s(irı.-.::i , mezhcplerin ıeşckk.iilii ,·e 6kihlcrin ihıiUf

ı

���:-:� t����·���:;�k��. �����lı.� . :ı:.i::-;.�:�

l�un<ni>"' f.lqtltd ıı.oo,� b.oılık.lı �·.u.ı ik ırn..-iııncıkıı fuU,..,., Pl"'"!-.... tWu fıp.l.ılı. -.cııgin ,.., .ı.-..Jcnıik bir <>er O<U)"• lwymıp p�-m ctrik.l�ll

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ kaynaklarını bilme nokı:ısıııda okuyucular:ı saglanı bir ilmi alı­ )�lpı Slgll)'�lgı :ışibrdır. Hid.ı)'Ct içre ve isıihnıcı iizcrc şuur· lu bir İsllnıi ha)':lt pş:ımak için gcn;cktcn bii)iik bir boşlugu doldur;ıçagıııı diişiindOgiiııı(iz cl-lns;if':ı �l:ırkı:n, Ralınıeti Sonsuz'dan cbcdi nz:ı n: sı:nııcdi rıdl'anım dilcriz. ı\lusa H ÜB

llüyük ÇımiK'.ı/imrıbuJ

)6

ŞAH VELIYYULIAH DlHLE Vi'NIN TERCÜME-İ HALi • (D./702-V/ 763)

� Ştyi, Wiyy,/ltı/, ..,. rmsııJi l:iıusrln;TUM ntınrmnbmurln;Niıltrilımıli rrltrimlc, dnl· Inn iH lniriitı MııslımumiRnlt n�trimlrıfi< Şah \'diyyull;ıh Dilıkl'i1 ismi)k Kuıbuddin bkabı)·la bili­ nen !\·likl-ıklid Imanı Ahmed b. Abdurralıinı b. Vl.-.;;ihüddiıı ci­

Önıcri'nin nC5Cbi. baba tar:ıfıııd.ııı Hz. Önıcr'c, anne t:ır:ıfıııdJn ıh Hz. Ali'ye (u.) d.ıyanır. 1 702" (� ş..��·•l l l l�) rarilıindc, lklhi')'c '

Bu T<rnıın<-i hii, U>t..J l.ıli:rn1-l>t.iııı Hjıo'nı, lm""ı [)ihı.:.i h.llınd> h.ozır

Lırmı oklupokiuptııı ihtisH cJibniııir. [AJ ' Z.>.kru'l-i>Um H.in A!xlulh•�ı- <tı.NcJ1·i, �iiz.hctii'I-H..·:iıır. c.6, 1..ı.ll6, t>iimU1-.\kjrifıH.:),.nlnin<'. HmJ.>.r.NJ, 1957. llu .OWn "'hibinin .\lui\i Alım<J K.ig\ıri oklupı,l>ihl<.i'ninbir lı.ı.jlo bipıgr.fi>indc: g�kıcJir. [.\lj

1 Ş>.h \'Ciiypıll<lh'• 'l)ihıc.i' (�·•hut Dchhi) dcniln.ni, Hindi>tı•luı mqlıur l:ı.:tıli j<briı"' nt.b<ı«libnc>i><hdıiyk..Jirki,bu l"hir lw'llo:rin)"'dcti\'irn•<>iy· ı.. ·ı:ı.-Jhi" <ll.ır>kıd>fliı>. cJilın<kr<Jir. "Şlil" i..., F..r>ç> t.r ....k ...-u nlr:Siıfok-r,.., mq..>)ih lullınd.ı kuUıtnhr. Şili \'<lln>ılllh, ilim ,.., u,.m>ıtl.o nqhur olu> bir •ibk-...lir. Kc..W,.Ondcnh..ı)lu. b.oh..ı> O\"< ÇO."Uktındobu ük..>J>Lı .ınılnu)for.!.\lj

1H. n>ılldi olmk li"O-I urihir>< ımbo.ık cJi}"ur: bir hc>.ıp )">ı�ıılıgı <ll.ı·

• f.lı<rl l bilir.!.\1)

31

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ )�ıkııı bir bddcdc (Muz;ıtlCrııcger KasJbasına b.ıglı KöyiirKic) diiny:ı)":I gelıııi�tir ,.c 1763

(29 ;\lııhJrrcııı

l'ühkr

ı ı 76) ı· :t

rilıiıKic alımı� bir/iki r:ı�ında yine Ddlıi'de w:ıı f eııııi�ıir: (.\kn· hcdiler ııı:ıhallesindcki Delıli bpısınııı rol t:tr.ıfiıKb bulunan kabrist:tn:ı) b.ılxı$111111 yanına dcfncdilnıişıir. KcıKiisi ilim w tak·

1':1 yöniiyle nıqhur bir aik içinde nefer eınıi�ıir.

Scy�id Nasınıddin Şclıid'in torunlarından olan lxıb.ısı. asnnın ııkma u: siıfikriniıı de biiyiikkrindcndir ,...., İsl.inı fıkhuıa dair yazılnıış dt""\" eser 'l'cı:ed-yı Hindiyyc'nin ıtxhin edilmesi onun ga�Tetkri neticesinde gcrçcklcşmişıir. Bu sdxpk öna:likli olar:ıkkendisinc ıcşekklir txlilnıclidir. Aile ffnleriniıı çogı.ınlugu, HiıKI yannı adasmda lslinı dJı·eı nıesJjmın, nıazidcn boiinünıiizc bdJr ı;ışuınıasııKI.ı bii)iik bir nıis)·on if.ı cdc gdnıişkrdir. Kcn· disi (k, sopımııı baba tarafından Hz. Ömer b. H:ııt.ıb'.:ı k.ı.dar ul;ışııgını, 'd-lmd:id fiıııdsiri'kcd.id' isimli eserimk biv.aı kay­ dcmıcku:dir. 1 ilk c\'liligindcn Ş:\h MuhanıııK.xl. ik iucisiıKkn (k Şilı Abdübzi:ı S:ilıib, Ş:ih R.ı.fiuddin S: ilıib, Ş:ih Abdiilkadir S: ilıib, Ş:ih Alxlulgani Sihib isimlerinde toplanı beş erkek oğlu ı·c Enıcriilazi:ı adında bir de kızı düıı)·:ll"a gelmiştir. ;\\.H.I

Onun y<l}ldıgı asır, -kendisinin de kitapl.ırınd.ı ı;ısvir enigi üzere- cihaddan d-erek çckildigi, yöneticilerin eniideri :ıuliimle­ rc sessiz kalındıgı ı·c topluımı sar.ın fesatlara göz yı.umıldugu ti· 1 Ş..hWiin"l•hmn< ıu•fnı.t.nf.hli b<:yı"ıon im.m .\hna Kuı>n"ıii ><>)\Uıd•ı><lır. onu11 •il•ibi do EfrnJimil. (u.•.)o dı�·•nı<. Dihl<l"i"niıı .ıruc.i \'«ihudlin cl·ümc-n"nin. s.n�;.ı l'ıirukı:bb.ir MejhcJi'nin turunu ulm.o>ı. unı.ın .,.,.. u

�il

-.fııkiın•ih-ilo>inindolnum .\lu,.,K;.,,. ,..,,..,,rı.R.>.,.ılıı!Wt">ub,ııgıd> lu)·· .hliln><kh:dir l;;.bu>,.gur<lnum l)ihhi'nin><:niJoiJUJ!Itoıuı-.o;ıkıtı•kı>dır. Şuiki<"><tlk bi>!i< g<>;nıcbcılir:(llk:ı:. l'uJ.Iıorii1·H>ı·;ıır, 6/398-413 ; .\kdı<"J>· lc-rin Dupııu 1'<: ll"ilu.l T>nı)nı>sı. (Dı:rlollıc:) Ç1T: Şiibii Ömı. .. ı ı. l�ı...­ l:.)>ıtÜn, buıılıul 19K7). ş..ı. \Cii��"lt.h h.ıb.ı t.ınfiıdıtı H4 Ün�C<"o d>· r•ııdıJ!ımkoııd..i ıf,W..nmiıtir l;; bu.)"l<kırı.b ııı• n><tiııJ< ııkRWI.lı.(liU. Ş..h \;,li)�-ullılt., ci·Hı>«>:n>ll.olıi1·ll:ılig:ı., Çoı-.: Dr. ,\l<hıı>«l f.nlug.ıı� o.l. •.l•. 1� l:.)'"'�ık. i>tmbul 1994) 1�1] )8

Şnh lfi�V)'IIilrıh /Jib/cıf'uiıı Ttmime-i Hfifi pik bir cehalet I'C aası;up t asrı�·dı . /llilietin biitiinliiğ:ii bozulmuş­

nı w çözülme öyk had saflu�·a ub�nıışu ki; sadt:cc lnı:ını Dih­ kvi'ııin, mdik Akıngir Encnğ:Zib'in

("

1 1 1311706) vefaundan

soıır;ıki hapu siircsi içı:risindc r�ııı on hiikiimd.lr <kğ:işik l iğ: i ol­

muşnı. i� bu kcncye gelip day:ı.mnc:ı Imanı Dihk\·i de kcndisi­ ni, nK:I"I."Ut ncgatifşanl.ır ii7.crindc bir indif.ı gcrçcklc:ştirnK:ktcn sonınılu olma konuımında buldu; kendisinden bekkııikn i<k.ıl,

böyk-siııe çerin-7.orlu bir rcalirc karşısıııdaycpyenibir dirilişger­ çck l c:şrinııcsiidi. ;.Unıulıırki sana, ;ilcnıin ııiz:.ınııııı çöznıck iizc· rc bir lıak indiıilir"" nokrasıııdaıı harckctlc, :ı.nık bıındaıı sonra· ki kirapbnnd.ı ,.c koııu�nıabrımb çoWınlukh "isl:inı'd:ı. cihad fik rinin yeniden dirilıilnıcsi idcali"ni işlirordu I'C bu konu iizc­ rindc yogunlaşıyordu. Ş:ı.h Vdiyyullah'ııı ya�bndığ:ı aynı diincnıkn:lc inıp:ı.raıorluk

d.ı en pnlı ,.., en görkemli yılbrını raşırordu. fakat ne acıdır k i

Imanı, inıp;ıraıorhıgıııı yıkılışa geçtiği

ilk

yıllJra da şahid oldu.

H:ura onun zamanında lngilizlcr, ııı . l 763 scncsin<k "Doğ:ıı Hindistan Şirkcti�ni kurııU)'J da nıuvaf[ık olnııışlanlı. Hadis

ilinılerinde y�.ıdığ:ı asrın iııı:ıım ol:ın Şeyh ı\luhaııını�"<l Efdal

cs-Sı:y:iliküri')'c (I'C)"J Siy.ilk\ıti) ralchelik r�pıııı�tı r. H . l l42 sc­ ncsindc Hicaz'a gitıııiş,·corada ik i scncgcçinııişrir. Bu iki sene zarfırllb ise sayılı llinılcrdcn dersler almıştır; bunların en ıııeş· hum da Ebu T:ihir Muhamm�"<l b. lbr:ı.him el-/lkdini'dir

h.-17Jı m.). Bu Z:.ıt, Imam Dihlcl'i ilc

(ö.1145

al:ikalı şu sözü sö�·lcnıişıir:

�Bir hadisin ];i.fzıııı benden ıuklcdcrdi; ben <k o l.lfizdan

mur.ıd olunan maııayı ifade s:ıdedindc bazı dii7.clrıııelcrde bulu­ nun:\um."' Bu tıpkı lm:ıııı Bııh:lri'niıı F.bu ls:i er:J'imıizi hakkın­ da demiş olduWı "Benim senden isrif.ıdc ettiğim şeyler, senin

benden cldccttikleriııdeıı daha \'Oknır" sö.ziiıK: bcn7.cnıcktl"<lir. ı \�linull• h Dihı.:..i.n;l'<1h iı�.lnı'l·il.lhi))'<.<.2. >.12 0 ii\l 9 rl·ll:.li8uı-G;ıı.i, F.bu Tihir ,\lıııuınn>O\I b. ibrıhiın,>. 79 li\l 39

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ l�alxısının R::ılıinıi�·c ,\kdrcscsindd:i Kxlris kiinüsü 1719 yılında Dilıkvi'yc iııtik::ıl cııniş; aynı sene Sulran Mıılıaınıncd Şah Ali de Dclhi'ııin lıliklinubrlık t:ılııııı'ı oıurmu�ıu �-� 1748'c kad;ır orada k::ılmı�rı. Esascıı bu Sulr.uı, Imam Dihlcl"i'nin hay­ r�nl.ırıııdandı w kcndisinc ıııcdrı:sı:siııi kıııııı;ısı için Şahtelı;in mıııııkasın<\3 miikcmmcl bir nıalı,ıllc bile hediye cmıi�ri [ki bu­ r�rJ sonradan Dirı.ı'l-ul(ını adı \"crilccck obn bir ilim )1.1\'JSı kıı­ rı.ılnıu�rur.[ İnıanı Diliini'nin yapmış olduğu ilk iş; Kur'.in-ı Kcrinı'in

l'arsç:ını�::ılini r::ıznı:ık oldu(h.rısıı; ziradel"letiıı rcsmi dili l'ars­

çlydı. Bu çalıjnıasındaki esas !P)·csi ise; ı\1\isliinıanların, dini asli k:ıynağ:ıııd:ın öğ:rı:nehilmelcrini sağ:l�ınakıı . l'ak:ıı bu yol, bid":ııları 'din' ismi alımda ıcn•iç eden klasik lıoı::ıl.uııı \'C gele­ neksel şı.-yhkrin yolu değildi. Bu yii7.dcn dönemin ilinıleri kcn­ disincçokciddit:ıl"ır aldılar\·c dcl'lcıiomııı'ılcrhinc kışkınıılar.. hcnıöylc kışkınııbr ki lıay:ııının soııl.ırıııa doğnı, iki anıcıınun

birden k�silın�--sine kadar \"aran nke zuliinı

w

b:ıskılara nı;ırı.ız

k;ılnıa�-:ı �lanıı�rı ... "

Ş;ılı Vdiyyullalı, Hind ıo phıııı u için nicc nıa:ırif hizın cılc­ ri l'crdikren sonr:ı k:ın:ı;ıı ötesi iııaııç pl:lnında şu gerçeğ:e ul;ı­ ŞJ<:Jkn: "Bugiiıı nıüsliimanların maruz kaldıkları cıı biiyük ımısiber bid':ııl;ırdır.. 1·e roplıınıun, biiilin bid":ı.ıl;ırd.ın l"t puı­ r:ını:ınıcıı ıcmizlcnnıcyc ihıiy: ın Bu lı;ıkik:ıri yakinen kwradıkr:ın sonra arıık 1·ar

pcrcsı gclcnck-görcııcklcrdcıı I"JTdır."

gücürlc o isrik::ımctte phşnıalar:ı yöııdecekri . Zir:ı bu bid'ar­ l;ır, nıüs](inı :ı nlarıı ı Hiııdlıs" gibi <blu başka bölgelerdeki ıo ııu ..,ın,,,.,-ür.<tnkn iıc�:mir�c«fAii Hön"Jır. IAI

11

Hindiu (ln..tf,_): Hu..t r.ının.oJ-'-""'b hir nchinlir. "llb<t ıq><>nkln> l:..tı>,.)'l'· ı.:..,.n . ir. l'o:nc.ib•..-l'•ki"•""J•nak.r•kAr•p•k-"i•iK<-r•ıiıil:.oı,.,ı..wr.ibu)ukbir 0Ciup ...._.iilm<kınlir. IIO>r.d.ı o1><hirrn-•fnukurulımıj)"<'flqimbolgckrik»· ınlilıı><krnlir. l.\11

Şnh lfi�V)'IIilrıh /Jib/cıf'uiıı Ttmime-i Hfifi putperest ıopluml3rb uzun rıllar sosy:ıl ili�kilcrc girmeleri so­ nııcuııdl isl.im'a sızmı�tı.

5 Marıs l731 rMilıindc, bufımc ı·cfcud bsırgasına birsınır koymak için silalılı birindifaya öndcrlikeıti. A$1ında 0nun bu fi· ili nıiicaddcsi ilk ıkfa o r.ı.rilucn bq sene önce. Kur'.in·ı Kcrim'i Farsç-a'y:ı çt:virdigi zaman ( 1726) b.ı�l.ıııııın. Raşlamgı bu indifa, kısa zamanda Hindist:ın'nı ku:ıcyinde geniş bir saha�·ı hakiıni�-cıi ahuıa alnıa)1 lnprdı ı·c Scyyid Ahın�-d başk�ıılıgındl g�-çici bir lıiikiinıct il.in ctnıc)"c mu\"affak oldıı. Bu lıiikiimctc ise sırasıy!l · Imanı Vdiyyullalı Dilılt:vi 173l'ten 1763'c inıaııı Aix!(;Jazir. 1763'tcıı 1824'c İnıanı Muh:ınııııed İshak d:ı 1824'ren 1846'y:ı k:ıdar cunı­ lıurb.ışk:ınlıgı )";l)llllar. İııdifa, 05 Mayıs 1731 (21 Zilhiccc 1 144) yılındln 06 Mayıs 1831 (27 Zilk.kk 1246) yılın:ı k:ıd.ır dcı',\lll ctıi;" )";Ini 'Blllkiıt' obrJk bilinen meşhur S�l"aşr.ı indit l km"\·�fleriııin malıını ba­ r;ı.klık öniindc hczirııctc ugradıgı 7�ınıan;ı kadar. \'c bu saı�t:ı geçici hükiimc:ıin babnlar kunılu b.ışkanı Scryid Ahnı�xl şdıid edildi. Hcr nc k:ıdar indita, bu şckildc sikıh kuwcıiylt: wraki sindirilmiş olsa da tanuıııı)Ü ortadan kaybolnıaıııış ı·c "ıoplunı· sal bir lıarckct"olar a k giiniiıııiize bdardc,·anı cdc gclıııiştir.

Imanı Dihlevi'nin en önemli kitabı "Huccenıllahi1-Bili­ ga"sıdır. Şt.-ylı Sı..·yiy d Sibık, sözkonusu kitabı r:ıkdimiıKk şö�·Je dcr: "Şcyhu'I-İsl:inı Şah \'clil)"\llbh Dihkvi'nin Hucccnıllahi'l­ R:iliğ" J isinıli bu cscri, şcriarın csr.irı ,·e isl5nıi ıcşri fclscfcsiıKicn bJhsı:ımckıcdir; ı·e sahasındaki nadir eserlerden biridir. Konu­ brı iıib;ıriykde bir ilktirl·cgayeı oıijirıaldir. Üsliıbu uviycsin­ dcn ise okhıkp açık, ilgi çekici I"C lıarikadır. Eserin Ar.ıpç:1$ı gall

f�ıı......., n bır ı<"�floknır lc.i.!i.ll>ı" 1731"J.·b•ıl•r.ın iıoJif.ı, ı"n)1lı><:ıı< ...,.,· r•6 nuı,. t6li"Jc-ıon bo.ıln)ur; l-cinJif•bır "luıd<t"hiilijn;,. ı,.,.uni:ip)u­ lu"' l:>o:n.i<"".lll1 cılup g;di)"'· l�ll

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ rcı anlaşılır, ibareleri kuvvetli, manıık zinciri de oldukp nn:ırlı •·c s.ıglamdır. Huccenıllalıi'l·IHlig;ı, mlicllifınin. İsl.imi dii�ÜıKe \"C akli ilimler s:ılıasmda zirve isimlerden biri okhıguna apas:ık �clıadcı eımckttxlir."

Imam Dilılcvi'nin eserleri yüzü aşkmdır; bunlardan günümüze kadar gelmiş bulunan bazıları -ilim d.ılbrma görc­ �unbrdır:11 Km'ti11 İfim/m":

1 . feıhı.ı'r-Ralını.ln fi Tı.:n::cmeti'I-Kıır'ln (\"c)"J fı "l<:fslri1Kıır'.iıı) ı. ·ıe\·illi"I-Eiıiidis ti Tı_-fsiıi Kasası'l·Enbir.i 3. d-l'cl-zii'I-Kebir fi Ulfııııi'I-Kur'in {vcr.ı fi Usfıli'ı:rcfsir) d·N:thu'l-.\-1\inir (h�bir) fi Garibi'I-Kur'in 1-c "ICfsirilıi

4.

5. cz-7..chr.i,·c)'l l f i Tcfslri Sun::ıi'I·Babra,·c AJ.j Jmr.in 6. Muk.l<klimc !i Kal'iinini '!Crccnıcri'I·Kur'.\n

HMis ilmi: 7. Şcrtıu Tcr.icim-i (Eb,·ib-i) Salıihi'I-Buhiri 8. cıd'/c.,�dir min Ehadisi Sc11"idi'I-E,; iili ,·c'l-Edhir 9. ch\lusafill (miııc'l-,\1u,·aım') Şcrhu"J-,\Iın.ııı;ı JO. d·l\lıısc'""l Şcrhu'l-o\\uv;ır-.ı' l l. d-Erbafın 12. Risile Basiı;ı fi"I-Es3nid 13. cJ-irş;ıd ili Miilıinımiıi iınıi'l-lsııid ı-ı.

d·l'adlii'I·Miibin fi'I-Müsdscl min Hadisi'n·Ncbiyyi'l·

Emin 15. 'l('vilü'I-Etı.ıdis fi Rum\ızi Kıslıi'l·Enbiy� II Çc-ı·irhini�·•ptopmO<nU>Iud.ı>Jdo.'<tlg m,.,inin i,mi >mhrlcn.bi<bunUr•dı· tı.b.t� ....o...ı..-n ıJrn 3l ı.,l<>nıiJ•h• ill•"<<.tiı>�,�"''59;ıJcı<>lm:ık ii...., )tı· k.ındıkipbô bôr wntLu.Jımu )OOnugittik. 1�11 42

Şnh lfi�V)'IIilrıh /Jib/cıf'uiıı Ttmime-i Hfifi Fıkılı İ/mi: 16. Hucccnıll.ıhi'l·B: i li�� (İst:inı Hukuk N:lscfcsi) 17. lkdii'I-Cid !i Ahk:imi'l·ktih; \d ,.c·ı=r�k l id 18. d-İnslf !i lkylni Esb, \bi'l·lhtil.if Bcyııc'l·fubhii ,·c'l· 1\hictdıidin Din Unilii, Kdfim, Aknid ııe Esriir-1 Şcrinr: 19. Husnii'l·Akidc (1·cya d·Akidctii'l·H:ıscnc) 20. İZ:.ktii'l·Hafi an Hitif cıi'l·Hulcf: ı 2 1 . Kurrctü'I·Ayn�;m li ·ı:ıt<:tili'ş·Şc�·hayn 22.ci-Biidfını'I-B:iziğa 23 . d·.\-lubddcıııctii'l·Scııiyyc fi lmiS;\ri'l·l'ırkati's·Siiııııi�"\"C 24. Tııhf cm'I·Muvahhidiıı 25. cl-hilcidü's-Salıih "liımı�·ufrr Hrıkikmilmi 26. Hcmdt 27. Lcıııc:it

28. Stta<it (li l'c�-zı'r·ltıbb:iııi) 29. Hcdıııi"

!i Şcrhi

Hızbi'l·Bahr al<' ı Lis, ini'I·H:ıklik vc'l·

Mciıtif

30. Elt:'ıfii'I·Kuds !i Bcdni Lct.iifı'n-Ncf s

3 1 . Şifiii'I-Kullıb ti'l-Hald.ik i l"e'l-Mdrif

32. l'iiyfızu'l-Har.ııııc�·n li ıııiiphlxt.lıi I"C'J•.\ldtifi'r-Rulıi�-yc 33. cl-K:ıl"lü'l-Ccıııil fi lkdııi Scl':ii's-Scbil

34. el-Mckılıbu'l-.\-\cdcnifi hakaiki'ı:ıc'"lıid 35. d-Hayrii'l·Kcsir 36. l1;1i:flıinı:itii'l-İlalıi��·c 37. Etyabü'n-Ncğanı fı 1\lcdhi Scyyidi'l-Ar; ı bi n�'l-1\çcnı 38. ed-Dlirrii's-Scnıin fi ı\Hil:ıq�ir.lti'n·Ncbi��;·ı-Enıin 43

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ 39. t=.:ıhu'l-\'cliıdli Ma'rifcıi'l-Cliniıd 40. cl-lnıibih fiSdlsili El"liy:lillah 41. Kqfii'l-g:lyn an Şcrhi'r-Rub.lin·cıc)'ll 42. Ris:ilcıü1-Hiknıc 43. Ris:ilc ti Rubii)-yiıihi '"c'd-D\'':111 44.

cl-.\-lak3lcıii'1-Vldic fı'l-VclSıyycıi \"c'n-Nasiha

45. Kir:ıbu'l-Vasıyyc i 46. cs-Sırrü'l-.\\ckılıııı f Esbibi "li.:d"ini'l·Uiiını

Tarib ıYHa/1i:rriimr/ni· 47. Süriını1-.\bhz(ııı 48. .\kcnıuaıü'r·Rcsciil l'adlı İbn "l(:ynıiyc

ti

Mcnikıbi'l·lıııanı d-Buhiri ''c

49. EnBsii1-Arifln (Aşagıd.ıki 7 böliiıııii içerir; bı.ıııbn:bn ııılisr:ıkil cscrkrolar.ık da ba.hscdilir: ) l. Bcdriku'I-Vdiyiı 2. Şcdriku'l-,\-la'riBı 3. ci·İmd.id fi Maasiri'l·E�d.id 4. cn-NI.'bzcıu'l-Ibriziyyc ti'l-Lctliti'I-Aziziy�"l' 5. d-Aıi�-ycrii's-Samcdin-c fı Enflsi'l-Muhanınıcdiyyc 6. İnslnü'I·Ayn fı Mcşiyihi'l-Harcıııcyn 7. cl-Ciiz'ü'l-Laıiffı Tcrccnıcıi'l-Abdiddcıif Mcknıpbrı, Şiirlcri: 50. Şcih Vclinııllah Ki Siyisi Mckıub;\ı 51. Ha)�iı-ı \'eli ,.c Kclimiı-ı Tayyiblı 52. Rubiiyy:it\"C Di\'in 53. Didnil'ş-Şi'ri'l-\r; 1 ıbi {Vclinııllah'ın oglu 1\lxHilniz r:ı­ rafnKbn dcrlcnıııişıir.)

54. d-.\lcktüb3ı (Şih \'cliyyult.ıh'ın hayatmdan balı51--xlcn 44

Şnh lfi�V)'IIilrıh /Jib/cıf'uiıı Ttmime-i Hfifi bir C$Cnlir ki, Ş:ih M. Rahinı Dihlcl'i t:ır.ıfıııdan dcrlcnnıif nıcknıblannı ihti\':l ctıııcktcdir.)

IJigu ilim dnllnn: 55.

cr·Risilc

fı

Ccviıbi·ı\lcsiıili'ş·Şcyh

Abdullah

b

Abdiilb.lki l-.:1-Dihk\� 56. Risilc-i Ojııişıııcııdi 57. SarfMir 58. cl-lkligıı'l-.\1übiıı 59. cs-S.if li lkyiııi1·1hrillf F..scrkıini ı;oguıılukla Arapça pzmış ol3n Müdlif Dih­ lc'"i'ııin, l':ırsça kalcnıc alnııj oldugupck çok C$Cıi dc buhıııımk­ t:ıdır. ıımrksi iliııı >'<: hiııııcılcdolu dolu bcn:kcıli bir hayaı�-at:ı·

)'lll Şah VdinııiLıh ır.h.), asrınııı nıücr:ddid imanıı obr.ık bhııl görnıiij \"C örlcrc H:ıkk'ııı rahmetine kanışnıu�ııır. ]

MUKADDIME

� Hanıd olsun o Alb.lı'a

k i; m�-ısı yolunda kendi iznine bağlı

obr.ık l'csilc obıı bir hidaycr rehberi ı·c ı�ık kaynağı olsun diye Hz. Muhanınıcd'i (u.>.) insanlığa kendisinin r-Jsiılii/clçisi obr.ık gönderdi. Soıır:ı ninıcılerini biitiiıı biiriin r-.ınıaııılanıak için

ek

salıibe-i kir.inı, r.ibiin-i iz.' uıı ı·c ıııliçrdıidin-i fılı:inı'a Albh R:t$ı'ılii'niin (,......) Siycriııi" dünra dunlukç:ı ncsilckn ııC$ilcmu­ haEıı.:ı etmeleri l':lzifcsini ilham etti. Doğnısu Allah dilediği her �yi ppmaya kadirdir. Ilen de şdıadcı �xkıirn ki: Alb.h'r.ın bai· ka ilih �ukıur, yalnızca O vardır

w O'nun �riki

de yoktur. \'i­

ne :ıchadcı ı:dcrinı ki: Efendimiz Hz. Muhammed (......), Al­ lah'ın kulu ı-.: rasiıliidiir; ,·c O'ııdan sonra hiçbir pcyganıbcrtk gclnıcyı.xekrir. All.ılı (�.c-) O'ııa, aiksine ı·c biiriin aslı:ibına sal:iı cylcsin."

......ı.ri d.w·

1< Si).,,..; :-l<b;; Ht. .\luh.oıı\1-t (U.>.) Joıluj�. gcııç!igi. ri'-'k1i• r.anıjl>n,m·�ıı..n, ,-cf.ıı.. kı»<� bütün birr.rihçc-i h.o)·>tııdm luh>nlm.ilrnc '""" rilm ôsim. [:\1] ll �lucl�f Ş..h \t-Hn"IWı (r.h.). 00 ki,.bııı giriı kısııııı..ı. ">clim'ı ıik<noııcbiıi" f.fn>Jiıııiı."< (u.>.) -"'<<e« ·,.ı.ıı cııı><:k� He rcıiı>Ji. Bunun ..t.:tı;: S..Uı ii •d""'"ıııilıisiıı.hıbiriı.Jc ifrlu/•ı•nr•ı;iıııl<nill <>i>olufHJlnu..lı&ı n�<>">uuııJ.ı .iliınbır..,.ıd.ıfııklı goriiılcı"iıı t>lıluııın.bıJı<. Hu g•'"'ılcı .,...,.,d.ı n"'luklik .ilinıktııı ....ı..,.; ..ıc W•rbirli�ı><,·•rJıi:J•n >Oıı>Ül·s..ı.;, ı. ,.,ı.;nd.ı iti".iı> gınıl<"­ nin. <""lti ul.an goruıüıı t=iııc okluSu'Jur. (\".,ıi <""1·11 ul.an '"t"'!'� giımcmdrir).

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ Söziiıı özii: Kcn:nı sahibi Albh'ııı l'lhnıctinc ıııulır.ıç \'diyyull.ıh b.

Abdlirr.ıhinı (Albh her ik i$ine de nimetlerini dünya-ahin:ı iı­ nıam cyksin) dcr ki: �Allah Tcali bir zanıanbr k:ılbinıe, s��ı,_-sin­

de iimmeı-i l\luhanımed (....>.J içindc mcydaııagclmiş blirilıı ih­ tillflmn•• sebeplerini tesbit cdcbildig;inı ,·c Albh >'c JUsO:ılii kannd.l lll")·in doğrı.ı, neyin y;ııılış oldug;ıınıı kcndisi)·k bilcbitdi·

ginı bir nıiz:ı.n \"C bir kıstas ycrlcştirdi. "AT ) ıt:a bu ıürlii ihtiliflı nıcsdclcri, hiçbir �iiphc •·c problcnıc rnahal k:ılmayac:ı.k şckildc, gcn:k akli n: gcn:ksc nakli delillerle isbat edebilme giiç ,.c im· ldnınıda bJna bahşcıri.

Niha)"Ct bir vakit bana,sahibc •·eonbrı nıiircakibcn yctişcn ll.>his-nl<"\-.u <Jikıi bu h\l""" .ı,ı,, .ı..;.,k:roiC>i•>< ögmuııdl{lnıu k..ıyn.>kl.ır• bnıl.ıbilir:AIUnı<Aiınıcdd-llcigi>i d-.\hSribi. .\1"""11il-E>rlr•-.,1·Hıl.likifıınl )'ro:lll.ıkU bi\-S.I.iri Ui Hı)Til-Hıllik, >Ag.;J: A!llnı< Ş<bbir Alınıni cl· 0on>.i.ni d-Hiı>Ji. Fcıhu1-.\tülhı:mbi Ş<rhi Sıhihi .\l\ulim. I/IIO. :-=<bi (>.•U.) iilxriı>< .ıl.\t gctimıcJc ifr.>ıo giımc durunıu. müttk..ıJiJ nıin >"< nıutt..tılıırioı ukıiı.,.ı>.l.ııı bir .lliınin kiııl>ı hıriı;. Jig.-t biinin kıııJ>Iınlı bol bol buluıımıiu.br. l:lukiııplır ;çin. cl-l.ckıl<\·i"nin '"<r-Rcf"u ı-c':rckntil liı-Ccrtıi •-c"t'fı"Jil" i>im� C><"riııin 31>. .ı)fl>ııı; Ji�ıiigiinı ıul.ırı b.ıkıl.ıbitit. [AJ IO"Ihtillf" kc�m<>ıninkcııJi>iiiJen ıiiı"<Jigi"lhtdefc"fiılini Ar.p;ı"J.ııo luri;ç<)-.: ıcrrumcctm< konu>und.ı)·•pıl•n bir)·•nhıh�diU..t çckmck �-crinJc ulur. "lht<· k/lı" Ililinin bir nı.mt\{dunl>l><. bir Jc n>ü>bct/uluonlu nuıu,ı ı·..ınlır. Olun»Ut 'l"''iri<.i; "gonı-ı.ıı>ıh�ı,. Jüjtiik-ı". ilıril•f• .liiııiik-ı"" ıciJinJc r•pıl.ı"l.ınJır kibu. ıez.id/>;ııl.ı)ll" "'l.ı"'ı �rir. Ohonıluçc•iri>i i"'; "t:ıri:Jı guıt>}lcr><n.lcııikı". Jcgi· jikJiijiinocdrno W.ipoldul.ır"�LiinJcdirki bu, ttıl<\�"U·{\-qitblik if<llk cd<r. Do­ l.ır"')i.ı biıiorui ı><gUif, ikinci•i i>< [""iıifbir durunıJur. l:lufıRı f.ııkmnnc· )-.:n lı.uıttraın><k-riul:.ur>ııkiımck-r.hl.>ııııorihiııJc llinık-rin hio;inif•k <>lrn>< clilk-ri, iliiıı< hcr ""ihril.ıfı duııiiklcri" zdubııı..ı k..ıpılır, �-k bir tzlmim U)·>ıtdımuk i>c- bir >Urii )·»dıı clujuncdcn:- l.ıpı .ır.ıl.unık <lrnıd;rir. Çünhı l;ümi ilimk-nkki buçqiı ihtil.ıtlır.Ç<'Il""lugı.ı iıil>.ırirk llntn>e< için bu)ilk r.ılımenirı-c ifiil>.ıt >"l."'ibi bir:oı:ngiı>likrir. j.\1] ır MUdliiiı> "..AJI.ılı ,"< R.ı.nilu k.ınııJ.ı >"><}in .Josnı. >"><}i» )'11�ıj oiJupı>u l:rnJj. .i)icbikbil.Ji�n> birmiw>.," .U.iınubu ı<Liiyk: lıbulctm<kmuntkun Jcgiklir. Çlınkü AIWt >-.:l!.ıı"\hı'niln l:.ıııııdı ı"><}"in h.ıkoiJuguııuk..ıı1 bir >lı=c bibı><k hio;!Jirkirn�"< ""')"C>>er olnumıı bir ııimcttir. IA]

Muktuldimı iiiimierin özellide l fıkhi hiikiiııılcnkki ihtil;if sebeplerini sonlu­ l.ır. Ben <k hemen o andan irilmt:n z:ını�nınıın d \'erdi# ölçiide ''c sonıyu sorlll k imsenin anl.ırabile�cıi bir t:ım:b. CC\"ap obrnk kalbiıııc gelen şcykrin bir kısmını açıkLımaya ba�jl.ıdırıı. Hu açıkl3nıal.ırın

sonıınında

ilgili

konuda fayd.ılı

ollcagına

inandıgını şu rislk (kit:ıpçık) I'Ücf ıda gclıııiş oldu; ,·c ismini de ;<d-İns.iffı Bcr.ini Esbibi'I-İhtiLif" {fıkhi İhtil. ifbrın Scbcpkrini Açık.lanıada Öiçii) dirc koydııııı.

Allalı bana k :ifıdir \·c O, ııc giizd bir l·ckiklir! \'cgiııc kuv­ I"Ct l·c kııdrct, başkasıııa dcgil ancakazaıııcts.ıhibi o yiiccAJJah'a nuhsusnır.

ŞAH VELİYYULLAH DİHLEVi

49

Biı-inci Böliim

İSLAM'IN FIKHİ KONULAlUN DA SAHAll E VE TABİİN'iN İHTİLAF SEBEPLERİ

iSLAM'IN FIKHf (FER'f (AMELi)

KONULARlNDA SAliABE-i KİMM VE

TABiiN-i IzAMIN IHT/W SEBEPLE/U"

Oneelikle bilinmelidir ki: fıkıh ilmi, Allalı R:1$lılii

<•·•·•·)

döneminde ıtxlviıı" txtilıııiş dcgildi. O -ı;amanbr İsl.irn ahlciım Ü7.criııdc, asr-ı saadcıin :ı.bbindc ycti�n t:ı.kihlcrin clc aldıkları şek l iyle dıınılıııuyordu. Malum oldug ıı (izcrc asr-ı s�a<kt sonrası f.1kihlcri. bütüıı g ayrcılcriııi kulbııarnk İs!.inı fıkhıııın riikiiııkri­ ni. pnlJnnı. ıııüstchap ,.c nıcııduplMını en ince aynıınsına

\':ITllll"::Y:ı

kadar açıkladılar; 1·c ııcıin�d� ddilkriyk birlikte her

hususu taııı;uncn birbirinden ayrılacık şekilde ort:ıy:ı koydular.

Hatta zamanın seyri içinde l'lıku' bulması ıııuhıcmcl olan bir kısım hadisdcr faı7�ttikr 1·cra teori pLıııında bazı m�lckr or­ r:ıya aml.ır, soııra da buıılar hakkınd.ı birrakını hiiküınkrrakdir cnikr. \'c bu farazl nıesdeleri l'e hakkıııda l·erdikleıi hükiinıleri de aralannda inceden ineeye nıe,br-ı bahs erıi, uzun boyltı '" lhtiLif.«bcppcri d<tl:.ı:ll, hcrn><•'ll•l>ihtil.lfmik•gıbô bı• n...,.. >nl.&l'lll..m.tlı: lıub.ıjhp"S>h.ib< •'<tlbôiniı�)=�Trf.rklı gutii)l<nk<.>lnul.onnın «ix'pkri"l"k· liı�J• Lt•-r>ıtı.ık �in if.od<:.iı>< J<h.ıpkın bôr ib.ı"' <.>lut. J.\1]

•� 1hhin: llir l;o.ını.ı.W:.i hukilmkri ">ı�•r•ı> l>ıı"n l1.1liı>< g<rim><: r.ı J.ı i:O•hum>· t.W 11\C\"ZWn kit.ıp )Cklin.lc bôr ...ı�·· toplımı. Jrnı<kıôr. J.II]

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ rartışul ar; h�ddi (sınır) gerekıiren yerlerde had koydular; w h;ısrı (kasr, ralısis ı:ııııc) lüıuıııhı kıl.ın nokrabnb da lı;ısr cunı: yolumı ıumıbr. ..

1.

RASÜLULLA.H (S.A.S.) DÖNEi\liNDE l'IKIH İLMİ

Hilbııki lk.-r·i Risilct l'cıülıi'dc ise. ıııcscli: Rasiıl·i Ekrem (>-u.)

abdcsı

;ıhrdı; Aslıib EtCndilcriıııiı de O'nun alxlcsı alışım

görürler 1-c �Bu, riikündiir; bu d� l"<kpıir" dcnıl"<kn, ne gördülcr­ sc a�·ıı<:n kopp eder ,.e Ö)"kcc raıbik cdnkrdi. Roısfılııllah (>.u.)

ıunuz kılar, sahibc:-i kir.ııııda O'nuıı nanıazım izkr ,-c upkı p.· hiı oldukim şekliyle de naııuzbrıııı iklnıc l"<krlcrdi. \'ine

Rasiıl·i

Ekrı:m (Lu.) hacrctnıi�ti. Mli'ıııinlcr de O'nun h;ıc fariı;asım n;ı,;ıl

l"<l.ı ettiğini dikkatle rakip etmiş ,.c haclarını O'nun )"Jpugı gibi

öylece ppımşbrdr. İşte Efendimiz'in (dini emideri )�tş:ınu 1'e )"J· pımaıb) t:ıkip cıtigi yol gcndlikk bu �ekilde idi. ı\ksd:l: "'Alxlcs·

tin farzları dönriir ,-�"3 ahıdır'' di)·c herhangi bir açıklanıada bu­ lunııı:ı7.dı 0 ru.>.). l)o!Jyısırla da herhangi

bir k.inısı:nin abdcsı

azalarım �u bildiğ:iıııiz t:ırzda ardarda )"Jkamaksızııı alx\csr alabik­ ccginc ihıinıal ı·cmıcıdi ki, o alxksrin sıhhaı ı·cya fcs;ıdına

hliknıersin; r.ıbii Allah'ın diledikleri ıııahfuz.

A. Sahilx-'nin Rasiılulbh'a r.....) Sual Sorota Kc�fıyeti Kaldı ki Aslüb-ı Kiraııı da bıı

tiirlü nıı:sckkrdc Nı:biyy-i

Ek.renı'c (......) çok az sual sonıyorbrdı. Alxhıllah b. Abb;is r•· 6ılf6Si)• (ler ki:

"Rasiılıılbh'ın :\shlbıııdln d.ıha hayırlı bir ıop·

lO AbJıılWı b.Abhl•b. AbJulınumlib, ILm>lııiL.h"ııı (>.•.._) .....,•., Abb.o•'ıııo@;· ı....ıur. Hıbriılunuıw; (i,ınınl("lin <kry...ı) ıım·ımyl.ı >n>lınlı. Ilim '" ludO. ilıııi yUnii)i< ...ı.b.. .i .,;n ..,ı buyukln"iı><kıkti. Tıif"f<' H. Mj6ıl7) )11ındı imlu.l·i d.ıl'ı bck.o oykımıl<nlır. l.\11

Mtim'm 1-ikhi Ktmulıırııulıı Sııbtibe 1'1' 1iıbiin'in ibtilti[ Sebrpleri hıluk gönnı:dinı; Efendimiz'in I'Cf:ıt-ı senin-clerine kadcır on iiç mcsck dışındJ O'na hiç bir �y sornıadıbr.

Onbrın sorduk·

brınnı da hepsi, Kur'in-ı Kerim'de mc,-�111 bulunnıakr:ıdır. 1\k· scl: ı: "Sana hiirnıcıli ayı ı·c bu 3)"dJ sa1-:ı�nıannı hiikıııiinii sonı·

yorl.ır..."." ..Bir de sana kadınlmn ar halini sonıyorlar..."" iyeı­ leri gibi. Bu söziiııc ibn Abb.is, ��� ciimlc�i de il.in: eder. "Ashlb·ı R:ı5ül, k cıKlilerinc faydası olmayan şeyleri sonnazlanlı."ı.ı Abdullah b. Ömer (.c 7-i/693)u de �yk <knı�ıir: "Vuku' bulıı ııw.-.. ıtıı7 1AI

" ıııı...-._ l(lıliAI " lhrimi. .ll.u...lJimc ıs (1/-ig) (Scı>«li: .llulumn><d b. Ftıd.ı�t. Au'.lın: Ar._ S>id"dnı; SW do ltın Abb.o,"t.ın ri�">'"<' o:rmiııif.); H�><mi• .\k<m:w'l-7-"'·iiJ, I/15S(T>t..r.inl'nilld-K<bir'iıl<kll -ll/45-I, H.odi> :>o: L1238.lhn Mbı.>uril:.iı··

l< ıut.knni)lirı"C .....-. �-l<.Jcmiıtir: "Srnrtu:l:.iAı.b. S.Ub <il..ıdır, lıkiıı b.w.c­ bqıloıi< Nfıu !._..Uinuı.n\O ugt>nuırır: gori lolJ.n iligo:r ri<"•�n ;,., ı-q,.; .a:..ıır." . (:>oı: .lluhınıın.-.J b. Ftıd.ı�·ı. ,,., lı.ofıu""'" upf<h�ınt>Uıdm ,.,.., .,..ı.u, riı·•· )'t1t<' bulunrl\u'ııur.): C.Suıiıri, d·hkAu, 1/315'dc'ı""'"rl1r' )'tt •mr: •Jk>.dr,

lbn Ablu,'ıo 'ı"...wı'u ıukk-tnıclıc-dir:ll<n A>Iub-ı Mulwnı,.,r.ını (o,.a->.) .WU h.ı!1ıfı bır rupluluk giimıcdinı. l�" oııl", R.�>ulull.ıh'• (U.>.) ll ......., lı.oılçhiç bır...., ><ımUmııJ>nl>r: ooonhıkbnmnJ•� Kur"in'.Umn"<Utn.-."So)-.iriJc. ı·.ımondı "ltnını R-Ui,bııoiir.ü 'l4 kdinıc' l.ifJ,ı)·l.ıtukkımijrir.�tkr,"C Rui'okn ı'-'· kilk bu.ıu.ıll<ri ıdıd tW-ı:.lo:<. An.luı.J.ıu .U bıı l4 ktlinoof>Wkkı> Rıılı >"<7..uiUr­ ''"l'"'" .Uit obn iki ,.,,..;ni •>hlbın <kgil .lldkc nı"}ril:.krinin !�h,. \'ahudıl<riı1 """"'' oı.ıupı...... dol.ı)l")-L&g<ri)"< )in< ll >ıul lobı:•tını ı.,t;rtir. bDrn ..ııibın IU>iıkıllıh'>� l3.ıu.ıi ....-.Jukbnnı•-c bıınL>tın.U Kur'.iıldım<>"<Uıolduguı"' lı.ııb<ı- >"<"m"ı lbıı Abb.t>'ın bıı if,.ldcrincldi lı.o>r, bır h-N-ı iufi'Jir. 1\ıı Jı..-um,

•>NI>'ın R.Ndull.ttı'• ....-dııl:.l.ın sıııll<:rdcıı Kur'ln"J• zikrı:Jil�ul>l\b.l.ınn•ıu ....U�-ınıir. Suııort-is.tUiı.o'dı ,-m.l ul>ndiScr suıllcr< gdinc<,onbr "')'Wı'-' pc:ıl lıo:Lır çokrur. H•fız lbııuı-Kı.)�'"' (ı-lı). iUmti1-.llm·:ıllıin kiı.ı-.n ..,,...,. .U (.VI50, 266---+I-f) A"'-ib'ııı R.ı>iıholl•h"•>u.ıll<ri ı-.O'ı�ııt (u.>.) >-..-nljp li:<>·• Lıngrnt., bir t>olum& topl>nııv"- IAJ

küçüt.kttı

,. AI>JuiWı b. Öınc.- b. <1-H•ıt.ib: .\lclli'dc Nt-o H._ Ôrnıı- ik lxı-•· b<.-mfulün""'�"'"l'"'- 11<-<lir>"C Uhnd'.Un ,...ır.ı.t.is-u-ı-1..-• bnl>bilmij<ir. ll•• Ön..,., iliın>"<-">l<l �i' """ıdcı' ııı(i,lnm,.ıl.ırın inıımlıtuı.J.ın biri�Ui.ı;ukf<-n-. ı"<' rmlrnknJi.s.hlbc- u""ı.J.ı n><:p.bıl.lg<l<n "'"'tl"• bııl.ı)ll"""""· Kc-n.li>iR.ı·

.ulull.ttıh n(u...) luo.li> ri>-•)"' ""'''ı· buyiik "'tı.ibtl<r.Jc �>Jbintknriı·•ı� bıılıuıonl\'ıı.u.tıt. R.ı'""'ll•h'uıı><•>" 'lnıııı ><ı>< r•ı>nııı >"< Önwiinii f<tı·• •...,.· mct.l<g<\'imıô)lir. H . 7l/fH3 0<lı<:>in.Jc a-f.ı rtmi)fir. (.\ll

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ nı;ınıış hadisderin hükmünü wrıııa! Ben ümer b. Haır.:ıb"m (1·.

B/6-ll), mcydJna gdnıcnıi�şcylcrin hiikıniinü sor:ın k inıscyc l.i­ nctcnigini du)111UŞtunı."n K;isını (" ıol/i20) ise: �Si?.lcr ö)·lc şc)·lcr soru)·orsunuz k i. bi?. zamanında onlan hiç şornuzdık; hem sizler eskiden bizim hiç a�ıırmadıgınıız nK-sclderi kurc-Jlıyorsunuz I"C ne olduğunu bilnK-.:Iiginı hususlan wnıyorsıınuz. Halbuk i biz o prubkmkrin ct:l':lplannı biliyor olsa)·dık, z.1ten onları keımctmck bize hcl.ll olmazdı ki!� buyı.ınım�rur."'

Amrb. lslıak'ında bu konu ile alik:ı.lı �yle bir söziil"3rdır: "Rasôlullah'ın a5hihııı(\Jıı hayatuykcn b'Ördiikkrinı, ycıişcmc­ dik l crimdcn daha çoktur. Ben, dini yapnı;ıda onbr k.ıdar kob.y­ laştırıcı, nıiis:ınıalıakir I"C mlilc l)·im davr:ı.nan \"c dı: onlar kadar az ölkdcncn bir başk.1 ıopluhık görmedim.""

Üb;i(k h.

NilSC)' ci-Kindi'yc." bir kavim için(\c vcf:1t eden

Eıbt vdisi bıılmııııa)·an bir bdıııın dnnınıumm ne obt-ağı so­ rulunc:ı. �yk: ct"'\"ap \"Cnııi�tir: �Ben öyle bir toplmmı idr:ı.k cı­ tim, öyle insanlar gördiinı ki: onlar sizin gibi işleri böylesine zorlaşıırnı:ız ,-c sizin şordugunuz şu mcsdclcri dc a51J . sorıııaz­ , lardı. . )�u lıabcrleri D;)ıinıi (.: 255/859) CSCTindc k:ı.y<\cdip ri1'a)"CICI· miştir.• Söı.iin Ö7.cri şudur: İnsanlar, Albh Rasiılli'nc (u.>-) far.ızi " I)IDmi. .\lubi.Jimc. IH "" llirinı� .\lubi.Jimc, 17 ı; l).;rim� .\luk.>J,Ji;ı,.. ı�. \"•ni ·.�,h;h<f,•nd;J.:rimiı. r•r��"'kl.ıtı iıJc'nlc mUıkulp<· "<<ll". ilini lu�·>tl>nnJ• 11< ;b,o,Jcrk-ıiı><lc de wrl.ıtın..� Jcsilk-rJi: >i•• onl>r. cl;ııi )'a}ın..ı.nn. b .ı.im.ı �lu •-.: Wl•yl.ııın.:ı >Jil<r"Jm"'knr. (/\) " � ı....ıL>ı ı. ıJı Ü � b. llu><.r•huı \"u"l"kliı><lc k..ı)\kJ;r,ni);f>Lı bittm<linıi<J<li iki •!TI1lU>iı.ıd.ı i;<; Su><y diy<ll"'i""'""''liı. [.\ll "" l).;rim� .\luLıddiın<. IH IMI JO llmm� .\hıblclim<, 17-IM. IIlb-ı Mrlhirrt·i �·uıı·l. I/5!1-5L ITI

Mtim'm 1-ikhi Ktmulıırııulıı Sııbtibe 1'1' 1iıbiin'in ibtilti[ Sebrpleri

konul.m\a değil bi1.zaı gerçek har:ııt.ı nıen:uı olan nıcsdclcrk �l:ıl:.alı sonılar sor;ırb.r; O da onl;ıra f<:tl';ı" ı·çrirdi. l);ıl':llar O'na ul:ıtmılır; O da onlar hakk ındcı is:ıbcıli hiikiinıkr orr.ı.p ko· )':lrdı. t\sh;ibmı ma'nıfaıııdlcr )':lparkcn göriirsc sc..-inir. IC:Ş\'ik ederdi; nıünkcre ginııiş h:lllcriııc phiı olunn <b iizüliir. onları o fiildcn men' ı.xkrdi. Rasiıhıllah'ııı (•-•->-) kendisine sonılan mc· selcler hakkırKb wnııiş olduğu bütün fcıvalar, bakıığı dal'alarda koyduğu riinı hiikünılcr ı·ep h�rh:ıngi bir kötii işin f:ıilinc o fi. ili i1lcınc�i yasak eıınclcri, bunların hepsi SOS)'JI hayarın bilfiil içindı: ccre)':ln eden hadiselerk ilgiliydi l"r biiriiniiyle viki I'C v.irid idi.

B. Bilmedikleri Konularda Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömcr'in l:ıvırları Ru sebepledir ki Hz. Ebu Bekir (•. ll/6-H) ,.c Hz. Ömer (-:

ll/6-13) efcndilcriıniz, çöziinıiinii Ktır':in'da bulamadıklan bir nıcsck:ylc l:.arşılaşuklarıııda, önce o hususa dair Rasilhıllah'ııı

(u.•.) bir h;ıdisi olup olıııadığmı ins:ıııl.ır.ı sorurlardı. 1\lcscb: Halifcliği dön�nıirKk Ebu lkkir'e (....) )�ışlı bir kadın gdmiş \'C nirH:nin ıııir.ıs hakkına dair istim'ın hiiknıünii sorıııu�ıu. O da· '"lkn bu konuda R:ısiılull.ıh'ran (u.'-) birşı:y duyıııadını" dı:nıiş ,..., ıncsck:)i çc,·mirıdckikre damşnıışn. (Bir Cl'\'Jp abnıayınca)

üğlc nanıaıını müıcakip ccına:ııt lıiıabcıı: "lçinizdt nincnin nıi­ ras dunınıııyb ilgili Allah Rasi ılii'ndeıı (u.s.) herhangi bir hadis işiıcniııiz l':lr mı?" dedi. Muğire b. Şu'bı: (-: 50,'670) "Ben!� dedi.

Ebu ıı.ı:kir (r..ı..): �Ne biliyorsan SÖ\'Ic!" dcl'iııcc, '�Allah R:ı.s\ılii (u.•.) nineye l/6 miras hakkı \'Crnıi�ıir" dedi. Ebu B-�k ir: "'!'eki ll fc:n•.: llir n>D<k-ııiıı cliııihfoloınıııiiüı!;mulı<k iiz<n:!IOr\llm "-""')�'nilrn �·•·

b.> li:n·• <koıir; bu h:tı·>., içtilu<l, ııhri< ı-.: T>k.JMI rolu�·Lı ı-.:rilir, Fttı·>ıwı ç<>gulu li-ı.iı·.iıJor. Fttı·• ı""""' nı"fri,kl'"> '""'"')" ifıi,kn·• •lnul:. ii>:.:ı-.: >Ono >Or>n> mii>ıdti, fcn-, i>frn�"C ıi<i>lifuıl<ııir. [.ll]

l'rı.:ıti İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ bunu senden ba�ka bilen birisi v:ır mı?" direrek hadisi ıc'yid eı­ ıinnck s i tedi. Bunun iiıcrinc 1\lug:lre (r..ı.), Muhaıııııı('() b. Mcs­ lenıc"yi (u.) şahit gösterdi; o d.ı''Muğirc doğru sörk<li" diyerek lclm: phiılik cıri. Sonuçta Ebu Bekir (r..ı.) o nineye alnda bir (l/6) ıııirns verdi.»

Hz. Ömer'in (<-'--), düşlik ccninin (gurn:) diyeıi hakkında salı:lbc')"c danışnı35ı \"C O nıcvıııd.ı Muğirc b. Şu'bc'nin (•-"-) ri­

l':lycı cııigi hadis-i şerifdognıltusunda hiikiiııı vcnnesi...'-' " .Ilm·..-.., F.;r:iil.. l. �; Tonnizi, l'<rliz, lO. l l ; :-::n.ıi. l'<r:ii<, .j,f73; l'<r.iiı. �: Ebo n.--...ı. l'er.ii<. 5: D.irimi. ı;,,;;., 19

itıo l. l:ı.ct,

(H.ıJi;in r ........�ııbiiıiinü>ikadır: nc•·.rl;;�cs.\iniıı .k:<hlig:i gibi..,ıntçbir in�.ıt.ı" nn.lu. Tonnizi bu h.ıo.li> için »>ıihtir Jcnıiı�r. A�·Jl<'.ı bb. ct-Tcllıhuı­ H.ıbir. 3/8l "' '''""ü1..(;.ıli!, l/l H) IAI �OT: "Ebu lkl;;r, Öı><r "' Ali (r.hiim) gibi bupık >.lh.ıbacrit� >.ltubW<ıı biri -bi�\�Umıodcıı <lı: uh..ı- bir h.ıJi< ri1·.ı�-.:t enigi uın.ııı. bu ı..Ji,; tb. 1\-)-g.m­ bdlkn bct>b<rijinig:i bir�id gctinıı<dikç<:•-.:�·.ı )-.:tnin içmnli� l.ıbul CTnl<"..­ lm.li. Hul<f.i-i Ri)idin'i11 bu h.ı«�. -...ıubi�-.: giil"<<bidil I'<P bir �,.UnLınu ,ıcg;ı- ....ıc.:.- bir tU•·.., birri�dik•-.:>r.ı)tınn.ıcıhk g<«Sidir. Oııl:ır bu)'k ihıi)·.ıt!ı >-c J..... <.Ln'r.ıom.ıllı.ton.JikrinJo:n "-"lr! !;<knk.., t<>bit l"<.ar.ııtımu l.ıiJck­ rinin mndkrit� "'""�n.lır." (�1. Ebu Ş..-lıb<:. H>Jh .llnJ.ıf....., d. >.3-19. ,\he. .lkhnı«! Gorına,.ll. ütıiııO>.ıf ı-.ır.Rclıb<r Y.ı: Anl.ır. 1990). 1-"1

ll lluh.ıri.Dn-.:t. ll, l3: 1nı..m. l3: .11u>lim. K.ı,..nıc-Diwt. l l . 311.

llu h.ıdi.cniıı s..Nh-i .llii>lim\lcki Lı�-Jo ıöı·lnlir: "cl-�li>1n b. �l>hmtıc".lcıı. k<ıkli>i Jcn-ıi)rir 0: Önl<"r b. Hm.ıb. l.ıdtnm Juıük �·.ıpı>U>t h.ıllm<h ;,,..,,ı.,.

J•nıııp Nij.ln- ı·.ıpını)to. .llngi«b. Şubc: "!kn All.ıh l!..ı>I\IU"rnın(o.u.),çocuk J�u�-c scl:ıcp ol.ın k.ijinin uznıioutolor.ık bir külc r•J.ı ç.ari)-c odcm.-.i gc· rdrig:i�inJchUkurn l-rn.liSioc'i-'hi.toiJum" dcJi. Bunuo üzc-rincÖma-(u.).

"S<nink bcnlx-r bu oh�-· phiJ nbn biri>ini d.ıh.ı g«ir'" Jcyio<c. .I!LIIwıuııo:d b .ll<:>knl<" .k: .llnı;in- lchindcJ<I"""'"" b.'lno..ııt." l)i[ çı1>,ıb\Jcın%lrnlir l:.i: K.ıdon k.ınm.J.ıl;;<j01-ıognuııı..ııtu..ı..ı "''"l'·u.' <trig:i zınun, "ccniııi dlljiionJu' d<nilir. b•"'n "gurrc'i"', "•tın ılnnıd.ılib<J·..:"• dcnilir; f.ıb.t b.ucn inwoLınn :ılnıl:ıtnk!Ui b<�·_..llr için d< kull.ımltınl'"· Sirdiın H.ı· Jiı·i J<nfu:Jr�1cg�><ktnlir: ",lhoh>llik>i>k:rkır.,ıctguolil(<.kın)".ıJ.ı•lnıoı uldngunuı).ıb<btlc-riıı i>k:riık:(g.>m:n mulı.l<"C<Iı"tı).ılno .ol:: -'<ltili •tl:ırgıbipınl pırıl gclir>ini<.. ." '" i;rCT in»Jl oı,un. i;tcr b.ıjb bir .,.,�•. > i ....- crkdo '" i>t<n< Jiji ol.,�ı hct- ıiirfü kı)ıııctli �-c olc 'gıom:" Jcnilmiırir. llı•r...ı.w ·gum:'dc1ı nıu· r.J. ;,..,..ı.,. !>md: Bu «'ııinin Jip:ti. t>ir kök )".ıhut bir ••rircdir w mn<nin dıt)i>k ppcıU><tU ><lqı ol>tı kinı>C, bu di)�� bon.-ınm wıinin >-d;.itl<" ilo.lc<, IAJ "

Mtim'm 1-ikhi Ktmulıırııulıı Sııbtibe 1'1' 1iıbiin'in ibtilti[ Sebrpleri

Yinc Hz. Önıcr'in(r....), I"Cba salgım lıakkınd.ı :ısh.ib:ı d:ımş­ nıası \"C Abdurr � hman b. \ 1 \fın ı•·. 32/6S2) \"Cb.l hasr�hgı ik ilgili All.ıh Raslılii"<kn (>.u.) naklertiSi hadis gcn:gin.:c h:ın:kcı cımc· si..... (r.�.).

Ka..ı bir b.t.şb defasında Eminı'l·mü'mini n Hz. Ömer'in Mcciısikrin st:ıriikrinin lx:lirknip onl.mbn cizyc :ılmıp

alınmaması nı($Cksindc de rinı: lbn

Al'fın

bildirdiği hadisk

:ınıd ctnıcsi.. !• .. lluluri,Tıı•. 30. Hı!"C1. 13; .\tu,liın.Sellm.9li. JOO; Muı·m.ı, .\1Ninc 22. 24; Alımcdb. H:uıbd, l/19-l ).\l) llur...ı... tb. Ömer (u.)'in hil•t'cri !'ll•m.J.. h. 17. \>n"• 18. .......o...ıc: Ş...'., • !''1'" tı� )ulrulul <>ı...ıııJ••'ill<u bo.ıl.,ıAm•vl< t.,ımı ol.n;ı,. i}.omcJili>tt. H><li><"­ nin&ctij8ıiruir: Abdullıh b.. Amr"dm: Hz. Ömcr (r.•.),Şını"• gimı<k için)ul· culııg.> l"'ln. Tol:ıiık pkınl>.nı.J..ki Scrı:;• nlt\·kiiı"' lll.uı UJ1!I.or> gö«" <:.ihiı" lll<"l"kiklir�\L·I J<I.li�ı><l<k.<nJi<inc".Ş.Uıı"ı •-.:b.a>.olgunnınU"p Unınlupı" h.ı· bcri•"Cril.li. llununwo.crinc.•"Ci>.ı>llgıııı nt..n birlı<�'<giriı>-ginıı.cınc n><>·.w· uıı.J.ı f�ıwı ...\luh.>cirin'iıı lıcmgçı>ç•"< lıcmdc ihti)·•riınıtı.•ın •ın i.<i}.oJ"<·

..ı. bo.ıbıJıı. Hrrh> •rklı f •rl:. f lı gu<ilılcr ">Ctılcni. Hz. On,.,.-;, (r.•.) kcııJı ıil:ri i!<" "Şını"• gırmcı·ip gaiyc doıunck' jeldiııJcydi. :\ih..ı)"<IAbdurr.ahnwı b.. A•f

(u.). ltı>Uiull>.lı"ııı (>.u.) "llir b<'-k-..ı.•"<l»».lgıııı oklugunu "'*!.......,ııı.<.,..kın "'"'P gim><1in. �ıcr >iZ kııJini7. boyle bir bdJ,-Jc bulun"!"""""- .;nhlı- ur• ılm Jıı-:uı ç.lrıı.mn" bm'\oıJulı.nm h•tıcr •'<rin«. b t .. Ômcr (r-'.) ..ı. Sctp Jc.. nilcn n><>"kiidcn Mc,hnc'"y<g<ri Jon..lü .Bu h.ıJisi Abdurr.ahnwı b.A>fbiz.utri· '"')"<Ccrmi)rir. IAI n ııuı,....;,c;z-ı"'"·\k-ı·.iJi.o. l ; F.b u [).,-,,.J. iııı•"�- 3l;Ahn>Nb. H.,Ib:l, l/ 191 Buluri"nin riı'>yı:ri �uykJir: &dk lb-ıı .�lx>.lcH<·ıninıi cl-IW.ri Jo:Ji ki: "\"c-­ f•nııdm bir 5roo< cwcl Hz. Oıı,.,.-dcn (r.•.) "".\lıuı>ilcıJm(�ıJi .iJnJı:ri . ııc g""' � :ır..,ı y>huı )><gcıı·t<)'J.C.. \"b.) C\·Iilig i nl.•ıı lın·t..x-•l.ın bicbirindcn •pnı�!")<lliı><l<r.ulı bircminı.On.., gciJi. UkinU.ı..,. (r....)• .\l«iı>ilcrı.lcıı <i>.­ t (r.•.) ·�Uiullıh'ın ('"'·'-) ..ı :\c u:ıwı ki Abdurrıhnl>ıı b. A.'d:uı )"<" .ırnıı....u. . nı<riı>ilrnlnı <iz)"< ..ıJı�nı" JurJu. ooıJ.,, """'", od.ı� .. .ım..ı)·• b.>)l.ıJı. lli•� ri•·•ı.,.,.,.c i><"l" l"ki'-lc gcç.ıı•:kr..�lir: Hı. Öıı""· "ıcriıı.ilcrı.lcııl>.ıh...,; i •'< ..ı....ti ki: O.ıl.ınıı ılcriniıl>>!l )"•l"'!''" bilınipınıııı!""llunun li.<aiı..,AiıJıw· ruıınuı b.. Aıf (r....) d.ı f.feııJiıni>"..ı.n (>.U.) "".\I«iısi1cn: clıl-i kiub.o uygu• t.ı.Jıgıııı� hukiinılcri uygul>.ı,ı!"" h.ıJi,ini ri•">)"<< etti. llu ı..Ji,.;. lnum .Ş..tii ri· ,.,)"<lctıni}tıt.f.ı..ıı-llcr•U•ll�ıTcyıni)'<"niıı ".\h ııııcUı·Ahb.\r"ııdıd.ı•ıııoh.ı· ıli> Uı-Jo:Ji!oıi)rir. IA]

l' rı.:ıt l

İ ıtTi ıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

Abdullah b. Mcs"\ıd"un (>' l2/65l) bir ıııcsclcde kendi görüşüne Ma'k ı l b. \hir'ın (r.a.ı haba I"Crdigi lı�dis-i şerilin

ll)"·

gun dli§nM:si kaqı$ında scvinınesi..... \'ine Ebu ı\·\usa d-Efari'niıı (>' H/666), Hz. Ömer"in kapısın­ dan geri dönmesi kaqısında Hı:. Oma'in oı1<bn bu ppmıı: ol­ dutıı harckcıinc ıııcsncd ıcşk il cdcn scbcbi sonııası '·c EbuMu­ sa'ııında isıi'un hadisiııi oııa habcr '·crnıcsi; arnı lıadisi d ııydu­ gıııu dair Ebu Said ci-Hudri"nin de (•·· 7�{6\>l) �lıadcttc buhııı­ nıası..•"" 3'> )<;<>ii. T:ı.lil.. 57.68; F.Iıu llmıJ.t-:il:..ih . 3 l , .l2 ; Tımıili.)<;il:..i h.._.; lbn.\lxo:. )<;il:..ih ( l39l). lhJi•...hihrir. IHçol;. ,.rikkri•·•yeıcJil<n boıh.oJi<inm<tinkri.-.lı:b.wı-.rtJu d.ı buluooukudır. Tınniz.i, Hikim ı-.: di�r nmluddi.ın- tıu ludioin ..,. hihoiJo.ıgunu lıclinm�ir. hb. :--"oJ.I.d·Kübri. 3/3l6-3l7. �Mt. 7/245· l-M. i n·Oul-G.ıli1. 6/l57-.l60. (A] S...kon...., luo.ti>in t.ınumı :-.:n.ıi"Jc \O)·Inlir: t\bo.lult..h b ..\Ln\i.J "•(r.o.) 'ko­

�-h..ıki,

<"-l•ı •-n'•ı.,miı•-.: kox•>l�>r>fınJ•nk<ııJi.inon><hriuh>i> cJiln"'nıiıbirb.lmın Juruı>ıu"IOI\Iloo..-•. "llaı R-l>i ılııtl•h"ı(>.....) bo.ı me••mJ.o bo.rhültilnı •mrh-n �inı" <li)"<" <'<">"•P '"rnli. F.J<.ı in"nlar bo.r •rbuı""'"gıolipgclipO"n. lıu nıdıir rn<>dc>ini sonluUr. \"al"l.ın O>ml.ır k.J.'1""ıd.ı ibn �!c>ü.J (r...ı.) dı k<ııJi r<')"iik içtıh.1oJ<'I"rı><k dımonıuııol•k•�lı ><:U )"<rlginı l>i>lg<>inJc �iga><liı· k-J·ôıe!""' �-kbir u.lın• ııo u,nedcflli•k.ili milt.ru.ı birmchr-imnli •'<"· rilmcoiııc>-c u.lu>nı i<lJct b<kk-rr.c>i g<rdıigin< •-c nıir.,tullmın dı lıuluııJu­ guıu huknıcıri_ Bunun uHriı>< .lhl"l ibn r...ır d• •!·•�a k..ılkn •-c •!"' konunı­ d>ki bir u.Juı lulknıd.> All>� R.ısiılli'nını (u.o.) dc ı•ı>kı lıu �kikk f<'l"r"1 '"<nli· girıc � boıluııolu. lbn .llcs'OO (r.•.). k<nJi i.;tih.1Jıntn ıu.iWIW."ın ( '-'-•-) hukmuoıc uyg u n çoknU>ı k.ı.l)""ıd.ı Ö!hiııo nunluoklu ki. i.Unı'• ginli­ ginJcn lıcri hio; lıu Ud.ır >c�"inn><Jigini b..-lirni. lr h,.turi.T<">linı><: isıi'uıı.l3; �1ü>lim. Ad.\b. l�

1�11

.\liislim'in ri•·•y<ri �-I<Jir: F.b.ı S.iJ d-Hı�lri ri•-ıı-.:t cJiıur: "llaı �lcJirıc"Jı: F.nWduı 1lKrli>fc uturuıunJum. \"mımıu kork u '" io;inJc F.lıu o\11J<1 el­ f.l".ıril!<'kli.";--"ç lıu h.ılin1"dcdik. Anbıon•ı·• b.ııl.ıolı: ""O<ı><rb<ni ç.ıgırmtı-. gjı· ıinı. "-'�''"""' • ' ıuııc •·..-dım. Uç Jel'• >il:bm wnli11ı; f•k.J.ı içotıkı� ><Lanııııu eı:­ ,-;ı.b-ı ..-.·•r.ı.nuynıc• b<n .ı.- geri .ıo..ı,.,n. (A)'nlmıı g)Ji)urh-n •rb.lm): �s.-­

"'�!

ninlıW:iopi ginıı.<oıceııg<I <�"'J' ııcJir1"di)"<><">k-rıoli. lleı>.X: "Sil<g<lm�­ ıinı. K>pnıı>ıı> ürı\ ın..le uo; Jı:fo "'llm •-.:nlinı. F•k.J.ı "'l.inıınu ı...tungı bir kM}ılık>�i,.,.,lxııJcgcriılorıJum.Zi<ıAll.ıh iU>irlii(u.>.)�"nluı.rki

Mtim'm 1-ikhi Ktmulıırııulıı Sııbtibe ı'l' 1iıbiin'in ibtilti[ Sebrpleri

Daha bunlar gibi pek �ok hadise I"Jr ki, i>Jşr:ı lluh;iri 1·c 1\liislinı olmak Ü7.Crc diger Süncn kimpl:ınnd.ı kay<kdilip ri''a)'ct cdilnıişıir.

Eıcünılc Allalı Rası'ılli'nlin (•·•·•·) mübarek halleri böyle idi ''c nıuhıcrcnı a<ktlcri dc bu nıiııval iizcrc ccrcy:ıncdiyonlu. işrc her s�habi, Rasiıhılbh'uı (,.,,,) y<ıpııg:ı ibadeılcr, u:rdiği hiikiinı ve cıv:ıbrdan f All:ıh'ın kendilerine nıiiyesscr kıklıgı ka<bnnı gördii. Bunları n:ısibi öl�iislimk güzelce anladı, lı:ıfız:ısıııa nak­ �ıti \'c eldeki k:ırinelcrin ihat:ı smırları içindc mci'Cuı bulunan gizli b.ıgbntıl.ırdan hareketle o hüküm ,.e,·a fetnların hususi bnı nxilılcrinin bulunduğunu derinlcnıcsiıi(O b1·eadı. llunıııı sonııcurKI:ı da kcıKiincc )'Ctcrli sayıbbikcck bir r:ıkını karine \'C cmirckrdcn harckctlc o cmirlcrdcn b.uısınnı mübah, bazısının nıiisıclıap ve bir kısmının da mcnsulr'• olduguna hiikmcııi. l�u­ nu �-;ıparkcn <k dayandıgı esas ıınıdc, isıidlal )'Oikırına baş-.•ıır­ nıaksızın sadece "o �)'c günhinüıı in�ie,ılı içinde y:ırı�nıası I'C l'ic(Lıııında iınıi'nan I'C kaııa;u hasıl olııı:ısı" idi. Konuyu şöyle bir örnekle bir.ız d.ılıa :ıçnuk mümkiin: Araplar'ı ele :ıl:ılnn, nasıl onlar aralarında konuşnıkbn sözlerin ifade cııigi mcr.ım 1-c maksatlan hiç farkınd;ı olnıadan t:ısrilı, tcll'ih, iş:ırcti'C imigibi yoll:ırl.ı anlarl:ır \'C göniillcri, bu konuda hiçbir ıcrcddiiı lıissı..1:SiWrn biriniz birı= ı;im><'<i>rcJigin.k öç kcrc.kmıri>t""n. f.gcrgiml<>in< zi i n t-<"riln>a>cgcriOOruun." Bu !udi•iiıitm Hz.Omcr"'übuıu.ın;n dclilini gcririr>in, p d ı ><ninn<""' r•k.ınm"<k.ti. (F.ho.o ,\h"' tu.l�i""ıic >nlıı"k· tm """') Ubn�· b. K.a'b: 'Bu n>«li>in <n liio;ugu kim ;..,, o gi"in ooıunl.ı.)" Jo.­ <li.f.buS..iddcrki:-lkn<k l:..mııincn liiçugii bcııinı)"�io...., Ubc}�: Ebu�Lu ..,)·ı "()luJdc Ooıu:ol,görür!"d<di Bir rin)"<Tt< �i< bir li)-.dcli'r. ,.,n.hr: F.bo.o S.io.l dc\·ımLı d<di ki: Ömcr'< girrim ,..,,.,;•unlu>JO>oıli duyJngum.oıl•irF.ho.o ,\lu.,. khiı>J.- �itlilı<:bulm..tum. ıın· oruııUKTiı>co:-�ll.ah'"'(u.>.)bu lu>Ji;i b.ııugidikılm>).onuıluptwmıom ç.q>l.ı.n.l.ı oll)·t-.ri) '" ri<""""' "'qgllli)"'· b<nion bu gibi b.w ı...i.J >kri i>gm>· n><ıtO<<t'f<l olılu"bururJu. (ı\j ll Nah: l >l1m'tLıt<"i bit hiikmiinıl•h• ""'''S<'kn bit b.ıjU � <ldil ik ilg.> c<lil· mni dmdtir. iıgı «likn hul:n>< ok ""''""h dmHir. IMI "

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.�Ör.çiJ nl<'z; zir.ı. dognı anladıkbrııı;ı k:i.nidirlcr; i�tc a�·nı �kikk ashib-ı

kir:ı.nı da hadi$-i �rif1cri öyk-cc t.ıbii bir yolla ;ınlar!Jrdı .

Sah�OC b u gidipt ii1.crc dcl'aııı cdcrlcrkcn Asr-ı saadet )'ll· ları gelip gl"Çii . Daha sonr:ı onlar, zamanın gcıirdi�i şanlar:ı b>Örc dc�i�ik bekle ,�lıir ı·c iilkdcrc da�ıldılar; n: her biri,giııiklcri rcrkrdcki insanlar t:ır:ı.fındangözlcrinin içinc b;ıkılan,kcndilcri­ nc ikıida edilen birer ö nder insan haline geldi. Bu döncmdir ki

lsljııı ıophımnnda dünya kadar f.1.rklı olay zulıur cııi ı c · �·eni Yl'·

ni mcsdckr on-.ı�·a çıktı. Ortıraçıkan bu problemlerç ö ziilnıck iizerc o mnkıt:dibilı olan salıibikrc götiiriildii ı·c oıılantan çöziinı için fctl':ıbr isrcndi . Hcr bir salıabi dc<blıa ö nccdcn cz­

OCrlcıniş olduğu iy�ı ı·c�·a hadisierit )':1 da bunlanbıı y:ıprığı is­ ıinbaılarl:ı o meselderi ccl'aplaııdırdı. Şayet hafıı..:ı.sıııdaki iycr

wp hadislcnk

yahut bıııılanbıı çıbnhğı lıükiiınlcnk nıcsdc)'i

çözcr ınahiycrıc bir ccı·ap bul.ıınazsa,o z.ıınan<b kcııdi rc')'i ilc içtih�d.. eni. Onlar genel olM;tk ünn: t\ll.ıh Rasiılii'n(in (u.•.ı ıebyin, tahsis, f<lhdid l'e�·a r.ı'miııı ctti�i nıcscklcnk ı enliği · hükiimlcriıı nıilwcri,�':Ini temel illerini tespit ettiler; ı·e sonr:ı <b o ilietin bulundugıı her yere o hliknıii ıcşıııil ettiler. r.ıtbik etti· ler. Mıınid·ı İlihiyi anlama ı c · ona uygun hiiknıii çık:ır:ı.bilnıc ıııcl'znunda d:ı lıiçbi r fedakirlıkf<ln gai durnıadı.ı':lr giiçlcriyle ç.ılışıı!Jrı-cmiikcııııııd bir pcrforıııans scrgilcdikr .

.. i<;tih•d' R<'i!�·:u.ı, !'ıni ih>.kt '"' ımııın<brı nıurnllik !>ir hukmü, !C"� ddiliıı­ .kn ôsrinb:u (Ç<kif'<;tk.ınnü) io;intonıı.ikoıi ..,rt<tıt>Ckrir. llupt:ı;li:T''i hiikiinıl<· ri tldill<riı..ım i.rinb.ıt nkn Liu ,ı. muçtchH.r tlcnir. Ahk.om·t

..ıi!�· ymi: ;,;.

k.ıı u><>dc-k-rin.kiçrilu.J eoriıi<-giJJir; ı•ıbr k.ıı'i!Y"'""dır. (B<.Omcı-)<.:.l>uhi lliln....,� l·ltıltd.•u hUmi)'< ,..,

!sıılotlı>ıı

Fıkhi!)'< lo:..ıınmu, d, >.11. llihncn

\'.ı!"""'i, l>t.ınbui. L1'85). 1Çtıh><l dıli)"<lini k.ıunnı.ınnıılumnd\>nı '·uı.lır: 1. t.:..ıbili!'<t- 2. 11im: .. Kur'.iııı Kcnmi t>ilmck. h. Suıu.m biltı>d. c. Ar.ırç.ıı, biJ­ n>d. d. lrnı.ı •·U. ı ol.uı l;oınttbn bilnl<k. c. l(t\·.l>ı bihı>Ck. (. Fıkolı "'uluııü bil·

n'o<l. g. fıkho bilmd:. (lllu. f.ıhrmin .\ı.ır, fıkıh U»t!U, >.3011. 1FAV )"•)>ıWıı, i,ııılıul. l996.)1.\ll

62

Mtim'm 1-ikhi Ktmulnrııuln Sııbtibe ı'l' 1iıbiin'in ibtilti[Sebrpleri

IL SAHABE iHTiJ).FLARININ SEBEPLEK i v e ÇEŞiTLE Ki S:ıh, \bcnin asr·ı s��deti nıiiteakip izledikleri aş;ınıada ar.ı· J.mnda fJr-k. h farklı içtihadbr

Ort:ı)':l

�ıktı. Bu fırklı içtihad '"

görüşlerin zuh\ınına 7.cnıin hazırll)':lll tenıci ;ıkıörlcr f w buıı· brın \'uku' bulnıa tan.ları ise �ylccc sırabnabilir: 1. Bir

snhribf, Allııb 1/.nsıi/ii'mim lmimııgi bir m=k lm1·kmıin

birbiikiim ıiuyıım;tur(ıoeommlnnllıtletmipir). Fıı1·nttii!}(TSllbflbi o biikmii dııymmmJ ı•e o mesdeıie kwıii re'yi ile içti/md rtmi;tir.

Höyfe birıiımmııiıı isepı tnblolıınııoı1ııyıı çıktıgıgiiıiifmii J fiir: n) Sn/Ili bi içti/mıimm Imdis-i jtrift ıqgımlugu Jflkıılmmm: ı\lcsdi: Ncs:ii {.: 303J9ll) 1·c digcr hadisçilcrin rivaycı cııik­ lcriııc göre; Abdullah b. Mcs'ı'ıd'a {r.•.) "'kocası vı:Eıı �"Imiş 1·c ko­ l':lSı tar:ıfmdan kcndisinc ıııchri tahsislxlihııcnıiş birkadının du­ nımu� sonıluılCJ, "Ben R:ısiıhıll.ıh'ı {u.•.) bu komı<b bir hiikiinı ''criri:.cn !,>Ötmcdinı" diyc ce'·ap verdi. l':ıkaı ins�nbr biray bo­ yuncı gidip gelip O'na bu ın<:hir nıcscksini sordular. Yapılan ısrarlar karşısında İbn 1\\cs'üd (u.) d:ı kendi

rı:)•i

ilc içtihad ct·

mck dunınıunda k.-ı.ldı 1·c o )'erleşim bölgesinde gl-çt:rli genel iş· lcyişc göre böyle bir kadma ne az. ne de t:ızla kMi nıikurdl bir nıehr·i nıisJi ,·erilnıesine. ayrıca kadıııııı iddet bekleınesigerı:kri· ginc vc miras hakkının da bulunduguna hükmcrıi. Bunun iizc· rine Ma'kıl lbn YCs;ir da ayag:ı k:ılktı '" aynı konumdaki bir kadın hillııl{b Allah Raslılii'niin (u.•.) de tıpkı bu şckikk lıiikiinı l·erdigincş:ılıirliketti. lbn Mes'lıd {r.•.), kcndi içrihadııun R:ıslılullalı'ııı (o.a.>.) hiikrn(inc U)'guıı çık ı ıı;ısı brşısııl(b öyksine ımıılu oldu, öyiC$inc nınrlu oldu k i, isl. \m'a girdiginden beri hiç bu k.'ldar scvinmlxligini belirtti... "" �nli. Tilik. 57, 63: f.bu [),.'UJ, �iUh, 31: 1irn>izi, SiUh ( 1 1�5); lbıı �l.cr,

SiWı (ll!91)

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ b) Bir mesdule iki mbtibi tırmmdtı miiım::nm mqdtıutıgdme­ siı•el:oım,rltı tıltıL•tılıbir lmdis-i JCıiftu ::nım-ıgtilib ollı;mmctık;e· ki/de orttı,VII ftkmtıst; ı't soıwçrtı ml!tibiniu lwıdi (tilmdmdtıll i ı'fl� gqip, duyduğu bu lmd isiıı hiikmiint rtibi olmtıSı: Hadis inı:ınılarmm n:ıklcttikkri ��� lı:idisc bu dunını:ı gii7.d bir nıis:ıl ıqkil �·dcr: Ebu Hure�·re (•·· 57/676), ciinüp olar.ık s:ı­

bahlaran kimsenin o gün onıç ıuımasının s:ıhih olmay:ıcagı göriişünclcydi. Ne zaman ki Ezl'ic-ı Nebi'dcn (......) bazıları. kendisine 'bu b'Öriişiiniin ranh� oldugunu' haber vcnlikr; o da bu içtih:ıdmdanı·:ızgeçti."

c) Znmı-ıglılib mqdmuıgerirwryrn birhndisin snlılıbi'yt ulllj­ mM;jnl•nrmblıbi'nin o hrıdistt teııkidt rıçık brı!ll ııokrnlnrgifnnrsi uhrbi_rle ktw:li (tihntlım i trrkrtıııemesi; ıot lm mrynııtln brızı renkir­

lerdilegerirmesi:" Örnek olarak temel hadis kit.ıplmnm Fmnıa binıi Kars'la (ıN) :ıiJk:ı.h riı·:ışl·t ettikleri ludiscyi zikr<:dcbiliriz: l'aımı:ı. MAllah

ll1Si'ılii'nlin (u.ı..) talik-ı scl:isc ilc boşannıış bir k:ı.dma hcn ı n:ıfa­ ka ,·c hem de siik ni (onır:ıc:ık bir cv} verilmesine lıiikmcımcdigi­

ncM dair Hz. Ömer'in y;ınmdJ şdıadettc bulundu. l'abt Hı Ömer (r...), onun ş;ıhiıligini reddetti Ye "Biz dogru mu SÖ)·Iüyor, yalan nıı (dognı algılanır§ nıı, iyi hıfz.,;rıııiş mi. yoksa unııtnıuş ımı, ya da H:hnıini nıi konıı�tıını)·or) bihııediginıiz birkadının bir

H..Jis Llhihrir. l':kçok urikltri,·•ı�o:Jikn OO h.ldi>in n><rinltrio..ı. t..u. f•olltt .ı.ooıu. ...u.b..Jor. Tonnizi, lkyh•ki, Hjkim,.., .tig<rmuıı.i...JJ .ı.r OOh.ldi>in»· hih ol<lu&unu bdinmiıJ=lir. Hiu.:-<o;li, d-Kiibrl. l/316-3L1, �tW.i. 1{H5· 2.ı6, tn·iu1.(;ilil, 6j3i7-l6/J, [A] .ı lluh.ıri,So!·:Un, ll ( J9l5, l926); ,\ln>linı, Sorim, 75 ( l l0\l); :-;'o.ii, d·Kubri, 2929. 2930; ,\tm·.,u. l/290; Ah.Jiim-=lı. (13'1!1); l:ıtu'i. Ş.oluı .\k.lni1·A..ir, l/l02;�·1uki.<l{214.

•ı ı:.ni�bi'ıointu.di,in r.-·i;i, !·.ıhuo ri•·•ı�yolu gibi nukul.ıodı buklu&u�qt;.;. )"< "'f\l ..ı>fr.,>Lır ><b:biyk: o l,..li;l< •m<l <ın>croiC>i; '" ""''in "' SuoM""'mı i>tinlwtLı�kl< <tti&ikaıdi içrihxlnuubi ohn..ı <l<m<krir. JMI 64

Mtim'm 1-ikhi Ktmulıırııulıı Sııbtibe 1'1' 1iıbiin'in ibtilti[ Sebrpleri söziii'le Allah'nı Kir.ıbı'nı terk. ctnıcviz. Aksine t . ılik.-ı .sclisc ilc bo­ . ŞlllllliŞ bir bduu nafab d� ı•ardır. s\ik.n:i dJ!� (kdi.u Ve Hz. Aişe (" 58,'677) tk: "ra fituna! (R:ısiılnlbhnc siik. n.i \"crdi.nede naf.ı·

b, dcrl;.(ıı) Allalıhn korlmuyor musun!?" tkmişıir.*' Uir başk.a nıisal, Bııh: \ri ı·c Mlislim'in şıı ıil"aycıindc zik.rc­ _ dilcn lıadisc:dir: Hz. ümer (•-•-), sıı bubmayan ciiniip bir k.inısc•ı llur.>d.ı H<- Ön"'"'in "l)ugru mu ..:'!-·luyur, pbn nn biln>«<igimi<-..' riıınbi, lıq temel h•di• liubm.l• 00 l•fozl•rl• g<>;m<m<�tC\lir. �lnd.i. ,\IU.lim'.k "H.f...,ındı rumı� ınu. !'*" unutmuı mu bibnnli8imii' jdlin<k �

dir (,\lu.linı, T.ll:.. > -16). f.bu D>•>.J w Tımıi•i\lc .lc bo.,inlir. :S<>-li o;: lbo> �lk<'nin rio·"!"Cflctin.k i>< bu cümle •i�n:Jilnı.o:miııir. i tın Ebi Ş<).ix, �luu.ı�ıd".

5{1.f7.1c,\hNin>'iııbfııil< g<'91><kıodir. \'in< T.tuoi (.: lllf>'33), Ş<ıhıı ,\ldni1-A>lri1-,\hıhtcliırti1-�l<'"""'· 3{67.k "Li ııcJril<•llch.i i:<:L.Cb<t'" l•f".l'nylo,3/6X'JcJc "U ııcJril<•llchi <"'.,.,.,lıı.o:-r'" lCk·

lin.kzikm.lilrn<krcdir ki, biı iki rio·.,-ctin m"u" binlir •-c "L<-•Ikhi .ıhuct-lhti­

ıoulk.i pnılJı'Jrnıckrir.

H<- Örna'in (r..a.), �.unu binti ı.:.ı�·, ı·•lm �-kmd '" ludi<K .ıcıtliklikjhirnmı; ı·•pm.ıllı irlunı C'\k'rb:>ıjiipl><>ini if..ıt»<k-dinJ< "I..iıı.o:dri-llı!miıUUl"kdUnı:>i­

ni kuD.ultiU", Fmnu'ıUn)'11"bnıjoill>ilm-@:i ikriııuliıuUıırıripni gı.M'rir.

"J.:.:«b<-I:OLııui.i)-lı:Ji" liilinin "Ahı..,·!-hu "";• '""""'" ..U gdmni ııokı.l>ıııdıı• lur<lırtk biiıün biı f.ar\lı l•fızl•nl•. b.uı r.,·ilcrin ı-.ıh•i t�tlınnııı ..,-.kç.ı. goo.ıln�<>IJuguııu,.-�'k)'<l�liriL H•ıt .lbi, A•niil-�L•'bo'iJ. lf63'tc

�-k Jcr: Ar•ı�u. kuııuım.obnnJ.ı "l.=.ib" l:cli

m<>in i "h.ı,.· )mııJ< .k kulL•nmııl•nLır. On"-·gind<-rk-rki: "K<-«<:.: ><ınio;:kc-­ ...-bı: Nı...-o- - -Kııl•gım y•l•n"-'ı·lcJi•'<gü•k-rinıJc r•l.on "-"inlı.'8unun•n Lımı: ·ı·.,ııiJ� !'"'h) ılgıl.ıdı" .kındrir. \'itıç AILıh IU>iılu (u.>..). Unlqin< ilıç oLırü l..ıı t.o•�i•-.: mnij<>IJugıı t>ir ..J..,n.o hir.b<n: "s..ı.ı...t.ıhü •-ckzı<b<l>ot nu chllr" bu)-umıuırur. lluoöz .k: "AJI.ıh do@:ru�·\nli, saBn Unlqininlımı

"'=ı-•Luı �inli (l'>ııi l">ı>lıı.olgıi•Jı, hm•-ni)" m>ıM>nı.\gdn>drit.

ibn H.cn A.ı.lrni, HC\lyu'•-Siri, l{l50'tc ibiı HibtWiın "Hi<-n: chli, l:adx-' iiilini, '.ıh<,." foili )-.-rin.k kull•nu-..! ı" >Uzı uı\i n.ou.d<t. l bn AWilbcr Jc. Cinıin1· �-Mıil-llmi ı-.: Eızlihi, lfl5-i'tebu nıc y.,..ı• pokçokmi<>lkrzikn:d<r. ·ı.:..uı.:·n�ı 'Aht-"'' )-.-rin.k b•ll•"'lııuuJ•ir ı;cniı m.ohmuı <IJc ..,.k �;:nkr.

UI»Jc b. Sinıi�rin 'Muix EOO .\luh.omn,.-J' "-'<ün< duımuı ...ı.Jup Jil""'"' b-.olıbiliritr: TdUnmi, J.:.:ıl'i>d fı Uliımi1-HıJb, >.170-L 71 Ş.h \<:lınuiLıh'nı (n"-"'inJ< I·b.Ön....in .- >o>ii ul.ır.ok)>ii-.Mmiı <>IJu&u "Li ııcJri

c ....k.ı.ı .ıt .,kl.<bc'f!" riınobi bıı ıcOJiyk tı.ı..ı u>iıl-ifıkıh k.iı.oııLıoııJ.o Jl"i''n<k·

ıru;,. l!ııoıın için H.,xfı fık ı lıçı>ıcl-lk>ok-oi'nin U•ı'ıl-iı fıbh l/l-iY,o. l63'c o-.: lL.,ob<li f>L:ihi ll•ı KnJiı>><'nin iUo?..ııo•'n·:->ll.<l, >..f5'< b.U.ıl.ıbilir. [A]

.. llulun, T.ıLık, Y , -i l: Mu•lim, T.Llk o16: Ebıı Dm>J,T.ı..k -IO. [MJ

"

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ nin tcycnınıünı etnıcsi dunınıunda teınizlenıniş olnıa)':ICiğ:ı ka­

naarini r�ıyordu. Bir 1�1ınan Hz. t\ımıür (-: 37{6$7), R:asuhıi­ IJiı'b bcr.ıbcrken lxışmdaıı geçen bir lıadiscyi anianı Hz.

Ömer'in yanında. Olay şöylt t-creyan eder: "Aııııııar, Allalı

Rasiıli\ (..,.,..) ilc bir scferde iken ilııibııı olur. fubı gusül için su

buiJnıaz. llunun iizcrinc dbiseltrini çıbrıri'C i)•icc toprağ::ı. bc­

lcnir, I'Üo.ıduııa wz-ıopr a k sürer. Y:ıptığı bu Iii Id<:n h;ılxnbr edi­

len Allah IV.�ülii {u...) 'Sadece şöyle v:ıpsaydııı yeterli olurdu'

bU)'lınırlar; I'C (bu türiii durumb.rd:ı ne yapılması gerektiğini -)'ani ıeyenınıiinıabdcstiııiııalınış şcklini - bilfiil göstcmıd. içiıı)

ik i elini I'Crc \'lınır, sonra elleride vüzünü 1·e kollarını mcslu:dcr­

ler." .. Hadise budur. Fakaı H�. Üıııa bu hadiste gördliğ:ii gizli

birillet scbcbiylc onu lıiiccetobbilcl'ckderı:clxlebulıııadığıııdan

kabuletrncdi; bununla bcr.ıbcrkcndi rı:'yinin dayandığ:ı dclilidc

scnkrıncdi. Ne unıanki 1\ııııııar'ın riva)'Ct eniği söz konusu ha­ dis. ikinci

r:ılxık:ı

(t.ibiin)

arasında pck çok t.ıriklı:rk: şöhrı:ı bul­

du, i�ıc ;ııl(:lk o 7.;ınıan bu hadis hakkındaki gizli illet wlınıi de ortadJn k:ılkn ,·e anık insanlar bu hadisi bbul l"<lip. hiikıııiinı:c amd etnıc)'C �Iadılar.

tf) Hrıtfisiii SIIfıiibiye lıif tılrıpurıuuısı· o\Iüslinı'in r:ılıric cttiğ:i hadis, bu dunıımın güzcl bir önıc­

ğini oluşnınır: Abdullah b. Öıııı:r (u.), bdınbra guslcırikkri ı.ı­

nı;ın saç öq,'iilcrini çözmelerini eııırcdcrdi. Onun bu içtilıadıııı

Hz. Aişe l":llidenıiz du�'lıııc:ı dedi ki: "ibn Ömer, ne tuhaf şeyler

SÖ)'Iiiyor, lılym! Tıınnuş kadıııbr:ı (gıısl csnasnl(b) saç örgüle­ rini çözmelerini enırı:diyor. Oldu olac�k. onbr.ı bir de saçbrıııı

rraş cınıelcrinicmrersı:ydi bari! lkn, R:ısı'ılullalı (u.q ilc birlik­

tı:

3)'111 anda tck bir kol'ad�ıı su abrak gıısledi)'Ortlunı;

.s II"Nri, T�mınn•n. 7.�: .\lii•linı,lhrı.. llO, l"n.ı.i. T.ıum, 1118. 1�1]

başıma

l l l : F.b.o ll.11uJ, T>lurn 123:

Mtim'm 1-ikhi Ktmulıırııulıı Sııbtibe 1'1' 1iıbiin'in ibtilti[ Sebrpleri anc:ık iiç kcn: su döküror, daha f: ızb döknıüyordunı. (O da

bu-

nıı göriiyordu; fukaı scs çıkarnııyordu.)Dig:cr bir nıis.:ı.l olar:ık imanı Zühri'nin

(v. IU/i4L)

rh·aycıi

zikrcdikbilir: isrihhc hilindcki bir k;ıdııı:ı'' naımz diişıııcyccc­

g:i -��ıııi a)·ba�ı '"C lolıu§alık Mileri dı�ın&ı göriilen kanın nam:ı· ıa

ınani olına)·Jcaıı:ı- nıhsmııı ifade lXkıı hadis-i şerif, Hind'c

ub�nıamı�ıı. Bu sebeple o, (nıüstdıazc, namaz kılamaz di)"C bil­

dig:indcn

J.ırdı...

bu ti.irlü dıınııııbrda) namaz kıbnudıgı için hep ag­

2. Aslnib, IUısıilııllnl/m (u.>.)JIIPtıgı birfiiligiiriri ; /Hızm ofi­ ili i/Hıdrt diyeyonmılnr; bnzw dn (ynpılıp ynpılmnm= mWst o/mı) mii/Hıb bir nmrl o/nrnk mılnr; (ı•t ntriude birilıtillıfımydnnngt­ lir):

Mcsd.i: Temel hadis kimpbrın nı ri,•aycı cnikkri mhsib h:ı­

discsi: y�ni

lbsiılulbh'ın (•.•·•-) h:ıc nıci'Sinıindc

Ar-.ıfar'tln incr­

kcn diiz yokbn ayrılıp Ebmlı (1\\ulı:ıss:ıb) dcnikn mcvk idc bir

sün: konaklama§ı. Ebu Huıı.:yrc (r.•.) ,.c İbn Ömer (u.), ltısulul· lah'ın (u->-) bu hareketinin bir ibadcr oldugu kanaatine ,-ardı!Jr .. �lu>lim. H•�-L- 43, -16. 59: El>u n.-vJ. l:oh><>.�. 39; Ahonc-.1 b. H•oıbd. 6/210.

(U�-..1 lbnu Un><yr d·L'1�i\kn ri,·•���k:r). ],\ l] '' Mijsıekhe: S.)-.Iı luln giink:rill<k:n sour• l<.>u •kıjılul•o,k\·:ırn o:.kı>UJın<k-­ ""'t.ıir. �i< bir UJımn .idcti olı.ıı h•�,. �'"Ünleri "'P'"''" giinh �e»rikttn ı.on­ r• bir k<-rcgu;l nm<>inin l« lı<r \·•kiı ıunu:ı: için yrni bir .ı..k>r .ıınu..nııı !nc­ �n< All.1h R.Is61ü (>.•.o.) nol\"! l'<l'lli.�.c,�<·i SI'l>i Aij<" (r.lı.\) nl·•yn <rn>i) tir ki: Ilir zınuıı f•nnu binıi F.l>i liu�l: ":. ' �I.JW.! Bm tcmizknmıiyu­ ıum (pııi brnık-ıı >iiıd.li Un .al.ı)-o<, h� k<>ilmiyo<). S:ırn.., �;m mi!" Ji­ �'< .......ıu R,.a,iiluiW. (U.>.) ok: "llıı bir J..uıu< f>ıl.1nu;ıJır, lu!" lıın okgiiJir. lt•�"U.gı>ı>l<ri>> g.-t.ıitınok '"'"'""" ttrkı:ı. Aılcıi" ııl.ın ,.)1h lu)"U. g>�>lcri l>iıri· tiıı>k de, lw;riııokkl Unı )11<.>, gu;lct 1<: ıum:ı< k.ıl.w bupmlul.1r. (.\lu\->ıU, H So: 132.>.51l ]A] "' .\hDiim. II•)� Oo+. (lhdio. in,.m l'..ııhri ,.rikiyk: EI>ui><tir b.AbJurr.ıMn•n b. d-Hlrio"trn ril-•)-cıcdilm<kınlir.) ]T] 67

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ I'C or.ula bir siirc dunııarı. lı�ccın sünnctkrindcn biri k.-ıbul ct­

ıikr. Hz.

Aişe 1·e

lbıı Abbis ise Alblı R;ıs(ılii'niin (ı\ld OO : 'dcn

çıknı�r� daha dl'cri�li okhıg:u için or: ı da koııak l adıg:uıı söykdi­ lcr. dolayısıyb da) bu fiilinin :\.rizi oldug:una, sünnet olmadığına hükmcnikr.'"

Dig:cr bir mis;ıl ise: Cumlıııra ı;ün:; h;ıcccdcrkcn u,'afcs­ rusuı<b rcmd �'apmak (adımları kısalur�k ı·c omuzları silkerek çalrmhca koşnıak) sünnettir. lbn AbbJs'a ı;ön: ise Allah Raslrlii (u.>.) bıınıı, ınü.şıiklcrin "Yesrib (Mcdinc) hıınını:ısı <'-lüsliiman­ larr �-ökcnmiş" sözkıi üzerine ib.ıdcı ka.str giitmcksizin arrzi o!J· rakyapnıışıı ,·cdolayısıyb hacd.ı n:nıd )·apmaksiinnctdcg:ildi...

3.

Ttmfq mılnmtıkrmı (u!Jimdm) ktıyımklmımı iiJriftijfnr:

(

;•..ıcscU: Allah Ras\ılii ......ı hayarında bir kcrt: haccttnıi�,

:ısh:'ib-ı giizin de onun ıı;ısıl haccctıigini bilfiil takip l'tnıişlcnli. l'akaı bir k ı sım nokr:ılan farklı ;uıbın;ıbrı yii:.ıl\l'l(kn bazı uhibi­ lcr. onun hacmırrı tcnıctıu', bnrsı krr.ırı ve bJııbrr da ifr.ıı haccı olduğuna hiiknıctnıişlcrdi; ''C börlccc �r.ıl.ırında bir ihıil. if nıcy· dana gdnıişıi." .,. EbuH""'!"''ninlu.lisi.�nJj g<ırn)iinii jf..OC nob.......ı.. )=riı>ı:c .>çık .ıopklir. llb.. llı.ıb.ıri. H>«. �3. 1-16; �!uıJjon,H>e<, 336. 1bnO.ı...,.., .. ı...;.ı;, � bb, ,\lU>iim, lt>e<, 331l. Ai)c'nin luJi>i içinbb.. 8un.ri, H"", (l76.i); .llii>lm, li..:r, 339,.WO. lbn Abb>!.'uı ludisi � bb.lluluri,H>OC,(l766); .11...rim. H""', lJ.i.J41. lbnHxa, Fnbu1-lüri\lc (3{i9l) <kr li: lboıu'l·.llutı.<ir. luOO.ı. Eix.ıh .Jcnilton>C'\'• t;ı" �.....nn m....h.ıb .., olup olm.ıdogo oıol<u"o..ı.. ihıil.ıfuı, ı-.bı '""'" h.ımn ,,... ıı.ı>ikiı•.lcn ohn.ıd.gı. hW»Uııdo iı;cinif•knı bo•h•r•Jugınıu ıuU:ın,.kıclir." [TI 50 lbn Aı.ı...'mrmüin>iinnn olm...tıgm.ı o.Lıirol.ıngoriqü için bkz. .ll....tim. H>«:, 237-239. Hz. l'<)ynıbc< (u .•.] HuJcybir" .ıoııJ.ı.o...,nıd.ın bir �ıl 501ır.ı �-.ıi"Wı ıuıın: u•·:ı.iioıd.ı., dli)RWU. lıl)• u�ıf, bifkin '" !'"l!" " JlÖ<Ü""""'"'kri �n .ı>lı.lboı,. n:nıci ı·•ı�ı..ı..nnı. rıni l:.of,>r''""" c.ınh·k.onh )'\ooilnıdmni nnor bu· �"miUjtU. Bkz. .lhnJim, Hx. 39. 240; lluh..ıri. H"", (l60l). l·'l) 51 Rkz. ll<)iu.ki. Suoıo:nu1·Kubr.ı, l(jı.i001-H.ıo;: Cim.iu Eboı·.ibo'1-ihrir i r ti lfr.idi1· ll.ıcci ,..,·,:rnnnnıo bo1·Ummo: 3/Y')-107: ll�ı U,;qmcın. Şçrlıoı1· ,\bnzıinl<'fl1·�<liımn"<. 122-1 17. T.ıhkik: Scı�i..l b. Abba>d-CW<ymi. IT)

:--:.ı>bo.ı'rlJ"<.

Mtim'm 1-ikhi Ktmulıırııulıı Sııbtibe 1'1' 1iıbiin'in ibtilti[ Sebrpleri

Bir başka misal: Ebu D.ll'ud (v. 2?5/888), Said b. Ciibcyr'dcn rh-:ı)-cflc naklcdiyor: Abdullah b. Abb.is'a (....) dlxlinı ki: "E�· ibn Abbls! Albh R:ısfılii"niin (>.u.ı hac��� ııi)'<:t edip ih· ranı giyerken tdbi)·cftehlils:ı getirip gctirmedigi hususunda ash; ib'm ihtil.ifa girmelerine ha)·ret lxliyonmı." ilm Abbas şöyle eC\':lJl \"Cn\i:

(•·· Y5/7U)

"Z:ı.ımediyonını iıısaıı!Jr içinde bu ınt."S<:kyi en i�i bikn Jx. ııinı. R:ı:sfılul!Jh (o..>.>.) hayanııda sadl"CC bir dd3 haca:mıişri; i�ıe in· san!Jr ar:ı:sıııd:ıki göıiiıj aynlıkl.m da buradan d�nıuşnır. Hadise �udur: Allah Rasiılü (u.<.) hacccııııck için rol:ı çıkıııı�ıı. Ziillıuley· fe ınc••kiiıKkki kendi nıes<:idinde ik i rcbt namaz kıldı, .'iOnr.ı o IIK"Clistc ihranı:ı girdi •-c henıcn ardmdan da lıacr için tchlil gctirdi. llıı tchlili dcor.ıdabulunan insanlarduydular •-c öyk."CC bcllcdilcr.

Daha .'iOnr:ı Allah Rasiilii

(u .•.) d�.,·csine

biıKii. Dcn:si aya·

ıı:ı blkıp yola kopılduğuııcb yine rchlil getirdi. Uir kısmı kim· .stkr dı.: bu ıdı!ili i�inikr. Hnlk, degişik b'Ü7.ı.:rg.ihl;ınbn birbirk·

ri anhsır:ıccnı:ı:ıtlcr halindegcliyordıı. De,·csi ycrindcn blknıış giderken Albh Rasülü'niin (>.u.) ıchlil geıirdigini dıı)":lll işte bu k imseler <k dediler ki: "Allah Rasfılü (u.o.J <k•·csine binip rob koyuldu�ında ıdılil gcıirdi." " Tchm: l..i il.ilic ill..ııı..h drnıck: �··ni kclin,.-.i tt"rhidi �-kırock>Oimıınuı y.ırund..ı. �ı ıclbiy< g<"l'inr.ok m>oı;ı.'"'"' J.ı gd"><krnlir. H><tl.ıki tdbi!"<'. H< lh<.ı.im"in nıuidc upınıj oO.Iuııcıı hK<> J.ı•"rt ��n> �ı <Wı.ı 500>r>l.i

mustonunı.m �-t.· <k�ip ic>bct rtıneleri jdlinJc �"O<W>JI..uınukudır. T<lbi· )"< i><": "l�-k. AIWıonur.o lc�-t.. Lrolxyk< l.i jnil< kt;,ldıt><)-k.innc1·

HımJc ,-.,·,.,,;·,nrn leke <<1·miilf.. !..i ,.:rikc kk" <kmdrir. Tii�"yc �i< Oj<'"·

mi J'>I"lıbi�r. "AIWıom! Enıriıı< uJ\II' g<lJim. llurur.rnım. S.Uı.ı bqıbuı"'"" k.ılo.Lın irıcnlir (uçdcfa); Scnin h�birort>�<n�uknır. ll.ı•"rtin<inbrtclipgcklinı Ş.ıph<>iı.luı•>d. •�'""''""'"tk rıi"'"'"' S><o.ı ıinir: I"'"Sc"inhiçbir <.-.>&ıu dı

ıdııır." Bkz. ll<ıh.ıri. H.><. 26. Lib.ı>.69: .\1il,li"ı. H.><. I47. 261J. 27J; Il.örin•i.

�l<nhit.22:1innizi. H.><,97.1Cibi)"eıOin fızilcriı>< tlıirAihlı R.nUiil (u.o.)bu· ıvmı�r ki: "Hiçbir �lu>ltuıun )'>knır ki. ıclbiJ"< g<"l'i<>in <k �..-ryiitiınun bir ucuoıtlınUbur ..:uoo.ıw&ıoı.l >«: ><�llı�tıolıu ııı. >g.ıç •"<' ruı>r.ak<><o"nL>bırlikıc ıclbiı-alcbubıw.on." Tınnizi.H.>«. I4: ibıı .\htt•.\lrnhit. li.IMI

l'rı.:ıtl İ ıtTi ıJ.H.ARD.� Ör.çiJ Sonr:ı R:u.lılullah (......) roluna {lcv:ı.m etti. Beydi tepesinin

zirvesine çıkıığ:mda yine ıchlil getirdi. Or.ıda bu tclılik phid

olan diğer bir topluluk da: "Albh Rasülii (u.>.) sadeec Berdi tc· ııo:sinin zirvcsinc çıkıığ:ında ıdılil getirdi" d�"<likr.

Albh'a yemin olsun ki oların aslı �udur: Allah Raslılii (>..>.q

Zulhulgfc'dc hacca ni�·cı etti. iki rı:k"lt nlmn kıldı '" ihr:ııııa

ginli. IA"Ycsinc binip or:ıdan �'Ola koyıılduğ:ııııda ise tclılil getir·

di \"C Berdi tepesinin donıguna )iiksddiği uman da yine ıdılil

getirdi."

4.Umtmıa reyamlmrmmyol açrığı ibrilrijlar: Salı.ibc JrJsıııdJ görii� fuklılıklarıııa sebep obıı bu çeşir

ilıtililhrııı dogıış k:ıynağ:ıııa misal sadedinde şu lıadisc�·i dile ge· rircbiliriz. lti\·a�-cı txlildiğinc göre Abdullah b. ümer (r..ı.) bir z:ı·

man:

"Allah R:u.ülii (•.•·•·l Rcccp ayıııd:ı birunıre y:ıpım�rı" dcr.

Aişe dlidcnıiz (t.lu) de, bu sözii du)'Jr '" İbn Ömer'in �-:ınılıııış olduğunu belirtir...

5. Znbt (hadisi t:Wtrltmtdtki hatalar) ."ri.illiiyle mı:ydallagtlw ibrilrijlar:

Örı�<:ğiıı: Abdullah b. Onın (u.ı, AlLılı ltasfılii'ndcıı (u.•.)

"Ailesinin ağlamasından ötiirü öliiyc azap �xtilir" şekliıKle bir ha­ dis ri\":l�"Ct crnıi�ri. Hz. Aişe (r.h1.) de ibn Ömer'in (r..o.) bu hadi-

" Ebu D.-ud, .\lc-ni •ik. 2 l: Ahı""'b. H ;ı,ıbd, l/260: Hikim , l/�5l : �tuki. l/37.

H;ı.Ji>.. H..;fb. Ab.kırr.ohııun uı:crinJ< JVı"'l' JumW.r.>dır; l:.oı\Ji>i ;.., S<)�"iii1·hof� (lufo=o Wni)birlim<cdio-.A�-ruhodi•iTımıizi,(Bl9); Kn.ü. (5/162) muhı....-ın ri•·•y<T<mrlınlir.Tımti;cihodi• lukkmob "H>><n·Gıribbir hodi•'dcmiırir. llulu­ dio.i Aıxıu...;tım b. Hıtb"J.ın NıU kinıo.<nin ri\·•p..� <niJıinc ,..,ı.,...ı.L Hilız. <1· Tcllıiı"uodc >J>�oludi>lukku...ı.t �·k:Jcr: H.ıJi,jn ><o,..,_l;nJ<li H>-if. lullınJ.ıih· riW"olınbirmidir.'fJ.�lunziribun.di>i:r.ı�ıfk..bul<>knrn cl-lilblniJcunulibu ll.,vd'u>ı ... z.ı!ıfhodi>kn.koı biri>i ,�,,.ı; bbul <"dct f38S). ITJ

.,�ı\Jd.i n. Un....-.

ı.o ����..

3; .\l..,l im. H.w:c, 219·220 (1255); ll>n .\l.K<'. Ma�.�>ok, -f7; Tır· mizi. H....,, YI: Ahmc.l b. H•nbcl. 3/73.129. 15�. 155: Ccnı'ul-�·,iJ. 1/345.

3-16 (Ht. Ön.,-,., ibn Öıı.,-"Jcoı ri•·•ı-..�i<.) l.\11

Mtim'm 1-ikhi Ktmulıırııulıı Sııbtibe 1'1' 1iıbiin'in ibtilti[Sebrpleri

si )-:!nlış z.ıptcııigini sö�·ledikten sonr:ı omuı dognısunun şö�·k oldugunu söylemişti: "Ilir giin Rasühıllah'uı �·olu (•.u.), bir Yalıudi k:ıduını me­ zarına ugr.ıdı; kadnım yakınlm nıezarmnı b;ışmda aglaşıror­ l.ırdı; bu maıız.ırayı görünce buyurdular ki: 'Onlar kadına aglıyorl.ır. Hilbı.ıki aynı anda o da kabrinde a1�1.p göriiyor.- işrc ibn Önwr, bu hadisi lıali7�ı.sıııda r-,ıııı respir edcnı�xligiıl(kıı bu­ radaki az.ıbııı illerinin aglamak oldugunu l'c bu hükmün de her nıcvyir lıakkmda geçerli ob:ıgnıı --� zannetnıişıi 6. Hiikmiin illeriııi usbitetme ııoktnsmdn, dojjn, ibriltijlnr:

Buna bir cenaze g�-çerkcn Rasulullah'uı (u.o.) ayaga kalk­ nıası hadisesini örnek ,·ercbiliriz: llazı s;ıhabilcr, R:nülullah'm (u.•.) mdekJerc r.ı'zim için ayağak alkıığını söykxlileri'Cbı.ından, mii'min-k.ifır her crna7.cye ayağa k:ılkılması gerckıigi �klinck bir gcnd lıiikiim çık.ırırıl:ır.'" Bazılan d;ı O'nun (u.>.), öliimiin » MmcJ b. lhnbcl'i n .llii>ncJ'inJı: (L/36, 37,2(ll. 3H, ll1) gı:.,"rig;ını: JOR':AL· Wııu.ı:ılu (o..ı.>.)bir k.obrin y.,ııı..tıııgc-;<TKfı bııj:"NuLırki:"llu kiıi.•ik>iniıı krn.liıôn••ıLoın..ıııJ.ı.ı• üriO\i•ub.oJı ' .irol")'<J<'." Ibn Ömcr"ın ri>·ııl.'l migıbu ıç luıli• ..ııct>i)i < H:t- Ai)i< ( r.h.ı): "AIL>h, H:._ı Abdıırr.ıhııun'ı ( llıo Öııw:ı'i) ıff<t· >in. l\niı�ikk O. ıduııiııi "':'·liiJ-o<. 7JrıAIIıh Tı:.lı 'Hiç lciııısc bi.-b.ı.�ıııııı giııuhı )iizünJcnmwl>czc ruihııcz' (lsrı. I7/15; Hnr, l&) lıo)....ı"l"'r. ., O yu All.ıh JI..o,.jlu(u.s. ) u z.ın,.n",lhıhillık 'ıu' l:.ıbinlı:i;j l;j!i lim.li ız.ıpıoruıur \>:: dıli <k<JOu .gl')•riır-" <kıniırir. (llıır..ı..ın, Ebu Ab.Jurr.ıhnwı'ın ı...Jisi um uOO:Jcıı.ruigini ı>:: Jol.ı�.,_,)i> JJ b<ıı,. tı,ıgh olıcıkı>::Niti huluın<k pnılm•ı •�­ <l�Tı sonuru çılu)""· Bkz. �lu•hnı. Ccıı.iiz.. 16

18. 19. 15; B..ıuri, Ccıı.iiz..

32,

ll,-H;Ebu OıtuJ, C<-ı�o�i>- H.25: Tın"i>i,Ccı"iı,22,2�.25;S<S.ti Ccı,.iı, l, l.f, l5; Mtn·.ını,Ccıuiı , l7_ [ .1t[

.. :-..'<>-ii, -If-IS; H.ikiın, 1(357. H,.ı;, ...tıihrir. F�l<:>·..,n ri>'>)l.'llc golcn bu h.ıJi> �-tc.lir. 'AIWı R.o>ulil (>.u.)öniin.knbir <ı:ıuıc � •r•Pkılkn. N:ı..ti >iı>< 'ObirphuJi k.oJııımm,...,>iJir'<kniln,.,.iil,.crit><bıı)vnlulır ki:Biz(u)·•· huJiı>:: J<gil) ınl'>k ıııclcl<lrno (humıcttıı) •ı·•p l:.ılktıl." Hftim bu ı...Ji,in �hNiın'iıı ..hih tudi• f-lnl>nn• "�"iun oı..tutı""' bdımr, A)'rıc• bu luıli>i "'')'i<l cJcr ın.ıhiyntt F.bu .ltu,_, ı:l.f.(ın"<kn bir h.ıJi> ı·.n.J oln•uırur ki . Ahnıcr b.

H.,ob<I, -I/391 •>:: T>r.ili>i, l26.52H'Jc l:.ıy,tcJilmiırir. H<y><ıniiıc.lkrn�o�'ınJ• (3{27))0ıi<.Jcm<kt«lir."Bu tu.li•i" ıcııruiııJc Lc)� b.F.bi�m •·.>nlır. ı.:cn­ Ji•i hı:rn< l:.ı.l..- >ık.oJır. W:in ıniiJı:lli>tir." jTj

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ deh�tinden dola�·ı araga kalkııgını belirttiler n: arnı şekilde bu hliknıii herkes hakkında gc.;erli uımııııi bir lıiikiinı oiJrak ;ıldıbr.'' U:ızılan isı: "Allah R:ıs\ılii'niin prıından bir yahudi ı::ı::­ naıesi geçti. Ü (u.•.) da bir rahudi cenazesinin kendi başından d.ıha �iik.scge kaldınlııı:ısıııı U)·guıı buhııaıııası sebebiyle araga , kalkrı .. hadisiıllkn harckctlc bıı :ı)'agakalk n ıa nıcsc:lcsiııi s:ıdc­ a: kalir ccnazckrinc r:ıhsis ctıilcr...

7. Birbiri.rle ftlif�W»' güriinm hrıdislrrin rırmmı bubıırı koııusımdrı mrıyrı pkmı ihrilıijlrır: ;\k:sd.i:

R:ı.sülullah (u.>-), H:ı.rbcr'in t�rlıtdildigi yıl (h. 7/628)

Mııt'a ııil:.lhına nıhsat vermiş. soıır:ı bıınu y:ı.s;ıklanııjtı."' E\'T<lS (Hıınc�ıı) saı"aşı ıaıııanımb (h. 8/630) )·cııidcıı iıin \'Cnniş, fakat d:ıha soıırabu ni\cihı biitiiniiylcııclıyctıııişti.•' İbn AbOO.s'a gön:: MMut'a nik:ihıııa verilen bu nıhsat, ıanılr lluluri. Ccnliı.. .fll-49; �\u>lim, C<ıui>, i8: F.bo.ı D»'UJ, Cm.ıiz. d: Timıi>i, G;nı4, 51. Cibir b. Al>.lull.ılı'ıllı g<l<n bu hı.Jbiıı n><mi -M·Itdiı: "Birmıu< �i!-onlu;Al!ıhRı,ulubuııun u..:riıı.cı!'lg.> k..ılkıı. Riı<k O'nunlıt.;"bo;r'!">· gı Ulkııt. Soorı .ı.:Jik t.i: \'ı IU>ıılıllıh� O bir \"ılmJi UJııını caJ.tl<:>iı.!i. Bu· yun.lul.ır t.i: Ölünı ço1< ürpcnicidir, korkııılÇiıır. llu ><lı<[>k. bir <'<'IUZ< g<.>nlüguııi4....,wı •!Wb.lkııı." JT] l-1 )<;<>-.ii, Gı-ıı>i<. H. HıJi, >-1hihrir. H"'"" b. Ah'<kn m-.�,. .,.ı;lcn l:ıu lı.ı.ti> jÖ)-INir."lli.- y.m.Ji UJnıııı m...i._,. g<"Çi,....-Ju. R.i><ılull.ılı(o.•.>.) dcunungc çn'C@:i!"Okh oruru�....-Ju. C<ıuz.cnin, (nıuNrck)�ı iizcrindcng�ı<Wti uygun l:ıulnudıJlındın>yıg.>k.ılkn." EJ-Elb.ini, S.ıkihu'n8<>-ii\lc(l819) \-ccl-.\1itk-it'tı ( 168-f) bulı.ı.ti>in >-llıih okluguııu �·k,<:kı<>.lir. IT] W ,\liı<llif Şıh \\:li)1"1l.ılı'ııııikn·ııiJli l�ı gijriiılcnkn <l.ılub.ı�l.ın i(iıı b.ık>•ıl!

Fnhu1-ltiri, l/l80-181. ]A] OO IIuluri, :-;"iL>tı, JI, Hı.oc, H; .\Iu>lim, :-;"ib.h, 17, 11, 29-Jl, H...-.:, 158-159.

(Hı. Ah'<kıı ri•·•!"'l<); Aync> bk:ı:. Fnhu'l-ll;ri, 9/167-J69. (.\1I "' Hcndinıiz (u.>.) bupınııuıl.ınlırki: "Ey ln,...ılır! lkıı>i:b: k..ı<hnlıtl.ı.\1uı'•ni­ Uhı y>ıınwıız lıooıu>uııJ.ı i>in •-cnnijıiın. ŞUııh«i> Allılı l:ıuııu lurlm<k ıu.ı.t h.ırllıı kılm'l"'· Kinıin yllınıdı nıuı'ı nikihlı bir UJın•·•.-,.ı.,•.ınu ><Tbc>ıbırılı;­ ""CM.ırı•-..nlijlıııi�hiol'birl")-iJcgcri.ılnll)"'.".\liBiinı,)<;il:.ih,ll; lbıı.\ll«, l"ikih, +l; llirinıi, 1'illlı, I6;Aknıc.Jb. H"ıb<l. l/-- I�IJ

Mtim'm 1-ikhi Ktmulıırııulıı Sııbtibe 1'1' 1iıbiin'in ibtilti[ Sebrpleri

retc binacn I"Crilnıişıir; �·asak da o zanm:ıin orr:ıdan k:ılknıa�ı se­ bebiyle gelmittir. Dolayısırb lıiikiinı de bu nıim':ll iizı.:rc bik i­ dir.� Sah:ib<:'niıı cıınıhunı ise: ''Mut':ı nik:ihııu ,·erilen iıin, y�pılıp yapılnı:ı.nıası serbest olan bir nıiibahlıkr:ın (ccviıdm) ibarctti; �rk:ıciJn gelen )'Jsak ise o ççl'hı t�nunıen ortJdJn kaklımıışıır"'göriişlindcydiler."'

Bir başka ömck olarak şunu b�·dcdcbiliriz: Allah llaslılii (u.>.),

isıincJ {kl1 ..a·yı haccı) yaparken kıblc ciheıinc:: dönmeyi

a kihlcr, bu hiiknıiiıı uımımi oldugunu, ak· ras;ıkl.ınuşn ... Bazı f sine ncshedilnıiş olmadığını kabul ettiler. Cibir (<.ı.), llasfılulurun:t luliolur>..ı ı·inc,\luı'•uiUhı<..U oloı-: o urun:t oıudı.n l:.ıJI:ıoı;•dıai• otıı,.. d<mdıi<. llu ,i)<uııd< d<>çıkul.tu�ui4<r<iboı Abb.ı.•"ın �lU<'• nil:ilııııı w:un oiirc ai• gi\rdugiı (!ıkı. �!"'.tim, H>«:, J.li: :-;.;,.ı;, .\!o;ıu­ >ii:.. 50:Ahıı\<"Jb. llı.ııl>d, l/50), ı.n<:>k ıblusoıır.bıı �inJcn•·»WPri· •·ı.�"<'l nliJmiıtir. �lu;lim, S.id b. Cub<�T (r.ı..)'.kı� ioo Abhı..-ın (u.) ıu�ıu ıukhlcr: "Sublu<ı.ıiLıh! llcııı�.., !m·ı. ı..,nııiıim! o\luı'ı. ııiUiu nıunlı.rillnıuı lu��·ı.n ni pbi �·ı.lmz dırJı. l<..ılı.n io;iıı fı<:l.\1 olut. Şiilm: gclu"", onı.r bunu gc-­ nıılntıkr. •"c hukmii z.ının:tolı.nı.-olmı.�·ı.nı.. mul:.inıc •·•:p yulcu�··· h.ı"lı lı<ıt<-­ >< tqmil <ttilcr." (�!u>lim. :-.:iUh. 27.) Tinııi.; ;,..- iOO Abb.o"ın ilk l!"""ıuııolttı ..ıo.ınıc>i)"k ı.lü..ıb onun •Jitındın }ll >Ü<un(i ri •·•�"' c.lcr "Muo'� oıiUhı •ııckı. hll niın ilkclonrnılcrind< nnlı. BircrklbilnınliSi bir b<:kkycgirinttor-ı.olı. iU m<ı <tkcrgi >U�"Cgo<IO bi' l<..ıJtnb CI-Icnir. l<..ıJın oııım q!·..m ı b,ırur i"COnUII Juounıu ik ilgil<1ıinli_ S<•ır• i" :.�..,. iıı.Ji: "O mu'miıııc.- ırrlınnı i:onıy•ııl>nlır.

Aı><.>l:. h.ı.nııııl.on l"c ».g dkrinin Miıip ukhogu cı.tiı"ckri boıoı.J..ın ,,..,,.,....ı,r. (unlı.ıl.o cimı.J.ı buluııı.bilirkr) (.\lıı'ınimiıı, 5-6). Bu ikisi <lııındı Um hı:r cinsi birlqnıc h.ır.ı.mdır." (Tinııizi. :-.:ik.ih, 2g). ]�!] al lluh.ıri,:-.:il:.iJı.ll, H:ooc, l-l ; .\!u>liın,:-.:iut.. l7,2l, l9·l1 .. . lluh.ıri,\'uo.kl, l l : .\tt;,lim,T>h>m, 57,59,60:S<>>i,Tı.lum-, 19.2<1,2l. (F.boı F.n-uh ci-F�...ın�oo, gcı..-ıı ı,;, n,-.,.,..). Zirı. ı-tr. 1'<}-gı.rnh<:r (>.u.) but"Unı"'ı LırJır ki: "Kuçul ''<l"' 00�-,k 1b.k.t bw;ıuk için runlctt çıkngınwi.ı. On '"' >r· ı:...utıtıblc urıfioı.ı&ioıı""Jin: •�'I!U)"l l'<)"lh.ıııp&•ıuıı."(Tim>i<i, T.>Iun:t, 6, lluıiı', �1: F.bo.ı J).ııuJ, T.ıJun:ı, 4; 1\h"'''" b. H••>h<l. l/150, 3/�37, 7/421).

Hı.no:filcrJı)Oiıdili MunlukfOOhlcr, l<..ıp>lıtuı•.ı..-.lcl"llckıblcı"cJonmcııinm..-k­ ruh <.>lııudı�m Wrlcrkr: <hpııdoiJm delil i>< H<. Obir'in ı� bir h.ıdi>· rır. l·lı.oli> için bb. F.bo.ı l>••,kl,T•h•rcı. �: lbn .\1.• . ..-. T>h.ın:ı, 17, IS: Alımed b. H.,ıbo:l, 7/4l5. UQ,UH, 439. ].\Ij

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ lah'ııı iniMl-i d.ir-ı bc:ki bu�'lırıııadJn bir rıl önce yüzü kıblc�·e dönük olarak lx·vl cırigini (kiiçiik su dökriigiinü) giimıüş ı·c bu­ nun bir önceki y:ıs:ık hükmü ncshcıtigine kail olnıu�ıu."" İbn Ömer (u.) de Rasululbh'ın i•-•·•·1· sırtını kıblcyc ı·cmıiş, �iiz(in(i dc Şaııı r;ır-.ıfına çı:virnıiş uldugu bir ı·;ızi)"clfc (kf-i h;ıccriııi yap­ rıgııu :ı:ıhit olmuş ı·c bu şchadctc dayanarak cumhur-u sah�bc:"nin görüşünü rcddctmiştir.66 Bir kısım fıkıhçılar da bu iki riı":trcıin ar:ı�ını cem' etme rolıınJ gittiler. Imanı Şa'bi (•·· l03{72l)'"' gibi b..ızı ilimler ise şu fikri iltizam ettiler: "İstinoda (alxlcst boza.rkcn) kıbleyc dönnı�nin psaklanm:ıı;ı, sahr:ıbr:ı

mJhsus bir nchirdir. Eğcr hcla içindc (yJni k. ıp.ıh bir mekanda) olursa, ytiziinü I"C)":! Sınını k ı bleyc çcl'irmedc lıcrhangi bir lxis yoknır." Başka fakihlcrc göre de: '"llu nchy hadi�i. umumidir ı·c nıuhkcmdir. ı\yakr.ı bel'lcımc fiiliniıı ist plnı7.c-.ı Ncbi'yc nıah­ sus olımı ihtimali ı":lnlır ı·c dolayısıyl.ı O'nun bu hususi liili, ke­

sinlikle es.ıs umumi y�slg:ı neshedici ı·c�'l �ahsis edici dcg:ildir."

III. TABiiN DEVRi iHTILAfLARININ SEBEPLERİ İşte yukanda scrdcdikn ana sebeplerden ötürü salıibe-i . kir-.im arasında birbirinden fırklı nice nınhepler (göriişlcr, ka.. H.>Ji> "-"'ihrir. ,\LU.Ii�ı. T"'-'"'' fi2; Ebu D>\"\..r, T•h..ıta, 5; Tinnizi. T>huc<, 7; lbn ,\l....,.T>huc<. l8; AhmcJ b. H>ııbd, 3/360; Lboı Cin:.J. (31). lbn Huk}>rı (58), llın liibbm (1410-lh<-m), IHk.im (l/15�) h.Ji•iıl <.lhihol..luıı>ı"' if><lı:n nıiııirkr.jT] "" Ruluri, \'ı>Jıi". ll, l�; .\tu.lim. T>lur<ı, (>l. j,\11 ..., Amir b. Şııc•hbil q•Şa"hi: T.ibiin ;limk-riııiu bii)\ll:.k-rinJno<lir. ""- Öıucr"iıı halifdı&i Jır...,ıd.o h. l i ocııc;inJc Jusıııııınır. l)ıııJ< inı.,ıı ,-. f.ır.ilıri. ıt.. Aii. f.lıu Hu�"'· ioo Abbl>. H._ Aıj< 1·c lbıı Ömer 1-c .Jılu b.ojk..ı ,;ılubiknkn lu­ Ji> n•·•)-.. crnıiııir. ı.:.o...ı;,;, Ebo.ı Hoııifc'ııııı bu)\lk Ü>t.>Jl.ınıı.l.ıııdır. Kfıf< Lu..l�ıgım ti>ık-ıımiırir. Çok tuJis ,;,·•rn nk-ıı, lu><• •·< h..ıbc-r ...ı.�.r ı.k lıuh>ı>.��ı biri)"lli. H.I05f.lt.713 )·�ındı l"<f.,cımiııir. j.\ll

Mtim'm 1-ikhi Ktmulıırııulıı Sııbtibe 1'1' 1iıbiin'in ibtilti[ Sebrpleri

na�ıler, içıihadlar) ort:ıy� çıkti; hemen �rkadan gelen t:ibiin

ncs­

li de onların bu çeşitlilik ar.l<:dcn ilinılerini b>iiçlcri ycnig:incc aldılar; işinikieri hadis-i �riflcri ve onbrm içrihadbnm ezbcrle­ dilcr. k:WrJnıay:ı ç:ıhşnlar. Birbiri ilc �·cli§iyor gibi görünen f.ırk· lı rivaycr •·cya içı-ihadl.ırll brşıbşnkbrındada bunbrın ar;ılanııı buldular; \'C yerine göre bazı bvillcri bnısına rcrtilı etmeyi bir

metod

olar.ı.k lxniıııstxlilcr. Bu ar:ıda belirtelim ki bir r:ıkını

görüşler. -sahibcnin bii\iiklcrindcn ril':l\'Ct txlilnıiş bile ols.--ı- on ların naz:ırında z.:ı.ınanla z.:ı.rıf bir konuına diişnıüş l·c pek kabul görmemiştir; tıpkı

cüniip

;\Ics'üd \'C Oıııcr'dı::n (r.

kimsenin tc)·cnınıiinıii hakkında ibn

:ı>lhiim•)

ri,·aycr edilen içıilıad!Jnn dun.ı­

ımı gibi."' Çiinkü Aıııınir, lınrin b. Husayn (.:. 52/67l) l't dalıa başb!J.rıııın

hıı konuda rivayer cuikltri hadisler,.. r.ibiin dönc­

nıinde daha çok i�ıilıar cdip lıcrkcS\-"C bilinir hile gddigi için lbn MCS'iKI \'C Ömer'in (r. ..�"'""') i<;tihadbrı giıgidc eski itibarını bybcııııişıir. Böyle bir ,-cıircnin ncıicesinde ise r�biin ulc· masmdan her bir ilirnin kendi çizgisinde bir mezhebi oluşmuş

''c hcrbcldtxk b;ışb başb inıanıl.ırtcnıa)iiz cmıişıir.

Buna örnek obrak merkezi rcrlcşiııı bölgeleri olmaları iıi­ bariylc aşagıdaki e:ıleıııdcri kaydcdcbiliriz: • Mtxlinc'dc Said

dilblı b. Ömer

b. Miiscvvcb

(•·- l l)(ı!7HJ.

(�: 94/it2)

,-c

S:ilinı

b. Ab­

Bu ikisinden .sonrJ dJ iııuııı Ziihri

"" l!uh.ui,T<1'<'>MlUn>, 4, 5, 7, 8; ,1\i;,liı�. H>)"<.

�-ıoi

1 10. ibn �ı.,.·.-..run 1<1'<'>nnıumü

nin.w:-bcbi: Hı. O>l>or'in Anımir'ınri•·•ı'<'> <ırigi ii.IJ;,jıl'f<rtibul·

ibn H.en Jmıiııir ki: "ibn �k>'OO'un, Amnı.ıt'm

luili>ini Ubul rtndıcn içri·

ıı.ıp rtn><>iı...ıo m=mi '�'"'-''· !lu yii"kn l:.:ndi,inin

d.ılu ..:•w• bu gi'ıri>ıun·

.ım ..ıon..ıuıu m·•ı..-ı .-dil>l>ijıir. Siırkiın bo.ı r i•·•ı-.ri lbn Ebi Ş<ı-b<.nıunl:.an' b ir ><ııctk- uhriç ctıniıfir." (Fcthu'l-lljri,

1/�57)- ITJ

.. Amnu.- b. l:ı<i<ın ri•·•ı..-ı mi8i !udiıitı l:.apukbrı bir<:i<ıctki di1""-"' > '...,;ımil· ,,._ Jınr:ln b. llınaın'in "-"Ji>i için i><bl:.z: J\uhui, l<}'<'>nı"''im, 6 . 9: .\ltwinı,

�le>-lri.l, Jil. ITI

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ (V. tı.lj741), K3dı r,ılı�-:ı b. Said (" 143/760) \"C Rebia b. Alxlirr.ıh-

• Mckkc'dc Aı:ı. b. Ebi Rcb:ıh (•·-

1 151733).

• Küfe'de İbr.ıhinı Nchii (•·- 961714) w Şa"bi • Basr-.ı'da Hasan Basri("

(" 103/72 1).

r ronıg),

• \Cmcn'dc Tanls b. Kc�-saıı ("

106/7 2�) ­

• Şanı'da da !\kkh\ıl (" l lll/736).

Allah Tcal.i, gönülleri bu ilimierin ilmine susamış bir nesil

)�ır.ım. Yiireğ:i ilim aşkı ilc yanan bu nesil, özellikle onlar.ı nıcy­ lcııi, :ıder:ı onlmn etrafında pervane kesildi; \-e onl.ırı:bn hadis-i şcri!lcri, s;ıh, ibc'nin fcr--:ı •·c k.1•·illcriııi aldı; hatta bu ilimierin bizzat kcrKii göriişlcriııi

\"C

r:ıhk iklcrini de ögrı:ııdilcr. Problemi

ol.ın kiım;clcr, fen-:ıyı onlar.ı sordu; hemen biirün da\-:ıbr da hep onbr.ı göl:liriildii; meseleler hep onlar ckşcııli döndii durdu; \"C bu ilimkrin kc:ndi ar-.ıbrııub nice ilmi nıObahr.:st:kr,

nıii1..akcrc-

kr gcr<;cklcşıi

A)TıCI bu dönemek S�id b. Mliscn·cb-. •-e

İbr.ıhinı Nch,ii''

gibiı3biiııiıı bii)iikiıııanıbrı.lsl. i nıfıkhını b.ib!.ırına,lkonııl.ırıııa göre en k.1psamh şekilde bir ar:ıya getirdiler; zira bütiiıı bu b;ibl.ırın rcnıdi ol.ıbikx:ck mahiyette .sclcf-i sililıin"dcn <kl-şirdik­ kri bir ı.ıkrm usiıllcrc sahip bulunuyorbrdı ,. Ebu Muh:ımm<d S>id b. d-.\lüscn-,b b. Hun: nbiin buyiUJcrinJm.ıir. Hi· .-..·,.,.,ı bU)ııkf•l:.ılıi •'<=nır• ı•bi«i,iyUi.H-'<lis. fıkıh>'<=Z�•hJii knıJ..,,..ıorop­ Wrııın. Hz. Onııcr'in tu.rif< uluıunun ikinci «nniııJc UUnp�-· p:lmi<, '"' büpık ..ıı.b .. iknlm lu.li< �jmıiıri.H>"'n d-ll»ri, iliıııJc:ki bUyuk !ui '-.: U>rilııkOOr<· riıı< "pn<n. >lr ınıl..uı kalk.uıudıgı bir probk:mk k..ıl)tlı)flgı um>ıı lı<m<ıı S>iıl b.cl·.\!ibc))-.-b'c ı,...,- ," Jıınımıı <•ı.ı>Or•Nı. !.\!1

ıı it..-•lıim b. \'ttiıl cıı·Xch.ii: nbiiıı ıl<:>linın bii)"l<krinJ<nJır. A!k..ını<. .\!csnik..

<l-�:0>-.:J '"' .ı.tı.ı b.ljk..ılonııd:ın rh·•!-.:no bıJiıııımujıur. F.ıt.ilı '" mutuJ.ıl,tlr.

Hcnuıon ><kiı )·•ıını •ıı•ı.ıd•ıı k<ııdi>iııJcn i!iın •lııııyonlu. Şührcııc n hoj!.,ı· nı...J''" """lnı.ıdıl:ç•koınıtnı.ı:.ı..ı k..,-.ıııNı. ll. \16/.\1.714 ı•tıııJ.ı .ıö r•l'•ıd.ı il:.:n><:t".ı o;rmiıtir. l,\1].

Mtim'm 1-ikhi Ktmulıırııulıı Sııbtibe ı'l' 1iıbiin'in ibtilti[ Sebrpleri

IV. TABiiN DEVRi FlKlH EKOLLERİ A. Hicaz Ekolii Said b. ı\Hiseyycb \"C arkadaşlarına göre: fıkıhr;ı �n s:ıglanı, cn güçJii ,·c cıı gih"enilir ;ilinılcr, Haranıcyn (ı\kkkc \·c ı\kdinc) llimlcri idi. Zir..ı onl.ınn mezheplerinin temeli, Hz. Ömer ,., Hz. Osman'nı

(•·· 35{655)

kl\':1. ,., hliklinıkrinc; lbn ümer, Hz.

Aişe \"C lbn Abbas'ın feıvalanna; ve de Medine bdıbnnnı dava­ brı:ta ,·erdiklcri brarl.ı.ra dayanıyordu. l�ıc Haranıcyn f.ı.kihlcıi, biirii n bu fct"l":l ı·c hiikiinılcri, Allah'ın kendilerini miivcsscr kıldığı ölçüde bir ar.ı�':l topladıbr ı·c sonra bunları clcşıin:l bir b.ı.kı�l:ı ıcıkiktcn gcçirip dcğcrkndirmcyc r: ı bi ıııııular. ·ıahsil cı­ tiklcıi bu �-ekim içinde .\-!cdinc fubh:ısının ii7.cıindc inifak tt­ ıiklcıi hiikiinı •-c fcn":llan, adcr:ı azı dişlcriylc nır;ırc:ısmasımsıkı sahiplcnip aldıbr; ilııilifcııiklcri lıtikiim n:fcn".ı.!Jrın da cnkm·­ v�ıtilerini ı·� en !>3.hihlcrini tercih ettiler. IW�·lc bir ıercihıe bulu­ nurken ise; �·a o fcn·ayı benimseyen fukahamn çoklııgunu. ya d.ı. o fen":�mn giiçlii bir kı)·asa ı·c�·a Kir:ıp ı·c Siinncr"tcn ��ıpıl.ın açık bir r:ı.hric<." (çıkarıma) uygun düşnı.:sini kısr:ıs kabul <."ttilcr.

Onl.ı.rdan <k,ıirdikkri bu ilmi birikim içinde herhangi bir mcsckniıı (C\':lbını bubnıadıkları dıırıırnl.ı.rd.ı. isc, orıbrııı sözle· ri dışın.ı. çıkarak "'nassbrın iml ,., iktiu maııal.ı.mıd.ı.n hareketle çöziimc ulaşmak" gibi anı bir metod tak ip ettiler. Biiriin bun­ ların sonucunda da tiklıi konulara gön: hemen her nıcvzuda diinya bd.ı.r bilgiy�. ilınl h:ısıL'tr:ı sahip olmuş oldubr.

B. Küfe Ekolü İbrahim en·Nehai ı·c Ash�bına gön:: Alxlull.lh İbn Mcs'iıd ı·c ekoliindeki fakihlcr, likılı ilminde insanların

<."ll

saglam \"<." en

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ giiwnilir olanlarırdı. Nitekim Alk;ıme:'3 (>: 62/6111) bunu Mes­ . nık'a hiı;ıbı:n söykdigi şu sözü ilc if ıdc ctmişıir: "Abdull.ıh b.

Mcs'iıd 'dan dalu anb�·ışlı ,.c d.ıha bilgili biri l':lr mıdır!� Ebu Hanife'nin (.: ISOJ76Y) Evtii'yc 1.: 176/791) dedigi ltı söz de 3)1H merand.ıdır: "'lbr.ıhiın en-Ndıoıi, Silim'den d:ıh:ı f.ıkih idi. Şayet sah:ıbilik fazikti olmasaydı, 'Aibmc, Abdullah b. Ömer'den da­ ha fakihtir' dcrdinı. Abdull.ıh'a gelince, gözardı edilebilecek küçiikbir -.ilim dcgildir, o da (ilm ü irfanı)·!a bii)'iik.lügii nıüscl­ km olan) o meşhur dev f:ıkihıir )':lni!� lbr:ıhinı Nehai'nin mezhebinin bilgi bynakları ise: Abdul­ lah b. ı\lcs'iıd'un fcıvaları, Hz. Ali'nin (J.59lh.66L) )':lpııgı içti­ hadbr 1·c vcnliğ:i hükümler, Kadı Şurayh'ın (.: 78,'6Y7) 1-.:: diğer Klıfc kadılarının k:ızın-.::kridir. Imam Nehai, bu lıiikiim ı·e feı­ l':lbrd:ın Allalı'ın kendisine ımıvatl:ık kıldığı k:ıdannı bir ar.ı)':l ropbdı. Sonr.ı bıın!:ır üzerinde, ııpkı Medine ckoliiniin (İmanı

Miilik ı't: :nk3daşlarırırn), Mcdindilcrin is:\n (söz ı·c ı r)·gırbnı3·

ları) üzerine )':lpııkl.ırı �':llışnı:ılar gibi ga)'Ct lxış.ınh n: inceden ineeye pek çok ilmi yılı�m:ı!arda bulııııdu: aynen onların yapıık· !an tJhriclcr nıisilli o d.ı bu birikıniş rivareılcri, isnadları ilc bir· likteçıkar.ır.ık, her bir ri,·a)·cıin,·oırs:ı ba§ka isnadların ı d a b>ÖStc­ n:rck en sıhhoıılilerini digerlerinden ıcfrik ii ıcnıyiz etti. Bu çalışmalann sonucunda da fık.lıın meselelerini konularına göre blb lxib bir lılibs:a olarak ckk etmiş oldu.

Said b.Miiscvvcb, Mcdinc fubhasının sözcüsii nıcsabcsin· dcydi I'C onlann içinde Hz. Ömer'in içtihadiarını \'C Ebu Hu­ rcyrc'nin ıiı':lycı cııiğ:i hadisleri en iyi bilen de o idi. lbr.ıhinı >l Afl<:.uu<: b.<n·S<hji: Jr>k f>kihidir. IU<ıilıılloılı (u.o.), h<l\tU. h.ıf>tU il:.ı.·nılo@;· n>� ,., lb. Q,.,., Hz. Osııl.ıl\, Hz. Ali 1'< lbıı ,\\c>'iiJ gıt>i ...tı.t>ik-nl<\1 ıı..Jiı dU)'"'"i"'<· lbn Mco'(ıd'un "' ı·.ıl:.m uldx;H.Iir. Kibo,i; b. f.bi 7..ibı·.io� unun hl:.k.I\J.ı .ı Mi<d<ınitrir: 'ltt,( ılull;h'ıi\ (>.U.) -'>I1.1bıııJ.uı b.uıl.ınıl.1 )'lTiıtını: ..-ıl.ınn bir Lırıll A!Umc)'< b.uı ınndclcri ..,....,.l.ır '" oı.Jm fm·.ı i>krlrnli."

H.61f,\l.681 r�ınd.ı i'Cfıt «ıniııir, l,\11

Mtim'm 1-ikhi Ktmulıırııulıı Sııbtibe 1'1' 1iıbiin'in ibtilti[ Sebrpleri

Nehai de Küfe fukalıasmın scsi-soluğu konumundaydı. Eğer bu iki f.:ıkih S�id b. MiiSC)')'Cb ve ibr.ılıim Nehai. bir hususta söyle· dikleri söıii bir lxışkasına nisbet etmemiş 1'c oıu herhangi bir kayn,ık da bclirtmcmişlcrsc, onların bu söıkri, cksc:riyctk ya sari han ya da inücn sclcf-i salihindcn birine iı:ıfc cdilnıiş bulu­ nurdu. Hemen bütün Mcdine. I'C Klı!C fak ilılcri, ha�':ltt:ı iken bu iki z.ıtırı etrafına h;\lclendi ,.c onbrd.uı ilim t.ıhsil ettiler. Dcnile· bilir k i ög;rcndiklcri bu ilimierin ıısiılünü {ıııctodolojisini) de miikcmmd bir şekilde )'trJi ytrinct bvr:ıdılar; \'C bu esaslar üzerlerinde ilcrlevcrck nice r:ılıridcr y:ıptılar ı·c �·eni yeni ilmi so nuçlaru ıılaştıbr...

Allalıii a'lcın

79

İki11ci Bölüm

FIKHJ MEZHEPLER.İN İHTiLAF SEBEPLERİ ITdıc-i

T:i.biin Devri ve ı\lczlıcpkrin Gelişmesi]

FIKHİ MEZHEPLERİN İHTİ!.AF SEBEPLERİ

(Tcbc-i T3biin [kvri n: Mczlıcplcriıı Gcli�ıııcsi]

Rasül·i Ekrem'in "Bu ilmi, gelen her ncsliıı en ;ıdalcıli ,.c en

listlin obııbn

yüklenip göıiiri.ir.�" Wzli ilc l':l:tdcırigi miijdcyi

gcrçcklcştirnıc isıik:ırncıindcAll:ıh li:al. i , t:ibiin asnııdan hcmcıı

sonr.ı ilinı dıli bir ncsilyarauı. llu iliııı scvd;ı.lısı kuş.ık, (y;ıni ıc­ bc-i t.ibiin gibi

tlCSii);

abdcsı, gusiil, ııaııı:u:, hac, nilcih 1·c :ıhı:-vcriş

her zaıımı k:ırşıbşıbn ıx:k çok mıı:ınıclcııin nasıl r.ıpıklıgı-

7l 7 mf bôr h.di>rir. rck\<l"->.ılubi.kıı ıulkJilıncktcJir. f.bu UUK\w,Ebu Üm.ı .• ın<, Ali b. Ebi T>lib, Abdııll.oh b. Ömer, Üwnc b. .lhuz b. Cd>cl, Cabir

�-..ı.

b. S.:.JI\>w, Ab.lullıh b. Aııır, ll�ı .lk>'iod biuıl•rJ•n b.ı.ıılu.Jor. Bu ıuil:.krdcıı m mqhunı isclb,..himb. Abo.lurr:ıhm.ıııd-Uuı".ı.., .,ıu,.,.,l olır.t. gcl<n ri\''�""ir.

Ebu Hu�YC'nin rit-.ı)"'i"i fl,ı Mi)' (1/1-K>)'dc '" Ho<ib do: Şcıcli> A>h>bo1·H• o.li> i>imli ocrifkk (o.28-52)Ur.ı..-tındıoJir_ ibn Mi)" "8u ıu.ı;.; Mcskmc b.

Ali'd<ıı �ı ri"'!"'"""'"'i)rir;oi>< .\lö.ltmc b. .

4.1ib. H•kfoi·H�j<W'dir ı<O ı...Ji<.ıc ınrtrul; (taknlilmit) bir k.inı>Co.!ir.

H...ıt.in Ab.luiWı b. Aınn'< Ebu Hun�-..,·dctı g<lcn birb.>jb rHiliniioc Ul.ı)ii, c..!-l)ıullı'und.. (I{!O), Iku..ir.\l«m>n'>·Zc·dki'Jc:(I{HO)t.tıriç�r. llcy­ ><'lfri Jc:n�r li: "H..ı;,.;n ""ıo:Jiı�k-ki Auır b. H>lid <l·l'ur qi"nin ...ı.ognnu H•· lidb. A.ınrd·l'uıq.i· kı.-zuh ul.lngun" "'l'lcmiılcr.lir Y>hpb. .\l>in •"<Mnıo:J I>. H..,ılı<l•"< ooıunı...Ji> U)-.lıınlugıuın lı•llinmiıknlir: So>!uııu>u ı...Ji>in bir ���Uı\C'Ii ı>ı1kini lbn AJıı: <I·Kimil'iı><lc (l{l-l6) rilrı:r· ın<kıc..tir•'<f-'!1<-Jc:ıı><kwdir:,\!ol'·.ind·l'w..iri'niıı h.ıdi>ini>ılC'.okbu i>ıı>dbg<l· dipnigon.lum;b.ı.}k.>bir "ıit.k ri.-•!'"c.JiiJigir>< �iıolnu.lım.

l'rı.:ıti

İ ı tTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

nadair hazırbilgi birikiıııini t:lbiindenarnen del'r.ıldılar. :\'ebiy­ )"i Zipn'ın (u.>.) hldis·i şerilkrini ri1·;ıycı cnikr. l:>öncıııiıı çqiı­ li İsl.iııı beldekrindeki kadı •·c ıııiiftiilerin •·enlikk:ri hiikiiııı l't: !Ct\":ı.brı dinkdilcr. iyice bı:lkxliler. Kendileri de b.ızı problemle­ ri giindemc getirdiler •·c oııl.ırın çöziiıııii mahiyetinde bazı içti· h;ıdbnt:ı. buluıKiub.r. Derken bulundukları toplumun :ı.�·<lın t:ı· "rıin ri-l·•!"ct mi3iludi>ii>< Uk.>.yli. N-l}wf.o">md• (lf});ibnA.di!'

d·Klmirınd< { 1/1-iô) Uyıktnıd:.tNir. II.Wi>in ><:ı><Jindck.i ,lhoh•mn><J b.

Ab.Julllil. rl-Rcrn� lullmd..ı Ebu H..ıtinı ıu siW<"ri ..rkmıdıetli'"' "Bu r..ı1i<k b.uı g.ıripli\lcr >-.nhr. H>Ji>Çikr ı..,<Jio>dc <�"kn bir kin,., .ı.g;ı.,t;r. T..ıon ın•· tU>I)-Lı z..ıı-.fbirm"idir:Bu guiplikknknol.mlEbuH..ıtim .kmiırir k.i:"Bulu·

di>. lbn Min'in ri•·..ıycrinJc Rc>ik Ebi Ab.Jill..ıh rl-f.lh.inı�,ı.,, gd;ndıcdir.

Uk.ı!ii"dci"" Raik"frn d..ıh..ı b.ljk.>.rı>·iknkn ril">)"ctetlibnc\ıetl;r. lluıWnn lı<p­

... ,.,_, ,l,ı,' uU.rli"lkki gibi upf k.>.bul etl;ı. .; .ı. m ...ı.tı b t;,. Egc.- i>'ud<Lı R<•;ı, , nrltcilir. Egc< ........,c o ı'Ok>..l. lx n .llulumnl<\l b. AbJil.ızi•"in Raik"frnbir ri·

1">)...-inobiloııi)\J!"Pin. Bm RaiY�� ı.:..."d.oıı ...m hcrh.ıngi bir ri•·•ı-cıio��: .ı. ş..ıhiı olnudorn. Khom lu.Jj;.

ıc ,..,ıiı\ (� -'ii. gu•"ct>ilir) bir w-..ti" fWı �nnhokl.ıg.ıtıp")'ı..t�ı.a.k

hıllt"ri (ril">.yı.·tlm ) l'>.fllır.

A� b. F.bi T.ılib"�• rinytıini i>< lbn Mir (llJH) ııhri.; <:nn;,<ir; ,.,,.ıru;,.ı. mwn

•·..ırJır. lbn AJin'in �tıi. bu h.ıJiıin i"ı.J'y"bin tu.ıb m·..ı!TI<tınd.tclir. BU. ci·K>ınil.l/301.

ibnÖmcı'in m·..ı!'"""' gclin«. unu J ..ı lbn AJiı· ( l/IH) ı.tıri.;rnni}lir.bu ri•·•· )Tiill ,..,oetlin.lc H>lid b.Antr d·Kurqi •·•nlor ki.b<o r"i lulloOid.ıki nıur•l.u"n

)\lk..ınd.a Ebuı.tul<")tt"nin h><liıi mün..ı"·brtil"l<l.ır<kmıi}ril:.

Ü"""' b. 7..�-.f"ın m�)ttiııi H.ıib. Şm:fu Aıh.ibi"I·H>di> iıinıli <><riodt t.ı.riç rt·

mijtir {oo:53. •.ıll):bu ri,..,...;n ,c""'lindc .lluln b. Rif ,.<> · Scl#ni •·mhr ki.

'�·• b. �b.in bu ki)i)i z.>)ıf bir rll·i k.obul rnniııir. d·�idc onun lulluıd.ı "l<ı1"İnii1·H.di< .krkıı. !b<ı llibNn J, ·.llünkru1·H..Jis'rir •"< pc\� m.-1

ludi> m-.y« <IIrl<bcdir"" .kmiırir. '"" AJi!· isc "�\uin"ın

ril�)"ctrtıip ludidcrio �

gı.... Jll""ct�hp dc ool.ırl.t uı��:l etlilnl<"ı' dcnl<"kn:<iir. .lklı� ıoıb.n."" ıu.Ji>i lbr..ı· him b. AlıJuır>hnun <�Um"dcıı ri•·• )"' <tkn m·idir. �l�nu AIW. bil;,.

.llu.ızb. O:bcrin m·ıı...-ini ck H..ııib. Ş<"-f""I·A•h.ı.bi"l·H ...ıis"inJc r..ıhri.; c nniııir (no: l 4, •. l l); bu ludi<in><1>«1ioıdc i>C Ş<hr b. H>�)<b >"< Abdııll..ıh b. Horiı •·•nlork.i. lx<ikioi ck U)•fmil<nkoidir. Ş<hr b. H..ı•-;clı"in .\lw;ı'.Wo bir ri"')"<· ıinibilmi)unım. Allıhu •"lrnı Obir b. Scnıunı'nin ri•·•ı�ni iU<lb ki"pbnoıd.ı b<ıl>ııuJun; fU..ı�l·lr..ıki.«· T.ır;..ı ,.,ı.l:ıllı""ıd.ı '.l66"d.lbu h.ıdisi k.>.ı-'<nniırir.

Ab.Jult.ıh b. Am�ın ri•·•ı...-ini i>< F.blo Hul<")tt"nin ludi>i il< bo:r.lxr )ı>l:.onJ.ı

�ıli

Fıkhi Me::hrpkri11 İi!tita[&brplrri bakası, ek3biri olma konumuıu �'iikscldiler. Nihayet biirün dini

I"C en önemli işler on­ b.rJ havale t-dilir oldu. Böylesine kınsal bir mi5yonu �iildcncn bu

nıcsckknk yt-g;inc mercii h;ılinc geldiler

alım kuşak, üst.ıdlarının nıiıw:ıli üzcrcyo!a rcl'.ınolduiJr w ade­ r.ı öııçck ilcrdeıı aldıkları materyallerden nakış n:ıkış nice h:ı.lıbr nc$CCttilcr. Aync:ı. nassl:ı.rın imi I"C ikıiza nı:ınal.ırını araşıınna konıısıındJ dJ hiç gC\1ek l ik göstermediler ,., )"Cr yer hiikünıkr çıbrdılar,ICt\"alar l·erdilcr, hadisril·aycıindc bulunupilinı öğ:rcr­ ıilcr...

1. TEBE-i TABiİNİN FlKlH METODU Bu ıababda yer alan ilimkrin y:ıpııkl.ın ç-.ıhşnıalar aşağı yubrı birbirine lxnzcr; l·e adeı:ı. aynı mcıoıları kııllandıldan royknebilir. Takip cııiklcri bu met(.Xlları (urgul:ı.nıal:ı.n) �ylecc Ö1.Ctlcmek miimkiindiir:

ibn MciiıJunri•·.ıı'<rin< gclincc. H>tib. n><zlm< =riıı<k (no:54.>.ll) ı.ıvio; cı·

m'ırir '" "'' m·.ıy<1in r>•il<rinJen Eb.o Solih ·l<��"in k..iribi· ....ıiıbur; ı..ı:.;, kQiru1·vW"rU"/b.>l bol luu

g.ıtkılcri/nılıo"ıll< •·.ırJor.

c-Jcr. pulıkbnno.Lı ı.cbnn-/gU>·<ni�rilir, fW. )"<1 )"<1

llu ;clxpl< di)-rlıilirirn l:.i: lldl:.i de Ebu SıJih. bu tu.ıi>i.bir g>W c.cri oW.ık ri· "')"<1 <1n>ek..,.ı;r l.<)�. S.."d '" l<<i<l ><•o>«<i)·k:. :-.:irckion lbn .O.nır1" Ebn Hurc y· ..,·runri•·.ıı"Ctlcrin<k�ıiıri.

ih<ıbim b. ....b.lurT.ıhnuıı d·Uın"oıin mu=l ri•·•ı"<"fioıc gclin<e. onu J..ı Uk>)·li cd·l)wfıi>nıJ..ı ("'f2.'>6). 1bn AJiı· ci·K:.ıııirin<k (I/146.H7).H.oib

Jc-Şcmlı

A>NI>ı,·H.ı..ı;."iıı..lc (o�d5. >.28) ı>hrio; <1oniııiı. !lu ri•·.ı)"ttin houı.luıd.ı .\lu.in 1>.

ll.if".>< o·Sd.ioni•·•rJırki.bu t.ııı.ı)"ofbirr..·idir. JI.i•·•r"' ....ı;ı.ı;p,,.ı;on:ıh<.ıhion

�":!.::::: \iı�":k�;.· .

k dcnıiııir: "llu tu.li<i bin- �tıkrimirin <>• .W.

..

Şinodi)'< Ud.ır b.ıh>CtTiklcrimi:r.d<n luo d�l< '""'IÇ ol.".ık luJhin uhih olnudoto

g� on .ır.ı çol.mili.ıolor l:.i •ı•n ..,bcpkUk.l)"li..J.I)wfhuıd.ı(4/256) !0)i<

<knıdtcdlr. "Ruluı.li>i bir ıorJululr., ,.biıohn.ımoj bi� <ihnk nıc-rfu ol.ı<.ıkrh·.ı· J"ttrnndıcdor:El·lr.ıki<kbu h.Wi>i ı.oııf ı...lmuı•"elbıo Km.ın"ond.o .ı)llll"k.il· dc ooıu ı.ıpfgunlug�"u bcliıımiııir. -Eoı Jogn"""" "'Uh bilir- [TJ. .O.ıııı tu.li> içioı .ıın<"• bkz. Kcnzuı.unuıııJ. I0/2�91 8. 1MI

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ 1)

iıur mürımf o/sım, ister mürsd o/sım, Rnml11flallm biirı/n

l!lldisleri:rle amd rttilrr.

2) SafHibe JY uibiin sir.Jcri_ı·lc!gön'iJicriyle istidlaldc b11/ımdu/ıır. Çiiııhi onlar biliyorlardı N mbtibc lY rlibiini11göriiJieri; a. YJ. A!IJ.h ltıslılli'ııdcıı mkkdilcıı lıadis-i şeıincnlir; salı:ilx ı·c �.ibiiıı onl.ırı ihıisar etmiş ı·c (dognıdaıı Rasıılullah'a nisbet

cııııcyi urguıı bulıııadıklarındaıı) o hadislcri ıııcı·klıf"' olJr.ık ri­ '';l)"Ct cnnişlerdir. Örııcgiıı: İbrahim cıı·Nch�i "!Uslıliillah (u.•. ), muhlkak" '" nıii7..ibcıKxkıı"' nch)'Ctti"- hadisini ıiv:ı)"t cni­ gindc kendisine: "Sen AIIJ.h Rasltlii'ııdcn (u.>-) buno:!Jıı başb bir

hadis nbcrlcmedin mi?" denildi. Buııun iizerinc "Ewı czbcrle­ diııı. Lakin bana \-\lxlullah böyle dtxli', 'Alkame �öyle dedi' dc­ ıııck dalıaSC\·inıli gcli)·or" karşılığ:ını "erdi.... ı• ,\l<>"kıifti>dis:S..h.ıbinin ,;m. fnl •·cul:tirl<rinc•iıob"m"".,.l'�·•nıunl:..tn'

ıutillmlir ti. tıı.ınllrd>ri•·•��.�.>tut>irtdJrınıı>..-.ıdı lılır. bıihıiWı F.fnııJi­

nıb:"c rcl' ...ıunn=. Rlı. T«rld-iS..rih T<n;. l/lJ4. l).t.R. \"•!".w.. ıMI

'� Mulıil:..tl<: Ar.Wnin bugJ•ı· l.ırtıhgn"b lir.r• •-.rilmoi..ıir. 'l"•huı nı.ıh>uliin lıçt< l>ın sıbi bclli biı- mikur {i,..,.;,, r•ı�l•n "'"""'" 'kJi..ıir. lt.-.ıii� b.ıı->sı•ı.t.· ki n.,; urürıün. !Ju8""r lır1ıhSır-.l• :o.ııılm"'' "" ıkııilnıivÔr· l�l]

7& Müz..iıbcnc:: Bir kiımcnin. rir•i urünıi kcl)· (uhılı.r için •!•rlık ı.ımoı) ik ..ı­ n"'ıJır; <"g<-rul\ıoıf.W..g<liı><" bi<�rhb <�moı.�Uu g<li"" "'"""'""ini .:.Jc-ı-. lmmı �l>lil Jmıi�ir ki: Bir liıinin diger bir kiıir� "S.:niıı bu dbi<aıoc muk.ot>il "' ıu\" UJ.rgomkk•�m;lıcrgömi<ginöls"iı>iii"'l"UJ.r oi..-K"dcS<O;•=­ J;gi OO ...ıç;ı;..kı u olm.o>ıdul\lmn•ıJ.ı :ıt-'<Lılif•rl"ı""""""'ini<io.kt; f.ıbı f.W.. p,.,; .ıu,u.ıl\lı>d.> iS<O iıcr tı..ngi bir fO)" s<'''""''''- (llkı. Mu'"'"· �!u;t.ıbcııc ltil>ı; ,\IU<nN-i i\Wuii.Jıb. Orııcr. Bu c;ı:ri Dffiı"n-:-:ı.-f>i> nl"}'<tnıijtir.) li\1 Apcı iiırrinOCki r•ı humı•bnn kuru hıını" mul.ıbi� :o.ıtıım..sıru .ı. miibu cnc dcnilnıdıruir. �-k bir •ll)·•"<"l"i) •ldmn••-cbiliıınıczhk içmli!' için !">-ul:· Lonnııııır. ]M) 11 ,\luh.ıUI< •-.nıuulırnı:.ık-ı ııchr.-..kn h.Ji,kr...h•biJı.-n �il ı>rilkı-kg<l· nıiııir: Ruluri. ll"!.,-, 73.82.91; .\l"'linı. Rupi", 59, n-75. (lbn Onıcr'Jm) lluluri, .\Lu.a..ıı. (l.l-lll);,\h ı;liın, Rur-iı', g i . U. !03. (Cibit'dı.-ıı) llulı.ıri. R uyıi', (ll86); ,\!u>linı, llurıi". IUS (El>ıı S..i<!d·HuJri'Jm) ]TJ .,. lllnml�LIIblJimc, l8

Fıkhi Me::hrpkri11 İi!tita[&brplrri imanı Şa'bi'�·e <" 1Mm1ı bir hadisin Rasnlntıah'a m t-.:lilip cdilııK-.:liği {ııltrfu olup olmadığı) sorıılıııuşnı. Cc1·alxn <kdi k i: "Harır. l'akaı hadisin Nebi'dcn sonr.ı gelen (s:ılı:ilx 1·cra r:ıbiin­ deıı) birisine nispct edilmesi bize <blıa SCI"inıli gclnıekı�-.:tir. Çiinkii o hadisıc bir ziyadelik I"C noksanlık l";ırsa bu kusur, ri1·a­ �·cı zincirinde Nebi"nin berisindeki o şahıslar üzerinde kalmış b. \\ı da sah:ibc ,·c t.ibiinin .sözlcri. temel nasslanlan"" isıiııbat �·olııyla çıkardıkları görüşkriydi c. Yahut da oııiJrın kendi rı:'l"kri ilc orta�-;ı koymuş oldukları içıilıadl:ınydı. O sah.ibc l·e r:ıbiin k i biiıiin builinılerdckcndilcrin· den sonr.ı gelenlerden �-ok iisriindiirlcr. Içtihad 1·c isıinb.:ıılannda <blu isabeılidirkr. Zaman bakımından daha önce gelnıi:ıkrdi 1-e

dini ilimler açısıııdan da d.ılu engin 1·c daha anlayı�lı bir ıııt·l"kidc bulunuyorlardı. Uu dunııııda ise r.ıbii olarak oııl.ınn göriişkriyk aıııd cund: r:ıaniiıı cııııckıt'(lir, yani ilııııııct için h:ıgbyKı bir hükiinı haliııi alnıakt:ıdır; doiJ)·ısı)·ladaha sonr.ı gck:n nıiislünıan· !JrJ düşen onbnn kal"illcriııc tabi olmaktır. Anc-Jk s;ıhlbc

I"C

1'> 1)lrimi• .lluı:..s.Jinl<'.2ll

OO N<>M: l!ur.dı ıu>>tm mıır.J. Kıır".i.nnı ıı.ı.ıını (ar•ı'>• W"ı.ı.n) ıl: tı.di>l<rin

lifzıdır. •:-<..._ g<ııcl oW-•kwz nı:ıtU>nıd.l kull.oıııkh�ı gib;. Kur".iıılfl ıuzrnuı.ı ı<O

!uoJi>in l.ifuıı.ıd> ıı.ı,. dcoıilir. U>ıılciilon:gÖ« ıı.ıs.: miırrl>:llimcilıcrindcoı ik:ri gdcn l>ir k'lı<pk-.nı<>d.ı; ıı< gil>i l>irııı.ı......t.ı nı<bııi biT .'IÖii<.un*olm.sı loıri

.. <h ol.ı· ncsi�ic- ulıiıılrn z:i�·.OC >Çık·• ·.ı.z.ıh olm >OZdur ki, imm oi.K•�ı gib; ıu

l>ilir. .1\nd.ı: "Hd .\lin Hilikın Gi�TUll.tı" rı.ıznı·ı «iili, A!Wıu Tc•ü"ııın birli�i· ııi. �r.:ıı nıuıı<udıoiJııguııu tı.:r>tı hii>U>III>.l> lıirn.o,.>ııT. Ç\iokiibu ıu�m·ı «clil i·U!ık T�•I.i'ııııı ı·•lıohııi,l:tini ho:)""' io;in ıı.o>il olnıııjtıır. :-<m"ııı hııkınii: >i gnıııduık>ı:"i>U""'<">ııLıı>l.oı•!<)·ik •nı<litı ,i>rubOOur.Tc\;ıc, t.ıı.i"",nnlı< ih· rinuli ,·•nlor.F.ıluınıücı:""'hi• ihıioıul. >\"ık'�"'''l:loııiymnı.ıluonbukı<wıııı.ı·

ıuıı�'l< •nıcliıı •i>rubutı.ı hirııı.ıııi r�kil <"flll<'<. (IIU. Ö. S1>11hi llilmcıı, Hukuk·

u l>ümi)l:\l: l>tıWutı Fılhi)1l:IV.ııtıı>lı.<.l.>.75-76. llılnl<'ıı \">yıncıi.lmıılıul, 1985.):-<•»iM>uboit\"< <ki>kTb.ıkmııııobııdortncı-idir: l. Sübı:ıru k>ı:"i. <klilc"­

tı loıt'i. l. Sübı:ın.t loıı'i. delileti '""'""i. 3. Sut>iıru uııııi, <kLtl<ti loıı1. 4. S.��·mı z.uuıi. <kLık:ri z.uıni. l.ll]

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ dbiin'in, ar.ı!JnndJ ilıtil.i!lı obn n: Rasülullah'ın (u.>.) hJdiskrine 'ıp.ıs:ık nıulıJlifdli�n gürii�leri l-arsa bunlar nıiistcs.na; bu kabil is:­ tihadbnyla amd etmek lazını gclnın, baglarıcı dcğiklir.

3) i]rr F bir mcstlrde Allnil ll.ıuıilii'ndw (>.u.)gdm riı'fiJrllrr birbiri ile rdifki nr-..cdiyorm, bıı dımmıdn mIilibe-i kimmill kollll)'lfl ilgilisirJerille /m; ı'llnfıılnr. Şaycr s.ılıibc, birbiri ik çeli�irhalde bulunan sö7.komısu ha­ dislcnkn bir kısmının mcnsulı oldugunu

I"C)'J

z:ihiri nıa­

nasındaıı" bir ba�b manaya lıaınledilmcs.i gerektiğini söyleıni�­ krsc, plıuı his: böyle bir as:ıklanıa'b bulunmadan o hadisk amd etmeme rıohasında initak ermi.�ler:se, o rakdinle bu, o hadiste bir iller oldugunu orı::ıya ko)'Lna,

ra da ncshedilıniş olduğuna

1-cya ıc'l'ilinc hük nıeıme gibi sayılacagından, i�tc bütüıı bu gibi dunıınb.nla rd:ıc-i r::ıbiin yine sah,\bcyc irıib;ı crınişkr; hadisi rcrkcrnıi�krdir. �!esela: Köpcgin )'abdığı bir bbın yedi ılcfa �-ıkannıasını cnın:den hadis·i şcrif"' hakkmda Imanı 1\Lilik'in: "l�u hadis gel­ di; lakin bilnıiyonını ki hakikatı nedid" sözli bu manarım bir ifadcsi olnıakr::ıdır. -llu sözii lbn Hacib. Muht:ıs:mı'I-Usı'ılii'ndc kaydetmiştir.- Yi.ı.ni Imam Milik: "Ilen f.ıkihkrin o hadisk anıcl eniklerini hiç gönııcdinı" demek isti�·onlu. ll Zihir. .\1

t>is->->ıru iıitıncklcın.ı,.,aııı.ııl>rı, kc-ııJi>n·lc nc U.m.lildipıc kkkür< muhı.oç nlııuk>ızm m•lum obn l..ıfızdır. •\!<>d..io "Elull..ıll..ıhuı-�···· ıı.ı.tnı·ı�ii,llıy>..,ri<;iııhcl•l•�nı>"'"if><k ln.,ı<>ınıJ>ı.ihinlir, .oçd:.bir if...ı.Jir. 7�irin hukrııü. �·u.irıcnbilincnnun.ı>ırlc:uncl<fm<1ıin ı·.ı:ip oklu�or. \'.ıkı.ı :ı.ıhir bir l..ıfız, nwu�-:.ı ·�·, b..ınknıııJ.on hi;; '" imm obbilir_ Bu <;ilınlc 1<'\ilc, ulı>i,c ihriııuli >·.ıtı.lır. Eık.r.rmı><<= b>ı ihrinul,uhirin pkincn bi�ııco nu­ ıll"!"lcuııclııı>"\ocubonl nı>ni.lcıi�lir. (O. S»llhi Bilmı.·n, Hııkıık·u i>Lim�" '" ı.ııı.twı fıkhin" KmıU>\1, <.1, >.75, Bibııcn Y.ıpıl<'li, bt.ırıbol, l\185.) 1�11 •ı H.>di< l'>!hlir. "Kôp<tin y•ı...I•A• bir Ubm t<mi• lı..ılc gdnl<$i için QllU �..,ıi ık· (.ı )ıUnı.ıııı• gı:r<kir." KU. Kııhlri, \'uUU, 33 {F.bo Hu"').,.,"Jcn): ,\h»lim, T.ı..lm, 8'1-\13 (J\bJu!l.ıh b.•\1ug..tl'd'Jı:n), !nı.uıı ,\l.llik'< gor< i'.ur<k t<rni>..lit ,..,bu hukUmu..ıbhudi;lir. l.\1]

Fıkhi Me::hrpkri11 İi!tita[&brplrri

4) Bir ıııescltde snhribc ı•e rribiini11görii!leri dtfrırl:fıfık rıı-..tdtr­ rger, böyle bir dımmıdrı fJt:r ubc-i rribiiıı ti l imi içiıı urril!e !".'fiili kmdi bddnimft krıbul giimı mrrJHbin güriifkri '" fisrrıd­ frınımı i{tilmdlmıydı. Çünkü bir llinı. kendi iist.ıdkırına aiı

u

o/mı;

b>Örii�lcrin sahilıkıini sakinılerinden a�·ın cıııKxk daha bilgili \"r onl;mn içrihadbrına uygun nsl"ılü tespit n� nıulufa1..ıda daha

b;ı­

şarılıdır. Yine bir llinıin kalbi, kendi bddcsiıxkk i üsıadların faıiktlcrini kabul etmeye d�ha ıncyillidir.

ı\lcsdi:

Hı. Ömer, Hı. Osman, Hz. Aişe, Hz. İbn Ömer,

Hı. İbn Abbis. Hı. ZA:·d b. S: 'ı bir "' (•. _.5{6651 gibi slhabikr ilc

onl�nn solılx:dcıinc katıbn Said b. Müseyyeb -k i bu zat kendi akr. ını içinde Hı. Ömer'in "crdi�i hiikiinılcıi ,.c Ebn Hurc�·­ n:'nin lıadislcrini en i)'i alx:rlcrcn insandı-, Un·e (.: 9-1/711), Silinı, İkıiın<c."' Ari

il)ll Ycs:\r (-: 1 15fi'33J, Kisını. Ulx:ydulblı b.

Abdull.ılı (v. 93/i'l6), cz-Zühri, Y;ılı)'J b. S�id, Zeyd b. Esknıc, Rcbia ''c cnısali kimselerin gürii�kri. Medinciilere

göre

başb·

larının gürii�lcrinc na1.a.r:m :ıhnnı:ıra daha byıkıır. Çiinkii R:.ısu­ lıılbh Efendimiz (u .•. ), ,\kxtine'niıı fJıilcılcri·iisriinliiklcıi mc· �-anında pek çok hadisler scrdeınıişıir;.. kaldı ki ı\'kxlinc her asır.., :U)-d b. S.ibitb. cd-D:ıhhikcl-Emiri: R:ı!.ulullıh�lcdinc")'<gddi�n.Jc on bir p)oıW idi. �kh&ı ilk u•·•ı. HonJ<k>'>'">)ı oin"')rur. Rı>uluiL>h, Tebiik><f<-. ru..ı. ....ıc:op oou <'<'Tmiırir. 7.c)'<l. O'nnn nhi)· k.ltibij.Ji, IU>uluii.I>• Siirymi« mckrupL>r gclinli. R:ı!.ululbh ••u bu dili �=n><>ini ctntetri; o d..ı haneıı �o.li. Soow• EOO Ilckir ,.., Hı. ümer'in lc>ıiJ>Ii&ini r•rıı. Ht. Ömer, '-""' Uç k<'< �lcdiı><)'<. kendi>iı"' •�kil ı�or•k b,r>k<ı. ,\lir» konu;uıW ..tı.ıl>ın cn bilgi· li,.; ;.ıi. Hz.EOO tıclir•-.: Hz. Osın.,,z.ınunL>nıW Kur':Uun ıoplmm.ı" '"'Ywl m»\ j i ini 00 )i'ı<c »lubi u>rlc<Uniıti. �5/66.� .ocnninık ,,{., nmijrir. [.\lj "' H<'1' iuld< cl·hı»f i,riı,..h cdilirkcn r.,�ıılıkLı pıılınıt: çimku lkrim<• .\lcdin< <h�ı,..,..ı,pl,.\1dk chliıo.lenJir. [A] O.S llu l...ıi<-knl<n b.wl.on juı�mlır: "l'ıl.ın !"'""'" tupluo.lıı;ı ı;ıbi (chl-i) inl.ın d..ı �IC'\linc)'< loplınır."(T«rid, (>/23g), "\:OR.obl l)lınp ba-.:kcrkrinJnı ,\l<klu;')'< b.ıh!"'n&ın h ııf" k<mninin ik i mi,lini .\tcdiı1< �ı,,;,,., "'"!"'-"" lıl." llı�1.ıri, .\lc­ .ı;,.,, IO:�t...lim. H>«. -IM. j�l j

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

b � fukaha �':ltagı w ulcnıa merkezi olagclnıişrir. Bu sebepledir ki Imanı M3Jik'in Medine clılinin ıcanı lilkrini �":ikınd.ın takip •·c il­ ermiş oldugu görülür. O, ı\-kdinc chlinin icmaıııa sınısıkı işıih.ır etmiştir. İm:ını Buh�ri dahi {v. 256/370) k i­ tabınd.ı "ı\lckkc •-c Mcdinc dılinin iizcrindc ittifak cttiklcri şcy· leri alma" şc:klinı;lc bir b;ib açrnışıır... ıiz:ım

)�ıpışm:ısırb

Küfe clılinc göre, aıncl nokt:ısınd.ı ba:ıbl:ırırıa ni.sı�ık ter­

l-.:lilmc\"C lavık o!Jnkır: Abdullah b. Mcs'iıd ,.c ckolüniin Hı. Ali, Şureylı ve Şa'bi'nirı k.-ı7.ı)�·ckri ,·c İ buhim cn-Ndcii'nin fcl\':lbrı idi . Mcsrlık, rqril.:"[ıııir.ısa otTJ.k kılın­ mal konusırnda Zc\·d b. Sibit'in göriişiinc mcylcdincc Albnıc O'na 'kdi ki: "'Siıin ar.ırıı1.da kuweı-i isıid!JI •·e isbaı iribari)"lc lbıı Mcs\Kl'd.ın daha güçlü bir kimse \':Ir ını?" .\lcsnık da: "Ha�·ır! hbt ben, Zeyd b. Slbiı •·c Medine chlinin, onu au­ ların(b mir.ıs;ı otTJ.k kıldıklarına plıiı oldum� 'kdi. • cih

göri�kri,

5) E1to/ lmli11tgdmi, bir bddtdd·i tilim/tr birJGY iiztri11dt itti­ fak ttmijlrrJt, trbd ttibiin ıılmuısı o Jtye atlrra a:;s tlijlrriylt tllt/1· ım_wrcasma snnltlılm: İnıanı Mllik'in "Bize görı: üzerinde hiçbir

ihıilifııı bahis nıc•-zusu olnıadıgı siinnct, şö\'lc şöylcdir." sözii � i­ bu gcrçl-gi aııl.ııııı.ıh:ıdır.

O) Eğrrtilimlrrbirlmsı<>tnibrilıi[ttıııijlrriK,o tnkdirdtgiiriijkr anmmla m lmıwt/i oimımı ı•etn ttrcih ttlilmini altlılar. Bunuilli­

zam ederken de ra o göriişii kabul l-.:knkrin çokingunu ''l)"ll o göri�iirı kuvn;ıli kıpsa )'Jhut kitJp I'C Siinn<::tt<:ll ppıLın �Jhriçç uygun olnı:ısını ölçü kabul �ııikr. imanı M:l.lik'in "Bu, duyduk­ bnmın cn giiıclidir'" söıii buCSJsııı ifadcsi ulnıakıadır. "' Bb.B..ıuri, l'ıiWn, :\clıi"nirı (u.<.) •iJu-rtıiSi.ii><"riı\Jı: rlıl-iilımnw �l<lli l"< ,llcJin< <hlinin ınif.!ı cnigi f<�·l<r blbı. (f<ılın"l-Blri. 13/llll). JT[

"' Te:ırik: bLin� ınir.> ll<ıkukuıı<b buı ö:a:l Ju,.ııııl•ı\1• •ıı>bir bir k.u\k:ık-ri qi• nıir•>l' r•ı�n•k dcınok•ir. [.\1)

b.ı

A ı:ıJnmi.M.Iiz. 8 (l{3ôO). [.Il[

k.u\k:ılcrk .,.,.ı...

Fıkhi Me::hrpkriu İi!tita[&brplrri

7) 1i:IK-i rlibiiıı, lm1Hmgi bir meselmin U:l'flbım Sllblibe

1'1'

rlibiimlw elde tttik/cri birikim çinde i bulmıllldıHnn :nmrm, ımlnnıı IC=Jrriniu dlfllln pknmk iımi ı� ikri:n mnunfnmıdmı lınrrkctfı llffl{lfnbilrr(k mnunfnn nrfl{tmlılnr l'tbu mmınlnrdn :rrurfi ceıvıbı bu/mn p!unngirrikr.

IL FIKHIN TEDVİN EDİL\•IESİ Tl..:h·in diişiinccsi, i�tc bn tJbakad� ilh�m cdilıııi�tir. Bunıııı

sonucunda :\kdinc'dc lııı:mı M�lik ,.c Abdurr.ı.hman b. Ebi Zi'b (� 159m5) ,·c Mckkc'dc ibn Ciin:vc ('"· I50}767) '"C ibn Urcrnc ("

198/813), Kııc\k f Sc--ri ,.c B�sr.ı'da da Rcbi' b. Sııbih (" 1601777)

tl..:h-in ç:ıhşıııabrına giriştiler ,.c nice ı�xh-inlcr gcr�ck l cştirdik:r.

UsC1I olar.ı.k dıha ön.:c üzerinde dıırııııış oldug:ıımuı metodu tJ·

kip ettiler.

Halife Ebıı Cafer d·M:msıır (1". 1511/175), bir

h�c esnasında

Imanı Milik'c dcdi ki: "Bcıı, iinııııctc scnin tJsnifcınıiş oldu·

g;uıı 'Mııvaır.ı' kiubınb aıııcl cınıcyi cııın:tmcyc brM ,·crdinı.

Onun nüsh�ların1 çoğalı. ben de değişik isLinı beldelerine bi·

rer niisha göndcre)'iııı; ıoprckiiıı herkcsc ı\hıVltU ilc aıııcl eı· ıncierini ,.c ondan başb hiçbir şeye bak1ııamabrını cnıredc·

)·iııı." imanı M-ilik ise: "Ya Em ira'l·Mii'nıiniıı! Zinh�r böyle

bir şer yapma. Çiiııkli halb bııııdaıı önce pek çok içtihadlar ubşn; iinınıcı nice hadis-i şerifler duydu ,.c ri,·a)·eı cııilcr. \'c

lınıoplulıık kcııdileriııc ilk öııcc ulolŞJil hadisleri kabullendiler

ve ihıil.iflı mcsckkrdc kcııdikrinc ubpıı bilgilerle çöıiinıii

bulm�)"l ç�liŞtıbr. Bütün bu sd:>cplcrdcn dolayı ins."lnlln l:.cn· di hllinc b1r.ık. Bırlk her lx:ldc lınlkı kendi

etsin" dedi ...

)"ohl üzerı:: dCI'llll

"cz.J'..doc-bi, cz.Si!tt, (l/55·56) ,� n;ıdkirc, (I/20'1). (Tl A!n<c. bb..\lulum· ,....ı F.OO Z<hr.ı, .\l;ht_ o. l78, ));rii1·fikri1·M•bi. [.\L)

l'rı.:ıti İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ Bu kıss.-ı, Halife Hanın Rcşid'c (" 193/liO'ıl) iı.a(c ı.-dikrck dc ;ınl.ırılır. Hanııı Reşid, Imanı Milik'lc ı\hı1�ın�'yı Kilx'nin du­ '".ırıııa asıp insanları da onıınl.ı amcl ctmc�·c mı.-cbo.ır nıtma" fik· ri iizerin<k isrişarc eder. İmam dcr ki: "Sakın böyle bir şey yap­ m:ı. Çiinkii aslı:ib cf�ndilcrimiı. l'd:ıt-ı Ncbi'dcn sonr.ı fiiriıiıla abblı mcsdckrdc (diııin pr;ıtik hay;ıtla alak:ılı fıkhi konu­ IJrında) ihtili(cttilcr ,·c (arklı lx:ldclcrc ayrıhp girıilcr. Onların hepsi onımıuş birer siiııncttir 1'c ardısır:ı gidilen bir yol olMak rcrlcşmişıir."Bu söı. karşısıııdaHarıııı Rcşid: "AIIahscni nnw:ı(­ Eık kılsın y:ı Ebi Abdill:ıh!""' dtıııiş l't dl�ünccsinden l'azgcç­ mişıir. (llu hadiscyi İmam Sıı)iıti anbm.)"'

lll. DÖRT BÜYÜK ıVIEZHEP IMAM! VE 1\·IEZHEPLERI A. Imam Milik ve Mezhebi inıarn Milik01 (d. l'lf7U-•·. I79f795J, ı\kdine aliııılcri arasında Falır-i Kiiıı.ıı Efendimiz'in (•-'-'-) hadis-i şerifleri mcvzıııınd� chil bbul ı.xlilen bir insandı. İsnad bakırnındJn d.ı onllnn en si­ kasıfı, "ii,·cııiliri ,.c Hz. Ömer'in i\·ıihadiJrıııı, Hı.. Aişe •·c İbn 00 f.bu Ab.Juıı.h, ,\lilil< b. Eı>«'in lun�-ni.lir. [,\[] •ı 8u lud�-i no f.u-llıh� inum G=oli .k z.iLrctmiıtir. l\b.. 1"!-.l-u Ullimi'd·Din. l/39, l)iriil-Kiribil-Jiıni��'" lkynır_ [.\1] �l>lik b. li....,. b. libuAınir: llc-k>i f.bu Amir, IU,uluiL>h'on ....b._, ıııd>ıı ulı>p, lk:Jio- luriç R.ı.>ulu!Wı'm bünııı "-'''•jbnıı. ı..ıılııuııır. �!.Ilik, H. 93 ><"n<>iııdı: .ll<diııc'&.Jo&n"'l""'· �lcdin<>limkriııdı:ııilinı t.tı>il ctmiı;ilminilbıı Öıııcı-'in ;oudlı>O :-.'ifil-. lbııŞih.ibcL·i'Aıhn"dı:ıı >lııll)flf.Fokıhr>ki W.,Jı i"'R.ıbi.ırü'l'n:')' diı-. bilinen R.ı.bi..ı b. AbJurr>htıı>ıı'Jtr. U><>rl>rı k<ndi>illin ludi' '" f1kıh,. �-.­ rcrli uiJu�ıY dair icU<t ı-.riıı«, h.Ji• ri•·•yı:riııJı: buluıın..ıı. ,-. t<-n•• •-.mıck �11 a;,, n><cti,i ...ıuırumıuı '" i.iSrı:tim f:ı.ıli�"<tiııc b.ı.)Lıııııınr. l'ck� nıuluddiı kcııdiıındcıı ludiı•lnlljllr. llcp .llcdi•ıc'.k iı..ıı><r ..-ııniıri•. lı"'ınŞ..ii'ninlıu<-•ıı olnW.ı.Jır. IN(795 !'hııdald>t..-ımiıtir. (.ll]

Ol

92

Fıkhi Me::hrpkri11 İi!tita[&brplrri Önıcr'in l·ı: bunlann fublı:i-i scb'a (ycdi f.ıkih).. diyc bilinı:n tJ.· ldıderinin göriişlerinieniyi bilen birbiiyiikinıanıdı. Ri•-ayer,·c fer1-a ilmi, o 1-.: omın cms:ıli ororiıe 31imlcr üzerinde kumldu \'C onlar sap.:siıl(k �iik s ddi. Z.ıımn gelip ilmi �mnıc misyonu kendisine ın·di �"<liliıKc, o d:ı hadis riv:ıyeıitl(\c bulundu; fetva­ lar l·erdi; ilnıi insanlann isrif:ıdcsine wndu w bıı nohada ii7-eri­ ne di�n '=ifekri bihakkın cda eni. Ve şu hadisin haber ,-erdi­ ği kimse olma �rdine mazhar oldu: "Çok sünnı:z,yakın bir geb:ekte insanlar ilinı r:ıkbiykde­ ''ekrine binip şcdd-i rihal ederler, rokuluga çıkarlar; fakat o za­ man ı\ledine'nin iliminden daha bilgili \"c salahiycıli birini bu­ lanıaıl;ır.- İbn u�·cyııe I'C Abdiirre7.7.;ık'ın dediiderine göre -ki bu ik i zatlll bir ��-i kabul etmeleri o Ş<')'ill dognılugu için reıer­ lidir- Efendimiz'in bıı müjdesi lnı;ını M:llik'c ııpaııp U)1lli1Şfi1T. İmanı M:ilik'in y:ıkın arbdaş ,·e r-alcbelcri,onun rivareılerini ,·c ihripr ı:rrigi hadisleri bir ar;t)';l roplldıbr, sonr-J onlln öıcrlı:di­ lcr, yndıbr. belli bir diiıcnc soknılar; ardımbn da onun ri1-ayct·

91 J'uUh•·i S.:b'• (\<Ji f1kih): S1i.t b. d·,\lli><-l)cl>. Un-.: b. n.-7.ubcyr. d-K.b>ı� b. .l hıhmıını:.l. l·l.iri«b. 7.<:pl. F.to.ı&l.rb. AbJurr.luıw�SUk·rm.oıı b.l<>lı-.

U�Wiı.tı b. Atı.Jullıhb. Uıbc. 1�1]

,.. Tirmizi. ibn. IH: Ahn.OO b. H.ınbcl. 2n99; Hum< )-..IL 2/<185, �o: l 147; ibn Ebi Hninı, ci.Uiır •-.:'ı·T>'Jil, 1/11·12; lbıı Hib-b.>ıı. 3736-Jlı..,ı� 2308-.11<-.·•riJ;

Haim, lı'J()-91; �tuki, 1/386: H.ıib. Tuih-i

B.ı�,5/306-30i. 13/li. Ri­

,••�"'r.ıriklcrinJcn birisi: Sury·•n-ibııCürc;-c·Ebu7.ulx)T-Ebus.dih·EbuHu�' re �klindcJit. ı�wıı T>mıiıi, JJ�ı Hibbuı ,., H.ıl.i�ı bu lı.o.li>iıı »lıih uklugı>ıı11

><J)'k-ıııiılcrJir.

l>iKkuıniJmıôırir ki:ibıı Cil�"C'in ıcoJJi;indcıı <;<kinilir.Zir•o. Ubihu't·ttdliı.­

rir/çvlkorii tcdli>tc bulunur. Ko:tıJi>i, ibuhimb. \'.ıhp...ll""'b. U�Ucı;ibi

«rl><Jilnıiı kinl><'knlcn ludiı ri•-.y<-r"'m< dııruınunıl.ı ttdl;, ppnıl'ır, luık->·

lmoı.Lın n•·•;n cJcıt.:n ;,. ttJıi>ı·•ı�na . l ll•ııl.ıgür< l l�ı Cil�-.:. bu tı.ı.li>i Ebıı Zuix}T"Jaı riu;'<'l'k bulundu�uıı.o.Lın, truliı ;·•pnunııınr, .ıonu<uıu •·.ınhr. -.\1-]

lim l:oou>U ıu.ı;,;, �<>-ii. ı:I-Kubr.i'ıııı.b (.191) Sufpn·Jbıı Cu�'<'Ebu

z;,...,ı.

Ebu s..lih ,.,.ı<di;-k ,.lırio;mııiı•-.: dcıııiııirl<i: S.ı1<1t<: Ebu7..ıuJ'ınolnu.. bir

yml�hktır, Josru>u ;.., Ebu 7.ubc yr olmmJır. fll;z. Tuhfrtul·f.ıuf, 9/+-15.

93

lTI

l'rı.:ıti İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ lerine �ıtıler yazdılar 1·c bunların t:ılıriclcrini yaptılar. Aynca İmaııı M;ilik'in içtilud l·e fctY:ıların da kullandıgı uslıl n: dclillc­ ri ele aldılar I"C onları net bir �kildc ort:ıy:ı koydul3r; daha $On­ ra da bu ilmi, b:ı�t:ı Magrib ülkeleri (Kuzey Afrik:ı) olmak üze­ re dlin�-:ınnı dön bir �·amna götiirdiilcr. Albh lCali da bu ilim hanıciesi zaılar saycsindc. insanlardan bliyiik bir kısnıım İnunı"m ilnıindcn nasibdlr cylcdi Jnı:ıııı M:ilik'in nıalıcbi 1·c us\ılii hakkında bur.ıd:ı kısaca scnkniginıiz hususbrın hakil:.ırini anlamak için ı\luvarra isimli csı:rinc bakıbbilir; ckdikkrimiz orada dcraylarırb göriile<:d . rir.

B. imanı Ebu Hanife ve Mezhebi"' İmam Ebu H:ınifc (J. !l0/lf!9·-: 150/767), İbrahim Ndui ,.e onun akr.ını obn f:ıkilılcrin görüşlerini benimsedi \'e bazı isıisn:ı ­ lar hariç. onbnn göri işlcri çen;ei'Csindcn dıprı�-:ı çıkmadı. Kc:ndi­ si lbr.ıhinı erı-Nchai'rıin rnczhcbindcn bazı t"Sas13r çık:ınııa nok� Ebu H•nifc: :--<ıı'ın.iıı b. s.ibit b. Su"nıln b. d·,lkrzub.in b. .l'.ilt .i b. .lllh. ı.:ıiK"OC H.80>en<>iı>.lc-JoıJu. t\tl b. Ebi R<b.lh.ibn ÖrııcTin .az..ıtl"ı S.Ifı gi· bir><kçokt•bün ulcııu,ıııJ..ııı h;ıJi,;ı;rri.Ebı.ı H•nifc KUfc"Jtkı"""'t ı\icc.\nl>lı >"C ımı.ıındckrirıoldi.ı..wulukbunnunıııı. Fıkıhu>"C kıp>U iourno.lı. RIJ).ıkbit ı fıkıhh.IU.ı •·•nb:ı"Criıinli&imUojıchiJim•ml"l'.n.ısnıJ•m bory\lkfıkıhnıcL· tıcbinin t<"}Ckllül ctmc>iııc ""bcp oiJıı. ibn ci-Cn"Zi, d·.\lunuum'ındo 'ı'J!oi< ıkt: 'lı,.nl.ır Ebu H•ııifc"nin '"l•ı·ıı >"< fıkhıııJ.> ihıil•f• <JuıınuıJonlir.

Su!)·aıı•i•·Sc-l"riik- lbnul·.\lub>tck,"EOOH•nifc inwıLınn cn f.ıl.ihklir"dcm�· lcnlir. lrıı.un .ll.ilit'c"Ebı.ı Homifi:)i gordiinmü!"Jj)"<.IO<ııiJııgunJ•�1c<c>·•p •·cmıÔjıir. "llir.Jmı gonlmıı. >.ı.n.ıbu >iinımııı·.ıltın oiJuptnu ><J')h"""Ô>f>'' ..ı...· Ş.iii .ı.. ·ı,.......ı:ı.r fıkıhu EOO Ha.ıik"ııioı i)·.il;,jit.' dcmil"!. 1<-mbı.ıl· .\lcdirik"OC K.o.li lylı 'ı'J!oi<OCr:"Lc)�b. S..."J,lnum .\lllik'c •JUkı)"OIUmt«<i· )'"'>""'" .lcmiı. Jnum .\llH .ı.. "Ebı.ı H.ınifc"nin pmııJ..ı ıcrioJim �· .\lı..ıtı, o �f.kihıir" dcmijtir..\k:zhcbinincnb.iriz oulli&i:�io.ı<.ı..ı ı bi t n><rlıq> ofoıu<lur. E..:J b. Anır ıöı·lc <kmiııir: "T.ılcl><kri. Ebı.ı H.ınifc"nin )"•nınd.ı bir""""'ı.:.ıin <c>·•h<ııd.lihtilıf• duıcrl<t •·c�itli <c>·.ıJ>Lırilcri>ıın;rlcr· Ji. Sonr.ın�if.OO H.ıııif<)"<><,..,rt.ırJı . O J.ıo:ıı uyı;un<c>·>bo •mnti. Om<· �lcuıaio.lcüçpnı dunlul<l:•n!Oiır.ıouu k..ıSJtl.ır.ırız.ırLınh."i.ılul:.b. ibr.lhinı "Ebı.ı ll.ıniK'nin ı>lri><lcıi. •�ııı11l.ı bi�ikıc ıı><>clc mlı..,kcrclcriııc ı.Lıl.ırl..ınlı."

F.OO H.ıııifc. ulclıckrin<kn biıi, g=gi k..ı<Lır iı>«:kııııw:Jtıı bir mnci<J.i ı·unuk ,,

Fıkhi Me::hrpkri11 İi!tita[&brplrri r:ısında cnısalsi1.di; i51inı'ın pr:ıtik nıcsdckrinc dair r:ılırickrdc buluıuna �killcrindcgaycı baprılıydı, oldukç:ıince naz;ırlıydı; l-c bütiiıı

lıimmctini sözkonusu ti:r'i hususl;ır� röndımi�ıi.

için ><cl< <trigi wıwıo"'"''!l"I <Jiunlu. < l·.\lu•·•ff•kd·.\kktfnin"�L<ıı.ilıb u Ebi H>ııif<" >dlı .,...;n<k (l/13J) i<>!"lodo:n><kf<\lir: �bu H.,ıiti<. moıhobini t;ılcl:do:ri!·· l<i>ri�<».>uu d>!·•ndonnıırır. OnLırbi><i}>n' tmıo:biıirı b:ı>Ji b.ıpıu dinJo bir içtiluıl.ı.ı bulunnurmı: AIWı. f'<"!Y"'bcr '" mii"nıinlor i.;in upıt ,..,;rt.rn �n si•·

mcrniırir. U m<>o<ld<ri td td on•r• '"'· tılobokrini ıliııkr. kordi goruıiinii �h •-c ool.ltl.ı bir ıyb.ın•<Wu f.W.. ınuıuk.>)'l-<-do:nii. llu""""l<kt lukLn<l.ıgvnııl<r· .ıc.t biri ;og.lol k.u.u""""

Ebu Yuwfbir ""'> ol..ır•k onu ıapiı co.lmli. Sduroı u.

bunm � (usiıl) �he to.['iı ctıniııir. F.n "'*""" '" gaW rn !".akın olım

d> budur. lı><mlır" için bu. dılu uırnin edici bir !uklu. Tck boquu içti1uJ �·>JWll>nn ,.., ....n., lr:ı>Ji goriiıuır �Wwılmn nl<"lhdıinJm <Wu �-dr." llundııı >ıı· Laıolo)U" ki

Ebu H>�lif<. "l<bcl<rini kcoıJi�..-ino >nlın•&o !"li Ubuk Jt>ri.ınuı: ak"ii·

or\ooıui);a,>ıd.nUobondi)"COnt.lnn!:coıJigönııl<rini ..,..tlınulı""';,.,.ti. lkı!ir­ «" <ınlı<,.Jclib �ı nınc�i lıbul nlcrkr, dtlil>iı. gor\tıl<ri lıbul ctnıulrnli F.lıuH.ınik. "llirkim>c.>inllC)"C J..ı)·ıoıJo&onu., bilınnl<ubirimgoruı""nın>ıut.lct· n�e>o <lo@:nı ""-1'1dir." do:l\lo. ljtr H>ncfı """""bimn bcr tM.ı"l <"j>ll bir ı<l:.ildc fl)lhjını n M m >"C Ebu Hl.lıifr"nin ilgrm;:ilrriıtiıı lkıiirılit i .lmııın ı"C o;vtkokl.ınnııı J>ıl ><bdoi bu.lur. Çüoıku fık ı h ı:giıinıindo �<:gono;krir<ril'i.......ı. oo,.ı m«<>Ju oo>�kbor .......ı.Jur. lluirib..-l.ı lbn H>«r oi·.\1<W. d·H>Tlrii1·Ho...., J..ı (o.26) ı

JU!ic: dor:"IW.ı hilginlordtmitl<nlirki. ınqhurl>l.im m"'"trhidkrindm "''"birio�n Ebu Hmik gôbô ırt..ı.ı . ><O�><ii<ri )ukru. llilginl<r >'C bünm ın..oı.. n� ıı.ı;,.ım. � J..ıp ıwoın<><l<i<ri. )'<lli ob�iln. k..tz..ı •"< lıiWimkri ..çollınuku [bu H>nok•..,>rb:l>ıl•nııd.ını·•rJtl.ooıJı<J.ınlı.t.r l:.irıı><>.lonr.ır•oi.ı•ım.uı"ıLırıJıt." lboı SNonı �luhıonmnl b. hluk. ol·l'ihriıı"!< "ı.:...r.od.ı. drni>..lo. � •" b.ıııl4. uz.ıkı>I"C )·.akond..ı ilmin tcd\ini Ebtı H..ıif<: >.ı)"C>indc <*n"'""." dcrnijtir. iııım1·

•:.ir. Gmiuı.uıoil<lc JU!·k .ı..: "AIWım gizli bir "m �...ı. bu uınııxıin �-..,..., gu..ıon>iizı: lıd>rbu\\ık in,.m"' (Ebtı Hıoıifc"nin) lll<:tlrlıi """"' .-\IW.. ib.ıdo:ı ct nnl<rıJi.- Ado �• hitg;nl<rin üçü ık. r•ni ll>n H.><cr oi·.\I<W. lbnu"nSNim •" lbonoHOoıt. Hl!..-li n>�>bcbi n><oi>Uboo dı:gilknli l:.i. onun ı..-Jfono nunoll.ın �ioı•· lc>dd<rin uzun .uı. ı.:..... .. HJO<fi mcıhobinin &z.dlikkrini i<'!·l<cr furt�rlıiliıiz: .\

m�• d>!·uulır.at. h..ıUi >"< )·ızolm» o .. hukwnl<rin f.at.ilı Wubil<r .ıc."l"irıdtki fıkho"f<)i>li l-c><ııgin ilk lı\11l�ullnl>jnlC•)"• k..Wıupkohokl.ıtU.o"ıi<">!"<1nlilnl<"" "'" )"<11i olı)"l.ın"lınkiionkoini..,..klıoı....ı.. •nllnllg<kıı..,.,ı.ıtukl.ınn "'n:kliç•b.ı· lır h..ın:"...,.,... lttr bu ..)<'ıkdir k i Hıoıoli n><"Wbi. ıı... do:>l"in ihri)-..;lırııu \"C ;,I. ,.,.,ııpı ıt><"dmi!nço il<rkınoinin g<ırkl<oio><" >J"•k n)"lkomt"'""• lnuın A<ıo" 150/767 !ıl11ıd.ı .ı.. ,.,(,. oımiııir. (llkı. Muh>nııncd 7...ihid ��-�·>Cri ,,.

. ll.l6/l9l7). Fokhu fJıli1.ıcik w H•o.H, ,hunı . ( H.,..-Ii �"okhonuı �). <.lıO.

ÇnT. Abo.luıı...lir Şmn--�l. C<nul �. Dir""" \"J!lfllırı. Anlır.. LWL. IMJ

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

llı� söykdiklcriıııizin gerçek olup

olııı�dıgıııı ög:n:nnıck is­ _ tcwn, lııı�nı Mulıaııııııcd'in Kitabii'l-As3r'ında,

.\

Alxliim:zuk'ın

c. nıii'ıKic ,.c Ebu lkkr lbn Ebi Şc�·lx:'nin Mus.ınncf'inde zikrc· dilen İbrahim cn·Nclı:ıi'ye ait görüşleri özeılesin •·c sonr a d.ı bunları İnıanı Ebıı H�nifc'nin ıııczlıcbi)·lc kıy:ıslasın. Sonuçta gön.'Cektir ki: İnıanı Ebu H�ııifc, lxızı ci.iz'i yerler hariç, çogıııı­ lukla Nehai'nin cadde-i kiibr:mnd.ııı ayrılııı�ıııışnr; bahis nlC\·· zusıı ci.iz'i komıl;ınb da vinc Klıfc f:ıkilılcrinin mezhebi dışıııa çıknı:ınıışrır... % o\lii<llif, lnwn Ebu Hı:Uk Hun'tkriııi ...ıc... t.uıı.ın><n t :ibi durumuru ook.uı '" oıu fıkıhu "rnud.ık ""'l't<hid inumhk� p.ı�ni unınu�·.ın bu ..:wtriıi< k.ı.Jtr,;ıuı ,ı.-,.•ıınıı)urı;ib; gwulııı<:kt<>.lir. Zir. lnuııı Ebu H•niiO. ıı<: bir t ibi f>lih, ıı<: nı<>«lnk muçtchidJ.ir; b<lli mutlık miktmit bir mezhep inumıdır. H<><•· Unndın <k>)inlikkri nııhfuı,kcııdi nıctoduı-ciçrilucllmyLıjdilkruııiıbirnl<''<' h<bin kuru<;U�ıdur. Hcnı :U..ilukk H•ı><fi nll'<.h<bi ı�ınudı. ,...... )..,.;"" i.ornc· ı;inSch.ol nıtthcbi ilrilı>r «kl\li•·cgtıııilmii.., ,k-k onır :ib; olunıınlu.lhlbıoli Uda-, Ebu H.ınifc)i nıuktcd.ıluhıuyı t.ıt..ı bu)""""lnır.

L)ihlıcn"nin bu ....ıaino: iuı)ı5ık.ınllimknknbiri;iolır.ık �!.�bu 7.dorı, buid­ JUL.ın çiinotnıgii)-.:nk ..,U,...,k-ıunlın "-')'kr: 'l);hk\i'ıını bu><>l'kri, EbuHı· nif<'nan )-mi bir fıkıh goriijü gctimK\li�ioc, "''"" n1<'ll>cJık bir muk.ıl�t oklu�­ nı hukm<di)ur. O).,.. F.bu Hınif< bir nıuk.ılliııolıııuı <>bı)\h. fıkıh Wu>tııd..ı »•ıiıı-• lukim ııWıbu buyük rniri niC')-.iııug<'tin;bilir mi)'lli' l:>ihk\i'ııin dclil olır.ık ılJı&ıA>lr ;..inıli es<r, nıc>.h<bin ı.ıhirriny"'lir.pl.ormın dorm- binı�b;­ k ilııi•·• "'"'ez. Öyky>< oıu ıınıl nilui hiikiim 1-.:rikbilir lu! H•n• k.iı�d.ı d.ıhi ibrıNm Sdui uıil<i)iı: gclııii')'Ct\ [><k�>k ludb·i )"riik-r •-.ınlır. .\ln<b lnwn Ebu li;ı,�f<. l>ir tinıS<A.,t)ı'ı• ··•kfo:y•pnkr.ıı """ılk}'tUllıll'ı r.-'>1"' n><>.l<n k.ın" ik cim> «kr>< birıkw k=r. h>o:<ını unı'-"ıl.ır, J<I:.Iinık ll:ın Ab· b.>'tmgd<n rinıni •lmııtırl<i, buKilf< fıkhı.ıcı;ı, �LciJ>< ıkhıdır. f O)-..ıı lbr•· himcn-Sdui.bu ın«<<<dc tucrıHuııum olm..Jıg.ı�uııJOOir. Knlıki lııunı

göre

f.bıo H;ı,ıif<. r•h=• lbrıhinı<n-Sdııinin ti\'Jıını nıkkd<n H•nınud\J.an ıkn alnuıııı� bıık.ıl>nndııı dı ilim okoııııuı ,.< b u okuJu"-Lıruu krndi fikıh nuıın�ı ik )up>mıii} I"Cbu ..ıı.dıaml.ı.,Jınıg"'"' "'""" )"'')'<'>>i b;rçı&ır.açrnqnr." (llh. �!.F.bu Zdırı, F.buHaııif<,>.l60-261 . Mı.;:()ı.m.ııı K<>I<i<ıp>) lk< ııol<ı.W. Ş.h \'<lin"ıı.ıı l)ihhi'ııiıı llı<.ı><ı> s\in>ıu h.ıllıuJ.o kııç(ik bir .ı.çıl:.l......ı.ı bulunnı.ık. l:oııu�" "'"'" k.ıkmiıllkıı >ı>Lımı nol:t»ındı ulduk-;• gc·

n.-kli birb<>)lu8u d<ıldururk.ıtu•ıiııdı:yiı : F....ı., ııclı Ş.h \'<li)1-ulfılı. Hıocli ııl<'t· h<l>i nıı.ı,.,;ı,; olır•k )'<1iı-nıiııir: >ıl<'•k ..ı;.,ı•'• gilfikı<n >01W.O n>cthcpk« bı&Jıbk"""""'ndıd.lu ıbmhbir y•U.ıımK"rgikmiııir:<iUnküur.W.Şıfii11im%

Fıkhi Me::hrpkri11 İi!tita[&brplrri İnıanı

Ebu Hanife'nin en nı�hur �Jicbcsi Ebu Yusuftur

(<l.l l.l/73l-"l82/i'Y8).•·

Kendisi Hanm R�id 1�ınıanmd.ı k.\dılku·

d�rjb;ı�k:ı.dılık \'a:ı;ifesini yiikkıınıi�rir w böyk<:ı: H;ınctl ınoJıc­ binin )';lyılrnasını Mğbınış i'C

lrak, Horasaıı \·c l\·l:ı.wraii'n-ndır

dir:ırb.rınd.ı bu nıcıhqık hliknıcdilnıcsine sdxp otnıu�mr. İnıanı Ebu Hanife'nin mlcbdcri içinde

en giiıd eserler ,-c­

ren, ilmi ar.ııııınııabra \'C derskrc en fazb dii�klin olan ;\hıhaınırn..Jrn OC... okum"'' '·cOO :u.J•clig<r ıı"'Zh<j>l<:ri<lc>-D.inm'-'ıııın.ofın..ınOOI muınır. H•ptımıı bu•-. <lc•·•mıı,..bki )'II-'.-.J-'"""'.ı"'ı*' .,..,_, uzbıı,no, birict ıirici. dtııgdo;�;.;;, rc1if>"C ıdlik ro;c;• bir o;-izgkk �-..:mıqrir. Buııwı ""ıucuııdı. muludo.lbfUihl<riııı"Oiuııdm giıııl<); "ıcr.t-.<p Niıımiııir. Ru lııoudıı �ic-ıkr: "f)on mrtlıı:tıi >"<oııl>nıı ıı<ıılk-riııi iı><dNikıon,do)".ı.ıl<lıl:l.ın lı>J"l<rigonluk ıro•unr•. g.oibr<ııgdcııbir i);ır•:ı •-.ııurl>>pıo wn.,ıdı. lı.ıcli•ilinıool>nf.ılih­ lcrin )'Oiuı..ı.uı gi<nl<)-i urguıı giınlıım w buıu :urıl<flinı," (\<liı�-ıılWı !>ililc\;,

d-Cw.'ii1-l..ılffl Torttıııcti1-AbJi.ıdoif, ;.4,l'klhi, 1897.) .\INinı:-i .\luıın�-.-. n:\k ikmgünnii}uı.Ju�ubir rii)"• lnik:>i)'k)·miJ<n ll.ı.ııı:fi ııi<"dıı:bi l>ii<Tiıl\k Ur•rkılınl)!ır.l'üyimı1-H"-"'"'l'"i'inıli .,..,.;ı...ı.: (>.�8. 1'klhiM.tıb.ı..ı i\lını<di, i bu ıü)·.tp)Ö!ic- >ıı!.tıııı>kı><Jır:"Hı. �pıııb<:r (,_._,,) ı.ırir..;.,) bi<Uı k<ııd•i Nru,kqf1knıindo �1c-Jrui: "Hmcti nıc>lı<biııdc- ii)1c-hut-güzclbirrol•·•n.hr

ki,o ıui. Buhlri •"< •ı-l.ıJ.ıılın ı.tın•nııoJı ruı>l.ııı.ııı ı"< ;IJ11J.ın.&n .Uıuırt< u)'"'

)-ol!.tr"' <'ll i)biJir. O ı-ol.t. ı<�lur: llirıı-.::;ok: h.tkkmdoUç imımın (Ebu H>ni· ' k. Ebu \uouhc.\lulwııııı.N) guriijlcriıı.Jcıı luo.li>ecn ı·.>kııı oW� >lınır. Ru d>.. luo.li• ilirnlcrirıd<n ol.ııı f.tkihlcriıı ihfi)-:ır crıiklıi ı;uriillo:riıı ..-�rınlmnı ik-oiur.

UWkl<uçinwııuıdı•ınnı�u.ink..ınıu.ı. ı·.,uım><Jıt.ün •><luo.li>krin.J<Wctct­ tı&ı nia: ı<rln-•·•.-.Jır ki, oıılın d.kıbo.ıl crııı<kı"< lı<p<i ni ..ı.:l>mdinırtlıdıindm "')1U.ılı: ıu.ıııd>r." l)ihlo:-ı;, yio>C>)'•" C'".'rit><k (o.l0J) H.,ıc-linl('ıh<biniıı<krin bir.,m lıulııoıu ıd pınu\"< bunı<Zhcbiııbu "'"bin.oaıdiF ıııalı<pl<rc k..ı<)' bir

furunkıt< nhip ulclupıını bdinmij�r. l·hıu l lH sc-ııniııdc- g:iırig;i Hi<-u'd.ı. ik<:n l 5 7..ilk.ıd< gunii .\ld:.kc)-. gin:n Şlh \'din''IWı Dihlo:-ı;, uknu•-. ütn:ıı<i· lcrin l>l'•rlı ;.,<lı:lcri üuriıı<.\lt><iJi H•r•ın'Jı , H .t�ıdimihr.btmıı ponııd.ı OC... '"""><ı"' "'-ı!.tm•ın• •"rc"çok iıı...,,ı.Lıoo .ı.:n.�cn:ı-.ıııl:ııl)!ır. ıMI 91 \".tkup b. ibrıhim <l·lln•>ri: H. l l2 plıııdı �11Uj.. bu)'\�\Uıc.- luo.li> riı·ıı-.-. tiylı: nqgul olmut. fok.lıı iiııc.- lbıı Ebi l.eyi>\Luı ılınıı.wıı"> Ebu H•ııifo'niıı ..ı.m.lullııııu Uıılmıııır.k<ııdi> i l m.tm'ııı oıı b\•)"lı: ıılctnirdi "'l'ınlın,...,. ııı.. ııumuııdıı\lı. Ebu H.tııik'ııiıı mo;-ı!ı<biıı< yi> ı>elilı: illı:k.iup r:ı:aı\ ID<><'kl<ri UJc-. mc .ı..l""' '"'orı.Lın r•ym kimıc>lir. l 82/198 )1hııdı.•d'.ıcımiırir- ( M[

97

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ ıııcd b. H:ıs:uı'dır

(d. 131/749--: 11!9/!105).00

ll.i1·ar�ıc g� k�ndisi,

Ebu H�rıifc ,.c Ebu Yusuf'rarı fıkıh tahsil cııikıcrı sorıra 1\'kxli­

nc'rc giııi ,-c orada İnıanı M: \lik'ıcn Mıll'.llta'yı ders aldı. Ora· dan da kendi bı:kk-sinc döndü

I'C

Haneti ıııcıhcbiııin ıııcsdclc­

rini ıck ıd: Mm·aır:ı ilc k:t'1ılaiıırdı; cğcr buiki nıcıhcp:ır:ısm­ da iııif.ık olnıu�s:ı, onu bbııl cıri \'C ommb anıcl cııi. İııifakın gcrçcklqıııcdiği hususl.ıra gclincc, bu durunıda cgcr salı;\bc ,.c ı.ibiindcn bir taifc)·i Hanefi mezhebi dognıltusunda gönııiişsc onu aldı.

Filiı fuk:ıhanın amcl ettiği sahih hadisknlcn birine zıt

olan, y:ı da ulcıııanın çoğunluğuıııın amclinc muhalifolan zayıf bir k ı y:ısla i'C)'3 e5nck bir ıahriclc ka'1ıl:ıiırsa, bu ncvi kıy:ıs ''C rahrici r�rkcııi ,.� bu konuda d.ılıa üsrün gördüğü selefe air bir baik:t gürüşe gcçri

J-lnıırft Muhrp imnmlnn Amsmdnki ibriliıjlnnn Srbrpkıl Ebu Yusuf I'C Muh�ınıncd de, iisr:ıdlan Ebu Hmıife gibi rııiirııkiin olduğıınca lbrahirıı en·Nehai'nin mezhebinden :ırrıl· rııadılar. arnı çizgiyi t:ıkip cttilcr. Ycr )·cr ar.ıbrındaccrcy:ın cdcn ilııil:l.flarııı kökii ise ıcıncldc iki aıı:ı sebcl:oc da)':lılnıakr:ıdır:

1. Ust:ıdları olan Ebu HanitC. lbralıiın cn-Ndıai'nin mez­ hebi üzerine bazı r:ılıriclcrdc bulunnıııi. bu iki rakbesi de o noktada daha farklı dütüncdcrc bn:ıaı gcıinııii I'C bu farklı ralırkler soııucıırıda da ar:ıbnnda bazı ihıil:l.flar ıııl)'dıııa gclıııii olabilir.

00 ,\lu"->nın>«l b. H•.an b. Fcrk><l eı·Ş.yb;nı: Ş.rb.\•"'*"llm l»oJht.nn.lıncl<r. \'M'u duny•p gdmit,

Kiıfc'Jc )'<1i l"ıiııir. Öı«< Ebu Hmik'.lm ><ınc�d.ı Ebu

\'U>ııf•.ırıolon.ok Uıen-fık>ıı ı>l�>il onniı"• Hmcti fık•tı '" "'' 'lfınJc inı.ıtn '*'ı�­

ıuı. H•run R<1ıJ ouu R..ı:lco k.odılıJluı.ı ı;oıinni1, ..,nc• d.ı .W..mi)ıir. Hor....,ı'• •

giJ<rtcıı U•Iik'ı" qlik ctmiı •" R<ı'.k t"<!J.ı o ınıiııir. lm.om ş.fıunun feo.Wri >tbcl>i!'k: "F#" Kııc':in, (lnı.ını) ,\luıumn><:d'in �iıi

u....., Lnnıiırio- .ı..ctn )'C'ri·

.tir.'Jcmi�r. F<k>h•.., usiıhu><d.ıirr><kç.>k kiubı •·•nt". l39;1105ııl<nd• •'<1J.t rnniırir. (l!h.7.1rikli . Allm, 6/IIO). I�Il

Fıkhi Me::hrpkri11 İi!tita[&brplrri ihrahim en-Nehai I'C akr.ınına ait birbirinden arklı f görüşler olabilir; •·c bunl.ırdan birini digerine ten.:ih etme husu· sımda Ebu Yusuf\"C Mııhanuııcd, iismdbn Ebu Hanife ilc a)'TI diişıııiiş dc olabilirlcr."" lıııanı ,\-lııhanınıcd (r.•.) nicr cscrkr \'iicııda gctinli; nıe7Jıc· bin iiç inıanııııın (ibr.ıhinı en-Nehai. Ebu Hanife ''C Ebu Yıı­ suf\ın) görüşlerini bir Map topladı; 1·c bu hiınıcıiylc de in· sanlığa biiyük faydalar sağladı 2.

Ebu Hanife'nin mlcbclcri, .sözkonusu eseriere rönclnıiş, on· !.ır iizcrinlk ihıiıııanı göstenııişlcrdir; o eserleri özcılcnıişkr, <bğ:ınık koıııılannıbir arap gcıinııişlcr, kapalı kısııııları aıılaşılır hale sokııı�lar, şerhlerini yazıııı.�lar; onlardan çıkardıkbrı esas­ br ışığ:ıııda ycni ycni sonuçlar cldc cııııişlcr, orjinal nıc:o;clclcr or· r:ıya koynııışbr n: ıııe'·,·ın ıııesclclcri dc ddillcndirnıişlerdir.

Hu mc:zhcbin miinıcsiplcri sonr:ı.ki yılbrda KMc'den Hor.ı· san,·e Man:r.ıii'n·nehrdiyarların:ı. bdar y:ıyı!nıışlar '-ı: giııik.Jeri )'t:rlcnlc bu ıııczhebin ycr!�nıcsini sağ:laıııışlardır. lluinıam!J.rııı hepsine ait obn göriişlcr, daha sonr.ı "Haneli Mezhebi" diye anıbgdnıişıir.

Esascn Imanı Ebu Yusuf,.e Imanı ı\hıhanınıcd de ıııiismkil bin:r nıutlak nıiiçıchiddirlcr; ıısiıl ,·c fiiriıd;ı kcndilcrinc has .., �lucllif, bu ><ın ciinıklcnlc inum Az..un Ebu Hınik'�i u�i< ·�,, koy< d koı'tJ!'tlO' '"' hq>sinin ııı....tıinı <n·>-=dui'nin Joınu çıUnu.J.ıı.nru '"' lnum Auon'm <kj;il, »lındı ooı->-:ohıi'oıioı g<'Çl'k ioıum oklugnoıu, Ebu Hıı�k'ıWı i!<' .....ıc-co >-:oh.ai'nioı nıc>hobinin uhricini r•Pto8nıo ;J.ji• oJoytı<. llu>oı:lmk bcll.i bir .km:c lukik..ıı p.>�ı ol.obilir; ubii lıi bi< iııif><k .&zkoııU>u.kor; fWt ı...., A:uııo'ın "ıoıhofıioı,Joti mu><•kil ;,,,ı,g' '" ""nlık O;ıiluJ """"'"""iııdoki <K<� riıoiı.ıtıtjolnı.u.lıt •"<bu �k li""riıı.kı>rihıçnunlı..,..u fuk..ıh.ı ""'bo)ııiııdo t.ınıbiricm.ıh.ı..lulnıuırut. Ayı•ıo• lon..n Ebo.o \\"uf•"< lm>m ,\hoh.ınlm<\l'ioı.Jo un>m.ıiJıılhn kl.>oum ı"k..ın;l.ı tulı:.<dikli�i<in>!on ....ıot<: .Jo:rl<n>«ilik •-c k>tip· li�ba.,.,. bırn,...·kiiJ.ıil-bi>.Ü)'Io•oıhy<><J•ol.ıbilinı·;ş..h \'d��"ll•h'on lıo­ mrn i>o; ru"!".f!Oiv• if.Jo migi mıotı.k miioçı<hiJiik nuhrn..Jv.j.\11 99

l'rı.:ıti İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

nıczhcpkri bulunmaktadır ve üst.ulbrı olan İnıanı Azam ik ar.ı­ larında azını�annıapcak s:oklukıa ilııil.lfları l'ardır. l'ak:ır: i. Us imanım da aynı ıııcnıb.ıdan beslenmiş olup ıcıııddc birbirleri ik U)"lını al7.ctıııclcri I'C ii. Mezheplerinin 'cl-.\-lcbsı"ıt' I'C 'ci-C:iıııiu'I-Kcbir' gibi csc:rlcrdc: hı:pbir ar.ıda ıı:<lvin cdilıııiş olnıası hascbiylc,EbuYu­ suf•"<: Muhammed'in ıııcıJıcpleri, Ebu Hanife'nin ıııt:zlıcbiylc birlikıc ıclakk i ı:dildi '"l' ıophıca "Haneli nıczhcbi" şcklindc tck bir nıczhep addı:dildi.'"'

C. İmam Şiifii ve Mezhebi lıııanı Şifıi (d. L 50fl67->: ıiJ.ffll l9), Hancfı l·c ;\ti.liki ıııczhep­ krinin daha yeni yeni ycrlqıııcyc IMşl;ıdıgı, usül I'C fıiriıunun rcrtip cdildigi l:.ııruluş yıllarıııda ııcş'et crti. Onccl:.ilcriıı yapnıış oldugu ilmi plışıııaları incekdi; fak:ıı o çalışmalar içinde gördiig:il b.tzı �ksil:.lil:.ltr, kendisini oııbrın me-zlıcpleri ii1.tre giı­ nıckıcn alıkoydu \'C bunları cl-i.Jıııııı isimli l:.iıabınııı b.aş t:ır.ıflarındJ açıkladı. Bunları ��·!eec özcılcycbiliriz: 1. İmanı Şlfıi, öncek i alimierin ıııiirscl'"' •·c muııbn' hadisıoo j,n,om lJihk-<i bu .mk-ı-ini l:<ı>diııc< ılugr\l bir ın.ohnıikunıi'1'U)urol.tbilir; Lıkın

.WU <ioccki .lif""-"WW doif..Je cdildigigibi biı, inıırn J\umEbu H..Uk i k Ebu YII>I>I" •> < .\Iıılwıım<d'i bir ""'i)'«k nıun b.Wı �" """'u;fın l<'lkli ..U><

ıoı

mıh>IMW' I"t l. ıri)1""""'"hur--u fuk.ıluııın hbulu OCgiı.Jir. l.ll]

�:l�:

�

�l h.ıdiıin ne oiJuSu ıw>l:u,,..ıı.. ilimkr dön çqiı urif '-""')'>

�"'"'1"

1- �\und lhJi<: \'ıj> bii�"� ubiiııin, ..ı.ııı.:,·i .,ll)'lrlk � ıt..ı.;ut..IW."•

iz.ıfcclcrrl-. ri,·• )'<'l<ttigiludi>lcn.lir. K"'"ilubiiniıı lt..ı.>ulull.ıı'• iz.ık clcrrl-. ri­

''�'\'l <ttitkri ı...Jiılcr i..:bu urifıııd<ıuwl;k.ıhr.

2· ,\li" ır>CI H..ti-: T>biiııin .tugn>dııı ıt..ı.<ululbh'> ni>bcı clcrrl-. ri•·•ı'\'l rnigi lu·

Ji<lrn.lio-. H..ti<Çilı-rinrunıhmumınüz.<rinJc inif•krnitbiurif budııor.

3 - .\lui')<'[H_..jh: Hıngiıı<>ikkn oiui'>J<>hutı (i;� sili.ib<, htcrubiin) >Ct><·

Jin.k-ıı birr."ı�n ıikrcdilnıcJigi/diiıngıi i h.,ı;,ı.:nJir. llu ,.rik Jl<-'I'C nı"""l tu­

Jiık muht.n tu.li> •pıo olnW:.ıl<l<r. Hu urif i ..: n>ul ılimlı-rini n �ı""8m" g<.i<Wir ki H•ıib R>g.b.li'nin ıııir. Jcbi�·kdir (ı.3!!4).

Fıkhi Me::hrpkri11 İi!tita[&brplrri lcrk''"' amd eniklerini gördii. l-l:ılbuki bu iki ç�-şir lıadisı: hak! (bozukluk, cksik l ik w uaf) giriyordu l'c bı.ınuıı sak ı ııı.:al;ırı l'3rdı. Çünkü hadislerin tMiklcri bir ar;ı)�l getirilip iııcı:kndigi unıaıı; 4- .\h•r>el H>di>; s..Jı.ibo:'Jtn b•ık.bının "R.c•ıolull•lılO)·k'..ıo.Ji" jri:.lı ıodt.lolj\N·

dan �uluiWiı..ı n•·•rct rttikkri h>di>knlir. AmiJi, ibn H..:ib, Şcyhu1-�lu .-.ft:ıl ,"Cdılu b.ljk.ol.ınnı uriıi �·lc.ıir_

• �!W>d

h.uli>in

huo:«''{ddil <�up ı�.ıııı.ı�·.>C"•gı ııı>ku>ıııd.ı .ılimln- f.utJı

gont)lcr ...-nlcnniılrnlir:

!. Mutl•kl<>but lnı.uıı ,\l;lil, hmııı F.bu H.mitC, bu ilninin mrthcplcrindt·

ki fıbhçılınnhcp>i >"< �lu'ttzilc'nin �unhıg_u,ikiri>·•�-crttn biriııcS""' Ah·

�� �H>nbcl '" F.bu ll><-.ıd, mlir>el h.ıdi•in nıml>k <�ır>k hüca:< ol....g"u �

ı. Mutl•k Red: Eber h.ıdi> im•mbnıı.ı ll<""• miir>CI h.!is mutl.ık obr.k hüc­

«1k.obu1 Nilm<'Z: >'•lnı z. bu gurüj< "hip h><li«;ilcr, ..ı..lbc: miior>Cikrinin hi>;­

C<1olupolnu�-...;"8< <ıokr.l>uııb ihril>fctmiıknlir.

3. T•f•�: lnwn Ş..tii'nin nıcUıclıiııc gii<c mur><l !udi-. belli �rrlın UJ"'>-1 nuk­ bı.ı� f-'\<n�.U<.ı ıncnlumıt. ll�ı R=p 'Ş<rtııı !kli'r:r.nnin�Jc ( l /30 1 ) lnı.ıın Ş..•

lii'niıı bu nı<>dd<dcki ...,.iıııii :clkn:ttikttn<onr• nıuht<>'-' ol.ır.kıunL>n drnıck­

ı..-.lir: '·llu >UZ.�kmt g<<>.<l bOr ,.;>;-.Jıır.· : Mur>CI H...ıı. »hihrOr; •"<bc:lli

ı.ıı-rLırL> k.obul Nilir. llu j.OnLınl•n b.oııLın h>ıli>i i,..l alcrır.•inin (rniinıl) krn• cliyk .W...I. o.lıt•"<ilojUncJir: l • ,\liir<il'in, ıi•·•yni k.obul oluılrn>J'"' Iıirmc<Nh

•-cı·• �ul m·ilcnlcfl hiçbOr ıio·ı ıwtc bulunmımtt olmuı. 2· �lunirin lucli> ı i lufıl.ınnın >rı.<tl>nı" nwfı•lif ıi•·ııwk'nk' bo.oluıunl.ınl>n olrn.a..ı: cg..- "'ılı"

mulukkt alcııknloo i>< ıi•-ııw ctti�i miir><l h.Ji> k.obul cJikncı.. 3- �lunirin

ubiinin bu)iılkrindcrı olm.ısı_ Çiınkii rılıiinin bu)'iikkri �·• bir >.ılubidc1ı !·• dı

ubiinin bü!'Üklcrindcn ludi> ıinı-cr crmiıknlir_ Aııc•kbunl.ıruı clııuıd.ıiulıi­ in •..-dılı.t,..ır• gclcnlcr. ıi•·•ı"<rl<ıi k.obul<-.iilnlt}"<nr"iknkn dcbol bol h.ı

.ı;,. ,;,-.,-...inılc buluıun<>jlınlır. iııe bu }'nlır. ıio·ı�Tictti�i mur<d !udi>in k.o bul nlilcbi!rncsiiçin uo·ilcrin uzcrlcrinJo.· buluııduml.l>< g<l'<'ktıı oztllilknli<.

Aı-nc• mur<d birlı.tlxfinUbul<dilnı<>iiçinonu rio·ıı"'aicı'kinı.cnin, o h.ı·

bcrin ..ııih <>IJu�unu •"C hir .,lınıoı buluıoJ,.gunugü>trn-ııbit lı.tj4 Jclilk (lı.t

.ı;,.ı,) ıi.-.�nini gu�lcrıdirm<>i �n kujulmuırur. llu kunud.ı dılu clctı�1ı bilgi·

ler içirı bkz. a-Riulc, >.461 -Hl ; �l•'ıif<'fii Ulumi1-H...ın.. o.H-27; ct-Tcnıhid, 1/19·!9; cl-l(if•!"<. >.3!1-1-397; Cımin'r-T>h,il, d·llii>u1-H.ı;i<, Şcrlıu lk'li'r:r;,._

n>ı>r. l {l7l·320; Fcthn1•.\hıgi>, l /134· 155: cı18ul:cı,ljS40. 1TI ı ıu �lunkoırı' lhdi• i1i<: ScncJilldc<.ılı.ltxJcn >Orl,. g<lı:n ..,i (ubiin)nin clU.,fU8u lucli>lrnli<, \'cy• --br b.o)k.o ı.ıif< gO<'C-><<ıcJiıkkn r.ılt....-• bir r"·ir�n cluı"'Su lucli>k'nlir. "'"'"' ..W.rdı '�"""'•k +-'"' ik' ..,ıc,J;,..ı., lıinlcrt ful• """'" cliijtüpr t...ıı>k-K dtmunl<..ırı'h>ıli> dtnilmiııir. [.\1)

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ niccnıürscl lıadisin asl ii csasıııın olmadıgı, niccsinin dcmiisncd h:ıdiskrc ıcrs diişrügii orray.ı çıkıyordu. Bu sebeple lnı;ını Ş:ifıi, tlSÜI kit:ıplarıncb bclinikn pnları r:ışıııı:ıran mtirscl hadisieric :ıınclcınıcnıel'c kar.ırvcrdi.

2. Daha önceki dc,·irlcrdc ihtil:illı hadislerin arnsını bulma koıııısıınd.ı ycıcrli k.ıidclcrin respir cdilıncdiginc

I'C

bu �ii7_dcn

de onların içrihadl.ırına bazı halellerin girmiş oldugun;ı k:ı.naaı getirdi. Kendisi bunun için bir rakım ılSÜllcr geliştirdi, kısr.ıslar onar-a koydu;

1·c bunları bir kitap halinde tl'tlvin eni

k i, bu ki­

tap İsllııı hukuk nıetodo!ojisi (fıkıh usi'ılü) d.ılıııd.ı yazıl.ın ilk cser olnıa Ö7.c!ligini ı-aşıyordu. lhhis konusu cuigiıııizlıususlar.ı ürııckolma sadl'tlindc şu­ ıııı k.ıyck'tlcbiliriz: Aııbnldıgııu göre. İnum Şlfıi bir gün 1\'lu­ hamnıc:d b. Hasan'ın llK"<.:Iisinc gircr. Imam MulıanınK'tl, o sır.ı­ d.ı l\kdiııcalinılcrinin, tck birşahidiıı )·cmin cdcrck ,·cr<ligi lu­

bcrc dar:ıııar.ık lıiikiiın l·crınelcrini rcııkiı cırnckıe<lir i"C : "Ilu,

Allah'm kirabıııa bir ziyaddiktir" demektedir. Imanı Ş:ifıi de ''H;ıbcr-i dhidlc t\ll.ıh"ın kitabına bir ziyadclik yapıl.ınıayac:ıgı sence sabit bir hüküm mü� ()":Illi sabit k.

1naatiıı bu ımı�)" dcr.

"EI"et"cc,-.ıbını alıııca söziinii şöylc tanıanıl.ır : " O haldc scn ni­ çin Efendimiz'in 'V:iris için vasiyyct )"Oktur"., hadisine binacn lOJ

s.lıih birtı..li;rir. Buluri,l'c;,,-.,6;:<;""--i, l'c;,r•. 5:AhrncJb. Huıbcl,i{l67, 4/186.187; Ebo D.-uoJ. \'<>•�··· 6; Tinnizi. \C..�.,_ 5; ibıı .1\>e<o. \C...�-._ 6; T.­ pJisL l l27; AI><luıu-:zkz.ı _ .\1""'ıuıcf, 16308; T•btr.,ıi. ci-Mbir, ll/159/160, ��� 761�; 11<!-tuki, 6{26-1. H>db, i,m>il b. ;\��·.>J·Ştırıhbil b. ,\tu,linı ci-H.-·­ I•ı�i-f.bu Ünumc: cl-s.hili «nrt zir><iri,·l< n,..,..,, ,,hlmctalir k ı-.: ı"UI:..\rı.Uki ciiml<bo lu.IKin mrtniııJ< �nıckt<tlir. �·Lii ;.' lu.li,inıclıkihi oolı...ııd.ı ık­ ""ı•i• ti: h>Wn Ahn><J, l!uh•ri '"< bir g<'lıp lu.li>(i: ·j,..n,ıi! b. A��·•tın Ş...nlıi..U..ı n,·•)"rt rtıikl<ri lu.li;kr ,;�hih�r. Hic'uhı..nı.ı. ri,·•)'rt miklrti iS< <.ıhih .JcıiUir. 8u tudisi iS<$.ımh>il:..\bir w·kknriı·•ı'rtrtın<km.tit."drnıÔjl<ı'­ .ıir, lnumTormiıiı-oH•f,..ı•tıu lu.li;iıılu><n dı:nı«ıkbirtı..li;<.ıkl'*u'ıubt­ lirımfık'rı.lir: rt'frUıi•, l/92. H.>.li..., ,Jdilnı>hiyrtno.l<ı.Lolu prkçul; nı·.ıı.-.kr ,-....ıır. bb. :<;••bu'r-R'J'<'. -l/.WJ-Im. ITI

Fıkhi Me::hrpkri11 İi!tita[&brplrri �varise l':lSıyycue buhıııımk caiz degildirn diye hükmediyor­

sun! Halbuki Albh ş0·1c buyunı�·or: �sizden ökı:egini anl.ly:ın kimse:, geriye ha)·ır/nı:ıl bır:ıbcaksa, onu ;ması, b.ıbası l't: akr.ı­ ba!Jn için, ıııiinasip bir taıul.ı l'aSi)·et etmesi size f.ırz kılındı Bu, nıiitt:ı.kilcr üzerine bir borçtıır.�'"' Imanı Ş�!li daha bu kabil pek çok şeyler scn\cdincc, lımııı Mulı;ınınıed konuşmasını kesıııcdnnınıunda blır.'""

3. Bazı sahilı hadisler, kr.�ı l':ıı.itCsiylc nıuı':lu..af cibiin fıkıhçıkınna ulaşnıaııııştır. Bu dunııııdaonlarda kcndi rc'ylcri ik içrilıad ctıııişJcr ,·cya ııassbrııı 1111111ııı iiıdelcrine t tabi olıııuşbr, �':l dabu hıısııst:ı.salıibc-i kir.ıın'dan gelennakillcrciktida ermiş­ lcr \'C fcr.':lbrıııı da bu şekilde l'ermişlcnlir. T:lbiindcn soıır.ıki abak:.ı)':l t (tebc-i tibiin) gclindigimlc, söz konusıı s:ılıih hadisler r.ıınanıcıı ı,>iiıırü:diııc çıknıı�rır. Lakin bu sefer de dönemin fa­ kilıkri, giinyiizünc çık<ın o hadislerin, kendi nıcnıkkcrlcrindcki )'Crlcşik anıcle tcrs diiştiigii l·c yörc alimlcrinin ihtil.ifsızpp.:ıgcl­ diklcri siinııctc zıt oldugıı gerckçcsi)·le,bu bbil s;ıhilı hadislcrlc anıd crnıcdilcr. Zir.ı. onlara görc bir lıadisin, ycrk1ik siinnerc ters dii§nıt-si, o hadisin sılılıarini ztxlclcıııcktcdir ve onu delil ol­

makt-an düşüren bir illet hilini almakr:ıdır. Veya bu tiir sahih haıı>+ ıw..r.., lfll!O IAI '"" l:ıııi >&bımı>u >yct. ,-ui>< ,-.,;�rt �-:ırnı.ının �•iz oiJu�unu bildirm<kkdir. �­

»ki lulx-r-i ,•.ı,;.ı oı.n

'Li ,-.,;��rt< il ,-.iris..." lu.ıh>i, ,-.mc r>.iycrin c.U. ol·

nu.Jıgı hubnuonı gorinnd.rcJir \i, 00 huktim oııcıbır ·�=di hub"" <i�·...ıc bir hUk\�mo.kıırl.rir. f.ı..ı...,,miwon ı>lsimiııi -birUiçuJ<-olminin<ir>riiincbtr.

km bu ·�ni, �;,., wrni'nin 1 ı '" ıı. ·�rtkri n<>lı<tmiı '" ppılx.ıı t.ıbinut­

• • kiı,..oıc l>J.ı.r p.>�'l�ln>O>i g<"'k'igi"i ı>o:ı bir ıcl<iı..ı.>(lkç> bcr,ı.ı c roni)ti<.

ll� ııob..ı.ıı bir <kg<'ı'l<ııdin""Y" gidiııcı:, lm.ını Ş...fii'niıı (llü.ır•.ll!O)'Jcki hUkırx,lı.ıbcr-i •·>hi.tl< hiikilm>i)'...ıc <>lunJu�ıı.ıJ.ıir ı;on01ü -bur>J'l nı.ıh"JS

ulouk u.,;.,. ıcıtk i ! gijr<biıir; <ir> h>b<r-i •·>hiri< J<ıi� bir bı)k> •yctl< hut.um

.ı.g;ınri•niırir bur..U. f>k.oı lnı•nı Ş..tii, 00 •ırti nıcınuh t.ıbul rnn�UN. o unwı du.um �ir: kcn.li ;çiıı.!c nıurlı·i..,tıctıi h>k schr. (MJ

l'rı.:ıtl İıtTi ıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

dislcr, ıcbe-i cibiin döneminde ort.ı�·a �ıkmadı da; belki daha sonr.ıki nC$ildc lıadisçikrin, farklı hadis tariklerini roplama yo­ lundaki gayn::ıkıi sonucunda; l'e bunuıı için degişik)l.in::kn:: se­ )�ılıaıkr dlizcıılcmdeıi I"C or:ıbrda ilim crbabını ar.ı�ıımıa!Jrı neıin.-sinde giinyüziine �ıkıı, i�rilıar etti Nice lıadislcr l·ar ki, oııu salübcdcn bir i"C)':! iki kiii ril':l.)'el etıııi�, onlan!Jıı ı!J ancak bir ,·c�oı iki :wi r o hadisi ri1':1.yeı etmiş­ tir ,.c bu dıınıııı böylece de,·anı cnııi�rir. Dola�·ısıyb bu bbil pek �ok hadis fikılı�ıbr.ı ubşınaıııış; ancak hadis ıariklcıini bir ar.ıp ropl.ı�·an ,·e onları e�bcrlcycıı hadis lıafıılm döneminde ort':l.�;ı �ıkmıştır. Ömcgiıı sadeec lhsrahkınn ri'':I.)'Ct enigi nice lıadis-i şcriflcr"ar ki, sair bekklcrdeki aliııılcriıı onlanbıı lıaber· dar olıııadıkları göriilıııiişıiir.'"" İşıc bu gen;ckten lıarckcılc lıııam Ş:ifıi �rlc bir a�ıHmıa getirir: Salıibe 1'c cibiiıı ulenıası, bir nıe.sdctk önce hadise baş ''lınırbnlı. Eger onda ar.ıdıkbrı c�"''ıbı bıılaıııaz!Jrsa, bu sefer is­ ıidlal )"Oil.ırından birine tCI'C$Sül cdcrlcrdi. Şaret bundan sonr.ı nıc.sdcyi �özcr nıalıi)"Cıtc bir hadis ort.ıya çıkarsa, kendi içıilıad­

larınıbn v:ugcçer, o hadisi �-sas alırlardı. Dıırı.ıı11 bö)'k oluncı ise fıkıhçıiMın soıır.ıdan giin�iizünc çıkan sahih hadislcrle aıııcl ct· ıııcmcleıi. o hadislerin sıhluıiııi zcddcıııcz. Anç;ık onlar. böyle bir hadisren lubenbr olınuşJ.ır I'C onun sılılıatini ıcdcleycn ille­ tide açıklanıışlarsa o mkdirde .söykıK"Cck .söz kalnın "'• O unı>nkiıopluml.ırındıh>o;ol:. k•r"lı bir kutuy•bcıl>.<'m<Si, O<J'•Iı:ııl.ınno;ol:. wr >>< ultrn<tli olnu>ı >"< onl.or• ır.<'<bmi bir ihıi�·.ç dı .ı"!,r""�'!' -)rlıirkri

·�.,.. ,�.,.. bpl.ır h.ılinc g<rimıiı<ir. H><li• ,., ;ı;, ıılcbi ugru.ıJ.ı )'.ıpol.on )•>lnıluk·

l>r >>< btınun � r.ıgbcı gi>nncı;i i><. �hirlct >r»ıııJ.ı inib.ın "'&l.oı"'t '"'tı..

unımd.a -)rlıôrkrbif1<1il Lıpl.orgibi birh•l•rn.lcn:k birinJc-"""�" btıluıı.ıı ilmc dig<rkıi <k ..ııip ulmuı, btınuıı >Oiııı<ııııJ.ı ..ı.. lı:ıdi>l<rin yd<ıiıııun.ı ul.oı·

II..IIUI )'"�lldı, lı:ıJil l.ofııl.ın l'<'ıll.<'rJik lri.>:III"'}'C b.ı)l.�l\l). gı.ind l<'}riJ,;, de

bir birlillll<).ı.n. gclmiııir. I,IIJ

Fıkhi Me::hrpkri11 İi!tita[&brplrri Buna ö�k olar:ık "'Kullcrcpı" ludisini'07 I"Crcbiliriı:. Bu ha­ dis sahi htir; pek çok tarikle de riv:ı�·cr cdihııişrir; ,.c bunbrııı ço· gu Velid (\'C)':t Ebu'I-Vdid) b. Kcsir't d:ırannı:ıkr:ıdır. Bu 7.31, .\luhaınmı._-d b. C:ı'fcr b. c:.ı:-Zü!xyr\kn wya Muhanıınt-.:1 b t\bbJd b. C:ı'fcr'dcıı; o. Ubcydullalı b. Abdulbh'un; '� o ikisi de İbn Ömer'den nakktıııi�tir kulkrcyıı lı�disini. Ebu Velid b Kcsir'dcn sonr:ı hadis pek çok t:ıriklnr ayrılmış w iyice )"aygın luk gelmiştir. Hadisin scıK-.:Iiııdeki bu iki r:ıl"i (ı\hıhaııııııcd b.

Ca'fcr ı·c ı\luhanınıcd b. Abd.il) her ne karl.ır sib (gül"cnilir) ra­ l'ilcnkn olsalar da, fef'\"a '"cnııt-ve chil obn '-c insanbrın kendi­ lerine dini konııl.mb baş nınhıkbrı sinubrdan ıkgiklirk:r.

Bu kullctcyn hadisi, ne Said b. ı\hisc��·cb ne de Zülıri dcl"­ rinde on:ı�"a çık mıştı, yani bilinnıiyorrlu; dolayısıyla ııc M:ilikikr ı·c ne de Haneliler onunla anıd etmişlerdi. Ancak İnıanı Ş:ifil, onun

günyiiı:iinc çıktıg:ı dcl"ri

h3dislc anıcl cııııişıi.

idr.ık ettiği için sözkonusu S."lhilı

ı\kclis nıııha��-crligi ludisini"" de bir i kiııci misal obr:ık kaydı._-.:kbiliriz: Çünkü bu h:ıdis, salı:il:x.-.:kn lbıı Onıcr w Ebu

T>h>rn, 33: :-<<Yi, T.h.n-t, H: TırmW,TID.n-t, T.ılurn, 75: J)irinıi, \'ı.Jiı. 55; iboı CıruJ. cl-.lhınıd>.. �5; T.ılu·

'"" s.tıilı bir ludi>rir. f.bu Dmı.!, 50: ibn l . ticc,

>i. Ş<rlıu .lkini1·k, lf i 5; İboı Hibb.ın. ll49-ilı»tı: l>.ııdumi.. lfll, l4. 15.

�ıı;,:n�:!�.lf��: �::�·�;�"�:·�:,ı!�.u=:� ��"=·:

....ıı!t.ıri•-"!"<'�cdilnı<kmlir. H>kinı.(L/IJl)'.Jc buludislt .ıl.ık.ılı'"Ruludis.Ru· h>ri ı-. .\J">>im"uı kı"n"-'bo.ılrni ll<rif'<ıl>r> urııun»hih t>;r ı.....ı;,;,: .ıc,nckıc· dir. !Uı. S•""-''r·R.iy•. I/IO..·I I I ; cı'l'olhi,. l/16-20: d ·lll'-"� I N9. (T]

Mıl�-.ıtu.ıi<i: ibnÖm<<<l<miııirki:l»ız !·cnl<bukın"f')'"t"" lu!Ymlııınu&· <>� ulmwyımtrnıb:olup olııu.Jıpn.&d.ıir �uluiWı'> >WI>ORJklupınuijiırim C..-.b<n ""ı-"'1Mki; "f.gor 011 ikikul�'< "4l'""' ( b<ı!-hl 1up-)'.ılhıtk pnm nın). ""ı'lı: bir w pı•lik uı•nll• •'< oolu hi>bır 'F( <l<ı><:a• kıhı,..� (Ahıncd b.

Hl0bd. l/1. A. 17. 101;1)ırinıi, \'udiı, 55; SOIU)'<.<I/I I).I. I.II I I W Ruluri, Ru yU', I9. 22, 42 ·47; ,\1uslinı, 8u!iı'. H, 45. -ı6; f.bu l>.mıd, Jiu!iı.

51, 53: Tınıııtt, Ruıiı.26: :-<.,.,;ı, nu!'i',9, 14: 1boı .ll.ıc<. T><' .ir.it, I7, 13: Ah· mcd b.H.ınbcl,l/4. 9,5l. (.111

l'rı.:ıtl

İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

Hurı:rrc'ııin kcııdisirlc anıcl cttigi 1·c pek çok arikieric t riı':lyeı lxlilnıi� olan salı ih bir hadis-i �erilir. i l'abı fukaha-i .sc:b'a 1·c ç:ı.S­ daşiJrı döucnıiıl(k orra�·J çıkıp raııııııııadıgı için, onlar bu hadis­ Ic amcl cdenıenıişlcr l"ı: gerı:ğincc lıüknıcdenıenıişkrdi. İnıanı M:ilik n: Ebu Hanife ise: �Bu dunınıu hadisin sıhhaıiııi zedclc­ ycn bir illcı sa�·nıışl.ırl"c omınl.ı :uııcl ctnıcnıişlcnli. Ama İmanı Şifii,bu lıadiskamd ı:rmişrir.

4. Salıibe göriişkri, Imam Şiifii

getirilmişti.

asrında dı:rlcrıip bir ara�·a Gcn;cklcşıirilcrı bu derleme çalışınası soııııcurıda

salübı: ka•·illcrirıin SJyıca çok fuıl� olduğu, ar.ıllruıda bir sürü

fMkhhldar bıılurıduğıı l"t bu ihtiiM1.ırın da luyli dcrince okiuğu

gcrçcgi ort:ı�':l çıkmışti. İnıanı Ştıfii, sah�bı: içıihadlanııdan bir çogunun sahih hadislcrı: nıuhalifoldugunugördii;zir.ı hcrsaha­ biye bliıiin hadisler ul;lijnıanıışıı, dolarısıyla da herbiri

kı:ndi

rı:')"i ile içıilıadernıişıi. Yineo. sclı:lin bu ıürlii dıınınılartb ken­

h:ıdisc nıiir.ıcaar trıikkrinc şahir oklu. Bunım iizcrinı: lnıanı Ş:ilil kcndisi dc, s:ılı3bı:niıı ii7.criıl(\c di içtihadiArını bırakıp daima

Buludi>; AbJuiW. b..Öıı>«>"< Hıkinıb. HtUm".Un iki >)-n ı.ırikk gcl>nckı<· .Jiı. itıo Ôm<ı'inri\·•)'<liı><k"Aiı<ı >"<>'lfl<t kim>Ckr. birbiri<ıb>Jm •ı-nlnudıl<f• •lıı·•ni}ı<nı·� lukknı.t >.Üıiı>ıirkr; •ı>C"al nmJuıı.iti ...-l 'i-'ıt �bn .Jurunıu lu��jdli<ı<k >-c im:uıı .ll.ilik'in .llm·•ıti>nıJ.ı .t.ı "Aloo •><"'ncı.J.uı hc.- biri, birbirinin p.ıundın•ı·nlm>o.hl:p >h)·l"<ri)i lxMnı.t luklııu :<ıhiprirlct; >ı>ı:-Aknıuh.ı))"<rlıkf.tıtı)"l.ı \·.ıpıl•n•hıwriımlı>t<:>ıı>"ı<t.liı><kı·.ıridulnı.tlı.•u mi�·k uıt•r• çd:.nıı)tlr. E.ntcw...ıdıt biı tı...ı;,;_ lıııım �l.ilil:.. �hıo·•nünıd.t ri •·>)"<'� rtri&i lukk. l>nıdi>i onuı�• .,ııd ctıocıniııir. IAJ &ı>•i. Şnlıu"•-Sunıı<'>iııdc- (8/!9) 1'--':'"lc <kı: "Alıl·•-rnı ı·•p>H Oımdcriıı mc­ lın ınııh..ın...i.-l Ai h>nu;uııd.ı chl-i iliııı ihıil>forıik:r. Ebtr•liıııkt< giiı<: All<l ,., ..,l<l. >hj h i:J.on n>u.lo.ktç<- 'i-'IIJı fn · •� ını:lınnı.J.ın bo.-Jcnkri ik •ı-nlnı.. . hctmc•'<)·• lıbı.ılcnnc•mllıJ.ı ıııuh.ı;�-cnlirkı. Bugoıtıt.lbiıAbW. •.F.IıuHo­ "'!'fii. Aiıo.hı!Wı b. Amr, l·hkim b. Hıı.iın'J.ın n.ıkkJilnıiııit-; AbJulLıh b. Öner.

Ebı.ı lkr.., d ·->knıibı.ı F guriiııcdirkt; •"<K>o.iı Şıırı:rtı.s.ıiJtı. . ..n 11-.l>ri. lbııU1-�Iub..ırı:l:.. lnum Ş.,fıi. lıııoım Ahıı><o.l. l<h.t.. f.lıu Ebc)-J. Ebı.ı S<\T <k •pıı n><"dqııc-Jirlo:ı. lbr.ıhim cn-)<.:<h.ıi OC OCıııiıtiıki: ·�l<luı ıııulur· )....-ligı .o.ıbit ulnw: lıl)ılıklı l:.ıl>Uik .ıhı·•.-riı �>h.ıkl.uk .:dcı-. b.ıp.ı)'><l ol"r: inum �lliU.. Sufı·•n Se-l-ri '"' A•h.ıb-ı Rc"rin OC S� bu mcrta.lcJiı. IT]

ıh,cn-.b. H•·

Fıkhi Me::hrpkri11 İi!tita[&brplrri inifak etmedikleri göriişlcri�·lc insan,

amcl ctmc�·i terkeni \'C MOnbr da biz dc insanı:ı!K'.. diycn:k, nihayet onların d.ı bizim gibi

iıısanbroldn)';:unıı ''c haıa y:ıpabilcccklcrini if.ıdc cııi.

5.İnıam Şifıi bazı t:ıkihkrin, �riatın CC\'37. I'Cnnı.:diği n;')' (şahsi görii�) ilc delil olarak kabnl cıti!';:i kır·.IS! birbirine kanşıırdık!Jrını, hcr ikisini bir nımıkbrını \·c harr.ı bu n:'yi b.ı­

di�·c isinılcndirdikJcrini gönlü. Burada rc'ydcn bir wrluk ra da bir maslahatm bulunabi­ (nıazinnc), herhangi bir hükme illet kılınnıasıdır.

Halbuki kıras. ilklin nassla belirlenmiş bir hiikümdcn çıkarılma ''c (hakkuxb n.ı.ss buluıım�y:ın nıcsclcyc a�·nı) hükınii ı·cnııc iş­ zcn 'isıilıs.ın'""

nı:ıksadını: ;\'luhıcnıd

lcccgi şeyin

lemidir. Imanı

Ş:ifıi, bu kabil rc·�·c dayalı çıkannılan ramamen

reddetti ı·c dedi ki: �İsıihsanda bulunan kimse, kendisini Şlri' 100 lııum Ş.Un'nin WUb< lukkıı>d.ı ,.;�knıiı <JIJugu l><ı= bi< ...... l ıı""' A>..ın

f.bu Haniii: Umnlcri'niıı u�iin h.U.,..b "-')'lnliSi ık ıu).kJihr. "Alb.h

tu.Uiu'n<ko� tu.Jlol<'r, b.ı)'"'" gii<lımf,. ;;,.runc.Sı�Ubc'nin g<.Wılcri "'*· ,...,., ..ı.ı ;..., mut1.1n'<'riı. T•l>ı11lin iltih....tl•nıl.1 ı;<l"""· boz ık �"""1"- onbr dı."

(Bb.. M..ıw.ınx.l 7..chdıi,ct·Tcf>ir ,.,·ı.,\\uf<»in'in. <.1, >.131. Dlrul-t.:..lrnı, fkı-.) lkı�ı inunış.ın;�.., ,;,b<� •-,Jilnıiı oln,.ihrinuli !!'Jol.:Onuoık rurul· nulklır. f.bu Rc!-�>:'Nn b<ıU« bir >i»;iınc <<:np ....ıc.i.ı ııJc .\t f.bu Şcl>b<'nin 1" ö:du �I:J>m>l.ınno •ıııcn bo.ır•r•Jcınııncıi h •>unıhlbo.ılmuw.: ' RO>.ıks.ıh.ibc­ �i nomul bir " R.ı>ilfim ıabi�-ni onlınn ..ıin ,ı,.

Lık �unwıolo:n nıukaıuııd, ı>h;iycrlcri b.>kom,ıdın iı�ıgın )'Ü<clıir rıroJLnı<·

;,., ol.ırU: goo-üı":"" "' '"'

'"

riololulı.ıuiOl>bu! cJi)uo•L Ht. l\·yg •nıbo:r'int<rbi)ni ,..,...,n.ı.. onl.ırbu ri" lcriburun i�Nı�ıg.ıla)'m>•·•chil olnı")t.nhr.T•b;i l.i biı. Hı.l'ı.-ıpnbo.Tin » lubo.nogndti� jdit.krc;oıc.kıkoı,iht.>..tıibo. oWı iırumt.nıu �oWı.ohn I>C.ıhl.ıb o;iAı"""<!""SC"V'-•;Iubı l>,r."<liyorı.u;yol:s.ınnıwfik•><muncdl«u.· ıo.-n ....ıc..ı tı.ri<i<!ir. A•ı" ı<l:.it.k hi> "l"'b"ı r•l"' ><>ı'lcmo:k""' "' ıu..ı;, .,l'.ıur nukı.ın bcrioklut.Wuu wdümcuz; filiı bununt. onlınn t.ınummluulanl.uı nU>um oklut.Wuu l»t<ııni)<>ruL" (Bkz. �1. Ebu Şe-hbo:, H...tiı. �liid.ıfU>o, s..>-IS, �lt<. M<hmo:f Giimı<<· �!. f.nıin Oufı->r. Aoık."' 1990.) ]�1]

1!0 i.ıih,..n:

7.orlıık '" ııoubhmn g•lit> bol•luıı""""' n:')' l'�" ik huknı< illet""· bcrkılın.ı drnıckıir. ]-'1]. 1>1ih<ı01 Miliun,b bh. R.ı•·.lıru'018h.r, l/+07: d• ,\l..,,..,ı.ı.:, �5J-45f; Amidi. ol·ihl;lm, �/1S6; cl-,\lu,ıafl, 1!27�; d·l.cmc', •.67: u.uıu·•.s.-.-.ıı,� 2/20+: s,ıı,ı�··"·,.s.,·ı. 3/167: F<->·.;,;ı..,·r-R.ıh.ıııll'\1, 2/llO: <I-i'tis.ını. l/l ll: I.,.>Ju'l·ftıhiil, s.l-ll . jT]

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.�Ör.çiJ (k:ınun korucu) mak:umıu oııırıurur demekti r". Onun bu söı.iinii İbnii'J.H: icip, 'Muhr-as�ru'l·Usiıl isimli escrinde naklct·

miştir."' llu �inci maddeye ö rnek oLır:ık ıııcsclcsini gcıircbiliriı.;

"ycıimin riişdc enııc:�:i""'

ı.ir.ı bu. giı.li·bpJh bir hadiscdir. İsıih·

sanda bııluıuıı fakihlcr i.sc rüşdün ıııuhreıııd bulunurluk raşuıı -ki yinııilx.1 y:lfıdır- ıii'fdün yerine ikame ermişler n� buna baglı ular:ık da: MYerim, bu yap nbşııgıııda malı kendisine teslim ı:di­ lir" dl-.;lilcr ,.c bunun bir isrihsan oldugunu, asluı&ı L)-asa göre gcrçd ıii.şd cnıarcsi bdirnıcdikçc malının kendisine reslinı cdil­ nıcnıesi gcrekrigini bcyan crıı ıiş!crdi r.

Kısaı..-a lx:lirtmckgcrckirsc İımmŞMii, önccki fakihlcrin pp· göriiııcc, fıkıh ilmini )"elli b.ışıan de

nıış oklukbn bu gibi işleri

aldı w sonuçıa derii-roplu bir

lnıkuk nıcrodolojisi (fıkıh usiılü)

resis erıi. Bu usfılc baglıobrak d:ı 1"o:r'i mcsı:lelcrçık:ırdı, kir:ıplar rasnifcui; pck çok ha)"lrh phşmalar&ı bulundu vc insanhga far· dah oldu. lklli faki lılcr dc unun cır:ıfuıda h:ildcmlilcr, omuı ki· ıapiMım ihıisar crıikr, şcrlıcttilcr.isıidlallcrdc bulundul�r,"C nicc ralırkler gcrçcklqıirdikr; sonr:ı da değişik (ilkelere dağıldılar ı ·c giuikkri �·crlcrc oımn nıczlıcbini göıi.irdiilcr. Böykcc Ş:ilil nıt-ı.· hcbi de

Istim toplumuna ya�·ılmış ,.c yerleşmiş oldu.

D. Ahmer b. Hanbel ve Mezhebi"' 1\-lııhıcrcnı müdlif Şah Vdiy)1.ıll.ılı Dilılcl"i, �tiıkalıa nıcı· hepleri arasındaki ilıtil: inar" lıakkında ö ılü bilgikr suııdugu bu ı ı ı J,,..nış.liiin;,.ı.,.uz.,ıu.lbnH.icib"i" nll"lkı,res<rinill�iol.uı "Şcıhu.\tuh· ı ll

,....,n1·lJ>ıiNnJcMuJuJJin d-id (>·. 156-1355) ffi·.ı�-n rnnôırir. [M [ Riq<!: JU.il-1>ili� olnumn ptımo.l..ı, nılli ı....,rrutl.ın )'<fli ıninJc- �·.ıfUI>iln>< m<· kkoi<lir. �lon buou il.ı•"l."l�ıo diıot r.ıı-.ım"""" do JII':ıcl ulo,.., (...W.). ı-.ımnı

.ır.ırl.ır.j.\lj

l l l Ahmc..t b. H.ınbdi .ınl".ın b u OOhim. t.ır:o.fumzdon bunp ilol-c Cililnı'ınr. J.\l)

Fıkhi Me::hrpkri11 İi!tita[&brplrri böliinıdc imanı ,\!:ilik, iın,uıı Ebu Hanife n: imanı Ş:ifli \'C ım:zhcplcri ii1.crindc dun.ıyor; lakin lnmn Ahnılxl'i bir sonraki

"chl-i h3dis 1·c :uhab-ı re'�· ar:ısındaki ihıikiJbrın �beplcri" bölünıliıKic chl-i hadisin imanılarından olma yönlinli ön planda tutmuş, or.ı.da bahis-mc1-zu etmiştir. Vcıkı3 imanı Ahmed nıiiçıehid h.ıdisçilenlcndirvc onun hadisçiler sınıfındas3yılnıası, fukaha sınıfı içerisinde sayılmasından daha isabetli olabilir.

Kırkbin kiisur hadis içeren ıııqhur Mlisned'ini derlcıni�ıir. An­ cak arbsnKian Hanbeli mezhebinin rqekkiil lxlip, r3 günlimiize kadar ıııiinıesiplcri devanı cdegekn dön hak mezhepten biri olar.ı.k k:ılnıası, gcrçeği göz ardı edileıııez Ahmed b. Hanbel b. H ikil cz-Ziihcli q·Şcybini c].,\kn.·ezi, Bağdaı'r:ı ycıişnıiştir. Ilim yolunda Kuc, f Ba�r.ı.. ;\lckkc. ;\kxlinc.

Ycnıen. Ş3nı n:Cc:zirc'yidola�tı. Önce inıaııı Ş.i.lii nıl-:zhcbiiizc· re fıkıh r:ılısil eınıi�. daha sonr:ı nıiisr:ıkil içıiha<kla bultınmuş \'C

nıczlıcp inıanu olnıu�tur. Siifpıı

b.

Ureync. lbr.ı.lıinı

b.

Sa'd,

Y:ıh�·.ı d-K:ucin, Hiişeynı b. Beşir. Mu'ıcnıir b. Siileynı3n, isına­ il b. Alin·c, \'eki' b. d-Cı.:rrih ,.., Abdurrahman b. Mehdi gibi

bii�iik ımıhaddislcrdcn hadis tahsil cımiş. kendisinden de Buh.ı­ ri. ı\liislinı,

F.bu

Da1·ud b:qt:ı olmak iizton: Abdiirrc:aa.k b

Hcnınıinı. Yahya b. Adcnı. Velid b. Hiş;ıııı b. Abdiilmdik ct­ Tay.ilisi. Es1ı:d b. Anır ,.c Muhammed b. idıis q·ŞMii -imanı Şifii, imanı Alımlxi'den hadis

t:ılısil eder,

o da ondan fıkıh ,.c

ilim r:ıhsi\ ederdi· gibi ımıasırları ıii'J)'CHc buhuıııııışnır.

lbr:ıhinı Harbi dcnıişıir ki: �uç bli)iik zaı:ı yt-ıişıinı, oıılar

gibisi bir daha )W)iiziiıw gclnıcyccckıir 1·e kadınlar onlar gibi çocuk doğıımı:ıktm acir.dirkr: ı . Ebu Ubeyd b. Klııııı b.

Sdllııı'ı gördüm. tıpkı içine ruh (iflcıınıiş bü)iik bir dağ gibi)'· di.

2. Bişr b. Hiris ci-HMi')"i gördiinı. o <b unki biiıiiıı 1iicudıı

başmıı :ışağı akılb doldurıılmuş bir ins.ııı nıisaliydi. 3. AhnKxl b HanbeL o ise sank i All.ıh üneeki bütiin �linılcriıı ilinıkıini onda

""

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ den:eımil, diledigini ifş.ı ediyor,

diledigini

kendine saklıyor bir

: ill;imc gibiydi." HalilC Mc'nıun döneminde Kur'lıını nıah­

luk/)':lr:mk olup olmadıgı fııncsindcn bu imanı d;ı nasibini :ılnıış, rı..-snıi idı."Oiojiyi k;ıbul cınıcdigi için i�kcıl(C gönııiiş I'C ha1= :ıtılmışıır. l'abı o met:ıneı göstermiş w IMskılar.ı. bo)'\111 cgmcmişrir. H. 164 yılında dogmuş ol3n Imam Ahmed, 241/855 scncsindc Hakk'ın rahmcıinc ka,'\�Şmuşnır.

Üçiiııcii Bölilm

EHL-İ HADİS VE ASHAB-ı RE'YİN İHTiLAF SEBEPLERİ

HADİSÇiLER VE RETCiLERiN İHTiLAF SEBEPLEJU

1- HADiS EKOLÜ A. Hadis Ehlinin Özellikleri 1-

ne'ydm ı>e ktytıs/iiii i!Ojltılllllil::ları>e:;nmnr bulımmndıkça

fm•n ı'Cntlcz,fıiikiim isrinbnrmdalmlmmuı::Jarrlı"' �rek Said b. ,\lliseyytb, lbr,ılıinı cıı-Nchai \·c Ziihri'nin pıpdığı asırda, gerek İnıanı Milik

n� Süfyanli's·Se\Ti'" denin­

de ve gerekse d.ıha sonraki asırkırda rc')"c 'blıııayı hoş görmeyen bir ulcıııa sınıfı dJiım buhııııırdıı ki, bııııbr b..ışka çık..--ır yol bu­ J.ınıa)·ıp ç.irniçir kalım (z..--ınırı;t) halleri ıııiistcsııa, istinbat!a ll+ ıı.� Ozdlikkrin n<l<r oklu�

r.fınıwlırı!·uıbn'}tır. [o\1]

g<»tcmı b.ı.jhk.L&r,

<»> ın<tiı>.kn ı..rk rlrt ••·

ıu Siil}•• n b. S.Ud b. Mc•nıkeo-S<•...ı: f.t>lı AbJull•lı Jiy< kiioırni •·•n.lır. Kcndi­

,; ,.ı,;;n.ı.ndir. A!>U it>>1l>.!I<Lı f•l•h. ı>l.>·• •-.: •uhdil ik unuMn'l hir l....ıi><jidir. Şôi Jıııü�"< ..ı.ip oiJugu d• •<•fkılir. KcnJi<inJcn k...hlıkf>f"N" i"cnnıiı f.oUr btıul cın>mıiııir, Bunm• ıi>.<rino >ıt.Lııur.ıt. lu�·•rııu wnJunm'ltiır; lulik kotıdi>ııoi >r>nnoı>ı J.t l�•lmun""''l"'· B»r-lJ.ı L61/i7ll ""''"'"n.k •'<'f•ı «<in· �'<Utl.ır pzli bir luy.r >iinlummıtur. [.\1]

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ hükünı çık."lrnıakt:ı.n l'c fctva l'crmckıcn s:ıkımrlar; I'C hinınıcılc­ rinin ç�mıu

Rasiıliilbh'm

(......) hadislerini ril':l)'ct cımcyc

:ıyınrlan:h.

Abdullah b. MO$'ild'a (r.•.) bir ınesclc hakkındaki gö�ü SO·

nılduğunda �yk ct"\':IP vermiştir: "Allahın sana hebl kıldığı bir �yi har.ını k ı lmakt:ı.n vcy:ı hJr.ım kıldığı bir �yi de hcl:ıl kılnı:ık­ t:ı.n ncfrct cderim.""•

2- Hntlisçiltr, olmnmı; olrıylrır lıfiHmıdn lıii/dimı'tnııtz/cnii Muaz b. Cebel'" (u.) ise: �Ey ins:ınbr! Ikil (problem nıcyda­ na) gdıntxlcn (çözümaraııı:ıda) :ıcdc ctıııc)·in! Çüııkü :\lüsliinıan·

lar içinde elbet kendilerine sonı sonılduguııda �"CI'ap l'ercbilecek kimseler buhınaeaknr dcınişrir.'" Henüz gcrçek l e�meıııiş hadi­

scler iizcrinde fikir )'Üriiımeniıı, olmadık olaylar hakkımb .söz .söykmenin iyi bir davranış olınadığına dair Hz. Ömer, Hz. Ali. İbn ı\bb.U l'e İbn Mcs'iıd (r. •nhuın) gibi sahabilerden <k benzeri

ril':l)'eıler ,':lrdır.

İ bn Ömer (r.a.), C:ıbir b. Zcyd'e lıit: ı bcn: "Sen B:ur.ı fakilı­ lcıindcıl$in. Sakın. Kıır':in n:usı 1·cya uygııl:ınagden bir siinne­

ıin dışında bir �ylc fttl':l ,·crmC)'C kalk ı �ma. Şayet bu ikisinin dışında bir �l'lc fcıva I'Crirscn hem kendin hdak olursun, hem de b�bl:ırıııı lıclak txkrsiıı� ıı:ısihaıiııdc bulıııınıuşıur."• Ehu'n-Nadranlanr: "Ebu Sclcnıc, BasTJ'ya gddiğiııdcbcıı\·c Hasan el-llasıi'"' ona ziyarete gittik. Hasan cl-ll:ısri'yc hit:ı.bcn <kı ıo D.irimi.�luUıldimc, 19 (1/55) lTI 117 M�:ozb. Ccbcld-E<U.iri: S.hlbc'nin buyukkrinJcn\-ctı;lginkrinJrn.lir. Oruz ilç •'<)·• ·"""""ki.ır•l'•ıdıik<:n l�f6.W scı><>iı>Jc•-cf><omıiırir. [�ll

lll D.inmi •.\hık..o.l.lınl<, l 9 ( l/ii-6). H.._ti"o"\',• iı.\tik l"!lilı · Egctl:<oM')II""' ımn••rl:.t.Wıııır" ı:iy><hi •·•n.lır. ITI ıı� ı>:irimi , .\lub!Jin�<, :W ( I/59) 1TI II<I Ebu S>id H:ıs:ııı b. \'c»r ci·R•sri: H. l l yılıııdı .\1<:<1iıl<'lk �"} "biiıı •linıl<riı>Jcn.tır ,.., ıı..r.hl•nn inı•nı�lır: f•kihıir, r..ih '" ullid bır ..,..,,

II0/718 >m<>iııdc ıt.....·.ı.. ,-cf., rtmiııir. j.l1]

f11/-i Hadis ı•e Asi1tib-ı Re'yiu lhtiltifSdaplm di ki: 'Sen öyle bir Has;m'sın ki, Hasr-J'daki hiçbir kimse s.ııu k:l­

l'll�nak

kadar sel'inıli degildir bana. Am;ı bmıunla bc:r.ıbcr bana

senin kcndi rc'rinlc fcıva l'crdigine <bir ba?.ı sö?.lernaklcdildi. Zin­ har, Kit:ıb veya Siinrıcıdışında kcndi rc'yinlc cn f "l \"mıwyesin!�"' ibnü'I-.\·Wnkcdir de şöyle dcıııi§tir: "Alim. t\lbh (c.c.) ilc

k

kullan arasındaki ili� iyi dii7.cnlcmc işirıto giıişnıi�rir; bu sebcpk

biran öncc kcndisinc çıkı§ yulu aramahdır.""'

Bir dcfasmda Şa'bi'�·c �siz :i.limlen: bir sonı soruldugu za­ man ne ppıyordıınuz, nasıl &n·raıııyurdunuz?" denilmiiri "Tam da bilcniıw .o;orrlun bunu. Bir ilimc herhangi bir ıncsdc

sonıldugııııda l"lmndaki ; ilim arbda�ıııa, "Oıılar.ı fcti"J 1-cr' dil-e­ rek CCI"lJl l"crınc işini ona yüklemek isterdi. Lakin söz gider ge­ lir, nih�)"CI ilk ilimc geri döncrdi" buyurmuş ve sözlerine şöyle tk1-:ım tormişıir: "'Şu kimsckr sana Allah lbsıllü'ndcn (u.o.) bir hadis ri,-:ıycı t:.:lcrlcr ise unu al. bbt kendi n:'rk:ıiyk: birşey Biiıiin bu ula�·!Jrın 1·c sözlerin hepsini Darimi ıil"l)"Ct ct·

3-

Hrıdisçiln; biitiiıı biımuer/m"ni lmdis toplama ı'<' rimyetet-

Sö1.korıusu temel arılayışın .o;onııcıında bi.iıürı ls!.i.ın n�nılc­ kcıkıindc hadis-i şcıincri ,·c is.irı (uhlbe ,-cıabiinin söz ,·c u�·­ gu!Jnıa!Jrırıı) rcdl·irı cınıc,sahifdcr w rıiishalary:unıa faaliycrlc­ ri hızla �"lvıldı; hatt:ı ö�·lc oldu ki chl-i ri1·ayeıten olup da eserler ,·ünıda gcıinııcycn, yahut ihıi��ıç dıırdııkbn hadis ,·c haberleri içcn:ıı $:1.hifc 1·c ııüshaları olına�·an kimseler az bulunur oldu. Bu

sebepk-dir ki o dc1·ıiıı bii�iik hadis iııuıııbrı. Hic-�ı., Ş:ıııı, lr.ık, ılı l).inml. .lh"'-'d.lun< 20 ( l/��·5\I)ITI ııı l).lnml. .lluU.J..lin>< 20 (l/53) 1TI lll !).lnmi. .llubi.Jimc H (l/67) 11"1 "'

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ Mısır, Yemen, Hor.ısan gibi di��rlar �rasmd.ı nıck ik dokuma�� baş!Jdı!Jr; ulaf:�bildiklcri kiı-apbrı dcrlcdilcr, dcğ:i�ik nüslıabn ;ınşıırdılar l� b 'J.rip hadislcrin I'C ııadir h;ıbı:rlcriıı aslım-csasını ögrcıuııck için uzun boylu plışınalar;ı giriştiler. Bu ili-himıncı zatların gayretli çalışmalan sonucund.ı, hadis-i şeriller

I'C

isir

(sah:ibı: •·c ıibiin sözleri) daha ÖıK'C hiçbir kimsenin toplanıarı başar;ınıadıgı mikranta büyük bir yekün olarak bir ar.ıy:ı top· !andı; w o 7..;1ı!.ı.ra, daha öncekilerden hiçbir kinlS(Cy<� nıüyı..-sscr olnıapn bapnbr ınüycsscr kılındı. Hu şekilde hadislerin f:ırklı ri•·ayct urikkriniögrcnnıcçab.ıl.ırı ncticcsindc pckçokycni şey· ler oru�;ı çıktı. Hazcn bir hadisin �ii:r. •·c daha fazla uriklcrini topladıkları olurdu. Dcgişik 1;ıı:;ııııları ilc nak l edilen bu çokr:ı.­ rikli (scneıli) hadisler birbirlerini t:ım�nıhyonlu; birinde gizli ka­ lan nokr:ı digerinde açıga çık ı yor, eksik olan rerlcr digcriyk k:ı­ p;ıtılıyordtı. l�ylccc onlar, hangi hadisin ne dcreec garip ya da

miisrdi:r. (meşhur) oldu�unu ügrcnnıi�kr; müroibi l"t ş;ihid olJ·

bilccck hadislcri iıKclcnıc inıkanı bulıııuşl.ırdı \·c d.ılıaöncc fı..·ıl-:ı dıli fıkıhçılar.ı gizli kal.uı pek çok sahilı hadislcrı� ula�mıflar, da­ ha açıkç-.ı.sı bii)iik bir lıadis külliraııııa sahipolnıu.şbrdı 4- Hntli rçiltr, /Jntli si blljlllllnrmtlnn dnfm iyi bilir

lmanı Şifıi, Ahmcd b. Hanbı:rcşöylc dcnıiştir: "Sizlcr, sa­ lıih habı:rlcriflıadislcri bizden daha i�·i bilirsiniz. Bir sahih lıabı:· reul.ıştıgmızzanıan onu banada bildirin ki bı:ndc onunla anıcl edeyim; hadis, Küfe, Basra wya Şam kaynaklı olmuş farkeı­ mez." (llunıı Kemal b. ci-Hiim:lm zik r ermi.şıir.)

!lu mcy:ıııda nice salıilı hadis-i �erifler 1�r ki, lııısıısi o!Jr.ık

bı:lli bir bcl(k eldi, ��hur s;ıdw: bir aik ti:rılcri t:ır :ı fırl<bıı ri\�· rcr edilmiştir. Önıcgin: Ş�ııılıbrııı, lrlkhlanıı

''C}�

hass.ıtcn

Elıl-i Bc)t"iıı ri1-:ı�·ctlcri.. Biircrd'in, Ebu lliirdc'" r:ırikirk: Ebu oı. rmnk b. Ebu �ı.... cr-�·.n. u.ı, ,ccm\rkl;. H. LOl phnd.ı ,-.cf.ı rnıu)hr. I�LJ

Ehl-i H11dis n: Ashtib-ı /1e'yi11 İbriltif&brplrri ;\hısa'(bııı:•• aklıgı h:ıdiskri k.:ı.ydcırigi nihhası I'Cy:t Anır b. Şu­ ayb'ııı. balxısı ''C d�·dcsi yohı�"i.ı elde cırigi hadisleri ıopbdıgı niishası gibi. \'c�·a az rh-:ı�·cttc bııhıııaıı n:

pek taııııınıay:ııı bir

sah:ıbiııin riv:ıycı cıriği l·cbıı rüıdm d c kcıKiisindcıı :ızbir ıop· lıılugıın ıı:ıklcmıi� oldugu hadisler gibi ... -l'cmı dıliııin geneli, bu nc,·i hadis-i şcrincrdcıı habcrsiı k.:ı.lmışıır.Böylcıx her beldenin Mh: \bc 1c ubiin 1'-ık ihlcrinin ri1..ı�<ı:t ct· ıiklcri hadisJcr ,·c ,<ı:nııiş oldııkbrı cıv:ıl f :ır, bu hadisçilcrin cllcrin­ de bir ar:ı�':l roplanmış oldu. OniJnbn ewd hiçbir k imse böyk- bir şc1·c giiç )'etin:miyordu; ancak kendi bc:ldesinin n: ashabıııııı lıa­ dislerini ıopla�':lbiliyontu. Daha önceki kimseler, hadis r:ıl'ikrinin isimlerini bilnıc l·e oıılann adakı nıerrebcleriııi ıespiı eınu: IlK"\'· zmınd.ı sa.:k<:e kendi gözknıkriııe \'C bubbildikleri k.:ı.rindni ,]e. gcrlcndimıc sonucunda elde ettikleri bnaadcn: day-.ınıyorbrdı.

Jlu dönemde ise Jıadisçilcr, SÖ?.kOnUS\1 ilıııC arn bir Önem \"Cn\ilcr

re 'krinkınc5inc onun içine daldı!Jr: bu s;ıhada Pl)llllŞ oldukbn pekçok a�ıımıal:ır \'C ı�xll'inlerlc onu ınüsr:ı.k il bir ilim h.iliııc ge­ tirdiler. Ayru:a hadislerin sıhhatli olup olnı:ıdıgın.ı dair hükiim n:r­ nıc konusuıKb d.ı geniş ar.ıştırıııal.ırd.ı buluııdul.ır. ince kritikler ppnl:ır. işte bu kriıikkr, ıııüııauml.ır ,.c tc:<h·iııkrlc (lxızı hadisle­ rin scnetlcrindcki) ittisal ve inkıt:ı halleri gibi k:ı.p;ılı k.ılmış ol.ın nice k:ır.ınlık ııokt:ı.lar onlar için a�·dııılık h:ılc gelıııiş oldu.

S- MqJmr IJfldU[iltr döumıiııde ttdl'iıı edi/w lındU/er, iiııcelti nsırlnrn uUIKtle oldultfn[nzlndır

Özclliklc Süfyan-ı Scl"fi, VckJ ,·c cnısah hadisçilcr l':lr gücüyk ı:• libuM..._. Abd�lblı b.

K.:ı.ı·o d-E.(iri: ı.:,,ıgk,iı>.ktı t" l.ı'-.niı>.kttol�"'

t,;rhc)..,k-RouluiWı"• (u.>.}gd"'iı •·ol>op Nnkıı .\l(hliin"''"'"'uıl.u>J•r. ll.<-­ 'uh.ıiWı (u.o.) ik- Nrlikıo ll•ıiı<r •·o ""ır""l<lili gw"lrnl< ı..wr t..ıluıunuı· nır. H� Önl(T dı;\Tiı-.kki luo.lıl>nl.ındı. Sımn S-ı•·•ıı'nd.ı Hı. Ali ı.oufınd.ı )'<"

•1.1• '" nqhur lı.ıhın oi•J"ı-.l.ı h.okuı ,.;;iı.ti. K.ırıı h.knı o "'"''" �h.ık '" Wiı'Cfindrn i>rif..ı.. ik- onu .ı.J•nı. H..W/665 urihin<k- ,-d"•t rtıı. l:l.l ]

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ çılışıyorbr. nıükcnınıd bir de

cdıd

scrgili�urlardı; buna r.ıgmcn yine

1.000 (bin) r.ıkJmınm ahıııd� ımıtr:ısıl·ml·rflı hadis aıK"ak cl<k

l"<kbitmişlcrdi. Nitekim Ebu Davud cs-Siciscini .\-lckkc dılinı: göndcrdigi bir ris;ık.-.k bu gerçegi belirtmektedir.'..

Oys;ı söıünii euigiıni:ı; r:ıbabd;ıki ınuhaddislcr ise,

40.000

(kırk bin)e yakm hadis rivayet erıniş!crdi. Daha�ı Imam

Ruhiri'nin Sahih'iııi 600.000 (aln)iiz bin) hadisin içinden, Ebu Davud'uıı da Siincn'ini

500.000 {be�)iiı: bin) hadisin içinden

ihtis.ırcnigi t:ırihi bir '"ak'adır. İmam Ahmed b. Hanbel. Miisncd'ini Rasülull.ıh (o.u.)'ın

hadiskrini t.uıınıada bir nıiıaıı, bir mihenk obbilccek şekilde hazırl.ınıışıı. Oykki bir hadis, biirün r:ıriklcrindcn rck bir r.ıri­ kiylc lk olsa Miisııcd'dc I"Jrsa, o hadisiıı lıir aslı l"anlır, yoksa )Uknır, haline gdnıişıi.

Bu dl·vrin dl·v hadis imanıbrı ise: şu zatl.ırdır: Alxlurr:ıhıııan b. ı\lehdi

(.: 193/ll ll),

Yahya b. Said cl·Katt.in

<•·. 198/813),

Yczid b.

Har\111 (.: 106,'1111), Alxllirrcz7Aık (" 11 1/836), Ebu Ilckir b. Ebu Ş.:)·· be

(.: 235/lH\J),

Miiscddcd

<•··

22�/SHJ, Hcıııı;id b. cs-Schri

(.:

Hl/M?), Ahmed b. Hanbel (" Hlfl!55), lshak b. R:ihiıych/Rihc­ n:yh'"" (�e223/!H3), l'aı.:l b. DiikC)"Il (�: 219;8-H), Aii b. d·.\lcdiııi (••.

' "" Ebu 1) j ,,id .uz koııusu ll.i '-'1<"d<:. k ı�l;,; ,d<:n ürıc<ki lrnlcıı ı...t;, �nud.ı

ıw..... don...,., kiımdnin )iilıc� r.ık.ı.n�.r• u�u.lıkı.nııo ı.cı;rti!"tll" .-c

önırl. olır.ık d.ıd·H•<>n b. EI-H;IiJ'iıı900 !uJi> '"""'" ctrigiııi�iuyor. J\U. Ebu 1).-u.t. KNI<rü Ebi Dl•iıJ il.\ Ehl-i .\1<lli,>. 47, Sjt. �hılwıuı>«l b. ı...ıifn-S..bb.lg. �nn, J-105. 1�1] II7 Jiu gilıi iUmlcr ıuhiıocilct-c göno. RlJı<-nı-h, 7..<1"-"<"�'1-b ,.-kliııJc; ıu.ı;.ç;m S'""nc RihU!"· 7..<"1ci)"l'"l:liı><k<'kııınır. H.ıdi>Çil<r-.,")tı".ıctJiıı.kokun'-'l' -

-"""MK"ıl<r. ll>ıı H_,-. ıı....ı.hiın Solı.oi' ııin "\'ı·ı·h, .ıcıunııı t,;,- ;,.,.,;.,ı;,· ..ıc.ı;g;,,;

.O,"IrnK"kmlir. l\l:.z. ,\luh•ıımıcJ Zihid c1·M>X•i. Fıt.lm Elı1i1-!r.lk •" H.ıdi>Uhum. (Hıııcfi Fıkhıııııı li>••lın).

>.60. r\bıhılka.ıh F.bu

(""."ııin ...r..l<

ıll.l)fl#i d��l<li. ÇcıY. AI>Jıı11:..ıdir Ş<n<r-.\l. Unı•1 SOO.ı, Oi)·.,,... l..!>ııLıtı. r\ııhr.a, lll\ll . j.\1]

Ehl-i H11dis n: Ashtib-ı lıe'yin İbriltif&brplrri

akr.m!Jn. Işte bun!Jr, ımıhaddidcr ıophılugunun ilk kurınayl�ndır, iindı: gcknlcridir.

1.!4/848) I'C

Bu isimler içerisinde muhakk.ik :\lim ol.ınbr, riv:"ı)'CI ilmini iyice ügrenip hadislerin dcrı:cdcriııi um bn; ıdıkıan sonr � lik ı lı sahasına yöneldiler.

6- Mıılmddislcr,

bd/i bir me::hrbin fllklirçsi i olmmııq/11rdır

Hiçbiri, g�-çnıiş imanılardan birine -kim olurısa olsun- köıii köriinc b�ğbıınıa tJrafurı ckgildi; >"c bu lıadisçikr arJsııxb belli bir nıe1Jıcbi r.ık.liı ernıt'" gibi oıTJk bir l,'Öriiş d� yoktu Çünkü onlar, mcn:ııı nıczhcplcrdcıı her birine degişik nokular· <b ters diişcn nice hadisler 1·c :\.sir bilirorlardı. Bunun doğ:JI so­ nucu ol.ır:ık da onlar, lı�disi şcrifkri, sa hibe, ı�biin ,-c nıiiçtchid­ lcrin göıii�kıini ar:ı�ıınıı�ra giriştiler; buıııı d� kcndikriııdc ınc­ lckc lıalinc gdcn kısıasbr ışığında )·aptıl;ır. ıl> T>klid:Grnl.oı�ık nl.ll»>ıı»ııbn lc.ıl11ı:"Jcn ıil""}"<"lı t.illı.l.lii§m• bırlc.ın�'< g<T• ıUıılık t.t.m.l ıhnc:ltir. Uoıılnılı:rin ı>tıl•hııW uklı.J. Jciılinı tım.rlı.wn b.oı· Uomın � fWrl'< \çtiluJı!·k: ıınc:ı ctnı<kıir. Bir miiçtrlıidio�-lt ııncl <Jcn k>ıi-- ....�n<k:ıı .. n""!<l•n• gdc:c<k ohmi·n»ıl<li mc>uli!-.r, " m'*""idiıı �-.ıı.ııu ıuU:Ji� jç;n bu un<lino. t.illid. b:nJi>inc: Jc rmık.alıid Jmmiırir.

ittib.o: Bio- b.ojL»nııı .ıoıiıini bikli�i lulJc. onun goriq ,.., içriluJi)-1< ıınd ct· n><)'< isc ı>klid Jc-giı, inil>.ı dıoııniııir. Kiji. r.illid.k hUkmü. inib.odı. iı-< Jcliıi k..ıbı.ıl rnnc:kn:Jir.Hıı b.oi.ııı.J•n ittib.o. içıihoJ ik: tilli.l .r.,.ııı.l.ıon.ıbir""-""< t>Nir. r•ni itril>.ı, içıihoJ,bn •ı�- uklKU.�• ""'"' bir n....i....-tw:J r. Bir m\içt<'­ tıio.lin içt"iludınınJcı�;ıı; biı.ıis;ıı..kk:. . .ıuıı göriiıi·k: i! .orrd<Jcn t.i)i!'<nıüıtc­ bi' .ıolı 1-.rilir." (llkz. F.!ıı-.:rriıı A11r, Fıkıh U>ulu. 1.ll�, !"•)uıl..ın, j,.,,.

iF.�V

bı.ı� l\1%.)

önıı.-r :-:..uhi Bibn<ıı Jc �·lı: Jc:md<t<-..lir: Tillid: 8.ı)k..ı><ııııı ct"'ll •'< h.ı« k..ınıu inil>.ı rnnc:krir. hnllhu uklid "llirz..ııı itıib ının 1-üruılu jç;n bir Jc:�ı ol­ .. nuJıgı h..ıkk:ıntım-rı:J "'ııhii. (ugl••ıı. ,_,bi,)ı>kı,.8uı»irik..ıt ik:irı,;,..,r•'< ini­ b.onınc:ko<"lı ib--ıı-.:rrir.•\lı:ı.d.: .\lıı> )'<Ubir ) mlıo;«hi<lı: inib--ıııı •""'-'bı.ı jç;n bir Jc:l� )"tıktur. d"r><l-ı ilmmct. içıilı�t. bilı.ol:lı.ııı mu•·•lfa olm ıık:m.o-ı•

f>k..ıt

ı,ıinıij�Jı:-ıı horlung i birino içıih..ıdııWmuhikgt.imd rlbir.ıLıbiıirki.bı.ı, bir nıqruı.illid.kn ib.orı:nir. (Oıı><r:-:»uhiHiln><n.llukıık·ıı l>l.imi)'<>-.: hııl11»ıı fıkltin"' Km'""'· c.ı••. l1.. ııiımcrı \".ı!ıııoı:•i. l>t.ınbı.ıl.. l98.3.) 1:1-l] '"

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ Hadhçikrin esas aldıkim söz komısu bu kısr:ıs!Jrı şu şekil­ de Ö7.ctlc�·ebiliriz:

B. Hadisçiterin Mcrodb.rı /.

Mufmddisfcregöu, bir mestle fınHwıdn Kur' lill-ı Nlitık'm

rıçık tiynijıırwı mrnı, 01111 bmıkıp drı brıfkrı lrirpyc miimmrır muck mz i degildir: lı

2. Eğer Kıır'tindrıki ilgili mmııı mrııırıoı film rıçık dcg il tk,fmi.:­ ı•ttifılcr ihrimnli içtri)"lmll, bu dımımdn fıiilmıii btlirltyiti ems;

siimırt-i llnsıil t#m: 3. ı\ttstlwiıı cembım A!Irıfı'm Kitrıbı'mln bulmıırı::1m1rı, 1iill·

urr-i Rmıilullrıh'rı (u.>.) brıf l'llmr, 01111 knbul tderlcrdi.Bıı sünnet, ister fubha ar.ısıııda nıiisıefız/ra�·gın bir siinncı olsun, isıcrsc sadca: bir aik)"<" 1"<")"3 bdli bir lx:lde�·e nı'ıhsus olsun )":1 da has­ saten tck bir t.ıriklc gelnıi� bulıııısun, f.ırkcınıczdi. Yine: bıı siin­

rıet. snhibe ı•e fııbhanrn kendisi�·le arııci ettiği ı·er.ı etmediği bir sünnet olsun. onlar için önemli değildi. Zira on!Jr.ı göre. eğer bir nıcsclc hakknllb bir hadis varsa. o nıesclede o hadisin hi­ IJfına o!Jn (sah3bc ''t: t.ibiin'in) ' i s<irına ı·l��ı herhangi bir nıiiete· hidin içıih;ulına iııiba edilnıezdi.

4. t:gır mestltyi çözcak Imdis-i

�rijlnl11 am;tırrlnuın ııok·

tmmdaki biitiill çalı pnnlamm mgmm, o meJtlt ilt ninka/ı bir lındis

b"ııcckikriıı yaptıklan gilri· bu krz mhtibe ,., ttibiiudm bir wuamin lull'ileriııe l mnfmq, 111m iktida er­ blllnmnmıflarm -lmıdifnlndm

mijlcrdi. Kesinlikle belli bir bckk)"l" ya da fıkhi bir ckolc bag!Jıı­ nıa7Jardı. Cıınıhıır-u hıılcf.ı ı·e fııbhanııı üzerinde ittifak cıtigi hiikiimlcrı: dbi olurbr; ihıili6 di�tükkri husıısbr<b ise. en ilim. en miituki, ıabı bakınııııdJn da en giiç!ii ol.uun söziinil vcp görüşlerden Jungisi d.ı!u nıqhıır ise oııu alırbr, om u�":lriMdı.

S. Şnyttbir mesrfe hrıkkmrln biı"/Jiıiue qit ikiknl'ilfoöriif bulıır­ larnı, 11 wma11 bu mesrft iL'i krıPillijçiJ:im i lii bir mesde t#ımfu

Ehl-i H11dis n: Ashtib-ı /1e'yi11 İbriltif&brplrri

Biitiiıı bii SII)'IIIIn fö:,iim yvlllln ile ıııeselmiıı çil i ıdm çıl.:ılll­ lllllllllfSII, bu K[n- de Kit11p ı•t sii1meriıı wıwmi prmsiplrrillt, imti ı-e ikti:nl11nım /mj ı•ımllfllrdı. Ccl':ıp ı·crirkcn, hükınü bikncn nıcsc­ 6.

lclcrı:, bc:nzcrkıini hanılcdcrlcrdi; çiinkii bu iki unsur. ilk bakışr:ı birbirlcrincçok bc:nzirordu. Bu koııuı!J us(ıl kaiıkkrinc dc d�y:ııı­ nıaz!Jnlı; bilakis kalOC doğan ı·c akla �·ar:ııı bir manayı (gönlün ka­ naaıini) esas ahrbrdı. Nitekim on!JrJ güre K..,-;ıı(iriin ölçiisii: r a ,·i· !erin sapiJn n:y:ı halleri değil, ancoık iıısaııbnn güıılilkriııık yer­ lcşmiş bir )-:ıkin (kc5inlcşnıiş kanaaı) idi. S;ıho ibcnin halini bc)·an

cıriğinıiı �·erde bu hıısııSJ dikkatleri ççknıişıik lhır.u;b söziinii ettiğimiz şu esaslar. ilk hadisçikrin r:ınrbrı ı·c açıkbnıalanııdaıı çıbnlnıışrır.

C. Hadis Ekolünün Kull:ındı�ı Mctodl:ırın Kaynakları

fl. Hz. Ebu lkkir'iıı 0/n)'inn Çii:iimt Bflğlrımrı Yi1nttmi 1" ı\lcynıun b. Mihr.ın (>: 117/i35) n;ıkkdiyor: Hı. Ebu Bckr\: (r.•.), çöziilnıcsi gcrckcn birdal-;ıgcliTS<:, Önec AIIah'ın Ki­ t.ıbma babn:h. Eğer ce�·abı oml.ı bulıırsa, da,·alıbr �rasında onunla hükiim wıirdi. Kir:ıb'dan bir )'ÖZiim bulanıadı di�·clim.

Bu sefer d;w:ınnı hallivlc ilgili bir sünnet bihvorsa, o siinneıc gün: h iikiinıdc bulunurdu. Eğer hafı1�-ısınd;ıki hadis bilgikTi içindcn dc bir çöı.iinı fonıılilli bulanıa7.sa, o zaman mlisliinıan­ brın hıızıırıına çıkar, çöz(inıü onbr.ı sornrdı. Ve lkrıli ki: "Bana �yle şöyle bir daı·a geldi. R:ı�\ıhıl lah'ın (u.q böyk bir mescle karşısındJ nasıl hiikiinı ,·cnliğini biliyor musıınuz?"Bıınıınii1.cll'I MC)·nnin b. Mihrin,lıi<kök)\li, ,..,.ı.,ıikli ı'tlllıiinı�e>IWn büyut.krindctı biri ı..�'"' ıl<'kli. ı.:.o...ı;,.; k um•ı riicc•n)-.lı, buıu r.ıgrıı<n Öm<r b. i\b.tulv.iı onu, cJ.Çaj..- ıoprU:. m.lh,uUcri •-ergilerini rupW...t iilen: ••)'in cmıÔ)ti.

H.J J7/7J5 ><1ı<>iııd< ıd>r cnniı'ir_ l·\ll

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ rinc: blitiin mii'minlc:r, bir �r.ıy:ı toplanır, bc:llc:kkrindc: problemi çüzcr m;ılıiyc:nc: Albh Rasfıhi'ndc:ıı (u>.) bir hiik(inı I'MSJ onu bildirirlcrdi. Bir ?..:ıımn Ebu Bckr (u.J ŞÖ)"Ic: demiştir: "l'cygaııı· bc:rimiıin ilmini cıbc:rkyip ımıh�f�M eden kiıilcri bize lutfcdc:n Allaha

hamd-ii

senalar olsun." Egc:r ıııcsc:kyi halkrmc:dc:

Rasfılulbh't-Jn (u.•.) bir siinnct dc: bulanıanıışs.a, bu dcf.ı <b in­ sanların en hayırlıbrını, ümk gelenlerini (sahabilcri) bir ar.ı)-a topl�r. onbrb nıcsdcyi istiprc:dc bııhııııır ı·c: onların göriişkri­ ııin ic:ma ctıigi istik:.ı.ıııctıc hiiküııı l'crme yoluna gidcnli.'•

b. Hz. Omer'in Kmlı Şımıyll'n Mrktubıı Kadı Şur a yh'in (''· 7�/697)"1 anlmığıııa göre. Hz. Öıntr. oııa şöyle: bir mı:ktu[' )-azmıştır: "Sana Ki�abullalı't:ı hiikıııli bulunan bir nwsdc: gelii"S(, onunla hüknıcr;

ı·c: insan!Jr kesinlikle: seni

onunla hiikınctınekıcn alıko)·nusııı. Eğer sana, Kiı:ıbullah'f'J b.ıh· scdi!nK-ycn bir probkm gelirse, ltısiılulbh'ın (....>..) siinncıinc bak ı·c: omıııl.ı hiikiinı n�r. Egcr o ıııcsclc: lukkmd.ı siinnc:ı-i Rasülul­ lah'ra (u.>.) d� bir cci"JP bulaın;ıı:s:ın, o r,ıkdirdc insan!Jrııı iiı.crin· dc ictinıa ctıik.lcri göriişii bul, oııa s:ırıl. Şa)·ct hcııı Kif'Jb\ıllahh •c lıc:m dc siinnct·i Ras\ıhıllahhbir cCl"ap bulanıazsan,hatıascn· den önce: o humsta hiç k imse: de: bir şey söykıııcmişsc, o zaman şu iki roldan birini ıcrcih cr: Ya kendi rc)·irık içrihad tt\"t bu ınev­ zııdJ ilkrcrva •·crcn scn ol. \'a da acclc ctnıc, soııra ccnp '-cr. lkn· ce hemen fen-a 1·emıcscıı daha iyi olıır; zira böyk bir cndcnl(ck senin için harırdan başka bii)C\" gürıııiiyonıııı."''"' c. Abdllllafı

b. Mu'lid'ım Knrlılnnı Öğ iirlii

Abdull�h b. Mcs'ı' ıd'dan ıukkdi!diginc güre: \�ıkıiylc biı uc hlikiiııı l"L"Ti)"ordıık ,.c ne: de öyle bir konıımd.ı b\ılıınurordıık. AlıJO

D.lrimi. �luu.IJin><20 ( l/Sg) (TJ

Ehl-i Hadis n: Ashtib-ı /1e'yi11 İbriltif&brplrri

lah (<.<.) t-akdir buyunhı 1·c biz şu gördiigiinüz mc1·kiyc ulaşıık.

Artık bu !,>iindcn sonr:ı kime bir nıcsdc gcıirilirsc ,-�"ıl hir da1"ıı arzcdilirsc. önce Allah'ın Kiıabı'ıu b.ıksın. oııunb hiikmctsin.

Hiiknıiinii Ku'nln·ı Kerim'de bu!Jnı:ıdıgı bir meselerk k:ırşıb�ır· sa, Rasülulbh'ııı{o.u) slinncrinc miiracaar eısin i"COnuıı hükrncr· ıigi şı..·ylc hiikiirn wrsiıı. Yok cgcr o hıısust:ı. lbs\ılulLıh (u.•.) da bir hiikiim H"rmcmişsc, o zaman önceki salih mü'minlcrin wnlik­ kri fcr."ııl.ırl.ı hiikmctsin. �ıkn hüküm ,-crmckıen kort.:ınm." \"C· r bellidir. r.ı "Bcninı göriişiim şöylc" dcmcsin.1" Çiinkii: "Haam hclal bellidir. Bu ikisinin arasmda da şiiphcli şcylcr ,·.ınlır. Seni şiiphcrcdiişiircn şcylcri rcrkcr; diişiirnıcycnlcri -.ıl! (Yani zihnini ınqgul e.:kni bırak!)""' d. Abdullrıb b. Abbns'm Fttm Metodu

İbn Abb;is (u.), kendisinden bir husus sonıldugu z:ınmı, bir hiikiinı \"MS;t unu h�ıbcr \"erir. )"oks.1 hadis-i şcrifkrc, ond.ı <b yoks.ı Ebu Bck r 1"c Ömer'in <•-�-)'nın içlihadbrnıa b;ıbrdı. Onbrd.ııı dJ bir çüziinı bulamaz· sa, en son kendi rc'ri ilc içtihad �xkrdi."-' Kur'.in'da u nıcsdc hakkıııd�ı

e. Hrıdiskrle Şnhsi GiiriiJicriE{ Tııtmak

İbn Ablxis'ın (u.) şövlc dediği rii"3)"Ct �-.:\ilmiştir: �Rasiılul­ bh (u->-J ŞÖylcdcdi, falanda büylc <kdi"di)"CTCk (ikisini aynl kc·

i.l.im

Önx-r: """

U! Şur�ı·h b. Hiri< d-Kindi: Buı-ük lud1Wın.J..ıkl ı ır. Hz. KUfc i I<O bu giin-1-d< çok "'" " '""' lılmı)f"- H<- Oıncr. Hz bıl1h&ııu u!;" cnnı Ali. lbn �l<!.'uı.t gibi s.lubilcnk-n h..Jis ,;,•,yı:ıctmôjrir. ı.t.711,'697 plıııJ.ı. ,d".ı cıoııııir. l.\1)

lll l'llrimi. .\lııbtkliın< l0 ( 1/60) [Tl UJ ı:ı.ıi '"' koıLitl1k g[ı>ıcrip n><><k)·i çi>.uın;u• h.ılık- bu.ıhu� IOC: .ıc unun><ıı in.Ji goriiılcrlc:�nı •r•n" ı-ulun�ı;iı>in.[.\ 1[

ll-< lllnıni,�luk>ddin><l0 (59f60). Tlnukio;iııd<k.i "-"'<iimk-kr ludio-ij<rifriı-: lıh.

Bııh.lri. 8'-'!ii'. l; S<>lk K...Ut. l l ; f.l>u D•"ıJ.H'-'!ii". 3; Tınn,ıi. H'-'!ii'. l ).\l)

11-5 lllnmLMııbtklimc: lO(I/SII) [Tl

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ !Cyc koynıanız yüzünden) yerin dibine gl-çirilnıclucıı I'Cy:ı bir ;ır�ıba du'i':lr olmakran korknıuyor ımısıııııız?�'"" K�rade��'<kmişıir k i: İlııı Sirin, bir ;ıdlnıa Nebi ıu....ı'den bir hadis ŞÖ)'lcmişıi. Ad.ını: �ı:�l.ııı da ŞÖ)'lc şöyk dlxli" dedi İbn Siriıı bunun ür.crine şıı brşılıgı verdi: "'Ben SJila Nebi (u.s.ı'den h;ıdis rivJ)l:! edi)·onıııı. Sen ise 'fal.ııı da şöyle şöyle dedi' din.ırsuıı."'"

ei·E•ui ("- 176/792) :ıııLınyor: Öıııcr b. Alxlübziz bir y:.ızılı <:nııaıııııda f şöyk ibıı bııp.ırdu: "Aibh'ııı kiubııı<;b ,..,,·abı IlK"\'· cı.ır bir nı<:sck üıcriııd<: hiç kimsenin r<:')' hakkı yoknır. inunı­ larııı rc'y lx-yan cmıderi, hakkırıda herhangi bir ayeıiıı innıedigi I'C !Uslılulblı'rand:ı (o.u.) bir siinııcrin şercf-sudfırolnıadıgı nıe­ sclclcrüzcrindc gcçcr!idir. Rası'ı lııllah'ııı (o.u.) sünncriniıı bıılıın­ dııgıı bir nK"\'ZUda hiç kimsenin rc'y lxyan ernK-si halıis-nıcvıu obnıaz_�ı..

A'mq (>:

1�11/765)

anllnr: lbrahinı cn-Nchii "'Tck kişi irm.nı:ı.

ııydııgıı 7�ını:ın imaının .rol rar:ıfııı;ı durur.� derdi. Ona Scnıi' cz­ Zcryit'ın İbn Abb:is't:ııı (u.J ril'aycı cnigi, R3$ıılull:.ıh'ııı (u.o.) llm Abbas'ı ııarnazda sag rarafııı:ı durdurdugunıı biklircn hadis­ i şerifı lıalxr •l:nlinı. Bumııı iizcriııe lbrahinı, kcııdi b>Öriişiiııdeıı v:ızgeçti •·c hadisc tibioldu.'"" \'ine aıılanıgıııa göre İnıanı Şa'bi\·c bir adam gelerek bir 1)0 117

D:irimi. .\luu.ıdimc 39 ( 1/1 1�) IG.ıid< b. l)i.in,. cd-ll<•-.io

(T)

!'""'· S..iJ b. . llll><)�-.b'" Jigori<rindon ıı...ı;, ri­

···�'<l rtınijri<. GOd:ri gUmıc>Ji, b.n,. lcu'j<hk çol; � t.u- lw.,..)'• ..hipri. �>.löi hıllıı>J.ı ıöı·l< dcnli : "l.:ur";n·.ı, hiçbir irrt )'Okıur ki, onun hıllınd..ı bit -!"11cı- iıiımiıoln,.ı·•pm."ion.,ıı AhnıcJc�ıun h.ıkkıoıdı. "l.:>ıı.,.k «f>lri•'< uk-ma ..-.,..ıdili ihıiWi cn iyi bik-nclir." ,kmijtir. Gu.;Liı h.ıf>U<ı)i.ı Aupdili, lüg.ıri •'< Aup urihi (En·.l.,u1-Ar>b) komıl>nııd• d• oıuriıoi.Ji. li. 1 1 7/135 urihinok •..-l'•<tnıiııı.-, j�l]

IH lllrin•L ,\luu.ıdin,. 40 (111 17) (T) '" D.irinıi, .\l"Uddınıc 39 (li i i4) (T)

1.0

D.lrimi. �luu.ldin.. S� (1/153)

(T)

Ehl-i H11dis n: Ashtib-ı /1e'yi11 İbriltif&brplrri şc:y .sor.ır. O da: �Bu ıııcsclc lı�kkıııda İbn ı\lcs'(KI �yle şöyle di­

)"01"."

dcr. Acbııı: �Sen bana kendi göriişünii SÖ)"Ic!� deyince

Şa'bi <lc cc,-abcn: ""İbn ,\ks'iıd'ıın rc'rini bcı';cnnıiyoı- nıusunuz da bar1;1 kendi görii�(irnü son.ıyorsunıız? Oys.ı

k i benim

dininı,

bu insanl,mn yolu Ü7..ı.:n.xtir. \�ı!l.ılıi si7-e kendi rc'rinıi söyknıck­ ıcnsı:flrkı söykıııc)"i ycglcriııı." dcr. '" Bu haberlerin hepsini Dirimi ri1-aycı cınıişıir. İnıanı Tirmizi'nin kaydcniginc görc Ebu Said �yle anlatır Vcki'in (>: l97Jll l2) )"Jilrrıda idik. Rı;'y r-arafrarr biradanıa hir:ılxn dedi ki: '"R:.ısülullah (......) kurb,ınlık dcn�lcrin kurban için oldu­

gu anlaşılsın diye lıörgüçlcrinin sağ ı-ar.ıfıııa ke5ici bir aletle 1'11· rar.ık nişan koyıııuşnır. Sen ise 'Ebu Hanif e buna nıüsk'" (ren· kil(ışken�-ı:) di�-or.' di�ursıın." Adam: '"İbrahim cıı·:\'chai'ııin de nifln koymaya 'nıiislc' dediği kendisinden ri1-ayer �-.:liliyor" ka'lrlığırır n:rdi. Bunun ii7..ı.:rirıc Vck i'irı scrı bir t<=kildc öfkclcııdi­ ğini gördüm.

O adama döncıı:k: "lkn sana 'Allah

R:.ıs(ılii

<•·�·•·)

şö)·k:bu)ıırtlu'di)unıııı; scnsc 'lbralıinıdc böylc dL-di' diyorsıııı.

Aslında sen hapsc.-.:lilıııcyi ,-c bu sözünden l"l17.gcçinttyc dck ıin· danda blıııa�ı nasıl dahak crıııişsin!" buyun.lu.''"'

Abdullah b. Abbis, Ar:ı', Mücahid ı·c Miilik b. Eı� (r. hum), orr:ık bir gö� o!Jrak şöyle diyorbrdı: "AI!Jh Rasülü (>->->-l ltJriç, isrisnasız hcrtı:sin sözü kabııl dc cdilcbilir, n:d de edilcbilir."'

Somıç: Ozcrle söylcmek gcrckirsc: Elıl-i ıı,ıdis, likılı ilnıini söıiinii cııiginıiz bu kaidelcr üzl·riııc bina etmişlerdir. Ister kendi 1.a1<! l).;nnıi,.\lo>Lid.liın< l7 ( l/-l7) [TI r..ı MU<I<: Kııl>k. bunuı, ırıl.l,ül ııı•\l.. git>i ""l!-'ıılınıı blnni "-ll'<"ri)-l< hcJcıı.­ )"'I"Lııı iV:<"ı"" drnıdtir. f.bu Hıııifr, kurt>ıtılık <kldm: nipıı Wııulnu,ını nıu,tcl\.ıp gunır; :uı.-ık ll.l)�·�nı, iılıfı •·ır.ır-ık ;-.ıçu..ı. )·ır.d.ınııU>ıııı i)i �irnı.-· nı.-t....ı;ı. [�ll 14JTımıizi, H..:, 6-1, 1>7; ibıı .11Xc, .ll<nhik. Wi l.lll

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ nunkırında l':lki olan mcsddcrden, isterse daha öncekilerin lxı.h­ .scttikk:ri mcsddcnkn hemen her mcsdc hakkında: i. �':1 mcrffı·mınıasıl )'a da miirscl bir h�dis ii. '"<=�':l sahih p da ha>cn y:ı.lıın itibara cl,·crişli mcl'kufbir hadis

iii. ,·eya ilk iki halifl-yc (Hı. Ebu lkkir n: Hı. Önıcr'c) ait biruygulama h·. yahut diger halifclcrc, İsl5m iilkcsinin çeşitli di�':lrlanıub gön.'l• yapan kadılarnı, fcrl'a 1·c�n t:ıkihlcrin hüküm ve göriişk­ rindcn bir �yler bulmaya plı�mışlardır. l', nassbnngcnd ifadclcrindcn, imivciktiıadd.ilctlcrindcn

istinOOt yoluna OOşnırmuşbr 1·c böl'lcee mcsckyc çöziinı gl'tir­ mişlcrdir. İ şte bu şckil<k Alllh Tea!.\ oııl.ır.ı slinııctk aıııcl edebilme )'Oiunu kolaylaşrırdı.

D. Hadis T.ırilıindc İki Dönem rı.

Cem ıoe lfdı•in Dönemi

1/k Nffll: Elı.l-i ludisiçindc-ki bıınlan!Jn birkısnıının isinı­ lcri yukanda zikn.xlilnıişti- en 1iihck komımu ihr.ız eden. ril':l­ yeti en çok olan, hadis ıııertcbdcrini en iyi bilen ,.c fıkıh sa­ hasındl da en derin olan Ahmed b. Hanbel'dir (16·1/l-fl); ondan sonra da İshak b. Rihiıych'tir (I6L/238).1.. l�aşbngıçt:ı fıkıh ilminin bu yol üzere ıcnip edilmesi, lıa­ dislcn:kn 1"<= :isin:lan nılirqckkil biiyiik bir ycklınun ıoplan­ nı:ısına OOğlıydı. Öyle ki Ahmed b. Hanbd'c: "l'cti'J ,·crcbilmc· si için, bir kişiye 100.000 (yiizbin) hadis bilmesi kif.ı)"Ct lxlcr

i>hAk b. itw•hiın b. Muh>ll<d b. MhU)'<h <I·H•nr..ı.li ct• Tcnıinıi: H . I61"okdc>SJuuı,bu)iıkhı<li>lufw ı'<>il.ıdır.T•k•·•Wıibidir. Kcıı­ di>ınJ<n i,n:ınıAhnıcd.Huluri..\Hi>linı ı<'J•h• b.oW... ı nt·•)""" b"hu"''"l" rur. BII,I85rok,d".ı<trni)tir.],\1]

,.. Ebu \-.'kub

Ehl-i Hndis n: Ashtib-ı /1e'yi11 İbriltif&brplrri

di)"C sonılduguııda "Ha�·ır!" dedi. �ra 500.000 (bcşyiizbiıı) hadis bilirsdn dcniliıKc iso: "'Eiı! Ümit cdcriııı. ..n k:ı.rşıhgım \"Cl"· miştir. Hu ola)� G:iyeıii"J-,\-liinıch3 isimli eserde böyle gL-çıııckıc­ dir. İnıanı AhnıL"<riıı bu sözden nıur. ı dı; hadis chliııin takip cı­ ıiklcri nıcwd üzcn: fct\":ı l'crnıekrir.'"' mi?"

b. f' ttkik ı't 1lımif/Jöncmi ltiııci İ Nesif: Alblı (c.c.),

nı czkur ccııı

I'C tcd\'in ncsliııin :ı.r­

ka5ından başka bir ncsil luıfctti. Bu �-eni nesil, .scldlcriniıı, ha­ dislerin ıopbnııı.ısı w fıklıınkcııdilcriııc mahsus csasiJr üzerinc ikame edilmesi işini r:ımaııılamış olduklarını göıiincc, kcndilcri­ ni diğer iliııılere l·crdilcr: :ı.) S:ı.dcrc salıih ludislcri içcren kir:ıplar rdifeıınck Hu ikinci nesil, ö7.cllikk Yczid

b. Hanm, \'alıya b. Said d· Alımed b. Hanbel, İshak I'C cms:ı.li büyük hadisçilcriıı icnı:ı haliıl(le sıhlıaıinc lıüknıcrtiklcri s;ılıilı h:ıdiskri digcrkriıı­ dc n ayır.ırakbir ar.ıy:ı. gcıirdilcr. b) Alık.iıı ı hadislcri için müsr.ıkil cscrlcr pznıak Değişik isl.\ııı )'ehir I"C beldekrindeki ulcnıa 1"1: fukahanııı, nı�"Ziıcplcrini üzerine b ina cıriklcri fıklıi hadisleri bir a rap ıop· bdılar. IL"<h'iıı cııikr. c) Hadislerin la�·ıkı ,·cdıiyk dcgcrkndiıilıııcsiııc yönelik Kaıt:in,

çalışmabrppınak

d) İlk hadisçilcrin ri,·a,·ct etmedikleri şazz ,-c fazz hadisle­

ri,." belirlemek ı .., Fen·. ,.., fet.·• •'<'ldıiln>< ı.ınl•n için bt.z. Ibmıl·Kı!� ım. I"Uıııul-.llu•·>ll>iıı.

1/+I •U. I.IL) ,.. Şia ludio: SiU bir r>�inin. ,;u r>�·ii<"' nıuh.ıhfril·•y<"• <tTı&i ludi.,ir.

Fia h.odio: .\lı>clillifiu f".ouludi>ıon ,..,. U.ı<tTi&i :ıo;ıkol.ı.r.ok bilincmond!<'Jir; zır> ludı>likrlriinuıdo bö)'lı: bir ısııl•hkııll•mlın.m.ıb..tır. Kdimc: n.....,n..W• ILıl'<"b:tk 'frnl"r•dı 'g.ırib" ludi> �ıhgınd• kııll.ııııWıilir. F.iu b:lin><:>i ı\r•p· ç•ı.., fıilıı,;n,"n·if.iili.tirki "<ın"'lkriıki<nırn. b<ııtCrlnUiliı f...ı.Jı ol.ın" ..�...,.ıugdir. IMI

Fıı.:ııi iımıJ.FI..'\Il.IM ÖLçtJ

c) Huı hadi�krin ilk hadisçikr nesiinin ı·�kıf olını:tdıklın yünkrin i oru�o:a çıbnnak \ , \csı:\1: Hadisin mmnısıl birscılC"'k riı-;��-cı edilip edilmedi· gi, lli scncd olup olnı:tdıgı, fikihin f;ı.kihıcn •·c�"J h.ifıı:ın lıafıı:· i d�n rh·J�'Cıi (mi sdscl) oluşu 1·c benzeri ilmi (kgcri ol;ııı özcllik­ lcrinin orrara çıkanlnıası gibi

E. H:ıdis Ehlinin Önemli a.

SimaLın

Ctm ı� Udı':iıı l)öıınııiııiıı Mqlmr Hadis(iltri

[Bu ilk d(-ı•rinırıeşlıurhadis im;ını];ınndınb.uıiJns:tdcdin­

'k lU isinıkri s;�yım.k mümkiindiir: Abdıırr�hnı311 b. ı\ldıdi (.: 198,111J). \';ıhı·� b. S;ıid d·Katt.in (.: 1\IS,'IIJ), \i:rid b. H;ıriın ( .: 206,1121), Aıx'lüm:u.ak (.: 211/1136), Ebu lk-kir b. Ebll n·tx ( .: 2J5,'MII), ı\liıscddcd (•. ll8JSH). Hcnnld b. cs-Schri (o: HJ,1t57), Ahmed b. HJnbcl (o: Ulfli5S)1 ishak b. Rihlıyclı (t 2211,11·+3), F;ıı:l b. Diikc;.ıı (v.

b. 1tdkik Uıı

lı\1,1131), Al i b. cl-Mcdini (v. H·I/!Hll ) I'C Jkr;ınlan.] '" ''�' TwıiflJöım11iııi11 Mqlmr Hadiirileri

dönem

muhaddislcrinin

önde gelenleri �unbrdır:

Bulıiri 1« l561lli0), Müslinı 1« lM,'ll73), Ebu l)�1ıid 1" ı;;;ııuı, Abd b. Humc:yd (>:l-W,'36J), D.irinıi (v. 253.'llbl)l , ibn Mocc: (>: 275,'1811), Ebu \";ı1l (>: 307J'}l9), Tımıiı:i (v. li'\llllll), Ncs.ii (ı•. 303!)11), D.irduııni (« J&S,'Il95h H:ikinı (« .WS/101�). lk\·haki to: �;.&fl066), ; H;ııib (.: .ı6..l 1070), Dc:ylcmi (v. 509/1 1 15), iı.ı Abdi1-bc:rr (t -16Jjl070) •.• Kanaaıimizcc bu hadisçilcr içir�<:k ilmi c:n geniş •·c ıasııif tl· rigi eseri en flyd�lı obıılar, birbirine )''ıkııı 7.:ını:ın diliııılcriııdt )�IŞJnıış bulunan şu dört nıqhur hadis iııı:ıımdır: w p..,....,, ıçıııJdutıuk.,nı.konu n\\ll.b<bnı ı <lhrt"·k buı->J·• u"fımıW.n ı"<T·

qnrilm'l'"'· l:l.ll

Ehl-i H11dis n: Ashtib-ı /1e'yi11 İbriltif&brplrri

J.Eb11 Abdillnbtl-llul!tiri Ebu 1\bdilbh ci-Buh.iri'niıı ı•·- 256/�70) )"apmış oldugu h�dis çalışnularırla başmıuyı hcdcflcdigi )'cg;ıııc gayesi: Sahih miistcfiz

w

muıı:ısıl hadisleri digcrlcrindcn ayınıı:ık 1-c on!Jr

içindcn fıkılı, si�t/:ıhlakl·c ıcf"sir ilnıini i�tinbaı cınıckti. Bunun için dc C;inıiu's-Salıih'ini nıcyd.ına gcıirdi. Vc �-scıini h:ı;ı;ır!J.r­ kcn ileri siirdügii pnları da harfiyycıı uygu!J.dı. Bize gelen bir halıere göre: Salihlcn:kn bir z:ı.ı, ıiirasıııda Allalı R:ısfılifnii (u.>-) göıiir. R:ısıllulblı (u.•.) ona buyunırlJr ki: "Sana ne oluyor

da ı\hılunını�"(\ b. İdris (C§·ŞMii)'in tikhı ilc meşgul oluyoı-sıın da benim kitabıını ıcrkcdiyorsun.!" Adam dcr ki: "Ya R:ısiıbl­ bh! Senin kiubııı nedir!" Bmıırı.ırbr ki: "Benim kiı-abını, Saiıilıu'I-Buhiıri'dir." Önııiinıc ycmin cdcrim kibu kitap,hüsıı­ ii k.-ıb\ılc mazhar olma 1-c şöhn:ı bulnı:ı a�ışm<bn öyle bir dere· c�-c ulaşıııışıır ki onıııı üstiinc çıkılaıııaz.

1 . MiJ/im i m-NiJJibıiri

Müsliııı cıı-:-<isjbiııi (1·. 26-1/�7�). sahih oldugu üzcıimk ımı· haddislcıinicıııa cttiği, kcndikrindcn siinnct istinb.ıtıııdJ bulunıı­ Ian ıııııtt.ısıl ıncrfu hadislcri diğnlcrindcn ayırıııa)ı aıııaçbnıış, bu çeşit hadislerin k:ıiT:ınıııalarını ,-c onlardan hüküm çık:ırılıııa5ıııı kola)•l.ıştınııak istemişti. Bu niyetinin sonuru obr:ık dJ hadis sa­ hasnıd:ıçok ıeniplibireserl'iicııdagctirdi l·c her hadisin f:ırklı ri­ l'ayeı: r.ıriklerinibirar:ıyaıopbdı. Böylecefarklı ril'a)'ctlcrckki ınc­ ıin f:ııt.hhkbnnı :ıydınbııı 1·e hadis seneılerini oldukbnnd.ın daha da açık hale gctirınc:k için kısımlar.\ ayırdı. ilk bakışt.ı tczaı gibi

göı:iikcn hadislerin arasım bııldıı. Oyle ki Ar:ıpç;ı'yı bilen hiçbir kiıııscnin siinncıyohımı tcrkcdip b:ııık.ı roiLtr-.ıs;ıpnusına b;ıhaııc bır-.ıkııı:ıdı, oııa biitiin nıncrcıbpıl.ırııı ı k.ıp.ıdı

'"

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ J. Ebu lJnl'ud es-Sicisrıini

f.bu Dlv\ıd �-Skisr.ini (>: 27Sfl!�). 1\u :ciun, hadis ç:ıhı:ına­ ldrının sonucund� ulaşım�·ı arı.ubdığı esas hedefi: [)eğişik İsl.iııı bcldekriıxkki f:ıkihlcr arasında dob.şıp dıır:m w oııtır r:ı­ rdfındln isriııbar kaynağı ı·c hüküm (bpnağ:ı obrdk kullanılan büriin ahicim hadislerini bir ar:ı�·:ı ıoplaıııakıı. l\u gap:yi gerçı::k­ leı_;rimu:k içinde 'Siiııen'ini re'lifeıri. E:serindc salıih, h:ıscn, ky· yin ve amd ernıe�·e d\'erişli hadisleri bir ar:ıya gerinli. 1\izzaı kendisi "'Kiubınıa ilinıkriıı rcrkedilnıcsindcinif:ık eıriklcri lıiç­ birlıadisialnıadını. AldıkiJrıııı içindezavıfolanlarıııza'fıııı açık­ !adını ve �ine gizli ilieri bulunan hadisleri de işin erbabının an­ ldyK.ığ:ı şckikk beyan enim" deıncktcdir. Hn hadis-i şcrifin baş t:ır :ı fıııa, herhangi bir :ilimin o hadisren çıkardıgı lıiikıııü ya da görüşü başlık obr:ık koyııınştıır. İşte bu sebepledir ki İmanı Ga· zali ve b�kabrı, F.bu Daıııd'un Siincn'inin her miiçıelıidc ımı­ kakk:ık k: ifı gckccğini if:ıdc cmıişlcrdir.

4.F.buiS11 tt:Jirıni:i Ebu İsa erTımıizi (>: 2NWI2J. Öı·le göziikii)·or ki Timrizi açıkladıklan ı-ı: gizli bırakırklan t:ırathrıyla ber:ıber imanı 1\ııh.ıri n· Miisliııı'in )ulu ile her ıııczhcpsahibinin b'Öriişlcrini içcrcn h:ı­ diskri ccnı eden Ebu l)avud\ın yoluını begenıııiş ı·c bu iki )Ulu birlcşrimıiş, aynca bu birlcşiıııc sahilx:. ı.ibiin ı·e lkğ:işik beldc fu· bha5ının göriişlcrini dc ila\'ccdcrck dıııi bir k it:ıp ıiiruda gcıir­ nıi�rir. Hadis r:ıriklcrini gii1.d bir şekilik ihıisar ermiş ı·c onlardan bir tanesini zikrcdip di�crlcrinc iprcnc bularınıakla yeıinıııişıir. l\iitiinludiskr içiııdc haııgilcriııiııs-ıhih, hascn. 7.JYıfı'cp miiııkcr oldugunu tck rck bclinnıişrir. H,Kiislcrin -ı-arsa- zJ'fı�-ı::ı nokt.ısıııı d.ı açıkl:ıımşıır.Ru açıklaınabrla h,ıdis t:lliplcrininbasircdi davr:ııı· ıııabrını, UC)'ill IlC oldn�lllll bilmelerini \"C ril'ayetlcr ar:ısıııda hangilerine iıib.:ır emıcnin d�nı oldııgıınıı bilmekrini amaç""

Ehl-i Hndis n: Ashtib-ı lıe'yin İbriltif&brplrri lanıı�ıır. \"im.· bir hadis, ıııiisrcliz y:ı da garip bir hadis i')(:, onu da söyleııı�rir. A)Tı<:a Salı.ibc:-i k. ir;ını ve ıııııhıdif lx!(k fııblıasınııı göriişlerini de kaydcııııişıir. ltwilcrden isminin bilinmesi gereken· lerinin isiıııkrini, kiinresi bilinmesi gerekenierin kiinrdcrini zik­ rcıınişıir. Ncıic«k hadislerde ilim erbabıııa k.. ıp.ılı hiçbir nokt:ı bır.akıııaınışnr. Hu $ebc:plc d c Tirınizi'niıı kit.ıbı hakkında "ıımlıak­ k.ak o, hcr ıııiicıchid için k.itidir •·c t:ıbi olan.a) de

hcr ııııık.:ılli(k (bir ıııel.lıebc:

f:u.la gdir" dcııilıni�ıir.

IL RE'Y EKOLÜ A. Rc'y Ehlinin Özellikleri Ehl-i hadi')(: ıııııbbil, Imam ,\\ilik I"C Siify:iıı'ın ı-apdığı

asınla 1-c daha sonr:ık.i devirlerde bir ba�b ek.ol daha ıcşc:kkül et· ıni�ıir: Ehl-i Re'y.'.. Bıı ck.oliin b:qlıç;ı öıcllil dcrini firlcrc wa­ ],ını;ık nıiimkiindür: 1.

Mcı-c11r mcselderiıı

ötesinde fnra-::1 problemler mnyn ntıp,

oulnr lmkkmdn flll::.nri biihimler pknnr/nrdı

Hu likılı ı::k.olii, ınuhrcınd nıesddcr hakkııKia �-eni hiikiinı­ lcr çıkamıakr:ııı •·c fell·alar •·ermckıcıı çck inmiyorlardı. !Oıkıh il­ nıindc budenli deriıılcşnıclcrine gerckçeolar.ık i$e:"Din binası, ,.. Rc:'y '"' F.lıl-i rc:)· lull.ın<h (•-c bı.ınlırı b.ı�h ol>rd kı!-...., ,.., i.nbuıı lullın­ da) ��- 7...tıiJ d-M->-.cri"Jcn (Fıklııı Ehli1-lrll-. •"< H...tisuhum. (lü:ıd"i fıllıının f�ı.n). o. 7-ll. Çcu. i\b.luiU.lir Şencr•�I. Ccm.r �. l:ıiı·•·

ı..-ı Y->!-.ıll.ın. Aıık.oro, l'J9l.) kı>ııuı\l o.lılu Jcı•ı·t.ını·l• k.o•-.-.ın.. ...ı ın.ı b;r ilttt

bilgi ıulknnc:k!'Criıı<kolur.

.. Nı-.o:

Kc�· il:.i k"ıın.l•r. Kilii i ı-.)·. kiıiniıı kı:ııJi ı-...niıı< daı-.,ı.ııı go.ritıtiir. l)i n;�· iıc, KiUp l"t >Uıuıctı.: kl)"-'> )ulu!I• W>.-ibc:, ubiin \-.: tdıc:·i r .ib;in .f ıkihkıiniıı...Uiuı><uyı;un ıhr ->k )""i bir ol.o!11l huknıunu n. .ım.,ı çık.or·

"Rc:'y ,

nıdıır. .sm.b;. 1".ib;i ,-.: 1"ctıc:i T.ibiin fWhkri J"kın.iW nurud.ı n:-�·k içriluJ ı-•ı�ı>ıı-W; r.ıni n.ı'>lır-> b.\i'"'-''-'kl""i ol->rl->nll huknıunıı çık.ınıı.ı ıulıııu ııiı· mi)lcnlir kibı.ı. ink.in ınuıııkli" olın.ıı·•n i<ın.il>rdaııJır.

l'rı.:ıti İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

ıkhın f tcnıdkri Ü7.crindc durnukt.ıdır; bu sdıcpk de fıklıın hcr­ kcst dup.ınılnı:ısı vc her r:ıratOı yayılınası gcrcknıckll"<iir" diyor­ lardı.

F.bu llctr CI'<RUiCc.o.h (d.lOSI'Jl7-l70NgO) cJ.FU>iılhl-ll>iıl;,irnli cocriıkk .ıtrki: "Kı�·,.,u buhınnupı'<)"rni obj"l.ı.nn hukünılcrini on"!·• �"Duk lçin i.;­ ıiı..J l"'T-'1"!' il� inUr Ncıı lb,..hinı m-:>ıı:Uııı"dor. O. bu ı.on...ı.. bıl§i>izli� )iiziindrn '" tchcwurc l.ıf"lırd, kı�·.,ı. �ih.>J �-ıpnllin i.;in ....ı..t>ik= olil uuım,._ orıl.ı.u "!"K"""" �-ler ni>bct c.Jcrc�. Alhlı"ın orıl.on niıd<ll'ıi w öı-.1� �-in vddı ik >·»ıfl.,ıdımııııır ... Soıı,.. Bı�ılı kdimcoluliıtı bir b>nıı bu goriiıc "!"IIIU), JllC<ik 1-'ızz.ıııı gibi 5<kfı �-cnncm� \"C kııummıqlınJır. \"io< ılc.qınginilkri ııntl.ı.r olıııuırur. S<Ick.!il uz.rnnınuk.Lı birlik<c içriluol . '" kı)-» Wnusıın<lili "'-'Zkri oııtrn dıh.ı dı illnı bir � � ., ><Ü.rtmiııir. fiinkü onU.. p;örc Wubikrin i.;rih.>JW. min bir huküm 1� için .ıcı;ı. bir kmm �.,m ol.ı.yl.ı.ıb ilgili h.ı>ım '"'tlın >ulh ctmckmı ilwrtrir. Bu surette orı­ l.ı.r. �krini OO,·k bir <Tiul<ık sll>knıiıkı- •"<»ııki :>.ıuırn�n ><kfi luıılı bulnuklı.Oç;nc dıtjtii� çirkinduruıııdııı kurnılmu�nlır). llılı.ısonrı [)..ınıd b. Aii :ıdıııd.ı c-.ıhil biri çıknııı. l>cr iki rı"fın ı><>ii)iodigiııi .ınlıııud.ıııonl"' upı"'); knnıcıı :>ı.zum"ın. kl>ıı><ıı ık kı)"1>t r<J<lnl<ıı ll..ı�th kclmıctl•nn .;w.mni bctıioıı�-.-.dt kı)".,I"C ;,;-ıih.ıdı n:d.kı-ıı-..·k Oç;ıı ılclilkt-gctınnil'ir. llu· ııuıılı lıi<likıc o.. D.Ii ddilkıiıı lıq»iııi l.ıb<ılrnıl<"llli)• .ıini ilimkn.l< ıklm hiçbir roln oı.t....Sıgım »ıur.ol l:.c,kli>ini h•ı�·•n n><rrclı<>iı>< iııdinniıtir.· F.bulkkir RUi bu!·k«. rc"r •-.: kıp>lıı <klil ulu1nn" �l�" "ı.ılul'=•�-.:­ cokj<l<ilılc i>UI J <ın�-.:ç•lı)!l"l"'· lhıııolıı�ıdı rc"yk iç"ıiı..J. buliin hlliıı hu· ku�ı.rıııın iJ\"Ütuı�� l.ı.yık bir ;ofı" '�"l'ıkriıı bir anı.!'l '" t..ı''"!'l' if;ıdc <>.I<T. llunun Oç;ııdir ki lboı Kıncyl>.·. KitJbii1-.\lchilinılc '"n:"ı· ı>rıftırl.trı� I:Mjlıgı.ıhıııd.ı f•kihkri "tikf\'Jcrı-.: EıUi. Stif!·.,, Scı-.; ı-., ın,_,_,n .\lllik'lbuıll.ıt ı.-a>ıııd.ı »)"ır. \"ine H.ifı�.\hılwı�ıı""' b. cl-1-!.iris ci-Huj<'lli� Kııd.iıu Kurnıb.a� ...Uı ....m.ıdc lnı.tın .\lllik"in ügr<:•><ikrini f\·")' urıfun ...ı..r.k J!O'ı<"rir. Hif•� f.bu1-\i:lid b. ol-F".ıdi dc-Tirihu Uk.,,.li1-f.ıkkhl> .ıdlr kiuboııd.ı aynı if.ıolo!i kullın..-. llıııol.ınl.ın •nl•ııh)"oı" l:.i: b.>>ı ri>"J)��krin kö<\ikJigi rc); �r"i ..ı..-tilkrin rodJ<trigi. oıof>i ;ır<uW.n nuh;ıılü '�'" ın..li gi:.t\ijk.•nlir.

H>•><1ikriıı �)· r.rıii•ıl•n" di)'< i;iıoıknJidlnlC>i iso: ••><>k ıı..tüm ç.Unm.. ı· d..ı. rc)i ç.* i)i kull.ınınıl.ırıııdın ikri g.olmiırir. :>co-.:<k olu"" ohuı� i>ıcı­ _ lrık"ıı. i>CCı" .\lo:Ji•><"<k.foUıııı buluııdıogııl,..,- )"çnl,: "')"<k buluı'-""Unr. h.l.inı hukukçul.ı.ru•ıı lıopoi »d«o dkriııdcki d.•lilkrc gi;..,, ı.;-ı;ı...ı,,�,ıd.ı ihri· l.ıfrnıı�ir. Kiı>b. Sitn,,..,. ıc,. ,.., ı.:,r><ı k>bıolılc >-.: .....ı.cc bunl.ınl•n bi· n)-k )...-inn....>., < l:.ooıu>uııdı iııifık oımiık-nlir. ;\'uıeı"iıı okJigigibi. ludioçikı­ ıukrki olııJX C<UI"IgibiJiıb. fıl:.ihkriso ubiphiiluııfııı.lntirkı-. lllliıib.oriı f•· r

��=� ..�:�������.�� � :1�,�·��ı.� �:�� t�:�� �:.ı:,;

tbmlı..l"d..ı.. cl·lhtibii1·11.1$<1.1Ji ıle Kiılbıo"i·fılı.ih >'c1·Mllk1-:.klı.rh"Jc- bı1nun ml..ıkrinô ı-..nnıılrnlir. lluuJıh.ıdi>cwtiiııılcıı ,..... �"llcrd)ukıur.

Ehl-i H11dis n: Ashtib-ı /1e'yi11 İbriltif&brplrri

l. HIIdis rir•llyrtttmclmllkll(llltrlllrdr

P.ırlıi problemler

hakkmd� bile hiikiinıler isıinb;ı.ı eden.

ftf"l'llar veren ehi-i re')� Raslrlull;ıh'ın (>.u.) hadiskrini ri1-;ı.ycı ct­

mc ııokt:ısın&ı ise oldukça çcgiııgcıı da"r.ımyor l't hele Ona (u.•.) bir sö7. ııisbctctnıcktcıışiddctlc kaçınryoriJrdı.

Hıobdi � Sukpıuıı b. Abo.lilk."-; ct-Tııfi. H.ınbcli uWiuı-.: .Wr yu..lı8J �Lulıt.ıı.ını'r-R.l•ili.odlı=rin ı ı<rlıinJc j00"0: Jı.-ı-:"lliloirıli rı:\· r..-aıhr Lın ....m, iufi bir oi.><Jur. Hukumkt\k "'"y ik i.çTOiud )·•p.ın i'ıttU>c fimiJ.lır.

BiirUn L>-ÜmiLimlcribun.ı.W.ildir:çunıai nıi-.,ıclOOkrinl-q»i�nıLı•kıl '""'!"�nımuduı !·•p.ınuzl.ır. l"'Srulupındı nıuıuOı->nli�= T.ZW1ul­ .lfrnlr o.- Trnkilıul-.1kılitı;ibi i.çTih.od u>ıtlk-rini h<r nı..,.ı.id hıiLııımıınr.

t �-i nıi. lull;-ı hlır"in nı<><ıc.i ort.ı!� .,ıaııa... ....• ..- ..,-ikı- u­ R<:!· .ır.ofuıt.ın

r.tiııd.ln 1.-.tlıLır>.yaııi Ebu H•nif<•�oıı.ı r lbi ol.ın Kufi:lilm: .oduLır.t •-.rilmiırir.

11-.wlm F.OO H..�fc"yc: dil ııutnı".b ikrigitnıiıkrdir. llc:n i"" '".ıwıi Ebu H•

ıı�<-"ııiıtkcıt.li-iııc ni>lı<to:Jikıı �·krJcn u;u.kııı.lugu k.ııı.ı.ıriı�'ion•.-oowOO

gibi i......ıt.nhrı ıcnziho:Jrnın . Kı"""· Etxı ll>nif< iıı.ıtokunJiı<" lıiçbi<<uıule' rı: n...ıuk-ko c:rıııcnıiııir. S ımt><"ı k<"""'".._.. ""'h.ıkfc:r c:rıigj ulıı"'l'-'- "J<"'k

ıJ<.inıgunlup'""""-<ı.uol..ı.SCiilk"' Wr"'-".ı:nıuh.ıkfc:t c:ınıijtir. .llulı.ılif­

lcrioo.ık.ıl)O pc:\:. in,__,lh J .-·r>rım>rnıı l •nlır. F.b.ı l ·•ııi ci"'�ih" f lıııJ.ıı·.,, �,,l i>c: bôr. iubctrnnı,>ı: il:.iıııuk.tf.ıılnl1jtır. On.ı olil uuuııl.ıı-. y.ıtwc.lçilrnli<. )"•

J.ı i.çfilı.ıd y.ıı�bn»ı w:rı:k<nı.-rk-ri bilıı><yı:nknli<.

Ark.ı.l.ı.)l.ınmınl.ın Ebul-\'cnl'in u..-.ıu·.ı.ı:ıiıı .ıdlı lit.ıbtıı.Jili if...ı.ı. nc ı;orc:.

Ahmo:J b.H>nb<I .SC Ebıı H>nifo\i,__,)'Jl• ''< Ü\l!(l ik .ı.ıınıl}fır.· Ş.ıfıi mc:zh<bıı>.lrn ol.ın Şihib !bn H...,. d..l!d.l;i, d-H.ı)T;rül-Hı..m ...ıtı li­

ı>boııdı (o.29) jOOi< Jı.-ı-: "Aııbıılın>kı.ıd" ki ooıır•li ;ıimkM Ebu H>ı�t< '" r.olo· bdcri ;.,;.ı rı:\· ı.ıı-afr.ııl.ın r.birini kull>nnıolm oııl.mkuçultı-ııck. -.,;n �. 8u. <Mıl>nn l:a>di go<Ujkrini, >iinne<c l-c ...h.ıbikrin i.çfih.ıdLınıu ıarih <trikkrini

.U,-Jrnrlg..ninidc guımcz: süııkU f.bu H.ınifc •-.:t.ıkbc:kri bugibi dıxumı..r dıtı u.W:nrl.ır." l)>h.ı ,.,u-> !biı H:ıo:cr d·.\kW. F.bu H.,ıif< •-. �ıuo�

ıit.lıt> ı.ı:ip c:ııü.kri )ulu >Çıl:.l>nnı; ooıl>rın OOcc Kiul'-tonr• SUnol<f \Cd.ılı.ı •ooudı ...ı.k.bi rin fCTt·•Lın)·Lıiçtiluddı. buluııdutı.nıııbc:linmitı-,lıuııun:ıhi­

ni .......ırnkri mlJrtmijtir. BirmiiçıchiJ ol.ı.ıı F.b.ı H.ınif<'!--itn*i.IN:-rı gii>.-. ni�r ıu.ı;,.rk-rin buluııJugunu ink.tr,-doıJ>C!-iı. Bıı h.ıdi>Çikr. f.bu H..�li: •-. •ri:>· WıLırıııın k.ıOO! c:ınıcJigi ril">)"t"tkrdc bo.ollllllll ilkılon: oliU.. c:ınıcJıklc:ri -.,;o� '"""' '" '*rı:ncilcri1�ıı rı:�-, k.ı')•hk h.ıdi,i ıc:�iklc:rini wu"""'iıJ<nliı. �ı­

lullı bulı.ıdı.._;kr. EOOtı.uifc l<"o@;rrncikriııin ddillrnltıı ıu..ı hukiim çıUnlık­ Wmı k.ı\T"!·.ınwııııl.ınlır. ..>l>CII f bu, nı"'l"'hKikriıı g<.in>ık'riın ıi � l.nkin <Jiu·

ııınJ.ııı ,.- ıı.ı.ı;, ,ı,ıl:lcdcııkriııK!rol:.lcnniıı ._.tlııligıııdcıı ıkri gclnıııtır. OuLıı•sıı·· Lııu.ı;,.rkr..,'!--ck.trıılık ri•·.ı)"<"fi ıcrk<:diyorL.ıroli).- fıkohçıl.ın rı:ııl:;ıı «miıknlir.

OrıLınn bu)ocniz mıkitkri ....ıc.-.: k!ıJikriı-.:ı.ı<i.lir.

l'rı.:ıti İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ Hatt:ı İnıanı Şa'bi şöyle dcnıi�tir: �Bir hadisi doğrudan Allalı

Rasıllii'nc

nispcı

cımcyip, o

hadisi

kcndi�iııden

aldığımız ravidcn naklcnııck, bize daha scı•inıli gelir. Zira cgcr o hadiste bir fazlalık y;ıhut noksanlık VMU bö)'kcc o lbn Hunı. 1>1.\ın hukukl"ul•nm, r>:)· '" h.Wi> ••<>li>rl.on olnı>k """"' iki�"< ·�1nr.A>Im.b.bu clU.,oı«g<CÇ<kJ>i;ilJir. B;ızı ahil ıuk.ikikrin ....>...ımı ı:J.ıy• ıw->k Ahınocl b. H..ıOCriıı milmctin&ıı (h•lk-ı Kur'in mnck>i) ooor• birt>kım kirn•da-u.-.fırıdınu�-.Junıhn"1U•· ll>r•himnı-:O.:dı.ı.i•"<b.w >ri:..W>ıl>nııJ>nri•·•y..-ı.Uil<ıı"rc)·ı•r•lt•ıbn""u"'· ıiıı Jüı<ıı>ııı.n.Jır" >Üt\i, iti4.1i koınol•rı.t. ..hih Wııı""" m"h•lifol.uı rc)· •ıı· Wıuııd...ror. Ymi bu .&k kr'i hu�ıımlcnk içtih..ı <"lm<"l;; .ıcı;J: turidltr. lo­ dc-rilcr l"< mujdıtıihc" ı;ibi biol'or r>nwt•n f kı>ruuıım.ıkı..Jır. llt.ı >u;m, b.ııJ<..ı ı\ırlil •nl>ıı,.k.. oo"ı ı>lırifcınl<kıit. U)-.lUnıı""ıl.,•l•iııi ,liijuııs<bil< biu.tt nı· :O.:dW,..- Ibnul-.\1"><"))-ibfcr'in>e<cl<lml< re�· il< içriluo.l )"l"'"ll.ııJu-. ibn H.ızm, kıy.. lLxıu>uıd.ı <.&lubiknlcıı ıut.ki.liknkrirı hcp<ini r.ı...wnuy• plıl''· )lillu;,.. H<. Ömcr\kıt ri•·•ı�� .Uikn h.Wi,i oJ<>tnı bulm.;ı;ı: (Oruçlu i�ı luıunııııı ijpı><>iı�< J.ıirluJi<. AhnwJ b. HıJıbd. l{ll: f.t..ı i:U•"Ud. S•r•n•.

2{418).0,..., t..ı luJi>id·ll>tibii1·1\lS.ll<iil"c Jig<rtuJ;,çık-r bir..,ıt ı'tıll.ı •"< birbiriıo;ı·•kıoı l.ıf,.ıın, ri,·•ı"<�"cmiıkıJir. l)iS<r ,.ıubiımJın ri•·•r«.,ı;kidtr ..ı. �·ı.:.tır... l•ıihs..ın: \'inc lhn.-1ikriıı i>rih»n r>r>:ıı>ipk-n Jc kiıinin kcn.li ..-.u•"< lıc>"'i'"' opr>k lıukiim >-crmc>i Jcıırl. �lo.lir. Hmdikrc hurum cdcnla. onLmn nrih­ .,nJ.ıki nub.ıı '" "ıl.ı�1jl:ırıtd.ıki io-.:digi ...,.,,,,.,_,.., •dı lolnnıl.ııJ•r. O!-..

Kıy.,., loboıl cdcn fıbho;ıl.ıcor•"'ıJ•. H;ı>ı:tikı-in U.tcd.lip rmıuJ.ı nrilı>.ııı f•pm.>•'>n )"Oltur. hrih>mııı b.ınluiJug>uıuil< olırık�icı'-"'• lm>m ş.itii'Jir. Onun lıu koımJ.ıki Jclilkri�ru ol.ıc.ık olu"'-'. •)"' ıldilkı- i"ilı>Mıdınoııcc �•.H;inin "''""'"'" l>mimsodigi kı!"'""J.o b.ınl okluguoıu g<.»tttir. Tcn>dıl< b�·., .ı.., nrih<.ın dı. dopu.lur. Bunlrn k>b<ıl cJcnkrin oı�...ııiJm nuıuJ.ı t>ir birkrini ipf.ll ctrnczkr; çcliıik dq!:illcn.Jir. Kıyı"lobul nlcnlain iorilnml<xıu­ ......ıili ihriW\ııı t.ımımcnl.ıfzi..Jir. :.ııi.,hıd.ı l t..ı lLxıoJ.ıki ilıril.ift..ıpr<1,;. bc •crikiı i<im u..-rindcdir. Huoı.ı gumıımı>.JcıcmıinolojikihıillfJcııilmı:kıodir.

Et..ı lktir a-Rizi, Fu.ur\ıniin istih<oıı b.ıhsinJc jO)ic .ler. "l\IWı'uı i�i oklutu nuddililornc cdcrckt.ılbin ctriSiıı<!'lliizcl (nıu.rılııcn)okltı&""'ıı:orc·ıJoı!:· rulugn lullııd.ıılcl;[ t..ılıuı.ın Nrl"-1" b.ıkkıı�b i>tih>llt {gu;ıd t..ılm.1)�imi· ni klıllınnuınız c•i.Wir. Ail.ıh tu •rn·i lu:rimc.ı. b<ı ılcı-inıin klı!Luubıu>tıU ""ı gunııU., •"<gutclol.oıı j<}i )"•l""lınıı hklı)"<ttrnliSiıti biklimı�r: •... S<i>ilqi­ rip g\Ltrl ol.oı�ıuu!"'" kull.ınmı muııul.ı, l)ı<Ail.ıhınhiJ.ıynmi&' kinııdcrooı­ lınhr. \'c oııl.ıtıkıl ...ııil� kını...,kıJir." (Ziinwr. 39/17·18). lbn .\lo\ıd\ııt ri· ,-. -.... eni� mcrfu bir h...ıi.rc Hz. 1\:ygınıbcr (o.u.) M·k lıu)"m\U)t\lr: , '"

Ehl-i H11dis n: Ashtib-ı /1e'yi11

İbriltif&brplrri

nakise, h;ıdisi kendisinden i�ittiğimiz kimsede kalmış olur

I'C

Rusuhıllah'u nisıx:r cdilnıemiş olur."''"

"MmJOOunl.uuı güui S'J"liiSi i �ı;lllbh l:.ıwıJ.ıdı gtuıd.lir. ,lhnlilnunl.1nn konı gunlügu �· i>< AII;h l:.ııuMI•ılo kotuJ,,.· (Allnı<.l b. H•o>l><� 1179: H<'!-"""i" , ,\ln"<ıuu'ı:-7.<\·.öi<l, l/ln.) Kiup >"< >ÜOUI("tı< briı...n l:clio»<>iniıo i>cl) lUkiiıı.l<n g<l<n !.fı>l.1nn kull>nolnu>Ono gU!.wmı non:Jigi "hmn" (i)i, gi ıl<lil bühmJugun.ı guno,d<>gnı oiJuguou dıirJclil bulunılugu ;iin:<x,nıüo.ıdo >ııl.urnık ı-cbirıairnolıı,.kiizerci>lih>.ınnıkullımlrıw.uııl..ı birrngdı"""''··· l>tih>.ıno koou)-..ı. LıfıZI"tol\:ln•vl•mk ıo:ı<:.ı:iki )<�>.koıbi>imk ı..,ı�lir.Ufir. )'Önuııdrn ı.ın�•k olur<>.. bıı ı-oıı.dcn mwnzımız lukh ol>lıiltr. O dı Jikdi� r>birikull.1oubilir. Lifoı)i..o>U•ı.dcoı wıııoıunnı bit•oıl.1oııı ı""ıtır; Ç(ioıkU ı....-""" b«tli� !<"rimi kuU..ıubilir. ÖL<lliklc bıı ıcıimin nwu.ı Jil ı-c lmluk .oçt>ındııı uı-gun.tii)U)"""· iı,..ıı i>tcrArıpç•. i>tcr>< FM>Ç• �Iıilir, bıııubircliı-ro:-. &Hniı ı·ol:rur ... J,Jinı hukukçulııı i><ih,.n >Ö<unu lıin,'* ı..-.knlc kui­ Lınmııl..ın.lır. Ri<·ıı-ct«likliginc gorc lı·i• b. •lluıı-iı'<hukunı <-crirkıı,"ln>.ı11· Lıtıçiıı r..-ııiı oiJugu.u"-"<'kof» J"•ımu-=onl"' i.;ın kor»<l•"<ritli ulm...ııgı uk dilllc isrihuıı ı·ıron�" &nli. htih>.ııı kclin-.ni lnum .IUJik'iıı C>Crlcrindc dc �u-. lnwı> Ş.fıiJc. ·�ıuı'.,uııoruLJiıhcnı vlno.sıno iuih>.ııınli)""''" (i)ı buh.ı)\l!Uın)." <kıniııir. llnıı.ı gon- bıı n:rimi kulWmW. lt)"� unun kul· lmılrnuuu iıira <tmek ı-criıı.k olıııu... htiltı-.>nııı iki m•ıını •·ın.lı<: 1. �ntı...ı ı·•ı�ıuknr >"< lıi•inı (!iin•ı '" i.;ıih.ıdonıı"" bir.ıl.ıl..ın ölçul<nı>�iıı.k R;�ioı u;riin olnu;o,br. :\"iıckim b.ı., ı-ınl.1rıltıııo.Lı ı...ıııolınl:.ı,luWrıı-c­ .ı-ınn rilın<>ig<-ıdrn muı"ınnınıiktınno n'>i�'bo)"k-.lir. ZıroKur'.ln·ı Korim"Jc"'ıı Lırı-...,ıgin l:o;ndi dunıoııuou,)ı>bnl d•kc•kli gncfuıc guno- �-gun bir�kikk moı"ı ı"nioiz. 11-o. i)ilik pp>ıılır:ı. nıun.ısip tı;r �r".Jrnilmdtruiı-. (11-ıUı-ı, 236). Bur>d.ıA!Wı, kJtiı-cfıkirlik <"C >;<."'giıılik du""""'uguno onuı"••-cnnc-ıi cnın:mıi)rir. .\luı"ırunmiktıniı.cbclli ıl<giklir. llnc.ıl.rıhmUıı-c o.ıkohrc giinobıı mikt..- rc.bit «lil<-<dıir... ljt< •ıU.lııl•nnıız bıı ıii.-tii içTiludı i>ıih>.ııı .Jnıı >-crrn�r. Bu•nlımdıl:.llm hukukçul>rı .ır.l>nıdıtı;rıınlıkı""""- H"'kim­ !lomiıı bıının iliiııi"'-'!-km<>i ınunıküll ık:giklir.

2. J,-ihumn digtr ı\UtU>! i><dıb..ı kuweıli birJcliiJcıı dolıp kı)"-"' �""ck· ıir. ll-u dı W jdikk vlur. Birinci>i, iki n.>>.ı �.,ıl) bcru.c)"<H fcr� bir mc>dmin bııkınnu><dır. llukr'in,.,..,lc)ilıirıw.ı:k<;<:)-cdıpıu.-.ıl., .....ı.x., bıı,ı!.ın.lın lıiri· nckoı·.,.cnnck iwnıdır. lırc bıııu H•ncl'ıkr, i>'ih>.ın ...ıuıı>-cmıckı«lirlcr. f.g<r ikiıı<i>i içiıı bcı=ıiik !Oz.koııu<uoln� cliScr ı<Lıbcıı:ırnı<>ig=kir•'<'-'"' k.rıorıı•L1rık hukum >-crilir. Bu l:.ıbiı.ı.·nolnı..ıl. UJ.<.ı: ço.oi; Urtjık<'< ıı>..g!ık

birt . Wm fcrı n>e><lckr •·•n.lı<: \'UIIkil >>�llınl..ın birine kop• �·ıp.ır!:<-ıı ;ıu,_;,..ıc,, biriııi o..ıcl.i.., tcmlı rnııok: duı<inn,.,, ır•ııımıı •-c dild.ıt ;..ı<r ... " ,.. lllnınL Mııb.ldimc,28 [M]

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ lbr:ılıiııı Nelıai, ''llaşka hadis bilııın ıııisin!" diyen birisine şu şekilde k.ırşılıkl'cnııişıir: '�\bdull:ılı dtxti ki.. t\lbıııe dcdiki. demek bana daha sel'inıli geliror. İbn Mcs'ud'un bile Allalı Rasiılü'nden (u.>.) bir hadis riv;ı�·eı enig:i 7A'Inıan )"ÜZii renkten renb-c girerdi \-e 'R:mıhıllalı, işte böyle

ya d.ı buna rakın bir şey

�rlcdi' denli. (Sahabi bile böyle hassas daı·r:ınırtca. bana nasıl olnıak di�r!)""'

Hz. Ömer (u.) Ens:lr'dan bir topluluğu Küfe'ye gönderir­ ken onlar;ı şö\"le hirap enııişıir: "Sizler K\ıfe'�-e, Kur':in okurken :ığla�..ııı. inlcycn

bir ıophıma gidi�·orsıınuz. Sizi karşılanııda

görünce scvinçn:n "Hz. Muhaııııııcd'in ashibı geldi, Muhaııı­ nıcd'in ash:ibı geldi" diyecekler. Hıızurunıı7�ı gelip si7_dcn hadis­ i şerif ögrcnrnck isrcyt-cekler. Siz, rniirnkiin rnendx: Rasuhıl­ bh't.ın n hadis ri\..ı)'Ct edin. " ' " İbn Avıı da

şöyk dcıııişıir: "Şa'bi'ye herhaııgi bir şey gel·

diği (bir lıusııs :sonıkluğu) 7,anı:m lıenıeıı t-c\'3\' \-crıııektcn kor­ kar, �ekiııirdi. lbr;ıhirn ise uwn uzun cel':lp!Jr \'erirdi. \'ukarı<bzikrı..xtilcn 3s:lrı D.lrinıi, ril'ayeıeıınekıedir.»>

1-1/eri,de yrterli hndis, snhtibe ı·e ttibii11 ıislin olmaması sebe­ biyle, ibriyaç lıissettikleriilmi malzcme/erin udı>iuikmdilerint ii'-1Jii 3.

oldıı Elıl-i Rc')'in ilııiyaç duydu�lıadis, l'ıkılı vtahk:i.mın ıcdl·in txlilrncsi, farklı şek ilkrdc olrmışrur. Bunun sebebi: onların sahip olduklan ilim ıııalı:cnıt-si arasıııda, fıkıh ilmini chl-i hadisin ra­ kip enig:i usül iiı.cn: istinbat etnıc)·c gii� )'Ctirebilccckleri dcrecc:­ dc h�dis, slhlbc ı·c t.ibiin lsin olnı�ımsırdı

ıso

lJ.Inmi, .\lııu.ı.Jınl<', 2�

].\ll

lll lJ.Irin>i, .\luUdJımc, 2� 1�11 llı l);rimi, ,\1uUdli""',l8 (l/3l·85). (1bııAm'ın w<i.ı bu<.ıd.ı. �l<'kndir.) ]T] '"

Ehl-i H11dis n: Ashtib-ı /1e'yi11 İbriltif&brplrri

4. &ndi imllııılllll)'fll yeriııdilcr IXg:işik Jsllm bddclcrindcki �liııılerin görüşlerini atJ§tırıp deg:crlcndirmcyc ,.c onlm dcrlc�·ip üzerlerinde ilmi çalışmalar ?Jpmay;ı cb gönülleri pek y�ım�ch. Yarınadı ama o alimleri )·iicdınıcktcn ,.c onlar<bn isıif.ıdc cdcnıcnıc nokrasuıda kendi· lcrini iılı�nı ctnıcktcn degai durnı:ıdıl3r. ltc'y clıli, tibiolduk­ IJrı imanıların en )'iil.:,;ck rahkik nıcndxsindc olduklanna iıumyorlMdı ,·c blblcri de onl.ıra brşı t�ın bir bbuilenişle dopdohıvdu :-<iıckinı bu gerçek :\lkanıc'nin §U sözlinde if.ıdcsini bulu· yordu: "IIıni, Aixlullah b. Mcs'ud'dan daha giiçlli. dalıa giil·cni­ lirbiril-:ı.rnıı onlar içindc?"

Ebu Hanife (.!. 80{1·. t5ll) de diyordu ki: �ibr.ıhinı :\'clıai, S:iliııı\kn daha f.ıkihıir. Eğcr s.ıhiitx olıııaıun :l)TIC'.ılıklı iisfiiıı­ liiğii olrnas;ıydı, Alkanıc, lbn Oma'den d;ıha t:ıkihtir, dcrdim.

Tabii lbn Oıııcr dc�·ip de gc<jilcıııcz; o da ilmi dir.ıycıiylc \'C şöhn:ıiylc hepimizin ımhlnm olan f.ıkih bir sahabidir."

5. EM-i rt)', f=r re ımıimkmit mbibi, uki ı-t lm:J�r m'llp kimstkı-di E•·cı n:'y chli. fl-ıancı ,.c liraset salıibi�·dilcr I"C zihinkri ol·

dukça kıl'r.ık olduğundan bir konud.ın bir konuy:ı oldukça hızlı intikal e.:lcbiliyorl.mlı. Bu iizclliklcriylt:, kendi iıııaınlarııun göriijlcrini daha baprıh bir şek ilde açıkla1·abiliyor •·c herhangi bir renkir brşısında çok giiçhi Cc\'oıpbr I'CrıllC}"C nıuktlxlir olabiliyor!Jn:lı Sonuçc:ı: "Hcrşc�·- y:ır.mlış kabilireti doğnılıusunda gcliş­ nıcyc d;ılu cll'cıişlidir" siinncnıllalıı çcrçci'CSindcAlblı "li:all'ıun �Her gnıp. kendi cliııdckikrlc iftihar etmektedir""• buynıg:u �·c· rini bıılnıuş olııp.ırdu. ı!J. ,\Iu"miniın, l3/53: Ruon 39/ll iAI

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

B. Rc'y Ebiinin Yöntemi:

Tahric

Rc'y ckolii, fıkıh ilnıini. ıcnıcldc "t:ıhrk kaidcsijnıcıodu� iizerine onırmı. Bu nıcıod ise şu şekilde t.ııbik cdilirdi: her fen. t:lbi olduğu nıcıJıcbin söz.:üsii dunnmmda olan I'C o rolun görüşlerini en i1·i bilen

n: o görüşler ar:ısınd� en isabetli ıercih­

rebulunan kinıscnin kit:ıbını ezbcrlcyccekve her nıesdedc lıiik­ nıün gerekçesini düşünecekıir. Ne zanı:ın kendisine bir sonı so­ nılsa vcrJ dognıdJn kendisi bir ŞC)'C ilııipç dıı)"Sa hemen czbc­ rindeki sözkonusu ilmi birik ime, yani kendi mezhcb :ilimlerinin �çık!Jnı�larına bakaeaktır. Eğer aradığı CC'-':lbı onlanb bulabilir­ sc ne iU. Bubnudığı ukdirde ise mczhcb :ilimlcrinin genel ifa­ delerini i�lcnirı:.:ck I'C onları meseleye r:ııbik c'kocck, )':llıud da onl.ırın sözlerinden zınıni işarı:tkr :ı r:ı�-:ıcak ,.c o iş.-ın:ılcrlc cc· 1-:ıbihük nıii istinbaı emıeye gide.:cktir.

b. 1iılm'c Mcwdlrın Bu mepnda ise dogabilccck ihtimaller l'e bu ihtimaller lı:.aryısında re'y clılinin takip etriği nıctcıdl.ır genel olar:ık �yk-.:c sır:ılln�bilir· ,.. T•hric: Uig>m, çık.ımuk m•ıuııoudır. hul•hı> he: F•kihlcrin k.ııilkrio..ı.11 '" � im.unl>nl1ın ,.>ll<ı•k,1n<: •iı mctin •" '-';..ı.lcrı.k·n ıc:r'i h�kumlcri

çık.ımulnuıı><Oıudır. T.ıhriccdcı!<nıuturri<,<hl·i .ıhric.>..ıhib-iı.ıhric>"<!''"' ı tub-ı ıiinıb <lmilir..lliiçtclıi<I:Ş<ı-'i "'"l'rı.b.ıl>'tJiS<"r .ldillmlm hülumôsrih

r.>< ..ı.n (çıbr...,) .ı.,,.ktir, ,\hıh>ITi< ı....-. ın<'<t.clıin ıı.ı"' '" k.ıiJ<Icriııdc" hukum\'k.ır>n f>kihıir.

Kirf•kihin uhri< r•r->b;lıı..,i O;iıı � ,,.,,ı,,.. ..tıipol·

"""'' g<r<kir: l. �l<ı,.up oldugu 111<<l�<p inı.ımıııın

>'t OLU ı:ibi oWı diS<"r

müo;ıdoiJicri., içtiluJLınm, o ni<Zhclıinıikhi k.ıiJ<Icriııi, .lclillni!i< birlila.: bii­

�L 2. ı:ı.:�lkr uıaUıd<

tcfckkii< >"< iı>«lcnı< ppnu!·• ımı�aru;,. .,ınw.. J.

ı,.,..ı.bulundu&ıı mlli)'<tın ürf•·c..ı.tlcrini, biıhınJugu ....ı., l i hı)'..,ı.onnıbil· t

n!<k. lluuo;n>l"ı�"'>dı"1'Lı)'"''"'"·"'"lutri< .lcııilir. {8b.. F.ıhmıii1A>.r, Fıkoh Uwlıi. >.J l1-J l8. iFAI' r•pııl.m, i>1ıııbiıl , l996. ) 1.111

'"

Ehl-i H11dis n: Ashtib-ı /1e'yi11 İbriltif&brplrri 1 . Bazı sözlerin, imi \'C iktiz:ı delikıleri olur \'C o sözden

kastedilen nıanl bunbrla �nlaşılnıış olur.

2. Bazen �dı \'C hiik nıii konulnıuş bir nıcsdcnin bcn�.cri ye­

ni m�-scldcr omya çıkar, bu yeni nıc.scldcr önceki bilinen mı..'SCkyc ıarbik cdilir \·c omm lıiikmiinii ahrlar.

3. H:w:n de hlikıııii açıkça bclirknnıcmi� bir mc.sclcnin ille­ ti. t"Jhric \'C\�1 scbr-hazf'" volu\"la tesbit ı.."<lilir

n: o tespit cdikn

ilietin dig;cr kap;ılı nıc.scknin illeti ik bcnzcrlik aro:nııı..-si .scbc­ bi)"k, hiikmii bilinmeyen ıncsdc, bilincnc hamiedilir \'C onun lıiikmiinii alır.

4. Bazen nıliçtdıidin bir konuda ik i sözü olabilir. Bunb.rın kı)�ıs-ı iktir:ini ''C�":l kı�":IS-ı şarti ,,. şekline terkip edilmesi nıcsc­

lcyiçöıiimc b'ıışnır.ıbilir.

ı» S<br-H.ı:d": T.ıhri< d>likin""'· """i'<hiJin»ıl içtilu,Jmo.l.ıkihuknıwıill<rinibul­ nul Gix:n:, illı:ı olnu�-· d•"<rijli , • -.,il>n bir •••)"• ropl>r •"< illı:ılı&i bu ,.,,ıı..., ttk<T !<k<T >=rclı. hukum<k n nı<»ir olupolııuJıl:Jının ><: ill<lulnu t-'nWını _ ••ı•ı>ı>••ııı....JıiWnıuıı>ı:<ı.:r. lll<ı olıni.1)".K'•IWnbirb;r.,-ılunıu1 ><ın-ri)'lı: <ıo

.._., ;ıım ....ı>iı «kr. j.\1] 156 Kn-•<·ı i�ıir.ini: ız,•.,., h>noli 1'< k11•ıs·ı ı:.-zıni oLtrık J.o ı>ımlı:ı.Jiri�r. 8ıı111k :\�=� .olııukW..<tt iki mulı.IJin"-' (Ot><ill)<kn oluıur. :

K� Önciil: Hcr ci>iın. müciHıir (belli p>'f•lrnn biılqınc>iyk ID<)düu gelir) RuıW. Oncüi: Hcrmudkf. mnl-.ı.:,ıir (ooıınJ..ın ıüeud bulnn>ırur) S<ri<ı::O h.tl.lı: h<rcisim, muh<btir.

Her mii>kir (ut+.<>jluk •-.:ren )<)'). hımr (içl.i)<lır.

Olul.kh<r »ıi'ıuth•k •-.:n:n�,hır•n>clır.

Ha çqiı luınr .Lo lu.-ııııJır.

• Bir � nıi...ı

7__.,..,,...,.,.. hcr� t<''ııı ndcruhrur.

Hcr mcbuh d.ıı !"ıul:J.ııumırırOh.tl.lı: ur•rtıoLtnl><r)<� )'>»kl•no.ı"l"'· Kır<><·ıŞ>rti: BuJ.o •ro.ııjd<.il.lı: ikinouU<lı.li ıııı:.lı:ıo oiU)<lukt>ılır. OıWnlııı bir

tııınl iıcr biriır bir t-'ft >igi;ı biriıtiribııiı iki U.ı!�"nlro oluj<ıut.u.dır. l>i�cıi

OS< hıınli i:Jı·» (yııu il:.rir .inl kıf»)ıır •-.: l . .\lo.ılu.klıı""lı:rdı:"l'"'" '�·• uno ıa·

>ioLtr.ol ıikmlibnij<ir;oynçı k<ı.Ji•iı>�• bir i>ıi>ı1.1 k<linl<>i ık biri)\'iri•nij<ir k i

buocbcpk orukıy..·ı iııi"ı..ıi ı k Jcnilmiıtir.

"'

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

5.

ı\lilçteJıid]crin SÖzlerinde Örnekler )"ardıııııyla \"C)"a

kısııııbr:ı bölıııck �un:rirle biliııebilcıı, "fahı di-.idım cimi, ag­ y:l.rım ııı:iııi� obr.ık bdinilıııcmiş bir ıak ı ııı nokr�brl.ı brşıla�ıl.ı­ bilir. nu ıilrlii durı.ıııılard.ı, filologlau (dilbiliıııcilcr) baş 1111\ılur

1. ,\hıu..ı.Jinl<: Et<r + .ilı:nı �>.li> i><. + umnı t>ir )1>r>tı<ı>ı ı·•ıJı.. + ı. Kızı!�"<] ı. .lluu.ıdiır.c:

Lt::;,:;:=;:;;

��::ı,uı...�.ı::

i>e l.ıqılılh �I.OIIigi it:.Jo.· cl<r. .

O lı.iklc- bı.ı nik..ih lıcl.illik if..Jc oJ<:r.

• llir h.ı.)k.o mi<.ıl: Et<r•irirıwı� biırbiıı<kUoıcrindckılııubili)..,..,... " "''il<tlir.

Ukin o,binc:k üzcrindc k.ılnubili>U. O lı.ikk •iır, ıulik:bir ıwıı.ll.lır.

��;:.�:ı:·::�·:�,�ı�;�;�!���i�:��: �·:ı:s:.-ı.:�i��::�

ikrir•ni '" kıy.�>·ı �,;�-; m\ı<llifııı n�rtiı.U. i>inık:riııi tilımnoiıı< �·..-.ı:. cl< ılıJık. \i.>k>.l bunlır. nwıtıki k >!'.l>'l')ilk:riı.U.ı>ı.li" ı<'�k.ı!·...ı.nı.n .ı �ıtc-r.

7..ııılur!Hiçkiııı><. Uıi..ınıon çıl.ınhıl.lınıJ• bl.iııı fııl.ıh.»uıın bı.ı nwıııklıy••· l.onıumur.><"..ı�ni >"<hıncııııniıı1 Zirı i>l.iııo fuutw.ı.mııŞ<r'iııbir nıuının bı.ıhıııııuıll)ı !"<"lb>k huküm;,ıiıılı.ıııı...r.. kulbı>ı.lıkl.on kır.�» J<'"lkıy» d<ni�r.

Kı!·.., Şcrl: hukmü ıı.m ik: uyinc.lilmcnıiı t>ir�·;,. ;lktbcnznligi.dıcbi!i< huk.ıı,. ş.tri ur•fıııJ.uı ıu""b <>yiıt<"<iilıniı l><n= t>ir .l>l"> � iltı.ık «<iln...odir.

Soı"'ı;u u kr� nıc<o<k:, bcnzcri oı.Juguı>l"ın hukmuııü .ılıuıı olur. Kıy.,·ı p"i. ııuııııki kı!"""" hiüfııu ı�•rok ılün unıun..l.oıı '�"l"r: .bl, f<r". ilk:ı '" hukum Uoiıl kiupUnnıl.o uzuıı ....ı..J y• iiz<riıl<k ılurulnıujtur.]A] i Gctıcl ot..,.ık lıp; lwnuıuııdo )Ö!·k: bir .ı.o;ılliın.ı!"1gını<kf")-..Lılı olur. Kıp• Oncııll<r ılrnilı:nbinl<ıı <jol. üııcnııcılcıı. bı.ııılırıl•içcrikoluak bı.ıhııUII'",.,_ ııuo;ılrnik:ıı birfıııcmı<ç>l.ımıık bj,çimiıııldi bir <kdııbi!'>nılu<. ı:ı..Jükoi)'Od Zihııiıı bir ''-1"' bır Uç <><><ml<)'< ,bf•n•r•l:. """"�� ol.ır.ık çıl.ırılıp ıkıl )iiıiımıcbiçinıidir.)"1ni ruııııkııgı:liıı>ı.lir, Tümdcng<lim: Rir buruıı<d.ıy-"u· ,.,t o biiriinün ı,.rç>Wı h..ıkl<ıı.Jı y•rgıdı bı.ıluıwı .lkı.l ı"Uriiınıc ı,;çinıiı.lir.

Kır.,.ııd.ıt>ir .ı.o;ıd.ııı lo;ı>ı.li içiıııkuo;ı""·i ı·ırılır. K<•i n k ı po : Scıouru U<ıı:iill<r­ ıı bı.ılıııun kır»- �<li kıı·ao .ı.. biçını b.ıkııı�ı...r.ı. ı �1. ıniını bık>nııı.. b Soııı><U iıcmbiçinıh<tıı ıni>.Jıı b.ıkıııııı...r.ı. ıüı....,ll<rılı: bı.ıluıı.ııı kır». K.>ı<J!o· rikkı)·..: ik.ı unruJ. t>ir""'"'i Ü<ıcmıc>inılcH ulııı-m çıl.ınm ruru. ]�l]

Ehl-i H11dis n: Ashtib-ı /1e'yi11 İbriltif&brplrri I'C o şeyin ziıi Ö7.dlikkrini elde etmek, dcrli-toplu bir r:ı.nıımnı yapmak, bpah nokra!Jnnı açnı;ık 1·e nıii�kilkrini i1.ak cuıı<k için ı aşırı g:ıyn"kr b'ÖSıcti!ir, bir siiıii rckdlii!krc girilir.

6. Eg:cr nıüçıchidlcrin sözlcriııdc ik i nı; lıüy:ı hanılcdilcbilc­ cck birciinıkik bJ1ılaj'ıh�;ı, ccvabi lıiikiinıo iki ilııinı:ıldcn birini tcn:ihctıııtxk :ıranır.

7. l)dillcıin eldeki nıesdc ilc ilgisi bpalı ise, bu dunııııda bpalı ıtol:.u :ı)·dınbıılır ve gerekli :ıçıHınıabra gidilir.

8. Ba1.cn r:ılııic crbabınca, kndi inıaml.ırının bir fiili \"eya siikimı .. .-s. dahi delil olarak kullanılabilir. lite ıııbnd.ı scrdcdilcn biiriin t:ıali)'Crler ı:ıhric ol.ır.ık isinı­ kndirilnıckttxtir.

Bunu belirtmek iizcn: şu Çt1it if.-ıddcr kull.ınılır:

"fabnc-anın es.ısbnııa gün: ı;ılırk oluıun görüş (bl"l·i ıııulı.ırn:c) şıKhır", MfJI.ının nı<zhcbincya da usüllincgörc �·k denilir" ı·e­

)'-1 "bbnın göriişiine güre ıııesdcııin ceı-abı �-k şöyledir."

Bu ti i r fiklıi ç-.ılışnıal.ırda bııhın;ınbra �ıııiiçıchid fi"l-ıııez­ hcb (nıc7Jıcptc ıııiiçıchid)" iiıwanı ,-crihnişıir. "d·Mcbsüt'u'" cıbcrcbilcnkr nıiiçıelıid olur; riı-.ıycı ilıııindcııhiç habcriolnıa· sa I'C hatta hiçbir hadis bilıııiror da ols;ı." Böyle diyen kimsele­ rin bu sözlerindeki �içıihad"dan maksat. sözkonusu uhıic ıııc­ ıodun:ı göre y:ıpılmıi olan içtihadlardır.

Bu tahric ıııcıodn, hemen her ıııczhcptc yaygın olarak U)"­ gulaıııııışıır.

C. MC7Jıcplcrin

Yayılması

Hangi mezhep ilinıleri meşhur olmuş, kadılık ı·c ıııiiftilik işlcrikendilcriııc ıcl"di cdilmiş, hcrkcsc :ıçık halkdcrslcıii"Cnııişı•; d-M<boiıt: lm.un 5<-r.ıl»i"nin(•·. 48!/1090) H•ı><!l fıkhııud>irı<:lif<rnıiıot­ Jugu "' 7...ilıinı",-.ll.i>·lı<-)i ıoı�•r•n 30 C'Iı>h ık (<Mı bı.ıı"k mfıcı:ll<ıı<:n) olll)<ll\ büJiikbôı- kiubmi>mi.lincııutOO ol.ırD.bo.ıluıınıD.t.tır. l.\11

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ lcr ı·c yazdıkları C$Crlcr de insanbr ar.ısıııda �hret bulmu� ise, yuyiiziiniin dön bir r.ır;ıtina bü)'k ; \ limlcrin mezhepleri �".ı�·ılmış ı·c yerleşmiştir.

Ak!ıiııc hangi maJıep s:ıhipleri dc scssiz blmış, adlan san­ IMI dıı�ıılmaıııış. kadılık ,·cy:.ı nı\ifrilik gibi görevieric r�vziflxlil­ mcıııiş ,.c insanlar da onkır.ı pek r.ığbct etmemiş iı;ı:, kısa bir nıliddcı sonr.ı böyle aliınierin nıczlıcpkri, izleri-eserleri kaybo­ lup girmiştir.

III. HADIS VE R.E'Y EKOLLEIU HAKKINDA GENEL DECER.LENDİR.t\·IELER Önecliklı.- bilinmelidir ki, fubhanın

sözlcrinı.-

göre

r:ıhriclcnk bulunma ,.e hadislerin lafızl:ırıııı a�tırına mctod­ larının hcrbirinin dimk usill k abulcdilnıiş birera.slı-csası ı·ardır.

Mııhakkik ilimlcr, asırbr \x,yı.ı bu ik i es;ısı uygulmnışlardır. l'a­ kar bazısı. bu iki cs;ısun birini çok. diğerini az; bJzısı da birini az, diğerini çok kullandı. l'abı bu iki metoddan hiçbirinin bir kereliğine bile ihmal OOilnıcsi doğnı değildir; tıpkı ckscri clıl-i hadis ı·c chl-i rc'y ilinılerinin yapnkbrı gibi. Doğnı olaıı: Hıı iki mctodıııı birbirlcriııc ıııur:ıbık halcgetirilmcsi '-.: IKrbiriııin boş­ luğ:ı.ınun. diger i i lc kapatılıp gidcrilmcsidir. Bıılıususııifadcsa­ dcdintlc Hasan Basri'nin şö�·lc bir sözü ı·anlır: "Kendisinden başka ilah bulunmayan Allah'a yemin ederim ki sizin yolunuz, dindC ,!,'l.lliiw yapıl) ]ıaddi apn nıiifridlcrk. dini ilınul edip )iiz çeviren miifcrridlcrin ara.sıııdaki orta )·oldıır (ne ifr.ıt, ne ıd"rit; bclki ı-:ıs.·u yol)."

1) H:ıdis ckolii, kendi ıcn:ih ,.c güriişlcrini, tibiin ı-.: daha sonr.ıki ıııiiçıclıid iıııaııılmıı görii�krirlc k�qılaşıınııalıdır. Rc'y ckolii <k sarilı vc salıih sünncıc nnılı31cfcı cmıckıcn ı·c lıakkııı-

Ehl-i H11dis n: Ashtib-ı /1e'yi11 İbriltif&brplrri da bir hadis H)":l is;lr bulunan hususlarda kendi rc�i ilc hiikiim l'�nııekıen mümkiin merteb<: k:ıçınmah.

2) Bir hadisçinin, elıl-i lıadisin ıııulıkcm bbul cııikleri, fa­ kaı Şiri"ICab'mn, hakkında bir ıuss indirıııcdig:i kJidclerc aşırı dJinı:ısı ,·edJhpd.ı bunun m:ıieesinde birhadisi yahuısahih bir kırası n.:.:kktmcsi doğnı değildir. o\ksdi. bu bağlamda:

i.

H:ıdisçi, içinde en kiiçiik iııkırJ 1·erJ irs.ıl şiibesi l':l.rdi­

)"C hadisi re.:kktnıcıııdi. Tıpkı lbn Haznı'ııı (" �:.6/1063), haddi

zatında sahihl-e ımıtt:ısılolıııasıııa rağıııen Buhiri'nin ril":l)"Ctin­ dc ink.ıra ş;libcsi v:ır dive ç:ılgı aleılerinin har:ımhgına dair o!an hadisi'" rcddc-ııncsi gibi. Oysa ancak h:ıdislcr :ır:ısıııda çclişk i bulunduğu ı.ımaıı. �ibcli obıı hadis terk edilnıclidir.

ii. Yinc " fal:ın :ıdcım, fıbn ımılıaddisin h:ıdislerini hcrkcsıcn

daha çok c-ıbcrlcnıişrir�. deyip de bu sebeple onun hadisi, -bin cihcııcn ihtiinlilğil de olsa- başbsımn hadisine tcn:ih l"<iilıne­ mdidir.

3) Çogu r.ı,·ilcr. hadisleri bilııı;inl ri'':I.)"Ct l.-dcrkcn, temel (l"c gcııd) ııı:i.niyı akrarıııar:ı özcn göstcrdilcr; :ıııc:ık Ar:ıpça'da söz sahibi dilbilimcilerin bildikleri inccliklm:. hususiycıkre pck irib.1r crnıcdilcr. Onların (f), (l') gibi lıarflcrlc l·c bir kclimcnin takdim I"C\':1. tc1ıir edilmesi gibi bazı liimlc kunıluşlarıy!a lıiikiim isıidialine giınıderi, hep bu ıiir!ii dil biddcrine aşırı .:blrıı:ıkraıı ileri gelmektedir. Bir olayı diğer bir r:ll"i anl:ınrt�n çoğu 7.:ıın:ın bir h:ırfin yerine başb bir lı:ııf geıircbilir. Gerçek okııı şu ki: r:ıl'ilcrin söylediği ib. ı renin hepsi Hz. Pe)·g-anıbcr'iıı (u.o.) kclamıdır. Tabii egcr o konud:ı dah:ı sonr.ı bir başka hadis

1·�p ddil oıı-ap çıkarsa, ona uyıııak \"acip olur.

4) "l!ıhrkppan kinıscııin,viidılı dıli :\liııılcrin ihtillfcttikı» ııuh.ın,F.ırib<, 6.11lı. i\bJ.,II•h d·Oo.li. Ri>lkıiO F.h>.ti>i 7..nnınil.Culii''<l·

.ll<lııffıl-:..lizm,>.ll-li iTI

'"

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ leri

I'C

lıakkııKb çelişkili göriişlerin bulundugu meselelenten

olan ahric-i ı nıcıut1"'·erabir mcsclenin lıiikmüniin, bcn7.cri bir meseleye lıaıııkdilcrı:k tespir cdilnwsi gibi hususbrda, übi oldu119

Bur.ı..Lı T.olıri<-i ,\lrn.ir_ Tahkik-i o\k�uı '" Toııkih·i ,\!onu lullındı AbJuff.:.ı.

ııh F.bıı ('...'...ı.k ı�ıı. Kc•'>iC'ri'ııiıı Fıkhu Ehli lr.ık '" H.>dhuhunı kiııbuu J>-��-

86. (H>ı><1iFıkhnıııı F..»>lln),Ç<'>T.AbJulk.>dirŞcııcr-.\l.O:ın.ıi Sııft>:.ıglıı. Di·

pnn \:Opnlın, Aı�Urı, 1991J dılımuıo1Jugu dipııoru ikıib»<mı<k raiıı<k

olur: "H.ınbcli huku)cçullnııd.ııı ibıı Kı>o.Lııııc d-�l.ıkdhi. R.miıru'n-:\":Wr l"<

C.rnnınıl-.llunizır ••llı =riıı kıyı> boluınuııuıı bı) ıı,.fınıiı (AbıluiUılir

���k�;�:,� � �� ��.:r;�,34)

�-k .ıcr.

J . Kullibir Ui.kııin iiu-riııJc iıtifıl«lilın<>i nvbu Ui<k lullınd.ı. birıu»

ooıu•..,..,, , - c fcr'i bir ıOC>ClcJcnıiio;tthiJiıı birkuuı. uyguıı oW-ıl içtilu&l.ı buluıı,.....t..- ki,boykbirllıı:toJı b.o)YU!lllın.,n..t.ı ihribfbıılun.lupıııu bihııi­

)urul. �l=lı, ihrmılı bir h.cımıı bir pb.ı.ıı

#

.,·lımı>ııı.ı <= oW->1; bir

ııgır kuıbmanıcsi geıd.ıııclttJir:o;unkü !Wr'.im Kc-rinı\k "Onuıı.r•b.oııi lı.a)"· ,-.,WnLııı <>ldu.Uügü ı<1iıı b<ı""riııi «u ol.ırık ku<b.ı.ıı ....,.,.ı gcıcl:;ir.· ı.\Lı· i<k,95) buynılııı.ıkı.>dı<. llnr><iı,«...Uöldıll-ikıılı.ap·.,.ı.,kuıbm i ot.rıkı.:.:.;­

k«k hı)�-.ıı .r.a>ıııd.ı bc.""rligiıı blılunn•.a>ı ı;<rı:�ııd!Mr. )'.ıb.ıoı cı<Si ik"S" .,..,ıııd.ıCU>><'iıiıı..riyk

bir b<ıvA•rlik lıuluı..tııguo�l.,ı,>ıgır �ırNıı cJiln"'"i

ll<f"kıno:kttJir. Bum<><lcJclıcn«<rliklıulunnu>ı nı»•"<imı.ıik ,..binir. Sogırt.

r>b.ı.n qcgi ..-...ııd.ıl<.i lıcım.:rligin O>bi ı ri i><buıiirbir io;ı'ilı.anı<. l>ig<rı,;,.ın;­

...ı ı;,bk-'ııito ıı)ilıiııd<l<.i içtih.ıdJor. Biliouııoh:Jir l<.i, ıı.ıınıı: kıl.ııtrn bb�..: dvıunok ı,.,.ik ,..bmir, f.ık.ıt kol>lcoıioı uc ..ı"f'..ıı.oklugluıu ı tobio ;,., içrih.ıJLI

o>oumkiiı..tur. lıı,..nıoı kimol..ıbik.-.xgi, >d.ılcrin ı>OJcoıib.ı.rcroldugu •"ı..r.U­

Iıniı)"Cf<Tfi nıikwt.ınoı ı<>hiıi gihi �)'lcr .k "T.ıhkikul-,\kn.ıı" .>dı •""lcr• içri·

lud ik otu-. llu rur i.o;ıilı.ıJI.ı" T.ıhkikul-.\!cıur .>dı •""lmi)ld-; çuılkii.a>lmd..ı hukum bdliJiı- ; fıku b u hu�ıouıo ol.ıyLmr.ııhiki, hııı om.ızdctr dı)'-"W"ık is· 2. 11ir hul:,ıııuıı ilkriıus.•"<p i.:ııı.ıilc biliıuı><kıcJir_ .\luç«hiJ """"'-•'-' ilkrin

fa-� hir nı<>dcJc bulw..tusuııu k<:ııdi içı-ih>olırk ,,...�., kt:o)mıkı.>dı<_ .\l<>Clı,

ı Hz. l�pmbcr (...,.s.)k.nlilı.at.ı.ınJı"O. ı>«'is J<tiklir:çııU.ü..-..ıızdııJoı.ı.m

..,,..ı. ılol.oı.ınık- k.nl��n pi•

lı.a��·.,.ı-J.ınılır• bııyunnUjnır. Buc.>dı iıı<>ıol.ır ..

olnı.>dıpııoıı ilkri oW->1; bclinilmij�r. �liiçtı:hiJ kcı..ti içı-il...ıı�'k ,-_ gibi bir

knun lı.ajetdmn ıl< iııs.uol.ır .ır.ı<ınıLı ılol.ıjnul.ınnıl..ııı onırU ıcmi• oldugwu

hukn>cdcbilio-. Bu �k bir �r>< oluı\ kır•" inUr C\knlo:r .k bunu k.ıbııl Nmcr.

T.ı!Wku1-.\lrn..ıt'm bi�ı><i o;qiJi kır., .kgiklir '" bu ihrilıfuı. bir hU>U>IUr. Kır., ;,., ihril.ıllı bir içrilı.ıJ ınctt.•h..tur. T.ıhl<.iku1-.\lcn..ıı hcrhııt.uk>i>ınniııd<

ururi oW-H ,·.ınlır: çilnkü hcr ı-ili'"' :odılc� '" )-ıh»l.ınn )'<fnlili1 .ln-ro::kri lı.ıllınıiı �U» buhuwn.ız.

'"

Ehl-i Hndis n: Ashtib-ı /1e'yi11 İbriltif&brplrri gu dınl ilinıkrinin sözlerinde bizz:ıı if.ıdcsini bulnıay:ın, \'C liigaı erbabının ''c örf ehliniıı a�·ıkça anbnudıkları bir k:wil (iç· ıihad, göriiş) nıhrk cııneyc blk ı şnı:ısı dognı degildir. Olur

ki

kendi ckol :ilirnlcriııc aynı nıcsclc sonılsaydı, belk i onlar gördükleri bir nı:iııi' �iiziiııden, o nıesdenin lıiiknıünü, 0Cn1.cri bir ııK-scleyc lıanılernıck sıırcriyk rcspiı ermc yolıııı.ı giınıeyc­ ccklcrdi; OCikidc tılıricyapaıı kimscnin rcspiı eııigi illcıiııdışınT<,.klhuı-M..,iı ;..,, Ş-iri'in hukmu bir "'bob< iul< «mo:sio.lir. l)olı)l>')-1< hlıkOOm.lc bU- ıuhiulm.ı•·.ııı lm:ı ııiıdilk:r l>.ıhııııır •·� tKıbnügcııi}k-ııı><k io;i" tıı.ıııl..ır.ı iıii>Mrtmdg<r<kiı..\l<><Lı, birb•:•k>i Ar:ı.p. Hz. ITJ-g>mlxr (o..ı.•.r• ".\l.ılm.oldum �:. Rc>oWlıh!" dcıniı. Hz. 1'1:)-g:uııbcr (o..u..) ":<:< y.ıpnn!"cli)" ....u ..ı ıurd.ı, �lu iı:,ıı giindutiiıı,'timk:ri"'imutu><bcm: bı.ılıtı><kım"do­ miırir. &ıııun ü=in< Hz. !'<-!ll""'"'" (u.s.), "Bir kule .uı n" tıı.ı,'\ltnışnıt. n ıı......o<h Hz. l'cyprnbcr'c(u.•.J ınuc:ı.r..ıNctı tıfu-tn, bnlni bir Ar'f'uluju· nun t..ıkin iı .lc bU- ıulii )ı>knır. A)lli <Ütnnndı l>irTıirt •�-. b.ı.jUı.ı d.ı •!'" huk.nc ı>lı;nııulur; fÜnkiihukmun;cl>.•lı;,fiilin ntuı:,ılcl'r..-.tfiııdıni,ıc.uı>O>i· clir;bnlni ı..-.ıfııtodııı iık-nmiı ulml>ı dcg;il. l)ul.ıyt>i)'k-ıdlıik-tbünoııı.ıhıs.l.ın iojio;.ılır ı-.-lı<rlw>gi bir rmuı.ıno.h bı.ı -ı<klldc .,.,...,_,n ubı.ı>.ın k!mıckrco.lc .ı)ııı lı.ıluın uypıl.ıııır. 'j\lnkü b.ı hııkl"ll içiıı h.ıJ;,..,ıııı <=)·.ııı cniı!ı o r>nl.l· = o.k-i:ıl. mutl.ıl ul.ır.ık r.ımu.uıo.iı """�"' bozul,...ı �hr. A)"n<O. oruçlu t.ıh· >ıo r.ınuı.ııtodıgiioı.Ju<ün qiyk-mii•u><l:<:m:bı.ılunn>Uıd.ıbı.ı ltııt.u•n io;inb.ı.g· lı)'"' bOr h.,.,, o.k-i:ildir. 7..in bı.ı mıııı.1><bo.� ıiıı.ı -ı<kliııdc ulu""' """'" ""lll'>'" ılıl b.lkımırd.ııı J.ılı.ı kOOı.Jiir. lı« bo.ıııl.ır hıı'-üındc roluulm.ır•n Wııl.ın bir ı.ır.ıf.ı bır.ık..-.ılt hükmiiıı ><bcbinc d.ı)·.ııı.ıı> l<ıy.,.l.ır io;in iimdJcn.lir. Hukünı ,.,., ik- tı;�nolibcu ..,.,,.,_ ·�•un ><bd>ini ı.ıyin c�n><klc '" "Trokihuı-.\kn.ıı" )"0ı )'.Sı ı.ıııııll.l)".ınl.ırm çugu dı l:..ıb.� "'lcricr. �ıyl.ı ı-•ı�Lın boı'k- bir �ih.ıdı, k T.bıiru1·M<n.h J.ı: Ş-i.ri'iıı hcrtı.ıııgi bir Loııu.l.ı hlıkmU 'l'kç.ı bclirımcsi "' onwı ilk-tir>< � ctıı><mij olı>U>ı.Jır. .\lc"><OI.ı. bı.ıgol-ı� "'!'-'· ıuz. .ılnn. humı.ı ı-. giimuıtc f.ıiz:in )'U.ıkl..ınııı ""'!·k>Jir. Çöııkü Hz.. IT)prnbcr (u.>.) "Alnıı .ılım ik-. bı.ıgJ.ırbı.ıgJ.ır ilc,.ı'l" ''l>.l ik-.hunn.ı hunıu ik-.ıu<I\L!ik-,qi• •"< pc-jinolnl.lk iii>rn- .ıltnıp•·crilir. llu •llıtlbro.lcg;ijrigi ı.ıi:Jiıo.lcNntiginiııckliJ<­ .ıJ'I'"'"'biJir>iniz.." bı.ı)""""i"''· Bıı h..ti>i.\lıı>lim l-.oAhm<d b. Hıııb<l. Ubo· Jc b. e>-5.\miı J'>hı)'lcri•·.ı)"'"'"'')k:nJir. llu hubııuo� illctini ç>k.ır.ır.ılt ı<�"k- di· p:l:ıi5riz: llugJ..ıı· öl'j\lk-ri t<ıı.Ji cıı>i•l<kıı nl,luAu io;in f.ıiı i lı.ır.ım kolınmıı"r. i o.lc bmı.ı kıp> «<ip t<rı.li cU�·I< ..nldı� AJ'" J<kiUı: � ik- "'nl.ın ı>iriı><i ı.ıi:Jirık f...U.nın . f.ıiı>-.h:ınııı uldugıınuıii)·k-)-.:lı;liriz. ljl< bı.ı kı)·.ı..,d.ıı-.ıı.ın io;rilı.ıol. JıJ.inı hukllk'j\ll.ın .ır.ı>ıı>.b ihıil.ıil.ır.ı )ul .ıçıoı'l oluP .-t..m .ilinık-r, bı.ı nır kı)... · mutcbcr >.ı)-.lıklm h.ıldc Z.ihirik-rgibi birt.ı>nıı mJ.lrnniılcnlir." l�l] "'

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ cb bir başka illet söylcyca:kkrdi, ilgili hükme nıen.it obr.ık.

Evet t:ıhric nıcmdu �-:ıizdir; anc-.ık t.ıhricin c:ıiz olnıası. gen;cktc nıiiçıchidi raklid ctnıeııin c�iz ohrııuııdaııdır; zir; ı o ctinık"<kııdir.

Dob)•ısıyiJ nıiiçıdıidin ne ckdigi r.ıııı aııbşıhllldıkçJ t�hric r.ı­ nıanı!Jnnıış olmaz; ancak onun kendi kclamından bizz:ıt an­ !Jşılan mana ilc rasr:ınıaın gcrçcklcşnıiş olur.

5) Tahric yapan kimse, kendisinin vey:ı rjbi olduğu ekol ilinıkrininr:ıhriccıriklcri bir bideyc urupd:ı hadisçilcrinsahih olduğundJ. ittifakettiklcri birludisi ,·ey:ıcscri rı."<lcktıııcnıdi,bu doğrıı olmaz. Tıpkı (sürü nıeıncsindc haps�-dilcn hJ�'\-:ınb :ılj­ kalı) musarr.ıthadis-i :şcrifıni rı.-.:ldctnıek '·c)-:ı (akr:.ı.balan\an mi­ r.ıs lı.:ı.kkını dl�ürcn) 7.cvi'l-crlıinı hadisini m:ldemıek gibi. Çünkü

salıih bir hadis-i :şcrife riaycı ermek, böyle sonradan r.ıhrk edil­ miş (mezhebi) bir bide)·e riayet ctnıcktcn dah:ı b.ığbyıcıdır, da­ ha '� iciptir."• İnıanı Ş:lfıi'ııin iş bu nı�n: i)·a iş;ırct eden bir sözü

1�mhr: "Her ne unun olursa olsun: .söylnligim

bir

göıiişlinıc

wya kırbul cıtiğinı bir bidcrc mulıalit: omın zıcklını ifade t-.:lcn bir hadis·i şcrifulan:ı siı.c. benim sözlinıli terkt"<lin. zirJor:ıd:ı Allah lt-ısiılil l>.u.)'nliıı sözü gcçerlidir. biıc sözdl�mez." ı..:ı Bir..ı.ı upmoya di!-c. f.okihlctin h.ıztl.onur>fmJmk.obuiNil""'!-mbuikih.o­ Ji• )uıtUnlır. M.,..rıri H:ıdisi' "Kim m""-'rt"lr (>.mlnul ;..<ı..ıi� mcrnc­ lcti bu)\Okgotuk>Undo nwırori. hcrı.>n�>n boylc >"''iiı.uu><t>indi)"Cıncınclc· rindc •mbirikririlrn) bir 'w:-"n •hnışi><.iiçguıı muh.o)�..-rli lh.oU.ı nnlır. Di icfic ouı.ı !·.ınındı rum·. diicfic gcri i:uk <-.kr; i><k cdcr;c. !·•mndı bir >.i" d.o hum._. ,.......ı;.ı;r." ., [llulwi. 11�)"\ı\ 65; .\li;,lim. a,);ı·. 23. 26. 28; Ebu O>t"Ud. Bu)"\ı". -K>.-16. 65:Tırmi:ti. llu)"\ı.29: S""-'k Ruyiı. l_.l : ll>n .\l.oct.TI<".irlt.H] z.:,-;ı.ut..lnı HodiU: (\".ı.ı� ...ı.c ,"<!·• f.ı.r 7,/mu.!�""' hi»< sıbibi olnu!·ıod.o!'· lu.lı. ""!-ı.c •-c k.ı.zın .;urultlııı gibi .. k..oıı •kr.ı.b.ı.l.ı.nııdıtı ı...tı.Nm ludK): "':-\lWı >-ciU>ulü.cl"ondi>i olnup mıı cf<ndi>idi<. ll.ı.yı d.ı. l"lri>i olniJ.!·.ı.nın •.iri>idir." ["limllll). ll•}k>•ıı'-' .ı.i< l>ır i<)"i t<· lcf .-.lcn kinıw <g<• o � ınNi ;..., ınNıni. kı!-.:rııi ;..., kı!mcrinlii.kr; l>.ı.ıl> hlrcin; !"')· öJcıııckusüliııı hilıfıouolır.

Bwu Lp><O muw-rlı: ı�>C>Cbiııdc do »do« kı.>!•ııı geri •·.;rilir. pruoıdı lıurııu >-mlnıcx.ıli)-c Ebu lhnifcwh.oıollinılcr nııNrrlt h.oJi>iıu: lnumŞ>fıı •-c.\l>lik do bir ı.okım usıil k.ı.oJclcri ilcti >i ırcıd. mil-cıtuııı lıd>iııi oN.lctnıiıbW<. I:I-1]

Ehl-i H11dis n: Ashtib-ı /1e'yi11 İbriltif&brplrri

IV HADİSÇİLER VE FAKIHLER HAKKINDA HATI"ABİ'NİN DÜŞÜNCESi

3

İnıanı Ebu Sükrıııan ci-Haıt: ibi"nin (.!. Uh .ıııııı••• .\kili­ ıııii"s-Süncn isimli l"SI:rinc )"�7.dığı dib;ıçcdd:.i şıı gckn sözler, bi­ zim ifadectıııcyc çalışnğııııız sö7.komısıı gcrçcgi dcstcklcrıııahiycncki f1hidlcnkndir: "Gönliinı ki zanunııııızdaki ı:lıl·i ilm, iki gnıp haline: gd· mişler: a) Ehl-i Jıadis ı·ccscr b) Elıl-i fıkıh ı·c na1..:ır

c. Mezhep iıııanıbrından nakkdikıı f a rdı l kavillcr ar.ısın· da rakmılan orrak nıruııı.

Oysa bu ckollenleıı hiçbiri. bir ihtiyaç aıınKb digcriıKkıı

iisıün

olanın w arw

edilen bir şeyi (ögrcııilnıck isıcnikıı şcr'i

bir hlikıııii) dek cıııı�xtc diğerinden ıııii�r:ığııi kJiaıııaz. Çiinkii h�dis temd nK-sabcsiııckxtir ki, asıl da odıır; fıkıh ise o tenıc:l Ü7.criııe kıınılaıı biııa ıııcsabcsindcdirı·e o. ;ıs!J nispctk: fcr' gibi­ dir. lklli bir rcmd ı·c dircklcr iizninde onırnılm:ı.y:ın biiriin bi­ nal.ır. asılsızdır, zayıftır, çiirüktiir ı·e rıkılıııa�;ı nıahkıınıdıır; be­ ri r:ır.ıft:ın üzerine: bina ,-c imaret �iiksdıilmc:ıııiş her temel de: ıssız bir çöl. bir har.ıbc komıımıııdadır.

Yine bu iki fırb arasımla. iizcrindc durdukbrı nıahal ı·c nıc:nzil, birbirlerine olan uııııııııi ilniyaçb.rı iribariyk ı·c hcr iki­ siniıı dc ıııiiştcrckcn ıııııhtaç oldııkbrı digcrşcrk:rin şuıııiılii iıi­ bariylc ar.ılarında bir yakınlığın buhıııııusırta bcr.ıbcr; bıı iki brdq fırbııııı, lı�k �-olıuıd� birbirleriyle b;ığbrı kesilmiş.

161 Ru ı.iı. Ahmrn b. Mubınmocd b. ihr:ıhinı h. H•tt.ib Ebı.ı SUk),.un d­ lhn.ihi".lit. Hiai .IIO yılbnı>.I•Josnmıı-. r.bil!1·iliir•ı1ıı.l.ı J.811 ...,.,.iıı.k

nfıt rnniııir. Dılufulı. bilgi için bkz: n-Sir••· •·L7-2.1 [T]

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ )�ınlınıl.ışnıa w tlayaııı�nura hizunı olduğu halde birbirine )';lrdım etmeyen firbbr olduğıımı gördiim

n. EJII-ilmdis ı't tsni Onbnn b\iı(in düşünederi I'C üzerinde dunıp nıiinıarı.."SC pcyda cuikkri biriciknıcvzu: rivaycılcri ,·c onların dcğ:işik r:ı.rik­ lcrini ıopbınak çoğu mcı"Zu 1·cy:ı maklub olan hadbk:rin ,P1ı ı·c garib obnbrını bulup çıkarnı:ı.krır. t\ııu beri r;ırafran h;ıdisk:rin nıcrinlcri

iizerinde

durnıuvorlar,

nı: i.nibrıııı

arılaıııaı·a

plı.şnııyorbr, sırbnnı kqfeııniyor ı·e hadislerdeki tikhi bilgikri ı·c hiknıcıkri/CC\'hcrkri çıkarmaya

&ı

çalışrıııyorbr. Dunını

bö�·k: olduğu hakk yer yer t:ı.kilılcri arıplarabiliyor, onlara r:ı.'n e<kbilil'orbr; harı:ı. onbnn slinnı;ıc ınulıalcfeı ı;ııikkrini bile .

SÖ)'k��biliyor!Jr. Orsa bilmiyorlar ki, kcndikri f 'lkilılcrc \'ı;rikn ilıııc ulaşmakran icizdirlcr l't onlar lukkında böyle ikri geri ko­ ııuşnukllgiinaha giriyorbr. b. f.hl·ifilulı ı't tınznr Hadise çok az nıcykdi)·orl.ır, Ö)·lc k i nerdeyse hadislerin sa· hihini sakiminden J)·ır:ıııı:ı)·acak durunıdalar ı·c güçliisünü· uyıtiııı ur·:wr bikbiliyorlar. H:ısıııılarına kaf§ı delil oiJTak kulla­ nabilı.'(ekleri hadisiere önem wrmiyorbr; bu lıadiskr, benimsc­ dikleri nk"ZZıcplerinc ı·c iımıdıkları görüşkrc uygını olsa bile.

Harı:ı kendi aralarında meşhur olmuş 1·c dilden dile do­ l.lŞrırdıkbn nice uyıflıabcrlcri ı·c ımıııkatı hadisleri kabul cuııc noktasında sağlanı bir (klik ı•c kesin bir ilıııe daranmaksızın ini· Eık bile e<lcbiliyorlar. Halbuki bu dunım, re'�·in sapma nokr:ı.sıdır ı·c ondak i birek:sik l ikıir, bir l'artadır.

Mt:JJtp iımımlnrmdnu unNtdilw frırklı lım>illtr nrnswdn

mhmlmı orrrılr rımmı

nir mezhebe veya akidcyc b:ığbıuııış k imselere, -Allah biıi dcoııları da nım·afl!akkılsm- cğcr bcııiıııscdikkri ıııczlıcp imarıı-

Ehl-i H11dis n: Ashtib-ı /1e'yi11 İbriltif&brplrri brından I"C�':I bağbndık!arı akidc ilimlerinden bir göriiş söylen­ sc-ki o göriij' o :ilimin kendi içtih:ıdıdır-, o görii�ıc önce gi.iw­ nilirlik ar J rlar (�':Ini onu ıil'aycı eden k iı:i sik:ı mı <kğil ıııi ona bJkarlar •·c eğer sik:ı ise} o göriişün kusurdan ur..;ık oklıığ unıı sa­ l'lınurlar \·e dogrulugumı ispaı eııııcye plıı:ıriJr. Hu bağlanıda mesel. \ göriiyonız ki /lliilikiler, Imanı Milik'rcn (.1. 9.!-� 179) gden ıil':lytıler içinde ancak lbn Kasım (.: 1.!2/749),'"' Eşhcb (.: 2�Jlll9)""' '·e bu ikisi scviycsindcki i.iıxk gekn ııll"1.lx_1l ilinılerinin nakillerine irimar ederler. Abdııll.ıh b. Abdilhakcnı ı•· 114)1.. •·c bcnzcrlcıiıxkn bir rii'Jyer gclnıi� ise, bu onl.ır için pek bir kıymcı ifade ermı:z., onu naz.-ır-ı iribar:ı a�ııazlır.

Yine Ebu Hanife mezhebine inrisab cdcnkrin, ancak Ebu Yusufı.ı. ı ı .ı-.:

IH1),.. ,-� Muhammed b.

Hasan (d. l.!l-.: ııwı'"" gi­

bi tJiebdeıinin büyüklerinden gelen Ebu Hanifc're (d. 80-.: HiO) l� AbJuruhn,.n b. d-Ki.,m, Ebu Abdillıh <l·Alcki: ,\lı>ıt •IWi>inin .iliıni w nıufri"'-lir. ,\llliki üinık-riıı.dmdir. Hicri lll �ı<>inJc dunr•�·· gclmiı '" $.ıkı­ •)1!ı.b l9l ı1hnd.1 •-.f•ı<1nıiııir. Hırııı için bb. Toh>ibu1-Knnll, l 7/l-+-+: Si· �-.riıAlinıi'rı-:\"ubcü,9/llO.ITI ı<J �heb b. AbdUI.ı:i� h. D.-1ıd EbuAnır �]-,\lısrid-in..m: i,_,ninın ",\l.,l;,ı", Uk.ıbıtım"F.-jbcl>" oldu�dı ıiJ)·Ic1ııniııir. .11iliki ilimk-riııokno.[;r_ Hkri l-l<'ı !<'­ ı...;ıı.ı.: <Jogıııuı. Ş..b.ın '!"w.l.ı 20-1 �1hıı.La •-.fıı <1miırir. H>ı'"' için bkz.

Tclızibıo1-K<-ınil• .!fl%; Si)'<rii Al.Omi'n8ubcl.O, \If5-00. IT] ,.., Abdull>h h. Abdülh•k<nı b. A)i:in Ebu .\luh•mı!Kd <l·M•sri cl-inı.iın, d· f>kih: �ı...r .ıi�-.,.ının mufıiligini �-'1""'1"'· ��.O�t.i inwnlınnılmdır. Hiı:ri 155 plıııJ.o .ıunr•r• golmiş '" R;.,,.,_,,, •r,>J• 21� �,r,..ı. •-.f•• c-nııi)lir. K•bri. lnımı Ş..1ii'nin k..ıbriniıı,·•nırıJ.Wır. llır.ıı için bkı. 1<hzibtı1-Knnll, lO/l9l : n.Si�ı:ı-. l0fl20.[T] ı..s Ebu \'usuf, W'kub b. ibuhim b. tlobib b. thı,.)"S: Fıkıhu miiçtdıid•-.: iııum. ti..Jiw;i. llıılıLırUJ•"- inumEbu tl.ıııifc:'nin rnlııı)i:ii: Wıılcbc>iııdcıı bmsidir. Hıcri l l l ı,lıııJ.ıplıı"bJiinr•gı:lınij.R.>.biurcwc:l•)-.ıııl.ı.l82 ..,ıc-­ .ın.ı.: 1-.fıt ctmi)lir. H•kkıııd• bilgi için bb:. Si�-.:ru Alinıi'n-:\"ubcLı. 8}470; l.iı..lııu1·.11inıı, 6/.WO.ITI ,,. Mulunın><d b. H>..n b. Nrluıl, Ebu Abdill•h <ı·$9hlni: Ebu Hmlf<-'nlıı ilıbıry"ktkbcsiııdcııbiriıi<lir.Fıl:ıhtınıilçt<hi.l i=nıdır. ıı;r�goo-.: hi<ri ııw ..,..,;ıı.ı.: ,>:(., <1miııir. H>ll ı rw.l.ı Nlgi için bl«. F.o·Si�ı;ı-, 9/134; l.iı.inuı­ .lliı.\ı� 5/l l l . [TI "'

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

:ıiı ri\":lycılcri kabul cııiklcriııc. cgcr H�s�ıı b. Ziyad d-Lii"liii (v. ll\41800)'"'

gibi Ebu H�ııifc"dcıı rh':I)"CIIC bulunan diger ilim­

lerden, yuk�nd.ıkilcıin akıline bir kal'il ııakkdilmifS<:. onu k�bul cımcyip rcddcnikkrinc phid ohı)"Onıı. Şlfıilcnk de dunım aynı �ekilde. İm�m Ş;ifıi'ııin göıiişkri içiıı<k, �ıKak ı\liizcııi <•·- 26-f/877)160 •·c cr·Rabi' b. Siilcynıaıı d­ ı\·liir:u:li'niıı (.: lill!883)1.. ıi'"aycılcriııc iıiın�ı cııiklcıini, fakaı H�rnıck (•·- lH),"" ci-Cizi (" l56J"' \'C cınsallcıiııiıı ıi\"aycıkri gddigiııdc ise onlar.ı ihifaı cııııcyip, o rh":!ycdcıi Imanı Şifii'nin (..1. 150-�:20-l)

ka\"ilkıi ar:ısında sa)"llladıkbrını göıiiyonız.

l�ıc yukanda dcgindigiıııiz bu gtnd nınını, biiıün ınahcp iliınkıinin, kcndi inıam•·c iisr.ıdb.rının ınczhcbi göriişlcıi meo.·­ zınında ukındıkbn orr.ık bir l:ll'ır ol.ır-.ık k:ırşınıı7-ı çık ı ııakudır.

Söl.konusu ilinıkrin orr.ık nınınıları bu oluııca. y.ıni fcr'l nıcsddcr<k •·c nıc7Jıcp inıanıbrıııd.ın ri•·a�·cı l-<lilcn fıkhik:ı••illcr koııusund.ı bile I'CSik:ısı7.., dclilsiz, scncsiz ı hiçbir ka•·li k:ıbul cı­ nK-.:Iiklcıi sabit olunca; böylesine kılı kırk )-:lr.ııı nıiid.ıkkik ilim"" H.ı>.�n b . Zi•·><l, t:buAJi cl-t:nilii<I-Lii'lü i: Hk:ri lo.l phndo •d"•ı cımi)rir.

Hıtkmo.l.ı bU. f->·Si!=-9/543; d-lbcr. l/270: u,..,ıu1-.\litin. ınoıı_ lTI

,.. isnı><l b.\'.ıJ•r• b. İ...,>ii Ebuibrılıim ei-Mosri, d-inUm: Ünımcrinfokihlo:·

ıiı.Jrn >'c

...tıid .ıJimlo:nkndir. lm;uıı Ş.ıii ornnı h.llın..lı �d-.\luu-ni benim

nı<'7.bcbiminr.ınlımcı»dıc"o.ktııiırir. Kct><li<i l75 plnıd.ı�-ıy• g<lıniı•-c iU­

nuzm ı�V>o.l.ı. 264 �·lıııd.ı 89 p)ındı 1·cfıı <lmiıri<. Hı�c.ın için bb. E<-Si�n. l 2/49l ; cl-lı.>di.T.tb.ıliıü Fo.ıb.h;i"ı·Ş-ltitı�·iıı, , 9 1TI

'"' R<-bi" b. S�Io:)'ltun b. AI>ıliilcebb.>r b. Kimi!, F.bu Mulı•mmedel-.\luridi.

d-lmlm. d·fillh. d-�loı...lo.li.: l·ti<ıi IN �·hıili <lopnuı .-c· Şcw.ıJ •yındı l70 )'�ındi td"ıı ami�r. Hıp.n için bb:. F.i.Si�'cr, 12/587; <>·Siibki, Tı­ b.Wnt'ı·Şlfıin�<. 2/ll2. l 39. 1TJ

ıro

liırn><l< h. Y•lır• b. Abdullıh, f.hn lhf• cı-Tccibi et·M,.ri. d·lnı.lın, d· fılih: Hi<ıi l 66!<'1>e>irıd< �uınıc, Ş..,-•I •p•ıd.ı N.!�,ııııdt,d"ır rtmi)rir.

Hı�·.,, için bb. E<·Siı�<r. l l/3�9- ITI

m R<:l>i b. SUI< ymıneH:.di cl·-'lı>ri d·Ci>.i ci·A"rec' J.Ii<ıi2ô6 !<'11<>uo.ı.t·c· fıt cım irrir. H ıy•n i.; in bkz . E s-Si)n. I2/S9L ITI

Ehl-i H11dis n: Ashtib-ı /1e'yi11 İbriltif&brplrri !erin, daha biiyük w daha önemli lıususbrda gcv�klik gösıcr­ ıııclcri \'C iıııaıııbr iııı:ııııı Hz. Mulıaııııııcd'dcn (u.•.) gelen rh':l· �·eder ıııc\ozuııııd:ı kayıısız d:ıvr:ıııııı:ıbrı dii�liniilcbilir mi? N:ısıl dii�iinülcbilir ki O (•·•· • >· izzcı I'C cd: i l salıibi Allah'ın pcrgaııı­ · lxridir, hiik.mü l': icip, kendisine itJ:ıı far�dır ki, omııı lıiikiiııılc­ rinc ıc:sliııı olıııak v c cıııirlcrinc inkirad cııııck biziııı iizcrimizc l':lcipıir; öyle ki, I'Crdigi emirleri kalbimizde hiçbir göııiilsüzliik olmaksızın yerine gctirıııdi 1·e kesin obr.ık p.iriirliiğe koyduğu hiikiiııılcre nıhuıml7.dan gele gele razı olmalıyız., içimizde en ufak bir kabulsiizllik olmaııı:ılı.

Bir adam düşünün: kendi işinde gevşek-yumuşak dav­ r.ııııyor, kendisine borçlu kimselerden alacık lan ml">'Zuuılda ııılisaıııahayla hareket cdiror, lı:ıttJ onlardan kalp par.ı kabul cdcbiliyor

I"C

kusurbrııu da göz yuııı:ıbiliyor. Kendi işkriıldc

böyle davr.ınan bir insanın, :ırııı nıiisaııı:ılıalı dal'r:ını�ları n�k:ı­ lcıini iizcrim: :ıldıgı başka ki�ilcriıı i�lcriııdc

de scrgilcnıc:si c-aiz

olur ımı? ı\kscli: u.yıf birinin wk:ılcıiniüzcrinc alıııak l·c)':l bir ycıiıııc nsi olııı:ı.k ya da k:ıybol.ııı bir kişiyc l-ckil olıııakgibi so­ nınılulukbrda gevşek da1nnnı:ık lıd.il olur mu? Egcr ki�i böyk

ge�ıck d.ıl·r.ımrsaaluk wf."tSızlıkcımişw zimmcıc ilıancııc bu­ lıınmuş olın:ız mı? Cc1·ap :ıp:ıçık bellidir ,., bu gerçek, isıcr his­ lcrin, isıcrsc lxm_cr ol.ırlarınş:ıhitliğiy!c ayan-beyan olar.ık hcr­ kes ıar.ıfından göıiihip bilinebilir. fakat ihtimal

k i sözkonusu bu .ilinılcr, hak yolııııu s:ırp i"C

zorlu gördüler, hak sınırına ula�ım ıııiiddctini de uzıııı buldular ,., daha ziy:ıdc {kııııuny:ı tiiıii hazırbnıııış apar:ııifbbilindcn) bilgiler arzu ettiler. Bu gaye doğrıılıusııııd:ı da nıci"L:\11 ilinıleri Ö7.ctb:lilcr. bilgiye giden �·olu kısalıııbr, fıkıh usl ıliiniin mcf· hunıbrmdan çıkarılmış özet mahirctindcki az mil:.tanla bilgiyle �·ctindilcr ,.c onlar:ı �iller" adını ,·crdikr. Daha sonr:ı o illctkri, ilmi diişiincc sistcnıkrindc birer ölçii olar.ık kabul ettiler. Bu

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

öl<;iikri de hasııııbn�·la k,ır�ıla�nulannda kendilerine kalkan edindiler, ıııiina7.;;ır.ı I'C ıııiiııabşa!Mıııda oııl.ırı bin:r hedef rolı­ rası gibi dikip arışbr y�prılar. oııbr vasırosıyla t.ınışrıl.ır 1'e onla­ r� görı: fikir ç;ırpışıırdıbr. i\\(inaı;ırabrd,ı bu ölçi.ikrden han:kcı­ legalipgelenkiıııscnin, maharctı:n w ilmcn digcrlerindcndcıha üstün oldugmı.a hükıııcttilcr. Böykx:c o kimse, kendi asnnd.ı adı dildcndilc dol.ışan birfıkıhçı ,·c )·aşadıgı bölgcnindc ycg-.inclli­ mi halinc gclnıiş olu'·ordu.

Ashnd:ı bu, şeyt:ınııı çok gizli bilderinden biriydi sadece, onlar.ı çok biiyiik nızak hazırladı ,.c dedi ki: "sizin elinizdeki ilinı çok azdırı·cgaycıdcgcrsir. bir senıı:ıycdir; hcrlungi bir ih­ ripç anında siu yererli gdıııa.. Kdiın ilminden yardım isıeyin ı·c ondan alac:ı.gıııız parçalarla �·eni terkipler ı·ücuda getirin.

Aync:ı.kelamcılarııı uslıllcrindcn dc istifadc edin ki,bir konunun dcıirıliklcrincdabbilnıc vcii7.criııdcnazari nıür:ıl.ıal.ırd.ı buluıu­ bilınc sahası daha da gcni�lcmi� olsun.� Ibiis-i Ilin bu kun.ınnı­ sunu oniMa clognı gösterdi ı·c tasdik ettirdi. i\IO'nıinlcrdcıı n bir gnıp hariç hemen bii)iik çogurılugu ona tlbi oklular. Aman Allah'ını, bunlar nasıl insaıılar ı·c nc pşılac:ı.k akılları \"ar! Ncn.·­ ye yönlcndirikliler, hiç bilcmcdilcr. ŞC)tan nasıl da oııbrı ilmi konunıbrıııd.ın 11: dognı yollarından etti ı·c nasıl da hiç lıisscı­ rinııcdcn ru1_aga diişiirdii? All.ıh y,ırdııııcırmzolsuıı."'-' HattAbi'nin konu ilc ilgili miiL'ılıazalarıııdaıı bir kısmını böyko: bydcuııiş oldıık.

m Hı1.1 Sukym.11ı cl·Hı"ibi. ,\1dhınu">·Suıw:n, 113·5. �""'- loiOl/1980.

Dördii11cii Bii/im i

HİCR.i ASIRDAN ÖNCEKİ İSLAM TOPLUMUNUN DURUMU

4.

ve

4. ASIRDAN ÖNCEKiLERLE SONRAKİLER ARASINDAKİ İHTİLMLARIN SEBEPLERi

HİCRf 4. ASTRDAN ÖNCEKi ISLAM TOPLUMUNUN DURUMU VE

4. ASIRDAN ÖNCEKiLERLE SONRAKiLER ARASINDAKI IHTILAFLAJUN SEBEPLERi

� Şıır:ısı bir gcrçckıir ki, lıicri birinci re ikinci �iizyık!J ümmet-i ı\hılıamnıcd. belli bir mezhebi r: ı klir ctnıcııiıı pn ol­ duğu gibi bir di.illiııcc ii7.crindc görüı birliği ermiş <kğilkrdi.

Ebu Tftlib Mckki (.: 3861'196)1., Klıtii'I-Kul(ıb adlı escrinde ŞÖ)'lc dcr: "( islim bilinıleri arihinde) t kimp!Jrvc rııccnmal.ır (derleme cscrlcr) sonr:ıdan oreı\� çıkmıştır. Hicri birinci ,.c i kinci asırda )"aş;tpn nıiisliinıaıılar arasında. ftliıııkriıı içtihadbruu d.ı)·aııar ak fervaiJ.r n:nııck, bclli lıir ıııezhdxbağ:lannıak, herbir nıcsdcdc o mezhebi güıiişlcri nakletmek l'c hep on!Jrl:ı aınd ermek diy� birdunım yoktu."

Bu söze şunu da ib1·c etmek gerekir: Hicri ilk iki asınlaıı ki ilimler ar.ısmda t:ılırk denilen ilmi metod ort:ıy:ı

sonr: ıdır

"' .\luh•ınnl«< b. Ali b. Atonı: ci•Acmi El>i T>lib <l•M<u.i: �,·,.

i�;�::i.�=�;:ıo,;����, ·����ı�i ��·. �·����·\;:.�:���� � �;.�.:��� llb.. J(qfu'z..7..uıııin , J . !6 l . [T]

"'

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ s:ıktı. Ünınıct lıicri dördüncü asırda bile tck bir mezhebe baglı blnı:ık, sadt-çc onu t;ıklid cııııck, fık l ıı s;ıdccc o ıııoJıcp ii1.cre ögrcnnıck ve y:ılııızca o ıııczlıcbin göriiilerini naklcırııck gibi bir :m!:ıyıi iizcrindc henılikir olrııarıııilardı. Nitekim yapılan :ır�şnrııı:ı!.ır bu gcrs:cgi gösrcrıııckıtx!ir. Aksine o döneme kadar ins;ınbrın genel manada iki kısım oldukl:ırım göriiyonız: halk (a'";'ım) l"c i!inıkr (hads).

1. HJCili 4. ASRA KADAR ÜMI\IETİN TABAKALARI A. Halk Adnı dcnikıı halk r:ıb:ıbsın:ı genel olarak l»kııgınıız za­ rıı;ın �ylcbir nıanz."lra b'Örliliir: B u insanl.ır, lirıırııcı :ırasıııda l·c nıiis:ıehidlcr nı:ıhcyniııdc, ii7.crindc göriii birligi obıı nıcsclckr· d c sadl-çc S:ilıib·i Şcriar'ı (u.>.) taklit lxliyorl:ırdı. Abdcsı,gusiil, ııaın:ız,onıs: gibi ibadcılcri,b:ıb:ıl:ırınd:ın i"C S:CI'relcriııdcki :iliııı­ lcrdcıı ögrcniyorbrdı. Dini hayatlanııda t.ıkip mil deri raiayış ıarıbrı bu idi. Eger kar:şılarına nadir:\ır:ın olarak yeni bir ıncsc­ lc çıbrsa. onu d.ı herhangi bir nıczhcp unni

)·:ıpnıaksızııı.

buldukları herhangi bir nıiifıiiyc sorarbrdı, oııcbıı fl'ti'JSını is­ tcrk:nli. İbn Hüminı (.: ll6l/l457),"' ct:rahririsinıli �riııiıı son kısmında dcr ki: �Sözkonusu dönemde Miisliinıanbr, belli bir müfriip: baglı kalmaksızın bir scferindc ona, başka �fcr buna, digcrindc dc bir başkasıııa fcıva sor.ırbrdı."'"' ı ;• IU:m.ıJoddin ibn Hümim: ,\luhınunc.J b. Abo.luk.ilıiJ"Wr. lbn Hıımim .liye

� l:ıoılınuııur. Hıııc!i ""''·h<l:>inc l>.ıglı oilimlcnlcı.Jiı-. H.ll6l/1�57><t>C>iıı·

< k w,. f cnnıııit. f.><:rimnı•ın.oJı: ..,_·t·T>hrir iiUMili1·fıklı"nr. IIU. �fii�.

7..iinüıı. 35-3. JTJ

ı � t-:.:nulnlolin hıoıHumim,T.hrir, ,.55l, K.ilıi!\O, h. 1351. 1.111

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm

B.

Alimler

Ulcıııa tabakası kendi ar.ıbnnd� iki sınıfa ayrılnıış!Jrdı:

a. Hiriııd Mcrtcbc Aiimltri: Hu 31inılcr, kitap, siinncı w 3s5rı (s.1h:ibc 1·c cibiinin göriij'­ lcrini) a�nrıp incdcıııc noktasında bii)iik gayrcı göst<:rdi!cr.

Hu sahada oldukça dcrinlqnıdcri sonucuııcb kendilerinde her an kullanılma1-:ı. hazır bir ıııclckc hasıl oldu ki. bu ıııdckc sai"C­ sindc insanlar arasmda !Ctva 1·ercbili�·or 1·e meydana gclcn olay­ i abcıli hiiküıııla bulabiliyorlardı. Cc­ lar hakkında çoğunlukla s I'JP wrcbiklikk:ri ıııescldcr, l"t:rcıııcdiklcrindcn daha çoknı ll-öyle bir ıııclclc)"C Sahip olıııası sebebirk fen-alar veren hadis­

ı;ilcre digerlerinden anık olar.ık �ıııiiçrchid" ismi l"crilıııi�tir.

Hu hiikiiııı çıbnp fcrva wn:bilıııe melekeşi isı::

:ı.) H:ncn :i.liıııin. biitlincelıd-ii gayretinihadislcrin l·cis;irın wplanıııası işine lusn:nnesi ncıkesinde nıcy,bna gdirdi. Zira islinı ahklnınıın bii}iik bir k ı sım. hadis-i şeriner I"C sahlbe. r:ibiin n: tcbe-i t:ibiin isirıiçindc bulunnıakr:ıdır. Dili inı:cliklc­ riylc bilcn :ı.kıllı bir insan, isıcnikn ıııcsclcnin hiikmünii dinde· ki bu ilmi birikim içinden çık:ı.rabilirdi. Yine :isir:ı 1-:ı.kıf bir ilim erbabı da o isir içindd.i çelişkili it:ıdclcrin arasını bulabilir 1·c delilleri sırasma göre tcnip edebilirdi. Tıpkı iki kudvc insan: Imanı Ahmed b. Hanbel ve lshak b. Rihlı�·dı gibi. b) lhzcn dc bu ınclclc, (siinnct \·c is:irı yctcrincc bilmekle beraber),

r:ıhriı: yollarını

dct:ıybrıyla bilip r:ııbik cınıckk 1·e

her ıııcscle<k, fak ilı imanıbrdan nakledilen ııslıl bi<klcrini 7.Jbı cımck.lc hasıl olunlu. Örnegin: Iki dev fıkıhçı, lııı�ııı Ebu Yusuf \"C imanı Muhammed gibi (lnıaıııı Az:ını Ebu Hanife'nin en öncnıli r:ılcbclcri) .

Fıı.:ııi iımıJ.FI..'\Il.IMÖLçtJ b. ikillfi MrrrebtAiimln-i Hıınl�r. fıkhın ($UI:ırını 1·c renıci mcscklcriııi delilleriyk raf­

şiiatlı ol:ır�k bikbil«ck kadar k it:ıp n: sünnet bilgisinden n:ısibi· ni �lrııış olan :ilinıkrdir. Bö)·lc bir :ilim, b.n;ı fıkhi meselderi 1k· ı..ıybrıyla bilirkcn, diger ba:ı;ı nıcsclckrin ddilkriııi de :ı;;ınn-ı g.\ libiylc bilir; içindcn çıkanıadıgı b.ışka hususb.rda ise ıtT:ıkkuf l-.:lcr,sus;ır,-cu koııuıb digcr:ilinıl.:rlc göriişnıc)"C, fikir ahşi"Cri­ şindc bıılunnıJ�-:ı ihtiy:ıç du�-:ır. Çünkii u kimse, muılak nıüçıe­ hktin sahip olduğu 1-:ısıflar.ı n· bilgi nı..ıl:ıcmdcrirıe d..ıh:ı sahip değiklir. Hu $Cbcplc de bm nıcsclckrdc içıih:ıd cdcbilirtaı lxı:ı;ı!JnndJ isc içtih:ıd edcırıenıckrc:dir.

S:ıh.ibc: 1"c tlbiirıc sahih bir hadis ul�ıığı :ı:ınıan, onllnn ayn· CA hcrtungi bir p.ıt ar.ını:ıksızııı dognıd.uı o hadisk

anıd cıtikkri

gcrçı:S:i, iinımet :ıruuıd.ı miiro:-�-;ııir o!Jr..ık ril".l)"ct c:dikgdnıişıir.

ll.

MEZHEPLERE

BACLJLJGJN ORTAYA SEBEPLEili

ÇIKIŞI VE

Hioi ikinci :ısırdın sonr.ı nıiiçtchid inı:uıılınrı ı�pkıiıx

ı..ını;aıııo:n b.ı.glılık h;Kii5clcri on-..ıy..ı çıkn; haır..ı haiu.ngi bir mc:zlıc:­

bc: inris.lp curıeyrolcrin SJ.)bl gün geçtikçe :u.ıklı. Hir rııahebc:: b.ığ·

Lınrııak, h o tanı:ın ,·.ıcip h..ıliııo: b'Cidi. Hunıııı 5dxbi ise o döncm­ ık fikıhll rnqgul oLın her ilinı :ıılı.rıııımı, şu iki luldcıı (yani muı Lık miinıesip nıüçtdıidlik,-cmczhcptc ınfıçtchidlikır:n) birinc krn· disini bpnnp kıırn.raııımı:ısıııd:ı )-;ıtıyunlu; (kun;ı.raııuyuıo. da nıııılık miimkil miiçtchid!ik dem:esinc u!Jp.nııyon:hı):

A. ı\<luılak Miimcsip Müçtchid En biiyiik dii�iiııı:csi: nıiiçrclıidlcrin d.ılıa önce el""\"abmı 1-cr· dikleri nıcsckkri rafsili dclillcri)·lc bilmek, o nıcsclckri rcnkimn

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm Sl1"inııck, anıd edeceklerini a�·ınııak ı·c bazısını bazısına tercih etmek olur. Bu, gc""chcn bliyiik bir i�tir. Böyle biiyiik bir i�i. bdli bir iıııaıııa im isab cııııcdcıı, onu ünıck alıp ona nııunnıadln baş;ıranın; çiinkii nıcsdckri geııişçı: ka\"T.ınıada ı·c hcr komı)ıı delilkriyle bilmcdc böl"lc bir imanıdan )"anlını alır önce. Sonr:ı kendisi o!Jr:ık nıiist:ı.killcn tenkit ı·c tcn:ihlcrdc buhııınıa�-:ı baş­ br. E�cri�iıı b.ışıııd.ı bo:lli birimanıdandcrs alnıanıışolsaydı, bu işi b.ıpnıı:ısı oldukça mr olurdu. Kolayı ı-arken, işi yokıışa siinııcnin, zor yolla halkınıeye kalkışmanın bir nıan:ısı �·oknır.

Hir imarıu upıı bö�·lc fıkıh yokusu bir ıııukK-diııiıı, t.ibi ol­ duğu inuıııuı daha önce ortaya koydu�u fen'J ı·c içrihad­ brından bir kısmıııı istihsan cdip kabul ctıııcsi ı'C bir kısııııııı da eksik göriip onlar:ı isıidr:ıklcrdc bulunması (�'Cni göriişlcr ilan: cınıni) kaçınılmazdır; bu rabii bir dunınıdur. E�cr isıidraklcri (inıamıyb ilııil.iflı oldu�u nokr.ıbr), nıuı�ıfabılanrıdan (uyum­ lu oldugu. kabul cıtigi içtih�dbrıııdan) dalı� n ise bu dunnnda o kimse. nıczlıcpıc aslıab·ı viicı'ıhr:ııı (görüş ulıibi fakilıkrdcn) biri sayılacaktır. Yok eğer hırklı düşünceleri daha fazla ise, o fıkıhçıııın kcndinc aiıgöıi işlcri, ınczhepıe bir ı·l-cilı olarak bbııl cdilnK-z; fabı bununla beraber genel man:ıda, mezhep s.ılıibiııe nıiintcsip olmuş ,., mezhebinin usi ıl ,., fiirinııı;ı dair pek çok nıcsclcdc bir b.ışb inıaıııa ikıida cdcnlcrdcn ayrılnıış olur.

Jl.öylc kinısckriıı de ccı·abı ı;bha önce vcrilnıeıniş ıncsclekr· ,ıc bir r:ıkım içtihadları bulunabilir. Çünkü birbiri :ınlına diin�-:ı kadar hadise meydana gelmektedir. sürekli ıııcsclclcr dog:nıak­ r:ıdır. Içrilıad kapısı da :ıçıkıır. Sözkonusu likılıçı, bu kabil yeni m.:scklerin ccı-abını, mliıııesibi oldu�u imama da!-annıaksızın doğ:nıd:ııı Kir:tl), siiııııcı 1'c isar-ı sclcftcn alabilir. fakat Öııl·c,kn ccı";�bı l"ı:rilnıcıııiş bu nevi nıcsclclcr, l'crilcnlcrc nispcık olduk· ç:ı :ı1.dır; yani bu yolla bıinbaı edilen yeni ec1-:ıplar, daha önce­

den Orta)"a konulnm� ıneınıı ccl':ıplar: ı or:ınb gayeı a7.dır. l�ıe ,,

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ )'lıkanda bahsc.-.:\ilcn komııııdaki fıkılıçılar:ı �nnnbk ıııiiıııcsip ıııliçtchid"' dcnilir.

B. Mczhcptc Miiçtchid En bii�iik hiııııııcıini: ıııliıcbddinılın ıakilılcrinin, hakkırı­ da fikir bı:y3rı cınıcdiklcri, tabıinsarıluırı iCıv:ısıııı sor:ıgddik­ l<:ri nıesclclcıin c�"\':lplanrıı bulnı:ıra ayırır. Bu koıuımd:ıki bir nıliçıchidin, hcr ilinı d.ı.lırıda iincedcn bdirlcnıni� lıaıır bir 11$lılii (nıeıodoloji) bilme nokr.ı.sıııda ardından gideceği bir inıama obn ihıi�·.ı.cı, ımııbk nıüıııcsip nıliçıdıidin iluiı•acıod:ın daha anıkıır, daha 7.onınhıdur. Çünkü fıkhi meseldcr birbiri ik r.ını bir irı:ibaı halindedir, ııpkı bir ağ gibi birbiri içine ginn�. birbi­ rine d.ı.yannıli 1-c bağlannıışrır. l'ıkhın fıiriıiıı a<kkdilcrı ctiz"i lııısusbr da, üııııııiihatı saı·ılan tcıııd biddcıinc sınısıkı b.ığ· !ıdır. Eğer bu fakilı, öncekilerin ıııczlıcplcrini tenkit ,.c görüşle· rini t:ıshih, ıcnip ı·c t:ınziııı cırııc i�inc

so�ımurs:ı,

alımdan kal·

k.ı.ıııaı�ıcağı bir ii<: kalkışnıış demektir; I'C bir ömür çalışsa bile o uzun çalışmayı bitircnıcz. içtihad cdcııı�xligi için artık ona, da· ha önceki f.ıkihlcrin göıiişlcrini icıml etmek ,.c fiini:iı 'a dair ko­ ııu!J.nb ycni çıkarınıbrd.ı bulunnıak blır. Bu sc,·iy�x\cki ıııüçtc­ hidlcıin, Kir:ıp. sünnet, is:lr-ı sclcf ,.c kı)':lSa da�':lnarak kendi ıııczhcp iıııamlarıııa nıulıalifgöıiişlcri bulunabilir. l'abı bu ımı­ halifgöriişlcri, ııım':lfık göıi işlcrinc nisbctlc oldukça aı kalır. Işte bu ikinci ıııadd�-dc anlatıbn fıkıhçılar:ı.

se i "mczhcptc nıüçıchid"

denilmektedir.

C. ı'-'lurlak Miistakil Miiçrchid ll:ışlangıçr.ı bütün edu\

I"C

garrctini daha önce Ort:ı.)':l kon­

muş fıklıi hususlanlan hangilerinin öncelikli olduğunu

I"C

)':lpılnıı� içtihadlar içinde h:mgi�inin daha evli oktuguııu bilını:yc h:ısn.-dcr.. 1·c soııra da kendi scçip bcgcııdigi fıkhi hustısbr:ı görc

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm �·eni bir t.ılmıı fer'i ıııcsclclcr �ıbrıııar;ı giri�ir. F..Sa$Cn böyk bir dun.ını, �.ılire J)laııında I'Jk i olın;ıınışrır I"C olması d� uı..ak bir ihıiıııaldir. Çüııkii buhınıılan z;unaııdiliıııi, I"Jiı)iıı iııdirikligi �r-ı s.ı.ıdctrcıı çok u7..akbNbdır. t\rrıca ıniist.ıkil ıııiiçrchid olnı.ık isıc­ )"CII Iıcrilimin şu ilinılcrı: l·:ıkıfolnı;ı.sı gcrckınckrcdir • mctiıı ,"C rii"J�·cı farklılıkbrı ilc bcr.ıbcrnıcn:uı biirün hadis-i şcrillcri bilmesi ..

• r:ıl'ilcrin ıncrrcbdcrini açıklay:ııı bilgilcre s.ıhipolın;ı.sı.

• h.ıdisin sahilıiııi z.-ı.�·ıfıııdaıı al"ırt edebilmesi..

• lıadiskr 1·c :is.ir arasında ·l":ırs.ı- ihrilillı göriin�n nokr.ıları ccnı' (tc\"fik) cdebilnıcsi • bir akihin f bu çelişkili riv:ışcılcr ar:ısıııda hangisini tercih cdip .ıkhgını bikbilıııcsi.

• a z kullanılaıı g:ıri p kcliıııclcri l·e fıkıh us(ıliiııii (hukukıııcwdolojisini) bilnıcsi • önceki ilimierin söziiııii cııiklcri ıııcsclclcrc aiı rii"J)"ctlcri biiıün çoklugıı. farklılıkları 1·c ihıil.\flarırb ber a ber bir ar .ı�"J ıoplaıııa.�:ı.

• bun:ı baglı olarak d.ıbu riv:ıycılcri ıeıııyize t:ibi ıut.ıbilıııc· • \"C bu rii"J�·cılcri şcr'i ddillere' •vıırnı:ı nıc\ozuunda da fi­ kirlerini bclli bir isıikaıııcıc yöıılcndircbilıııcsi .. gcn:kıııckılxlir.

17<1 F.dilk·i Şa-'iyyc {Ş<-r"i lklilkr): lklil.lupıt> rchlıaı" kıl.mız nwusıru g<l·

nw;kı.:J;r. Çogııhı i>< <:dilk"dir. brılıhu i>< "b.:nJO.iı>ıkıı�� biı"hukwn i>rin· bat ulııruıı�. ""\ ı....;ı>J< Ji�ünulmıcc. insanı ist<!ll."l l bır """"�" '" hulrıw: uUıtınn �·· j<kilkrindc urifcdilmiıtir. Delil ı<tıWıu Mi< .k urifcolilmiırir: "Uıerio>ık ,.hh.ıdi I:Mr ıck ikk du1,,ıııkh ıg;ı ukJitı.k b.abc< ciı,.;ıdcto on.oıhıp oLl!'-' h"i lıul:.m<) ul.ıın,.�1 tmıollkiin kılon t<l-.lir." Ş<-ri Jdilkr knJi �ood<­ it.i .ıru luı•n>. bunl.or J.ı knJi içiıklc buliinık� >)"tılırl>r. A·Asli [)dilkr: 1 .

Kiı>t> (l<..,."in). 2. Suıu><t. 3. knU. 4. Kıp>. M · Fo;ı-i l)clilkr. l. hrih>uı. 2 hnıJı.\1� 3. l>tı>l.ıh {.\l....ıhh·i �liir><k). 4. Oıf '" ,.,.kı:. 5. S..h.ıbi ı;:.,,·�. 6.

SN.!·ı 7-<T.i)i". 7. Şe<\i .\lcıı K>bkn.ı (�ijŞcri>tkr). l�l]

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ Eğer k işi

koca önıriinii bütün bu

bilgileri ddc ctml·yc har­

ca rsa, bunc:ı ıığr:qıd.ın wnr.ı nasıl yeni tCr'i nıcsdckr çıkarabi­ kcek, ne kadar orjinal respirlerde bul.ın:ıbilccektir? Hem böyle bir \�Zifcyi hakkı)Ü yerine getircbikx:ck midir! ins�ıı ne kadar kabili�·cıli de ols;ı, onun da kendine göre bir sııurı 'oırdır

n: o

sıııırııı ötesine g�-çıııcyc giiç ycıircıııcz. Söz konusu işi baf!rıııak, aıK:ık ilk nesil ıııüçıdıidlcriııc ıııiiycsst:r kılınmış bir m:17.hari�'CI· tir; zira on!J.r, ilinıkri n degişik d:ılbr.ı ayrılmadığı :ısr·ı saa<kte )':!km bir zaman parçasını idrak ettiler. Buna r.ığmcn böyle bir ıııazhariycı ilk ıxsil ıııliçrehidlcri içinde aııcak sayılı baıı f:ıkilılc­ re n:ısip olnııışnır. Içtihad salıasııul.ı nıibr.ıkil olnı;ı.bnyl� lxr.ı­ bcr bır miisukil nıliçıchidlcr lll"Sli, kendilerinden ders �klıkiMı

iisıadlaruıa karşı da olduk\� bağlı�·dılar ,.c oıılar.ı \"ok irimat l"<li­ yorlardı. Bu fakilılcrin diğerlerinden ı;ırklı olat.ık birer "nıiisr.ı­ kil nıiiçıchid" sayılıııabn, ilimlerde daha f;ızb r.ısamıOarda bulunnıuş olıııalan scbcbi)·lcdir.

Kısac:ı şöylc bir yargıya \':lrıbbilir: ı\liisr:ıkil nıiiçıchidkrin (f.1.kih inı:ınıların) ıııczhcplnine b.ığ:l:ınılrııası kadcri bir sınlırki, Allah lCal.i onu :ilirıılcrc

(\'C onların ardımbn gidenlere)

ilham

etnıişıir; w oııbr da işin bazı yönlttinin şuurıırıda obr a k wya olnuksıznı o ıııiiçıchidlcrc bu sır (izcrı: rlbi olnııışlardır.•m "Ru � n>IX'IIifuı �i gü<üjüdiir; Jo.'!)ruluıu ı unıııLıbi�r." di�-=k dipnoı dıııro Ebu GOOJc-"nind"''tu�budirnotd> k<ndisirıin tıhsigunqııdur,•-cıiK· rinJo f>rth Juıü<>«kr ,.,...ı.,dilcbilir. ÇUnkil o�'" '�m"l""· •nık <.ırihi bir g<f· çı:kluliıl<ıcbnij.J'•ni ı:...ı.-. ik<oıl>.z.ı>ı •"k" bulıımj birol>ı' il'ın on>j'> kunu Lıbilocd rn iub<tli •-c•u goriimıucihcı, o uLıyın u.ler cihcıidir. 8u cihcıi ıoml'ıı.ır• .oç•oı�;.,;,.,-..u<> <il•<ff<"li'""''""l'l"ur•..W.. n""'oluk'ır.d>· t.. ohmıliJir. hlinı in•n<'>""'..ı gjirı:: K...ı..,. gc<Ç<kk}<Hiı biroLıri(in.ıH<>i<'lı bir ok ı•�=k Olm ;....., i(in "f.g<r ul "ıbn..•yJı Ohıın.Ji." drnilni<Si Joyu <kgiklir, .,...nküoltı.Ji birıd><:pıir, o k i)i�-c ı.ı!Wiro.lileııb<ııur birolt ik>OO•bu· l><>k iJı. Jol.ı�'"li.ı lırr iki>i <k ikıir•ıı h•li•""' r.ıhlir <>liiJigo w,.., luz.ı bul· nıuıtur- 1-'�1

162

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm

lll. MÜÇI'EHiDLERiN DERECELERi HAKKINDA İBN ZiYAD'IN GÖRÜŞLERİ Ş:ifii mezhebine baglı \Cıııcnli bli)iik f;ıkih ibıı Zi)�id'm

\li5/l5611)

(v.

t-:ctC\-:l.'sııxb senietmiş oldugu bir sözü \";Jnlır ki. bu

söı: hcnıeıı )ııkandl ı:ikrctrigimiz hakik;ıtı dcstckleyici nuhiyer­ tc

bir dclildir. Şöyle ki: imanı Bulkiııi')"c (>: IIOS/l-W-fl'"' iki nıcsc­

le sonılurKa. suallcrc (kcndi mcı:hcbi olan) Şifıi nıcılıcbinc ımı· lulif o)Jr.ık Cl"\"JP •·erir. Bu sonılarl •·erilen cc•";Jp[J ;ıbk;ılı

ibıı

Zi)-:i.d diyor ki: �Sen, Bulk ini'nin ilimdek i dcreecsini bilnıl-.:ligin gibi, onun sözünün hangi nıirüya gcldigini (mezhebi içindck i dunrnıuııu) da bilmiyor sun. Bulkiııi, dıl-i ulırk ,., aslüb·ı tcn:ihtcııdir''"

ın

in»mllulkini: l:lu 1..iı. Ömcr b. Ri>l.ln b. :->u'"')� l\ Sulh i\Şih.ib b. F.I:ıu H•f. cl·l:in.ini ci·IMtini. ci·Kilıirl",lir. Ş..fıi nl<""<ll<"l>iıl<" mi�lf<'ıprir. Uıcri 7U ....,,... >iollk .\l>p-ib di�·•nııd.ıki l:lulkini���· bd.ıoiı>d< Ş..b.»ı ·�ııun ll. guııu bi< <U· "" s«<>i Jı.ı'!"')"> �odııı.ijtir. \'c Kmirc".k gos yılıı>.l.ı Zılk..".l< "!'"u' l l"iııJc bir<WlU pinüikindiı..ıtu�.�ı>dııı :u: iO>o;<ıhin"n'intik..ıl <tıniırir. jT] ''"" ıcn.ilı: \"..rrn lıiıtıiriı><miim..ilolıııiki .lı:lild<ıı biriniıı.n< .u.l f ,'<nlçluoıi)'<" ıini;,p.t ctnıdrir. (Ö.�. IIibııcıı. Hukuk·u i,.timi)'<'"'h"Wun Fıllıi)1"'K.ıtı......., c.ı• • ..J.3, Bikn<ıı f.ı)"D""i. ht;uıbo.ıi. 19M5). •Uig.ıttt m<ylrttımrl.g.ılıp ı<fimd gibi mınıW-ıg<lontm"ih. "nlıht• i>< t<li"IL< �indcl<idrlill<nkn tıirindcb<ıbun '"' onu Jıgnin<""" " "'mım gcıckrim• bi< ,,...;,�....,·� •'�<ii """!"• �nul:.·� k.ı lıı*mrl. .niık ıcrtmnckrir. ll>jlu birif><l<)i< mrih. ıniiı<-.ınz ili ıkiikl<ıı birinı:•J,uniinJrn ku•wti:rh.u<tn><k w •·..ıtıı kıınmiol.nilı: .......i <tmck . cli �.lı: rı:ıl:ctıııckrir. T<tcih cclilcnJclil< ricih. mtruilcn< hcmm:uh ık>oir.

Ash•b·ı T<:n:ill: .\l<>lı<piçindc.-·nılum�tı ri•·•ınuhııunı:lltlıri•·.,...., ,., ı.:..

•ill<rin birini Jit<"rioc tcrcih nkn f.Wh< ttn:ih ddi .lı:ni�r. lkı ubili)·• ""'""P ol.onf•kill. rcrcih .,.,..>nkl•"bi.ı od..Jır".•tıu dıh.ı oıhihtir". -b.ıd>lu .oçtktır" '"')"• "bu kı)·.,. içiıı <Wu uyguı>dur" gibi ttrimkri kullanır. Kucliıri. Mcrginini. lbiıüı.liiinllm gibif.ol:.ihl<rbi.ı ub.lk•ı·• n><n•uıın.,.W. A•h.d>·ı Tıhri<: lcritud.ı ludrctkri b<ıluıuıupn muk.ollicl f.akiho •.ıWıı t.ıhriı; ılcni�r. l:lwıW, Ml<ll>lll:ıu l:ıuluııdukbn n><.dı<p mlıç«<ıicll<rin< •io" l..ıpılı .öd<:ri "l.ıd.art.r. iki nwur• ihtiııuli ol.ınl:..ı,·ii (W>U). Jiıcr ı'""'Wlımuk.IJ"""' nlrn:k bir)Utl< l"<l"<ih Nni<r. .\l«lq�c hiikmii bul"ıun•ı·.,ı """""'""lulluıd.ı n1<•· hcbi.U.. ....,,.., t.ıidcl<riı..ıcnı'<ni hukunıl<r<;tk.ınrlır. f.bullckirrl·Cc».i>.f.OO AbJullılt rl-Ciin;ini gibi fıkihkrbo.ı ıob.tl:..ır •ıı"''""l"'"l>r. (lllo<. Fıhrrni" Aı:ır. fıkıhUwlil. o. 269. !l4. İFAV y>)ııılm. İ>t>nbul. l llll6.) )�1]

'"

l'rı.:ıtl

İ

ıtTiıJ.H.ARD.�

Ö

r.çiJ

1·c belli bir mezhebe imisap ctnıil gayr-ı nıilst:ıkil bir nıutbk nıiindıiıtir. Miinıesip demekren kasrım; inris.ı.p cıti�i imanım nıcıhcbindc racitı olan bir görüşlin hiiJfına obrak kendine has rcn,:ilı i'C ihriyarı bulunan fakih dcmcktir. Şifii mczhcbinc b;ı�lı oldn önceki 1'c soıır dki nıiiıchassıs fıkıhçtidmı hcnıcn çoB unlıı­ �umın dunnını bö�kdir. Bu ncl'i fıkıhçılar I'C onbrın dcn.:cclc­ riııc göre tertip �-dilmesine 'bir konu ileride gckcck.

Imanı Bulkini'yi rniimesip rnıııbk ıniiçıchidkr silsiksi içinı: rcrlqtircn kendi ukbcsi Vdi Ebıı Ziir'a {>: �26/lH5)1• şöyk dc-

:�:�� � ;�.�: ����:,:� �;-�;:�:i'�:;:�ı;:, ������;;� t;;�ç�� �;� i:

n:

�

1

.

i

nıabnıının prtbnnı hakkıl'la ycrinc gctirdigi, o iisriin ,-:ısıflm kendisinde ropbdıgı halde, içtihad ermekren böylesine çekinmesi­

nin sebebi n•.:dir? Nasıl oluyor (b onun gibi bir ilim, �J bir inıanıı t:ıklid cdcbili)ur, ona t:ıbi olabili�·or!� Ut:ındı�ını için onuny:ıni

Üst:ıd Sulk ini'nin adını i'Crınt'<liııı ( �"lni siz ni)'c içıihaı­

�an bçınıyorsuıııı7., demedim oıu); �iiııkii onun ş.ı.hsi dıınımııım ,·cn.:ccği cc,-:ıptan han.:kctlc ögn.:ıııııck istiyonlııııı. Benim ıııczkur sonınıa kcndilcris:ukccsüklırla ccl'apl·crdilcr. Bıınuniiuriııcbcıı dedim ki: �Bana gön.: Şeyh Siibki'ııin içtihad etmekten hlı denli çekinmesinin sebebi, dört ıııczhcpten biriııc ıııensııp fak ihkrc w­ rilcıı I'JZifdcrdir. Eğer o da bu l'aıifelcri b1TJk1p içıihJdJ yöndscy­ di, bu nzicknkn f hiçbir şev eline gl-ı;ircıııcn:ccgi gibi, kadılık 1110 l'eli B>u ZOi<'>: Bııı.\ı, Aiııı><J b. Ab.Jurr•himb. d-Hıı;q" b. Ab.tıırr•hıı,.ıı \'di��iidlinf.bu 7..ur'•d·Kun.li <r·Riziı-jııiek\\l;ri, ibnii1-I<W',Jir.Ş..fıi mo:z· h<lıôn&ndid\ub.orek Zilhiccc •)1mıı3. güııü hi<ri76l>a><>in& dwıy•�··gd· lniıtir. Ş..lı..ın •�•ııın l7'>ilıd< l""'l"ı" d<gıınii �26'dıı'd">ı<rnı�r. llkt. Zq·lu Tcilir•ıi1·11ıııT'u. •.ls.+. ITJ lll T•l:.i�-yüddin ts•Sül11:.i: llıı uı, Ali b. Ab.tıılk.lıi b. Ali b. Tı.mmlm

1'.001-lh·

><n<I-H:unxi d·F�l>iri<>·Subki el·,\lı><i'Jir,Hi<ti 6113 ><1ı<>ilıd<duııp!"gd· lniı'" '"K.IIU"''Je (h.756/l355)'t< Culn.>di)"1·Ahir'iıı fıçiiı><ii p.u.onni>ilıd< •>rf•ı <tJniırir. I!U. 7-<!1u Tezlı.irJri1-Hııll lı. >.39. [TJ

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm nıJk:ı.nıından da nı:ı.lınını bhnh; ayrıca insanlJr oııa fcıYasonııak· i ıaıı çtk inirkr ı·t oııa bidaıçı dcııilirdi." 1\cninı bıı SÖ7Jcrinı ( ıcri· ne iisadumz ı innnı llıılldni ıcbcssiinı bııyurdniJrl·c bcninıle a�ııı göriişkıi p.1yl�ııgını itJdc cııikr.�"' Ebu Ziir'a'cbn ikıibas edilen sözler bıınl;ır. Onun bu yak­ kışınııııa ımık:ı.bil okır.ık bcııinı göıiişünı ise şudur: Kanaatinıct lnı:ını Slibki gibi fakihkri içtihad �tnı<:krcıı alıkoyan <:ngel. Ebu Ziir'anın işaret ctıigi engel olmasa gerek. Hişl! Onların iisrün makanılan böyle bir scl"iy.:sizlikıcn )iiccdir. lçıilıad edcbilnıc ik­ tidarına sahip olmakla bcralxr kadılık makanıını pcylcnıc gibi .scbcpkrlc onkırın içıilıad cınıcri ıcrkctnıdcıi diişiiııiiknıcı:., bu onb.nıı üsıiin mcn:cbckriııc yakışmaz. Hiç kimsenin onlar hakkında böyle çirkin şeykrc iııannıası caiz degildir. hclal olmaz D:ıha önce de gl"\"tiği Ü7.crc: Cumhur arasında r: kih olan görüş. bıı ıiirlii dunmılarcb (yani ıniiçıclıidlik scl"iycsinc gclindigindc) i�ı-ih.ıd tı-mcnin ı-;ıcip uldıığudıır.

Veli Ebu ZUr'anın, dik gcıircligi basit g a yeleri mczkıır nıiiçıehiılcrc rıisbcı cınıcsi '·c llulkiııi'niııdc bu hıısusra kcndi­ siyle :ışııı göriişi.i paylaştıgını sö�·!cmcsi nasıl caiz olabilir! (Ne kadar dognıdıır, düşiiniilınclidir.)

Celaleddin Suyüıi (.: 911/1505),1.. [Ebu lslı:ık Şirizi'nin cı­ Tcııbih'i iiıcriııc: )<ıWıış olduğu] "Şcrhu'ı:ıcııbih� isimli kiıabının "Bibu'ı:ralik" kısmındJ şöyle dcr: �ımamlar ar.ısnKta meydana gclen ihril.itl.ır, içrilıad t:ırklılıklanııd:uı bynak!Jıınıakradır; bu scıı.ı ıı...... g<>K Ebu 7.ur"•· u>t>dı im.,n Sul>ki"�i <k,..,_. koııu>U �·.ıtıııbu. nuh.t·

lımrt .ınııdı. bıukııııı olu)"'"' f.ık.ıt inıını J)ihlni'nin Jc lımı<-ıı Jc. ı..rt.o w •·.uıııııdı. doJigi gibi,lııı.uıı Sul>ki<k,Jig<rbupık nmo;ı<hidlcı-dc-bu k..ıbil><"· •i)'<'� n..Wıı..r. l<"l�<nıı l <ni>C)"-"<k l:.><br ilmin ;.,... ı·o .,.k-ri..., iı1.1ııını1• lıili�eıı lillıh fuk..ıluıııı;ıd.... ,h•.l�ll llJ C;L.ıliiddiııco..Supiıi: Abdun-•hm.,ıb.. Hbulldir b. •llulwnnw:.l<>oSu!ıiri<l· ll.ı.l.lri. K•hi,.."Jc bkri H�� ""'""iı><l< .Ciiıır•r• ıı<lıııi}ıir. Hıcri \>11\1<<1< •'l'f" rtmiırir. jT] "'

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ lx:pk o l':tldt nıiiçtchid inıamlar, her konumd.ı kendi içtihadlan dogn.ılrusuııd� obıı hususbrı dogn.ı lwbul ediyorbrdı." Şur.ısı bir gerçek: ı\lus�ııııifyaııi ct:ICııbih isimli cscrin nıikl· Iili Ebu İshak Şirhi (" �76/IU�.ll'.. içrilıad sahasuxb iıık�r l..:liknıc· yccck iisriin bir makama sahiptir. Hemen biitiin ilimlcr. Ebu

İshak (" �i6/IOH3), İbn Sabb.:\g (" �ntiOij�).'.. İnıanııı'I·Haranıeyn (v. 4711fJOij5)1.. vc [nıamGaz.ili'nin (•·. 505/1 1 1 1)107 mutlak nıüçıdıid· lik mertebesine ulaşmış olduklmııı açıkça it:ıdc cıııı�rir. İbn Salih'ın (" bUf!U5)1• l'eıcl":i'sında gtyrı �Onlar 'nıurlak ınüçtc· hidlik' değil. 'nıeıhcpıe ıııiiçrehirlik' nıcnclx:siııc ubşrılar" söılirıiin ınamsı: Onlar, fıkıhra 'nıiisNkil nıiiçıdıirlik' değil, 'ıııliııtcsip nıiiçıchidlik' den:ccsiııdc)·dilcr, dcnıcktir.

Nitekim İbn Salih'ın "Adibii'J.füty:i" isimli escrinde I'C İnıanı Ncll:l'i'nin dc (l'. l>i6/l27i)1.. �Şcrlııı'l·:\liii1<!7.2Cb"inde bc· linıikkri ii7.cn:: ,... Ebui>h•kq·ŞirUi:lbr.ıhimb, Aii b,\'u>llfF.bu b�k<rŞk.Wcl·Firiitl.b.><H. Hicri 3\1.1 )>IMW cliinr•)� gdmiırir. CurıuJirc1·lhir •rrıwı 21. Giinil hicri 4i6 wihinJc •"Cf.,cınıiııi<. lllt. o·Si)<'r, I�/4S2 [Tl '"" ibn smıı.itc: ,\hıNmmcJ b. Ab.luk.ihiJ b. ,\lufı.mmc..t <f.�o.Ji'clir •-.. ş.foi n�ıin ınufı\ilorinJcı...ıir. Him +1� ...,,.,.;,..ıo •"Cf'l cımiırir. ını. o·Si�-cr, lljf22,-165. 1TJ '"" inWnü1·H=rnnn: Abdulmdik b. d·lm.ım Ebu �lulwnınnl b. Ab.lull.ıh b. \'uwf Ebu1·.1ldli d-CÜ\n,.i, on·Si,..biıri'Jir. Him 41\l ....,.,.in.k: cloı;Ju; �71fdc ll>biu1·:ihir •)"'"' 25'indc dc•-cf.ır=i- 11kı.n-Si)""· l 8/olbl!. rrl 117 im.ım Gu;ıli: H""""'1·i>Li"' Ebu ,\luh.ın,.,ı<d b. .lluh.uıl<lı<d <I·G.ıu.ili.

Hi<ri 450 >en<>inJc Tuı'cl.ı dogJu. lm.ımu1·H.ır.ıı>l<)'i.Jm fıkıh okuJu '" )'iik>cldi; Şılii mo.d>cbiııd<\ fıkıh, <Cdcl. u,iıl, nunnk, hikm<'l "' lrl..ck .ıl..uı· l.onnd.ı ii>tun bir �""' gckli. .\klr.kr\kn •onr.ı ll.ıg: .!.ıt'• gini '"'" or.od.ı :-.:iumi!" .llrumcindchoc•hkr•l'"· Çokyörılü. ı>ek <j<>i,ocrıclifcıri. T"')" 505/I l l l ><nniıı<k i"Cf.ıı cni.llkz. T.ıb.lkiıii'>·Subt.i.6/191.[.11) ,.. ibn S.ıl.ilo: O.nun b. Ab.lu<r.ıl10ıı.ın b. O,.o�ı.ın b. �ıu,.. d·IWtıJi. q-Şo:h!"C..wi.

Jlicri 577 pln..U duııı·•r• goll1ıiııir. M3'Jc >'d" cın>ıırir. lllt. Tczt.iwu1· Huffu.-IJI430; T.ıb.lkiı\i'•·Subki,S/326. [T) ıto lm.ım �n·Sn..,i: l'.ıhr• b. Şo:rcfb. ,\kr.l Ebo.ı l'.d:.cri)·.ı) d·Ul!Uıni\br. Ilim 631 ı•h•ıdı. Junr•)·•gcbııiırir�<: hicri 6i6'J.ı •-cf.ıt «ın�k Blt. T>bık.iı\i'•· Subki. l{l95 JTI

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm A. Mutlak Mliçtchidlik Çeşitleri Mudak nıiiçtdıiıliıı:in ik i dç�çcsi l'ardır;

a. Miistaki/ Miiçtcbitlik: (fık ı lmı daha üstü ohıı:ı)"lll bir ıin·c mak anıdır ki) çn son hiui dördüncii asnrı ba�nıd.ı �anıanıçrı orr:ıdarı kalkımştır n: Mtık o nıabnıuı bir daha nıçydaıu gdrıı<:Si nıiinıkün değildir, (dola)"l51)"b da nıiistakil miiçtchitkr dcni cbcdin·crı ka­ pannıışur).

b. ı\tiiııtoip Miiçtcbidlik: Bu nıakanı, kı)"Jnıetin \ıiiyiik al.\nıederinin to.ahiir cdcreği I'Jktc bdarNkidirı·e kesilnıcsi dc şer':uı c:ıiıdl�iklir; çiinküo. f:ırz-ı kif :ıylxlir. Ne 7.anıan bir dcl"rin nıiislünıanlan bu bi.iyiik f:ırzı ihnıal txkr ıcrkederlersı.:, hepsi bin:kn giiııaha ginııi�, isyan cınıişkrdcnıekıir;niıckinı lnıanı M:wn:li (.: 450/L05H>'"", d·Balır i isimli ı:scrdc İ mam Ruvy3ni (•· 502/110!1)101, cı:rı:hzib'& İmanı · Bcga1i (t 516/l ll2)101 ı-c d.ıha başka pek ilim. nıiintesip müçıc­ hidligin f.ırz-ı kifay,_. oldugunu açıkça belirtmişlerdir. Höylc agır bir farz isı:. mukayycd/kayııh içtihadiarLı )·criıte gctiriknıcı. gcr­ çcklqtiriknıcz; ki bu gerçeği, İbn Sallh ,., Şc:rhu'l-Miihcz.zcb\k İ nıanı Nl-..·c,·i ga)·cı sarih o!ar:ık lçıklamışl.ııdır.

Bu konu, �l'r-Reddli al:i Men Ahled<." ilc'I-Arz, ,.,_. Cehik Enne'l-lçtihilk

li Kiilli Asrın

ı.. im.m cl-.\l;h>trdi: Aii

farz -\"cryi.iziindc Fcr.ıh-kza Ya-

b. ,\tulı..ını ı ncJ b. ftıl>ib'Jir. u..:ıl •-c fiionJ' ..ıı.sıı..ı.

ıxori« bir iııuındır. Him 364 yılııııb duıı�-:ı.p g<lııi-ı ı . hi<ri -iOi'cc 1-d•ı «mi\·

ıır. llb. 5/267 [T) inı•nı .,,...Ru•1•.ini: �hJııldhid b. i•mıil. A'nııın öı>J< gelen .ilinılcriıl<k-ıı.lir. fıkıhilmUdc-.O.W>ibiJir,hıfıt<lır. Hi<ri4l5 yıluıJ. duıır:oı-.ı;clml)tir•'<hi<ri 502'Jr,-c(,<mıiııir. I:U:.>.. Tob.ıklnı'>·Subki, 7/193[T) ı�l inıını d·&ıa�i: ıı......,., b..\t'"'\'ıd<l·fm".i'F.I>u,\hı!ı.ınııncJcl·lk&-ı•i. lli<ri 516 plınJ.ı ,-d.,<mıiııir. llk.z. n-Siy�. IW43\0 )T[

ı�ı

l'rı.:ıtl

İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

şadıgı H:ilde, ..lçıihadın Her

Asınta l'arı Oldugund.uı

Ilihaber

Kimseye lkxldiye"' '"' isimli cscriıııizde enine·bo�ııııa inedcn· miş, genişçc cle alınıııışm. ;\·liinresip nıüçıclıiı olnı,ıbrı bu f: ı kilıleri ş,ıfii nıc7.hcbindcn çık. ı.rnın. İmanı Ne1·el'i l'ı: 'lb.bak;'ıt't; ı lbn SaLih bıı hususu bö�·lccc açıkb.nıış, Siibki de ona tJbi obrak aym göıi�ii pay­ bşmışıır. İşte bu gerçek sebebiriedir ki ımııbk ıııiinıcsip ıııliçıe­ hid obn bu 13.kihlcr, belli bir mezhebe göre kit;ıpkır raznıışb.nlır, etv:ılar f 1·enııişlcrdir, nıczlıcbin müzakeresini y:ıpnıışlanlır l't: Şlfıi mezhebine bJglı olmanın gerı:kkriııi yerine gctimıişkrdir.

Niıckiııı (cr=ICnbilı'in) ıııusannifı Ebu Islıak Şir:ızi 1·c lbn Sabhig Bagdat'Nki Ni1..:ınıiyc ,\kxtrr.scsi'ııiıı ııılidcrrisliginc; lmamıı'J.Har:ımcyıı ve Imanı Gazali Nislbur'daki i':i7..:ınıiyc Medrc$C5i'nin nıiiderrisliginc; lbn Aixlisscl.lm (.: 660/ll62)1"" Ka­ hirı:'dcki Zihiriyyc l't: Obi�·e Medrcsclerine; 1·c lbn D.ıkik d-id (v. 70l/l302)'"' ise inmnmuz Ş:ifıi'nin (r.>.) türbesinin komşusu SakihiycMcdrcscsil't: a�nc:ı ı:, idıliyc l·e Klnıiliyc gibi bazı nıcd· resderin miidcrrisliginc geıirilıııişlcrdir.

MiistJkilnıüçıclıiılik ıiiıbesine ubpn fakilılcr iscbu scl'iye­ kıiyk Şitii mezhebinden çıkmış olurlar l'c anık mezhep kirap­ larında bu t:ıkitıin göriişlcri nakledilnıcz. Ş3tH olup da lXiyle müsrakil nıüçıehid mertebesine ulaşmış Ebu Cı'fcr b. Ccrir 13-

19J Cd.ıı...JJinSu)iıri",in OO".,-.Ro:ddo>U .\Icn Ahk-.lcik-l·Ac<.•"<'c.tUk- F�""'ı­ ll'ti"hl< fi KuUi A,.,, f,,•· ;,;mı; c,;ori fu.iJ Ab.lulmun'U"Ahn..-J ı>r>f"ıdı" ı.ıu.ikcJil=kl98l phnJ.ı l<kııdcri)<'<lc ı�mlilnıÔjrir. (:l.l( '"" ibn Abdi«<l.inı: Ab.lului.r. b. Ab.lo<sdım c<·Stıkrni cJ.ı>ınqt.l. l� Suk.i.,u1-Ukın•. Hicri sn plındı Uun�··�·· ı;clmiııir. hicri 660 ı.ırilıOııdc ;.., ,..,. fu"'""ırior. lllı. T>b.U..inı'>·Siibki,II/20'J (TI 195 ibn D>kik<:l·id: .\1uluııı"..-J b. f.b.ı1•Hl>ni Alib. Ebı.ıl·Aı.l', f.f:o.ıl.fiifUh, T.ıkiniiJdinlbn l).ıkil cl-id cl-�l.iliki.q·Ş.itii.Hkri615 phııdıdunp)"ı;<:1· nıiı'" '" hkri 702 t.ııihi.,<lc lk-wf., .,.miııir. IIU. T•l>.ıtinı\-Sül>t.i. W207 [T)

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm beri'nin (" 310;923)1.. h:ıridndc bir b:�b fakilı bilnıiyonını. E1·cı Tabcri, önce Şifıi mezhebinden iken, <bha sonr:ı miisrakil nıii�ıchiılik ımkamıııı ihr.ız cııi

,.c

kendine has mezhebi oldu

Bunun içindir ki RMii (1·. 1>23/1 126) ,.. ,.c daha başb iilimler ŞÖ)"Ic dcmişlcrdir: �·ı:.ıberi'nin kendi feıvabn \"C içtihadları, Ş:ifıi nıczlıcbindc bir 1"�-cih s.ırılınn.""'

Celaleddin Suplıi'dcn yapılan alınııhır bıın!Jr. Suy\ııi'nin bu sözleri bence, Veli Ebu Ziir'aııın scrdeııiği b'Öriişkrdcn d.ıha güzeldir. Ne \"ar ki Ebu Zlir'a'ııın sözii, lbn Ccrir'in Ş:i.fii ınczhe· binden sayılınamasını gcrckıirnıcktedir; bu ise, doğnı değildir. llu bJğlanıd.ı R.ifii, Şt-rh'in Kir.ihii'z-ZcUı b.ılısinin b.ış ıar.ıfınd.ı şöyle 1kr: "İbn Ccdr'in (mezhebe ıııuhalil) şahsi içıih.ıılm, bizim (Ş.ifii) ıılC?Jltbiıııi7.dc bir l"ı:dı s:ıyılııı.ız; her ne bd.ır

�

Şifii

aslıibınn �.ıb.ıbtındaıı biri sayılıyor olmuş olsa bik." İnı.ını Ne· vt:l"i "'li:hzib�dc dcr ki: '"Ebu Asım Abbldi (v. 45ll/1066),... İbn Ccrir'i Şıilii f.ık.ihkri

arasında zik.rctıııiş ı·c şöyle demiştir:

"lbıı

Ccrir, bizim iliııılcriıııizdcndir; \"C Şitii fık.hıııı R:ıbi' Muridi (.: 270,'883)

ve Hasan Za'fcdni'dcn (•·· 260/87�)'"" :ılnu�ıır."•'

lbn Ccrir'in Şifii mezhebine inıisabnıın manası şudur: Ta· '"" iın>rn T.>btri; .llulunun«< b. G:rir b.

ı<n

'"" 190

M

ıoı

\i.->�1. Ebo.> C."fcr<ı'T>bcri, '"Ciıniul·lk· r•n fo Tc\·ilil·K.•r".On" ,.., "T.ırihul·Unıcrni I"Cl·�luh">k" ,... ..ı..tu tuıt. l>d:. çol: cxrin ınu>Mdliti. Him 224 S<nc>inJc Jiin�··r• gclm� ,.., hi<ri 310, môb.li llH <orno<>in.k l"d":u c<miııir. llkz. c..·Si)"'· l �fl67 [T] im.ın1 <1"-Rifii: Abdull:rnm h . .\luh•n1n>«.l b. Aho.lu�m. F.bo.>l-IU•.,m «"­ Rlfıi. Hicri555 scıninJc Jiiny.ır• ı;dmij >"("h;.,ri 623 ı.nl>inJc lu\":U1 g<.ı>.k-­ rini �"Unuıi"J'U<. Bkz. T.ıbillıü"ı·ş.ifıı·)�"· S/281 lTI Sı.ıyiııi, Şcrlm�'Tcnbih.2/671·672. 1kynıı. 1�16/19116 F.bü A.un ci·Abbidi: Mub .ımn>«.l . b. AhmcJ b. •\lL>Iı.munN. Ebu A...,n d· Abb.\Ji <i·Hl'A.'\i. Ş.ıii """J"'N ulcnı.ı•ıı�l.ıı.Uır. Hi<ri �5-8 urihiı..ı. ş...�-.1 •ıınd.a ,"d">ı cnnil(ir. 8l scnc: r.ıı.ınııjtır. 8kz.c:s.Siyc:... 8/l80 1T] H>Un cı-Za'fc:r.lni: H.ı;.ın b. ,lluluııımnl b. n·S.ıbblh f.lıu Ali d·B•S.ü.li <"<·7...ı'fcr.iııi. Hicri l70 pU.onııd• ,lunr•ı·•gclmiı '"<" hi<ri260,..,1C>iıı<kŞ.'b.ı.n •ıı bi<ııninJc \IO r•ıl""'""' 'd . ıı "'miııir.ITJ ı-:n..,.,i. TdWbo.>l-f.>ml. ,..,ı.ı.us.ı. 1(711. Dlnıı.ı;:ünıı,;ı.l��"· �""· ıı.z. I.IIJ "'

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ bcri, içıihad cımc,dclillcri buhıp incclcınc i'Coıı!an bclli birrcni­

bc soknıa gibi 1ıusu51ard� Ş:ltii'nin nıcrodnnç� )'Üriidii, onun içri­ h;ıduı.;ı ııyı.ını sagiJdı. Uııınısuı oldugu nokt . ıl�rd�k i muhakfeıini de pek önı:mscmcdi. Kaldı ki o sadeec bazı mı:sc:lclcrdı: İmam Ş;ilii'nin yolundan dıprı çıkıı. Hu kadarcık ımıhalefet ise 'Eı­ bcri"nin Ş:ifii ıncıhcbiııc dahil olrnasınd.ı bir kusur retkil �ı:ıncz.

Muhanıııl(:d b. İsmail Buh.\ri (" 2. >6/ll70) dc bu kabil nıiiçıc· hidlcrdcndir w Ş:ifii :ilinıkrindcn sayıhnakıadır. Onu Ş�fii uba·

katında zikrcdcnlcrdcn Şerh Tacliddin Sübk i (•·. 771/136\l).., şöylc dcr: Imanı nulı:iri. Imanı Humcydi'dcn (.:219JM3i)... fikıh öğre· nimi gördü, Hunıeydi de Imanı Ş:ltii"dcn fıkıh okudu.""" Üsudumz all.inıc Siibki, Buhlri'nin Şiiiii ub.ıbtında zikn:dil· mcsini, Ş:ifıi mezhebinden olduguna delil geıinli. İmanı Nt·· I'CI"i'nin d:ı/ıa önce zik r cmıi� olduğumuz sözleri de a�Tıc:ı onun ldı.ind<: bir delil olmaktadır. Şeyh "1\iciiddin Siibki '""11ı­

bak�t"'rnd3 :ı�ncn şöyle dmıckıcdir:

.

"T 1hricy:ıpan bir kimsenin, ımnbk obrak zikrcııigi biiriin

ralırklerde kriter tudur: Egcr o t:ıhric )'3pan likıhçı, belli bir mezhebe bağlılıgı ve r.ıklidi agır basan :\limlcrden ise, cibi oldu­ gu mczhcbin bir fakihi sayılır. Şeyh Ebu H:\ıııid İsfcrayini (•·.

406/1013),. ve GaBI f (.: 336/9�8)""' misali. YOk cgcr rnl·zhcp dışma ıo.ı Ş<yb T<><iidid n n-Söı.t.i: AbJulwhhib b. AbJulk.ifıEbu:\..,.. n·.'ioıü.i.HKri 727 >tı><>inok dun�""!"> gdnıii '"' hi<ri 771 urihinok .k ,yf., «mil"•- BU. T>b.iUri>'>-Subki (TJ

lOl im;ım H�di: AbdulW. b. ..-..7.iih<\T b. i<.ı Ebu 1\d.r ı.Hiumn..ıi ci-.1\ctı.i. lli<ri 219 ı.nt0ııd<Jum�•�gö>krini l.:ıı"'"'lnr. l!b. Tdırit:..o1-K<mü. H,'S l2 !T]

""' Subki. T•b.ıkirio"yŞ-itii��\OfiH(ubr.i, l/4,cl-.lhıb.utU1-H>)"ri)�'<. lk!n.. = (MJ

'"" Ebu H.imid cJ.j,r�r iıinl: ı>c>Tinin Ö<ı.k g<kn tjkolıçıl>nnd.,>Jır. lr.ıklıllnn

inı.boudır. A.J,.b-ı >'ii<iıhı.bı ol.oH b;r nıoıo;ıoh�IJir. GcUINJin Su)"n unu. hi<ri 4. Nln ikimilcal.lidiıı..k.o b;ri .,)'""k"'lor. Hi<ri406 ı'luW >'<I)ı ..-nniırir.l.1ll

lOo inum G.ıtr.ıl: ,lhılununı:.ı b. Ab b. l�ıuil ci.(;.ıül q-ş.iJi ci·ı.:.;tıir. Hi<ri 291 ><n<-

>ind<dıonppp:ldi >>< hkri.!6.';(nı.ıo76)ıırilıiıı.k >.,Uımi. l!b. Tıhıkiru\-S<ıbki, lflOO IT] f..t.h t.)nill.lnl.ı •nikıı •<f>t ırihkrib;rbırinı ı nıntı.bll>lr.ır .t . [MI

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm çıkı�lan çok olan bir fıkılıçı ise, o ınczlıcptcıı kabul edilmez.

Tıpkı dön: 1\hılıınmcd gibi [y�ni Muh;ınııncd b. Ccrir ·ıat>eıi (-: 3ıOi92l), Mulıanınıcd b. Hutt)"lllC (1". 311N23),ıo:ı Muhanıııılxl b.

Nasr Mcn·czi (-: 2'141906)""' 1·c Muhammed b. Münzir (1· 3 10;Ylll""] Milzcni •·c ombn soıırJ gelen İbıı Şurcrh [dogrusu: lbn Süreye (I·. JOJf\115)],"0 bu iki derece ar.ısında bir komını­ dadırl.ır; bahsi geçen dün Muh:ımnıcdkr gibi tJnı;ınıen mez­ hepleri dışıııa çık.mışlardır, ne de Iraklılar •·c Hor.ısanlılar gibi bellibir mczlıcbc bağlı blmışbrdır."

Silbki. Ehl-i silnneı l"c'l-ccnu:ııin inmm Ebıı'I-Hası::n

Eş'iri"yi (>: 3ı4i')26l"' Tabak 3t'ıııda zikrctnıiş n: onun hakkında şöyle demiştir: "İmanı Eş\iri, Şiıfıilcrdcn S;ıyılınıştır. Çiinkii o, fık ı h ilmini Şeyh Ebu hlıak Mcn·czi'den (•·· J..ı.01952)"' ;ılınışıır."

1\lüçıchidlcrin (krerekıi hakkıııd.ı İbn Zir.id'ın sözleri bıınbr.

EI-Eımir isimli eserde zikredilen şu hususlar d.ı İbn Ziy:id'ın anbttıkbrıyb paraldlik ;ır�lxkr, onun sözlerini giiçlcn­ dirir: İıııanı·ı A:ıaııı Ebu Hanife, İnıanı Ş;ifıi, İmanı M:\lik n: >07 Mul>anım<d b. sh•� ! b. Huz.cyn>< �:bu lkkr a-Siikmi cn-iSi>.ibUri: Hiai 223 yıhnd>.lw'!"'!·• gclJ.i • ' < hi<r i 3 l l urihin.Jcl"cf" <rtil\U- .1\uu.ı.Jinıcrii S..hihi lbnHn.., yn><. jTj

.if,.;: ltıeri 202 "'"""n" .k

lllll Mub.\mm<d t.. :"'><c b. <Hhcck Ebu A�>;lill•h <HI

�U"!">J"> gdJi '"' 2'H urihinJ< ı,,.,, ., gOı:k:rini )"Uındo.o. BU. a - Si!tt• -1{33 jTJ

"" Mul>amnocd b. ibuhinı b. cl-.\lüru.ir F.bu llc:kr cn·iSi<:ibUri: Aiınıc.l b.

H.rnbcfin ld">ı <ttiı' !'ll"'l>Juny•!·•g<kli >-c hi<ri J!W •�·· JLO urihkrin.lc .lldJ•:·.ı., ,"Cf.,<ni. !lb:. < >·Si!"'"· '4f490 [T]

ııo 1\uuı. ibnŞu!'< yh .kgil dc. ibn Sürı.ı-.: •�,. g<f'<kıir; kibu bul\inıun birimio>< �·.Wn )'<rdc ıbn Sil�'< ol.ır.U g<ÇJııdm.lir. ibn Sü�'< Ô<c:: Alımed 1>. Ömcr l>.

Su�'< F.buı·.>.tıtU. d·ll•g<tidi"dir. Hi<ri 2-IO"l.nd.ı dwı!··�·• gclnıiı '" hi<ri .Wl ••rihiıı.i<l·•·f.u nınijrir. llkz.e>·Si)'<r. l4/201 1TI

lll Ali b. i<nı>il b. f..hl llij< Ebn"Hhsco\ <Hiflri: Ilieri 21.0 (1�'> 2i0) ""'"'" <in<k duny•)·• ı;dmiı •" hicri 324 mihindc ll•8d.ıı"ubu lu!·"• g<>dcri.U k>· p.oımınr. IIU-<>·Si!"'"· l5fli51T]

m itıt.>lıinı b. Ahn...t t.. l,i>>k. F.hu i<h>k <l·.llc"'«l: ıı;.,; .140 ı>rihind< duny•pgOılcri.U pımmuınır. T>Nk.lıü",-Subki. J/2 l . l56 1TJ

Fıı.:ııi iımıJ.FI..'\Il.IM ÖLçtJ iııı.ım Ahmed b. H:ı.nbc:l'in mezheplerine imisap eden mihlii­ mın!Jrsınıfsmıfolmıkrndır.

B.

Mc:rJ-ıcplcn: B:ıglanan Miisliim:ınlar

rı. Aı'lim: llu miimcsiplcrin inuııı Ş:lfıi'yi ı:ıkliı etmeleri, herbirinin

kcndi ıaklidinc görc fırkh şckitlmlc ohnakr.l(hr.

b. Mii(ttliirlltr: içıih.ıd �"tkbilmc: seı:il·csirıc ulaş;ıniMdır. E.s;15en bir müçıe­

lıid, � bir miiçtchidi �.ıldid c:mıc� ı\liiçıelıidk:rin bir �U miiçıelıidcnisbc:t cdilmclcri,\"31mz içıih:u:l ctnıe usUiiindc,dclil­

lcri kult.ınnıl<b i"Cbu ddilk:ri belirli bir mcıoo:b görc ıcnip cı­

mc gibi hususl.ırd.:ı. onun yolundan ginikkri içindir.

r. ;\1111nıYIS1ıtlnr: Yukarıdaki iki �ımf ar:ı.sııxbkiler. llunl.ır içtihad mcnebcsi­

ııcıılaş.ııııanuşlardır; fabı bctli bir fıkıh iımımnın usı'ıliiııcı·ikıf

olnıuşl.ır ı·c imanım nasslarb dctillendirmcdiği lıususl.ın, ddil­ kndirıııiş okiuğu hususlara kıy:ıs y:ıp;ırak onu ıaklid yoluru giı­ mişlcrdir. Bu kimseler, o

i manım

mublliıkridirk:r. llu mukaltiı­

lcrin Wzlc:riylc :ı.md eden k:im da :ı.ym şckikkdir. Meşhur obn

bbul �u ki; Juddiz..ııınd:ı bu dcrro:<k obn kinısc:lcr de. ukliı

cdilc:nıczlc:r. çünkü kendileri de birer mubtlinirkr."

ci-Eıwir'da. bir mc:zhcbc imisıp eden miislümanl.ınn

smıfbndınlnıuı bu şekildedir.

IV.

TAKLİT N E ZAMAN FARZ OLUR?

Eğer şöyle bir su:ıl sonıhırs;ı: Bir ı.ınıan l":ıcip

(f.1rı) olıııa­

)'lll bir şcy. bir bışb z:ıman nasıi ''•ıcip ol.ıbilir, oı'$3 �riaıbir­ dir! (YJni bir ıck şcri;ıı oldugu lı�klc, ırm husus farklı unı:ı.n-

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm brdan:ısıl lıiikiinıdcğişrirçbiliyor1)"' "',\liisrJk il nıüçrdıidc ikri­ dJ çrmçk ı�ıcip <kğildi, sont.ıdJıı ��ıcip oldu" söıiinü7.., çelişkilU o..-...ı lkdiiiu.m•n

s.;.ı

:O.'ur>i H•u�ılcri. •rno l•.onU)i.> ıl.ık.>h Mit ı.;, "i.U.m.aol.ı.buluom..luJor: 'fuorl>rı ı;ün: :ıori.rl.ır J.ı;i�- lklki birı"nl.ı.. lu­ '� r;i.ir< •ın •)n )<ri>tl>r, p<)l!"'"bcrkr ı;clcl>ilir i'<Sdrnil'ior. Hhcrn-ul F.ıöp'.W. "-"ır• ıcr-W"·• kübt-uo. hcı- >Sonlı, hcı- k.ımx üfi �nda� muh­ ıdifl"n>ılırıihriy.o;lulnunujtor. fıl:..>.t ıof'"""-'ttı, birık.-n:«';I)T1;1)T1UI<tlxb­ k-r< ilırip'i k.ılrmınr-. b'Ct ,..,,] ki """�imkrin Jcsiımniyk dlıi>ckr Jcsiıir, mi­ :ı..o;l>r• g�il>çl:ır ı<bodJulo:dcr. Oyk J.. >Sorl.ır:ı gö« j<riırUrd<gqir, milkı­ lcrin i<rid.ıdıo>ı gi3« ılıl.im ı<hıwiol dcr. ÇUn ki •hl•im-o t<ı'iı-.:ı�n ıct<-rruıı kJ,_,,, ılwıl-i bq<ri)'C)'< b.ıO.>r. O.to gür< g< l ir, il>ç olnr. Enbi)'l•)l ı-ilifc ı:o m.uunJ.ı.. tıiW;.ot-• hqcriyc biroirinJ.n o;ol. """' •" ""'Ô!-dni hcm birık.-n:«' kıb.ı, hcm �li >-c ctJWn itıo-i<bi '" lxolniycı.o ı·ıkm ololu�ndın. o ı:onun­ Jıki j<riııl.ır, onlınn lı.olio1< """">fok bir umlı ıyn ıyn gdnıi)rir. Hın.i i;ı;r kot".J.ı bir ıwili. •ın •ı·n pcyı;.ımbcrkr '" :ıori.ıtUr bulwmmıuı. Sonn !hirz.r­ nwı �-gımbtrinin gcbıx,iyk, in»nlırgü)·• ib<i<bi daı:cninJcn, idıdi)'t dc--­ n-t<"ino; K'1".ıllicnigioıdaı, ol: ç inkolıb.ıı•·c ihriLıur ik .ıl>-.m-ı bq<ri)"C birıck .ı.r-.ıLıc-.ıl,birıo:k nntollinıiJink)�"'-k, birı<kŞ<ri.ııl.ıı"..-1"""'"-•·..,ı'Cf< g<l· oliginolcn, •ın ıyn ıcri.ıu ihıir"i k.ılmınuı"•· •ın •ın mwl�n>< .ı. lw:um giiri>lııiC1niıtir. F.ıı k• "'"'"""' hoir ,.,�·iy<)"< g<ln...ıigindaı >-.- bir urı:·t h.oyu-ı �>)i: <k ı;>)"...ıiginda•. onczho:blcr u..ı.liiJ ctoniııor. F.g<r bqcrin d,...-ri· )-.:t•i nnıtl.ılı.,ı,r ,..,kıo:b-i.llinin ı.k-bc<i gibi,birtın.•o h.oy.,•o >;rin"'J"<:"igo)'• oc. hoironiı'C)" gi�; u •·ıkit nıcıhcbkr�-lıi.ı cdilcbilir.F>k.ıtbu lul-i .ilctn, o h.oknıW-.I.>J< cnı...ıigi gihoi.mruhib <kbirolnıu. bir olnr: n>.<ıl bıJı·k ,luıı •·c un iki """'h<bin n�olttdifıhUm

:!";:..ıes.,.:�i!;k

F.kcl·.ıb: Hir- so, bq molııdifmiuçh lusuLırı gorc ow.ıl bq buluru >lor: ji>)-k ki: Hiri;io><. h.t>ı-•hgononmiuoıougVrc soil>çtor. ıobbcoı•·.iciboJir. l)ig<r biri>inc. h.t>ı->iot;> Ô\"in tthir gibi nm>onlor: tobbcn onı hırımJor. Dit;cr birisio><. .. urır •-crir;nbbcoıoou mcl:ruhrur. Digcr birisirıc.urır..tzmaıf..t >-crir; nbbcoı oou sünncırir. nipbiri>in< ncumo.lor, >�<mcnfımir: ili)'Ctk iç>in. nlıbcnoıu mu­ b.ıhtot. ll'c lul: bur.ıd> u>Joliool crri. llqi Jc lukrır. S..ı diı;:bi�r ,,;,;, ki: "So r•ln... il>çt..-. ı,.ı,,. ,.;,;ı,.ı;,_ b.ıjl:..>. htılmii ıX>tnor."lıtc buoınııg:ibi• .t.üm-o ll.r hi)"C rnczhdılcr<- hikmct-i llıhiycnin ""·kiyk inib.ı� gorc dcgiıir, hcm lul:ı�;u-•k �r>"CI"" biriıi J.hık<�ut,nuıl•luı<�<or..lk>o:l.\, h ikonct-i !l.r­ hiynıinın»ibi)'lc lnwn·ıŞ..tii')Cinib• C<io.•n,rb:ri)-.:t itib.ıri)'ltHınclik-r<ııi>· bcmı ko)-luiUgc- <;:ıx.ı.,;ı;gc.ı•h• y>km ulnp•'COiı,.n bir ıck >ıl<toJ hi:ikmi:io>< �irrn lupl·> 'l'tirıuiyt <k ıı.il:ıı olo.logınklm, hcı- biri biu.ir .Jctı;ilı-ı K>do))' rıl lhcırh kcıklo <lmlini ><>ykon<k•� htm»i nuılnbmtu i..nnckoçin.inwnar­ k.ımWf.ıilu)> hoircrhoircr olt"l'Otlır. Hcm ıpı·• lul: n nulıı..ı hiknıctnr.

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ den başka bir şcy d<:gi!dir I'C �hem v:ıcip dc�ildi, hem sonr.ı 1":1· cip oldu" şeklindeki bu iki ifudc birbirini nc�I'Ctnıcktcdir?

Cc1":1bcn deıiııı k i: Esas l'acip olan, iimmcı içinde fer'i hlikiinılcri r:ıfsili delilleriyle bcr.ıbcr bilen bir ilimin bulıııı· nı:ısıdır. Ehl-i hak, bu gerçek iiıcrindc icnı:ı emıiştir. \�Ki]) olan bir anıdin nıuk;ıddinıcsi, )'ani oııu hazırla)-.ııı öııciillcrdc i';Kip· tir çiinkü. Eger bir l-:ıcibi eda ctmcnin dcğişik yolları l-:ırsa, hcr­ hangi bir ta)·incgitnıcksizin bu \·oi!Jrdan hcrh:ıngi birivlc onun yerine geıiıilınesi vacip olur. l'abı eğ<:r bir 1�ıcibi ecb �"Tmenin tek yolu l':lrsa, bu dunıında bilıııccburi)'C o yolun r:ık ip edilıııc­ si l":ıcip olur. lm.un-ı AUın'•inib.ı .-Jı:ıık-r, d< s<riy<�-imuıl>l:.ı irib.ırirlc. bllmi lıukı'�""'lc riıı cbcri<i, o ıncr.lıdM ikium rnn<'>i)'lc nı<....lcııiy<ı<. ıdıiılili&< .ı.tı.ıı r•k"' '" h.ır•ı·ı O;ıiın.ıi)"'1'< musuid uı..tug;ııı,.l>ı" bir<cnu>ı, l:ıir t>J'ı" lıuknn�"' girip. l:ıir ıok...ı.nı unM,.,ı ıı.>mnı.t>i>)i<r: uıııuml:.ıllx-11 0<111!-"'lik•"< r>bN I:.ılb .-.lip, onull >&üunn�nnn .OZU llı ır.ınilı"'W'S'•""'"· H>ıl<"fi ,\tnhd:ıi'"" ll""' in=ı vlııınd.t F•rih.ı obınmu. Ol:unmını•ıı •)ıı·ı h.ık '"' mW-ı hikmcıtir. ��� n><>di, n...tnn �ı.ı>l�•ıın l<'<••;lwıı,.>CJ <;<r.ııd.k: ullu U'ı.lii.-Jıpn<fı.·ı rnınW<')i t<thi)"< .-..lı:r. f.llx-no d:....-r <�l'"· kü)1U •·.,,im-bc.ı..ı •"< •n"'ktil:lc mqgul� Ş>fii .lkzh:bi'ı"' );<><'<"KaJın•«n,., ik•l>.bı OO.ukır, atl:ıir ı"'· <".,.,. ...,., ,..,.;,:Ebcriı" irib.ırivlc ll»·.ı·ı jçrim•iı"1'< ııin-ıı. nim·ınN<-ııi ıck· lini.ı.n iıNnl.ar, irrib.ırnil:lcri ıii<'J"'b·i H"octi)"< gij<'<"�l""·i niı•·•n m..bri buuıı.ı.z., biriliıhcm l:.ıdor n<•O>><ı< li:n·• •";tr:lı"' bir •n.,lc ilcbir<fa..t;li ıu· urı .ı..c•ı;ıı.Anl<'k.ı•�·ın"ii"' iıib•riyloe<ı"'bi l:.ıdonlııl• ilıril>ı•. �'" bir<><>k )'"'"ıd.t""'mı.ıv••"< ıniik-w<> ��-lı.-rill içi"" l:.ın)II"Y•ınubttl.ı oiJu­ gu�n; "'n'.ı•"tnuij<ı irib•riyk, r>bi>r l'<,ı;;.; ,,.,""'""i n"'l..ı.ı.-" b<"t bu· lupwc••-m.-Jı:bitir. O.>mı i.;iıı, J'-'IÜı o�ıbnn h•kJ::"ıd.t. o ı«••ii.u<• ><J ç<:k· mcl< i.;iıı. "AI>ılo>ı b<.><ulur, r<:m»"'""'; n•nı::.ıBu o ib<•l <'<k<, lıul.oj>"-'" ın.ıı""i kuUgnıd.t l:ıir �-ı, ,..,..,..; çuıbmnr. Amm> o <cıkli, f n..ıım»!!ı olm..ık �·­ U ><lli-ı içriııui!'<'i Wib.>ri)i<, ıhllk-ı umıuni)>:tuınuıı,e<ncbi k.ı.lıııı..r•""""· "' "'"b<dı oJ<ıil,mukw<> ıcylcrlc ııcaf,,.; ,>«kııi)>:>uımıu b;oo.lin i o UWr bul.ıl'ırınu.. Oııuıı i.;iıı �>r,ııı.ed>clı-i Hm<li ıuıını·ı.. ••u ıMJJco- •"<":uiıll<'l ll"''�; nılı...- r>"fıııı giiırorip, h>fıtkjrinni,nr. "F.�ıı dokuı"""tiıc.•b­ <k;ıiıı OO.Uinı.ı.z.. Hi<'•h .-Jip. l:.ıl>b.ıhk içiıklo: '" ik ;,,;,.,• ..,..,,.,�, ur•n j"Okıur. Birdirh<m l:.ıdor l<r>·• •·ınl><:oJ<r, <•ıuı'<'ln«k<ı kun•nr, lıt<:<bıi..­ <bıikil:.ı<r<..,ı.tın;,..t,.uııı.."kı)'""'· ·\li>.>ıı·ı Ş.'""i nıiumı·ı...ıcrUomiuıı­ bnmbu >U.rnc- mu•·...,,., .-.l<bilin.cn<"!,"�ll.-Jiu.u.>nwı S..iıl :.-u,.;. Si.id<r, 27- S...... >. �·650, ltık l".ıymlırı, l:.ıınir, MıJık 2oo-1) ]�11

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm Onı<"gin: Hiradam şiddeıli a<;:lık s.:bebirlc ölm<."kt<."n korksa ı.·c bu açlıgı gidenıı<." nokıasıııda önünde OO.zı �-ollar bulunsa, -yi­ �·ccek uıın alma. sahr.ıdaıı mcyı.·<." toplanı;ı ı.'<")";ı )"iycccgi bir av aı.-l.ııııa gibi· bu şıkl.ın:bıı birini r:ıyin ctıııcksiı:in. herhangi biri�·­ lc gıda elde etmesi ı.·c kendini ölümden kururması ı.";Jcip olıır.

Egcr ne aı.• hayı.-:ını ı.·c ne de me)'l'cnin buhıııdugu bir nıelcina diişci"S(, bu dunınıdaycnıcksann alnıak içiıı

nul lıarçı.nıası l"a·

cip olur_ İşıe aynışckildeselcf-i s:llihin için dcbu v:ıcibingı:.-rçcklcşti­ rilıııcsi nK"\'ZUUIKia öıılcrindc dcgişikyolları ı.-:ırdı. \'acip ob.ıı da belli bir tayine gitıncksiı:in bu )'Oibrdan herhangi birini kullaıu­ r.ık o işin cda l-.:lilmcsir<li. Daha sonra bir yol hariç, büriin bu )'Ollann öııii tık:ındı, k:ıpandı. Ve sonuçr:ı özellikle o r<."k yob b.lŞı.ıımı:ık ı.-:ıcip h:ılcgclıııiş oldu.

Selef-i sllihin, hadis-i şerifleri ywıııyorl.ırdı. GiiniinıiirJk isc hadislniıı yazılnıa�ı l"acip hlikmiiııii aldı;

çünkü anık bugün

lı:ıdis kir:ıpl3rmı bilnıcksizin, hadis rivayctind<." bulunmak nıiimkiin dı:.-ğildir, bunun ba�b )'Olu yokrıır.

Yine selcf-i silihin, ııahivvc lügat iimiyle işrigal ctıııiyor· brdı; çiiııkii ana dilleri Arapça idi ı.·c bıı scbcplc de söı:koııu­ su fcıılcre ihtiras:dumıuwrbrdı. Lakin mcsclc giiniinıiiı:e ge­ linc<: Arap liiganmn bilinmesi vacip h:ılin<: gclnıişrir; çiinkii bıı asır, ilk Arall dcvirkrindcn oldukp uzaklardadır. lfadc cr­ riğiıııi:ı: bu hakikatin delilleri gaçckrcn çokrur. Ru dunınıda kıyascn (lcnikbilir ki: bdli bir imanıın arniyk r:ıklir cdilrnesi vacipolımış olur. l'..sasınd;ı belirli bir inuım

r:ıklit etmek, bazen \-acip

(f.ın:)

olur, lxı.zen de olnı�ı:. Mı:scli: Hindisf'Jn'da ı.-:ıhut .\hw­

rllinn..:hir'de çıhil bir insan bııluıısa. or.ıbrd:ı d; Şlfii. 1\Hliki

ı.'<:)":l H.ınbeli bir imanı bulıınnıasl ı.·c bu nıcı:heplcrc ait kir:ıp­ l.ırıııdanlı<:rlıangi birkiup d.ı buluımıas:ı. bu t.ıkdirı:lco çıhil ki-

"'

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ şiııin Ebu H:ınifc ıııczhcbini t.ıklid etmesi v:ıcip (f:ırz) olur; üstdik o rnoJıcptcıı dışan çık ması d;ı on3 har�rndır.

Aksi 3kdink t o kişi, -iCrhı b.ı�ını bormırKbıı çık 3nmş w dq';criııi ka)'bctti�indcıı dob)'l dJ

terkedilmiş oiM:ık )�ıpa­

r;ılnız orr:ıd.ı kala kalır!" Oysa Han:ıııC)'Il'dc (ı\kkkc \'C ı\lcdi­ ııc) bulun:ııı bir kiı:iııiıı duruıııu işcbunun r:ını ıcrsidir. Tcrsidir ').iinkii Han:mc�ıı'dc )'3pyan bir ı\his!üm3ıı, biiıiin m�"Zh�plcn: ll< ü....tlkdiuu.aınaii S..id:o<u...;H.,..,ıltriık:So<l<ri>iınlin<riniıı"ll'fitı.ı.ılRi

mezhebe b.ı.glt lılm.ı�ıp, miiçKtıi.Jlil ı.ırrUnııo oızain<k bukıı�""' .\luıluııuoıl>noı, k<oıdi b.ı�.ınou io;rib.ıd ..ı.:rd .ımcl <tı""!"< � iı.ümi�-ctl.ı<udunu t.ıhrip«ı""!·"'"ŞcT'iziociri�und.ınçıl=· �-.ı •oil< ul.ıbiı.x..ı;ni b<limn<O.ıcdir. ŞUyO: Jrn"'kıo:Ji�·s,, ı t i bi r ci<;ınkk, rq•• iinrnu için t«"<>>ii'n""1i bu!unur.O nl<\·l-iı<>'nl-U' i,..,-çiin1u ıllhiiJmJir­ ''Ü<ud''<ri>imio;inb;r rck<mmukhır. F.ıbr<g.,- tw-içrı:rcı,.· ;,;;n bir""'!i ;,.,, o l-u<udun rildiııi�,.nıulnr, ı.ıhrib<tmckıir;""�i'dq;ildir. �-ı..ı..ıı.ümiy<rind.ı­ ;..,.,,,. ,..l<(.; >.\l,hin gibi r.ık•·•·)1 Unıil< l:..ıı�")i.ı•"< .,n•npı·ı diı�-.ııın nnıı<>h �i.ı .uhil ol.ıııl.a..J.ı m<Ji-öı ......,... 1"< ir.ıık-i içıitı.ı.ıl butu...., o km..ıdir ·� ı..t.ın ıı ıuld..-. \Oiôsı ı.ınııiı';ln ım OOcıı •-e ıuı�ı-ı duı�'<'i!'l')ı lu)';ll·ı uiiR'\"f!-e­ r<«rrih «Jm •., �·inuddi�" ;ı.,;roo.oWıLırd.ın<>l>n <>m<Ji·uı �«>i'•"'i'.ı· &-iıçritı.ı.ıl.•unı.l·u hJ.iı-ııi�\')i "hrih•·obo)ınnilikı�znıomu çıUmı.ıg.ı •"" >il<o.lir."27.Soı.. U>t>d ııc..tiiiu..ım.ın H.ızıo:tlcriı,. �in< !O!-k birxıru >OROin\\ljtur: Soru: S>lu� "-''l' idıli>·)'t rü<lun '"'"'Jcn çık>)W� Kim çıbn)ur� Şu u· m..ınd.ı, bu m<i�i mcdı.r-ı b.l» <lm<k noJcnJir! Hau �hiJin-i i.ı.un.ı l:..ıl)'nıU...•·•ı d.ı•·• mn<kııod<nil<ri gdi)ur/ uıt.i" lıolumwkk, bir

Eke>-.b: Şu n,.>'<k-ıi>oı-k-ı"<nikilı>ııl>Jır: Birlısım,...l i ohl-i di)'>ı""'"' .-hl-i i�mo.lir ti;bw ctı.ı.ıli.&gönnuıl<r. !" :z.uıı.md.ı ohl-i r.ıln '" YLılw- ıq1U ,,. ,.,.. gib için ..,-ı. m<bh.ı>l>r .ı.çı�-orJ.ır. 1\u l:.bm.i l:..ıf}ı >OZUmiiz �"'- ..iıa-ı 7 oo.ı..­ .ı:.WıtLır, pbuk d.ı inrib.ılı.ı. gdirlcr. Dig<'ı' k""" b.c g.ı)-ct modhiı d\>gnır ;,,...,. l.ınlırti:d�ikkrini, miiçtchiJiıı-i ium.ı mü..o•-;ud.ı•·•sı •lnlld.ı ıqın· m<kNi�urt.ır,.,.ı;.,,;zr;ıı.rini.Yhilicr.olw)ını""'''",ı,'-..'.ıı'nd.ıKn<mrl i..nıurl.ır. Çünku<>wkıı:Oohl-iJ.ıl.ıkı...-f.ıl"""gimıij ...ı"..ı..n.- ri'1'.ti <*ıuj: ><f.ıı....om.ıru·..ı.,,..,til;f.il"�i)'C)i)'.ıl"'""l'"· ""'"ı;,,. ıı;,.ı,.ıw.,bulm.ıliojin ,Jc,- k i : """"-'ıl, içrih.ııli)...Jirkr. O n"""iklo, nl<'<b<bk• birbiriro: nıulı.ılifı;idi· ror. H<monLır,J.ı biıimgibi in»nLınlır, luı.ıc-Jcbiliria-,Ö!-k i><- biıd< ooWr gibi içıitı.ı.ılcdc-riz. i>l..ligimizgibi ib.ıolctimizi y.ıp.ın"- O.Wr>t>lıi oln'-'!'-' '"' nıomıurı,..-rim4 ,-..-. !' ljtc bu b.,ıluhtLır, bu .ı.,;,.,.; l"l�.ıni�'< ik, luı(Mlnuı m<· uhibi11 nncirindrn o;ıl:..ın�urLır. Bınıl>nn bo.ı ,J.ı,·•l.>n '"' ı..J.ı.r o;unıl<. n< k.>J.u­ <>.�>>ı.t olılu� \'in"i�Wiııci sm·.ıc bfi bi• '""�'" g.;...,..;ı..ı;ıı;oı..ı.ı. oou tı.ı•·>l< Nc-riz. (ııc..liiizunwı S..i.l :o<uni, H>kil<.ıt :o<url.ın,>.IMI) 1,\\)

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm ait bilgilere çok r.ıhatlıkla

ubşabilir. Dolayı$ıyla da börk: bir ki­

şinin. kesin bir ilim ,·arkcn. gii,·cni lir ol nı;ıran 7�ınl.ırl nıııınnıası \"eya l\":lnl halkın agzınd.ı din di�·c dol.ışan şeylere tabi olması rlhllf da iinımcı :lr.i!illldJ nwşhur olmamış bir kitapla ;ınıcl

�"t­

mesi dogru tkğ:ik\ir. yeterli olmaz. Bıır.ı�-;ı katbr seniettiğimiz bi.itün �ıı bilgiler, "cn-Ndını'l-Fiik. Şcrhlı Kı:ıızi'l-Dck.iik" isinı­ li cscrdc incctkn inccyc anbtılıııaktadır.

\� MÜÇfEHİDLER.İN DERECELERi"' A- Mutlak Mliçtclıid Hq ilmi kendisinde ıopl.ıran kimsı..xtir. Imanı

Nt""\"CI'i, "cl­

ı\linlı:i.c" s i im li C$Crde der ki: "Kadı olmanın pnbrı: nılikellcf.

hiir, idi!. işiten. gören. konuşan. �·eterl i"• ı·c ıııiiçıdıid olmasıdır.

Bu beş tenıci şana iUn: olarak bir de: Kur'.iıı ı·c siiııııcıin ah-

m � \"dınulW."ıı• bur...ı.t '"rmiı oiJıısı• "miiçtclıiJiik Jcm:drn" ş.ifıilcrin uk· Wnin< g..><Nir. (RQ.Fıhrtttin Aur. Ftk•h Uoulu. d15-311:>9. 1FA\' y.opnl.ın. lmıobı.ı� 1996.) :--;<"<-"'i 1.., lbn Hxı:r d·.llokl:.i. Ş.fıi n..-drlıi f.okihlcrini iki l<ı>nı.o"'!,rmq�.on�". 8unl.or ıurıl.mlır: l . .lluthl �lü,;trlıiJ: .o. .l!ii>f.ajl �liiçtt· hio.l. (li.ınrliknldi Di1kk .\IL>Ç�Chi..llik m.ol:..ın ı i..lı<.) b. .\lunm.ip .llo;çrrlıiJ (H>ı><fiknlcki.\kzhcp«.llu.çıchi..lil km.ılınu ) l..\lulı!)"Ctl.lhjçıcl>iol:.o ..\lcz.. ıq..., .\luôchid. (H.oncfiknlcki T.ohri< A1hıho,f\"o><iıh tWı.obu.br.) b. f<-tl·.o.b müçtcl>iJ. (Ihı><fiknlc'o.i N.h.ib-ı Tmoih). llihJc,i,mrtiı.Jc bu ""'""l<-tl·.odı. nmçırlıiol" kı>nınn >"<"m>ı:oniııir. H.mctitcnı.:ki T<myU N.lubo 1"<" .\l..t.ılliol f>i:i h· lot ıkırikn iki ..ıı..ı:... Ş..fıikr< gür< fnk.th.>d;ı,ı w)>hıw.. .\l.ilil:.l 1"<" H>ı�><likı\k f>kihlcrin ilmi kuJı"<"tkriıK" h�Orı: <kn""kı>JirilnK"Si ş.iililotinbıK" )"Ü:n>J•r.

H.ıncfifulıfu.,l>c.iı,.,,ı;ro,.ı l'>ıı"mn tiliimi i.;iOOc· )"Ctliutw..o{Jcı<.rn.lir:

Şcri..ın.o

ı.

(Dinde:) nıu.çıclıiJ. ı. �l«hcf"" .\tüçtrniJ. J. .\lc>'dnl< Mo;çrrlıiJ �. T.ıhri< A bı. 5. Trn::lh A>h..obı. 6. T"nyi� N.h>bı. 7. Su0luk.olliol. (IIU. bn !;ro..t l'.ıı-&.T>h.ı.Uni1·Fnkoıi".S.ik)m.oııi)<"l>iiglınılii 8.ob,ı Kilı\iph>ıoo•.n<>: 351/1 6. n l 27·l3l). l·'ll

......

ı ıo :ıni: l tud•hk �ni

pf>.ıbıln\C"!<" !"<m'li k.tt»>iınk; I"\O!uklın ıcntl<in< .Jir.y.-di.

Jilliılı '" "l"""koln.,, Jrn,..kıir. G>iii.Jolguı l<" bcı»Cri ..r.oıbn ol•n k • n"" )"< O � ın,JicJiknn.. IAI

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ kinıla alakah ıııcsclderini, lı:is�ını-: lıııımnı, ıııücıııelini-nıiibc)'­ )'enini, nisilıini-nıclıslılııınu, ınlitCI"Jtir siinncıi I'C diğcrkrini, hadislerin muır.ısılını-ıııiirsdiııi, ravilcrin kul"l"cıli \'C 1.ayıf

)'Önlerini, lüg:ıt ,.c n:ılıil' okırak Ar:ıp dilini, s.ılıibc ukııı:ısının sözlerini w onlardan soıırJkilcrin icıııa ve ihril;iflannı w bir de blitiin ncl'ikriyk kıyası bilmesi lazınıdır ki: bunlarda kadı olnıanm prtbrımbndır.""" llu nıuılak nıliçrdıid, ba1.cn nıiisrakil olur I'C bazen de nılisr.ıkil bir ıııiiçrchiık ıııiiıırcsip olur: n. Miirmkil Mutlnk Miiftdıi rl:

llaşk<l nıliçrchidlcrdc olma��n iiç-dört rcıııd özelliğe sahip­ tir, bu Ö7.cllikkrc sahip olduğu z:ııııaıı mmlak ııılisr:ıkil nıiiçrchid oiJbilir

n: bıınbrb diğer nıüçıdıidkrden ayrılır. Mcscl:i,

İnıanı

Ş: ifıi\lc bu haslcıler açıkç:ıgöriihıı<:kıedir. llu ''Jsıfl.ır şunl.ırdır:

Riri11ti lfu{ l'ıkılı ilıııinin i5tinbat L-dildiğiuslı11-c k: lidckrdc r:ıs:ımılbr­ da bulunabilım·k. Niıckinı bır hususları. inıanıŞ:ifıi "d-Ünını" kirabının giriş kısımlarında zikrcmıi}tir. Orada önceki nıiiçıc­ hidlcrin fikıh istinbatında uygul3ıııal3n (t:ıkip ettikkri ıııctOO w pn:ıısipkri) saynıı� ,.c sonra kendisi de bu konulara bazı iki,.ckr­ dc bıılunrnuşıur. İmanı Şifii'nin ri bi7.c bd:ır ıııuır .ısıl sc:neık ull}ııı bir sözii ,·ardır. Scnı:ı zin�:iri şöyk: Mııhaııınıcd b. idris cş-Ş: ifii. Yuııus b Abdu'I-Ali, Ebu

Hiriııı

cr-Rizi, Abdullah b. ,\luh:ıııııııe.:l b

Y.ı'kub. Ebu MuhaııınıLXI Alxhıll:ıh b. Mııhanııııo.-d b. Cı'fcr b.

Hibb.in. Elxı Nuayııı c1-H:ifı7� cl-H:ifiz ci-Hucrcı Elxı Bı:kir AhIL7 �<"'<';. cJ.:\Iinhk, (.llugni1-.\luhık ik),4/375-376.�i!'<. LJ77/1953. (.111; ı\ınc•bb. <r·R<nıli. �iluymo1·,\luhı:.Cbi Ş<rhi1-.llinh.ic". <.8. >.226 [ı\)

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm ml-d b. Ali d-Hatib, d-ful b. Sdıl d-isfcr.iini, Ebu H.ısan b. d-Ba· kJr, rumıs b. ibr.ı.him cd-Dcbbiısi, Ebu'l-N:rcc d·G.w:i. Ebu'I-FW

d-1\!crdni, d·Cdi! Ebi Fazi cs-Su�ı"ni. 1\lxlurr�iıf cı=l1ıblid \'C lbr.ı.hinı b. lbrJhiııı d·Ll·g;i.ni. Mulununed b. d-Ali d-B:ihili, Ha·

s;ın b. Ali d-Acmi '"C 1\hnıl"<l en·Nahli. Ebu T;i.hir Muhanuıı�xı b. ibr:ıhinı d·.\IC(kni, Ş;\h \'dirnıll.ıh Dihb"i. Işte bıı zincirle bil.c ka· dar ril':ıyeı edilmiş obn bir söıiiıKk Imanı Şitii 1Öl"lc dcn�kıcdir �Asıl olan, Kur'3n '"C Sünnettir. Eğer bir meselenin ct."\"abı bun· lnd.ı bıılunmazsa, bu ikisine k ı �·as �-:.ıpıbr:ık çözüme gidilir. Bir ha dis, sencdindc hiçbirkopuk.luk olmaksızın Allah R:ısulii"ndcn (u.>.) mntt:ısıl.ın ri,-;ıwtl-dilnıişsc ,·c isnadı da sahihisc. bıı !'Jkdirdc oha dis, sünnet olmuş olur; ona uyımk gerekir. knıJ. lulx:r-i dhiddcn

<bha biiyük öı�ıııi haizdir, iisriindiir. Hadiskrle tilıiriı� b'ÖI'C an�! edilir. F.gcr bir hadis çok ıninibr.ı gdirona. yani d<"gişik anlaıııla· rJ ihtimali \";II"$J., bu dunımda evb olan; o ]ı;K\isin z:ilıirine en u�·· gun o!Jn nıanJnın alııımasıdır. Hadisler birbiriyk çdi�l:.i aruxl�TSc. isnad b.ıknııından en s;ıhih ol.ın h.ıdisi almak daha C\�adır. ibn MüS<.·yyib'in ri'"J)"ct cniği ııııınbıı' h;Kiislcr hariç. h:ıtkalannın ri· nyet eııigi diğer munkaıı' hadislerin hiçbir k ı �ıııeıi yolmır. Usıilc aiıbir es.ıs, diğer bir csasJ kıyas ı-:.ıpıbıııaz; pni bir asıl, başka bir asla kıyas cdilıııeı.. A)Tıca biresas lıakkıııda "ııiçin \·c nasıl?" ıkııi· lcnK"Z. Bu kabil sorular ancak fcr'i nıcselekn: yöııeltikbilir. Egcr fcri bir hususun sahilı bir şckild� bir asıl üzerine kı�-;ısı �-apıl.lbih· rorsa, bu �"Jpılan kıyas salıilııir w dclil olar.ık da kullanılabilir."

ki�ıd i lfısıf Hadisleri \"e :isirı ıopl;unak ,·c bu yek(ııı içindeki lıiikiiıııkri çıkanııak. sonra da fıkılı ilıııini bunl.ırılaıı alnı;ık. çclişkili hadisk· riıı ,..., :islnn ar.ı�ını bulmak, bar.ısıııı bazısına ıcrcih cınıck l"c bıııı· !Jrdan muhıcmd olanları bdirlcmek ... Bize gön: büıiin bunlar, imanı Ş31ii"nin ilminiıı iiçıc biriıı� yakındır. Allalıü a1cııı. "'

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

Ofiilıcii liısıf En hayırlı iiç :ısırda (yani s:ılı:ibc, r: lbiin I'C td>e-i t.ibiin dönı:ııılcriııdc) ct·v:ı.bı vcrilııı�ıııiı olan bazı !Cr'i ııı�.Kickrçıkar­ mak.

Kısacası: mii:st:ı.kil ımnl.ık nıiiçıdıid, $i.iz konnsu bu lı:ıskı­ krd� bol us-.ımıflarda bulıııınıa. :ıkr . ınıııdaıı ileride olma. yarı�rııabrda I'C çckişnıdcrdc iisriin gelme, ve nıiini7.ara

lllt)'·

danl.mııda da onlar.ı galip gdıııc gibi h:ıskıkri üzerinde bulundurı.ır. Bu W.clliklcrc şunu d�ibl'ctXkbiliri7.

l)i;rdüıırii lfuif: Kcndi�i için scıııad.ııı 'hiisıı-ii bbf ıl' indirilnıiş olııı:ı.�ı

1�

bunun neıice$iııdc dc nıiift-ssir, ımıh:ıddis vc usülcti :i.limlcrdcn 1·c fıkıh kitapbrıııııı lufızlarındaıı ıııiiıcşckkil ��ıııaaılcrin, onun ilmine yönelmesi.. 1·c bu lıiisn-li bbı"ıl I'C yöndi� iiıı:rc uzun asırlargt}nıcsi ll: böyk-.:c o ıııiiçıclıidiıı ıııczlıcbiııin blplcn: de· riıılcnıcsinc ycrlcfıııcsi. l�ıc bu dön haslcı, nıüsrakil nıuıl.ı k nıiiçıclıidin sahip oldug:u ,·.ısıflMdır.

b. Miinte1ip Mutlak Miiftdıd i Yukarıdak i biriııci haslcııc ıııuı!Jk ıııüsrakilnıüçıchidi bbul edip oıu ikıid.ı txkn l'c ikinci lıaslcttc isı.: onun gibi lun:kcı txlcn nıliçıchiddir.

B.

Mczhcptc Miiçtchid:

Ilirinci ,.c ikinci haslcılcrdc kendi mezhep inıanıına t:ibi o!Jıı

\'C

cr'i f meseleler çık amu hususunda da onun nıcıodunu

bcninıscycn:konungibi lıan:kcrcdcn nıiiçıdıi<klir.

Konuyu misalleric bir.ız daha dokıorlar.ı bcıı7.cıcbiliriz

:ıp hnı. I\lliçıchidlcri, önıcgin

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm Şusonzanmılaritib.ıriyk dokıorluk y:ıpanbir insan, )-:ı Yu­ nan y:ı da HiıKI r:ıbiplcrinin izinden gitmek dunınıumbdır. !�tc tıp $:1h:1$rnda hazır bir metod iizcrc gitmek m�-cburi)"Ctinde olan böyle bir doktor, tıpkı fıkıh dalındaki mlisr-.ıkil muıbk müçtdıid kormımınd:ıdır.

Daha sonr.ı bu doktor, sözkonusu rabipierin ders ı·c tcnbih­ leriıKkn ha�kctlc ı·c bizz. ı t kendi aklını kullanarak ilaçbnn öze). likkrini, hast:ılıklarııı çqirlcrini, iunıp ı·ı: nıcrlıcnıkrin yapılışşc· killerini iyiı:c bilir halc gdir.. harra nıcslcğindc başkalanııı t:ıklir­ rcn büriin bütün kumılarak yakin pcyda lXlcr ı·�: rıpkı onbr gibi iş )":lpabilınc !xccri \'C bapnsına Ubiırsa \'c bunıın somıcı.ında, dalu önce kinı�nin sözünli etmediği bir rakını ilaçbrın özellik­ lerini, bazı hasralıkbrın �lxplcrini ,...., belinilerini gözlcnılcycbi­ lccck ı·c �b.brınııı hiç bilıncdiği baıı rı:şhis i'C tcdali yolbrım bilip urgulapbik>«k bir scı·ircyi y:ık.ıbr. Örlc ki önceki doktor­ J.ınn konuşnıklan bazı mcsclckrrlc onl.ırl•ı rı:kalx:t txkbilccck dc­ n:ceyi ihr:ız cckr i�,buk onulardaki f.ı:ıliycılcri az ı·c)-:ıçokolsun farkctmcz. Işte tıp ilminde bu komımdal:i bir kimse, fıkıh sa­ hasrıklal:i miirıtcsipnnrıkık mliçıdıid mcsabcsirkkxlir.

Eğer biitiin bunlan kesin bir şekilde bi!mcksizin, tıp iisr:ı.d­ larından <toğnrdan almış olur ı·c günümüz doktorları gibi bu hazır bilgilerden hareketle öncekilerden daha çok i!Jçlar. mcr­ henılcr,şunıplar ı-c nıacunlar lircrirsc, işrebu kinısc dc, nıe7..hcp· rc nıüçıdıid nıcn7jksindcdir.

Söz konusu üç k ı smı müçrehidliği b.ışb bir misalk biraz daha belirgin hale getirdim. Orrıeğin miiçıchidkri pirlc� de beıueıebiliriz· Z::ını:ınınıızd.ı şiir yazan herkes, y:ı Ar.ıp �iirlerinc uprak orıbnrı ı-czin \'C ka!iyckrini, I'C bsiddcrinirı iislfıplannı so.-çccck­ tir ı·c�':l Accm �iirlcrirıc gö� �iir yazac:ıktır; önünde bu iki ana yol l':lnhr l·c o, bunlardan birini rJkip cııııek dunrnnrıkladır. l�rc

Fıı.:ııi iımıJ.FI..'\Il.IMÖLçtJ liil\lc bı.ı lwııunıd� olı.n bir şair, fıkıhı.ı müsıakil nıud�k mi lçte­ hid gimdir.

Sonu .:ter bu pir, kc:ndi ihıirJ.iıınd�n obrJk yepyeni g�­

zd (:qkı dik: geıin:n şiirler), ıqbib (gençlik I'C egknce gi inkri­ ııi �nbun 1·ep bdınbr� iltifaılal\b bulunan şiirler), nK-dih, hi­

dvl·e r.ı'ı t\irk.iilcr k:ıleıııc ;ılır;isıihrc, bcdi'gibi edebi sanaıbr­ d.ı daha önce hiç bcm.cri göriilmemi1 nice harik.ılar 1iicud.ı ge·

ıirir.. ,·e bunbn y:ııarkcn başkal.ırının b.ızı şiir 1·e nesirlcrine dc

dikk.ıı l"<kr, oıılan göz öııiinde bı.ılundunır; lxnıcr obııbn ::ılır.

b.ızı ıııuk.ıyesckl'lk bulunur.. nihaycı kendisinden önce hiç kim­

scnin söyknıo:digi ni<:o: bahirler icad etmeyi. nice yepyeni şiir

iislupl..ın

OI'U�'J kc:r)nıayı bapnr; örncgiıı ııı�nzıım

mesıK'Iikr,

nıb;iilcr luknıı: �lır, ml.ifleri gözcıcn:k şiirler �w..ır..

��ncı. ko­

biiıiin bu çalı�nıalan Ar.ıp şiiri d.ihiliıı<k yapar isı:.. i�re bu

ııuıııd.ıki bir şair. fıkılmık i mümesip nmıl.ık ıııüçtehid mesabe· siıı<b:lir. \'ok cgcr şiink yeni bahirlcr I'C iblupkı.r ic:ıd l"<knıez. sade­

l"C öııo:ekik:rin yoUMını r.ıkip ederse .. börlc bir ş:ıir de tıpkı nıa­

lıcpıc nıiiçıdıidıııcnzilcsiııdulir.

Dile geıin:ligiıııiz bu bcnzeınıclcr. n:fsir, us;ıv\'uf gibi diğo:r

ilinı s;ı.lub.rıru da uygulanabilir. dunım

��ıu �kildc olur.

VI. iLK ALİMLER

FlKlH USÜLÜ HAKKINDA NEDEN PEK KONUŞMA!)I LAR� Son•: Niçin ilk de�-ir ilinıleri usi ıl-ii likh salıasınd.ı pek ko­

nu�ııı;ıdı!Jrdl. sonrad.ııı gelcıı iıım11 Ş:i!ii komışııı, iisıo:lik fıkıh ıncuxkılojisinde sadr.ı �if;ı\'erki en oıur.ıklı sözleri o SÖ)'kdi \'C

o:n do;.ıınıcı.ı :ıçıkbnıabrda o buluııdu!

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm Cn'llp: Ilk ilimler neden mi fık ı h uslıliinden pek lxı.h�ıme­ dikr! Çiinkii onların dierinde ancak kendi ppdık l �n beldelerin hadisleri ,.c ;is;\rı bulııııu�·ordıı, diger bc!dclen:kki hadiskrc '"C ls.irJ mıımıli degillcn:li.'"Egcrkcııdi bcl(!cSinin hadisleri arasın· da birbiri ik çdi�kili olanlar varsa, böyle bir IL-anız dunımunda giiçkrinin yı:niğ:i ölçiidı: fir:ıscıini kulbnarako nıiişkili hallennı: yoluna gittiler. Imanı Ş:lfii"nin ra�adığı :ısırda ise bütiin beldelcr­ deki hadisler bir araya toplandı. Bu bii�iik hazinedeki bazı ha· disler ar.ısıııda (z:ıhircn) çclişkilcrolduğu göri.iklii ve bıına bağh obrak da nıiitcanz hadislerden bazıLırını diğ:crlcrinc tercih etme nokr:ısında da fakilıler mabcyninde bir r:ıkını ihtil3flarzuhıırct­ ıi. Hadisler ar.ısıno:b scçnıclcr yapma, ıcrcilıkrde bulıınnıa işi ise iki şckikkgen;ckl�ıi:

l . Bir beldenin hadisleri ilcdiğ:cr bcldcnin lıadislcri ar.ısın­ da sc:çinıc gitnıckk 2. Tck bir bı:ldcnin h:ıdisleri ar.ısıııda scçinı y:ıpmakla.

Herkes lirasetine göre kendi iisr. ı dıyl.ı rcıindi. Sonııçr;ı ise �":Ink açıldı, gedik biiyiidii, delik gcni�kdi. An!Jşnıazlık.lar ço· g:aldı wgiiriilıiilcr arırı. fiınckr b:t!igi.isıcrdi, huzursıızluk doğ:­ du. Kargaşa aldı yiiri.idii. Hiç hcs:ıpt:ı olmayan ilııil:lflar, insan­ lara lıiicunı eni dörı bir randan, saldırdı. Bıı nıan7..ırJ karşısında insanlar ş;ışkııı:ı döndiilcr. dchşcıc düşıiilcrvc hiçbir çözünı \"0· )una gidcnıcz hak geldiler. işte bö)·lc vahim bir dıınınıdı Rab­ lerinden onlar.ı bir teyid, bir )"Jrdıııı geldi. Allah Teali, Imanı Ş:itii'yc, h.adislcr 3rasındaki ilııil:ltlan gidernıc, çclişkikıi lıallcı:­ ni<." '"C llZiaşıımıabn:bbıılıınnıa prcpsiplcrini ilhaııı cı:ıi;ondan sonra gelenlere de daha bJ�ka bpıbr açtı \"c p:ııi bir çığ:ır baş­ lam. ııı

\".u� omın clinJo kcndi l><l<bnı.lokınin hil•fnl.l ol•nJigcr bdd< lı.ıdi•k-rib.ı· kınnıu)unlu.lA]

'"

l'rı.:ıti İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

VII. MÜNTESil� ı\1UTL!.ı-K ı'viÜÇI'�HiDLER NESLININ TUKENMESI t-licri üçündi asırdan sonr:ı İ ma

m Ebu Hanife"nin mczlıc­

bindcki miinrcsip mutlak miiçıchidlcr ncsli tamamen ıiikcndi.

Çiinkii nıiinıcsip mutlak nıiiçıchid oiJbilnıck için r:ını bir mu­

haddis olnı;ık gerekiyordu, başb ıiirlii ıniiıııkiin dcg;ildi. Oysa

eskiden beri H;ındilcrin hadis ilmiyle iiıigali ;ız olnıuimr."• 119 İınım Aurn Ebu Hınifc ,.., nJ<zlıcbioc �-öıJ<Itilctı bu nn; -iıtum "�'lıbik­

cok·b<)·...ı.tr. iıin�n"uiıin <rNI>o ıu-ıfnıd>n ı:sctkLu)ıl.oıınW:u >-c ro.IJ<­ di�ıJ<kı..ıi• li.. .\1ul\.lllın-.c-J F.hu Şdıt ..- ".\h•;•�hiJ inı>ınl.ır. tı.ı.ıit m-.�"Cri d>lın­ ..ı. bitbirl<riylo )"..-.l""ıl>nl•r. F.hu H•,i�"nin f ,;.-,�..-ı .-nigi ı..ı.t ill<r. roııL.ı.m oıı ı-rui rn·.ırn>.Lı olıııuırur" ıckhııJdU "hibi btliniz bir >Ö:u«-�"lf'�iııd< -ı<>yk .lmrl.m.lir: "lkı ""'u, lbıı Hılduıı N,UI.ıruıJııııuklcnııit"' dc-·hu>& .Jc::i:nı ıkg;ıl.lir. lınııii Ş.1iii"ııill"ln'-1nlır fık.ıhı>Ehu Hınif<)<: mıılıuçnr".ı..J;. gi hu)uk lni.IIII Ehu lbı�if.-"niıı '-"k-« li h.l<ii> ri•·•ı..-ı .-nniı olnwınıık.ıl l:.a· hul «kı >ni! �.,_.. �kl'ı k i lın•ın libı.ı l-lıııifc"ııiıı l7 .\lwı«fi •·•nl>r. l-l'1>­ >i<k HıııJi>ı>ıld> N>Ilnl11'"· Şu oııJ• cliıni<in •lnııJ.ıJır. llunl.>r hu>&fuı �··· Loııoı.ıuıuıunı bü)iikdcliklir. H<rl"kk bu!IÖ>ii�tro-)-'hı>. I7 Müı-nnf"i. l 7 luiliı. oW->k>ıWmııoi'"' gcrcl<tir. l>tıl.ıhu Sılı..bi i>miııc � umifnlikııki­ "rJ.oıuı i.mi ol.oıı .\IU.ı-.c-J. i>ıı.ıJı zikmlil<n h...ri>kr ;çiıı ıkıtiH oluıımı.ııtur.

BU. .\1. lihu Ş.:hbt. Sullıl<1 .\hı..bf•"'· (n:-n:.}. c.I. >.�02-+0.l . ..

111 H..Jisulıiim nimlid<"rin.lo !o.5S-68. (H<n<ti f,Uıımn E...ı.L.n).Ç.C.T. AlıJoll:.a Jir Şmc-r-�1. Crnı.ı.J Sofuoglu. Diy;ııJ<t Yım\Jın. Aııl:.au. 1\191) l:.a�-.Jcnigiııı: � -ı<> ııLonl..-, I.H.ifu:F.bul-�ıııAlıJullıh b ..\luh.ıınnıN b. F.bil-Awim<>·S.IJi(.:Bi), .\lı»n<do F.bi l-l;ıııik. (FuLiilo EbiHmife iuııinık Jebird<"ri r.ınlır. l.U.fu:f.bu .\hılı.ınımcd AlıJuiLollb..\lııh•ııınıN ci-Hi,;,.;d.Jiuhlri(.: 330). i .\h ,.ıı:Ju f.bi l-l>ııik. .\koUkibıJ f.bi H>ııik .l<lııı<b d> bir li.,bt l·ınlır. .\lıılunımcd b. cl·.\luz..ıfT«b ..\lu>.ı ci·II>SC.ı:ı.Ji (v. J79),.\l""ıı:Ju F.bi

=..: :�:=7:'���-����"�,��=:· ���h��-:

�:.i%ız

4. IUfız Ehul-Ki>on1 T..rlı.ı b. .\loh•111n-.c-J b. C..Y ı:r d-IIJ8.!lı.li (\". .l-110)• .\lwıı:Jı> libi H•ııifı:.

5. f.bıı AI>Jillıh d-HUIC)"tl b. ,\luluııınıN b, 1-!ı»m· ı:l-l.klhi (\: 512), .\l....u ...ı f.bi l-l:uıik.

6. ,\lulunıınnlAbid n·SiııJi (•·. IH7). .\\o>ıınlii f.biH:uıik.

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm Onlarda s;ı{k.:c mc7Jıcpıc miiçıclıidlcr \'ardır. Z:ııcn MMiinıcsip ınuıl.ık nıiiçıchid olımk için gereken pnbrın en b.ısiıi

d-

1\lcbslır'u czbcrlcmcklir" diyen ki�i de, i�ıc bu içıihad çeşitini

kasrcın�laedir.

Aı.ı.pJ.ı ;,., H.,IC"Ii.\!ci.I"'Nnin wn"'linddi h.>di>k-ri bim-liupoUr•k b;rm· �·• g<tiı<nmulu.Jili>w <>'CfknknJôrt t•ı>ni· h ,.,_ı.rı..�·ri (-: mı. cl·.\1<>-iilu't·Ş<tifc ti ·

��,.���-�.::��: ::�L> :.���� �:�:;;�.:.�ihk--"1 (>: 1052). rtTıb)·.ln fı E.lıllrtil·.lkrhcl>il � Uliıdul-C<ühiril· ��ii:;� ��=-�...:�:� �:::];�·�::� (-: 1205).

4. Ab.lu1Wı b. \"U>Ufn·7�·1.iı". l'•>bu'r·R.i�-c li Etu.di>il·Hi.Ü\" ".\1<1fıur HUI<fi f>l:.ihi ınııh..ı.lis AbJulbh b. l\,.ııfn·7-<ı·iii, bu":O:•>bu'r·JI..i�<: � F.tu.ı;,;ı.Hi.Ji!<:"isiıııli """"ı><k. Hıı>cl'ı n>nhcl>indcki r"m·._ içrilud. t<!; ;,.. ıinb.ot l<: t.ahridcrin cl•rıııdıSı h.t<li>lcri Jı:rli·topllı oi.M.ok birliup JWiııdc bir ••·�� ll"'inn�r; ....Jo« H"'cll 11K'll..,biııi" Jı:gi� Jigcr ı""""ı>lmlcki hl.in• hnkul;çuLınnındı l:cııdi içrih..J ,<: go'lnııloriı"' ''"'"'l illıkLın ı...tilcri, > fık.ıh ki· upluınd>ki bukımi<K S'-"" ele •lınıı, in«lcmiı. l.ıpullınnı g...,.m.=k !<'lıkiJi. nı ��pnııııır. llıı <>n •hk.\m luJi>lcri koınııın..U bcıu.cri ukn.ı�·•n ıar•lio>. bir ....-nlir. lçind< k..ıl)lln"'rh<l'kıinJı: <lc:lillcri><'*"ibni}.bunLınıılch <<: �'hiıı· deli lnnu>Lır d.ı U!-Jc.ıilıııi)<ir. T•hriclc u�"l"'' t.cr .ilimin NjmRlu&u bir U�'

::��:ı..:��� ��� ·�� =����-;c_,�:.����;·��::=��.:ı:�:.,.�k :�:.

t.rid;.ir .>Jiı <><rl<'rdc uhriccnigi ri<·•)"<<lcr\"C Aiıdulluk'k ıo kiup..ınnd.ı clc •IJıf;ı.ahUm lı.ıdi>lcrinin Uz.rti)'lc lc.'1'l>lıri"". Ş.fıilcı-, lk)�"nin Sun<n •-cd ,\l•'rih: gibi <"Oi<tic1ind< c•hric cnigi. SO\'«i"nin d·Hul4.ı. cl·l�-.fin cl·llmlm \'C

f:��ı.:-7un"!:'·T���t,:��� ���;.,�.�;�ıı.�!';k ��.,!:;!;

< "C .ıhk.im ı...ti>�icilgili di�crlıiuplın.Lık.iOncmliırnliıkri�ic!ÜZ !ÜZCSclir· ler. ttm• >r>jtına. l'..OO"r·ll. ly<:\k-. ....lıih ı...ı;, lıiı>pl.ınn.U. .U!1<1ılcrı.lc, n>I>S!I<dhdc,d·hir ><l"" "l'l'"'l:i"ı'bnl..ı,<:Ji�cr lı.ıdi>�uoıl.ınnd.ı b.ı kınoıuy:u� fWıl•linı hukul:çn•uic;in <;<.t.<io><mli biı- Upulı. ol..ııı llıoı FJıi�' bc"nin M.......rtl ilc }.bJU=tt.ok'ın ,\hı>.uuri"i gil>i <>«krdc �..,. .ı.,. .ahUm ı...ı;.n .ım i ilgili <>idui:J.ın iSdiinılcnk boıbt,;lir. �.<J·I.ii"niıı bu buı\in hl.im hııkuk· l"''" h..ıdi>-;ilai unfıııd..uı u kdirlcU'1ılın.>�ı �inddi ı...ti>lcri inrclc)'cobir io�n. U>ııdilcrin boın"' hukukikoııubn.Lı lı.ıdi<'" "'"•)'<fi<K ""ı.lcm:ı: ön<ııı <....i.ı gini ..ıp.ıçıkgOriir. T•l>i b<uı.ı r•8""'" )'<1')'i,.uııdo: <rlulrtlori �·..ıd.ı "»"l...., �ı>i�·lc H>Iı<filcr lu.kkmd.ı ilcri·g<ri k.o•ıuı-ıniM <"..ıR.Iır. lkınLır tw..oıı H•· ncfilcrin ,.... ooıunm..ıısı •·>l:.iılcr t<"�., w-- io;ıit...ı pptıklmnı "'!1cric<. '"

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

Imanı ı\Hiik'iıı ıııc7Jıcbiııdc dc ıııiiııt�ip ıııutl�k ıııiiçtı:hid ;ız bulunur.

Bu ıııc:ı:lıcpıc ııılimcsip ıımılak ıııiiçtdıid ıııcncbc:­

siııdcbulunan fakilılcriıı tcfcrriidlcri (nıc:ı:hcp lıilafına kcndiÖ7.d H•lbuli "'�""- fıkıh olmu.. B.&>cn Jc Hmdik:rin .u tu..li> l>ıklit.krini ik:ri >iın:<kt. 0!.,_. Hmctil<rin &Iii <.>lmk kurr.,..ııgı lu.Jhl<r burun i>linı M"f. f»oıı.r•J1Innı ı·uiyı:ıt<Jir. jBlı. .\!. l-.oh"I <I·M-ı-.cri"nin. Fıklıo.ı llıli1-l lk r •"< H..Ji.,.ı..ım, (H.,ıdi Fılhının h.ııl•n). >.3·6. Çcn. AbJııiUJir Ş<ın·�I. Cc· nui�. Di�·•nct �·�'nlm. Anlı.... 1991.]

Hmdi m<"ZiıclJiın ıi ludi> lrn><lkrinin enginligini gorm<k için onU�<'• """"' b.ıkıl>bilir. B"'Wnlm ol.ıcü.: Ş<ın;ıı.klin ,\!nh•ınmcd b. AbJi[[.ıh <:d·D•·rri (1• S27}"nin d-�lc>..iilii't·Ş<rif< li EJill<ri �k>h•:bi1-lnum Ebi H..ıiii: i.mıli neri ni zikn:ıkbiliriz. (Knxri. •.g.<. >.M) Ebu H..ıif<"nin <;ok tudi> bildiJii. ıkıh f l»blıtınd>d>!...,ı.o.lıgı olclili<.UC.ı•ni>ıolnukr>Jır. l\utudiılct�kinulclıd<ri ı-, Jigtt tudisçil<r r>rıfınohn r<Jı·in <Jilnıij ol><l on ycdi mfı..,<Jok nl<lnırtur.

Aı"n<"• o:J.H,.ibu1·B•gJ.iJi. Ş>nı'• gc�lig iı\Jc )'•nııdı D.lr<kunıi ik ll>ıı Şilıiılin".\lu"'<ıluEbi H.,ıif<" ><llı <><rk..,.;ni gctirrnôıtir. Bu ili nm.n<do&u cdilcrı ı•ı ınli ıı>ı.,,>edJ,c., l»ıU..lor. EI·.\hıı·•lf.ak <l·.\lckk i, .\lcııllıb'ıııd.ı ( liW>J .ıoı•l< dı:r. "H""'b. Ziy.iJ, f.bu ft•nif<'niıı Jort bin luo.lis riı·•ıtt...m­ Siııi1 bunun ili biniııi Hıırun.iJ\t..ıı, iki biııiııi Jc dig<r luıllı bilginl<rinJcn

�­

ılllktJiini""!imıiıı ti ir. {..,_><ri, •.g.c.. ı,49) ..\l. ..i lhidci·K<>><ri. f.bu H.. k•rlı..LııLtnııd.ın ı·c H.,><Ii nK"d><bio"knobnb.ılı bu)-..l:. h.ifıı •"<lı.IJ�Icr· ılm bôr lo>rnom fokhu f.hlil-lr:ı.k ı·c H.>oJi>iihfnn'Jc zikınm'ırir ko bu i>.imkr, H.,ıdl n><ıhclıiııio ludi>< ":nliJii o.>lnıu>.ı olmu k'"'""'"hl>.ıı cuncı"< )'CI<:rli· J... Bıı i>irnlcoılm b.ılol.nnı lı.)"Jc,.lcli nı: 1- !m.,n l..uf<r b. <l-f.lu»<rl d-ll»ri ("- 153). 2- Hifı.r. lbr.ıhim b. T.ıhm.lncl-Hm•i (<: 163). 3-lnı.ım �.c}� b. S.'J (.: 175). �-lnum H.ı"ıı IU>.ım b. .\h"n d-.\l<süo.li (.: 175). 5- i\bılullıh b. . \lub.ıtd{>". l81).6· 1ın.ım F.bu Yu>uf\"ıkub b. 1br.ıhimd·K:idi (.: 182). 7· <T "II'".ı b. Ebi l \'•h)'> b. Zd ..hJc (,; 183).8- lm;un ,\luh.ınun<ılb. lh><n q

Ş<ıhlni (.: 1119). \1- Hili tı.Goy.i> d-ı.:;.ı; ı,·. l iJ.I). 10. \'di" b. d-Ccrr.ih (>".

1\17). l l · \".ıh)·.ı b. S...id d-K.ıtt.in d-1\"ri (•·· l\18). Jl. H.ıfoz H...... tı. l'�ı·'-l d-J.uıui (.: 20-1). 13· H•fıt �lu•ll.ö h. ,\1Jn,(ıra-R.öi (.: l l l ) . l� H.ıfiz Ah­ Joıll.ıh h. [).a,u.J d·Hnrı:ybi (••. 213). 15- F.bo.o AhJirr•hnı.n d-.\lnkıi' Ab.lul· l.ıh b. \"ı:zid d-Koiti {•·. 2ll). ll'>· bcJ b. ci-Fum .ı.ı.:.ınl'lni (v. 2ll). 17· .\lcU.l b. lbr.ıhim d·HJ.JIUii (o•. 215). 18- f.lı<o :-.'u.ıpn <'I-F.o.ll b. l)uke)>ı(<: 219). 19·.\luluıı"'><ılh. AhJilloh b. d·.\lu><nn><L•En<.Ui (" 215). 20· 1'-' b.

El»11 d·ll>•ri (,; 221). 21· Hi!"" b. UbcyJoll.oh ı:t-IU zi (.c 22l). 22· Ebu Ubcj-.1 hl<un b. SelUru {•·· 224). ll· Hofoz<>·Scbı Ali b. C."d (-: 1l0). 24· \•hr•b. .\loin (-: 233). 25·,\hılumn><ılb. Scnwcı:r<mnni {-: 233). 26·H•foz lbuhim b. \'U>ufd-!Uhili cl-�tili)";uıi (I·. H\1).27- I>b.ık b. lkhlul ct:rı:m ihi (<: 151). 28· f.buı·i.c}� Abdull.ıh b. Suro:ı"< b. H>m"ci-Buh.iri (\: 258)

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm i'ifih"dbrı) o nıcılıcpıc bir \"ccih s"�·ılrn"z. Mc�di bu nıcpnda ibn Abdiiber kiinyesiylc bilinen Ebu

ümer (v. +6.1/1071)

•·c hdı

Ebu lkkr ibn Ar;ıbi'in ("- 543/I I4H) rcfcrriidlcrini gösrcrcbiliriz.

29-lnurn.\lulurnmC\lb. Şiid"e>·Scki("-l66). 30· H•fız Ebul·Abb.>Ahn>C\l b. .\1ulumoı>C\l b. h•<l·l:lini (•·. 2H0). 3 1 · Cı!Crb. .\l..ıı.oıu.... .ı .J "''T.ıy.;ı;,.i (•·

282).32- übn-.lu1Wı b.V.\.,Id·8ıılılıi ("- 282).33·Ebu lkl<r.\1ulunın>C\l b.

S..Jr b. Sclrnı< b. oi-C.\noJ <n·S< )>-lb.ııi (0.29 1 ). .H· �hli< linhim b. .\l.ıl.ıl

nı.SC>di ("- 195). Ji. F.bu Y.ıl.i AhmcJ b. Ali b. cl-�IU>aı<U d-.\lcn•li (•·

307). 36- H>fı< Ebu lli)r M·Diıl.iN .\!ııluınnıC<l b. AhmcJ b. H.ımın..i.J (•·

310). 37-lhı< f Ebu Cı"li.-r Aiıoııc.l b. �\ıılıoııını«l "''f.ılı.\•i ("- 321). 38- ltifıt

F.bul-K.i>ını AioJu!Wı b. •l!ulunını«l b. F.bil·A>um <>·S.ldi (.: JJi). JI>·

H.ifız F.bu �lulwıın>C\l Abdull.ıh b. �\uluıruıı«l cl-H.irisi cl·lluiUri (.: 330).

-l(l.f.bul·K. hımAlib ..\luh>ııınıC<l cr'r'"iıhi(�.H2) ... ı.::.-."S<r'i nioı H.ı.ıı<fi h.ı·

di< lufızı nıııluddi>krıkoı •"<nli�i 1 1 2 isimdcoı ilk t.rkı bwıl.or. Geri lı..alı.ııl>r

..-..ınd.ıHifız Ebulkkir R.W<I.cn...;.ı i.:370), Hifıı KutboillnAbdulkcrim b. Abduı•...,. <I·H .ıkbi (-:735), Hlf�> Co>n.ıludliıı :l.bJuiWıb.\l»ufu·7�tii

(-: 76l), H.ifııcl·lkdnıl·Ayııi .\l.ılı\lmJ b. Aruı>C\l (-: 855), 1'<1ıı.ıloddiıı ibu

lliimim .\lulıı.ıruıı«l b. AbJih·UıiJ <>•Si,·l•i (\". 1161 ). IHı"ıi. IU>UII b. Kuduıı...

p(-: 1179), Şih.ıbuddhı F.bul·At>b.I> Aiuı>C\l b. Abdillııif q�n-7.<bidi(>·

1193).Aii d·.\1unU ib. Hu>>ınNJiıı d·HinJI ("-97S). Aiib. Sulı.n.\hıluın·

nınl d-K.lri d·H�i (.: 1014), .\luluınııınl F.rnin b. n-Sc}}id Öıı>n" (>"

1252). ;\lulunuıınl AI>Julluy d·bkıiC\i (>: 1.\W) '" .Mtıınl Ziy:.oudiin

����::'���:;;;:�� )�!�:::·:.·,:::��·:�=:::=it

mi)rir. F.ılı..atnıt"'"'-"ıdır, F.buGuddc"ninil.ıwmiıi li>tnl< dcgcçti&igibi•ş.ıı

(Ş.ıh \"di)}"UIWı"ın H.ııı<li kuk>ıli Ç<>�. •\!dunn E�� <. l . >. l.ui<

\\;li)�vJW. l>ihlc>;"ııin bir H.ıııcfı ilimtdir. <>ld\ı�ıu d.>ır bkz. lhı«rnıll•hil·Blligo. luıı)

llir diıınuo içioı bir.t f.ı>l> u><ıı><"• ul.ın bo.ıı><"• >Çil.l>ın.al.>nn !<>l�ıcuııd.ı:

H.ıncli nıa.hdıi '"" laırucmunun luJi,krc :u. dıcmıııiyrt >-rn.iikkri gibi bir OÖji<nriniıı t.ıııwııcıı.nıl>�ı..bilgi•izcc.ınuı....,.ıb.lııc >"< m..ı:..rnıoldu� oruı·.ı

I"Jkıııııulur.

\"iıı< .\1. 7..ilıiJ d-M->xıi. Tc'nibo.il·H.uib ..Jiı <S<:riılllı: (o.l52-154, 1Wıirc.

1361)bu korıudojÖ)icdcr: "F.buH•ııifc"tıiııulı.ı.liı bikli@Uoi>'<" h.ıdi>lct\o mu· i lulcf.,.migiııi.y• d.> u)"fh><li>k:ri >ldıgıııı -uıuıcJcıı kn,.,..,., im>rnl.ıruılu·

bcıicri lı..abul içiıı ilcri >iinlnkkri prıl.ın bilnl<"lıı<kt< >"< ınii«<hid iın.aml.ınn ilinılcrini U!ic ..ıl.al'lı)'ur ki •r•n bo>uk bir ı�tnirk �iric-r ... lm>ın

At.ım Ebu H.ı.ı�k'niıı hukuınk:ri btlrıh.ııkooııl>uııd.ı gcllınıiıbirt..,nı l"""">lr· l<n •·.anlır. O.Mı .,oçl.\)"<nlor...ııııı ı"""'ipl<ıini biln>< ynılm!;r. lkı pra»iıılnin

nı bnmJilcriıuııl.ınlır.

l'rı.:ıtl

İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

Imanı Ahnı�-d'in ıııczhcbiııc gelince. bu ıııczhcprc de eski­ den beri ıııiimcsip ımnbk ıııiiçrchid z.ııcn az ıııiktarda buhııı· J . Knulifindrn iiM• Irttrwtfı' lllnll /1/,d<lilürr�t'l"'ndf�ı ttıhfinf<. 8"rmüı",.ı_,..

krilt mt<l"!d htu/islniHill /ıııltklil• .\!(i,.,.,r lulx�i <khl olırık k.ıbul <tıı"'k, .:in:d<n lxri k.ıbul Nikgdm bir gdmcktir. i>l.inun ill< d<>irl<riı-.k �L<n l iinunl.tr bu )ui.U h:t"'kctoınıijlnJir. Hın ı ll.>n Ccrir<t'l).bcri,".\lm'><l lı:tbcrimutl.tkolt·

r•k ıniJnrndr. hicri

ikinci )Ü<)11ın b..ımJ� ort•ı·• çık.ın bir biJ'tıtO<." Jcmijfir.

:"\"iıdim bu hu>li>U cl·ll:ki "U>iıl""'i.iıtdo. lbn Mxlill><n "To:mhiJiııd< ,.., fbn R«q>"Şnlıu ilcli).Tmııizi">iıı.kzil;rı.."tıııiıknJir. Buturi<k "�ihlrıd< (l'.z..uı.

95).n....,.,ı ıı..ıx-.ı.ridolil olır.k •lnuııır. Sü>gdiıi u.irn.ımııı •rt.ı,....ı.. ı.,nıu lıWı lr.im>cnin Kur'W.,ı bir p.trç.tokııııı.,ı kooııı<uııo.L.ı nııır<d ı...lı>kri do�l olırıkriktrnııiırir. Mınlinıdc "S•hih"io>.knıut><lh.ıbo:ric"no )Yr>"<nttijfir..\ln·· ı.u., �luluo.kli> cl-Omwıi"nin "f.<thu1-.\lıılhim bi Şcrtıi �ihi1-�L...rirn"in mu· k.ıdo.liınc<itıJ< (I/36) Suyuri"nin"T,-dribu",..Rl>-i">iıkk (Lı5-ll6) bu kooıud..ı �ı.>l.u- •·•nJır. lhJi>kri ııııırScl oiJoıU.tn t"lin ..yU ..r>ııl.ır. uıbik.ınUi

.u.�o;riıı r...,m • •ınııı ı�urbr.

1. Eiıı liMJi, tibıitl b<oiKrlni /t/,;m/mkt<lmmm kAJ't�Uırrt"t'*<'* htttldikrm -twdılrrt��tiJ.Ut.g�< m"''rıri <>Nkrm.!J"f"' drprl<Hdirir F.pmidh.ıbctkrbu .,..,.ı.,rı. f.tıııo,... F.buHınifc iki ıklil<kn ıl•h• kı"wıli ol.uu .tlır: nıulı.ılifh:t· lxri tcrb:\l<rd. ,.... k<•ıu•u n.ı>ltrı d.ı)·ınır >"< �·k bir h.ılxri � ,.l'"· _ TW,'i'ni<t •:ı.ıUı�1-Aı.ir"mdt bu hı�>u>lt ilgil; l>r ı••nlır. Burtılı ,_,,

Çt>ir. und

hih h.ıbcı"< <kgi� .,IC".ok nıııçıchiJc< ilkıli bir h.ıi><"" ımıh.ılcl"<"t .0. kooıuwJur.

,\h�h.X.h.ıbo:riıı ilk-ıkıxlcıı h;ı; oı,,, J!<"ıdi•.

l. f.Jnt Hımifr. tllı*i htobrrlni KJ<rliurn prl ifo"r/ni,... J"< ı.fi::J�""" (uıhirlni· M)6'1'"'ılt ıltJtri<>ıJirir E(!<"rlı.>lı<r,Kıır";ıı..ı.ı ı..ılııııııı birltfu•"<")·• gcııcl bir if�"<(.unn."c) oı-tı n du)Ct>C h.tbcri rcrtı.-.krd Ki<>b"lı>tııdNcr. Bur.odıd.ı ilr.idolilJm .W... kun"<'lliol.uıırcr<ilı•·•n.lır; \iıııkii Kiı.bıııwburu k.ıı"ı.Jir.Ebu

Hmik�"< g'-"" .JcWct ıUımııJcıı Kudııııı z.ı!ıirl<-ri •·c gcııcl if..ıdcri kniıdir.

Ebu Bd.ıro:r·Riri"ıliıı "d-FıısUI" ı·o d-hk.\ııi'ııi ıı "q-Şmil" ; t<llı <><rl<ri gibi U>ullr.iuJ>L>nıW bu hınu>u <k>ıciık)"Ctı dclilk r >·tt<lır.

"H.ıb<r. Kur':Uıııı .imm ><- r,.ihiri"ı"' -')"k<n <>lnı.t)ıp oııuıı '"mii<m<l"iııi �··ıı cı.li)"Oti>c h.ıbcri k.ıbııl cJcr; çüııkü �·k b ir ->çıklım..ı olm.ık>ızın"rnocmcl"in lıt:)"< dclıln <rrigi :ıııl.ıııLını:ıı. llu, i!UJ h.ıtxıi< Kur"lnıKmnı'<kolnu!·•n b ir hiikmü oru i.J.ı,.., ..�mıııu gdıııcz.. Ajıııhgı .OCt h.ıliıı< gc-tirm b.u.ıl.ul, i"nkr·

..:�i< :wıll<"l>iılkf.

4. f.lnt H•nifr. tiJJiiJ IMJ1t-rln-i hılrn/ rdmm ..,/nnH. ••rli rt]'tjiili .tJ..n•

.qhwr

tNU"ftr iiOı.lJJtlifo/IMııwımgii:-"''"" "I'" Bıır.od.ı d.ı ,lo:lillrnkıı kuw..-liol.ıııb :ııtıcl<ntıc <lujil,.,._..; h.ılı.iıııdi•.

5.FJ,. I/onifo, tllı*IIHtlnilllırtro• ..,un l:rıulill#>i lıbbobn< =>t --.,., pırr h­

pıc lkıh.ıbı:rçıtı�gıuın;.l\ı.;,;, J,g<Tiııc b.uı"'tx-vı<rl< "'mhnlilir. lluıibıdu•

1\11\ıl.tn.l.ı rıtilrnkıı l:ıiriııiıı clig<Tiııc ıı.uır;oı f.ıkih •")'' d.ılı.ı bilgiıı .,.,u>ıgibi mU.,�cfıi.lr-r<c brnôımcııaı f.ıı\.lı birtıt.ım ımih ...-bq>kri nnlır.

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm nıakr:ıdır. l'Jkaıo nıiiçıelıidlcr de ncsil nesile giden:kazaldı \·e9. asrJ gclince i:.;ct:ınmııen ıiikcndi. Nilı:ıyeı H:ııılxli ıncılıebi ço· g:u lxidelerde z.ınmıla hemen hemen karboldu; lxlki s.ıdccc Mısır \"C llagdat'tJ. çok u bir insan toplulugu bu nıezlıelx inıi­ sabını dc\":lm enirdi

hıJın.

6. E.hıt H11njft. il/MJ bttbt7lni olo'*oı mrinin limdi rir-tqn <ffiAi �n bir Vf'Y"""'W'm.t..f">1htpı< l(i;p<.-gio� d;!ini ....._nıgu b;r lıbn �-...li l:tn- pk..ın· nw.o ilc ilgiti oW-.ık F.bu Hu"')"t<O..kn riı·•�-ctc..Jilro lu.liı.i F.bu H.ırıift k..ıbul<t· n'Kllıi)rir. Çünl:.ü bu h.ı.di< EbuHn"�""'·nin f"n">>nl.1 >ı"l:.ır.Jır. s.t<tb:nb;� lın dı.ilı>d lubtri m"gcTdo;cik- n:JJcnııijl<nlir. lt.ı R«<bin Şcrt.ıı llcli) Timıi:U\iıı.lc buhll><l;i> ilgili nıi"'ll':rit.ıı.t,;ı;..,.;,;,. G<or9.Z-ıhirin>eıhcbi'no �·.ıkın oim b.w l:.ım>Cicr bu gorüıc l.ınlm.ızl.ll.

7.F.# H•nift. lbıı R«ttt'in driH:Ii>1tiBi•"JIIlW·i!illd/>nYinı /ıiritillliL tm<d}'linır ıtKtiN,..,imim lfirfiı=WıJ:buluııM�>��. ilıriylıı/or.t,.,ııJ,,. bufiı=Wı§ıbıhıtl<tmn..

Sonr.ıki b.w Hın<li fWhkrinin ımunı.briyk pp<ıiWn um}'Wı.nl..ı bu <>.1" ibm.olnmtkri.h.ı."ml.ınnı kto>.ligorüjkriyk>u<nomul:;�r.

8. f)N, H�ııift. tihtitt INıJJnU k"fmılmllll imkn""; oltw 'N"'Nmlt1-IWN". ,..,.,· ırk ..t ntA-ıobublıı#>' i(in btrttsill pıpmM....,.nllahrldıjı �•...d ii--.. Rn gilıidunımlınl.ılı..ıhcrin ıııurcnıir •-ı:ı-ııııo:lhııı dın.ı..ıgrn-tir. Şuııbcli lı..ılltr·

ok uıb;l:. <ih<tio>e ı;oJilni<}"Cn h.>.IJ<"-'I.ı < n ı-... l:.clf.ımknk .tunmı OOıWir.

::::/: : ::�; IKrlıtı•ıgibirbiıkumdr ilıtW.fo tiıqm Jilhııbıknlm lfinA�JM LO. f},..H�"ift'ıoin ıllıtUIMixri<rhmuıomlla d'On"llirprmsibiii<. Nkjlnı bir ı;,. stHitt ONI#nuuliJ..- ta'>o tt"'i{oiNJ<Iıffllldı-. l l l . E.h.H�nift• ...-.o ..-btoMI<rMmnmkdrJifi• ,;.,.,,l<rbuluııti"'JM """"'" btr·

ftfollımnı ıtmh tti<T.

ll. fiu fla'fifr'wJIÔ" mı-inin. I,.IKTi{iırigia>ıdnn oiıwy<tmiJi"""lwltırtınut·

-.bıutı nl>mluktulmlmf4rtllr.

13. libH H•nift. mri11in btrlıtri ki...Jm .m.;«t miJi..i bıırırM-- bolinN "'""""" ;,;,, ,mımom,.; '""" •for. l�. f.#Hımifr. J"Jibrlibtrlf<rık M."(!JU/a"ıı"'Y"" btrM«""-Alıtnnil<t� ıiı>ıyt1/n­ bbtHtıl"fll ihtiyoılyioıNil� l=iJı <dn: .\l«o<l..on dirh<to�ilb;�·ç.ıl.uı hon.wn <li ı:...i. kcq;ini b;IJimı ri,·.ı)'<li .ılır;bu lo:•ıııJ.ı Uç Ji,..nı.lcn (l/• .tin.oıdın) ., -,. nlrn ri'·"'!"Cri Ubul nonn. On di,..nıli ilgili riı·•)"rt, ihriy.ıı.ı dılu u�-guoıdur ı-c ı.,...lı .; c��-.ındor. ÇüıU. ii bn il:.i h•btnkn hllıgi,inin iM. Iwıgi<inin ""u-' '"'· ri.J u�Joıpob;liıuntdigin.koı or•lrno.J.ı oı<!lıclı.r.ır ı-nırod.Jtrnunıl:.un .ıcıiı..ıir. l5.F.buH.ınifo. di� h.ı.b<:fkrk,Je,wkk-o"'n.öhlJ h.ı.b<ıkri ınrih .....ın.

16. Ebu U.ınift"mıo C>.lıl.ınnJıoı l>iriJo:. hoıb<rin. buluoıJul:..lln n...,ıkk<-tt"<)"l ı<fıir ,....,; oıu,._, ""''" ,..hlN ı-c ı.ıl>iiknx .ıı ı b;k c..Jikgclm l"!im: >j"l:.on ·�· nwıu>o<lor. L<pb. S.ld J•inımı ,\liJikCy.ızo.lıgo ru..ıc.ı. ıı...u;� <tnıiııir. "'

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ Hanbdi mo::zlıebinin, Şifıi mezhebine göre dunıımı; Ebu Yusuf w Mulıarıııncd'iıı nıe-J.Iıqılcriııin, Ebu Hanif e'nin rııe:dıc­

biııdeki konumudur; ancak Alımed b. Hanbel'in mezhebi, ş,itii ıneılıcbiylc beraber ıedvin edilmedi. Oysa Ebu Yusuf w Mu­ hammcd'in nıczlıeplcriıı Ebu Hanife'nin ıııc7lıebi ilc beraber tcdvin L-dildi. İşte beraber tedvin edilmemiş ohııakt.m dob.yı Hanbdi nıe7JlCbi ilc Şifıi mezhebi bir ııu::ı:hep sayılnıaıııışnr.

Nitckinı bu gerço::k apaçık göriilnıekıLxhr. AJIJhiia'lcm.

H:mlxli

n�

Şitii mezheplerine usf ıllince b.ıgl:man nılirm·­

siplcr, bu iki ıııezlıebi birbirinden farklı iki nıaho::p olar a k ıcbk­ ki eınıezlcrdi.'"' .

Ebı.ı H:ınifdıin bıııWr:ılx-nzcr bir k ı ""' l""'"ipkri dıh..ı ı·Wır. RunW- U.>.li­

''"in. J.ıh>.kuw.-di dcli l ilc ••ncl <<k"'k bir ki>Hn riı·-'l"<"'l<ri ıcrl<-tn><>iı><)•� oo;mıııır. "tl-Siuıii"l·Şinıin"rtii1-Kubd" ru.ın .\1uh>.nııı-cd b. \U.ufq-Şinıi

("- �2{1SlS) . "Ukiı..tu1.CUııı;ıı ıi ,\lo:n;kıbi Ebiltoııikrı"ıı·:-:ıı'nıiıı" ...Uı .-..•

:�

. g�"''\i vlmk Ebı.ı H•nii< bir çok .ilı..iJ tudi.­

rindc lbı.ı Ebi �-bc-)i mJ �iııdo>ııl.ımgnnı• hU>ll>lırmbir b,nıııu i� <>.lcr ı-.- )ll)·l< dcr: "llu l:.ıid<-k-rin

: �

lc :ımcl�-i TC<b;tıııi)lir. AIWı,F.bı.ı H•nif<)-ilu>ııııl.ırınııı ı..u.ıw. ııJ.ıoıko­

ruı.ırı. �t<" !Obı.ı r.l•nif< h.ıJislc"· Wtc" mıılulckr rnnrnıiıtır. Rır k"ım

.�;: ��� �� h��� " :::!.:=• �kid .��·�:ı: ::,;:�� ;.·��� d<ı-iıık �:�� ı , ';:.�; . ,:t;:,�

.lc�lı-.o� J.ı�-.,,.,..k�h.ıJ ııct;.,<>iııdo mululcfcırnnô)lir.•\LU<tcttid< i<ııtudınJ.ı )">ı>ıb,.. bir«ir: i>->lx-t..ıcr>< iki<:<ir ı·•t\lır . F.bı.ı ll>ı>ıf<'ı-.,dil uz.a·

ıın1.ır. �·• ooıu çd<ııı< yçııl<1-. y• d• '""'" içıihıJ m<..-kiini lıilm<j"<nlcnlir."

Ebı.ıH>nik'ı>in k.obulmigi b;rk ı <ını h.ıJi>kri.-'<><lr•kib.aı:ı bilginlcrin�­

ııcJ.ı�·.uur.ı >CtK"Ticri)"'"''ı.ıc,' z.ıpf,..ynuk��lolir.çwıkıio.ludi> ribili� o lu. G<n<llikk U,>.lisi�i< - n

"Fiınc '" �-•Lımn rı�-gın olduSn bir

Hz. 1\�·g.ınıbc.- buJ"IInlu. di�nd

ludi> ...uNııı l><rk<i n ri•·•)"<"t<nigi hıJi•i k.obı.ıl cdrnkı-. Hııı<fıkrintudi<lc

ııklkk. lı<\·• 1"< lıc\-niııc "!'n.ıhızın iyi b-ir •rıııımu "' muk.o�n< �--'1"" kinı­

«lcr .ç>kç• goodıiliıkr." (K<ısc-ri. Fıklıu f.hli1-1cık w H><li>ulıum. (tl>n<fı

Fıkhıııııı F-"-"Wı).>.27. Ç<-ıT. Abılnlk.ıdir Ş.:ı"'"·\\. Ccıı,.I S"fuog lu. t:ıiı·ıııct

Y•ı"ıLın· Aıılır•.

19\ll). ı�rı

��

�� Z.wwılı ..-.ıınıııüki u�ıgın biiyiimı;;i >Oiıucuııı.Lı Hııılx-� ,.., $.>fıi ıncdı<p­ lcri rwuıncıı tı-iıt>ırlcrin<k-ıı aynlııııjbrdır. F•k>t bu nl<Ztqıl<..-uhtuı.o g=kri·

:�,

gi-j<kikk tibi oıl.ınilk ııınııı<>iplcri ıu>.>ntıd.ı bu iki ııi<.OCp. f•ı-tlıiki lll<'<iı<p olırH goriiknii�unkı. ]A]

'"'

Hini 4. Am-dan Öıntki islriııı 7ilplıııııımım Dıtnmm Ş;ifii mczlıcbinc gclincc; mczlıcplcr :ır.ısında mın!Jk miiçtc· lıid \"C mc:dıepıe ıniiçıclıidlcri, us(ıl I"C kdlm iliıııkıi iribariyle ilinıleri en bol obnı.. Kur'in ıııiifcssirkri \"C Hadis şirilıkri açısın· d.m nıezhı::pkrin en zengini.. hadisleri ,.c hlrı isnad 1-c rh-a)"CI ct· mc yöniiylccn sağlarnı .. inıaınııı

nassl.ınnı ıapı:cırnc b.:ı.kırnıııd.ın

cn kııi'"I"CIIisi.. nK-ı:lıcp iıııaınbrınııı bvillcri ilc ark:ıd.ışl.ırının l·c· cilıleri arasım a)·ımıa cilıctiyk en giiçliisii ,.c bir nıcsckdc farklı b·

"l'il ,·cwdlılcnlcn bazısını ıcrcih ctıııc konıısuııd.ı d.ı meıJıepleıin ı:n zi)-ack itina göstcrenidir Şdfıi nıczhcbi Bu siiykdildcrinıiziıı lıiçbirisi, ınczlıqıkr nıcl�luunda çalışan n: onbrb ciddi şekilde iştigal eden kimsekrc gizli kal·

mu,

r.ıhatlıkb görcbilccckkri gcrçcklcrdir. imanı Ş.lfii'nin ilk

ash: ibı (r:ılcbckri 1·c o döncmdeki f.ıkih arkadaşb.n) mutlak nıiiçıdıid idiler I"C onlar içinde Ş; ifii')"i biirün içı:ihad!Jnno:b tıp.ırıp r.ıklid eden birisi buhıııınnyordıı. Ne :wıııaııki ibn Süreye (�. 306,o;IIK) nı:fct cıri, ilıııcn )"ı:tişri rı: t:ıklk\ 1-c t;ıhric bidclı:rini tesis eni, i�rı: ondan sonr:ıdır

k i

lbn Süreye'in fakih r.ıkbdı:ri,

onun roluıxbn )"iiıiinıcyc başl:ıdı, onu r.ıklir ı:nikr 1·c oımn minvali iizcrc amcl cnilcr. Bıı sebepten dolayıdır ki ibn Siirc)"C. lıicri ikiııei 3$rın başında gelen ıııiiccddiılcrdcıı kabııl �"<lilmckıc· dir. AliJhii a'lcnı.

Aynı şı.:kildc nıolıcpln üzı:rindc ihris.ıs )"apan bir kişi göı"C· cektir ki: Ş: ifii mezhebinin h�dislcr 1·c is;ir noktasıııd�ki k.amak­ ları tcd,·in edilmiştir, insanlar ar.ısıııda şöhrct bulnm�nır

\"C

hala

kullanıtnıakr.ıdır; böyle bir nıazlıariycı, başk3 hiçbir nıeıJıdx na· sip olııunıışnr. ÖrıK"ğ:in Mıı1·Mra kitabı Ş;ifii nıe7Jıcbinin ludis salı.ısınd:ıki temel k.a)·nakbrın(bndır. Her ııe kad.ır imam 1\Hlik, imanı Şifii'dcn önce rapınış olsa da, inum Ş:i.Hi, mezhebini Mu· I'Jtta rcıııdi iizcrinc kurıııuşıur. Buna ibi"Ctcn ayrıc;ı Sahih·i lluh:iri,

Sahih·i Miislinı, Ebu \);wud, Timıi1.i, ibn Macc,

\); irimi'nin kitapları. sonr:ı imanı Ş: ifii'nin Miisnı:di. Nes;ii'nin, '"

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ D3rdaıtni n: Beyhaki'nin si\ncnlcri I'C Bcgavi'nin 'Şcıtnı's­ Siinnc'si, biitiin bunbr da Ş:lfıi ıııczhcbinin tcnıcl taşl.ınndandır.

Imam Buhiri'yc gelince, o her ne bdar Şilii'yc miinu:sip arııı göriJ�ii paşl:ışs:ı da, pek çok hususta da ona ımıhakfet etmiştir. Bu sclx:plc de Buhari'nin tc­ fcrriidlcri (kendine ait farklı içtih:ı.dları), Ş:lfıi mezhebinden s:ı.yılııın, mezhep için bin:r l'lX:ih olarak kabul edilmez!" n: çogu fıklıi konularda onunla

Ebu Da1·ud 1·e Tirmizi ise, Ahıııtxl b. H:ı.ıılx:rc ve lshik'a ıııiimcsip iki ayrı ıııiiçtchiddirkr. Bildiğimiz kadanyb İbn Micc 1·c Dirimi lk a�ııı şekilde İnıanı Ahım:d'c ,.c İshlk'a ıııiiııtcsip ıııliçtchiddirkr. Ailahii a'lenı. İmam Miisliııı, İımnı Şafii'nin Müsncd'ini toplayan Abb;ls cl-Es:ı.ııı ,·cdaha sonr:ı zikn:ttiğiıııiz diğcr iliııılcr dc, ŞMii ıııcz­ hcbindc vccilı sahibi birer nıiiçtdıiddirlcr l'e ayrıea Ş.ifii'nin öııündc omın ıııczhcbini ıııiid;ıfaactıııcktcxlirler. l�ur.ıyakadaranlmığırıırz lıu$uslar blitiirıilylc anlaşrklıgru­ maıı şuhakibt ap:ıçık göriiliirhalc gclcccktir: Kim Ş;ifıi ıııczhc· bine ııt gilkr cephe alırsa, muıbk miiçrdıidlik mak;ınmıdan ııı;ılınım kalır; hart.ı hadis ilmini çok iyi biliror olsa da .. ayrıea bu kimse, Imanı Şifii \'C yolundaki f.ıkilıknlcn istif.ıde eden ilim crbabıyb aynı çizgiyi paylaşmaktan nuhnını blnıış ,.c onların bilgi nıir.ıslarından )·iiı çcvirnıiş olur.

Edebiırk nasiplendiğinc bakonlarııı ilıııindcıı Edcptcn başka şcfaatçi bilıııi)·onını çiinkü lx:n.

lll iı,..nı Buluri'yi Ş.fıi ını.-zhcbirıJcn >>)nl•nı.)1 ı;<rdrim:ckbıt"'bqı)'tllı. ort>• .ı... Çuıık(ıinunı Buluri'ninn><V>cbi kı.>klqip$.1bit luk�rki U...,ri. >i,Ş..fıi nı<ıhd:ııııd<ııl'!l<.nıl>ni. .o (A]

"'

Btfi11ci Biilim i

HİCRi

4. ASIRDAN SONRA FlKlH SAHASINDA VUKU BULAN HADiSELER ve ÜMMETİN DURUMU

HİCRİ 4. ASIRDAN SONilA FIKJH SAHASINDA VUKU BULAN HADİSELER "' ÜMMETİN DURUMU

Hicri dönllincii asırdan sonr:ı lsLl.nı coğr:ıf yasınııı dön bir r.ır�fuıcb bir takım ins;ıııbr zulıur eni. Bu nesil içinck, daha önce bıılunnıay:ı.n bazı dunınılar nıcyd:ına geldi. Bu dunmıbrı biiyiik başlıkbr halindcsır:ılayıp tck tckclc abhııı:

L FlKlH İU\'IİNDE CED EL VE HİLAFIN ORTAYA ÇIKIŞI fıkıh ilminde nı(iıın:ı.ra l'c nılinik:.ıp nıcrodunun orr.ıya çık ı �ı n: varılışı, özetle Imanı Gazz5h'ııiıı (v. 505/1111) k.ılcıııindc şöylc dilc gcıirilmdrcdir· "Hulcf.i-i Raşidiıı cHkhdivviıı {dön bii�iik halife: Ebu Bek ir, Onıcr, Osman I'C Ali} dönemi sona erince lıilafc-ı 1-azifesi, ahklııı ,., fcn·a ilminde tck başbnıu )'eterli obnıaran bir t:ıkım lirakatsiz kimselerin elinden geçti. Bunbr, eksiklerini kapamak için tk)-aıılarında siirckli Eıkih bıılundurnıa ,·chcr tiirlii işlcrin· de onlardan )'anhm isteme .

1 onıııda k:.ıldıbr.

Hir kısım iliınlcr i5e ıniiıek:ıddiıni n denilcn o ilk ncsil ulc"'

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

m:ısıııın usülii iizcn: dc1':1m eniler 1·c eski özelliklerini konıdııbr.

Dinin üziine b.ıglı kaldıbr, r:ll"i?.siz �-a§adıl.ır ve idan:cilcr r:ı­ rlfındln bdılık gibi hirişlc l·:ızifclcndirilnıck istcndiklcri:unıan da kaçn!Jr, devletten resmi gürel' kabul euıKxli!cr.'"

Dcl"rin insanlan bu ilimierin izzcdcrini l"c yiiz i"Cnııcmclc­ rinc r:ıgmcn lk,·lct yöneticileri r:ırafıııdan bii)iik saygıyla brtıbnıııabrını görünce, tıpkı onl.ır gibi izzctc b-ıışnıak 1"c makanı salıibi olmak için kendilerini ilim r:ılısilinc I"Crdilcr.

Höyk bir yönelişin sonucıında f:ıkihlcr, önceleri ""arlnıbnlar" iken. sonr.ılan "ar.ıpn!Jr" halinc geldiler; öncelcri sulr:ınlardan )iizçevinnckk izzetli iken, sonraları onların pqindcn koşmakJa zilktc düştüler; r:ıbii Allah'ın tevfikine r.inı ol�nl.ır ise bu tiirlii olunısıızetkilcrden nıahfuz bldıbr. llu fikıhçıbrdan daha önederi ise bir r:ıkım ilimlcr, ketanı ilmine d:ıir b.ızı kir:ıplar �-azımşbr I"C bu sahad.ı ;o öyle dedi, bu bö)•lc dlxli' gibi ilimler ar.ısı r-.ırtışnıabrı kaydctmc, bir r:ıkını göriişlcr ileri siirnıc, onlar l ccvapiM ,·cnııc ve cedd us(ıllcri hazırlama mcl'zııl.ırında bol miktarda ilmi ç:ılışnular yap­ mışl:ınh. Esasında sözkonusu bu çah�malar, b:ızı sultaniann w ruplunnın ileri gdcnlerinin, likhi miinizar:ılara 1·c "Haneli mez­ hebi mi d:ıha iistiin, Şilii mezhebi mi� r:ırtışmabrnıa merak du)·masından daha önceki zamanlarda yapıhmştı. Soıır:ı&m ilgi abnı <kğ:işti I'C "ıniiteahhirindo:n bir ukını ilimkr" 3rtık kdı.nıı w diger ilim dallarını kenara bırakarak fıkha, özellikle Ebu H3nife I"C Şilii (r. mhuma) :ırasıııdnki ihtil.l.flı nıcsclckrc merak dıı)·ııı:ı�-a b.ışbdıbr. ı\lilik b. Encs, Süf)·an cs·Scl"ri, Ahmed b.

Hnnbcl gibi diS;er inıamlar :ıt.ısınd;ık i iluii:Hlı koııularl ise pek ilgi dııynudıbr. Böyle yaparken de CS:I$ gaydcrinin; şcriaıııı inlll R<>mi i.koluıiıiı.ı<,ipnın<k•niOJ\Onl< go�liS( için U.ıhlmn f borM"·t:.ıdılık g<>K'ini k..ıbulctm<Ji ,.., h.ııu bu ım.kıı iıkcncr gor<nkr ol.lu. f,\1f

>%

H. 4. J..r. .SO.mı fikı/1 Snhmmda Hadisdcr ı•t Ümmtti11 Dımımıı cclik.Jcrini ıcspiıcııııck, ıııczlıeplcrin lıükilııılcn: csas aldıkları il· lcılcri bdirlcıııck l·c ti.:ll':l uslıliinli lı:ızırlanı:ı.k oklugu kunıımı· suncb idilcr. Bu lıususr:ı. birçok csı:rlcr k:ılcıııc aldıl.u. dcr\cıııclcr �':lpıılar ve nice isıinbaı!Jrd.ı buhıııdular; lıaır:ı. türlü türlü ct."<lel yollJ.rı iad cuilcr 1·c farklı E ı rklı uslıllcrlc kirJplJ.r ıclif cuikr.

Oııbrııı bu ç;ılışmabrı,

ri o 1�ınıand:ı.n bugiinc kacbr da a�ııı şe·

k ildc dc,·am cdcgddi. lleriki asırlarda dunıııı nasıl olur, Allah Tc:ı.l.i czclck ndcr r:ı.kdir bıınırdıı bilcıııe1·iz."'u İnum Gazz:lli'nin sözlerini özetle bu şekilde ka�·<k.ı:ıııiş obhııı.

KONUMUZLA ALAKALI BiLiNMESi GEREKEN BAZI GERÇEKLER Hiri11ci Grırrk: MdKpfrr amsmdaki ilıriltijlanu rıı.Bıı

i f111'f'1111fllrPI/IIWI III<Jıi1111110c/111iftr

mhric mttodu_yla yapı/mı

Kd:inı ilmini bır.ıkıp fıklıa yönden nıe1.kur :ilinıkrin cksc· risi, Imanı Ebu HanilC l"e Imanı Ş1tii arasındaki ilııil.lflaruı.

Po.de1•j

(>: �83/1090]"' I"C benzni Jlinılcrin kir,ıp!Jrında zikı-edi)cn

usiıl bidcleri üzerine kunıhı olduguını ,.c onların mcıod­ larından kaynakbndığını sannıakıadır. Oysa ki lıakik:iı başkadır: Bu iki imaıııın usiıl esasbrıııın bii�iik <;o!):unluğu. aslında bizz.ıt onların sözleri (ka,·l·i hakikilcıi) degildir, belki onların uygula· malanndan "'r:ı.hric yönıcıni''ylc elde edilmiş esaslar (kal"l·i ımı­ lıarn..-.:kr)dır. ı\kscll: m (iuı.ifi, lhy•u Uiıiıniddin. l{63·64, 11c�·rut. l 41l/1991. 1.111

ll<

Fıhrul-i.l.inı Ali b. Muh•ınnıcd b.

ci-HU><)" AlıdUlkerim cl·lludcıi:

F•lill •-. u•iılriidür. Snn<rl:..ım h.>oıcli inı•mlınuoubu)"kk-riud<n.lit. U>ôıl ı-. ıüni.ı .l..ıir<>akri ı-...Jor. 4H/IOH9 phn,h n-f•t < tmiııir. I.ILJ

"'

Frı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ "'Hiss, nıübcyyendir; ayrıca lx:r:ırıa ihtiracı roknır." '"Ziy:ide, rw:sh if:ıde eder.� ;<Amm nassbr. ııpkı hissl.ır gibi kat'idir.''

"R:ıl·ilerin çokluğu, rerdlı scbebi dcğildir."

"F:ıkih olmayan ravinin naklettiği I"C rc')"e de bıuh obn hadislcrk :.ımdetnıek\-:ıcip değildir.� "ı\ldlıiını·u şart,·c nıdlı\ıııı-u sıt:ır:ı. asb itib.ır l-dilnıcz."

"Eıııir nıutlaka ,iin'ıb it:ıdecdcr." lhna göre, dik getirilen bu nevi usfıl kaidderi, fıkıh imanı­ brnım sözlerinden t:ıhric nıctoduyb elde l"<lilnıiş esasl:ırdır; bunların, Ebu Hanife I"C ik i arkada'lının bizzat kendi sözkripııi� gibi doğrudan onlar.ı nispct edilerek ril':lyet edilmesi �-:ınhştır. Çiinkii l'o.dcl"i ('C �M3/l090) I'C diğer ilimkrin )"apııklm gibi bu bbil usiıl kaidclcrini uy gulamak I"C yapnkbn isıinbmlarda, ımı­ tck:ıddinıin ulcnıasnıın bu biddcrı: tl:rs dii�n <bn:ınışbrın:ı ccl'al) l"<:nııck

için bir siirii rckdlüflcrc girmek; bu k:ıidckrin

zıtl.ırım uygul:ınıakt:ın ,-c o zıılar:ı yüncltilcn eleştirilere cevap ;ıranıap ç:ıhşnıakt.ın dah:ı isabo.:tli ,·c d.ıh:ı üncnıli lk�ldir. '/iı!Jric

Töııum�rle Çıhırılllllj 1-:S,s/rmı Öı-ııtkltr

Konuyu yukarıdaki esaslardan bir bçı üzerinde önıekkrlc gösrcrcn:k açnıa)'J ç:ılıplını·

Önırlr 1:

"HtisJ, miib<JJmdir (ııfll:lır); ıı_)'Tim btyıi11ıı (iwlm) ifl-

/lliiteahhirinckn olan sözkonusu ;lhnılcrin bo.:lirk-diği bir likılı usiılii kaidcsi. Bu kaideyi, "Rliklı edin ve SL"Clkyc gidin!�,. iycıi \'C ""Rliku ,..., S<."Clkdc bo.:lini diizchnıeycıı (t. ı'dil-i erkana ri�)"CI etmeyen) kimsenin n�nıazı nıakbul de(;ildir, )"Cicrli olmaz, lll H..,, 2Z/17 1AJ "'

H. 4. _r._r. .SO.mı fikı/1 Snhmmda Hadisdcr ı•t Ümmtti11 Dımımıı miik:ıfaı!Jııdınlmaz!"'"" hadisirk aliblı olar:ık miiıekaddimiıı ukınasuıuı uygubnıabrmd�ıı ıı�nıaıda inni'ıuıını (r:ı\lil·i erkana rbycıin) f.ın olnıadıg:ına kail olnıabrmı, nıczkur hadisi bu ;i)·ctiıı bir bcranı (iz:ılıı) gibi algıl.ınıadıkl.ıruıı iEıdc l"tlcn sözlcriıKicıı r:ı.hric ıı.ıcıoduyl.a clde eırnişlcrdir. l'akaı miiıckaddinıiniıı, R:ı.s\ıhıllalı"ırı perçcııı.iııi (ıı:lsiyesi· ni) meshettiğini gösteren hadi$i,'" "B:q!Jrıııızı nı�"$hedin""' :iy�-riııin bir bcpıu olarak kabul cııııclcri, "H:lss, ıııübcyyeııdir; a�Tıc:ı. beyina ilııiyacı yoktur� k:ıidcsiniıı akrhinc bir gerçek ola­ rak bf1ılanna çıknııştır.

Yinc nıiitckaddirnln, "Zina eden kadın ,·e crkcğc ytiıcr .so· pa l·urıııı",'" "Hırsızlık yap:ı.ıı erkek l·c bdının ellerini kesin"lMI I"C "Hoşanaıı. kadın, başka bir erkekle ııikalı.!Jnrnadıkp önceki

koı.:asıııa hckıl olnı:ı.z'''" gibi iiyeılcri dc bcyaııa ııı. ıılıaç t gönııiiş '"c bazı hadislerlcoııları açıklanıa yoluııagitnıişıir. Ncticl"tic: bu nıiiıcahlıiriıı jJinılcri, bir us\ıl kaidcsi obr.ık k.ıbullcndiklcri o cs..-ısııı hil.ifına ol.ın bu nel'i dunııııları izah etmede ha)•li zor­

bıı.ıııışl;ır \"C kaf1ıl:ıı;ııkbrı irirazl;ı.r;ı d.ı. ıckclliiflii C<:\":lpbr wr-

ll<> Ebu Uı1u.l, S..llt. 1-H. H�: Tınııiıi. ,\\CI"Üiı � 1 . S..l.ir. 196: lbrı ·''"""· IUrıl<"t\O">·S..W.. I6: :>:<:>.1i. S;Iu 54:AhmcJ b. H;nbd . -l/ l l9. 12l: mrimi.

1/30+: Dir<kunıi. l/.l4M: lkylul<i. 2/88: Tııı..,i. Şcrlıu .\lüıl<ilil·A>M. l(i9.

80; Tılxc.itıi,d-Krl>ir, l7f578-585; 1lcg.>l"i, Ş<rlıu\-Sünnc.61 _ (.\I J

m .\l(hlinı, T.ılw\o,81, 83; Ebu l)m>J. Tıh..ı"·- 60: ;-:.,;_ T.ıh.>n:, ll6·37: Ahmed 1>- �l•nbcl. 4/l-H. 348 [.\1)

"" .\l•idc. i/6 (A[

"" :>:ur,2-I/2(MJ

H.>oli•·i j<rif• ...,,. o:...,.uım (o:ld) bcb.rt..r> nı..ıh"" oldugunu, mutı.cuı (Ciii)

ol..ınl"''""'"'uılır• i"" ""<ini«":U>1nuıgcn:kfi�ini bc)·.,ı <Ollijıir. (MJ

no .\l>idc.i/l8[.\1l

H...li<·i -ıcrif.d kc<ınc için.ç.lın..,•k nıılın birkı�mrt if.Jc rtn,..i gcn:kıigini i �l:t.ıojnıı.tj.�"k"« l�"<ıibc)""' "'"'iıır. j.\1)

n> IJ.Wr>. l/lJlJ I.\1)

ll.>ol"l)'\""!l<jl<"Ç'IIlllil:.ıh ><i><iiıı ([ıı..lcn m;l:.>.>.luı ;lit..J<ıil. -.if•foldu�uıu lx­ )"olll Ncr. [.\L)

"'

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ md: mccburiyctindc btmışlardır. Niı.:kim bu mcsctclcr, onların kendi kiı:ıpbnnda dctaytmyt.ı de alınmıştır.

Önırlr 2: •Amm 11nssln� dtı, IHiSJ!tı�gibi lrtır"idir."'

A�·nı itiııılcıin belirlediği bir b:ışka us(ıl k..ıidl"Si. Uu k;ıidl-yi dc nıütckaddinıiıı utcmasının, "Si7.c Kur':lııd:ın kola�·ınız:ıgclcn (sı'ırc ,-l�-a :iyctkr)i okuyun!"'"' :iyctiııi, "Fatiha sun:siz namaz otmaz"'"J lıadisiyk; \"C "Abr.ıutart.ı sulanan araziden çıkan nıah­ su!aır:ın öşiir \"Cnııck t.izınıdır �..., ' hadisini de, "Beş n:sk'tcn,.. aşağı obn nıalısular:ı (wprdkiiıiinlcri) zckit diişnıcz"'""' hadisi\· lc ı-alısis cmıcıııclcrindcıı çıbrdılar (tahric eıtiler). Bunlar gibi daha pckçok misatkr"critcbitir. l'ak."lt aynı;itiııılcr,"Haccı da, uımcyi dcAIIah m:.ası içiıır:ı­ nı;ınılJyın. Egcr cngcllcııccck otursanı7� kotayını7�"1 gckn kur­ banı göndcrin""' a,·cıiııdcki kurbandan nıaks:ıdın; ko�ıııı-kcçi gibi kiiçiiklxış hcnı dı.: dc\"c-sıf;ırgibi bii)iikbaş ha)-ı·,ınlaroldu­ ğıınu açıklayan h;ıdis-i şcrinc"" bf§ıla�ıııça, ıııczkur bi(klcıiytc ll)"llŞnıay:ııı bu durumu iı.ıtc cııııck için bazı ıckclliiflii Cl"\�ıpl.ı­ rdgirıııişlcrdir. ınıi� 73!20 tAt

w """""· &.in. M: F.bu l);"'J· s.ı.ı,. 36. 122: il>n .\1>«, lUn><. �- l l :Tımıizi.

.\b·.iliı.68. (JJ. I I 5 . l l6. Eb<·ibi i"o-S.ıJ<r l8J:Aiım<Jb. H>�ıbcl. .l/IOl. ll l .

1 1 -1 (UNd< b . S.ı.l>it"rcn ril">;'<�k) t�l] ıı-o llııluri. Z <Ur, 5�. 55; .\IU>l;m, Zcl:..ır. H; Tjrnı;ı; ;'..d:..ır, l�; Ebu l):n..d. 7...;­ kır. \�; :-:,....;. ZcUr25. (ll�ı Oıı><r\ku ri•·•ı-<:tk) t-'11

,.. 8ir •� •rn>ıj>-i"Jır. Bir >-i" p1-.bııkol•"k 2.9 1 7 kj!:.dır. l!urı>giır<bir ı'<>k_

ı..,

1.750.020kg. ulnukt.odır. t.\1)

lluluri, 7..d:..ır, 4. .!l, .!l. �l.42. 56; .\1u,ljnı. 7--"Ur, 1 . .!. �. 6; .\lu•·•n:ı. ;r__.,.

Ur. l ; Eı... O:nud.;' ..o:k.or. 2:Tınn i• i. ;>_,_•ı..r. 7: S ....., ;,;r , d .ır, . 5: ll�ı M>e<. ;r...; .

Ur. 6 (Ebu S.ı.l d-Huo.lri\lrn) tMt m ııu.m. 2/1116 (A] IM Buh:ıri. �ı;ı,,, 7; .\l<gv.i• . lS;.\ hıolinı. H.ı«, gO. H5. A�·,..., ..wı."'"ıl bir b.>.j· U n•··�"' içiH bb. S"l""· l>ı ımı1·.\l<usıor. c.l. >.512 ( lbn Ccrir "' lbn F.bı H1tinı.ibrı Abb.ı.•hnJ t.\l]

H. 4. _r._r. .SO.mı fikı/1 Snhmmda Hadisdcr ı•t Ümmtti11 Dımımıı Önıtk J: "MrJiııim·ıt jllrl l't llıtj/niiii·11 Sıfom rısln iribnr rdil­ mcz. """' Sözkonusu :llimlcrin bir usül kaid�i o!Jr:ık lxlirkxliklcıin­ dcn. l!u b.idcri

ek

mlircb.ddimin ulcmasının, ""Siıckn kim,

inı:ınlı lıiirk:.ıdınbrb cl"knnıcye gliç yeri�rncısc, dlcriniıdc bu­ lıın:ın nıii'nıinc c:ııiyclcrini?.clcn alsın�''" :iyctiylc al.iblı ııygulJ­ nıabrıncbn \'C sö�lerinden r:ıhrk yönrenıiylc elde etmişlerdir.

Fabı sonra bu :ilinılcr, nıiirck:.ıddiminc aiı ba�ka uygubma­ brlJ ·"S;iirncyc de (senenin çuguıııı umumi otlakbrda bcslcrıc· .-ek geçiren cine ko)·ıııı gibi ha)"\"anlar} zckir diişcr'''41 ludisin· de oldu�u gibi· karşılaşuıca, mczkur k:.ıiddcıirk U)ıışnıaran bu dunıımı i1.alc etmek içiıı bnı tckdliifl(i ce,"apl.ıra girmtk wnnı­ cb kllnıışbrdır.

Önırk 4: "Fııhh oJmn.ı-mı ml'itıiu ımklmiği ı'l' "'ye dt t:npnlı ollm fllldiılrrle nmd ttmtk ı'flcip drğildir."

Aynı nıiiteahhirin ulcınasımn belirledikleri usiıl kaidclcıin· den biıi. l!u kaidc)·i dc miitckaddimin ııknıasınm. (fak ih olına· )<lll rJ,inin ıi'oırcı cttigi ,-c rc'yc kapalı obn) nıcşhur nıusarrat hadisini terketme ııokr:ısıncbki ııygubnıabnndan ,-c sözlcıiıxkn çıkanııı�brdır.

Ayrıca bıı :llinıkr, (fakih olnıayan r.H"ikrin ri'"a)"Ct ctti�i ,., ıJ�>

�:tıı.:;��.:X�'

b.ıgh obu ı.;, h"kmiin t.JJnnn. u ı-orı buhuuıl.tdogı �­

Mcflmm·u ..r.ı: ....ı ..ıc .; lıfzuı ihti1·• rıtigi bir ,-..ıt\.ı Uyıth olm OOkmun n. .<ni. btı ı-•>�fbtılunnuJogounun i•b.ıı rrn><kıir. j.\l) '"0 :-:i.., -ffl5. ( .\l]

nı-.-nn f'rl onclhuomı. gii<ii r<«nl<rin c•rip:l<ri •\.ın")"><":ıp.iır ki. •ı-m< b<•

<<J>don..,u alilrnrmiııir. ].\l) ,:k..ıı,;; Akmcl.;fl,4 l<> :-:cı-ii. 7.cloı, 4.7; f.btıl)"-u J,Z S-.iin....On ,.f.ı n>dhumu.,;in>< <>lm•!""'·"'·knlc br>knrıı lu)'""ıluıl" ki.bi­

�ndigı gıbi bu nırfhnnı• ri•)� alilmiı. ,.,ıu, nul\.ınndı ,;;,.ı;k ., 1"'1' .r•n· nujt>r. ]�l]

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ rc�-c ıııahal buhmıııa�':ln şu iki hadis, yani) kahkahanın ıuıııazı boz:ı�':lgını bildiren hadis"' ,.c ıınur-ar:ık �·cmcnin onıcıı bozma· )";\C"agını

ifiı<k c(kll hadis�" ilc ın(ircbddinıinıın aıııd cnigi ger·

çcgi ilc bJ1ıl.ışıncı, bu iki Zll durıımu iz:ıh SJ<kdin(k �inı: bir sliıii ıckdlüf dolu ccvapl.ır vcnııck zorıında kaldılar. llu zikrcıtiklcrimiz gibi d.ıha pek çok örııt:k.kr ,·ardır

''C

bunbr, bir ar JŞtınııacı gözünden asl.ı kaçmaz. Kişi ar.ıştınııa<:cı dcgilsc, ona değil i}lrct, konuyu U7.un uzathra anlarmak bile ye· terli olınay:ıcakrır. Burada anlaıtıklarımızm dognıhığuna delil ol.ır:ık: mııhakkik �liııılcrin �Rc'vc ımlıal r:ınııııaı·. ın ve f."lkilı ol­ nurJn r:wiııiıı ri''"a)"Ct cniğ:i bir hadisk (nıuS;ırr.ır hadisi gibi)

amd ctnı<:k l':lçip değildir" nıcsdcsi�·le aLıkah sözleri yeterlidir.

Aslında bu "z:ıbı ı·ı: adaler sıfan olımkb lx:r. ı lx:r f:ıkilı olmaran r.ı\'inin rivaycı ı:ıriği

w re'yı: nıahal r.ınınıayan bir hadisk anıci

lxlilcnıcy<.-ccgi" görüşü,

İs;ı b. Ebin'a (ö.2llf!IJ6):u aiıtir

I'C

çogu

ıııiiıeahhirin ulcması da bu göri.işii ıcrcih cınıişıir. imam ci·Kcrhi {-: 3.W/V5l)'.. ı·e onun ilimkn giden ilimler ise "bir hadisk amd �xlilcbilmcsi için r . ıvisinin E ı kilı olm:ısı

pnının bulunmadığı� göıiişlindcydilcr ı·c buna sebep olarak da "kabul noktasında halx:riııjludisin kırast.ın daha önı.:clikli oldu­ ğıı"nıı gösıı.:riyorl.ırdı. Kendi iEıdelcri şöyledir: �Bizim ıibi ol· dugunıu:ı imanılardan böyle (hadislnk anıd cdilcmı.:yccı:ğine

Ul ibn AJi!� of.ICi.nil• f . li M· I70; d·i"·l. .092; <T'fdh;,; :'>.'.ı.boı'<·R.i�"· (7..>�>f bit h.Ji<-ri<) JTI

ıu 8ulwi.EpıWı. 15: Tımıizi.Sır.im ,l6:1b-rı .\l.icı:,SıyMıı. l5:AhmcJb.H..ı· bd,.!/489, 4\H. (F.boı Hurc y n-·.ıcn ri•·•ytık.) ITI .. ı i.,b.F.b.in: H:oı><tifub.,muıbuyi iklcriıı.Jcn,Jit; n•uııunwı t..,blılppı"V'<. lr>k i:Okibln"U><kı..tir.Filıiı•ufokluJ•irc><rk-riı·•r•hr. ll;cıi ııt/!136 ı>luıd.ı•"· f>tctmiırir. R4co·Slrcr. L0/440. 1.\l)

l# Ub<�"llullıh b. cl·HU"')" F.bu"I·H•»n cl·Kcrhi: Hicıi 260 �>lmJ.> �U)· nır. l)c."rioı.Jc lrU:. Ihııtii >k f ihk·riniııb.ııo .tunomuıı.l•yU.. K.g..Lııh .!-+OJV52 plınd.ı •-d">tctmiııi<. 8h.e>·Si)'«. L5/426. !.1LJ

H. 4. _r._r. .SO.mı fikı/1 Snhmmda Hadisdcr ı•t Ümmttin Dımımu dair) bir söz ııakkdilmcmi�ıir; aksine oııbn\aıı gck:ıı ka1•il şu­ dur: �Haber-i dhid, kı �·asa mukaddcmdir (kabul bakımından <!Jha öncdiklidir)."

Ayrıca göriilmcsi gereken bir durum d.ıha l":lrdır. ı\hitealı· lıiriıı ilimlcri, Ebu Hurcyrc'nin

( •-•-)

··onıçhımın umırarak yiyip

içmesinin onını boı:ıııapcağıııa" dair riı":l�·cı cıtiğ:i hadisk anıd ctıııişlcnli; oysa bu hadis, k ı �-:tSa ıııululifti. Hatta Ebu Hanife (r.h.) koıı u�·la ilgili obrak şö�-lc dcıni�tir: �Eğer şu riı--.ıyct olma· saydı, bu konuda kıyasla lılikıııcdcrdim

(n:

onıç bozulur dcr-

diııı).'"'

Keza buraya k adar aıılattıkbrımıı:a ibı·cıcn, ıııütcahhiriıı

llinılcri araSnto;bki çoğu ihıikifbrııı: ıııiitebddiıııinin uygulama·

larından tahric ıııeıoduyb çıbrıııı§ oldukbrı kıır a lbrdan ı·c bir­ birlerine yöııdııikkri dqıirilcrc ı·crıııiş oldukları ct:1":1planbn kl,-n.ıkl:ınnıış olması d;ı söı.iiııii ettiğimiz husıısbrın doğrııluğu· nu gösıcrir.1"" ikit�d Gcrrck.· Km-1-i lmkiki (fakibiu bizznt ktndi Ji;i:;,"i) ilt km-l-i nmlmrrtc

(fokibiıı ".Yfllllnmnlnrıudrm tnbric metod�tyln elde

etiilm

gön"ijii)

birbirindmfarlt/ıdır Bazılarını gördüm ki: Şu uzun ııı:uıı şerhlerde ,.._., kalın kalın fctn kitaplarında buluıı.ııı hcr söziin. Ebıı Hanife ı·c onun ik i arkadaşının görii�leri olduğunu zanncdiyorbr.

Talıric

metoduyla cl<k edilen bir görüş (kaı•l·i ıııııharrı:c) ik gerçekte

ı

ı. . .lk<ııoJc g:çı:-n "m.IJ" J:..·lin"""i)"l< "-'ı'-'r•tı cüml«iı;nı n""nıfun.. Ji1r< -"�' runıl< yc: ,uı-lc:dc nun.ı•"c:ı"ilı:bili" """._. ı,..,.,r.ı UJ.ır •ı�•nıllı.rmu._. ;ı.,-rn.-n:

nıuıc:.ıhhirin .;ım.ıc-nnin, nıuıdudlinıiııin urı;ul.ıın.ı.Lınndın

r'-''-' .,u...ıı pp·

ııll.ın ı>hrıçl<ı-\l< ilnil.>-fotn><lı:n,-ı: birbirl<rini<lqtim><k-n dc ....UntloııiJ!iıni• humı-lınn�lupııu bir b.o)l<.>JdiiJir." IMI

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ Wyknmiş bir göriişiin (bvl-i hakiki) ar.ısını ayın cdeıniyorbr.

Buna b.ıgh olarak d;ı onl.ırın, mescli �Mcsclc, d-Kcrhi'nin ıh­ :ı ricine görc şöykdir, cı:nıhil'i'ııiıı'" rahriciııc görc ise şöyledir" gibi sözlerini anlanuyorlJr ve yine "Ebu Hanife şöyle dl-di" Wzü ilc �Mcsclcnin ce>·;ıbı, Ebu Hanife'nin kaı·line göre ŞÖ)'Ic· dir"' ı·eya ".\lcsclcnin cevabı, Ebu Hanife'nin metoduna gön: böyledir" sözleri arasınd.ıki farkı görmüyor, hepsini bir sanı\'orlar.

l'inc bu kimsckr. H:ıııefı ıııuh:ıkkiklcriııdcn İbn Hiiııılnı (•·­ S6l/l-l�7) n: İ bn Nikeynı (-: 970/L>63),.. gibi llinılcriıı, "bii)iik h:ı· l'lızıın cn ,·c boyuının IO'a 1 0 aııın olması" mcsc:lcsi"" ı·cr:ı "ıc­ rcnınıümiin c:ıiz olması için sudan bir mil uzakt:l olma şanının koşulm:ısı" nıcsclclcri gibi daha pckçok ıııesclclerdc Wylemil ol­ dukları sözlere de kulak vcrıııiyordı. Orı;a ki lbn Hiiıııim veya İ bn Nüccynı gibi fıkıh�·ıbnıı bu sözleri. önceki f:ıkih inıanılar· d.ın y:ıpılmış olan r:ılıriclcrdcndi ı·c gcrçcktc nıczlıcbirı (o nıcz• hep imamlarının biciıihi söyb:tikkri) görii�lcri değildi.

Mr.;bfplt:r, mit/ tnrt'f'1111i11n iizeri>ıe lmnılmmm;tır

Şalıiı oldıığııııı bazı k imseler de: Mczhcp binasının, İnıanı "' Ahm«< b. Muhınım«< h. S.J.inı<, t:bu C•'f<r d-t:zdi ot-T•h.i•;: lhı><fi inwnlını= bı.ı!iiklcriıı.kndir. Hicri 230 !,]ııklı dogdu, öncr Jnum Ş..fıi'nin ı.ktıo:sid.ı•-,.ı <I·Mu:ıcni'dc:•ı <oktıdn, ""'c•U.I•ol.tn F.bı.ıCıTa- b. F.bi lmr.in'• giıri ''" ond.ı•ı �im r.ıı,;ı <tri. S<••c• Ş..nı'd.ı ü.,t,lktıd.it oLtn Ebu Hiıim ilc k.ol}llı}lı•"<" oııd.ınfilılı •klı. M-ııdisih><lisrı.: >-..alıb.lnlıd.ımwıı idi.T»nitk­ ri!-k>kı-•nLtnıu u>riınbir JurunugeiJi,321JYII3><nniıı.k•-.f•r<rti.Jl4.n· Sı)-.r. l5{l7. 1MI l.., Z.ynilddin b. ibrıhim b. Mııhımn>«l, lbn :<-:ik<:)'m: lbı><fi n....n .ı-.mi in mqlnır llimk-rirıdnıd.ir. Hi<'ri 970 urihiıı.k •-.fıt cnııijıir. Bkı. Ş<-.crlru�-7.c­ h<b. 3/357. jT] M'> BQ.. Ibnu1·l·lııın:iın, l'«h111·K.Jir, l{70·7l . IV.hıı-., Jll9

H. 4. _r••r. .SO.mı fikı/1 Snhmmda Hadisdcrı•t Ümmtti11 Dımımıı

Sı:r:ılısi'ııin""' ı\itbsılı'ıı, Mcrgiııiııi'ııin Hidiyc

I"C Zcyl.ii'niıı Tcbyiniil-H:ık:iik'ı gibi fıkıh kirapiarında bulunan uzun boylu

ccdd tMtışnıabrı (i�.eriııc kurıılmuş oldugıınu s;ı.ıııyorbr. ı\h· )um nıezlıcpkr ar:t.Sında ecdeli ilk ba�l.ıt.ınııı ı\lıı'tezilc nıe7Jıcbi oldugunu da bilmiyorlar. Ü)-ı;oı kendi mezhepleri n"<kl üzerine bin;ı edilmcmişıir. G."<lcli. nıiiteahhiriın ıılcnıasımn hoş karşıla· masının sebebi ise: sadcre tJicbclcrinin zihinlerinin genişlemesi I"C anlayışlannın kcskink-:şınesiııe tJ.ydalı olur di�ünccsiydi; rabii daha OOşka nedenleri de olabilir, Allahii a'lcm. Bu kuşku 1·c şiiphderin bO)iik bir kısmı, bizim bu k iupra genişçe ele aldıgınıız bilgilcrlc i7.alc olıır bıuaıiııdcyiz.

Dürdii�tcii Gttfrk: Fıkhi_raldlljımlmı Jlldtre rhl·i rt) ı't tM·i �hir olamk iki tko· ft imfirgtmtbynııfljtlr

Yine gördiigiim bir rakını insanl.ır z:ıımcdiyorbrdı ki: Ür· ı: ı day:ı.lmzc:ı l·c y:ılnı7AJ iki fırkal"ardır: clıl·i rc'y\"c7..ilıirilcr, l·c bıınlann bir iiçi.inciisii daha yoknır. Her k ı yas ya1"ın. istinbatra bulunan kişi de n:'y chlindcndir. Bu. onların diişiinccsi. Hayır, kesinlikle gerçek bıı degildir. Reydeıı nuksat: "'sırf akıl

I"C an· la)•ış" demek değildir; çiinkii bu ikisi zaten r:ı.bii olarak biitiin

'"" im>mScr•hıi:.llulurnmC\l b. Ahnl<\lb. Ebi Scl>LŞ<m>iıl·Eimm<"n-Scr.ılı•i Ebu llctr. Hukini"nin ukbcsiJir '" .,,.._.,.,ki<:O\k nıtio;«hid'" "!'br. inunı, •ll>nıo:,hıoxı:<, nıutd:dlim.usUkii•l:n\onı.uiriJi. lündimrtl"ı<bino:>it7..ihi nı",..Ri•·.i)'< ki,.pl..ınmbir uı!·•f<>(>t.dıSCı.Kicilrlikcl·.lkb..:.t'unu n i 5 Uducil· dmi Ö.ıc.,ıd'J..ı lupi>tc iken imb yoluyU )"=lomuıror. Hll.iou !"•pt•SCO ,u;;ıut )"WUııd<nbirkuyup k..ıp.nolıntııo. Ku)""'"'Jibioıdctı ıınn•i.LıJ..ı boıluouı..ı..oı"' nbc-rindcnol.ır.ıt fil:himc><kkri. kupnmn b.jonJ..ıki ,.ld.d<rino:r=lomıoıtot.

U.Uiul·Fıl:h. Şcrhu">.Si)'<' •-.:l·K<bir, Şorlm .\lutn ..,..ri'=·T.ıh.iıi gibi ncrio:ri •·•nlır• ..ıl3{1090 >n""indc •"<fıt rnniırir. Bb. .\lnlu.l.liınctii U•iili'o·Scr.ol»i, d·EfPnl !.\11

l'rı.:ıtl

İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

;\lirnk:rinaynlrnaz l'aSflmndandır. Rc'�·dcn rnaksar: "":ı.slcnhiçbir siiııı�ıe dayaıuıu�'an göıiii" demek de değildir; zira böyle bir göriişü clbcrıe ki hiçbir Miisliinun bcniıııscnıez. Yine n:')"den nı:ıks.ıt: "isıinbat '" kıyasta buhınıııa)·a )'eterlilik" <k dcgiklir; <fi.inkil Ahmed b. Hanbel, lshak b. R: ihlı)·ch \'C h:ıtta Ş:ifıi irıi­ flkla dıl·i

rc\<kn (kğildilcr; oysaki onllr pckab istinbJtbr y:ı-

parJar ,·e kı)·aslanla bıılunurbrdı.

Bil.ikisehl-i rc'ydenıııaksaı �udur: Müsliim:ınlannlK"psin·­ );ıekscrisi t:ır afind.ın i<:ma ilckabul edilıııiinıCSClclcri bcnimsc­ dikten soıır.ı, bunların

dıimdak i konubnt:ı ıııütekaddiminden

bir.ilinıin ıısiılünt göre r.ılırlclerdebulıınnıa iiinı:: yörıdnıişkinı­ scler.:tir. Bıııılann y:ıpııkbrı eıı biiyiik iş ise; h:ıdis l-e :isir :ır:ııjıır­ nı;ısı r;ıpııuksızııı, naziri nnir iiı:crinc hanılctnıck (iki bcnı:cr ;ır.ısında kı)'aSta buhınımk) ı·c bir 1111:5dcyi, bclirkdiklcri bir us(ıl k.ıidcsiııc day:ı.rıdırıııakr,m ib;ırcnir.

Z:ihirilcr isc: Nc kı�"ası ncdc s:ılübc is:irmı kabul l"(kn Da­ ı�ıd ı::z-Z:.ihiri ı-: li'IJ,'1:1�3)"' ı·e İbn Hazm ı-: 456/lOM)..., gibi ilimlcrdir.

Elıl-i re'y ,·c Z:lhirilcrin arasıııd:ı i'iC Ehl-i siinncriıı nnıhak1" Ebu Süi<)"""' D""d b. Ali d·i.b.:ıhini <:ı-Uhiri: Hi<ri l02 (ı�-. 200)

ııln..U Kıif<'dc �ın"l''ç l>h.lk b. R.Ihıi)"<h, Ebu �·, ,..,d>tı.ab,ıjl:.. >l.trınJ•" ifim r.1hsil ...,.,ijri,, lnı.ım Ş.1tii)'� ;un ıl•:r<:<c N�ı i.li >"< unun fllilcıiı>< .ı.;,. i� �Up )-.zrnı)tl. Sonu kendine: n�>h>u> ı-.:ııi bir nıczlıc:p c:..linı.li. �lc:zl>c:biııiıı tc· nıcı;ni. ı::iupı-.:Suıuıc:riıı z..ihiri!·k:•nıolcrnıd ı�uıruru!uılu; f.1bn �;r.ilıirinin III\O>'...t olullın...tı&ıı�> J.ıi• ](if.11>'"< Siinı><!1C:II )'.1 ..ı. im.;.t>ı> bi• dc:lil bulull nu.Jıp miidolc:tç<:. �»> bulunmadı&• z.ım.ııı irnU ik: ·unc:l <ıkrı.li. ı::ı!·»ı Um>· mrn ınldc:tmi}ri. l70,'1!8l>enc:siııJc: lluıl.lz.ııı .ıpı..U ,-d',tc:ımiırir.llkz.n·Si· )�.llfi7 ].\L) ısı M. Ali b. Ahnıc:oJ b. S•id libu ,\hıh•oııııı<d, ib<ı H>ım: Hic:ri 3IJ.I plınd• JugJu. liııdulu>t� )"<<iııniı biiJ"k /'..ıfıiri mc::ıhc:biniıı m�id inı>ıll· l.tnııdınılll', ](c:ıııli>i l>c:ın fkih, • !ıc:ııınıuh:odılh, !ıc:m •-.:ıir •"< h<m<k c:..lip-ir, .f56/l0M r•Mhındc •'<f•ıc:<miıri•. llicri 4S6>Cılc:'ıi<ıJc:Ş..ı,.n .ıı"""' ''Cf•ın· miııır. l!b.. <:>·Siı-.:r. I8/IH4 1TJ

H. 4. _r._r. .SO.mı fikı/1 Snhmmda Hadisdcr ı•t Ümmtti11 Dımımıı kik : i linılcri bulunnıakr:ıdır; AlınKxl b. Hanbel jv. l-fl/1155) ı·c ishakb. Rilı\ıyclı (-: 23!!/llS3),.. gibi.

Il. FIKU-ITA TAKLiT OLAYININ BAŞLAMASI Hicri dördiincii asınbn sonr.ı iinınıet:ır:ısında bclirginlcşcn I"C bir olgu haline gelen gerçeklerden birisi de: Fıkıh sah:ı:ıında

göriilen mezhebi r:ıklitlcrdir. Taklid nılislünıanlann kalplerine )"erlqri l"t hiç hisscninııedcn bir brıııça sessizliği içinde rııhJarını içt"cn içcsardı.

Bu dunmmn, ı-:ıni r:ık.lidiıı böl"lcsine )-:t)·gııı '"<' yerleşik lıa­ lcgdn�inin bclli ba.şh scbcpleri ise şunlardı: a. Fukaha arasındaki tanışınalar ve miicadclclcr f3kihkr arasında :ıkvltncn ateşin r.ıruşnıalar

I'C

kıyasıya

nıiic�delclcr, fik ı hr� r.ık l ir zeminini hazırlar�ıı ana scbcplcnkn biri oldu. Bu r:ınışnıalar Ö)·lcsinc ileri gitıi ki: birbiriyle siir­ ı�rııc halin(\c ohn bu fukalı:ubn biri -kim olursa olsun- bir feı­ ı·a ,·erdiğindc fcn·ası derhal nııılulcfet görüyonhı ,·e kabul cdil­ miyordu. Mütekaddinıiııdcn bir t:ıkihin konu ilc ilgili bir açık.la­ nı:ı:ıı on:ı.ya konnıadıkça da r:ırtışnıalar siirüp gidiyontu.

b. Kadıb.rın zulümleri Kadılann çoğu doğnı yoldan çıkıp giiı·eııilir insan olma ı·asfıııı ka)"bcdiııce>�-< lulk onlara kuşkıı ilc baknıa)"J b;ışbdı. VerJ!.J i;lillr. b. R.i hii�-ı;h: Hnr•>·'""d• J<ninjn bul"i ı.k h..ı;, ilinıltriıdcndjr_ H.._ı;,. uh<-ili >;;n o;t1ııti ull:.rkT <Ic�ljn\l). l:.cı"-li>iı"k" l!<ıh.tri • .\1u<lı nı.Tonııoıi ı-.: S...-.

,__.; gibi tu.Ji> iowıWn tu.Jj� ri•·•yct ctmijıir. Hl<li>i. fı�ı. >odkı. •uhd '" uk­ •·•yıknodiı-iıı<knıııUm•ıJcı· birllin"ti..\ho,""t"i'·•nhr. 2311/853>«.,_;,ıdoı-.:· f;ıt ctın�•- 1-'11

l!-+ llu "--""< •ım lıir miiWI.ıS•""-luSııgoriıımd!<>.lir. lı\1

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ö r.çiJ dikleri hiikıııiin lıiisn-ii kabul

görmesi için, daha önceleri

söyknnıiş I'C hcrkc..-sin şiiplıcsi� kabul crrig;i bir hükiim olması gerekiyordu. Hunun dı�ında verdikleri hiçbir hükıııii k:ıbul cııni­ yorbrdı. c.

İdarecilerin cehaleti ve insanların ehliretsiz kişilerden fetva sorması

ldaR"Cilcrin cahil olmaLın I'C halkın ne hadisren ne de t:ıhrktcn anlayan yctcrsiz kiııısclcrdcn tCtl':listcmck durunıun­ da kalması. Mürcahlıirin arasında :llinı gcçinı:n çoklarının du­

ruımı böyledir. lbn Hiimiııı gibi bazı :lliııılı:r bu hususa dikkar çekmişlerdir. Aynı dönemde ıııiiçtehid ohııayan nice kimseler fakih diye anılıyor

yorbrdı.

I'C

insanl.ır katı bir t:ıassull Örno::gi so::rgili­

Mr::JJtp uıklidini dqgmnıı stbeplrrde11 biri Q/ım fakih/eriıı ibriMJianıım fi!!JII ist,görii;lrrmrısı urrih mesdesiııdm doğmıı;wr" Gerçek �u ki: l'ublıa (nıcs'c\cnirı meşruiyeti ii1.crindc ihril,'ıfctıııiyordı.ı; onlarııı) arasıııdaki ihtil�fşckillcrinin çoğu. aym konuyla al.ik:ılı iki ayrı içtih,ıdr.ın birinidigerine tercihcı­ mc nokt:ısıııdan dogımışrur. Özellikle hakkında

s;ıh:\.bcdcıı iki

farklı içıihad bulunan nıcsclclcrdc bu ilnil:ltlar daha çok \'llku bulmuştur. McscU: tqrik tckbirlcri, ba)·r.ını tckbirlcri. ihr.ınılı bir kinıscnin nibhl3rınıası, lbıı Abbis 1·c lbn ı\\es(ıd'un te­ şclıhiidii, namazda bcsnıclcnin 1·c 'amin'in gizli söylcıımcsi. '" Bu �io;uk Nı!>�•lımd.ıki bir l"r•ı:rıllık kı>ını, bir ıonrW "Don Mczlıdıtc Tılt­

r;,ı- l>< �unıuoıdc "l\:

Fuk..ılu.oıın llıril.iıl•rı" b.ııhJ!ı •lıuı.J.ı ıikrı:Jilm hll>U>l>c•

giriııc dr ill p.tr"ilc•f ruJbıııı

J)ihlc\i

rıc•fiııduı. llur...ı.ı "Fıkıhu T•klid

oı.r•nın �Wıuı." b.ıtlı�ı •lıııı• k..ıı'kJilıııcsi, >if•k·"b.lk "i"''ı.ıı.n �,

lu•wıı

ıw;riııc, lıı:lki bir nkir '�""' ııuhiy�ıitıdc ulıbi!ir,

llu

l"c•sc•fuıı bir

oınki ><><ı cunıknin •l\lııkl.ı.n ihrir><•l�n.ıcnııkrı:Jilııııı gıbi ki.&>J'« )nirıdc· .ıir. !MI

H. 4. _r••r. .SO.mı fikı/1 Snhmmda Hadisdcr ı•t Ümmtti11 Dımımıı

ik.inıeııe bazı kısımların ıck veya çifı akımması gibi hususlar zikredilcbilir.'..

III. HER iLiMDE AŞIRI DEıtECEDE DERJNLEŞMEYE KALKIŞILMASI Hicri döniiincü asırd.ııı sonrJ lllC)"(bna gelen hadisdcrden biri de, insan!Jrın büıiin ilim s:;ılı,ılarında a�ırı sayılabilecek dere· c00c ckıin1cşrncyc k;ılkışrnaları oldu·

Bazıları, hadis salıasında "ilnı·i csıııi·i ricjl'"' (hadis r.ı,·ilc· rindcn \'C hadisçilcrdcn bahseden ilim) \"C �ilm-i mcr.iıib·i n·rh

\"c u'dil� (ccrh I"C r:ı'dil nıerrebclcri ilmi) adı alıında )-.;ni bir ilinı ıcsis l-.:lir<mız kurunnısu)·layola çıknlar ,·csonunda cski ycni t:ı·

rih adıııa ııc \'arsa lıcpsiniropladılar. Bazıları isc, ınci'Zlı (urdur· ma) hadisler sınırına giri)"or olsa bile biitiin nadir ,..., gaıib ha· bc:rleıi a�ıı rnıa itiııc giıittilcr.

Kinıi1c ri , ııslıl·ü likha 1)01 bol kil O killcrsoknı; fıkıh mcto­ dolojisini "0 öyle dl-.:li. bu böyle dedi" gibi nıiinazar.ılarl.ı dol· durdu. Herkes kendi imamları adıııa ccdd bidclcıi istiııbaı cı· nıcye ko)ıı ldu; bir �ylcr ync!ı çizdi, hnırladı, oııbn irice ar:ı.şıınlı, tenıcilerini buldu, ce�·apbr ,·cnli. ineelemdcr )"aptı, t".ınınılamalar:ı giıri I"C taksinıaı yaprı; bazcn oldu sözii alabildi· g:iııc uuttı, baı:cn oldıı ihtisar cni.

Kinıilcridc,lıiçk inıscniıı aklına gelıııc)"ecckderecl-.:lchayali nıiinıkiiıı olmaracak k:ıdar far:ııi bir kısım mc·

\"C gcrçckkşıııcsi

seleler Ort:ı)"J atııbr, onlarla ıığr:ışıı durdular. ıs. ı>r. ıutuııi \"m ıo'ııı "l'i'ih•ı ll.i,..bi" i�ııiyk:r•l"•8• <1·1n..;rçı,.,ri> i >.i6\W:. i l7. Jıpnon._ ı ..,ı1•1ık'lo>nnn f.bo.ı CnJJc'ninuhltikmipnu..ıu.ı.. olnı><lı3ım Wjiuyur. Oj.,. lti hi>.inııcıciin><:>ini r•ı"'i'"'"Cu.ı.k'ııin ı.ıhltilli n.,tu,uıdo.

•·•r: (BU. d·lıl>.iffı lk)·lııi f.,l>.\lıi"l·llıtii.Of. ş.ih \"dinuiL>h Oihl<>i, T•hltik: AbJulfm.ıh f.bu Gu.IJ<, D1nı'n·:O.:dlıi•. ı9116. 1k)TU I.) IMJ

""

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ llirt:ıkını kiııısclerisc:, ehl-i ı-.ıhricin, hau-:ıdaha a}1gı merre­ bcdc olaniann sözlerinin bile im:l w ikıiz:l dcl:ılcılcrini ,.c gencl­ ligi altına gin:ıı ince aıılanıl.ın anışıırdıl:ır ve bunlanbn han:keı­ k de, ilim adına hiçbir ilimin vey:ı dhilin duymakt�ıı hoşlanımy:ıclgı bir siirii çıbnmlard.ı bulundular. \'ubrıdJ söziiııii eırigirııiz bu ClXkl, lıilaf w �ınlık yiiziiıı­ den ortaya çıbn fıtnclcr, lsl.im tarihindeki ilk fıtılCicr bdar reh­ likdi oldu. İlk fitnelcr, ,·ani miilk ,·e salranar ka'·b.-;ıl:ı.rıvlazuhur txlen 1·c herkesin kendi adamını dcsıck l cdigi bir dönemde orr:ı­

y:ı. çıbıı limekr. Nasıl ki bu firnder sonucunda nıüsıebid bir sal­

r:ın:ıı dogdu ,., ıl<: oldugu biliııeıııcren bir sürii kör-sa.gır obrl:ır nıe)"<bııa geldi; aynı şekilde bıı ikinci fimckr de diiııra bdar ce­ halcıi. bnşıklıgı l"C ardı arkası kcsilıııcyeıı nice ,·ehiııı ,.c uııbrı neıicc 1·erdi. llunuıı sonr.ısınd.ı ncsiller, sırfı-.ıklid iizcn: )"Ctişıilcr; hakkı

b mkbn, ct-deli i�ıinb.m:ı.rı :ı�·ın edcrııi)·orbrdı. O döncnılcnlc "fıkıhçı" denildi nıi, fubhanııı kavilkrini zayıf.kuweıli dcme­ dcn l-zbcrlcyeıı, yeri gcldigiııde buıılan :ıgzını şişin: şişin: söylc­ )l:ıı

\"C

<;ogıı ıanı;ın da bol bol I"C boş boş konuşan gewze kim-

sclcrak.h gcli)"Onlu. \'ine o dönemde �hadisçi" demek, sahih 1-c s;ıkimlcriyle biiıiin hadis·işerifleıi ezbcrinden birçırpıda s.ıyıp döken ,·e on­ ları çene kııweıiyk siir.ıtlice okıırabilen kimse ıkmekfi. Tabii hepsinin bu şek ilde olduguını söylemek dognı olnı:ız.. Çünkü Allah'm fıkıh-hadis gibi ilimlcn.· tahsis eylcdigi seçilmiş kulları 1�ınhr I"C ol:ıc:ıkıır. Onların bu misyonu görmesine kimse engel o!Jnıaz. Sarıcı �ı da olsabr onlar, Albhın rel')iiz(irl(kki h(iccet-

lcridirlcr.

Sö1.komısu <kvirlcrlc iinınıcı lıay�rırıda bir s(in:ç başbııııştır ki.. sonr.ı gelen her asırda, fııncler d�ha da çogalnıış.. ı�klid sürekli artıınş

''C

insanbrın sinelerindeki emanet daha şiddetli

H. 4. _r._r. .SO.mı fikı/1 Snhmmda Hadisdcr ı•t Ümmtti11 Dımımıı bir �kildo: sökiiliip çık.mlını�ıır.. örlc ki insanlar lıuzunı dini iş­ lere d;ılma)"l rtrkcrnıckrc arar hale gelmişler •·e ;.Riz aubnmızı bir dinc b.ıg:lannıış bulduk, bizlcr dc onl.ınn izleriıKicil gidi)"O• nız.�"' (\cr olmuşlardır.

(Ne diydirn?) Şikaycrinıiz )"alnız Allalı'adır.

Sadece Ondan

rMduıı dileriz; çiinkii yegane Miisrdn Odur. \;ılnızc.ı Ona b>ii\"cnir u: daima Ona ıc.-ckkiil cdniz. [Niharcr "'cl-insif fi Bcy:ini Esbibi'l-llıtil3f" isinıli şu ris:ılcnıizdc anlaınıak isk-digi­ nıiz hususlarm burada sonun:ı gdnıiş bulunuyonız. Ba!jt:ı ,-e sonda.gizli •·c :işik:lr lıcr z.ınun n: lıcr vcrdcbiiriin hanıdlcrv:ıl nızça Allalu nıalısıısnır. J""

ıı· zutıruf. 43/221AI ıııı p..,..,,...� �nJdi i� cumk.

d-i,...;r·,,

...,.,.,""'",; r•l""'"'" l).iıu",.:-,o.,ı;;,

b.o;t,.,nd.a buluıııı�m,.kt>dır: •ııcık diS<r <l·lı...ıfnil<b.ıl.ontmıbu rumkkrlc ••.oıı buluııdUSu�ıı �·k<:< k.o)'knııc)i urguııg...-.luk. F.Iimi.W<ki ı....ıu i..:di­ &<rl<nlld< b"lu'M"•r>�ı bir olurn l> ik "<r'l:.kl..t tiı-.\1<Z.ihibi1·F..rb.u" )·.,,.: llort Mnh<bk T.u.Lid.

OOIUmü)·lc ""' bo.ılmıkt>dır.

l.\11

AltmcıBölüm

DÖRT MEZHEPTE TAKLİD MESELESi YANLlŞ ANLAŞILAN BAZI ÖNEMLİ HUSUSLAR

YANLIŞANLAŞILAN BAZI ÖNEMLİ KONULAR

� sebep obn, kadenılcrin kalemlerin de a�ırı)·a kaçugı baz ı nıcsdc· iiıı;ısip olur. Bu nıcsdckrdcn bir t.ıncsi:

Bu ınakamda )'anlış anb.nıab.ra (a)-akluın) kaydıgı

,.c

lerı: dikkat çekmek

nı

nıqhurdön hak ıııcıhcbin t.ıklid cdilıııcsi hususudur.

I. DÖRT MEZHEBi TAKLİD !\,IESELESİ"" A. Tıklidiıı lema ilc Cıiz Oluşu Dö11 Hak Mdxbin '/hJ:Iid Edilmesi,

Ümmai11 imum İk Oıizdir

Sabiı bir gerçektir ki: U nınıcı-i Muhanınıt-.:1 y:ı. da (en azın­ dan kahir

d:.scriycıi) iimmct içinde kendilerine itinıad edilen

W> t:ıun M�ıh<pı� Tilli.l ><lu10 "l'l""'· f>l<t "\Oıılrj Anl>ııl.ııı lluı Koınıt.r� Nj.lı ��t.ı biilum, r=ctıl<$iııi y>ptı�'"'" �1-ln>if fı �-.ini F.>b.i· ı bir ...,;,....,, biHIIı:iLif i>imli · )i'"' miic:llitiıı l"U ., H..:cmıiLihil·ll.iH· g.·.u..ı.ıı� [Dil>k\i, HıO("(Çiull•hi1·llllig•. <.L. >.lM-300. n.ınıı-Kunıl>i1· llrııı)1'<. lkJ'I1.ll·l.iibnoıı, l l95.j AbJull;:ıt.hf.b.ı Gu.il:t.r>findın ıkrib.ııı:Ji•

>�Ô< Iıu >on

""""

kr<'k iLı•'<' okı"'""l"'f; '"� l);nı'n·:-><f.ıb lu>kO>nd.ı bo.ılwuıukudır;cl· lıNf"uı..tig<ı")�l"""'; N>Ll.ınıd.ı-.dö}ôi�IJiklcriınit..l<· b.ılmınl.ln>.lk<.o.lır. (.\1(

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ i ;\limk:r, kıed\'in lxiiimiş buhın�n dön luk mezhebin (Hanef, ,\Hlik i, Şjfii i'C Haıılx:li Mezhcplcriııi n) r.ık l id lXIilnıesini n oiz okluğ:u" konusun<b ilk :ıanıan!Jrd�n h>iinünıüze kad.ır knıa edc·

gelmişlerdir. Bir fıkhi mezhebi r.ıklidcınıcdeki masiahat I'C f3y· dalar aşik3dır, herkl"S r.ıratindan r.aharlıkl.ı göriikbilir. Ozelliklc hinımcılcrin gerçekten kısaldıg:ı. nefiskrc he1<ınm içirildiğ:i ,.c herkesin kendi görüşünü lx:gcndiği günümüz diinya�ıııda bu nıezhepkrin önenıi her ı.ıııı:ınkinden d.ıha t:Ubdır denilcbilir.

B. Taklidin Har.ıın Oluşu Jbu Hazm'm, TaNidiu Hamm 0/duğıma Dair GOıii p l ı>e

Dtfillrri

İbn Ha1�ıı (1·. �56/106+) ise. iinınıetin ienıa ilc bbul ctıig:i bu genel inanı:a kaulnu�':lr:ı.k aksini savunmu� l'i.' �yle demiştir: "TakJid h;ır:ı.nıdır. Bir ki�ire. Allalı Rası'ılü'nün (U.$.) sözleri ha­ riç, bir başkasının söıünii{görüşünii ddilsiz olar: ı k alıp kabul cınıcsi hclJl olıııaz.

Taklidin har:ı.m oldugunun delilleri ise şunl.ı.nhr:

1) OncclikJi delil, r.ıklidi zcnınıcden vc t.ı.klid ctmcycnlcri de nıeıhcden iyer-i keriıııdcrdir: �Ey insanlar! Siz, Rabbiniz t:ı· rafııubn size indirikn 1·ahye r.abi olun, ond.m gayri biJT;Ikım hlmilcr lXIinip de oıılara uymayın.""'" �Onlara, 'Gelin, Albhııı

indirdiği bu)'nıkJar:ı lbi t olıın!' denildiğinde ŞÖ)'lc Cei':IJ) l'erir· ler: Hayır, biz ar.ılannıızı yaşıyor bulduğuıınıı yol.ı. uy:ını.n,., \'ubrı<bki :iyeılcrdc ı:ıklidçilcri 7..::nııııcdcn All.th Tcat.l, şu lycıkrde isc uklid cınıcycnlcri nıethctnıcktedir: "'·ı:ıguu ibadet etmekten bçmıp güniiiden Albh';ı yündenlcrc nıiijdelcr l':lr. O l«l ll'r>f. 7/l llll 261 B>kn•. l/170 [11J

Diirt MrJJrpU TaHid AkKiesi lıald� söıü""' dinleyip sonra da

en ,!,'Ü7.dini,.. raıbik �-d�n k.ul­

l.ırımı miijd�k! l'jtC oııbrdır All.ıhın hida)'ctiııc ınnhar obniJr

,.�

işıc onbrdır akl-ı selim s:ıhibi obnlar." :..

Allalı (�.<.) )'ine ŞC)rlc buyurnukr.ıdır: "Ey iııı.ın cdcnltr! Allaha it: ıaı edin, lbsfıllinc ,-� si1Acn

olan ulii'l-enırc de ir:ıaı edin. Egcr AIIJha •·c ahircıe inamror­ samz, lıakkıııd.ı ilıtil.ifa dü�ıügünüz bir

ıııcsck-yi, Allaha

ı·c

R:ıs(i!;iııe arudiniz (pni Kur';\ıı.ı I'C siinnctC). Bö)'k )'Jpnıanız lıcııı d.ılı.ı h.ıyırlı, lıcııı dc ncricc bakıııınıd.ın dah.ı gii7.cldir''""'

(QI.a�-.ı

W A�-.ın-ı.; '5or.'dcıı nW...t, l>.ızı ınücssirbo: f g<>«: Kur'in-ı Kcnın'Jir T.;fiiri). ll:ıııl>nıu g<>« ;..,, C.,ıub-ı Hıkk'ın kdınııııııı �-•ııınd>. Rı.Uiu F.k·

ımı'in (>.u.) ludi>-i f<ritlcri. ııuı<llitlcnl<ıı ><:ktiıı ": lunı l>fııi<riıı bcyııı· ı.n.lı.- (�1tzldc T<fsiri). Dol•)ı"ilc .i�-ct-i l=inıc.lc zibn!ilrn'5or.üııncoi­ Ju� l>ı'i olllU�>ıı<.ı., lbn H.azm gibi, /'...ilıiri llimi:ıiıı bu ı.ı'ain u!Uriı-.Jc.ı kcıı­ dinuk<.oJı �ltu<uııU.ı güçlü birJdil .,-ılurnusı bir.u �'tınınu dı)"•lı gibi f ].\ 1] gilıütMııı:kt.:dir ı..- .ulıj<-kıiıir. l6J OnUr. !-mi koıdikıiııc ).l)ih !'�l•nıu gi J>ıı:mı l.ynlı:rt (\�n Tcf,iri) �-•nlır >'t Ccıub-ı Hill'ın rcl>jiriııı: nıWurd>nlır, 't�uı'd.ırı i<riıup '" Hill'• n><i>' ilc bc.-.ba- bu >ıfıtl.ırl.ı dı ıııunı>ıfolıııi..Jır. �..ınir ı't'rindc Uiımn.�·ıı� 'lıiim' )'<­ nnJı:)NJ'nıril.n:Jilm<>i ınii'mioıkriııcmr-iJiııJ.:'guro' ilı:'rn J(izc·ri, ı 'lı.ıl'ilı: '<fd.ıl'ı ırnı)'iı<J«dbir inrikiıdhh>.hll'-' "';ı;k olnul.ın luıtimuıu it>....,.;r.O.•· l.ır )·iı<ip'ilı:�ıı:JI>' l>')ı>llıd.ılı.lo.hklırı unun 'l'iı<ib'� 'mub.ıh' ilı:'n<Jb' l.ıı)o,..ı· dı lı.kbllın unw• dı 'n<Jbl ihtipr clcrl<ı-. �:ltwıl: AlLılı lı.uııd.ı tuoıı;isi dılu. çd. phnlı8-> Jdılct rui�""""''-' "'<" çd.><•.-ıpgrti=ıt lun pk'riı1cr. \'ıhud 'So>:u Jil:l>ılc diıllo-rloı-'in nunı.ı; K"r'jıı'o •·� K"r'in'dıı> g.ı>�'<dikkıılı:kuW: >"<ritk-rJo lıı:-r )C!--.Irn <'"'<I Kur·;,·, uyorl.ır, dcıı><krir. l:ııııı.t ·.ı.u.fdcıınıur.ıd, .�ll.ıll'uınıwidit. lluıub"-"'< ındl f<ıJ"r: �llıh'ın <mrinc dikk.><lı: kuW:. •-..rirlcrJo omon nıgiizdin< U)·ırl.ıı-'. •ll<>elo'KıW' ilı:l\fl'lı.'f'>ıno.lıl>ldıklın ...,... �fl'ı �-,...ırnn-. l:ıhudi!iliSi <k, fcıui1SJ dı r.ıummwı<dcn hcrluııgi birsözu iıit· ıitlnı uın•n ooM•n i>i ur>lbnnı >O\·Iı:rlcr, l:orii ı>r.tino.lın .,ıf-ı ,...r.. «<ı:rlcr (ik1-z.i>i, .\ı.-.l.\rik T<'Ii-irkri). "Rııh>-IL'"' •iy""= �>im<'l' il< lur<t<t """'*". ll�• Abba> (t--L) di�ur ki: Ebu &kir (r.ı.) .llu>luıııın oluı"''· oou (),nwı, i\bdurnlı.­ nun b, Aif, Tılu, 7.ubc')T, S>'d b, Eb; \'.ıkti> ": Sıid b, 7�-.l (uolıuın) gclip n><><lı:)'i ....ul.ı. ...ı -, Odı J.iin:·i inuougin.li�ini lulıı:-r •"<'Rli. llwıuniUı<rinc bql>i \, h...ıU�l>bulntil<ı-.1ıto\lliij.klı: o kullırıınık.i..'(Ziimn-, 39;17-18) •)'<­ rinôn ><bcb-i nu>Uiil bu h.oJi><Jir. •Hl.zin T&iri". (.ll) ı... �..ın...-. 39;17·18 )A) w :--:;,..,.f{S9 ]AJ

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ llu :iycıkntcn anla�ıldıgına gôrc: Ccnab-ı H:ıkk, r:ırtışnıa konusu olan bir ıncsckyi çöıiiın için, Kur':ln I'C siiııncıin dı§lll· <Lı herhangi bir kimseye gôtiirmcyi nıiibah kılnıanıışıır. Aksine, 11ıkiı' bulan ilnilifı, bir insan söıii ilc çözmcyc kalkıııayı har am kılnıı§tır; çiinkii o ki�i. Kur'in I'C siinnctin dışındı bir ycnkdir.

2) Sahilx, r.lbiin ı·e ıclx-i cibiinin isıisııasıı lw:psi içmaha­ lindc; ar.ıbnndan bir kimsenin gerek kendi döncnıiıto;kk ikrdcn 1-c gercl.:sc öncekilcnkn birinin giiriişiinc yönderek büıiinüylc onu r:ıklid ermesini, ona uynıasını y:ısaklamışlar ,.c kendileri de böyle r:ım resJim bir r:ıldiddcn kaçınnıışlardır.

En lıa�ırlı ilk üç neslin,.. dııruınu bu iken arrık kiın, Imam Ebu Hanife, İmanı ı\Hiik, İnıanı Şifii �·a da Imanı Ahnıl"<i'in -I'C)'J bir ba§b fal:.ihiıı· nıeıhcbiııi bOriiniiylc alır, t.ibi oklugu imalilm göriişlcrinlkn hiçbirini tcrkctınc7. ,.c kaıiyycn b a şka görü§krc

b:ıkmaı, Kur':ln ve siinnct'ıc )W al.ın

n:ıssları bi1.z.ıı

imanıının göriişü halinc gctirnıcksiıin bcnimscyip yaşanıaı isc, bilınclidir k i: ln§I'Jn soııabiiriiıı iimnıcrin knı;ııııa �çıl:.ça nıuha­ lcfcı cınM:ktcdir. llu sözliıniiz br'i bir gerçektir I'C h�kikaıin bö)'k oldugunda da kesinlikle §iiphc yol:.rur. Böylcsiıw: rnur:ı­ assıp davranan bir nıukallid, kendi lehinde n c bir sckfbu!Jbilir. ncdc hadislc Öiiilcn o ilkiiç ııcsil içindc kcııdisigibi biriııcrası· la�-:ıbilir! El'ct lx:lli bir nıczhclx sap!Jnaıı kimse, lllillilll nıiilllin· lcrin �iiriidiigii bii)iik şı:hrahııı dışında bir yolda girmı:ktedir.

Allah bizi böylc bir dllnırna diişnıckıcn nıulıa!:ıza bll)'llrsnn.

3) Aync:ı lx:linnıck gerckir k i: biitiiıı fi:ı.kihlcr. �kalarıııı raklid crııw:kren ndırcmıişkrdir; dobyısı�·b l:.inı bu fal:.ilıkri r:ıklid ederse, bi1.zaı oıılar:ı rmılıakfcı cııııi� olııı:ıkt:ıdır.

4) Bunlar.ı ilii'C olar.ık. . . Hcııı bu fakih iıııaııılan, bir OııM:r ı... All.oh

R...Uhl

(o.u.) bu)"n�"ll>rJır ki: "En fı..prl> n<>il bmim ..nrnJ.ı. )'l}>·

pıWnlır(.mib<); wı>,.,>nluıdııı g<kııkr(Tjbii); wıı,..ı.ı, .uıı;ıd<kiı><>il· dir (n:b<-i ı.ibiiıı)." lluh•ri. l'<-zlilıı\·S•Iı.\l"·· l : llikü, 7: Tım>ııı. �i"'ıı, 45:

iboi ,\lh. MUnı. 27. 1�1]

Diirt MrJJrpU TaHid AkKiesi b. Hm:ıb, Ali b. Ebi Tilib, ibıı Mcs'lıd, ibn Onıcr, Jbn Abbas \"C· �-:ı mü'minlcrin annesi Aişe

(r...�ıuın)'dcn

üstün kıl.ın $ebep ne ola­

bilir! Halbuki aklid t caiz oiSJ)-dı, b.1ljkalmndan önı:c bu Ü$tÜn in­ sanlann, $.1hjbilcrin taklid txlilmcsi {tıh:ıisabctli olurdu." [ ibn H.ızm'ın sözlerini bu şekilde �kr; ı rmış okluk.l

C. MoJıcp Taklidi Kimlere H�r:ımdır lbn Haznı'm, nklidin h�r.ıın olduğu şeklindeki b'Öıiişii, an­ cak �u özellikleri iizcrindc n�ıpn ki�ilcr hakkında geçerlidir:

I ) l'ıkhi tck bir mc$Cbk de olsa, kcndisiıı{k bir ıı<:•·'i içti· had kudrcti bulııııan kiııısc,

2) Raslı!ulbh'ın (>.a.o.) Cillir •·cııchiyleriııi iadc f l"<lcn ıltShc· dilmemiş hadis-i şerifleri rakinen bilen kişi. T.ıbii bu kişinin böylc r.ıkini bir bilgiye: a. n u me5ele hakkınd.ıki h�disleri \"C ımıhalif.muv.ıfık biiıiin göriişkri inct"<kn ineere ar.ışıırııu sunıı�ıınd.ı, nt-shcdici bir delil bul.ımaımsı surcti�·le.

b. \"a da ulcmi-i mlitcbahhiriııdcn kalabalık bir ıoplulugun

o doğrulnıd.ı gittiklerini •·c ımıhalif olanl:ırın da, kı�-as w isrin­ baı'ııı dışıııda bir dclil gctircmcdiklcrini ıcspit cınıcsi sonucun­ da, hadis-i şcrifc ınuhaldCt cınıcnin gizli bir nifak

n·y:ı. apaçık

bir ahmaklıktan ba�k:ı. hiçbir scl�biııin olınadığıııı gönncsi surcıiylc.. ul�nıış olnıası gcrck ir. Şeyh lzzüddiıı b. Abdisselam (" 660/116l)'""da şu söıJcriylcw yukarıda bizim dile gctinliğiıııiz aynı tl-spiılcri iş:ırcılcmektedir: ""' lzriid.lin b. AbJi<><l.,� n-S.ilimi cJ.I),.n<'}li q-Ş.fıi: •S.ılt.,ıu1-Uim,.· Lok.ıplı buyiik im.ıın >"< filih<ir, Hi<ri S77 plıııo.Lı Ş.ın'.J.ı ıJutıııu\(\lr. Ar.p di�, ludi>, fıkıh >"<U>iıldcı"'""'b"J''kimııııbrıı>.l"ıJı. l><ı;- o kılhlM>ı. iCrı·ıı·.-,mi). <j<'" ııtlı t<1illrnk- hııh>ıM\11\)nır. "Kıl'l�lıı1·Ahklııı','d·l'dzill1·k-.iıfi hı'Jı<ll1".\ı1· �I<C.iı". ·�ı.u...tu'>·S.I.iı' '"Y""'IihıliııJc bulıııun Jılu b.ıjk.ıki<ır'ınn >Mii· biJir. 660/ll6l �ılıııo.Lı ,<:f., otıniırir. J.\11 """ llb. ı.:.,,�;,ı,ı-Ahl:..lm. l/135 J.\l] "'

l'rı.:ıtl

İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

ı "Insanı lıayn:ı: düşüren şı:ykrdcn biri de: muk:ıllid fakilı­ krdcn b;ı;ı:ıiJrı, t.ibi oldugu imanıının bir nıcsckxk dJ�·andığı bynag:ın zayıf olduguının 6.rkııı:ı l'ardıgı I'C o ıayıtlıg:ı giderc­ cek lıcrlıarıgi bir rııüdafi de bıılamadıgı lıakk, lıcrşcyc r.ıg:rııcn o lıusust:ı kendi imanıını tJklid ediyor ,., Kitap, Siinrıcı n: salıilı

kıyasların, nıczhcbkrirıi dcsıckkdigi imanıları terk lxliyorlar.. üsıclik dcbu t:ıkliddc brı bir ta:t$$Up sergikrcrck.. dahası, sırf ıaklid cııikkri imamlan sa1ı.ınmak ıııaks.ıdın� nıaıufolar.ık; Ki­ r:ıp

I'C

Sünnt"Tiıı ulıiri manasını reddetmek için hayalkrinde

bazı ç;ırı.:kr arıyor ,., r:ıklid cnikkri iıııaıııı s-ınınıııak gaycsi�·k gerçek olıııa�':lrı bazı b:iııl rt'l'illcrk Kit:ıp I'C Siiıırıeıi yonımla­ rııal-a k:ılkışıyor!ar." b..z b. Alxliis�linı yine şö�·k dcnıivir "Orcdcıı beri Müsliinıaııbr, herhangi bir ıncıhcp kaydı ol­ maksııınuygıın bııldııkl.ırıbir 11iıııcsonılmııı sor:ırlardı; ''C ıııc­ seldcrini bu şek ilde ÇÖ7.cn hiçbir k imse de radırgannıudı. Şu mezhepler w onların ı:ibikri içimteki nıut:ıassıpl.ır zıılıiır lxiinec­ ye k.ıdar bu durııııı böyk-çc de�·;ıııı cdcgddi, Hu nıııra...sıs p kişi­ lerdir ki, göıii�kri delillenkn n7�ı.k bik olsa kendi nıl-zhep imarn­ Ianna ıibi olrıukr:ı ,-, .�<ınki o gönderilmiş bir pcyg ambcnııiş gi­ bi, söylediği her şcydl' onu r:ıklid cııııcktlxlirkr. Oysa bıı dunını, hakr:ırı anılmanın ,., dognılııkun uz:.ıklığın göstergesi olıııak­ t:ıdır w aklı �ında hiç kimse, böylesi bir t:ıklidc r.ızı obıııaz."

Imanı Ebu

Şinıe (i;66�/l207) de şöyle der:

"Fıkılıb iştigal eden kimsenin. tck bir inıanıın nıcılıcbirk ycıinmcıııcsi I'C her nıcsdcdc Kit:ıp l't: muhkcııı siinncıin dda­ lcılcriııc en �-:ıkııı görüşün dog:nı olacagma inanması gerekir.

Bu, önccki ıemc l ilimlcri ycıcriııcct: ı lısilcrınişbir kiııısc için lıiç de zor olnıa)':ln kobr bir iştir. Böyle bir kişi.

her nc,·i r:ılssu­

buno:bnuukkahnalı l·esonr.ıd;ııı orraya çıknıış ilııil.iflı k.onubr-

Diirt MrJJrpU TaHid AkKiesi dan $.1rf.ı nazar etmelidir. Çünkü ihlibtlı konularla mqguliyeı, bir •·:ı.L:.ir bybıdır l'e kişinin s:ı.tl"crinc hakl gcıirı:rı:L:. onunzihııi­ ni bul�ııdınr. İnı;ım Ş;itii'nin, iıısanbr;ı kendini wı-.ı bir lxış­ L:.asını t:ıklid ctıııeı·i yasakbdıgı bilinen birger\ "i:ktir." i İmam Şifıi'nin t:ı!clx:si Ml7.cni (0.26+,'1177), Muht:ıs:ır'ııım giriş kısmmd:ı şöyle demiştir: �Bu L:.ir.ı.bı, Imam Şifıi'nin ilminden ihtis:ı.r ettim." d­ ;\·liiıeni öuık �yk diyor: �Bu eseri, isrcycnkrin isıiadcsiıu: f yak­ laştınııış oldum. Bununla lx:r.ılx:r Imanı Şifıi'niıı. gcn:k kcndisi­ nin •-c gcn:ksc başkalarının t:ıklid lxlilmcsini •·asakl:ıdıgını da lx:­ lirrınck isıcriııı; y:ısaklaıııı�ıır, tl ki herkes, dini h.ay:ııını biı.zaı kendisi d�iinsiin •·c kendisi için ihtiyatlı ppmayı öğrensin."

3)1\ir fakihin mcıhebini np.ırıp ı:ıklid cdcn, oııun lıat:ıy:ıp· mış olabik<:egini imkansız gören •·c her dcdigi sözü aksine ihıi­ mal n:mıey.:cek şekilde dognı kabul eden; im:ınıııım görüşline aykın bir ddil çık nıış ols.;ı, yine de onu t:ıklidi tcrkcımcnu: diişiinccsiııi daima k:ılbindc bir ı·er!crde saklı nır:ın,.. :ı•"anıd.ın kimseler. İbn Hnnı'm göriişiiııc uygun diişcn bu tip insanbr:ı da ı:ıklid h:ır:ım olnıaktadır.

Tımıizi'nin ril'ay.:ı ettigi şu lı:ıdis, söziinii .:ttigimiz bu ma­ ıuyı if;uk crnlCktl-dir: Adiy b. H.iıim (.: 611/NI7J',.. �yk :ın­ l:ıtmıştır: R:ısühıll:ıh't:ııı (u.>.) işiıtim: �Yahudiler h:ıhanıbrını, Hrisriı·anlar r:ıhiplerini •·c Mcrye­ nıin oglu Mesihi Allah'tan

başka R:ıbb l"<liıutilcr.""' :iycrini oku-

- :.nigi.>li \ ı..tııı .,..çıs.ıı>.l;ın bu buyi<Jic. Çiiııkii bu kiımc:,ort..ı. bôr.klitiııbu bı.tu�ııu ı>:: ı�; if.ıdc-<nigiııibilıııeıııckı<dir. IAJ

l"' Adin· b. H.iıinı <t-Tii: �,; bu�iik, ciWııcrT '" ce-ur Wıibiknk>ıili. bl.im öncnı '" ·""""'T>)' lubik:ıi11iıı r<i>i)'.ti. ,\lilrTallc!\1< ppl�n uı·•ıWW Uııcnı•

� )'.ll'.ııi�ıklırgu><crmiı. luk'ın fcıhiııc iııi"kcımiı ı-c Kiık')-c �'<'rlqm�rir. C<-­ nıcl ı>:: Sıılin •.l\'•ıLınııJ• Iiı. Aii (r.>.)'niıı r•ııııı..LI)>::r..ııııl)Ol. .ltııhtlnı'>·So· k.ıfiı • . ı m .ı nıııd\, t/I.{NI7""ıl<'>iı�k)'iiZ)'>)ıılln ii:r.criıı.k ilooı •'<f•ı <tı�r. l �ll

171 T"'bc.Wll IAI

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ du

I"C

sonr.ı da �yle buyurdu: "\'Jnlı� anla�ılnıasın: elbette on­

lar, :ilinıl-c r.ıhiplcrc ib:ulct cdip :ıpınmıyorlardı; ı aı\C:Ik cgcron­ lar kendilerine bir şeyi hdal kılıyors:ı, onu hdal a<kkdiyor; yok har.ını kılıyorlars:ı. onuda lıar:ım sayıyorlardı.mı 4) Haneli bir kimsenin.

Ş:\fii bir fakihc ·tersi de oiJbilir· fet· Şifıi

1·a sonııasını caiz gönııevcn 1·c )·ine mesela bir handinin.

bir inıanıa iktidasını ıt•t:viz eınıcyen kimseler. Bu inançr:ı. olan bir kimse. elbette ki o ilk asırların icmaına nıululcfeı etmiş 1·c salübc w t.ibiine de ters düşmüş demektir. İbn Hnm'ın görii· şünce, bu k:ı.bil k iııısckrc de t:ı.klid har:ıındır.

D. \ı lczhcp T.ıklidi Kimlere Cıizdir

lbıı Hauıı'ııt "'taklid ermesi h;ır.ımdır� söıii, yı.ık.mda dörı çeşit olar:ık OOhscıdginıiz v:ı�ıfbnlaki kimseler hakkımb gcçerli­ dir; )-oksa • din obr.ık yalmu::a hadis-i �crincri bı:nirııscycıı 1-c

• sadt-.:c Allalı 1·c Raslılii'niin (1-•-•·) hdal kıldıklanrıı lıdal, h:ır:ım kıldıkl;ınıu da lıar:ını k:ı.hııl edcn; • fakaıNcbi'nin ı•-•-•-) burnıkl.ırını l·e onun hadislcrinde ıa­ hin.:n ıtuı gibi görünen ihtil;\flırı gidenııc ı-olunu ve <k hadis­ lerden hiikiinı istinbaıcınıe usı'ıliiııii bilrııt-.:liği için, riişdiinii is­ baıcımiş bir:llinıc iııiba cdtn; w • o :llimin, söylediği şeylerde isabetli oldugunJ 1·c venliği fe-ı-

1-:tlarda daAllah R:ısı'ılii"ııiin siiııııt-i-r ne baglı kaldığına inanan; • ama o :iliıııin göıii� vc diişüncelcıindc yanıldığını anladığı zaman da, hiçbir inada ı·c ecdele girnıcksiıin hemen inımb onu ıcrkt-ıkıı kinıse hakkındJgt-ı;crli değildir.

Höyk bir nıii'nıini, kiııı kötiilc)·t..:ck ,·e nasıl siinnetc a)·kırı kabul t-ılcccktir? Çiinkii Miishiııı:ınbr :ır.ısında fet\-:ı sorrııa 1·c

l1l Tornllıı, T<f>ıru Sı.,-.,·I>, IO. j.\l]

Diirt MrJJrpU TaHid AkKiesi fer.':l 1·erme meselesi, sonradan ort:ı.ya çıkmı� bir hadise degildir; d Efendimiz'in (u.>.) devr-i saadetlerinden lxışl.ı�ıp btıb >iinc de­

ğin kcsinrisiı ol.lr.ık dt\':llll t'<lcgclnıiş bir gcrçcktir.

Hıı ını:pn(\3: daiıııa ıckbir iliıııc fcıva soran kinısc ilc,lxı­ ıcn btı

:ilimc, ba7.cıı de öbür iilinıc fetva soran ve yı.ık:ırıd.ıki

güzel 1-:ısın.ırı da kendisinde toplamış obn bir kimse 3r:ısında f.-ı.rk yoktur. Nasıl olsun ki? Bizler, kim olur:s;ı olsun hiçbir faki­ he AJI:ıhııı özel fıkıh ilmi v:ı.lıycttiğinc.. bize. ona taati farz kıldıguu I"C a)"nl U.n\and.\ d:ı O fiıkihiıl lıatalaT(bıl lll-lSUn\ oldu· ğuıu inanımyorı.ız. Aksine biz, bir f.ıkihc iktida t'<liyors;ık, oımn Kir:ıbullahı vc Sünncı-i ll..asfılııllalıı iyi bilen bir iliııı okluğuna inandığııııız için ikd(\3 txtiyonız

İçtibadda lmlımmMıgerdmı iif mırı jllrl lşıc böyle Kir.ıp I"C siinııcıi bilen bir ;ıkilıiıı f içıihadı ��� iiç ilı­

ıinıaldcn birini muılaka üıcrindc: raşınıakı:ıdır. Erc:ı bu içıilıad: i. �':1 Kir:ıp \"C siinnctin açık lx:pnlarına (\a�':inmakt:ı.dır; ii. ,·cra Kir.ıp ,-c siinncıtcn

istinbat )"Ollanndan biri ik

çık:ınhııışnr; iii. y:ılnn da o fakihin k arindcT(kn lı:ın:keık. hiiknıün bir şekildc falan illcıc b:ığholduğıınu bilnıcsi 1-c kalbinin dc bu bil­ giyc iyiccyanşması sonucu cldc cdilnıiştir. :\'eticede fakih. ııass ik sabit olııupııı, nass ik s.ıbit olaııa kıyas y:ıpar:ık hiiknıc ula�nıış olnıakt:ı.dır. Kıras )":tpan f:ıkilı adc­ r.ı �rlc dcn�kıcdir: "R:ısülullalı'm (u.>.J 'Hu illerin bulunduğu her yerde hiikiim şöyle ola�-:ıkıır' bıı)"ltrduıınıu zanntxliyonını."

Böykcc kı)-:ıSı )":lpılac:ık nıcsclc, nassl.ı sabit olmuş

bu umlımi 1-ı:

kiilli cs:ıs içinc dcn:lxtilnıiş ,·c dolayısıybsonuçra :\ll.llı ltısülii'nc (u.•.ı dl)':lll(\ırılmış ohııakmdır. L:ık in bıı dar�ndınııada "1..ın"

I'Mdır. Eğer böyle olmasaydı, hiçbir mO'nıin hiçbir nıiiçrchidi r:ıklid cınıczdi ,-c ona bağl.mnıazdı. m

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ Eger kendisine r:ibi olmamız üzerimize

f:uz olan o masum

Kası' ıl'den (u.•. ) bi1.c, salih bir senedie sahih bir h;ıdis ulaşu, o nıiiçtehidin fef'\�sına aykın bir hadis, ''C bizde hadisi terk edip o tahmine da��h fcn·ap baglı b.lsak; ac:ıba bi:ukıı dMıa z;ılim kim olabilir ,.c ins:ınların. .\lemlerin Rabbi'ne arz olundukLın o t"Cza giinüıKk Allaha lmıgi nıazc�ti göste�biliriz?

ll. TAHRiCfE BULUNMA ILE HADİS ARAŞ"I:!Rı��N.AJUNI.N BİR ARADA \'URUTUI...ı'v! ESI"'

Hem "fakihlerin göıiişlcri üzerine yapıbn r:ılıric" ll<:nı de "hadis llfizlannııı auştırılııusı" ıııetodlmnın İsLinı dininde çok saglaııı

=l.ırı 1�rdır. Mulıakkik :iliııılcr öteden beri ll<:r iki meto­

du d.ı kull.ııugdınişkntir. Nisbeten b.ızıbrı biriııi, b:ızıl.ırı <b di­

ğerini belki bir:ız Eull 1·eya eksik kulbıınıış ols;ıl�r d.ı.�m.ı muıll­ k:.ı l"�<:r ikisiııc dc ycr vcnııişlcrdir. Bu itilmla bu çok önemli iki metottan birinin tiinıden ihmal edilmesi -her ik i ckolün genckk �':llrııgı gibi- kesinlikle doğnı değildir. Y.ıpılması gc�kcn iş: bu iki ıııetott.ın herbirinindigcriııeuyguııluguııuııar.ıştırılııı;ısı l·c orr.ı­ y:ı komılması. her birindek i cksikliğiıı d iğ:cri ,�sıtasıyla tclificdil­ nıesidir. Hasan Basri'nin (.: r 10/728): �Kcrıdisiıukn b.ışka il.ilı ol­ nupıu (All.ıh'a) ycmiıı cdcriııı ki, siziıı s(iıınctiııiz, ifr.ıt,·e ıcfri­ tin ort:ısıııdadır" şı:kliııckki sözünün ifade ettiği m.ına da budur.

Bu ııokr.ı-i ıın.ınl.ın lıarekcılc denilcbilir k i: chl-i lıadisıcıı ol.ııı m Jlu ı..}lık.ılnndıki kı>nn,cu•ırn:cnıoini pptı�nnızcl-lıt<.ifnU>iu>ınd.ı bulun­ """uluJır; .,,.A AbJulf,•ıuh EOO G11d<k'niı� yioıc � \\:li��'Ullıh l>ih1<\·i'nin Hl>m'fUI!.ohil·lli�g..·,.,,..ı,m r•t�•gı blo "\'.,�ı) Aıılı)ıl.uı Jl.w Hu>....W" i.imli Ainı"' llöliim'un ikıib.ı•o:JiiJigi mc'!ı.llilc bulunnuluJor. Usu.ı [)ih. k\·i'nin ko.ınu)'lı.ıl.ik.ılı ufuk oçıo:ı b<.T•"bn<�nı'>l luı.<bi)·k bur:o)·•�·.ıni Hı><· <rmlbhhlııdJıJ"k· J....-Ictrinoıcıi ")llUil i:>oo�lnk. lllı. l)ıhk\i, Hum-nıllıhil· llihp. c. ı .•.286·300, Dlrii1-Kıiriıbiı.irmin"· lk-)nıt-l.ubıwı. ı Illi. IMI

Diirt MrJJrpU TaHid AkKiesi kiıııscnin,tcrı:ih etıııiş oldugu\·c bcııiııısc.xtigi �yi, ı:ibiindcnobn ıııiiçtehidlcrin göriişlcrinc l'urıııası; elıl-i t:ılıricten ol.ın kimsenin <k, s.ırih •·c sahih siinııete ıııulıalifdiişmenıcsiniıcnıin lXiccck ha· dislcr bulııı:ısı n: onbr.ı d.w:ınnıası, mümkün ıııcrrdx: hakkında hadis ya da eser bulunan

bir

kumıda kendi rc'yi ilc göriiş ileri

siimıckten kaçınması doğnı olur.

Hndis(i, rıı kiiçiik [iipbcden dolayı badisi rtddermmıdidir Bir hadi<;Çi, Şiri Tciki r:ır:ıfından bclirrilıneıniş, fakatınulıad· dislem: komılıııuş sabit k aidclerı: ria•·ette aşırılık göstererek, en ufak şailx:dcn dolayı -ıniirsclliky:ıda inkıü şüplx:si t:ışıınası gibi­ IM:r önüne gelen hadisi �-a da s:ılıih kıy:ısı n.xldetınl·ye k alkışıııa­ ıııalıdır. !\itckiııı ibn Hnııı büylc �':lpmış 1'c Buhlri'niıı ril'a)'�-rin­ dc inkııi şiiphcsi gür<:Higü için çalgı alcılerinin haranılıgını bildi· ren h.ıdisi rı:d(ktnıiştir. Kaldı ki o hadis. h:ıddiz:ıtınd.ı nıutr:ısıi i'C

s.ıhihıir. Oys.ı ki bö)'k şaibc ı.aıııH)'I.ı bir hndisi ıcrkcnnc r-am, an·

cak ıcarııı: halino:k buluııan h:ıdiskr karşısıııda pilx:siı:olanı ıcrcih cııneşck l indc gösu:rilmclidir. On!Jrııı '"!=alin kişi, liliııcınııı lıadi­ sini �k:ılanıubıı dalıa iyi bilir" deyip, oııun ludisini digcrk:riııc tercih eımckri, kabında digerinde ıcrı.:ihi gcrckıin.-o:k bdki bin �ünün bulunuşuna bile bakımmaları da aynı şck ikkxlir.

Ri>-:ı�-cı csnasmda, r:n·ilcrin bii�iik çoğunlugu hadisin esas nıaııasma önem ,-crirlcr; 1\r:ıp dili rııiitchassısl.ırıııııı dikkate aldıkları iııceliklcrc pek bakmazl:ır<:h. Hadi<;Çikrin, hadis nK-ı· nindı: yer alan "'fa. d>'" gibi harfleri, ,.c !.ıfııl.ırııı takdim ve ıc'hirlcriııi dikkate alar:ık hiikiinı çıkanııa)�l çalışması, aşınya k açmak olacaktır. Çoğu keı:, lı:ıdisin diğer r:ıvisi 3ynı oları an­ lam •·e gerektiğinde dcği�ik lifı1.hr kullanır. F..sasen r.l\'inin rii'J· yı:ıindc kullandığı ifadclerin, ıahirde Rasulullah'ııı (o.•.>.) söıii olduğu k�bul ı:dilir; ancak b:ı.şb bir hadis y3

o:b

delil orr.ıy3

çıkars.-ı, o zanıan bunbnn dcı dikkaıe alınnıası gcrckir.

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ EM-i rafın"ç, fokib iwııwlmm sifziimlm mılııplwayacnk JtJ·

mıçlarçıkarmamalulır Elıl-i r.ıhrk o!Jnlar da, biıı�ı imaml;ırının sözlerinden dog­ rı.ıdJıı anlaşılnnyaıı. clıl·i örtlin '·c dil : ilimlerinin bilc anlamay:ı· agı sonuçlar çıkanııanulıdır. Kc7�ı chl-i ıiicfıhıın ii7.crindc ilııil.if cuilderi, ,!,'Öri işlcrin çı:lişir halde oldugu koııubrda ıııcn.iı rahriı:i rada bir mcsckyı:, nazirinin {bı:nzı:ri) hamlicusı ii7.cri· ne hüküm binasında .:b bıılunrııamahdır. Çünkü bu gibi konu­ larda pyeı iın:ınılarına o mcsc!tyi sorıııa imkanı ols:ıydı, belki dı: naıiri nnir iiıcrinc bir nı�ni'dı:ıı dulayı lı:ınılctnıiş olduk· larını söyley<.-ı:cklı:rdi. Hı:lki d<" t:ıhric �':!]XIII kimsenin bulduğu illerren IJatka bir iller söyleyecckkrdi. Hiiriiıı bu ihriınallı:rc bi· ııacn: ıniiçr<"hid inıaınların sözlcriıulcn aıılaşı!nıapc-ak sonuçlar çıkarmak dognı olmaz. Zaten r.ıhrkin <"aiz olması, miiçıehidin ı:ık!id <.-dilnıt-si anlamına gcldiğindcndir. Bu da am:ak onların sözlcrindı:n anl.ışılır bir somıç olması halindı: wm olur.

Hadise ridytt, krn·l·i mııbmnce riayetteli drılm öııemfidir \'inc dıl-i ıahricdcn olan kinısclcrin, sıhhati üzerinde hadis bilginlerinin nıurabak:ıı halindc oldıık!Jrı bir hadis ya da <.-seri, kendisinin )':!

&ı

imanıbnnın ortaya koymuş oldukları kıır:ıla

uymuyor gerekçesiyle rcdd<"ımcsi doğnı olmaz. ı\lusarrar'" Ila­ disinin rcddi, zcvi'l-kurba hisscsinin düşiiriilmesi böyledir. Çiinkii hadise riayet. ralıric olıııun o kıırala riayetten daha önemlidir. İnıanı ŞMii, şıı söziiyle işte bu nıanay:ı işarcı ctmı::k­ rcdir: "lkri siirdiigiiııı bir görüş {içıihad), )':! da orr:ıp koydu­ ğıını bir usiıl bidcsi, eğer Rasulıılblı'ı:m (•.u.) gelen bir hadise muhalifdii�nıii�sc; SÖ7. Rasuhıllah'ın (>·•·•·> söziidiir; siı; onu :ı.!ın, beninıkisini aun." m Bulı.ıri. ıı...y\ı". 6-+,65; �h .,lion, lluriı', l l , :l3

Diirt MrJJrpU TaHid AkKiesi

lll. ŞER'i HÜKÜMLER ÇlKARMAK İÇİN KİTA!� süNNET 1'c AsARıN AR.AŞT!Rllı"IASI Karma nokt:ı.larından olan 1·c öıclliklc dikkaı çekilmesi gc­ rdcn n:ızik lıususlardan birisi dc şudur: Kirap, siiımcı i"C :isirın, şc:r""i hiiküııılcriddc ctıııck gaycsincıııanıf. bclli birtcrtip'·csır.ı t:ı.kip cdcrck ar.ıştırılması lll<"I'Zmıdur. Bu :J.T:lj'tırnıa işi ise belli nıencbclcr halinde gcrçek l c:şıııektcdir.

a. Muılak İçrihad (Mudak Miiçrchidlik) Mcrrdx:si Şcr'i hiikiinıkri ar.ışnrııuçalışnıabrın&ıen üsriin mcrtcbc: nıutbk içtihad mcncbcsidir. ı\luılak içıilıad i�: Kişinin, gerçek olarlar I"C lll<"I"Clll ıııc­ sddcr hakk ı nda wnılan tCıl"abra, alıkim bilgisi say�-sindc ço­

gunlulda isJbcıli ccvapllr rcrcbilnıesini

nıünıkiin k ı lac:ı.k şan­

kın (y:uıi ilmi yeteneği 1·c �·ctcrliliği), bilfiil 1·c�-:ı. ona pkın bir kuv�-cılc ckk cınıcsidir (yani her an kulbnabikt:cği )"a da biraz b'J.yrctle kullaııır hilc gclebilcceği şckildc oıııdckcyi ddc ctnıc­ sidir); ıabii wnıl.ıra I"Crcccgi <"cVJpbrııı daha ziya<k iiı:crimlc dunılnıanıış 1·e�-a susulnıuş obıı nıcscldcrı: dair olması gcrck­ nıckt<-dir.

A1utlak içtibad mdrkesi ise ;ıı ;ekillrrdr lm:�.mufır i. Bazen bu içtihad melekcsi: ri,·ayetkrin hepsini toplamak ,.c şlzz-fazz lı<::r türiii hadisi inedeyip değerlcndinııdcr )-:ıpnıa )"Oluyb ka7�-ınıhr. Nitekim imam Ahmed b. Hanbel de buna işa­ ret <"Tnıişıir. "l'ıbii ki içtihad yapacak kinıscnin; akıllı, söz. ncrc­ de hangi manaya geldiğini bilen, dile dkıf bir kimse olması, ihıillflı ril-:l.)"etkr �rasını cem etme l"e istidbllcrde bulunma gibi selefe ait ilinılerc dc s.ılıip bıılıınnı:l!>ı gcrcknıckıcdir.

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ ii. B:ı.zcıı de bu içtihad ınckkcsi: r;ılırk yollarını, fıkıh inı3ınlarnKbn bir iınanıııı mezhebi üzerı: sag:l.uıı ''C baş3rılı bir şek ilde uygul;ı,pbilıneklc elde edilir. 'Eıbii böyk bir ııygulaıııa )'apıbbilmcsi için de; o inıanıııı göri�Onlin kmar� mululif ol­ ııudıg:ını bilebilecek yeterlilikte, siiııcıı ,-c 'isiıra dair d�ru bilgi birikimine sahip olmak lazımdır. Bu şekilde şcr'i hüküm çıkar­ nıa yolu, clıl-i r:ılıric fakilılcriniıı rakip crıiği yol olnıakr:ıdır. iii. Yuhndaki iki yohııı ram ort:ı çizgisidir. Buna görr içtihad nıdekesi: Kıır'3n l·esliııııeı bilgisi s.ıy.:sirıdc fıkhın, li7.erirıde knıa lXIiimiş rııc sdclcriııi ufsili delilkriyle bcnlxr bikbilnıeklc.. ,·e bazı içtiludi nıcsclderiddillcriylc bilnıe, göriişlcr �ruı ıercilılcrdt' bıılıınnıa, nK>'Cut uhrideri dqrinııe 1'c sJğbınlannı SJiıtcsiı'Kkıı ayırma gibi hususlarda ilıtisas sahibi olıııakla cldccdilir.

b.

Kısmi içtihad (Mczhcptc Miiçtchidlik) �<!ertebesi

Kişinin,

bir nımbk nıliçıclıid gibi içıih:ıd için gcl'(k l i ol.ın

blitiiıı şanları t:ıst:ırııam elde lxlcnıeıııcsi Jı,ı]irklc, iki mezhebi tcUik etnıcı;i"' (y:ıni birleştirerek amd etmesi) c:iiz olur. \\ılnız böyk bir tclfik için �u şanlan h.iiz olmak icap cınıckıcdir: »'> Tortik:

lug.att,t bir kum•ı p.t<f•>ıın Jigorin< ekkyı:r<�Jikm<k, ili �i bir ım·•

gcrirm<k nwulınrudır. Jı.nL&h.. ;..,, iki ,-,�·· dılu fızl• mulxbin birbiıi<riı><

ıoı ,.., .�-bn <.>Lut hukiinılcrini belli bir iır<. bir h...ıi>Cdc mn' <fl""krir_ Tclt>k

f•pılıııo<ı ianl.ı.--bnbirJunım nKyJmıt;ı:kbik<<tigibi, b,u;aıgdrı,._.,'<bi)ir

.k. llu tuktmdın rclfıki iki ki>nu .-,mııkmunıkuııo.lu r:ı. irnı.i,-ı .-bn <.>Luı ı.olfık.. b. irnuy• '!-bn olnupıı ıdfı�. [Bkz. Fıhrı:ıtiıı Aıır. Fıkıh IM\' P�'ııl>n, l><ıttbul,

'u...i.,. s.325,

1996.) !ııum )\'.tbfu•i'uiıı k.tkıııi>ı.kn. Tclfik: ,\1"1'«·

hhl�'>OtmUklkfın,çqitli ıııc>.lıqı ,·ı: nıi'l'tdıiJkriıık.t>ill<rinJı:ıı f•ıilil>

ıunk bir -..,.ld< .. birlıç ın<zhdıiıı hukmuııfı birl<)tirip urbik ctrnniııc .kı�r.

Bu �il..k birlıç n><.dı<i>«" birkıririkn:k fl<bik o.liknn�".k"'ıı\Ukll>k

n>O>clc-".kııilir. Hıııcfi lJimi Alıo.lulg.>"i )<.'•blil>i. nıc.ııq>lcr ıt•>ı r<b>krobulu­

ıur•k m>ci nmonin lıcınınilojıdıhl lı<m J.: nıuk.tlliJ i9n cıi>. uım..lıı;tıu Jıir ukını>r•;ıtıd.ıi<nubuluııduguııub<lirnııt i '"<kouup.t ..ıclillcriı-kdo>IH.ıkin­

cokıniırir. BU. s.ı.ı.;,;, lhıll"'ri i'ı·T•hlı.lk Ri"'loi, (lçıilu.t Tınl)ltU\I) Ç<->·r. Şuknl Öırn. •.I�J.JS5. l'uur rıpııL&n. i>1ıııbul 19117. 1�1]

Diirt MrJJrpU TaHid AkKiesi

i. tdfik raı);lcak kişinin, o iki mczlıcbiıı delillerini i�·icr bili�·<K olması..

ii. ıclfiksoııucu ubşııgı göri.işlinliıı ise;

muılak mli�ıchidiıı

içıihadımıı uygubnamadığı al.ııılarda olmaması gcrckrigi gibi; iii. kldının hiikmiiııliıı kabul cdilnıcdigi hıısusbrd� ''c

i''·

miiftilcrin fctvabrıııın da gcçcr5iz olduğu konubn\a da

olmanı;ısı l.izımdır. ı\lczhcpıcnıliçtdıidliknıcrrebcsiııi yaka!anıı!' birfakilı,kcn­ dindcn öncekilerin yaptıkJan bazı ıahridcri, sıhhatsiz olduklarını anlanı:ısı lıalindc rcrkcdebilir.

Işte böyle bir CC\'az sebcbirlcdir k i: ımırtak nıüçt(.'hidlik id­ di;ısmda buhmııumış ni(.'(.' llinılcr. Ötlxlcn beri tasnitler yap· nıışiM, kitaplar dii7.cnlcıııişlcr, r . dıriderdc bulunmuşbr \'c rercihkr raıHııışlardır.. hab da yapnıakıadırbr.

Madem k i cıınıhuta göre: İçıihad d.ı. t.ıhrk de ı�-ccı.zi ka­ bul ediyor (k ı sınıbr� böllincbili)'or).'... Madcnı k i içrih;ıdııı \'C r:ıhriderin gayesi: bir "zaııııi bilgi"ııiıı elde edilmesidir ve tcklif­ i ilahi de insanlanbki bu ı.anni bilgi �·öri.ingcsindc dönnıckttxtir, omm üzerine onırnıakr:ıdır. O hildc mutl;ık miiçıchidlik ma­ kanıuu ulapnıamış bir :tkihin t (yani nıcı.hcpıc miiçıchidin), nıezht:plcr ar:ısmda ıdfikt(.' bulunnı:ısma cngcl nt-dir?!',...

l,. \._,nô �uıt>irbüıiin olmk•·•• r•.l•ıul:oi.IC'>gı, p.ırç•t..ı"'ı• l<.ıbı.ıl<rnl<')-c­ «ıi nıncini ıunıoı>lı olnuiW biıiikı� cumhur, p.ırç.ı..ıubik«gi goruıüııdc ;.. n1.1rtmiırir. 1.\l) <>->>l>r u>.erino ku"ılı�lıır. Fu"i' ;,..,. -un if.><k c.lcı� ptıi )\i..X )'Ül l<.ııi •�n�·...,. fW. )\i..X dlinioı iih-rit•k Nr koitllik .ru:.kıı bilgi =rint ku· rulu.lur. ki bı.ıılol"z.ıruıi bilgi" .knihııclu<>.lir. Ak>i t.aiWinlc birni>lırt •ru.i<ot birbilgi birhukiinı if.><k =i�iııc,içti�uı bo �u""t>i�i o,k illo; obr.ık l<.ıbı.ıl <>.liiJiguıcgun-,ntom"'V"< nıi)Çıo:hiJol•nl•nnııl.ıjoK'.lkl.ltı o...nc.,ı.r.ı.ı,;,. ,,ı.ım if..ı. cdcr. bı.ıı,.bir nuni ı-ot.nır. lMl

177 U>1'ıl. l<..ı1 ı-

"'

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ c. Halkı n M cl'.hcbi

D�ha.

a.pgı

mcrıcbcd<:

ol�n Mlisliima.nla.ra.

gelince,

b'lıl.lŞtıkbrı çoğu ııwsclclcrdc bunların nıcıhcblcri: a.rbd.lŞ­ Iarından. at:ılannda.n w içinde �·,ıpdıgı çcvrı.-.:kn, oralantı t3bi olunan nK"Zhcblcre d.ıir ögrmcbildiklcri ��·lcrdir.. n:idin:n vııku bıı!a.n ola.)·br karşmnda. isc mczhcblcri: nıüfıinin n:n:«:gi fcf"\-;ı­ la.r.ı ,.c nıJhkcmc dJ,·abrınd.ı da kidımn ,·crı::ccgi lıiikiinılcrc uyarlar.

Eski-yeni her nıczhdxlcn olan nıuhakkik , i !inılcri hep bu diişiincc iizcrc bıılnıuşıızdur '·c nıczhcb inıanıbrının, t.ibilcrinc ra.vsiye crıiklcri yol da. bu olmaktadır.

Jlldxplni, Delilleı-ini Bilerek

Ttrklid Ehnnıiıı Gerekliliği

llu konuda 111Cfhur ba.zı Wkihlcrin sözlcrirıi d-\Cdk iı ,.e'l­ {);:,•lhir isimli eserden ikıihasl.ı aş�gıya şörk-.:·c k:ı�-dcmıiş obhnı· İnıanı Aı.ım Ebu Hanife <•-•-1 demiştir ki: "Dclilinıi hilnwycn bir kinıscniıı, plnıı lxninı sözlimlc ti:rva \'cmwsi ıkıgnı dcgiklir."

Allah kendisinden razı olsun, imanı Azam bir fctva ,·erdigirı· de şöyle denli: "'l�u, Nu'nıan bin S:lbiı'irı ()-;ıni kendisinin) rc�·i­ i dir. Bizinıdişiincbildigimi z cn b>iizcl göriiş budur. Kim. bundan d.ıha güzc\iııi getirirse, dlxnc · ki ona

urnuk ıblıa cl'l.ıdır."

Imanı .\-l:llik'in <•-•-) bu konuda çok özlü bir sözü I"Jrdır: "Rasl'ılııllah'ın (......) hadisleri hariç, her kişinin sözü, kabul de cdilcbilir, rı.-.:l dc."

H: ikirıı \'C lkyhaki, İnıanı Şltii'nin (r.•.)

pek çok ıkfa şöyle

dcdigini nakkrnıcktcdirler: "Egcr bir hadis sahih ise, lxnim nıczhcbimodur."

Digcr bir ıi''a)'ctıı: isc: �Egcr bir söz(inıün hadis·i şcrifc tcrs düşıiigiinii göriirscniz. siı lıadislc amclcdiniı:l·c lxninı söziinıii de dm-;ır,ı ç�lııuı" bu)ıırnıuşnır.

Diirt MrJJrpU TaHid AkKiesi İnıanı Şifii birgiiıı ,\hiwıi'yc'.. şöylediyecckıir: �Ey İhra­ lıirıı! Hcr dcdigiııı şcydcbeni r:ıklid eırnc. O nM:\'Zllda kendindc �r;ışunııa y;ıp. Çiiııkii bu bir din (rııesdesi}dir."

Yine o, ·Allah kendisinden r:l?.l olsun· demiştir ki: �Rasulul­ blı'ın (u.o.) lıadisleıi dı�ında, lıiç kiınseniıı söıii -ılı: b.dar çok da ols.ılar- kesinlikle delil olmaz; ;ı.�m �ekilde ne bir kıyas ,-c ne de lıerlıangi bir şey hlin:eı obbilir! Alkılı w Ras(ılii'nc (o..ı.o.)

t:ıııı

bir ıcslinıiyc::ı içino:k if:lancıı başka hiçbir j'Cy yokrur." İnıanı Ahmed b. Hanbel'in (r.•.) sık sık dile gcrirdigi şöyle bir inaııcı l':ınhr: "Allah w Raslılli'ıılin söıli i•Jrken, hiç lciımeyc sözdüşnıcı:."

Ultmmmı Giirii;ltriııi Bilmtdm Fttı'tl ımıımiıı Caiz Olİmam Ahnıl'<l, bir adama şöyle ögiiı •·ermişıir: "Kesinlikle ııc bcııi,nc .\Hiik'i, ııe EI7..;'ıi'yi vene dc bir başbsını r;ık l id cı!

Onlar hiiklirıılcri, Kur'iin ı·c Sünnet'in m:mindcıı 1-c nasıl �lnıışl.ırsa, scıı de us(ıl(incc o kaynak l ardan al! Bir kiıııscııiıı )'Cr'i fcrdlar konusuııd.ı, uleıııaııııı görüşlerini •·c onların mezhebic­ rini bilmeden fen·a ,·crıııcyc kalkışması

o:lognı

değildir. Kişi,

kendisine:: sonılan sonımın ce,·abı ıııcvzuunda, mezhebierine übi olunan inıanıbnıı irrif:ık halinde olduklannı bilse, o ukdir­ dc: "Bu d ıizdir" ,-c�·a "diz değildir'' di�·cbilir; demesinde her­ lıangi bir sak.ııw."":l yokıur; bu '\:aizdir" ı·c�-a �degildir�sözli ise.· sa­ o:kı:c bir rivayenen ibucr olmuş olur. Egcr sonıbn nıesdcniıı ı:c­ '"abı, ulcnıaar:ı.sında ihıil: ıtlı ise, bu dunmub da: �Bu. alan f :lli-

i nıil b. V>hy;i d-.llilwıi �I-Mı<ri: l 7S yılmJ.ı do.>gmuı. iliın ı:ıı libu ib<•him .. ,.ıı,.;ı rnniı,ı...liı ri•·•ı'<fin.lc lıulunnıuınır. hn.ım Şlfii. Mı>ı<>gdin«uı..W• fıkıh .Jımıtır. Alim, :t.ihid '" murı.u..ı"'" biriydi. im.mı Ş..tli, "''"" h.ık kmd>: '.\lüxmi, b<-ıoim nınh<bimin y.ınlıona>khr." denli. Şlfii nrthcbu., ınnd qki1 ı

nlrn n<rl<ri .-.nhr. ll>l/877ph.-•bl"d-.ı <tm�ir. [:\11 '"

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ min görii�linc göre c:ı.i1.dir.", Ml';ılan'ııı görüşline göre dc c:ı.iz dc­

gildirM diyebilir; f:ıbı delilini bilmeden, on!Jrdan birinin

göriişlinii ıcn:ih l-ılcn:k l't:'"ap ,·erıneyc blkışaıııaz. İnıanı Ebu Yusuf, İnıanı Ziifcr"' ,.c d.ılıa başkaları şöyle dc­ nıişlerdir: ""Hizinı bir b'Örüşümüzü naı.:den aldıgırmzı bilnıeksi­ zin, sırf o göriişiinıiizk fetYJ ,·crnıcrc kalkı�nı�k. kimseye lıclal olmu."

Isim b. Yusuf, �Sen, Ebu HanilC (r.•.)'ye çok nıulıalefcı l"<ii­ �ursun." dip:n birisine şörk ce,·ap ,-nıııişıir: "Çiiııkii İnıam Ebu Hanifc (r...)'yc, bizc vcrilnıeıniş üstün bir aniayış \"erilnıişti ı-c o üsriin anl.ıyışıyla d.ı bizim anlayamadıgımız nice �yleri an­ !Jnıışıı. Hu sdx:blc, omın anbnıadıgınıız göri işlcrirlc fctl-;ı \"CT· nıcnıiz bizc c:ı.iz olıııaz." ,\·\uhanımcd b. ci-Has;uı'a (ü. 189/005) "Kişi nc 7.anıan eıva f wrcbilir1" diye sonıldugııııda, şöyle dcınişıir: '"Dognıları, lı;ıı:ı­ larından çok okhı�u zaman."

Ebu lkkir ci-İsk:if cl·lkllıi'ye sorulur k i: "Hcklcsindc kcndi­

sinden d;ıha bilgili bir kişinin bulunnıadıgı bir:\linıin. fetl-.ı ,·cr· nıemesi caiz olur ımı1" Ccvaben: "Eg;n o :ilim, içtihad clılinden bir kişi ise. o t:ıkdink caiz olmaz" dcr. "O lıal<k bir k işi, chl-i iç­ ıihadd.ınnasıl olur1' denildig;iııdc ise şö�·lc k:.ıf1ılık ,·erir: "Egcr fıkhi meselderin degişik \"ecihlcrini (hiknıeı, illeı, menaı \"C hlikiinılerini.. ,-s.) bili,·or ,.c kendisine ımıhalef et edenlerle o nıcsdclcrde nıünaz.:ır.ı �·apabili�·orsa, bu t:ıkdirdc o k işi, içtihad chliıı<lcn olmuş olur. Dcni!dig;inc göre: Miiçtchidlik için gerekli pnlann en basiıi d-Mcb:slıı isimli tikıh kir:ıbının ezbere bilinnıcsidir." ci-Yeı� ikit ı·e'I-Ccvihir'dcıı bu bd.ır n� kille retinmiş ola!ıın. ı:. ZMcrb. d-Hi"u.<:)i:H>n<li n>e<h<binitı..ıönluno:iibuyük .ıkihidir. f Dıl·iludi>· ıcn iken ık.ıh f ıar•fı g.olcl>< ç•lıtııjıır. Ho>ro k..Uılıgı ).•,,,� ,.., or>d.ı 158!775 plınd.ı •-d".,cınıiırir. I.\L!

Diirt MrJJrpU TaHid AkKiesi (, Fı1•ıfJ Kiraplanila Dnymmmk Fcn>n ltmıc11i11 Hiilmıii d-Bahrii'r-JUik isimli eserde, Ebu"I-Lers'in şöyle clcdigi ka)·dcdilnıi�tir: Ebu Nasr'a (v.

4i1/lOH4)1.,

şöyle bir nıcsclc son\ular: �Allah

sana merlıanıct e[Sin; scnin ranında dönkit:ı.p, y:ıni lbr.ıhinı b Rüstünı'ün kit:ı.bı, H:ıss:i.f'm Edcbü'I-Kidi'si. Kit.ibu'l-Müccr­ !Td ve Kit:ıbi.i"n-N�·vidir -Hipnı riv:ışcriyk-- buluıısa, bize bu

kit:ıplar.ı d.ıy:ınar:ık fcn':I.\"Crmcn c .ıiz olurmu? Hem bu kirap­ br, scncr makbul nıüdiir?� Şöyle l:CI':I.P ,-erdi : "Mczhcb inuml::ırınıızdan bize sahih bir senede n:ıkkdilcnlcr, bizcc makbul, m:ıhbub \'t: nıcrğub birer ilimdir. Lakin fcrva \·enııc mcsdcsincgclince; benkişinin,anla­ nıadıgı birşcrk fen·:ı l·enııcsini l"c halkın l·cb:ılini )iiklcnınesini dognı bulnıanı. Egcr nıczhcb inıanıbrınııu ait oldugu nıqhur I"C mı.·ysuk olan mesdclcn\cn ise, onların göri i�lcrinc itinı:ıt ct­

ıncnin kcndim için caiz oldugunu zanncdcrim."

f/alkmMeziJrbi: AWftı"illiiııFen•ası Yine d-Bahnı'r-R:lik adlı kir: ı pr: ı şöyle bir husus ıikrcdilnıcktedir: �oruçlu bir kimse h:ıc.ımaı ols:ı (bir ıür kan :ıldınıı:ı) veya birini gıybeı cıse \"C sonra bunların, onıcunıı bozdugunu z:ın­ neıse, bu z:ın ik de yese içsc; cgcr bir fakihe sonıı:ımış l·e ken­ disine de o ıne\'zuda hcıtıangi bir hadis de ıılaşnı:ınıış ise, bu du­ nımd.ı o kişiyc kcftiırcı gcrckir. Çünkii bu kişinin hali, nıiiccrrcı bir cehalettir (bilgisizlik) ,.c cehalet ise isl:\nı dir.ıml(b (yapy:ın biri için) nı:ızcrcı ıcşkil cınıcz. Yok cf;cr bir flkihc sornıuş. o d.ı (kan aldınmnın ,·cy:ı gıybct ctıncnin onıcu bo7..;ıcagma dair) 180 F.bu N:ı>r AbdUOKJ)id b. Muhommcd' ibnu·,.$.ıbbif: .li�"< nıqlmnlur, q· ş.ı,,.;ı ,..,ı.ı::.mit. u.ı..ım,ı.;ı;m, Kiı1y=·,.s,ı;ı, ot-ı:.ı..·i gibı ......ı..-ri •·..-.t.r. lln-rinJc tMiikrin cn bu);;ıı; i..ıi. �i1/LOH� plu.d.ı ,-.f.ı cımiııır.

l'rı.:ıtl İıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

Ji:n':l vermi� he, o akdirde t kcffiırcı ,·erm�i söz konusu degildir.

Zir.ı h:ılkr:ın bir kişiye (inınıi) dcipoLın: li:l\":ısın:ı iıimaıeııigi bir ilime urnıası. oıııı t.ıklid eııııesidir. Bıı dunııııda -herııc k:ı­ d;ırnıilfıi, ,·enligi fer,·asınd.ı hat;ı cımiş dc olsa-o k işi)'.ıpugı iş· de mnur sayılır. Bir nılifdye sorıııaınış, f;ık :ıt kcndisinı:o nıcsc­ lcylc :ıl.ıkalı bir hadis yani "Hacaımt yapaııııı d.ı, )"3pıır.ıııın da onıcu bozulurn.'" "Gı�·bet, orucu bozar'"'' gibi hadisin ulaşmışsa \"C O kimse, ncsh ,·era ıc'vil denı:n ola�·ı da bilmiyor­ sa, bu rlunınıda ise: o kimsc�·c, bozmuş oldugu onıcundan do­ la�, kefEırcı lazını gelmez. Imanı Ebu Hanife ,..., Imanı Muh:ıııı­ nıcd'c göre bu böylc.:lir. Çliııkli anıcl c.:lilnıcsi \"3cip olan: hadi­ sin zahiri nıarıasıdır. Ebu Yusuf'agöre ise: "Halkr:ın birinin, lıa­ dislcn:k nisih n� ınerıslıh nc.:lir bilnıcdigiııdm dolayı, dognıdan dognır.ı Judis ilc :ınıcl etmesi caiz degildir." llircrkek, şclwı.ık birkldına dokuııs.ı ,·ı:)"3 öpse)"3huışdwı.ı·

k güzkrinc sümx: çdoc, sonra da bu r•ıpırgının. onıcunu bouhı· guzanııı ik ycsc içsc. bu dunııııd.ı da kcrıdisinc kdl:trct lazını ge· lir; aıx::ık o mcsckyi, bir ıııiifti)·c sonıııış ,.c o da ;onıcıımııı bozul· duğı.ı' yöniiııde ft1\"3 wrrnişsc, y:ı da bozuldugı.ııı:ı dair bir hadis kcndisiııcııl:lljmış olsa, bu r:ıkdirdc hcıtı.ıngibirkcfl:tmgcrckıııcz.

Keza bir kimse, şayet 7.cv:ilden önce onıc:ı. niyet etse, f:ık:ı.ı sonr.ı ıııts:ı onıcunu bozsa; Ebu H:ıni!C'yc (r.•.) göre, buna kcf· '" Buhiri, S>\"111, Jl; Ebu

llivilo.l. S.mı. 2� [.\ll

ıı.ı H..ıis kiuplımıdı bo ı.fız.LonLo bir ıu.ı;, bolmuııudı: �..ını. Mnml-Umnul, 3/1105-1'1<" ıikn:dilo:ıı bir h.>di,r� "Ait.h ll»iıhi (>.U.), gı�·bct <:<krı ili kldırı h.ıllııdı�·l<ı.o,"Ufln"}l\l<: ı 'O ili la<.iın uruçnıım..ıol•r; in"'ııl.onn nl<riııi yi ınılıir kinı>eoin oruru ıu"l olur!" Yinc K.:ru:ul·Unurul.8)2J820<lc "llq �· ı·.ınlıt ki. '"""" '" •i:>do:>ri bo:=: r•l.m . gı�·t>oı, rıcrııiıııc. l"ıı....ıc ıu= '" �">· l•n ı= ı<min." Arıc.ık ı"k.ırr<h ıikr"CJilcıı l"klirl< ludis ..ı.gil <k, thıi·u UIOOıi'J.I)in,( Kir.ibii to.riri\-S..vııı. il:.ioıci f•<ıl)l/l51\lcl!iıt b.llirn:;,ru).. tnt;ı; Sulj·•n"• •irlıirW. •·.ır:"Gıyt,.�. urucuiı»r.ı cUn,�r· ..ı;ı<. h.,•pıı

b. s..·..ı

. .\Hi<"•h�fin ıır ııöriiııii ıı• U.Uiıur. 'lkı ı.....ı... •�l\lır l:.i. oruru bour: gııtın '" �-•Lın'. l�ll

.<.ı)f.ıdı, l.cı�

234

Diirt MrJJrpU TaHid AkKiesi f.ıreı lazını gelmez; Ebu Yuşuf vc Muh:ımml-.:l'e göre isı: l.izını gdir 'd·l\lulıir' isiıııli l'SC!\Ic büyk ya7;n;ıkt.ıdır.

Yukand:ı sı:rdcdilcn biitiiıı sözlerden aııl:ışılnusı gereken

esaslı sonuç şudur: Halkt-ın birinin (:immi) nK-zhcbi, müfıini n fcrı-asıdır.

Yine ci·Muhit'ta "'.ıkıindc <.:<b <.:<tilmcmiı nanıazbnn ka·

z.ısı" balısino:k şöylc gcçmckrl-.:tir: "'Eger l:.işi, belli bir mezhebi olnı;ı)·an a•·Jıııd:ın biri ise. onun mezhebi, miiftinin ferı·asıdır. Kişi)ı:. Hanefi bir miifti fo:'t­ \"J l'enııi.şsc, o kişi, ikindi ve akşam naııı:u:brını k:ı7_a c<\er; yok

fctn ,·eren nıiiti f Ş.'ıfıi ise, o 7�ınun

kau etmez.:u O ml'l'Zuo:b

kişinin kendi görüşline itibar edilmez. Eğer lıcrlungi bir nıiifti)ı: sonııaz )"alıııt rev:ıfukcn bir miiçıclıidin göriişiine U)'·

gun olaç;ıkşı:k ilde lıarçkcı cdcrsc, bu, kcndisi için ycıerli olur \'C üde cınK!$i gerekıııcz." İ bnii's·Sal:ih dcnıişıirki

�ş.ıfıi nıczhebindcn bir kişi, ega kendi me7.hcbinc nıuhalif bir hadis bulsa.lxık:ır; cğ:cr (nıutlak nıiiçtdıid iscpni) kendisin­

dc ınml.ık nıiiçıdıidlik için gm:kli şanlar ıaııı obrak bulunuyor­

sa. \'eya (nıcsclcde nıiiçtchid ise yani) )�ılnızca o ntc,-zuda ya dJ o mesck:dc içtihad l-.:lcbilnıc dıliycıinc sahip ise, bu dunuııdJ o hadis ilc kendisi nıiisukil obr:ık anıcl edebilir. YOk içtihad şan­ larını haiz değilse I'C rapıığı ara�tırnıası sonucu, hadisin lıibfına doyunıcu bir cc,-ap bubıııanıası ıKxkni yk hadis-i şı:rifc ıııııha·

ldCı de kendisine ağır geliyorsa, yine eğer o hadisic Imanı Şlfıi'dcn lxışka nıiisrakil bir imanı anıd ctnıiş ise, o da edebilir. lJJ Tmibo rioy"' h.uıctil= so""" gm·klk ş.ıtiilo:rı: ifJ« gcrı:lli d<tiklir. ııu dunım· da"'hıbı n:mpbıt lim"" ilinJi ,um.znn g<\'innijuiJtıSunu m"".,..ı:.t.ı-ı•n ıunu;um k•""- •<>nr• ik i•>di)'i lıucı,.;, h<rikhini <k Uo.k <m><>i gcıdir. Ş..ti­ il=ır;ör>:•>Cbirı<ı· ı;rrd:.ıı><t- [M[

fıımi iımıJ.FL\RtM Öı.çu Bu. kndi ndıcb imamını to:rkımeıı i lllC'\'lUUndJ u kişi için b­

bul o:dikbilirbir m:ızcrrt rı::şki l «kr.

imam NC"<"C\i,,.. İbnii's-Sal.ih'ın bu sözünii güzel bı.ılmuş 1� onıırı bu fikrine: ş i ıirJk l"tnıi�tir.

1\� FUKAHA iHTiLAFLAR!

Fak.ihlcrin ihlilfiflannın dogtı� yeri: tercih meselesi Gnrtk }"

H: Fııkalm arrumda1-i ibtiltif�ki/lt-riııiıı {�ll, aym

koımyla alaka/ı iki 11)""1 i{Tilmıfda11 bin"11i diğnillt tmib thllt ııok­ tasmda/1 d�maktadır.

(i.... .dliltlt lınl:kmda llll!Kdm lli ikifarlı/ı i{Ti­

lmıf bııfıma11 mtM/tltrrft bu ibriltijlar dtılm (« vıılm bıılmtt}tllr.

Mtxftı: rqrilı ttkbirltri, lınymm ttkbirltri, ilmımfı birl.:imsmiıı 11i·

ktıhfammm, ilm Ab/His 1'1' ilm ı\tes'ıld'mı ttpblıiıdii, 11ama:da bes· mdmiıı '"' 'amfır'iırgi:Ji ıiiyltmnui, ktimtttı /xı::ı hsrmlamı u/ı t't· ya{ift ıHmımıasıgibifmmslnr zikrtdi/tbilir.

Sclc:f·i salilıiıı. �sli nıctrlıiyycıhıısusund.ı ihtil.ifcınM:mişkr­ di; onl�rın ihıil.ifi sadl-cc, iki şı:rdcıı hangisinin tbh� g:una <birdi. ]�unun bir

cı-b oldu­

lxm.cıi ,k, kırJJt innmlannın kır:ı.aı ı·o:·

cihkri iizcıin,kki ihıiLiflandır.

Sah:ibc'nin f.ırk.lı göıii�lcn: sahip olmaları FJkihkr. ihıillflı nlC\nılmi.J.çogukn s.ı.lıibc-i kir:ı.nııömo:k getiriyor I'C onbnn hiıbyc:ı iizcrr olınaiJ.nnJ rJg:mc:n f-:utJı göriişlcrcc uhip bı.ılunduklannı tklil gösıo:rirori.J.rdı. Bunun için­ dir ki �!imler, ÖH-<Icn beri içtihadi mc�ldcrdo: miifıikrin ı�mıi� ı... M�hıiddin f.bu :t.<k<nna nhy1 b. Ş.rcf<ıı·N••-.•i : Ş..fıi ıııahcbınc .....,,. ""'' bu)ul: mik"klıklkııko biri.Jir. .\hıhı>""'n''ı·Şntıuı.ı.:.ıı;r'On nıuhU >MO<.ılın n>ıt.ı·u. cl·.\krn.,;" gibi pel: çok ı.- h.Konılı <>nknn muclllf..ı... 6;6/tl77

phnJ.ı ı'I.'Üf ....,., ı,.... j.ll] '"

Diirt MrJJrpU TaHid AkKiesi

oldugu f<.>tv:ı.lan c:ıiz kabul cdcgclıııi�kr; kadılarm lıükiiıııkrinl' r.ızı olmuşlar w kimi zaman d� kendi ml'Ziı<.>bkrinin lıilafma :ı.mcldc bııhmnıuı:brdır. Göriiitir ki: m<.>zlı<.>p iııı:ı.ıııluı bu gibi ko­ mılard:ı. kendi görliflerini beyan ettikten sonra, konuııım ilııillflı oldugunu bclinirkr, sonra �ııu, ilıti)':lta daha urgundur. ,\hılıt.ir {ten:ilı c.:lilcn) kavil budur. Bu, bana dalı:ı. !Sel'imli gclmekıedir..." derkr i'C 'Bizc ubpn, :ı.nc:ık budur' gibi if:ı.delcr kulbnılırlar. llu çqit ifadeler, d-Mcbslıt'ta I'C Imanı Muhammed'in eserlerinde, lm:ı.nı Şifii'nin sözlcrindc çokç:ı buhııını:ı.ktadır.

ları

Sclcf saımısı ilimierin belli bir mezhebe bag:lı oluş­ ve bunun sebepleri'"'

Bu !>elcf-i salilıinin ardıııd:ı.n gclcnh:ırırlıı�il i!Se, liıb.lı:ı.nın sö7Jerini ilııis:ı.rcıri,ib:ı.n:lcrinil'crizlıak gcıirdilcr; ilııilifnokr.ılt5 inwn :-\M>hı>i (V. ll H) Hulll•nı'·T>ht.i)l. ...th � �i< dml<kt<JU.: •J' ...,uııın\lz.l.ıJonnıozhqıttn ( H.ı.ı><li , ,ll>.lit.i,Ş,fii >'c Huıbdi) b.�ııul­ lid<TJnok �.U.Ikgiklir, C.i• olııwıu>IJig<r n""'l>cpl<l\kt.i ıı<>b.ırdıkun>'c.S."' n""""=':ıin<:oıl.tl\l.ı.ıı0>n 1n olm"'ı�l•nk•ı1ukl.ıumı)'<ıo'. Çüok.ii unl.nn>r»nıJ.ı biitün ünınıcrin <n u>nır.ıc.iol.tn ilk h•lil'ck<,·>nh. Aoc.ıkonlınnnrzhcpl<ri· nin ..,.ı,in .:dilmr:tnr:ı.j, ıu >rll.b o n><J.h<ı>lcriıı j>rtl.tn ııo, k.ı!'ı<bnr" bilm"'!i)i· nıoz>'cbiK t<"�l\lr >-uru)·l.ı ul>}'nı•H"I•n ><brlıi)-k: onlmt.ıklı.l ctmrnı"-<•"­ .xı;ı.ı;,.. Eg.:r bu )olnl.tn t>ıır.,,lıc,tungi bir j<>· biıc ul>)»l\lr, trpkıUtclih gi bi buııu d.ır.ıklid ctm<'tniz coizolunlu. F.ık.ı t lı<ı 'ı"liiJcbizc uJ..ı.ırıud . .llwu· >i. �"n"ııinci·Cimiu'•·S•gi<.odlı,.,rinin�thindo: Jr:rki: "s.ıtı.il:><-ıi t.ıkli.Jr:t· ndco;. .xı;ı.ıir. t >l>iiııi t.ıkli.J etnıd dc. :-o:ittt.iın lm....ı ., -H..-..,"'!11'i n J.­ dcli� gibiJonmczhcp<crı b.ı.)lu. mczlıcbi ınh-in C\Iiln"'!"" (di� nıuçtchi.J· kri) hukunı>-c frn-••-nmcdc ı.ıklı.J cnıd nıumkuıı ıJc&iklir. Çiinkii don nıcz·

hqı P!•klr '" <ınl.ınn h<ikünılcri """ri<n: g<�i. Oyk: li, bu rnr;-d><pl<nlc, mur· l.ık ol.ı.ıd.ınn k.ı!"l>n,gcrıcl hiikiinıkrin Ö><:I �nl..-ı 'I"ÇÇk giin!iinonc ç.ln.

l>ipkrinio .., i ctb.ı.ı k.ılnudrgnıJ.ııı böyk bi�- .& konuw .ıcpklir. lboı :-;�,ndc <I·Etl>ih •-c'ıı·:-\c> .ii, ;tdh ,.,rir>.lc ıö)·k: "''!'lcrnr:kr.:dir. "lbrıuı· H>rotlim, or'l'.olwir\lc "''•kr;• if.>J.: rnigiı•:

ı;il<c. Jiin ıııczhc-bc mululifbir nıo�·

l>cpl< mıd nlik:mcı�rıcicn" lk.lcJilnıiııir. Çl;rıkil bu ıncohqılcr. ,..@J>rn

bir -jdiiJc muluf:ou •lrııu >hrunıı. t<ı�ıror lı<ılmuı '" buııl.tnıı <th.ır çu­ &>lr"�Lu\ln." (lllz. Alı.Julg.ıııi :-:.ııı,,;, Hnl>.,.ru'ı'T.olıklk. ç--r. Ş,ıkrii ö,.cn, .lkzlıcpkrirı l"'8«ıu •"' il"ih.J T•nıını»ı, o. I H-1 26). 1MJ

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ larını tc'l'il etti, �çıkladılar I'C cibi�i olduklan imam!Jnn muhr:ır görüşleri (izcıit}(k sabit k.;ıdcın oldul;ır; öyk k i sckfıcn nakkı:li­ lcn rh':lyctkriçindc sadccc kcndi ıııczhcbini dcstckk)l:ll göriişk­ re itib.1r Cıti \'C hiçbir şekilde iın:ımlarınııı )'Oiundan �)Tılmadılar.

ı\kzlıep inıanıiJ.rınab.rşı scrgilcdikleribu aynlnıaz tıınını: a. Ya cibilli bir sebepten karııak!Jnıyordu. Zir:ı her insan, gi)·iııı-kuş.-ını. yenıc-içme gibi lıu�usbr da dahil olmak üzen: her nıcl'zuda kendi imanılarnun I'C mensubu bulunduğu kavnıin rcn:ilıkrini firr:ırcn dalıa çok scl'tr. b. ra da delilleri değerlendirme metodundan b.)·nak­ IJnı)'Ordu. Sdcfsonr:ısı ;\hislümanların bu intisab, ittiba ve r:ık­ lidi, tabii ki başb sclxpkriıı doğurduğu bir tutum dı olabilir. nazıbrı, bu ıııtııııımı dini taassupun k.-ı)·naklandığını zaıı­ ncınıişlerdir; lı3ş:i ki onbr, kc:ıinlik l c bO)·k bir r:ı:ıı;supr.ın ıııiinc7.zch l·c dahi ıııiibcrr-.ıdırbr.

Sahfibc, cibiin 1'c tcbc-i tfibiinin şer'\ hükümlerde ihtiliflarının

çok olması

Sahibc, tibilnı·c rcbc-i r.l.biln ncsli içindc: nanıazda besıne­ kyi okuyanlar ,·ardı, okıııııa)·anbr ,·ardı; onu açıkun okuyan­ ların �':lnında. içinden gizlicc okuyanlar d:ı \':lrdı. Sabah namaz­ luııKlJ. kumıt duasını okur;ıııl.ır olduğu gibi, hiç okunı;ıyanbr d;ı bulunuyordu. Yine hac:ınıaı, bunııı bnaınası n� kusma sebe­ biyle yeniden ab<k-st alanlarla beraber, ;ılma��lllbr d:ı l':lrdı. Oıı­ lard:ın bazıl:ın, şchl'cıli olar.ık kadına dokunma w cinsel ll'Z\'Iına

d

dcğdinııckrcn dobyı yeniden ab<ksı ;ılırlarkcn, bazıbn ise

alııııron:tu. Kiıııilcri aıcşıc pişıııiş aşı rcıııesiscbebirlc abdcsı r:ı­ zelcrlcrkcıı, k imileri ise r:ızdcıııiyorbn:lı. Yine onlardan nicdcri, den: cıi ycıııenin 3h<lc:ıti bozduğıınJ inanırkı:n. nicek:ri isc aksi­ nc büyk bir şcyc inanınıyoriJrdı.

Diirt MrJJrpU TaHid AkKiesi ı\-kzhep imaml:ınnııı, ba7..Cıı birbirlerine uymalan f:ıkaı :mıl.uınd�ki bütün ilıtil.iibra rJğnıcn sah: ibc ,.c t: ibiin, birbirlerinin arbsıııda n:ııııaz kıbr13rdı. ı\ksdi: İnıanı

Az.ıııı Ebu Hanife ,.c mlcbdcri. lm�m Şlfii l"c d�ha b;ışbbn, M: iliki nıcı.hcbiııdcn I"C)":I başka nıcıhcplcrdcn obn Medine iııı�ınbrının ark:ı.sıııd:ı n�ıııaz kılı1·orlardı; I'C onların namazda bı..-snıckyi gizli l"l)"a aşikar hiç okunıama!Jrı, arbbnııda namaza dunııalarına engel ıqkil etmiyordu Mcscl.i Harıııı Rcşid, h:ıcamat ��ıpurnıış. sonrJ da imanı obr.ık namaz kıldınıııştı;

I"C

imam Ebu Yusuf da omın arkasın­

da namaz k ı lmış, fakat namazım iade dc ctnıcmişti; oysa ki lm:ını ı\l:i.lik, lıacanıaı yapman bir kinı�nin abdcsıi olmadığı )"Öniiııdcfctva ,·crmişti. inıanıt\hmcd b. Haııbcl, bunııı k:ı.nanı:ısı l"c hac.uıuun :ıb· dcsti bo7.duğuııa inaııırdı. Kendisine: �lıııanıın bir )'Cıi kanasa I"C rcni<kn abdcsı de almasa, arkasında namn kılar mısın?� �k­ lin<k bir sonı sonıhııuşnı. Şöyle karşılık ,·erdi: '"İmanı Mllik ,.c Said b. cl-ı\liisc)')"Cb'iıı arkasında nasıl nam:ız kılıııam!"--..

Riv:ı.)'CI oluınır ki: İmanı Ebu Yusufn: Imanı Muh:ı.mml-.:1,

ba�-r:ı.nı namazlarında lbn-i Oma'in bayr:ını ıckbiıini gcıiıi)"OT­ brdı; zira H�nın Rcşid, ccddiniıı tckbirini bcgcniyonlu. İnıanı Ş;ifii, Ebu Hanife'nin k:ı.bri pııında sabah ıuıııazı kılmıştı; O'na karşı edebinden doh)•ı, -kcndi göriişiinün zıddı­ na olar:ık- hınm duasında buhıııın:ıdı l·c '""Hcıtı:i.ldc-bu ııokı:ı.­ da- ihıiıııal, Irak chliniıı mezhebine mcyleıtik, ona uyduk dedi İnıanı M:i.lik de. HalilC M�ııslır 1"c H�rı.ııı Rqid'c, daha öncc zikrcniğinıiz söziinii söylcıııişıi. l80 :ın \ i l ınını .IL:ilik•"< S..i.J b ••ILo><n-.:b.bunm k..ııum_,.,.., ıu.;......,..,,bJ<;ıi bu.tıı...tıııouk..ıiiJik-1-. btıik i >.ıtın •rk..ı•ıııd•n•nw. k ı lıı�ıw.nll. ı.lcmıı olıııu. llir nni o<idunu;u Juruıııd.o btı iki im.,n• ubi olml>) obc'8>nıbikliri)ur· l�l]

239

l'rı.:ıtl

İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ

ci-Bc7:cizin· isiıııli ı::;cnk, H3ncfı mezhebinin ikinci imaıııı olln Ebu Yusuf ik al.\blı şu h: \disc anlmlır: Kendisi, bir cıınu giinii hamamdJ yıkaııır ve önlerine geçip insanbr.ı namaz kıldım. Cemaat d.ıgıldıkran sonr.ı. kendisine hanı3nlın su lkpo· sund� ölmüş bir fare bııluııdııgu iletilir. Bunun iizcriııe lııuııı·

O lıalde biz(k, ,\lcdiııcli kanlcşlcrimiıiıı '"su, iki kulle ıııikrJrı· na uiJ�ırsa artık pislik rutmaı" bvlini alır, oıu uyıııuş olunıı, dcr.>�' İmaııı cl-Hoccndi'yc (İbrahim b. Ahıııed, .: 8.5i/H4i) MŞifii mezhebine nıcnsup birisi. bir

p

da iki .sene ıumaz kılıııaı.sa,

sonra da döner Hanefi nıcıhcbiııc geçcrsc, bö)·lc bir dıırı.ınıda ıunuıbrını Şifıi ıııoJıcbiııc göı ı: ıııi, yoksa Hanefi mezhebine göre ıııi gcçınii ııaıııaz13rını kaz;ı t"<kr!" diye sonıhınc:ı, :f)ylc CCI'3J) I"Crdilcr: "C:iiz oldug uıu iımıdıkraıısonr:ı, hangi ıııczhc­ bcgön: kaza t"<krsc cısin, geçcrli olıır."

K:\dııun hükmünün, şahsi görüşten ve fakihin fcr· v:ısınd:ın d:ıh:ı b:ığhyıcı olması Cinıiıı'l-l'cte'"i'da denilmiştir ki: Hanefi birisi. �Eger falin kadınla C\·lcnirscm, iiç ıal.ikb boş olsun" dese. soıır:ı da ŞJfıi bir fakiJı ,·c)'3ıııiiftidcn fet\"a istcsc; o k işi dcon3 "Kadıııboşolnıaı:.

Yenıinin <k b:inldır� diye ICt\"a \"eTSe; işte bu rakdink o Hant-ti '"" cl-lı><.irın ·ı:ıort .lkzh<ylc Tillid Me>cbi 1 ı:.ı�ıı Aı�>}'Wı 8..w Onrnıli Ho· ....ı.r-" !utJıkh bu 6. bölomu ı·•lmoc • AbJulfcıt.ıh Ebu Cıı&k"nin t.ılıkikini ppngıııuYud.ı bukııınul:ııdır. l)r. Rcı.hmi l:.r:ın"ııı -h<;r ı.,Ud,u-EbuCOO<k nush.bnn� .ıJıı<m bdimwn.ı d•- Y•r•mıuiJuSu ttn."Umc.ı.:bu6. l!oliim içinolm ....ıctt l·l >..ı�f.ılıl bir lu>1m ır.oruıtur -k.i 1\� Ful.ılu iııtil.itl.ın :uu ı.ı,ıısın>�W.ıuiri"'-'"<t> bur.ır• l>d.ınJ,,.., miin•bıli>iyiı., buluounınul:r.ı.lır. \".ı· r•u. q;<-r .,....ıı.tı&ı Cıı&kı.ıhkikli urijin.ı.l nu..ı...nııo r•!ıı""ini. r.ııın )llıın•"< )"<ı"ini <l< çıniri>lnin giriı kı>l11nı> lo)-.km1i)oh..ı.yJı bc-lk.i �ıl.o)tıll11.1 inı­ k.ınnn,. ,J..ı <.Jhbilinli; nı:u.ııkl.ın bu, >r•)nrnunl.ır 'l"in •"<•<m>nı<kit.ıı> bı>ln> ""'�ia.;ııuıd.ıııJ.ıh.ıi"'l><tli >�\lnlll (llb..l>rih.ıı ll.i"""'· >.73.Gı-kn<k ı:.pnlm.l>t.anbu1,2002).

Diirt MrJJrpU TaHid AkKiesi kişinin, böyle bir mcsdedc Ş:liiilcn: iktida eum:sinde herhangi bir bcis yoknır. Çünkü s�hlbc-i kir.ınıd�n pek çokbrı, bu mcİıııam MulıaınnK'<i, Emili'siııde şörlc dcnıiştir: "fakilı biıi, hanıııııııa: 'Scıı kcsiııkcs boşsıın !' dcsc 'ı: bıı söziin iiçt:ıl.ik ıııa­ nasını if.'lde cııigi

göriişiinde ulsa, sonra da ıııcsclcri göriirdiigil

bdı, lunınıının ric'i t:ılik ilc boş;ınıııış olduğuna hiiknıctsc; bıı dunımda o fakihin, o haıınııb cl'liligini sürdürmesi -kendi rc'yi­ ne r.ıgıııcn- caizdir. fııbha'nııı kendi ar.ılanıK!a ihtit.if cımiş ol­ dıık l a n haranı k ı lma. hclllsanııa, lz:. id eınıe. mal alma.. ,.b. gi­ bi lıcr hıısllSr:ıki hükünı dc aynı şckildcdir.

Fakihin, kendi re'yiııin aksine de olsa kadının hükmiine uy:ır:ık kendi göriişiinii terk etmesi

I'C

kendisini k.·ldının ,·erdigi

hiikiim ilc )iikümlii nınıp onun vcrdigi şeyi alması gerekir. İnıanı Muh:ınınıed de �yle denıi*ıir: "Aynı �kilde, ilmi ol­ nıap.ıı k�i. bir mı:sdc ik k af§II.!.Ş$.1 Ye onun )ÖZiinıüıüi akihlcr­ f dcn sorsa; oıılar d a u işin har:ınıhğıııa veya hclalligine ferl'a ,·er­ scler. D.1ha sonr:ı o ıııcsclcyi, bdıy:ı göıiirsc; o da f.ık ihleıiıı ak­ sine hiikünı ,·ersc; eğer bu dun.ııııda o ıııcsclc, eğer Ü7.crindc ihıil3fedikn ıııcscldcrrlcn ise, bu t:ı.kdirdc o kişiııin, fuk ah:ıııın

l'errligi fcn':lyı tcrkedip, lcidıııııı hiiknıüııc r.ıbi olnıası gcrckir."

Ccnıiu'I-N:tcd'dan Yaptığımız bu kadar alıntı ik ikıifa ctmiş olalım.

El-İns<if'ı biıirirkeıı şu soıı bölümde sözü biraz f a zlaca uz:.ıt­ ıııış ol.ıbiliriz. . . Her Şti'in en doğnısumı en i)·i sadl'<!C 11: s.ıdecc All.ılı bilir. "Hizinı Rabbirniz lbhnıiin'dır ve sizin r-J\'Sif erriklc­ riııizden de ,\liistciıKiır.""" Ba�t:ı. sonda, gizli aşik;ir her 7.anıan I'C

lıer)ı:nlc lıanıd, yalnızca AIIalı'a mahsustur.

ıeo

F.o-Aıi)·l, 2l{l i2 1MI

BIBLIYOGRAFrA

� KUR'AN-1 KERİM. NABLÜSİ, Abrliifgaui, Hiifnsllfii'r-Tiı!Jkik. p.kzhcplcrin

Ç'"T.

Şükrii Özen,

Doğuşu ı·c lçıilı:ıı Tarnşması), l'ın:ır

\\ıyııılan, lsranbul, 1987.

NURSİ, lkdiiiT..z;ını:ın Said, Hnkiluıt Nm1tm, Sözler Yayıı'lc:vi, isranbul.

NURSİ. Bcdiii7.7..ımaıı S:ıid, Siidcr, Işık Y:ı�·ınl�rı. İzmir, 2004 TOI'ALOCLU, lkkir, Kdtim İ/mi. Daınil Y:ı)'ırıcvi. isranbııL

\993 EBU DAVUD. Rimlerii Ebi DfiPıid illi Ebi-i Mtkke, Ncşrcdcrı: Muhammed b. L:iıir cs-S:ıbbağ, lkı·nıt, 1405.

ATAR. fahrettin. Fıkı/1 UJulii, İFAV p)·ıııl.ın, İstanbul, 1996.

GAZALi. Ebu Hanıid, Muh;ınuııcd bin 1\lııhanınıcd, lfiJ(i·ıı Ulfımı"d-Dfıı, Dıirii'I-Kirribii-İimiye, lk)•nıı, 14l 2/1992.

HE\'1:.1, "MdKplrriu Doğupı l't İçrilmd Trırrıpmuı", ÇH. Şükrii Özcıı, l'ıııar \'ayıııları , İ sr:ıııbul, 1987

IHN KE.\IAL PAŞA, 'lirbnktirii'I-Fut·nhrı, Siilc)ııKıniyc Düğünı­

Iii

Baba Kiiıüplıancsi, no: 351/16, vr. 127-131.

ASKAl..ANi, Şiluilm'd-Dfıı Ebu'/-1-iı::l Almlld, ibn-i H:ı.::cr (\•.852 h.). Fttfm"l-&irifi Şerl1-i !Yıbibı'l-Rubliri, Mısır, 1959.

243

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.H.ARD.� Ör.çiJ İBN HÜMAM, Kcımlcddin, 'Iirlm'r, Kihirc, h. 1351 İBNÜ'L-KAYYİM, tliımfi'I-Ailll'fiHlliıı, tlık. M. •\hıhyiddin Alxlü!haıııid, Mısır, 1955.

EBU ŞEYBE, 1\hıhammcd. Hrıdis Miidrıforısı.

1\hc. Mchıııcı

Görmez. M. Emin Öı.afşar. Rehber Yar. Aııkaro, 1990 EBU

ZEHIV\, Muhammed. Ebıı Hanife. ÇH. Osman Kcskioğlu, Hil.ll Yayınları, Aııkar> ı , l9S4.

KEVSERi. Muhammed Z.'ıhid. !-ik/m El;lı'I-Jriık ı-t Hndisiilmm, (Haııdi l'ıklıınııı Esasbrı), Çcvr. Abdiilkadir Şener-M.

Cemal Sofuoğlıı, Di1·anct Ya�·ııılm, Ankara. 1991.

NEVEVi, Ebu Zekeriya Mııh�·iddiıı Yahya İbn-i Şcn:f, Ttlr.ibii'I­

Esmti ı>e"J./Jiğn, Dtirii"I-Kiitübı'I-IImiyyt, Bc)"n.ıı, ısz BİLMEN, Ömer N:ısııhi, Hııkuk-ıı isitimiye vı: lmlniNırı fıklı�rye Knmıısu, Rilıııcıı Yayıncl"i, Isr:ıııbııl, l985

DİHLEVi, Şah Vclin•ııllah, ri-Ciiz'ii"I-J.ntif fi "f(rwııetı'I­

Abdiddnif. Ddlıi, l897.

..... , Fi�yıieu'I-Hnmmeyıı, M:ııb:ı;ı-i Ahıncdi, Dclhi, ı:ırilısiı.

..... , rl-lıiSiiffi Heyıiııi E.sbıibı'l-lhtilıif. T.ıhkik;

Alxlülfcır.ıh Ebu

Guddc,/)ıim'II-Nefiıs, i Bcrrı.ıı, l986.

....., cl-lııs.ıf fi Bcy:lııi Esbabi'l-lhril: lf, Talıkik: ı\lııharnrncd Alxlulbh cı:f:llibi, Mrkubcrii"s-Siiıme, K.1hirc, 1996 .

....... d-İımif fi

Btyiıni Srbebi"I-Jhrilıif fi Ahkıimi"I-Fıklııyye,

YarınC\·i Adı yok. Klhirc. ı:ırihsiz.

......, d-İıiSiiffi &ytiııi &bribi"I-İiıri!tif. Maıbü:lı-ı İlnıiyvc Şirketi, l\·lısır, lı. l327.

...... d-/mıif fi

&yıiııi 1-::Sbıibi"/-J/ıriltij, Mckıcbcı-i M:ınsür.ı,

ı\·lısır, ·ı:ırilısiz.

..... , Ctiyetii'l-imtif fi lle :ttini 1-:sbtibi'I-İiıti/tif. (Hueçerulbhi'I­ B.iliğJ'dJki ilk tekli, D:irii'I-Kiiıiibi'l-ilnıi�-yc), Bcrmı. 1 195

......, ti-Hıırtttıtllnlıı'I-Bıilign, Dirii'I-Klitlibi'l-iınıirrc, l!cyrı.ıı­ Lübnan, 1 195.

244

Bibliyogmfy�ı ......, ti-Hııuetııllnbi"I-Btiliğ�ı, Çvr. Mdııııcd Erdogan, İz \\ı)·ıncıhk. isunhııl, 1994

......, d-İııSiif, Çvr. Rahmi \"ar:ın, (İçtilıaı ltisalcsi), Gelenek " ymcvi, lsr.ınbul, 2002 \a

....... rl-iııSiif, çw. Şiikrü Ö?.cn. (Mczlıcplcrin Doguşu ,.c İçıihad

· nırıışnıası), l'ıııar Yarıııl.ırı, lstJnbııl. 1987.

NEDVİ, Z:.ıfcru'I-İsliııı

Htiıı Abdu!JJI,I.YJ

Nü::Jurii"I-Hm'lirır.

Diin·tii"I·Mdrifi"I-Osnı3nii')"C, HaHbr.ıb, 'ıd, 1957.

Diirrii"I-Mmsur, J)lin/1-Fikr, lkynıı, 1983. Şnim'r:ftııbih, B�ynıı, 1996.

SUYUTİ, Ulaliiddin.

SÜBKİ. Tkiiddin, "lfılmluitiif·Şıifi(ryttı'I·Kiilmi, <:1-Madnarii"I­ Hayrin·c, Bcynıı, ısz ZİitİKLi, Hayn:ııin, rl·A'ltim, llc)·nu, 1969.

"'

İNDEKS

�

Adi�· b. H.itim 2 2 1

A'mq l24.132

Afdl 7

Abb.lsd-E.um 192

ılxbı

54, 58. 67, 73-74. IB, 156. 1 7-1,238·239

Abdulfnt�h EbuGuJdc J2. 118,

Ahlim 127. 130. 173. 185, 195, 2111·219.227 Ahnıcdh. lbnbc-159, 67, 70-74.

JB. 93,

J.J4. 187, 209. 215. 224,

101·102.

105.

108-109. l l6. 118, l26l211. l33-l35, l45. l57,

Ahdiilf<-ıuh Ebu Cuddc30, 2-10

171·172. 190. lY2. 196.

Ahdulg..ni :>;ıbhı�i 237

Abdııll.>h b. Abb.ls 54. ffl. 125

199-200. ıoı. 206·207.

Ahdull�h b. Hıdt84

227. 231. 239

\k-ıHıd

AhduU.ıh b. •

6. 60, 63,

78,90, 1 14 . 1 2 2

AhduiWı

b. Örncı- 55. 66 , 70,

78,83. 86. 105-1()6 Ahdürr.�him 48, 16-l

Abid -13 Akıl 25-26. 29, 133-I.H. 140.

184,205 ık.li l6, 42, 48, 132 Akmgir Ewl:ntzib 39

Ahdurr�hnu.n b. A,f59

Ali b. Ebi T.ilib 2l9

Abdurnhnun b. Ebi Zib 19, 91 Abdul'ft'l.Z.>k 64. 93, 96, 102.

Alhmc 76, 78,86.90. 136·137

l09. li8, 128, JI:IS

AJIJh 1-1, 18-20. 2-1·25. +7--19,

�ıkotunım29

All.ımo:, :\1c5riık76 53-54, 56-73, 76-78. 83-

A.ub60

86. 88. 92. 9-4-95, 102-

Ad.ibtıı-Fu�-i 166

103, 107, 109, 115, 120· 247

Fıı.:ııi iımıJ.FI..'\Il.IMÖLçtJ 62, 161

127, 129, 132, 134-137.

142, 146. 1 48.. 151-152..

Aub. f.bi Rcb.ah 17,76

162, 179, 183, 190, 196-

Aıl ibn \'o-ir 89

197, 200, 210-211. 216-

Aı�· 55

ı ıs. 221-224. 230-231.

�" .u. 54-55. 60. 63. 67. 78. M. 95, 102. 107, 1 19. 139.

233-234.. 2-11 A1bh lluiılü 18, 47, 53, 56-73.

1!6, 811, 107, 115,

122.

125. 129. 134, 136, 146.

146, 170, 175

��·b.ı.ıı 67

Arcı 15. 29. 31-32. 55 .. 62. 73.

2 1 6, 218, 222-223. 234 All�h ·ıı:-�u 18. 48. 76. 83. 94, 126. 1 3 7 , 162. 183. 197,

124. 199-200.. 216-218 .lUd cıınc H 1 Azimc:ı 174. 2 1 7

216 a1Limc 48, 170, 205

8.ibu'ı:ı:.Lit 163

�ındi 16. 19. 5 3

a�gWJi

Amm.ir66.75

Ank.m

132,

166. 169.

ın.

1114. 186

Anırb. 1sluk56

27, 511. 95. 107. 118,

131, 144. 184. 186, 190,

,..

lhgdlt l09. 155, 166, 1�. 171.

189. 202 ll•hr43, 167

anıi n,.,.ıhc:ıı 2 6

Bm·.ı 18-19. 76, 91, 109, 1 1 3 -

1\r�p dili IN, 1711, 219.225

bcdi' l82

116.232

�mi siınncı 26

Ar�p�iirkri 181 Ar�pç� 2 .. 15. 21-22. 33, 45, 48, 87, 127, 129, 135. 143.

175

lkdiııu.ınun S..id Nursi 173174. 176 bo..ı>gi:ı;u l4,30 bc)'U 58

Arlpl.ı. r 6 1 , 63 ls.ir 96. 105, 1 16,

lkdir 55.92. 1 1 9

1 19. 143,

157, 159-161.. 185, 188.

191, 206 .ld.-.ısck:fl59·160

�-di 70 tkyluki 60, 64, 68. 70, 128.

185, 192. 199.230 lkyn.ıı 92, 107, 1 1 8 . 152. 169170, 197. 209. 215. 22-1.

A�hlb·ı l:ıhric 163

243-HS

A\hlb-ı 1i:-rrih l63 i\�-· �kı: l4. 23-24, 28. 53.

bi,flı1lr 14.40

"'

İmlrks rıu Ulkc l-1 Jluh..iri 6. 39, 42, 44, 59·61, 65.

riiz

128-129, 1 ·.f3. 170, 184.

186. 1117. 191. 192, 200.

D Dirimi 56. 58, 69. 72. 86-87, 90, 105. 114·115.

225.234, 243

192. 199 D.ini1·Küıubi'l-ilmin-.:

Clbir 72·73, JH.86 ciiı. 31. 228, 2 3 1 . 240

169,

215. 224, 24-1 l>.iru1-u!Unı 40

Cimiu1-Fcrcd 240. 241 c.\miu's·S..hih l29

122·

125. 128. 135·136, 191·

Rulkini l63-165

c

19, 2 1 , 25. 44, 96-97. 160, 2+1

88.90, 97, 102, I lli. 123.

dml)"iilinı/h} j D:iru"n-Ncnis 34. 86, 209. 2 1 1 ,

C'�ri�-c 58. 73, 201 Cdı..ıkt l5. 39, 132, 185.233

n�nıtl cı.-Z:ilıiri 206

Ccl�k.-dtlin Suri ni 165. 169

dt:n:ni 238

ccrn 6 . 3 1 , 70.74. 1l8, 1 26·128,

1X"r·i Ri§ik."t l\:n.ihi54

130, 161. 227·228

Cmw.r 13, 21. 26.69, 174. 180,

l>ihk"\i 17-20.30-32.37-43,45.

96-97, 10s.

Ccm.ı.J Sofuo&lu 95, 118. 1 3 1 , I-H, l84. 1 86, 190.244 Ccmi1Mcriç34-35

""'209 cilun·şiimUI 16 ciım i 2 8

ci�-c 59

ın,

215. 224 l>in UsUiii ·l3 Jini 2.15.25,28.31. 54,56.85.

87. 105, 108. 132. 156.

Uıub·ı H�ld 217·218 Ccıı.ıiz 71·72

165.

179. 185. 187, 208-209.

,..

"'

dirfx-ııı l35. 174, 189 Dil•ln4-1 Doğu Hiııdisı.ın Şirketi 39 ;kıkıor l80-181

nım� 163·16-1, 166.240 Cumhur 32, 41, 74. 99·100.

120. 229, 165

cıınıhurb.ı.Jk.ınh&ı 41 Cumhur·u hulcf� 120

Ebu B.ckr

itııı Ar�bi 187

t:bu C..fcr d·.\l.ınsur 91 t:buCchil25

Ebu 0Jiııd 7, 58·60. 63, 65-67,

riiniııı M-65. 75

69. 70-74, 101-102. 105.

24?

Fıı.:ııi iımıJ.FI..'\Il.IMÖJ.çtJ 109, 1 18, 123, 130, 134, 1<46, 191.·192. 199·201,

149, 151, 224,232 clıl-i ilim 19, 106, 176 clıl-i n:)· 3 1 , 33, 1 3 1 , 133, 137,

Ebu l-timidd·i)fcr.i!ini 1i0 Ebu lhnlfc N. 78, 9-1, 96·100, 106, 109, 125, 137, 149· 150, 157, 171. 176, 184, 188,·189, 190, 196·198, 203·204, 218, 230, 232,

26 Elıl-i uhrk 163,226.228 d-1\ahnı'r·R�ik 233 d·BJhıii'r·lUik233 d-lkzz.\zi)-.: 240

234, 239 Ebu Hurcyn: 13, 67,68, 83-85,

d-Cızi ıso d·Erb.>(ın42

88,93, 106, 189.202

Ebu

142, 205·206 Elıl·i Siinncı •·c1-Caıı;uı 13, 2 1 ,

j� CI•Tirm� 39

d-ins:.if l l , 17·20, 27, 30-31.

Ebu JslukŞirUi 165-166

33·34, 36, U, 49, 89.

Ebu l..chdı 25

209. 2 1 1 , 215, 224, 240·

d·Efui 60. 7 1 . 1 16.

Ebu

Mus.ı

!::bu

S�kl cHlııdri

241, 244·245 cJ-i�42

117

60·61, 86,

d·l\1cbslıı 100, 141, 185, 205.

232,237

114, 125, 200 f.bııS.,k:nıc l 14

d·,\lıılıiı 235

Ebu Tihir ;\\uh�nınllxl b. ibr�·

d-.\Hin1.iri i0 ci·Yc•·.ikiı •·c'I·C,.,·.ilıir 2JO

f.bu rmuf 97-100.

149,

157.

190, 232, 234·235, 239· ,..

EnciH HI Emcıü1.ı:eiı38 Enıir Nc.:cfAli H.in' 40

Ebu Zur 1(14.165, 169

Eminı1·nnı'miniıı59

Ebu1·1-""'l 233

cn-Sdmı1-Flilı:. 177

F.diJk-i Şa-lr!� 33. 161

F.m-ir l71-172

Efcndinıiı l3, 24,38, 47,54--55.

59, 72, 86, 89, 92-93, l02.22.l f.lıl-ilı.>dis 7 , 3 1 , 109. 115. l l7,

cr·R:>•u 236 F..ı;r-.ir·ı .Ş.,rilı 43 cş·Ş.inıii ,-.:1-Kinıi1233 l-,;·Siciıı.ini 7, l l8, 130

ll9, 1 2 1 , 12.t l25·127,

l'I;J"jlibi 32, 244

129, 13 1, 133, 135, 137,

E•u� 72

139, 141- 143. 145, 147·

t:•-ı.li 78, 132,231

İmfrks Fıkıh 7, 1•. 16. 22·23. 30-31,

33,43. 53.62. 65, 76-77.

F.idılir" ı68

94-96, 98, 102, 108-109,

F�hr-i K�inaı 92 fal:.ih

113, 119, 125·126. 129,

132, ı•9- l50, 197, 223,

f.ır.W 53, 56. 1 3 1 , 133. 209 Fn �a 37,40-4l, 45, l35

fan ıı, 24. 54. 103. 1-Kı. 167-

168. 172, 175-176, 199,

223-224

151, 159. 161, 163. 166167.

170-172,

185-186,

195,

177-183, 197-199,

201, 203-205, 207, 2092 1 1 . 219, 223. 228, 231233,243

Fatiha l73-174,200

Fıbhilmi43

bum� binıi �)'S M-65

Fıbh ilıııindc <nk l 3 1

F.iu l-ladis 33, 127

fcr'i �kkr 1011,

131, 136. 138. 147-1.8.

IH-135,

150, 161-162. 180

fılolog i.W Fir'a,·nl 1 1 Fııbha ii-9, 24, .H, 90,93, 9<J.

fcr.ıM· ı l37 Fdld 38, 163, 166, 233, 240· UJ

106. 108-1(19, 120. 177,

207-208. 236. 240·241. w Fıık.ıha·i Scb'a 33,93, 106

Fcılnı'J.IIlri 68, 72, 75,90 fm·� 6.8,18.31,33, 55,57,6062. 73. 76-78, 84-85, 90, 92-<J.I, I03, 105, 1 13 - 1 1 7, 122-123,

126·127,

131-

133, 155-157, 159, 165, 168-169, IN, 177. 185, 195, 197, 203, 207-208,

219. 222-224, 227. 229235,237, 239-HI

Fo:wı.\lnodu 6 . 1 2 3 fC1\';150mu.222

r�·n·a ,...,c .., 57, 105, ı 14-l 15, 122. 132, 223. 230-233.

m fıkhi ihıillf l9,23,30

G ga�T-i nılıslim 13 Gı\'lxı233-2.W gur.., 511

gusiil 66, 83,156

H hahcr•i \·.\hi.:J I02-103, 179,203 luc54, 58. 67-70, 8 3 , 9 1 . 125, 198 H:ıc:uııaı233-2.H.2311-239

Hadb 7, 13, 15, 17-l il, 25·27, 29, 3 1 -33, 39, 42, 54-55,

57-67, 70-74, 76. 78. 83-

89, 92-97, 100-102. 1(H..

Fıı.:ııi iımıJ.FI.J\Il.IMÖLçtJ 107, 1 1 3-ll-1, 1 1 8., 1231H.

126-1 27, 132-13-1.

1-16. 1-19, 183-190. 199.

202, 2{)-1, 207, 2 1 7, 219.

231-232,23-1

237,2-14 lhs�n 18, 76, 98, 102. 106. l l-1·1 15, 118, 1-12. 1-19150, 169, ] 79, 186, 202.

lüd � l lıni -12 had�-i 4t"rif 13, 17-18, 25, 58.

62, 67, 7S-76, 84,86.9l­ ')2, 96,

Hmmcpı -13, 77, 97, 166. 168.

Hmın R�id 92, 97-98, 239

ııw,

106.

J15-

1 1 7, 120, l23, l36. 1-46.

2H,232 1-bsm !IJni 18, 76, 106, 1-12. m

Has.ın Z:.ı'fcr.ini 169

157, 161. 175. 199-200.

l·bs.:n·G�rib70

210,217,219,222

Hiss K7-88, 198-199

H�kim ıs. H. 60. 6-1, 70-71.

7-1. 128,230

H�kk ıs. 25. -15, 1 1 0 , 217-218 �bl Tcmımdrri -H h.ılif ...-57. 7-1,76, 91-92,98, 110, 113. 126. 195, 237,239

HJıılbi 7,6."i, l-17, 152 HJtılbi, A•ııul-:\bbı'ıd 65 Hcmclı-13 Hic.u. 27,39, 65. 76·77, 96.97, 115

lükilı:.ıı ilmi-13

Hiciı Ekolk:ri 31

Halife l·bnm Kqid 92

hicri 3 1 . 33, 37. 1-17, J-19-150, 15S-156, 158.

Halifc M�n,(ır 239

204.206-207, 209, 219 Hid.iyı: IK5.205

189-190. 216

H�ndi 22. 3l, 65. 9S-IOO,

163·171,

18-1. ISK. 191. 195. 202,

l·blkın M<·lhdıi 9. 230, 233 ı-ı�nbı:li 6S. 109. 133. 1-H. 175.

1 18.

hid.ıyı:ı 13, 1K, 36. -17, 1.H,236

131, l-ll. 1-l-l. l56, 17-l.

hikınct 17-19, 1-18, 166, 173-

177, 18-1-187, 190. 196.

17-1,232

197, 202, 2o-l-205. 216,

Hiüfct ıs

222, 228. 232. 23S, HO.

Hind38, -10, 67, 181

H�ndi nıczlıcbi 32. 95-100, 156, 17-1. 185-187, 1%,

2tw-205, 232.2-IO

hor�m 9, 72, 97, 1 l-1. 123. 1-15.

216. 218-2 19. 221-222.

2-ll

Hiııdimn 37, 39, -11, 175, 18-l Hiııdfıı -10 l-h�ııhk l99 Hipın 109, 186,233

l·lor,l$�n 97-99, 1 16, 207

l·h'"�nıll.ıhil-1\:ili� 3K. -11--13.

UI7,21S, 22-1. 2-H-2-15

İllrllks Hik�-ıulllhi'I·Bili�a 30

lbn Abdiiber 65, 187

Hud.:ybiyc 68

hm Alxlilh.i<li 185

1-lukuk-u islimi)'t: 62. K7-K8.

1 19. 163.244 i l·hıl.is.ııi'ı=ldhkik 237 l·hıkf:i-i Ra�idin 195 l·hııncydi 93. 170

lbnU:rir169 lbıı Ciirc)-.:: 19, 91 . 93 lbıı f.bi Şcylıc 65, 75, 96, 185 lbıı I·Lıccr Aik.ıiJni 65 1bıı Hacib88, 101

Huı�ıı 72

lbıı �bı.rıı 134, 143, 206, 216-

hiir l77.201 Hz. Ai'i" 65-66, 68. 70, 74, 77, 89,92 Hz. Ali 37, 72. 74, 78. 90. 114, 117, 123,221 Hz. Ammir 66 Hz. f.bu lkk.ir 25, 89 Hz. f.bı.ı lkk ir 5·6, 57, lll, l26 Hz. MuhJmmcd

lbn Adiy 83-85 ibnMf59

18, 47, 136,

151 H z . Ömer 5·6. 2 2 , 25. 37-38, 55, 57-61. 64·66, 70, 7478.1:19.92, 114, 1 1 7, 122123, 126, 134, 136 Hz. Osnun77-78, 89

I/i

217.219. 221-222,225 lbıı HibbJn74,84,93. 105 1bıı Hiiın.iın 156,20-1,208, 244 lbıı ,\lı:s'iıd 60, 63, 75, 77-78, 83,85,114, 125,219,236 1bıı Nik<:ynı 204, 237 ibn Ömer 55, 66-68, 70-71, 74,

77, 84. 86. 89. 92. 94.

105·106, 114, 137, 200,

lbıı SJI.ih 166-168 1b n Siriıı l 24 lbıı 'l<cmıi\-.:: 44,59 lbn U)'t:yıl<.' 19,91,93 lbnii'1-,\1iib.ırck94, J06 1bnii'1-�liink<· 1 1 5

lrlk 27, 78, 97, 115, 132. 144, 186. 190.202, 221. 239 ls.im b. \'usııf232 iıılis l32. 152

lbnn's·S�bb.>ğ 2H 1bnii's·S�I.ih 235-236 Ihrahim 18, 39, 69, 76-79, 8386,90, 93-94,96-99, 106.

109. 113.

118. 124-126.

iblis-i llin l52

132, 134, 136-137, 147,

ibn Abb.>o 55, 68·69, 72,74,77,

149-150, 166. 171. 179.

89.

114. 123·124, 20!!.

219, 236

186·187, 20-1. 231. 233, "'

Fıı.:ııi iımıJ.FI..-\Il.IMÖt.çtJ 197, 208-209, 2 1 1 . 215,

ibr-.ıhim b . Ahm<-d l71, 240 lbr-.ıhiın rn-�dui 77·78, 9.f, 96, 98-99, 106, 1 1 3, 125, 13-f

226.237. 2.fO. Hl. 2-H ihıil.if.ı ı�'llı:\'\'\1' H,23

ibr-.ıhinı 1-brbi 109

ihıil�f.ı ıcud l.f, 22,23

ibr�hinı 1\'dı.ii 18, 76

ikrinx 89

lcnı.i { icm..i·i iim.m.cc 2 1 . 28.

ikıiu 23, 77, 85, 91, 1 2 1 . 126, 139

161. 179 içıih.ıJ 9, 12, 17, 3 1 , 33, 38, 57,

il.ih -47.224

60, 62-63, 75, 78, 8.f. 87-

iı�hi k:ıdcr l 5

89. 9i-92, 9.f..%, 99. 102·

ilim 12. 17-19, 23. 25, 27-29, 33, 37-40, -12, 45, -18,55,

IG-l, I06-107, 109, 1 19, 135.

75-76, 79, 83, 85, 87,92·

138, HI, 1-H-1-45, 155,

94. 96, 10-1, 106, 109,

153·160,

1 17, 127, 1 3 1 - 1 32, 136.

122·123,

131-IH. 162,

169-170. ın.

164-167.

176.

151-152, 157-158, 160-

185,

163, 176-177, 182, 187,

187, 190-192, 208, 219, 223, 226-228, 229. 232.

191·192, 196, 20-1. 206.

235·236. 237, H3,H5

209·2 10. 220, 227, 231.

233

i')lih.><I Ri�lni 176 id"'k 16, 25, 56, 105. 133. 162

ilkı 19, 66, 88, 103, 106-107, 133.

ifr�ı l6, 20, 68, 1·l2,2N

139-140, 145·1-16.

1 5 1 , 1 811, 197, 226,232

ifr�ı h.>«ı 68 ifıir�k l.f-15, 23

ilk.'l·i h�k.ik.i)'C 19

;ııı,;.,ı5

ilm-i onı.i·i ıi<-.il209

ihıdd'., 22,.f8

iml32,61,77, 85,91. 121. 126.

ihıillf i5. 19-20. 22. H. 29, 30, 35, .f3, 45, 48-49, 53. 55.

139, 210

iımm 2 . 6,

13, 17, 19, 27, 32.

57, 59, 6 1 . 63, 65. 67,68,

37--12, +l,55, 59, 67, 7-l

69, 71, 73,75, 77, 79, 85,

75, 78, 86·88, 90·1 10,

87, 89, 90. 91. 92. 93.95,

1 1 3 , 116, I I S, IH-127.

97-99. 101. 103, 105, 107,

130-132. 134·135, 140·

109, 115, 1 17, 1 19. 121.

141,

146·147, 149-150.

123, 125, 127. 129, 131,

157,

163-17-1. 177·178,

133. 135, 137, 139, 141,

184-187. 189, 192, 20-1·

IB · . 1-45. 147, l.f9. 151.

206,2211, 231, 237,239

2>4

İllrllks lmJm AI:ıdi\lniz -11

lmJm Ahnw:d 13, 37, 102, 106,

im�m Şitii 6, 27, 100, 102-109, 1 16, 13-1, 146, 150, 170-

109-110, 118, 124. 126-

172, 1 78-179,

218, 231, 239

226, 230-231, 235, 237,

127, 157, 172, 188, 192,

182-183,

191-192, 197, 218, 221,

im�m Aı...m 230

Imam Şiııbi 27

lm�m Ruhari 39, 90, 118, 170,

Imam Vi:liyyull.ıh Dihk-.i -11

lm�m lkg.-·i 167 192

lmJmBulk ini 163-165

lmJm Ebu H�nifc 27, 32, 94, 96-97,

101, 109, 149,

lmaın Sübki 165

lmam Ziifcr 186

lmaın Ziihri 17,67,75 lm�ın-ı Az.ım 13, 171

lınJmu'l-�branı<:yn

166,

168,

184, 197,218,232,234

iınaın Ebu Ş-inw· 220

iınaın Ebu \'usuf 27,99,186 iınaın d-lkg a•i 167

lnırin b.Husam75 lncil 28

lnditd -11

iınaın d-K..,rlıi 202

lngili,,kr39

iınaın d-.\l,h-.,nJi 167

in$i28

iınaın cr-Rm1-ini 167

inşik.lk l 5, 23

imaınGaff.il liO

inıiub l-19, 159. 238

�maın Huıncpli 170

bl.im 2, 5, 7, l l -17, 19-N,26-

iınaın Ga1_.ıli92, 130, 166, 168 lmam ,\\ilik 19, 27, 78, 86, 88,

90-94, 98, 101, 106, 109, 1 1 3, 131 -132. 135, H9, 171, 186, 189, 191, 218,

iradc-i kiilli,-., 19

32. 37-39, 4L -13,48, 5 1 ,

53. 55, 57, 59-63. 65, 67, 69. 7 1 , 73, 75-77, 79,84,

91, 95. 102, 108. 115, 123, 126-127, 130, 132-

135, 137, 140, 145, 155, imam ;\[u]ummt-d 27, -11, 96, 99, 102-103, 157, 186187.234,237,239,241

Imam ,\lulummı.·d i�hak -ll

imam t\'�blusi237

Imam Nc•wi 166-170, 177, B6 imaınŞ-.ı'bi 74, 87. 1H, l34

157, 159, 161-163, 165-

167, 169, 171, 173. 175,

177, 179, 181, 183, 185-

189, 191, 195, 197, 210,

221, 22-1, 233. 245 lsl.im huku27-30, 32.188

lsl.iın ulcnusı23

l'rı.:ıtl İ ıtTiıJ.fl.ARD.� Ör.çiJ isl:iıni l 4 , 2 1 . 2 3 , 3 1 . 36. 41-42,

1 38, 145, 148, 150, 163,

48, 90, 174

191, 203,210. 228,237

lsl.iıni ıcşri 41 isr . ınbul 4 , 1 5 , 36,38, 62,87-88, 1 19, 138, 163, 177, 228, 240. 243-245

İsıi'7..ın 60

.

kctTm-ı l89, 233-234 kcL\m l5, 24,43, 152. 191, 197 Kqnıir40

isıi.im: l82

isıidbl 61, 86, 90, 104,

kld-i muh:ırm: 141, 197, 203

108,

1-ı-4 227

186-187, 190,244 kczib65

İsıihSJn .H. 107-108, l.H-13S. 161 i>�in00ı25,62, 64, 87, 1 1 3, 126.

129-130, 133, 136, 138

Kc,-scri95, 118, 131. 1-ı-4, 184,

,

159, 161, 178, 185, 187,

Kifiycıü's-Sjil 233 kırdn 6!:1 Kısis 217 Kiı.ıbii'n-:\'cddir 233 Ki:ibii'z-Zck.iı ı 169

ib .ı n'1·HM' 68

197-198, 205-206, 209-

Ki

210. 219. 222-223

Kiıabnlldh 122

iıtin.�� 73, 174

Kiı.t b / Kir.ıp 1 3 . 2 1-22.26.30-

iıik.Kli l4, 16

3 1 , 34-35, 37·39, 48,53,

inib.ı33,88, 1 19-120. 1 73-174.

6 1 , 64-65, 67,77, 84. 90,

222.238

96-97,

102,

108,

.

115,

116, 121, 127 129-131,

K K.ıdı 6, 78, 84, 106, l l6, 122.

177-178, 187.204.241

K.ıdı Şurdyh 6,78,122 Kidı \:ıh)'J b. S�id 17, 76 K.ıdılık 97, 1 1 3 , l41-142, 164165, 177, 196,202 K.ıdın 57-58, 60, 63, 67, 72-73, 199,2.H.24ü Kimiliye 168 K:i.snn 56,84, 89, 109, 149, 169, 184, 187 b•·il l7-18, 75-i6. 87, 106, 120,

132, 1 33, 135, 140, 155, 157-160, 161. 168, 175, 177, 180, 184-185, 188, 1 9 1 , 196-197, 200. 203, 205-206, 2 1 9-220, 223, 227,229,233-234,240 Kl\":lS 28, 33, 94, 96, 98, 107, 1 1 3 , 131-132, 134-135, 139-140, l+l-145, 1 6 1 , 163, 172. 1 74. 179, 202-

·

203, 205-206, 219 220, 223,231 kn·os·ı cczmi 139

İllrllks Kı�-:ıs-ı hanıli 139 Kır.ıs-ı ikıicini 3.tl.l9 Kı�"U·I Şani 33, 139 kölc 58.145 kuııfcrlns. p;ı.ncl29 Köriin:')· l 3 1 Kııd.iıu Kunub.ı 1 3 2 KiıfC 5, 1 8 , 31, 74, 76-79, 90, 'N, 96, 98-99, 123, 136, 206, 221 Ki ıfc Ekolii 5 , 3 1 . 7 7 Kıılkıcm 105 Kıır'in 13-14, 24-26, 28-29,40· 42, 55, 57. 64. 98, 1 1 4.

M .\t. Ehı..ı Şchlıc 26, 58, 107, 1 84 Ma'kıl lbıı \Csir 60.63 Magrib94,163 :\bh7.·ı lıayr l6 ınalız·ı şcr l 6 maksad-ı ll:ihi 25 Milik b. Encs 92, 125, 196 Miliki 22. 100, 149, 168, 1 75, 177, 216, 239 ınanC\·i l l , 1 19, 174 :\!J,·eraü'n-ııclır97,99 .\lawraünııchir l75 :\lcb$iıı\ı l85, 205

120, 123-124, 133·136,

:\k.:lis60, 69, 105

161, 169, 177. 179, 188,

.\kc\ısi59

1 9 1 , 2 1 7-218, 2211, 231 Kur'in

.\llidiinunlı�ı 24

Kıır'.ini25,29

Kur'in-ı N:rim 24. 4ü-41, 55.

ınc-..lilı l82 ı\kdinc 17, 19, 59-60, 68, iS, 77-79. 89-93,97-911, 102, 1()9, l l-l, 132, 176, 239-

135. 2 1 7 Kıır':in·ı Kcrim 28

.\klıdi)")"ÔII [95

Kıır'in·ı l'.iıık 120

.\tcklıı l.l l8. 76

Kur'i

.\kkkc l7,19, 55, 68, 76-77, 89-

n llimlcri42

Kuıhı..ıddin 37, 187 kuısal l 4, 85 Kiııii1-Kuliıb 155 Ku>.cy i\frib94

Lcbbcyk 69 Lcmdı43

9l, 96-97, 109. 118. 166, 171. 176, 243 ıncım 33, 144-l-l5, 232 ıncııdup53 mcnsulı 61, 88, 103 ıncrfi:ı ll8, 126 .\kr;;in.ini205 ,\lcı;nık 78. 90. 1 1 3

1..:�-s b. Ebi Siik.'\ın 71

,\lcss-i nis,·.uı l74

lohusalık 6 7

ıncıodolojisi 31, 79, 102. 108,

Uibıun 215, 224.144

16!, 209.240

Fıı.:ııi iımıJ.FI..'\Il.IMÖt.çtJ 99, 109, 1 19, 133, 138.

Ml"'idi.ı59

140-142. ı-w. 149, 156·

.\ln·kuf 33. 1 2 6

;\kpnun b . Mitır.ııı mı:yyiı 71

158, 160-168, 170-172.

l21

176-178. 1110-182. 184-

mc:clw:p 6-7, 9. 12-22. N-26.

186, 188-189, 1 9 1 - 1 92.

29-32. 35. 38, 74, 77, 8 1 .

205-206. 208, 22S-229.

83, 92. 94. 96-98. 100-

232,235,237

101. 106. 1011-109. 119.

ıniiçıdıid fı'L-nıı:ı.lıcb 141

127, 130. 1 38. 141-142.

ıniiçıchidin-i iih.inı 18, 47

148-150,

nıikklli:lıir 7 l . M

156. 158-160.

162-IM. 166. 168. 170172. 175-177, 180-182.

185-188.

190-192.

197,

204-206, 208, 213. 215216. 219-220. 222, 228230, 237-2-1{1 mill<li33

.\lüdlif 32. 45. 47, 72. 96. 99.

108. 217 ;o.ıugircb.

Şubc57-58

Muluıklisd-Osm.uıi 188 MnluJdi�lcr 60. M, 109, 1181 19. 187,225 .\luh.ık.ı k33,86

Miıılık ın-ı7s

nıulı;ıl;,çınc l37

miras 24, S7-58. 60. 63. 119-90,

Muh�nınıOO 2. 14. 18. 24. 27,

146. 192 ,\Jısır 2. 116. 149, 1119, 231, 243-2-1-1 modernisı 11-13. 16. 2 1 . 24. 28.

33

32, J8-4l, 47-48, 55, 58, 65, 76, 84, 91. 93, 95100, 102-103, 105, 107, 109. 118. 129. 132. 136.

147,

1 49-151. 155-157.

nıü'min 26-27, S4, 71, 73, 95.

165-171. 178-179, 18.f-

122-123. 152. 217. 219.

187, 190. 197, 20+206.

223 mü'min-l:..ifir 71 Mıu•iyc 13, 13S Mıı.a b. Cc:b.-1 8.1-&4. 1 1 4 müb.ıh 6 1 . 67, 217·218 ıniiJxı·ycn 1911-199 Mik'�hid 125,234 Miil:ı:<ldid 14.37.45 ınilçıchid 7-8, 1 8 , 3 1 , 62. 94-96.

215. 232-235. 237. 239, 241, 243-244 Muh.ımını..-..1 Abdııll>h 32, 178, 184, 1 87.2-1-1 ,\\ulwnm•-..1 Abdull�h cı:r.>libi 32, 244 ,\\ııhamıııcd b. 1-las�n 97-98, 102, 149 ,\luhınnnıOO b. Mcsk.-mı: 58

İmlcks Miislünı�niJr 8, 13·14, 17, 31,

nmhkc:ın 74, l43,220

1 14, 155-156, 172, 188.

;\\uhtiı-237

220.222

Mııhı;ıs.ır 32,22l

:\Hisııcd 71, 86. 102. 109, 118,

Mııhın.anıl·Usiılü 88 Mıılıus.ını·,.Şcrhıı'l-M:bir236 nııık.ıııid 1 1 9. 163. ın. ıı8.

18-l-186, 192, 207 ınüsı�grip 12. 16, 20-2 1,24 Mı�ıtl n 2 l l

220.228 miib:lkf 25, l45, l77

nıU>tth.ı.p 5 3 , 6 1 . 1 2 5

mıı�ı00lbih62

nıihıth.ı.ıc 67

mürnin 1 3

:\liisıdı.\zc 3.l . 6 7

Munbtt 3 3 , 75, !16 , 100-101.

Miisıqrik l2·13, l6.20.24

148, 179

Mııt'J niklhı 72-73

Miimd:.l1·AhNr 59

nıuı...ı.ss p26.218, 220

,\lüm�ip 7-8, 26, 99, 109, 158160, 163-164,

166-168.

172,

!80-182,

177-1 78.

184-186, 188. 190, 192

müncl 33,83-86, 100-102, 126, IR8,225

mütclhhirin 48, 199. 201-203, '" ınüttlhhiriın 205 Muıl.ık içıilud99.227

,\hııbk müçıthid 8, ll, 164,

MüDCI l·l.>dis 33, 1:14, 100-102.

188

166-167,

180-182.

96. 99.

177-178,

184-186,

188,

191- 192. 227-229, 235

mıındlik225

Muılıkrikir22

Münil iOI

nıuınsıl 86, 118. 126, 128-129.

Mııs.ı l-liıb 2-3,32,36

143, 178,225

,\lııs.ınnı.-f65. 96, 102, 185 :\lııs.ı.rr:ıı 32-33. 146,201, 202 Mııs.ı.rr lı H.>disi 146.201 Ml$-bbib-ill.ık iki l9

.\lu•'JU1 42, 58-59, 64, 67, 71, !16, 91-92, 9-1. 98. 106,

Mi isc:dd00 118, 128

191, 200

Müsk· 33, 125 Müslinı 6 , l 3 , -l8,58-61, 64·75, 86, 88-89. 102, 105, 109.

126.

128·130,

145-146,

188.

191- 192,

199·200,

207.226

muu.uı1Stcııcı l711 '"'"'•f•kit27

Mil1..ılıcı..., 33,86 ,\li �tni 150, 111. 204, 221,231

N ıı:ıkli l6,48

Fıı.:ııi iımıJ.FI..'\Il.IMÖt.çtJ ıum.u

54, 67, 69-70. 83. IN. 1-H. 156. 188, 199-200.

208, 235-236, 238-UO Subu'r·U�� 102, 105. 185.

202 N.ı>� \5, 28, 33, 77, 85. 87. 103.

107, 126, 131, 138. 140.

1•13-145, 163, 172, 185.

191, 198. 200, 206. 218.

223 Ncbi 20, 25, 32, 47--18. 64. 74.

85, 87, 90,92, 124. 140.

151, 1N, 222 Ncbiyy·i f.kr=ı54 :\'cbiy-�i Zlpn 8-1 ııcdb 217 ııc:s \7,31, 73-76, 83.85. 87-88.

103, \21, 127-128, 162. ltl-ı, 189, 218-219. 238 N�i 511, 60, 63-64, 70-72. 93.

105. 123. 128,191,201 N�ı 33. 61. 198.234 Nu'm�n bin 5.ibiı 230

0/Ö Ol');uu.ıJisı l2. 16. 2 1 . 24.28 Ön,.,- b. Abdul.ıziz l 2 1. 124 Ömer b. 1-bn�b 22. 38. 56, 58, 218 Ömer Nlluhi Bilmaı 62. 119 Onıç 64, 134. 145, 156. 203, 233-234 Öjiir200 l'�ki.ı�n 40 l\:ndb 40

pc��mbo.T 12, 25, 29, 47, 58.

68, 73.95, 97. 107. 134, poziri1·isr 26

R r.�. lO r.h� 67,

70-71 ra'ı ıiirkiilcr \112 R:ıhm.in 42,24l ras(I\54·55, 83, 107,120,2N R..mJI-i Eitmn 54.83 R:ısiılull�h 5, 30, 5+-57, 59-61.

63, 65-67, frJ-73, 78. 86.

88. 1 18, 120-125. 129.

133, 199, 219,221. 223. r�5}Un�lioı 26 Re')· 7, 31, .B, 92. 107. 109.

124-125, 1 3 1 - 1 34. 1371311, 142, 185, 205-206 Rcbi•b. Abdirr�hnwı 17. 76 R�cp70. 101. 188 n:nı\68 Ris.\k30. 42. -H--15,49, 1 18 Ris.\k-i O.ini�ıtııı.li 45 Rııhs.ıt 67.72. 174, 217 Rı� 33. 108

s S•'d b. f.bi \'•lli> 2 17 S•h.lbc 5, 13. 14. 17·18, 21, 22, 25. 30, 47-48, 51, 53-55, 57-59, 61-63, 65, 67, 697 1 , 73-77, 79, 86-89. 91, 260

İllrllks 98,

100-101,

103-104,

106. 107. 114·117. 119120,

130-13 1, 136-137,

SıAin 1 1 7, 221 si�ıcnmik 30

Siyo i lkiııi 39

157-158. 176. 178. 180.

sm..,; l l

206. 208. 218. 222. 236,

Siifyo \n l3 l Siif,-:ın-ı Sc\"ri l l 7

""h�bi 61-62. 131, 161. 184

Siil)·anii's-Sı.-,·ri 94

s..ıhih 27. 43. 58. 60.64, 71-72.

şijkn.\ 64-65

74, 77, 85, 89, 93, 98,

Suh�n ;\!tıh3ınmcd Ş3h Ali 40

IOI-106. 116, 1 1 8 , 126-

Süı'ICn 61, 118, 130, 147, 152,

127. 129-130. 134, 140,

185, 192, 228

142-143, 146, 158, 163,

Süı'ICnü'l-Kübr�68

179, 185, 188, 191, 210,

Siinm·ı 9, 13-14, 16,21, 26.28,

220,224-225,230,233

s�Kı b. d-.\liisc.·yy..

-b ı7, 75, 76, 77-78, 89. 93, 105, 1 1 3.

124.239

115, 120-122. 126, 129.

132-133.

135,

157-161,

l71. 173. li9, 184. 206.

218. 220. 223. 227-228.

Bl

s�ldhiyc ,\lcdrocsi 168 sallı47-48, 199-200. 219 Silim b . t\bdill>h b . Ömer

31,55, 64, 68, 77, 90, 92,

17,

75, 78, 89, 137

Sarf,\lir45 s:>rih 86, 167,225 "'''"l l6,41,47,55,89,92,221

Şa'bi 1 8 , 74. 76, 87. 90 , 1 1 5 , IN-125, 134, 136 s.idık34

ŞMii 6, 22. 27. 100. 102-109, 116. 129. 146. 150, 163-

Scbr-H3ıf 33. 139

164, 168-172. 175. !78-

5<-'kili aıl.Jr 58

179,

scl.im47, 59-60, 168

196-197. 206. 216, 218,

sck-f.i salihin 236

sclcf.i �ilihin 14. 76, 175-176 S<:mavi l3, 29, l74 Scr.ıhsi 141.205

182-183,

190-192,

221. 226, 230-231, 235, 237, 239 .}\tiin>C"I.hcbi i08-!09, 1M-164, 168-170, Iii, 174, 190·

Scıp 59

192. 196. 222. 231. 235,

Sc��·id Ahnw,-..1 41

236,240,241

Fn;ııl iınıı.AH.ARilı\ ÖLÇU T

Şltı Abdul.u:iz 5.itıib 38 Ş.ih Atxluls�ni Sihib 38

u\lil93, 174, 198-199. 209

Ş.ihAbduiiOOir 5.ihib 38

·�·nıinı 62

Ş.ih ı\lulununo.-d38

T1b.ı.Uı 168. 170-171

Ş.ih

T.i.biin 13. 17-18.25. 47. 55. 57,

llıliuddin 5.ihib 3 8

59. 61. 63, 65, 66, 67, 69,

Ş..hcdı..iıı 10

11. 73. 74. 75,76,n. 79,

Ş..m 18. 59, 74. 76. 109. llS·

8 1 , 83, 86-87, 89-91, 94.

116. 186. 204. 219. 233.

101, 103-104. 116. 119-

235,238

120, 121. 130-13 1. 136.

Ş.imil 133, l88.233

142. 157,180.238.239

Ş.iri' I07. 1-l5

ııbiin-i iz.inı l8.47

Ş.iriTdli 225

T•hi"i 187-188, 204-205

fizz 3 3 . l 27. 148.227

uhdid62

Şiu. H.ıdis 33, 127

pu-i:iu 227

�hir37,62, l04, 127, 174. ııw Şl:r'i tıiik.iiııı 9 , 3 1 . 127, 2211,238

ı�hkik

18-19, 32-33, 68, 76,

137, 1+1. 168. 209. 140.

2H 1�hkik·i /1\cn•ı 33, 1-H ılhric 7, 31. 33, 57, 66, 138· IW. 141. 143-146, 155,

Şı:rh Y4, 99, l69, 203, H3

157, 163, 170, 177. 185.

ŞlıiıU K..-n7.i1-0...Uik ın

191, 197-201, 203. 224.

Şı.ıiıu'l-.\liihcu.:b 166·167 Şı....tıu•ı:ıcnbih l65, 169. H5

·ı:ıtıric-i ı\lcn•ı 33.144

Sct�.iı 43

ıllısib tı.ıdisc:ıi 67

�-tıizzüıJdinb. Aixlis.scl.ını2lt)

ı•h�iı; 54. 60, 63, 72, 74, 200. ııo

�-tı Mutı.ımmcd Efd.>l a·S..-y:i.· likiııi 39 �·tıScyyid Sibık.41

"1Jklid 33.43, 57. 1 19. 146. l56.

164. 172. 176. 191. 207-

Şcyh Subk.i l64

208

�ytıTxiidid ncs·Subk.i l70 TX\iddin Sııbki 170 �-hul-i)\lm.fl

�un l52

.

·

2 10 2 l l. 2 15·223.

225·227, 229·231. 233-

�-h

235, 237, 239-241

ulll 1 ullk-ı $CWc 60, 6+65, 165, 241 Tllltı. 184.217

262

İudrks TJrih 1 6-17. 19, 21. 2<1-25. 2729. 33,41,44. 47.93, 97,

Tilın-W "linni7.i 7. 39, 60, 63-65, 69.

123. 125, 128.. 130, 191-

99, 170-171,209

192.200. 221

T�ıihKkilitH,28 Tu.ıwuf \2, 16,25,37,43,182

Tiirkçı:cl-lns.if30

U/Ü

ı.ısrih61 ı:\\"Us b. ��n 18, 76

U� -y b . !Y b 6 1

TJy.ili•i 71.109,187

Uddcnıl-.i1im 233

tclif97, 130, 1-ll,219

uhn."\·1 119

Tc\•ilül-Eh.idis42

ıtbc-i ılbiin l3, 19. 8J, 83.89· 91.

103- UH.

I31,

157,

180, 2 1 8 , 238

Uhud55 Üb.><kb. Sı�K')• cl-Kindi56 Ümml00,178

Ünıını:ı

14. 17, 21, 23-24, 28,

ıctı,�n62

48, 87,91. 1 19, 155-156,

ı«CU.i229

J58, 1N. I77, 207. 2JO,

1\.-d•�n 6, 18-19, 31, 33, 38, 53, 91.

100,

102. 115,

126. 127·12&. 136,

1 17.

IM,

215 Ünımcı·i

Muluınıı>ı.-.1

1-l. H,

48. 155,213

190- 1 9 1 . 2 16, 237 ıdriı l6, 142

ttfriıt 20 ıchlil 33,69-70 "l(:hzib l67 "1Clfil; 33.97, 228-229

\".icib"i 217 .-iı:irı 31. 146, 1 5 1 . 2 1 7, 2.H \'Cb.ı 59.233 \'c�i 109, 125 \Hi Ebu Zur l65, 169 \CliyyulWı l l , 17-19.32-33,374l. ·U·40., 47-48, 65. 72.

tcıl<.""\ıı" 23

96-97, 99, lOS. 177. 179,

TCnkih·iMcıuı33, 14-1 T�-n:ih 33, 163, 177 To:.linı 24. 34-35, 60. 108, 151.

"'

187. 209,224.2-H •-ok 200 \'C.Wi$28

T'-"'-tx 221 \'Jhudi 55, 71·72. 221 "l"c\·r.ıı 28

nhrJ b. s�ıd 11. 76. ıw. ı1ıı.

127-128

TCp:nımüm 66. 75

"'

Fııati iımıJ.FI.ARDAÖLçu Yccnıcn 18, 76, 109, 116, 163 'Csrib68

Z-ihir33. 811,205 ühiri ıncıhc:bi 189. 206 Zltıirikr l·l5. 205-206 z.ı.n l l • .f8. 60-62. 69. 7 1 . 97.

1 1 8. 133. 145·1-46. l.f9150. 174, 177, 1 8 1 . 18711111, 203. 205-206, 210.

223,229.233.238 Zmrıi 8ilgi J3.229

z.ınırcı 73, 1 1 3 teklı 169, 200-201 zcvil·kurbı226 Ü.:)\l b. Eslcnıc 8'J «rili ıoı. 185. 187, 205 l..in:ı l-15, 199 Zubc)T 93, 105. 170, 2 1 7 Ziif�-r b. d-1-lüzo.!·l 186, 232 Ziihri 17, 67, 75, 89, 92, 105, l ll ZA.ilhu�fc 69