XIX. Yüzy›lda Üsküdar Çay›rlar›'n›n As›l Fonksiyonu Üzerine Bir Araflt›rma D O Ç .
D R .
A R Z U
T E R Z ‹
‹stanbul Üniversitesi
Üsküdar; bülbül, çavufl ve balaban derelerinin getirdikleri malzemenin Bo¤az›n sular›n› doldurmalar› neticesinde meydana gelen düzlükte yer almaktad›r.1 Dolay›s›yla bu arazi parças›, gerek akarsu boylar›nda bulunmas› ve gerekse taban suyunun yüksek olmas›ndan dolay› çay›rlar bak›m›ndan zengindir.2 Üsküdar’da bulanan çay›rlar, as›rlar boyunca Osmanl› padiflahlar›n›n binifllerinde tercih edilmifl, hasbahçelerine ve kas›rlar›na zemin olmufl, mesire yerleriyle nam salm›flt›r. Bunlardan Haydarpafla çay›rlar› flehir halk›n›n bafll›ca mesire alanlar›ndan biri olmas›n›n yan› s›ra, çay›r ve arkas›ndaki düzlük Osmanl› ordusunun bir k›sm›n›n Anadolu yönünde sefere ç›kt›¤›nda topland›¤› yerdi. XIX. yüzy›lda Nizâm-i Cedîd askerleri talimlerini burada yap›yordu. Göksu çay›r› ise flüphesiz bo¤az içinin en meflhur mesire yeriydi. Bu çal›flmada, bütün bu bilinenleri bir tarafa koyarak Üsküdar çay›rlar›n›n mesire yerleri haricinde kalan genifl k›s›mlar›n›n as›l fonksiyonuna dikkat çekmek, yani çay›rlar›n yüzy›llar boyu saray ve devlet erkân›n›n hayvanlar›n›n beslenmesinde oynad›¤› rolü vurgulamak hedeflenmifltir. Araflt›rman›n kaynaklar›n› dönemin Osmanl› Arfliv belgeleri oluflturmaktad›r. Tarihi s›n›rlar›ysa Tanzimat’tan XIX. yüzy›l sonuna kadar uzanan zaman dilimidir. Bilindi¤i üzere Hasah›r veya di¤er ad›yla Istabl-› Âmire, saray hayvanlar›n›n yetifltirilmesi ve bak›mlar›n› üstlenen teflkilata verilen add›r.3 ‹stanbul ve çevresindeki çay›rlar Osmanl› Devletinde padiflahl›k makam›na ait mülkler yani emlâk› hümâyûn statüsündedirler. Dolay›s›yla Ka¤›thane, Veli Efendi, Ç›rp›c›, Beykoz ve Üsküdar gibi emlâk-› hümâyûn çay›rlar›n›n otlar›, her y›l düzenli olarak Istabl-› Âmire taraf›ndan biçtirilir, ambarlara konurdu. Bu otlar yafl ve kuru olarak öncelikle saray hayvanlar›n›n beslenmesinde kullan›l›rd›.4 Çay›rlar›n otlar› ayn› zamanda baflta hanedan mensuplar› olmak üzere, saray personeline, askerî