Sea-Sun-Socrates and Stavros_Athens|Antiquity|SNFCC

Sea-Sun-Socrates and Stavros

2

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Αστική Κοινωνιολογία Σεμέλη-Δήμητρα Σχοινά 2017-2018

4

Περιεχόμενα Αντί Προλόγου

σελ.7

Η Αθήνα και η προώθηση του -αρχαίου- πολιτισμού της

σελ.9

Η πόλη της Αθήνας αποκτάει παράκτιο μέτωπο και προβάλλεται ως μία ¨Μεσογειακή Πρωτεύουσα¨

σελ. 13

Το ΚΠΙΣΝ και ο ρόλος του ως κτίριο-ναυαρχίδα

σελ. 18

Η Διεθνής εμβέλεια της Αθήνας μέσω του ΚΠΙΣΝ

σελ.26

Επίλογος

σελ.29

Βιβλιογραφία

σελ. 30

5

Αbstract This work is essentially the beginning of my research into the connection of the city of Athens with the sea, which later developed into the master thesis: ”Re-imagining Syngrou Avenue: Connecting the city core with its coastal zone.”

The connection of Athens with its coastal zone is a really crucial action, that requires public space design decisions. A series of interventions should take place, concerning the coastal zone and the interconnection of the city center with the sea, in order to characterize the city of Athens a “Mediterranean Capital”. The recent work of the SNCP plays a pivotal role, which I consider it is likely to affect this - so far non-existent - relationship so far. The projection of SNCP as a center of contemporary city culture is positioned as a connecting pole at the edge of Syngrou Avenue. At the same time, this intention of redefining Athens’ relationship with the sea, spreads all over to the Syngrou’s axis as its cultural axis shifts from the historic Center to the coastal zone.

Through this work, I present how through SNFCC Athens is attempting to redefine its identity through its culture and its projection as a Mediterranean coastal city. The planning policy that needs to be followed to re-promote Athens is directly related to the elements of geomorphology and its location, through which those pre-existing city characteristics that will be used to remodel Athens will emerge. The SNCP seems to be getting so much attention as a private cultural center that the two cultural poles of Greece that it houses - ULS, EBE - are not visibly distinguished. The SNCP tends to act as a hub for the city to connect with the sea, without being - yet - integrated into either the city or its coastal front.

In conclusion, I assume that the long-term connection of Athens with the SNCP and the sea will require additional stapling operations that will be part of the scale of the city’s southern suburbs and will not be a projected entity. The identity of the city can be substantially redefined with the complexity and variety of interventions and activities that will enrich its culture.

6

Αντί Προλόγου Μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 και εν μέσω κρίσης, η πόλη της Αθήνας βρίσκεται σε μία διαρκή προσπάθεια να επαναπροσδιορίζει την ταυτότητά της μέσω πολιτικών, χωρικών ρυθμίσεων και προγραμμάτων. Η αποκλειστική μέχρι τώρα προβολή και συσχέτιση της Αθήνας με τον αρχαίο πολιτισμό της, καθιστά αναγκαία την αναζήτηση του σύγχρονου πολιτισμού της. Έτσι, με μία σειρά επεμβάσεων η Αθήνα στρέφεται προς το θαλάσσιο μέτωπο επιχειρώντας να συσχετιστεί με ένα βασικό στοιχείο του πολιτισμού και της ιστορίας της -την θάλασσα. Κομβικό ρόλο σε αυτή τη νέα σχέση πόλης-θάλασσας, έρχεται να λάβει το ΚΠΙΣΝ το οποίο τοποθετείται στον βασικό άξονα σύνδεσης της Αθήνας με την θάλασσα, αυτόν της Λ. Συγγρού. Η σαφής εγγύτητα που έχει η πρωτεύουσα με την θάλασσα, αλλά η απουσία σύνδεσής της με αυτήν της στερεί ένα βασικό μεσογειακό χαρακτηριστικό, το οποίο πάντα αποτελούσε στοιχείο του πολιτισμού της και πλέον υπάρχει η ανάγκη να επαναπροσδιοριστεί ως στοιχείο του πολιτισμού της και της ταυτότητάς της. Με το ΚΠΙΣΝ, ουσιαστικά επιχειρείται η επέκταση ή και μετατώπιση του κέντρου της Αθήνας προς την παράκτια ζώνη της, αποκτώντας έτσι χαρακτηριστικά μίας σύγχρονης “Μεσογειακής πρωτεύουσας”. Μέσω της εργασίας αυτής, παρουσιάζω πως μέσω του ΚΠΙΣΝ η Αθήνα επιχειρεί τον επαναπροσδιορισμό της ταυτότητά της μέσω του πολιτισμού της και την προβολή της ως παράκτια μεσογειακή πόλη.

7

01.Σκηνές από την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004.1

1

Χαμηλάκης, Γ., «Μνήμες λαξεμένες σε μάρμαρο: Εισαγωγή. Το Έθνος και τα Ερείπιά του: Αρχαιότητα, Αρχαιολογία και Εθνικό Φαντασιακό στην Ελλάδα», Αθήνα, 2012, σελ.27

8

Η Αθήνα και η προώθηση του -αρχαίου- πολιτισμού της Islands-Parthenon-Onassis-Socrates-Moussaka2, είναι τα πέντε πρώτα χαρακτηριστικά που έχουν περάσει στην συνείδηση των ανθρώπων και αφορούν την μοναδικότητα της Ελλάδας. Χωρίς να μας προκαλεί έκπληξη, τα δύο από αυτά αφορούν την αρχαία ιστορία της, ενώ η πρωτεύουσά της-η Αθήνα- δεν συμπεριλαμβάνεται. Οι αρχαιότητές της Ελλάδας λειτουργούν κυρίως ως ορόσημο της χώρας, προβαλλόμενες ως ο θεμέλιος πολιτισμός της. Η προβολή του πολιτισμού αυτή είναι τέτοια ώστε το πιο γνωστό μνημείο της η Ακρόπολη της Αθήνας, στον Παρθενώνα να έχει περίπου 2 εκατ. επισκέπτες το χρόνο3. Τα στοιχεία του μνημείου χρησιμοποιούνται ευρέως για την διαφήμιση όχι μόνο της πόλης, αλλά της Ελλάδας γενικότερα. Αρκεί να αναζητήσει κάποιος στις εικόνες της Αθήνας στο ίντερνετ, και το αποτέλεσμα είναι η εμφάνιση σχεδόν αποκλειστικά εικόνων των μνημείων της. Είναι μία αντίληψη που προπαντός προωθείται από την ίδια την χώρα μας, και λειτουργεί ως σημείο αναφοράς. Η προώθηση της Ελλάδας μέσω της αρχαίας ιστορίας της υφίσταται σε τέτοιο βαθμό, που ο ξένος τύπος αρκετές φορές έχει συγκρίνει την κλασική αυτή κληρονομιά με τα σύγχρονα γεγονότα που συμβαίνουν στην χώρα, συγκρινόμενοι οι σημερινοί Έλληνες με την πρότυπη κλασσική κληρονομιά τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, όπου υπήρχαν ανησυχίες από τον ξένο τύπο για το αν θα μπορούσε η χώρα να ανταπεξέλθει στο ένδοξο παρελθόν της και να φέρει εις πέρας τους Αγώνες με επιτυχία ενώ η Ελλάδα δόξαζε με κάθε ευκαιρία τον αρχαίο πολιτισμό της4. Ο μόνος στόχος που φαινόταν εκείνη την περίοδο να έχει η χώρα ήταν να μεταλαμπαδεύσει το ιστορικό παρελθόν της φέρνοντας εις πέρας την διοργάνωση χωρίς καμία πρόθεση προβολής του σύγχρονου πολιτισμού της χώρας και χωρίς καμία πρόβλεψη μακροπρόθεσμης εκμετάλλευσης των έργων υποδομής και εγκαταστάσεων που πραγματοποιήθηκαν. Πως γίνεται να εξελίσσεται η πρωτεύουσα μίας χώρας και η ταυτότητά της, όταν ο τρόπος που προβάλλεται παραμένει προσκολλημένος απόλυτα στο παρελθόν της, και επομένως στάσιμος; Είναι ο ρόλος της σύγχρονης Αθήνας απλώς να μεταλαμπαδεύει το ένδοξο παρελθόν της; Ποιες είναι οι νέες δυναμικές που πρέπει να εντοπιστούν και να ενισχυθούν ώστε θα επαναπροσδιορίσουν την ταυτότητα της Αθήνας; Η πολιτική που ακολουθείται, επιλέγει οι νέες δυναμικές για την εκ νέου προώθηση της Αθήνας να συσχετιστούν άμεσα με στοιχεία της γεωμορφολογίας και του τόπου της, μέσα από τα οποία θα προκύψουν εκείνα τα χαρακτηριστικά της πόλης τα οποία προϋπάρχουν και μέσω των οποίων θα αναδιαμορφώσουν την Αθήνα και την εκ νέου προβολή της.

2

Θεόδωρος Μεταξάς, «Μάρκετινγκ του Τόπου (Πόλης): Προσδιορισμός, Σχεδιασμός, Εφαρμογή και Αποτελεσματικότητα», Αειχώρος, Τόμος 4, Τεύχος 2, Νοέμβριος 2005, σελ.71 3 www.business-travelblog.com 4 Χαμηλάκης, Γ., «Μνήμες λαξεμένες σε μάρμαρο: Εισαγωγή. Το Έθνος και τα Ερείπιά του: Αρχαιότητα, Αρχαιολογία και Εθνικό Φαντασιακό στην Ελλάδα», Αθήνα, 2012, σελ.26

9

02.www.visitgreece.gr

10

11

12

Η πόλη της Αθήνας αποκτάει παράκτιο μέτωπο και προβάλλεται ως μία ¨Μεσογειακή Πρωτεύουσα¨ Η ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της προβολής της Αθήνας, γίνεται και η κύρια πολιτική πρόθεση μέσω του «Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας/Αττικής 2021» το οποίο κατατίθεται το 2011 και έχει τίτλο «Αθήνα-Μεσογειακή Πρωτεύουσα». Πρωταρχικός στόχος του σχεδίου δεν είναι απλώς η προβολή και προώθηση της Αθήνας ως «Μεσογειακής Πρωτεύουσας», αλλά η ριζική αντιμετώπιση της κρίσης που υπέστη η πόλη μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, μέσω ενός ολοκληρωμένου σχεδίου χωρικών ρυθμίσεων ως εργαλείο υποστήριξης και ανασυγκρότησης βασισμένου, τόσο στην εξασφάλιση των αναγκαίων υποδομών, πολιτιστικών προγραμμάτων, όσο και στη βελτίωσης της ποιότητας ζωής στην πόλη5. Ουσιαστικά, η εκ νέου προβολή της Αθήνας θα αποτελέσει μέσο αντιμετώπισης της κρίσης και ανάκαμψης της πρωτεύουσας. Έτσι, ενώ διαπιστώνεται η προβληματική σχέση της Αθήνας με τον τρόπο προβολής και προώθησής της μέχρι τώρα- άμεσα συνδεδεμένο με τον πολιτισμό της αρχαιότητάς της, γίνεται μία στοχευμένη προσπάθεια η οποία σχετίζεται με την πολιτική της πρωτεύουσας και έχει ως κύριο άξονα τον επαναπροσδιορισμό της προβολής του πολιτισμού της μέσω των μεσογειακών της χαρακτηριστικών. Βασικό ρόλο σε αυτή την αναδιαμόρφωση λαμβάνει η σχέση της Αθήνας με την θάλασσα και η ενίσχυση της σύνδεσης της πόλης με αυτήν τόσο με χωρικές επεμβάσεις, αλλά και μέσω μίας σειράς προγραμμάτων, εκδηλώσεων και προβολής αυτών. Δεδομένης της συνεχόμενης ανάπτυξής της Αθήνας, έχουμε την εξάπλωσή της προς την δυτική ακτογραμμή δημιουργώντας μία άμεση σύνδεση με τον Πειραιά και μία φαινομενικά άμεση σχέση με την θάλασσα. Η διάχυση αυτή που συνεχώς εξελίσσεται, αποτελούμενη από περιοχές όπως οι προαστιακής τυπολογίας Π.Φάληρο, Ν.Σμύρνη, είτε οι αστικού τύπου όπως η Καλλιθέα, το Μοσχάτο έρχονται να επαναπροσδιορίσουν τόσο την σχέση της πόλης με το παράκτιο μέτωπο και την θάλασσα, όσο και την σχέση της πόλης με αυτήν του Πειραιά και την αλληλένδετη σχέση η οποία προκύπτει. Πρόκειται ουσιαστικά για μία εν δυνάμει σύνδεση της πόλης με την θάλασσα η οποία σχετίζεται με δύο παράλληλες δυναμικές: 



η πρώτη αφορά την σχέση του παράκτιου δομημένου περιβάλλοντος (περιοχές που εφάπτονται στην Ποσειδόνως: Μοσχάτο, Καλλιθέα, Π. Φάληρο, Άλιμος, Γλυφάδα) το οποίο πλέον αποτελεί επέκταση της πρωτεύουσας, με την ακτή και την θάλασσα η δεύτερη αφορά την άμεση διασύνδεση του Κέντρου της Αθήνας με την παράκτια ζώνη, μέσω της Λ.Συγγρού

Η δεύτερη αυτή δυναμική αποτελεί και την πιο κρίσιμη σε σχέση με την χρησιμοποίησή της ως μέσο προβολής για τον επαναπροσδιορισμό του σύγχρονου πολιτισμού της Αθήνας. Η σύνδεση αυτή, ενισχύεται και υποστηρίζεται άμεσα από την πολιτική της πόλης μέσω του ΡΣΑ (2021) το οποίο δίνει έμφαση και πρώτη προτεραιότητα στην προβολή της Πολιτιστικής 5

ΑΘΗΝΑ – ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ, Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας/Αττικής 2021, σελ.4

13

ταυτότητας, η οποία γίνεται μέσω της ανάδειξης του Θαλάσσιου μετώπου, ως συστατικό στοιχείο της πολιτιστικής και παραγωγικής/οικονομικής Αθήνας ως Μεσογειακής Πρωτεύουσας. Η προβολή αυτή, γίνεται εργαλείο και βασική συνιστώσα για τη χωρική, οικονομική και κοινωνική ανασυγκρότηση της Αθήνας / Αττικής και την προβολή του διεθνούς ρόλου της,6 Παράλληλα, στους άξονες προτεραιότητας του ΡΣΑ (2021) τονίζεται η ανάδειξη του Θαλάσσιου μετώπου το οποίο προσεγγίζεται ως συστατικό στοιχείο της φυσιογνωμίας της Αθήνας / Αττικής – Μεσογειακής Πρωτεύουσας, αναντικατάστατος περιβαλλοντικός πόρος σε κίνδυνο λόγω κλιματικής αλλαγής, προνομιακός τόπος για πολλαπλές δραστηριότητες και διεξόδους καθημερινότητας των κατοίκων, χωρίς εντατικές χρήσεις και με τόνωση του δημόσιου χαρακτήρα του. Έχει προγραμματιστεί η προώθηση πολιτικών που αφορούν την προστασία, άνοιγμα, αναβάθμιση και προβολή των ιδιαίτερων περιοχών και τοπίων του Θαλάσσιου μετώπου, σε συνάρτηση με τους διαφοροποιημένους ρόλους και την ιδιαίτερη φυσιογνωμία τους7. Η δυναμική σύνδεσης της Αθήνας με την θάλασσα δεν αφορά μόνο έργα με τα οποία θα προβληθεί η ταυτότητα της πρωτεύουσας, αλλά και έργα υποδομής που αφορούν ακριβώς αυτή τη σύνδεση (της Αθήνας με την Θάλασσα) με κυρίαρχα αυτά του ΚΠΙΣΝ και της ανάπλασης του Φαληρικού όρμου. Ουσιαστικά, οι τάσεις αυτές, έρχονται να «εξυπηρετήσουν» την ανάγκη της Αθήνας στον τομέα της προβολής του σύγχρονου πολιτισμού της αλλά και την βελτίωση της ποιότητας ζωής στην πόλη. Έτσι, στην διασύνδεση της ακτογραμμής και του κέντρου της Αθήνας, έχουμε τον ισχυρό άξονα της Λ. Συγγρού, ο οποίος επαναπροσδιορίζεται οριζόμενος ως Πολιτιστικός Άξονας σύνδεσης της πόλης με την θάλασσα με κρίσιμες επεμβάσεις όπως: το ΚΠΙΣΝ, και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Έτσι, δημιουργείται σταδιακά η πρόθεση «κατεβάσματος» της πόλης της Αθήνας προς την θάλασσα προσφέροντας μία νέα δυναμική ανάπτυξης της πόλης και του πολιτισμού της. ‘Με τα δύο μεγαλόπνοα έργα-ΚΠΙΣΝ, ανάπλαση Φαληρικού όρμου- έχουμε όχι απλώς την διασύνδεση με το Κέντρο της Πόλης, αλλά την εν εξελίξει δημιουργία ενός νέου Πολιτιστικού Κέντρου της πόλης,- αυτή τη φορά- σχεδόν πάνω στην θάλασσα. Θα προηγηθεί μία αναφορά στα γενικότερα έργα σύνδεσης της Αθήνας με την παράκτια ζώνη, ενώ η μελέτη για το έργο ΚΠΙΣΝ θα αποτελέσει μία ξεχωριστή ενότητα παρακάτω: Κύριος στόχος της ανάπλασης του Φαληρικού όρμου -ο οποίος αποτελεί συνέχεια και μία ολοκληρωμένη ενότητα με την κατασκευή του ΚΠΙΣΝ- είναι το παράκτιο μέτωπο να «επιστρέψει» στους πολίτες του ως ζωτικός και αναπόσπαστος χώρος του αστικού ιστού. Αναφέρεται ότι το έργο θα αλλάξει ριζικά το μοντέλο ανάπτυξης της περιοχής, ενώ παράλληλα θα θωρακίσει με αντιπλημμυρικά έργα τις γειτονικές περιοχές κατοίκησης8. Η ανάπλαση αυτή, συμπληρώνει τις προσπάθειες δημιουργίας ενός νέου παράκτιου κέντρου και ενός τοποσήμου της Αθήνας στην θάλασσα που θα προβάλλει και θα αναδυκνείει τα μεσογειακά χαρακτηριστικά της. Αντιπροσωπευτικό έργο αυτής της πρόθεσης Αθηναϊκού τοποσήμου στην θάλασσα αποτελεί και ο εθνικός διαγωνισμός για την κεντρική προβλήτα του Φαλήρου, τον οποίο κέρδισαν το γραφείο των Point supreme το 2012. Το έργο που διακρίθηκε, έθετε όλα τα παραπάνω ζητήματα που έχουν προκύψει σε σχέση με την Αθήνα και την σχέση της με την θάλασσα, όσο και την προβολή αυτών. Το αρχιτεκτόνημα, προτείνεται να φιλοξενήσει εκδηλώσεις, ενώ παράλληλα έχει τον ρόλο του πορθμείου από το οποίο θα πραγματοποιούνται 6 7

8

ΑΘΗΝΑ – ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ, Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας/Αττικής 2021, σελ.27 ΑΘΗΝΑ – ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ, Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας/Αττικής 2021, σελ.28 www.cnn.gr

14

δρομολόγια τα οποία θα ενοποιούν την ακτογραμμή μέχρι και τον ναό του Σουνίου επεκτείνοντας το δίκτυο μαζικής μεταφοράς της πόλης στο νερό. Η βασική πρόθεση που εδώ αναφέρεται είναι η χρησιμοποίηση της θάλασσας που πλαισιώνει την πόλη από τους κατοίκους της και η εξοικείωσή τους με αυτήν- κάτι το οποίο μέχρι τώρα συνέβαινε μόνο στις καλοκαιρινές τους διακοπές9. Έργα που αφορούν επίσης την σχέση της πόλης με την θάλασσα, προγραμματίζονται ή έχουν ήδη πραγματοποιηθεί και αφορούν την πόλη και το λιμάνι του Πειραιά. Η έντονη κινητικότητα που παρατηρείται στην ακτογραμμή του Πειραιά, είτε αφορά την αμφιλεγόμενη ιδιωτικοποίηση του λιμανιού και τα σχέδια της COSCO για να μετατρέψει το λιμάνι κόμβο του παγκόσμιου συστήματος μεταφορών, με ηγετική θέση στην κρουαζιέρα στην Μεσόγειο και αναβίωση της ναυπηγοεπισκευαστικής δραστηριότητας10, είτε έργα της ίδιας της Περιφέρειας για αστική ανάπλαση της ακτογραμμής (Μικρολίμανο, Λιπάσματα, Νέο θεματικό-αρχαιολογικό μουσείο Πειραιά, κτλ) με άξονα την δημιουργεία της Πολιτιστικής Ακτής Πειραιά, δεν θα μπορούσαν να μην αναφερθούν, καθώς αφορούν και την πόλη της Αθήνας. Ωστόσο, προκειμένου να συμπεριληφθούν στην κριτική θα πρέπει να γίνει περαιτέρω έρευνα. Παράλληλα, σημαντικό ρόλο λαμβάνει ήδη η σχετικά άμεση σύνδεση μέσω τραμ, το οποίο ουσιαστικά ενώνει το κέντρο της Αθήνας με το παράκτιο μέτωπο και τις ενδιάμεσες περιοχές. Τέλος, κρίσιμο έργο στροφής προς το θαλάσσιο μέτωπο, αποτελεί και αυτό της ανάπλασης της παράκτιας έκτασης του Ελληνικού. Το αμφιλεγόμενο αυτό έργο, λόγω της σημαντικής θέσης του σε σχέση με την θάλασσα και τα προάστια της Αθήνας θα αποτελέσει ένα επιπλέον παραθαλάσσιο κέντρο. Με την ενδεχόμενη ολοκλήρωση των παραπάνω έργων, ουσιαστικά πραγματοποιείται σύνδεση των κατοίκων όχι μόνο με το θαλάσσιο τοπίο, αλλά μία σύνδεση της μοναδικής ταυτότητας του τόπου με την θάλασσα, η οποία αναδεικνύεται μέσω των αρχιτεκτονημάτων που εδρεύουν11. Η τάση αυτή προκύπτει άλλωστε από τα φυσικά γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της πόλης, η οποία πάντα είχε συγγενή σχέση με την θάλασσα, αλλά μέχρι τώρα χωρίς κάποιο ολοκληρωμένο σχέδιο. Το ζήτημα στην συγκεκριμένη περίπτωση, νομίζω ότι είναι κατά πόσο θα καταφέρει να ισορροπήσει ένα τέτοιο έργο στις νέες δυναμικές που θα προκύψουν -πιθανή αποδυνάμωση του Κέντρου της Αθήνας- και κατά πόσο τα έργα αυτά αποσκοπούν όντως στην βελτίωση της ποιότητας ζωής κυρίως των κατοίκων αλλά και των επισκεπτών όχι στην άμεση προβολή και διαφήμιση της Αθήνας μέσω μεγαλόπνοων έργων προκειμένου να τραβήξει το ενδιαφέρον και την προσοχή της διεθνής κοινότητας .

9

www.pointsupreme.com «Τα σχέδια της COSCO για το λιμάνι του Πειραιά-Κέντρο logistics, δύο ξενοδοχεία», 22.01.2018, http://www.iefimerida.gr 11 Gregory J. Ashworth, «The instruments of Place Branding: How is it done?», European Spatial Research and Policy, Volume 16, 2009, p. 11 10

15

06,07..Περιοδικό Δομές 2017

16

Το ΚΠΙΣΝ και ο ρόλος του ως κτίριο-ναυαρχίδα Βασικό ρόλο στην προβολή της Αθήνας ως Μεσογειακής πρωτεύουσας και επαναπροσδιορισμό του πολιτισμού της, μέσω της σύνδεσής της με το παράκτιο μέτωπο και την θάλασσα αποτελεί το ΚΠΙΣΝ το οποίο εξαρχής απαντούσε σε όλα τα ζητήματα που αφορούσαν αυτή ακριβώς την σύνδεση και φυσικά και την προβολή της. Το ΚΠΙΣΝ δημιουργήθηκε και λειτούργησε εξαρχής ως «κτιρίο- ναυαρχίδα» με στόχους που αφορούν τον τομέα του city branding μέσω του οποίου μία συγκεκριμένη περιοχή μέσα στην πόλη, καταφέρνει να λειτουργήσει ως ορόσημο για το σύνολο της πόλης12. Τέτοιες δομές, συνήθως είναι σχεδιασμένες όχι μόνο για να φιλοξενήσουν ξεχωριστές δημόσιες λειτουργίες αλλά και για να μεταδώσουν, με την παρουσία τους, πολιτικής σημασίας ενέργειες. Θεωρούνται επιτυχής όταν με την αρχιτεκτονική τους φαίνονται και επικοινωνούνται από τον κόσμο σε μεγάλο βαθμό, και διεθνούς βεληνεκούς13. Έτσι, το ΚΠΙΣΝ αντιμετωπίζεται ως ορόσημο, σε μία ξεκάθαρη δήλωση προθέσεων προβολής της πόλης και όχι ως ένα κτίριο πολιτιστικών χρήσεων το οποίο ανήκει σε ένα ευρύτερο πολεοδομικό σύστημα. Τέτοιες προθέσεις προβολής αρχίζουν να επικοινωνούνται με τον κόσμο ήδη πριν την ολοκλήρωση του έργου με αντιπροσωπευτικότερο το επίσημο σποτάκι προώθησης του ΚΠΙΣΝ το οποίο χαρακτηριστικά τονίζει την ανάγκη για στήριξη των θεσμών και της Ιστορίας μέσω της ανάδειξης των μεσογειακών χαρακτηριστικών του τόπου. Έτσι, το αρχιτεκτόνημα συντίθεται και παρουσιάζεται ακριβώς με αυτόν τον τρόπο: ώστε από την μία πλευρά να συνομιλεί με την πόλη της Αθήνας και από την άλλη με την θάλασσα σαν ένας κόμβος που συνδέει ακριβώς αυτά τα δύο στοιχεία. Ο αρχιτέκτονας του έργου, ήδη διεθνώς γνωστός για το έργο του -Ρέτζο Πιάνο- δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην κατασκευή των πολιτιστικών κέντρων, λόγω του σημαντικού νοήματος που δίνουν στην πόλη. Στην περίπτωση της Αθήνας, ο Ρ.Π. τονίζει τα δύο βασικά στοιχεία της Αθήνας: την Πόλη και την Θάλασσα. Αναφέρει ότι το ΚΠΙΣΝ είναι πολύ κοντά στο νερό, το οποίο το παρουσιάζει ως κάτι μαγικό, κάτι που ενώνει τους ανθρώπους σαν μία λίμνη, δίνοντας έτσι μία προφανή λύση στην σύνδεση του παράκτιου μετώπου με την πόλη14. Η προβολή του όλου εγχειρήματος φυσικά και ενισχύεται με την επιλογή ενός διεθνούς φήμης αρχιτέκτονα με προσωπική σχέση με το “Μεσογειακό τοπίο” και την θάλασσα, ήδη γνωστό για τα Πολιτιστικά Κέντρα και Χώρους Πολιτισμού που έχει κατασκευάσει. Η βασική κριτική που εντοπίζω στον εγχώριο δημόσιο διάλογο, που αναπτύσσεται κυρίως μεταξύ αρχιτεκτόνων, είναι ακριβώς αυτή: το πως επιλέγεται εν μέσω κρίσης κατά την οποία πολλά αρχιτεκτονικά γραφεία έχουν σημαντικό πρόβλημα “επιβίωσης”, ένας ξένος αρχιτέκτονας και κυρίως ξένα γραφεία και εταιρείες συνεργασίας για την κατασκευή του. Τα μόνα ελληνικά γραφεία που σχετίζονται είναι τα ΒΕΤΑPLAN, ΟΜΕΤΕ, LDK15, ενώ εγχώριες επιλογές μικρότερης κλίμακας αποτελούν ο φοιτητικός διαγωνισμός για το περίπτερο επισκεπτών, επιλογές φοιτητών μηχανικών για πρακτική άσκηση και ο διαγωνισμός του Φαλήρου για το τοπόσημο που αναφέρθηκε πιο πάνω, χωρίς κάποιο όνομα όμως αρχιτέκτονα να εμπλέκεται άμεσα με αυτό του Ρ.Πιάνο.

12

Gregory J. Ashworth, «The instruments of Place Branding: How is it done?», Volume 16, 2009, p.17 Gregory J. Ashworth, «The instruments of Place Branding: How is it done?», Volume 16, 2009, p.14 14 SNFCC Virtual Tour Greek Version 15 Τριανταφύλλου Γ., “Το ΚΠΙΣΝ, η ανάπλαση του Φαληρικού όρμου και όχι μόνο”, 04.07.2011, http://triantafylloug.blogspot.com 13

17

05.www.whyathens.com

18

Στα θέματα που αφορούν την αρχιτεκτονική μελέτη του Ρ.Π., γίνεται διάλογος σε σχέση με το κατά πόσον το κτιριακό συγκρότημα απαντάει ουσιαστικά στα ζητήματα τα οποία το ίδιο θέτει δίνοντας εντέλλει περισσότερη σημασία στην 5η όψη από τις υπόλοιπες και στην φωτογραφική του αποτύπωση η οποία πρωτοστατεί στα μέσα. Θέτεται το ζήτημα αν επιτυγχάνεται όντως σύνδεση με την θάλασσα είτε μέσω του καναλιού το οποίο εντέλλει δεν οδηγεί τον επισκέπη στην θάλασσα, αλλά υπάρχει για μας θυμίζει τι συμβαίνει από την άλλη όψη του κτιρίου, είτε της θέας της θάλασσας από την κορυφή του τεχνητού λόφου ο οποίος μας φέρνει 35 μέτρα πάνω από αυτήν και όχι σε άμεση σχέση με αυτήν. Παράλληλα, γίνεται κριτική για την απουσία προβολής της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής που αποτελούν την κινητήρια δύναμη δημιουργίας του ΚΙΠΣΝ16. Δεν γίνεται καμία προβολή ή και δήλωση αυτών των χρήσεων παρά προβάλλεται το Πάρκο και το στέγαστρο του Ιδρύματος. Η κυριαρχία αυτή ενός όγκου με το προβαλλόμενο στέγαστρο, σχετίζεται άμεσα με κριτική την οποία αντιλαμβάνομαι έντονα και μέσα στην σχολή (ΕΜΠ) η οποία αφορά την κλίμακα του έργου σε σχέση με την ανθρώπινη και κατά πόσο συνδέεται αυτό το υπερμεγέθη χαρακτηριστικό με τα Αθηναϊκά χαρακτηριστικά της πόλης και του τόπου. Αυτός ο προβαλλόμενος κόμβος σύνδεσης εντέλλει ίσως είναι περισσότερο δημοφιλής από τα συστατικά στοιχεία που έρχεται να ενώσει (θάλασσα-πόλη) και να συμπεριλάβει (ΕΛΣ-ΕΒΕ). Έτσι, η συνθετική επιλογή του αρχιτέκτονα να ενωποιήσει και να καλύψει κάτω από ένα κοινό στέγαστρο δύο από τα σημαντικότερα Πολιτιστικά Κέντρα της Ελλάδας, καταφέρνει λόγω αυτής της ενωποίησής τους να μην αποτελούν δύο πυρήνες πολιτισμού, αλλά ουσιαστικά να εντάσσονται κάτω από την στέγαση και το όνομα του ΚΠΙΣΝ. Με την απουσία δύο διακριτών οντοτήτων, έχουμε την απουσία προβολής τους ως δύο διακριτές πολιτιστικές μονάδες και την προβολή μίας κυρίαρχης δομής- αυτή του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Σε αυτή την “κυριαρχία” έρχονται να προστεθούν αμφιβολίες για το κατά πόσο εντέλλει το έργο αφορά δωρεά του Ιδρύματος και όχι προσπάθεια ελέγχου δύο από τους σημαντικότερους πολιτιστικούς φορείς της χώρας. Σύμφωνα με τους νέους κανονισμούς λειτουργίας του ΚΠΙΣΝ, το Ϊδρυμα Σταύρος Νιάρχος μετά την παράδοση του έργου στο δημόσιο, συνεχίζει να έχει ενεργό ρόλο στην λήψη αποφάσεων που αφορούν τόσο το κτιριακό συγκρότημα αλλά και την ίδια λειτουργία και διαχείρηση της ΕΛΣ και της ΕΒΕ.17 Για το συγκεκριμένο θέμα, ίσως και από τα πιο κρίσιμα μακροπρόθεσμα για την πορεία του έργου, χρειάζεται να γίνει μία συγκριτική έρευνα με αντίστοιχες άλλες χορηγίες στην χώρα μας και στο εξωτερικό και επίσης, περεταίρω μελέτη στην εμπλοκή του Ιδρύματος, σε άλλες δωρεές και φυσικά στην συγκεκριμένη. Είναι γνωστό, ότι στην ιστορία των πόλεων πάντα υπήρχαν γενναιόδωροι δωρητές οι οποίοι με τις χορηγίες τους στήριζαν τις πόλεις τους, απλώς είναι ίσως μία περίπτωση όπου ο δωρητής επισκιάζει το έργο το οποίο προσφέρει, ενώ το όνομα του Ιδρύματος λαμβάνει κυρίαρχο ρόλο. Σε μία περεταίρω μελέτη, ίσως να είχε νόημα να συγκριθεί με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών το οποίο αποτέλεσε σημαντική χορηγεία του Συγγρού, ο οποίος με το όνομά του δεν το επισκίασε. Στην αισιόδοξη περίπτωση του ΚΙΣΝ, η υπερβολική προβολή του έργου αναπόφευκτα έχει φέρει και αντίστοιχη προβολή στο Ίδρυμα, ενώ η εμπλοκή του στην λειτουργία του ΚΠΙΣΝ, αφορά κάποιου είδους συνέχισης της χορηγείας ώστε να εξελιχθούν οι πολιτιστικοί φορείς (ΕΛΣ, ΕΒΕ) μέσω των οποίων θα γίνει επαναπροσδιορισμός του πολιτισμού της Ελλάδας. Συγχρόνως, στην κριτική που αφορά άμεσα την προώθηση και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του έργου, έχουμε την άμεση αλληλεπίδραση του κόσμου και την ενασχόλησή του, καθώς 16

Ν. Κορμπάς, “Κριτική για το υπό ανέγερση ΚΠΙΣΝ”, 17.02.2016, http://www.rak-pfalirou.gr Γρηγόρης Τραγγανίδας,” «Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος»: Οι «μισές αλήθειες» ενός μεγάλου ψέματος..., Εμπορευματοποιημένος πολιτισμός, εργασιακή «γαλέρα» και «δωρεά»... υπό αίρεση”, Το Περιοδικό,| 01/07/2016 17

19

φυσικά και την επίσκεψή τους σε αυτό. Ο δημόσιος διάλογος, ενώ αρχικά ήταν περισσότερο επιφυλακτικός για το μεγαλόπνοο αυτό έργο 600 εκατ. ευρώ σε εποχή κρίσης, με την πρωτοβουλία ιδιωτικού οργανισμού, πλέον το έχει εντάξει στην καθημερινότητά του. Για τις περιοχές της Καλλιθέας, του Μοσχάτου και της Ν.Σμύρνης αποτελεί εβδομαδιαίο προορισμό είτε για τις προγραμματισμένες εκδηλώσεις του, είτε για μία βόλτα στο πάρκο. Ιδιαίτερα για τις περιοχές της Καλλιθέας και Μοσχάτου, όπου οι ελεύθερες επιφάνειες πρασίνου είναι σχεδόν ανύπαρκτες, προσδίδει ένα νέο ποιοτικό χαρακτηριστικό ζωής στους κατοίκους της. Έτσι, με την ολοκλήρωση του ΚΠΙΣΝ έχουμε μία έντονη πολιτιστική ενεργοποίηση της παράκτιας Καλλιθέας. Δημιουργείται ένα πολιτιστικό κέντρο στην Αθήνα, χωρίς προηγούμενο, με τις προσδοκίες να παρασύρει τους Αθηναίους προς τις δυτικές περιοχές τις Αθήνας και να επαναπροσδιορίσει τον πολιτιστικό χαρακτήρα της πρωτεύουσας. Σημαντικό ρόλο στην προβολή του ΚΠΙΣΝ, λαμβάνουν οι πολλές και διαφορετικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται με στόχο να προσελκύσουν κοινό και εκτός της ΕΛΣ και της ΕΒΕ. Μέσω των διοργανώσεων εκδηλώσεων και φεστιβάλ έχουμε την διαμόρφωση του επιθυμητού χαρακτήρα που προβάλλεται και την προσέλκυση των χρηστών που αναμένεται- event hallmarking18. Τέτοιου τύπου εκδηλώσεις, ουσιαστικά στόχο έχουν να εντάξουν στην καθημερινότητα των κατοίκων της Αθήνας τις νέες επεμβάσεις και τον σύγχρονο πολιτισμό. Ο Καβαρατζής εντοπίζει τρεις διαδικασίες με τις οποίες οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται περιοχές και τόπους:  Μέσω σχεδιασμένων παρεμβάσεων  Μέσω του τρόπου που χρησιμοποιούν ένα μέρος, βιωματικά, τόσο οι ίδιοι, όσο και ο υπόλοιπος κόσμος  Μέσω των αναπαραστάσεων που πραγματοποιούνται για τον εκάστοτε τόπο- νουβέλες, ταινίες, καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις, προβολή των ΜΜΕ, κτλ.19 Το κτίριο ή η κτιριακή εγκατάσταση, εύκολα παίρνει την θέση ενός προϊόντος το οποίο διαφημίζεται με την διαφορά, ότι οι τοποθεσίες είναι σαφώς πιο πολύπλοκες ώστε να αντιμετωπίζονται ως τέτοια20. Στην περίπτωση του ΚΠΙΣΝ έχουμε την έντονη ενεργοποίηση και των τριών διαδικασιών προκειμένου το έργο αυτό να εισβάλει δραστικά στην ζωή και προβολή της πόλης. Η πλειοψηφία των κατοίκων της Αθήνας έχουν επισκεφθεί μέχρι στιγμής το ίδρυμα ΚΠΙΣΝ, και έχουν πάρει μέρος στην πληθώρα των δραστηριοτήτων με ελεύθερη είσοδο που προσφέρει, είτε έχουν επισκεφτεί τις εγκαταστάσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και την Εθνικής Βιβλιοθήκης. Η λεγόμενη πολιτική «οικειοποίησης» του ΚΠΙΣΝ έχει ήδη παρασύρει τους κατοίκους της πόλης σε μία γειτονιά που κατά τα άλλα, φαινομενικά δεν έχει τίποτα άλλο να προσφέρει. Το αρχιτεκτόνημα και η διαχείρησή του (προβολή, εκδηλώσεις, κτλ) είναι τέτοια που το «παραδοσιακό» κοινό της Λυρικής Σκηνής διευρύνεται δραστικά με την πληρότητα στις παραστάσεις να αποτελεί κανόνα ενώ οι δραστηριότητες του πάρκου συχνή περιοδική αφορμή επίσκεψης των κατοίκων της Αθήνας21. Έτσι έχουμε ένα νέο γεγονός στην πόλη, το οποίο πριν καν την ολοκλήρωσή του -δεδομένης του υπό κατασκευή Φαληρικού Όρμου- έχει καταφέρει να μετατοπίσει το ενδιαφέρον των Αθηναίων προς την θάλασσα και να τους φέρει πιο κοντά στον σύγχρονο πολιτισμό της πόλης τους.

18

Gregory J. Ashworth, «The instruments of Place Branding: How is it done?», Volume 16, 2009, p.18 M.Kavaratzis., G. J. Ashworth, «City Branding: an effective assertion of identity or an transitory marketing trick?», February 2005, p 507 20 M.Kavaratzis., G. J. Ashworth, «City Branding: an effective assertion of identity or an transitory marketing trick?», February 2005, p.510 21 Ματίνα Καλτάκη, «Αισιοδοξία και προβληματισμοί (απολογισμός, μέρος δεύτερον)», Καθημερινή, 28.05.2018, http://www.kathimerini.gr/ 19

20

21

22

23

08,09.www.yatzer.com

24

Η Διεθνής εμβέλεια της Αθήνας μέσω του ΚΠΙΣΝ Το ΚΠΙΣΝ, έχει τραβήξει εξαρχής το ενδιαφέρον και διεθνώς με τα δημοσιεύματα να αναφέρονται σε αυτό ως “Greek gift”22, “Game-changer” και “Wonderland”23. Παρόλλο, που υπήρχαν αρχικά, ακόμα και στον διεθνή τύπο, δημοσιεύματα που αμφέβαλλαν για την συγκεκριμένη πολυδάπανη κατασκευή εν μέσω οικονομικής κρίσης χαρακτηρίζοντάς την ως “Πολιτιστική Ακρόπολη για την Αθήνα της λιτότητας”24, το ενδιαφέρον πλέον στρέφεται στην σημαντικότητα του οικοδομήματος και στις αλλαγές που επιφέρει η προβολή του στην πόλη της Αθήνας. Στόχος του ΚΠΙΣΝ, αποτελεί να γίνει ένα κέντρο για το οποίο οι πολίτες του θα αισθάνονται περηφάνεια και την αίσθηση του ανήκειν κάτι το οποίο αναμεταδίδει διεθνώς. Θέλει να αποτελέσει αιτία για να αισθάνονται οι Αθηναίοι και Έλληνες υπερηφάνεια για αυτό,25 κάτι που μέχρι στιγμής δείχνει να πετυχαίνει. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την προβολή, έχει λάβει ο αρχιτέκτονας Ρέτζο Πιάνο, του οποίου το όνομα συνδέεται ήδη με διεθνής εμβέλειας πολιτιστικά κέντρα όπως το “Centre George Pompidou” στο Παρίσι. Ο ρόλος που έλαβε, πέρα από τον σχεδιασμό και την κατασκευή του έργου, είχε να κάνει άμεσα με την προβολή του τόσο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Το “μεσογειακό” προφιλ του αρχιτέκτονα, βοήθησε, ώστε το έργο να θεωρηθεί ως ένα προσωπικό στοίχημα για τον ίδιο σε σχέση με την σύνδεση του φωτός, της θάλασσας και της πόλης26 χαρακτηριστικά που γνωρίζει ήδη από την χώρα του. Ουσιαστικά, είναι το μόνο άτομο που προβάλεται και σχετίζεται άμεσα με την κατασκευή του έργου, παρόλο που για την υλοποίησή του συνεργάστηκαν πολλοί συντελεστές και γραφεία κυρίως του εξωτερικού. Έτσι έχουμε το ΚΠΙΣΝ που προβάλλεται ως ένα ιδιαίτερο αρχιτεκτόνημα, με το οποίο η Αθήνα εισέρχεται διεθνώς στο πεδίο της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Διακρίνεται παγκόσμια με αρχιτεκτονικά βραβεία, ενώ προβάλλεται από τα γνωστότερα αρχιτεκτονικά περιοδικά (Archdaily, Domus, Δομές, κτλ). Συγκεκριμένα, το Archdaily το κατατάσσει τα 10 καλύτερα έργα του 2016 παγκοσμίως, γίνεται υποψήφιο για τα βραβεία RIBA 2016, ενώ γίνεται το πρώτο έργο στην Ελλάδα που διεκδικεί πλατινιένια ή χρυσή διάκριση στα βραβεία LEED.27 Πλέον είναι δύσκολο κανείς να αντιληφθεί, αν η καλή αρχιτεκτονική προηγείται της φήμης ενός έργου ή η υπερβολική προβολή του, αναπόφευκτα εντάσσει ένα έργο σε ένα επιτυχημένο αρχιτεκτόνημα. Από την στιγμή που γίνεται λόγος για αυτό, και προβάλλεται σε τέτοιο βαθμό, γίνεται δημοφιλής στον κόσμο που πλέον είναι σχετικά επαρκές ώστε ένα έργο να θεωρηθεί επιτυχημένο. Σε συνδυασμό με τον παγκοσμίου φήμης αρχιτέκτονά του, κηρύσσεται σπουδαίο πριν ακόμα πραγματοποιηθεί, κάνοντας δύσκολη κατά την γνώμη μου μία επικοδομητική κριτική σχετικά με το αν όντως ένα τέτοιο έργο θα ωφελήσει μακροπρόθεσμα την Αθήνα και τον πολιτισμό της. Συνδυαστικά, η επιτυχία του φαίνεται να σχετίζεται άμεσα με το γεγονός ότι ακριβώς όλες του οι λειτουργίες συγκεντρώνονται κάτω από ένα Ίδρυμα28 που έχει ήδη διεθνή εμβέλεια, οφείλοντας 22 23

24 25 26

27

Rachel Howard, “Greek gift: Athens’ new cultural centre”, The Guardian, 05.07.2017

“Stavros Niarchos Foundation Cultural Center”, Yatzer, www.yatzer.com

Oliver Wainwright,“Empty gesture? Renzo Piano’s 600m cultural Acropolis for austrity Athens”,The Guardian, 28.06.2016

“Stavros Niarchos Foundation Cultural Center”, Yatzer, www.yatzer.com SNFCC Virtual Tour Greek Version

S.Panagiotopoulou, “Coming Together: Renzo Piano Talks to Yatzer about the Stavros Niarchos Foundation Cultural Center”, 28.06.2016 28 S.Panagiotopoulou, “Coming Together: Renzo Piano Talks to Yatzer about the Stavros Niarchos Foundation Cultural Center”, 28.06.2016

25

26

με αυτόν τον τρόπο την φήμη του τόσο από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος όσο και στον Ρέτζο Πιάνο μέσω των οποίων ΕΛΣ και ΕΒΕ τείνουν να αποκτήσουν με την σειρά τους διεθνή εμβέλεια. Ο συμβολισμός του ΚΠΙΣΝ, έχει καταφέρει να είναι τέτοιας σημασίας για την πολιτιστική και για την πολιτική επικαιρότητα της Ελλάδας,, ώστε στην επίσκεψη του Μπαράκ Ομπάμα στην τελευταία του περιοδία ως πρόεδρος των ΗΠΑ, τον Νοέμβριο του 2016, επιλέγεται να δώσει την πολυαναμενόμενη ομιλία του στο ΚΠΙΣΝ και όχι στο σύνηθες Ζάππειο Μέγαρο. Οι επισκέψεις του που αναμεταδόθηκαν και βρίσκονται πιο συχνά στο διαδίκτυο είναι: της Ακρόπολης, και του ΚΠΙΣΝ, εμφανίζοντας έτσι το δίπολο του αρχαίου πολιτισμού και της ιστορίας για την οποία είναι γνωστή η Αθήνα και του ΚΠΙΣΝ που αντιπροσωπεύει την σύγχρονη Αθήνα και τον πολιτισμό της. Με αυτό τον τρόπο το Κέντρο Πολιτισμού της Αθήνας, λαμβάνει κομβικό ρόλο και στις πολιτικής σημασίας ενέργειες, προβάλλοντας με έναν διαφορετικό τρόπο την πόλη της Αθήνας στην διεθνή επικαιρότητα. Συγχρόνως, ένα έργο όπως το ΚΠΙΣΝ και η ανάπλαση του Φαληρικού Όρμου, έχουν αντίκτυπο και στον τουρισμό της πόλης της Αθήνας. Σε μια σύγχρονη πόλη όπως η Αθήνα, όπου ο τουρισμός αποτελεί κυρίαρχη πηγή ανάπτυξης29 και ενώ παράλληλα η δυναμική του παγκόσμιου τουρισμού αυξάνεται ραγδαία30, είναι αναπόφευκτος ο ανταγωνισμός των ισχυρών πόλεων σε διεθνές επίπεδο31. Είναι επόμενο λοιπόν, να γίνονται προσπάθειες για ενίσχυση του τουρισμού με σημαντικότερες αυτές της πρωτεύουσας. Οι προσπάθειες αυτές, ουσιαστικά αφορούν την μετατροπή της Αθήνας σε Μητροπολιτικό Κέντρο παγκοσμίου εμβέλειας προκειμένου να διαδραματίζει καθοριστικό｀ ρόλο στις εξελίξεις του διεθνούς συστήματος, αφορώντας φυσικά και άλλους τομείς εκτός από αυτόν του τουρισμού . Το ΚΠΙΣΝ προωθείται και ως τουριστικός προορισμός32 προσφέροντας πληθώρα δραστηριοτήτων και προγραμμάτων στους επισκέπτες της πόλης, μεταφέροντας το ενδιαφέρον τους προς το παράκτιο μέτωπο. Η μετατώπιση αυτή του ενδιαφέροντος με αφορμή το ΚΠΙΣΝ, έχει επεκταθεί στην ευρύτερη παράκτια ζώνη της Αθήνας με προτάσεις διαδρομών στα Νότια προάστια προωθώντας την ¨Αθηναϊκή ΡΙβιέρα¨33 ως μία εναλλακτική περίπτωση επίσκεψης στην πρωτεύουσα.

H προβολή του ΚΠΙΣΝ με αφορμή την προώθηση της πόλης και την αύξηση του τουρισμού, γίνεται σε ανταγωνιστικά πλαίσια. Σημαντικό σε αυτές τις ενέργειες, είναι να μην αποκλείονται διαφορετικού τύπου προσεγγίσεις και προβολές άλλων χαρακτηριστικών της πόλης. Θεωρώ, ότι οι στρατηγικές για την ένταξη στο διεθνές σύστημα της πόλης δεν πρέπει να συγκρούονται με τις ανάγκες της ίδιας της πόλης και των κατοίκων της. Θα πρέπει να έχει γίνει πρόβλεψη όχι μόνο για το «κάλεσμα» των ταξιδιωτών, αλλά και για την κάλυψη των αναγκών τους κατά την παραμονή στην πόλη, ώστε να μην παρεμποδίζεται η ζωή των πολιτών και να δημιουργούνται τουριστικές ζώνες ανά σημεία στην πόλη (πχ Κουκάκι).

29 30

31 32

Ρούλα Σαλούρου, «Ρεκόρ 18ετίας νέων θέσεων εργασίας λόγω τουρισμού», Καθημερινή, 10.05.2018, http://www.kathimerini.gr/ «Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού», συλλογικό έργο, σελ. 29 Ηλίας Μπέλλος, «Εντείνεται ο φορολογικός ανταγωνισμός στον τουρισμό στην Ευρωπαϊκή Ένωση», http://www.kathimerini.gr/

http://www.visitgreece.gr, http://www.athensopentour.com, www.athensguide.com, whyathens.com 33 Alex King, “Σαν τουρίστας στην Ριβιέρα”, Καθημερινή, 24.07.2018

27

28

Επίλογος Η πόλη της Αθήνας έχει κάνει ήδη σημαντικά βήματα αστικής ανάπλασης, με κομβικό ρόλο αυτό του ΚΠΙΣΝ και της προβολής του, στα οποία η θάλασσα φαίνεται να αντιμετωπίζεται ως μέρος της πόλης και όχι ως όριό της. Τα έργα αυτά φαίνεται αντιμετωπίζονται με αισιοδοξία και ήδη έχουν φέρει αλλαγές τόσο στην ζωή της πόλης, όσο και στην διεθνή εικόνα της. Η -σχεδόν αρχετυπική- σύνδεσή της πόλης με την Μεσόγειο επανέρχεται. Θεωρώ ότι είναι αρκετά πρώιμο να γίνει μία ολιστική κριτική των επιπτώσεων του ΚΠΙΣΝ, παρόλα αυτά ο μέχρι στιγμής προβληματισμός μου αφορά κυρίως την κλίμακα αυτού του έργου σε σχέση με την πόλη της Αθήνας και το επίπεδο της προβολής του. Παρόλο που η σύνδεση με την θάλασσα και την ακτογραμμή της Μεσογείου είναι κάτι το οποίο ανήκει στα χαρακτηριστικά της πόλης, η ίδια η σύνδεση δεν θα πρέπει να υποβαθμίσει τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά που συγκροτούν την πόλη. Το ΚΠΙΣΝ φαίνεται να συγκεντρώνει τόση προβολή ώστε να μη γίνονται εμφανώς διακριτοί οι δύο πολιτιστικοί πόλοι που στεγάζει-ΕΛΣ,ΕΒΕ. Το ΚΠΙΣΝ, τείνει να λειτουργήσει ως κόμβος σύνδεσης της πόλης με την θάλασσα, χωρίς να εντάσσεται -ακόμη- είτε στην πόλη είτε στο παράκτιο μέτωπό της. Για την μακροπρόθεσμη σύνδεση της Αθήνας με το ΚΠΙΣΝ και την θάλασσα θα χρειαστούν επιπλέον επεμβάσεις συραφής οι οποίες θα εντάσσονται στην κλίμακα των νότιων προαστίων της πόλης και δεν θα αποτελούν μία προβαλλόμενη οντότητα. Η ταυτότητα της πόλης μπορεί να επαναπροσδιοριστεί ουσιαστικά με την πολυπλοκότητα και ποικιλία επεμβάσεων και δραστηριοτήτων οι οποίες θα εμπλουτίσουν τον πολιτισμό της.

29

Βιβλιογραφία:           

     

   

ΑΘΗΝΑ – ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ, Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας/Αττικής 2021, Ιούνιος 2011 Γιάννης Ρέτσος, «Αποψη: Η διασύνδεση τουρισμού και πολιτισμού είναι προτεραιότητα», Καθημερινή, 13.05.2018, http://www.kathimerini.gr/ Γιώργος Κοτσίρης, “Το φαραωνικό όραμα του Ιδρύματος Νιάρχου”, The PressProject, 14.12.2016 Δ. Οικονόμου, «Ο Διεθνής ρόλος της Πόλης», Δεκ. 2015, www.athenssocialatlas.gr«Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού», συλλογικό έργο, Αθήνα Θεόδωρος Μεταξάς, «Μάρκετινγκ του Τόπου (Πόλης): Προσδιορισμός, Σχεδιασμός, Εφαρμογή και Αποτελεσματικότητα», Αειχώρος, Τόμος 4, Τεύχος 2, Νοέμβριος 2005. Ηλίας Μπέλλος, «Εντείνεται ο φορολογικός ανταγωνισμός στον τουρισμό στην Ευρωπαϊκή Ένωση», Καθημερινή, 3.05.2018, http://www.kathimerini.gr/ Ματίνα Καλτάκη, “Αισιοδοξία και προβληματισμοί (απολογισμός, μέρος δεύτερον)”, Καθημερινή, 28.05.2018, http://www.kathimerini.gr/ Ρούλα Σαλούρου, «Ρεκόρ 18ετίας νέων θέσεων εργασίας λόγω τουρισμού», Καθημερινή, 10.05.2018, http://www.kathimerini.gr/ «Τα σχέδια της COSCO για το λιμάνι του Πειραιά-Κέντρο logistics, δύο ξενοδοχεία», 22.01.2018, http://www.iefimerida.gr Χαμηλάκης, Γ., Μνήμες λαξεμένες σε μάρμαρο: Εισαγωγή. Το Έθνος και τα Ερείπιά του: Αρχαιότητα, Αρχαιολογία και Εθνικό Φαντασιακό στην Ελλάδα, Αθήνα, 2012.

Graeme Evans, «Hard- Branding the Cultural City- From Prada to Prado», International Journal of Urban and Regional Research, Volume 27.2, June 2003 Gregory J. Ashworth, «The instruments of Place Branding: How is it done?», European Spatial Research and Policy, Volume 16, 2009.

Mikael Mohamed, «Marseille, the transformation of a city»,18.09.2017, valletta2018.org Chris Leadbeater, «Marseille's moment: France's 'ugly duckling' city has become a true Mediterranean swan», 3 May 2013, www.dailymail.co.uk.

Thomas Adamson, «Marseille’s transformation from criminal to cultural capital of the Mediterranean», 05.06.2013, www.skift.com M.Kavaratzis., G. J. Ashworth, «City Branding: an effective assertion of identity or an transitory marketing trick? », February 2005.

“Stavros Niarchos Foundation Cultural Center”, Yatzer, www.yatzer.com S.Panagiotopoulou, “Coming Together: Renzo Piano Talks to Yatzer about the Stavros Niarchos Foundation Cultural Center”, 28.06.2016 Oliver Wainwright,“Empty gesture? Renzo Piano’s 600m cultural Acropolis for austrity Athens”,The Guardian, 28.06.2016 Rachel Howard, “Greek gift: Athens’ new cultural centre”, The Guardian, 05.07.2017

30

 



Yiorgis Yerolymbos, “See the Construction of Renzo Piano's Stavros Niarchos Foundation Cultural Centre From Above”, Archdaily, 04.01.2018 ASSOCIATED PRESS and CHRIS SUMMERS FOR MAILONLINE, “The only way forward is democracy... even though you don't always win!' Obama tries to look on the bright side in the wake of Trump's election victory as he gives a speech in the birthplace of democracy”, http://www.dailymail.co.uk, 16.11.2016 Domus, Designed by RPBW in Athens, the Niarchos Cultural Centre is an important cultural and educational project, comprising the National Library of Greece and the Greek National Opera.13.07.2016

   

http://www.visitgreece.gr http://www.athensopentour.com www.athensguide.com www.whyathens.com

     

www.cnn.gr www.pointsupreme.com www.business-travelblog.com www.tripadvisor.com www.marketinggreece.com https://www.youtube.com/watch?v=hpqjtXWlJEc (τελευταία προσπέλαση ιστοσελίδων: 29.08.2018)

31