Σπουδάστριες: Αναστασία Νάκη Μαρία Μπρίκου Σεμέλη-Δήμητρα Σχοινά
Oι “Ερωτογενείς ζώνες” της Αθήνας τη δεκαετία του ΄80
2
3
Διερεύνηση στο Κοινωνικό Φύλο και την Σεξουαλικότητα Διδάσκοντες: Τουρνικιώτης Παναγιώτης Τσιαμπάος Κώστας Επικουρικό διδακτικό προσωπικό: Κρητικός Χρήστος
Ιστορία και Θεωρία 8 | Εμβανθύνσεις Ιούνιος 2017
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
περιεχόμενα
Εισαγωγή Ιστορική αναδρομή................................................σελ.01
Περιπλάνηση και φυσικό στοιχείο στην Πόλη
Ιστορικό διάγραμμα...............................................σελ.04
Εισαγωγή.................................................................σελ.20
Το κέντρο της Αθήνας του ’80..............................σελ.05
Πεδίο του Άρεως.....................................................σελ.22
Χάρτης εντοπισμού χρήσεων...............................σελ.06
Xάρτης εμβάθυνσης- Πεδίον του Άρεως.............σελ.25
Σκέψεις για τον Δημόσιο Χώρο.............................σελ.07
Ζάππειο....................................................................σελ.26
Επεξήγηση βασικών Όρων..................................σελ.08
Λόφος Φιλοπάππου.............................................σελ.28
Στιγμιότυπα ‘80s......................................................σελ.09
Χάρτης εμβάθυνσης Ζάππειο - Φιλοπάππου.....σελ.29
Εντοπισμός ερωτικής δραστηριότητας................σελ.10
Επίλογος.................................................................σελ.30
Χάρτης εντοπισμού ερωτικής δραστηριότητας...σελ.12
Βιβλιογραφία
Ερωτική Ομόνοια του ‘80.......................................σελ.13 Λαϊκοί κινηματογράφοι..........................................σελ.17 Η Ομόνοια του ’80..................................................σελ.18 Στιγμιότυπα πλατείας Ομονοίας............................σελ.19
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
εισαγωγή
11
ΓΥΝΑΙΚΑ, ΓΥΝΑΙΚΑ, Ιούλιος Ιούλιος 1985 1985
Ιστορικό Ιστορικό νεύμα νεύμα Αντρέα Αντρέα Παπανδρέου Παπανδρέου στη στη Δήμητρα Δήμητρα Λιάνη, Λιάνη, 22 22 Οκτωβρίου,1988 Οκτωβρίου,1988
Η δεκαετία του ‘80 εγγράφεται ως η απαρχή κοινωνικών, πολιτικών και πολιτισμικών αλλαγών για την Ελληνική κοινωνία, αλλαγών και αξιών οι οποίες μετασχηματισμένες επιβιώνουν μέχρι σήμερα και διαμορφώνουν την κατάσταση της Ελληνικής πραγματικότητας. Μέσα από τη συγκρότηση ενός νέου πολιτικού πλαισίου τη δεκαετία του ’80 το οποίο εφαρμόζει πολιτικές ενίσχυσης της μεσαίας τάξης της 22 κοινωνίας εδραιώνονται οι βάσεις ελληνικής ενός ευρύτερου κοινωνικού εκσυγχρονισμού. Μέσα λοιπόν σε ένα πλαίσιο εκσυγχρονισμού, χειραφέτησης και απελευθέρωσης του ατόμου, η δεκαετία του ’80 συμβάλει στην ανάδειξη και συγκρότηση νέων κοινωνικών ταυτοτήτων και διεκδικήσεων αυτών στο δημόσιο χώρο της πόλης. Στην παρούσα εργασία επιδιώξαμε μέσα από μία αποκρυπτογράφηση του κοινωνικού πλαισίου και του τρόπου με τον οποίο κοινωνία και πολιτική συνδιαλέγονται, να αποτυπώσουμε τις κοινωνικές ταυτότητες της δεκαετίας έτσι ώστε να τους αποδώσουμε μία χωρική έκφανση κυρίως ως προς το τρόπο με τον οποίο εκδηλώνουν τη σεξουαλικότητά 33 τους στο δημόσιο χώρο και συγκεκριμένα το κέντρο της Αθήνας.
Σκάνδαλο, Σκάνδαλο, Τεύχος Τεύχος 363 363
Σμαρώ Σμαρώ Στεφανίδου, Στεφανίδου, Αλίκη Αλίκη Βουγιουκλάκη, Βουγιουκλάκη, Μιμή Μιμή Ντενίση, Ντενίση, Billy Billy Bo Bo
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
εισαγωγή abstract
κThe ‘80s are recorded as the beginning of social, political and cultural changes for Greek society, changes and values that have been transformed to survive to this day. Thus, in the context of modernization, emancipation and liberation of the individual, the 1980s contribute to the emergence and constitution of new social identities and their claims in the public space of the city. In the present work, we sought, through a deciphering of the social context and the way society and politics interact, to 11 as to give them depict the social identities of the decade so a spatial expression mainly in the way in which they express their sexuality in public space and specifically the center of ΓΥΝΑΙΚΑ, ΓΥΝΑΙΚΑ, Ιούλιος Ιούλιος 1985 1985 Athens. This behavior comes to create centrality, to influence and be influenced by the public space of the city. The interaction between city and gender is two-way, one factor influencing the other. Each space is used differently by each social group, either inspiring freedom of expression or being a place of prohibition and exclusion. Eroticism spreads through the city, oriented towards the built and uncultured environment while playing with it as a backdrop. The public spaces of the city - such as L. Filopappou, Zappeio, Areos, Lycabettus - come to play a pivotal role in shaping human behavior, mood and activity. We could define the content of the city as a set of forms, eroticism and enjoyment, elements that contribute to the user’s experiential perception, which cannot be imprinted on paper. Thus, an attempt is made to analyze the space according to experiential experiences ranging from cruising to public sex,νεύμα looking forΠαπανδρέου points that exem plify the erotic side of Ιστορικό Ιστορικό νεύμα Αντρέα Αντρέα Παπανδρέου στη στη Δήμητρα Δήμητρα Λιάνη, Λιάνη, 22 22 Οκτωβρίου,1988 Οκτωβρίου,1988 the city and places where this eroticism develops in order to re-read the city’s public space.
Theδεκαετία result will never clearly defined andως stableηasαπαρχή it changΗ του be ‘80 εγγράφεται es and evolves. However,και in our census we will observe that κοινωνικών, πολιτικών πολιτισμικών αλλαγών για in most cases the above activities continue to take in την Ελληνική κοινωνία, αλλαγών και αξιών οι place οποίες the same core of public επιβιώνουν space, especially where privacy take μετασχηματισμένες μέχρι σήμερα και place. διαμορφώνουν την κατάσταση της Ελληνικής The new changes brought about the decade ενός in theνέου field πραγματικότητας. Μέσα από τηby συγκρότηση of eroticismπλαισίου were through wider climate πολιτικού τη aδεκαετία του of ’80emancipation το οποίο and liberation of youthενίσχυσης that had the goodwill of constituting εφαρμόζει πολιτικές της μεσαίας τάξης της 22 κοινωνίας identity through consumption, to create new and forms ελληνικής εδραιώνονται οι types βάσεις ενός of mass entertainment as discos, rock clubs and bars ευρύτερου κοινωνικούsuch εκσυγχρονισμού. in whichλοιπόν eroticismσεandένα flirting to find a partner were in full Μέσα πλαίσιο εκσυγχρονισμού, swing. He also managed to create new places gathering χειραφέτησης και απελευθέρωσης του of ατόμου, η and entertainment in which the eroticism also evident δεκαετία του ’80 συμβάλει στην was ανάδειξη και through the emergence of minority identities. All of these συγκρότηση νέων κοινωνικών ταυτοτήτων και spaces for the αυτών individual user each time created an informal διεκδικήσεων στο δημόσιο χώρο της πόλης. network of routes within the city (for example, a homosexual Στην παρούσα εργασία επιδιώξαμε μέσα από μία wandering from Omoniaτου to Zappeion in search of aκαι sexual αποκρυπτογράφηση κοινωνικού πλαισίου του partner). Atμε the same however, they alsoκαι created pockτρόπου τον time, οποίο κοινωνία πολιτική ets of eroticism, for example in the pl. The shop was unmisσυνδιαλέγονται, να αποτυπώσουμε τις κοινωνικές takably styled της on theδεκαετίας square in the cafes, on ταυτότητες έτσιground ώστεfloorνα τους the terraces, onμία theχωρική street while a whole host ως of supporting αποδώσουμε έκφανση κυρίως προς το structures pornεκδηλώνουν cinemas, hotels underground τρόπο με such τον as οποίο τη and σεξουαλικότητά 33 toilets developed. The χώρο common for allτο users was τους στο δημόσιο καιmechanism συγκεκριμένα κέντρο the look but also the specific spatial condition you set for perτης Αθήνας. forming the sexual act (cut, dark, exposed but also hidden). So, by studying the City of Athens for its gender identity and the way it spatially influences the sexual behavior of its users, through mapping we have identified the resulting meeting places, as well as their connection as it is co-ordinated in space and in time.
Σκάνδαλο, Τεύχος Τεύχος 363 363 Σκάνδαλο,
Σμαρώ Σμαρώ Στεφανίδου, Στεφανίδου, Αλίκη Αλίκη Βουγιουκλάκη, Βουγιουκλάκη, Μιμή Μιμή Ντενίση, Ντενίση, Billy Billy Bo Bo
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας Η δεκαετία του ’80 αποτελεί μια σημαντική χρονική τομή την δεκαετία του ‘80 στη ιστορία της Ελλάδας και κυρίως μια τομή στον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Εντάσσεται ιστορικά στη περίοδο της Μεταπολίτευσης, περίοδος που ξεκινά με την πτώση της χούντας το ’74 και αρχίζει μία νέα περίοδος δημοκρατίας για την Ελληνική κοινωνία. Σύμφωνα με τους Παναγή Παναγιωτόπουλο και Βασίλη Βαμβακά η δεκαετία του ΄80 προσδιορίζεται ως μια δεύτερη μεταπολιτευτική φάση με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά : τη σταδιακή απόσυρση του πολιτικού από το κοινωνικό πεδίο, την πρώιμη ανάπτυξη ενός ατομικισμού που ευνοεί τις πολιτικές της ευμάρειας, την αναγνώριση μειονοτικών/μειοψηφικών αιτημάτων και ταυτοτήτων, την εμπέδωση της κοινωνικής συνοχής και τη διαχείριση πολιτισμικών τραυμάτων 1. Η ουσιαστική όμως αλλαγή που συγκροτείται τη δεκαετία του ‘80 είναι η διεύρυνση της κοινωνικής βάσης της ευμάρειας η οποία ήταν αποτέλεσμα πολιτικών κατευθύνσεων μέσω των οποίων θεσμοθετείται η μαζική πρόσβαση στο δημόσιο τομέα και στη παιδεία. Κοινωνικό πλαίσιο Η κουλτούρα της μεσαίας τάξης. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω οι κοινωνικές αλλαγές, ήταν άμεσα συνδεδεμένες με πολιτικές αλλαγές και νέες κατευθύνσεις εκσυγχρονισμού της ελληνικής κοινωνίας. Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία το 1981 διαμορφώνει ένα πολιτικό πλαίσιο μέσα από το οποίο ενισχύεται η μεσαία τάξη της ελληνικής κοινωνίας και αναδύεται ως κυρίαρχη κοινωνική οντότητα. Πρωταγωνιστής λοιπόν της δεκαετίας του ‘80 είναι ο άνθρωπος της μεσαίας τάξης ο οποίος δρα και ενεργεί ως αυτοεκπληρούμενο ον. 1. ‘Η Ελλάδα στη δεκαετία του ’80 κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό λεξικό’ Β. Βαμβακάς, Παναγής Παναγιωτόπουλος σελ. ΧΧΧV
01
Βασικές παράμετροι συγκρότησης της προσωπικότητας του ατόμου είναι η ελευθερία και η επιλογή σε όλα τα επίπεδα της ζωής από την εργασία, την απόκτηση υλικών αγαθών, την διασκέδαση και τον έρωτα, ως βασικά πεδία μέσα από τα οποία επιδιώκει την αυτοπραγμάτωσή του και συγκροτεί την ταυτότητά του. Ο άνθρωπος λοιπόν επιδιώκει την ατομική ευτυχία σε όλα τα επίπεδα της ζωής, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την κατανάλωση ως βασικό πεδίο συγκρότησης της ταυτότητάς του, την οικειοποίηση της παγκόσμιας κουλτούρας, τον πολλαπλασιασμό των ερωτικών επιλογών και την επικράτηση του συναισθήματος ως μέγιστης αξίας στις διαπροσωπικές σχέσεις.2 Οι μεταβολές που συντελούνται στα κοινωνικά πρότυπα και τις ταυτότητες έχουν φυσικά και χωρικό αντίκτυπο μέσα από την δημιουργία νέων μαζικών χώρων διασκέδασης (ντισκοτέκ, μπαρ, ροκ κλαμπ, καφετέριες), την δημιουργία πολυάριθμων εμπορικών κέντρων και νέων χώρων εστίασης (fast food). Ένα αρκετά σημαντικό έντυπο της εποχής το οποίο είχε ιδιαίτερη απήχηση στο ελληνικό κοινό και προδιέθετε το καινούριο lifestyle ήταν το περιοδικό ’Κλικ’ το οποίο κυκλοφορεί για πρώτη φορά το 1987 πρωτοστατώντας σε μία γραμμή εκσυγχρονισμού ονομαζόμενη διεθνώς ΄νέα δημοσιογραφία΄.3 Βασικός στόχος του Κλικ ήταν να αποτυπώσει την κουλτούρα του Νέου Έλληνα ο οποίος απολαμβάνει τις ανέσεις τις σύγχρονης ζωής μέσα από την κατανάλωση και τη διασκέδαση στον ελεύθερο του χρόνο αλλά και να καλλιεργήσει ένα κλίμα απελευθέρωσης και έλλειψης αναστολών γύρω από τα ζητήματα της σεξουαλικότητας.
2. 3.
συνέντευξη του Π.Παναγιωτόπουλου στην http://popaganda.gr ‘Η Ελλάδα στη δεκαετία του ’80 κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό λεξικό’ σελ. 280
ιστορική αναδρομή
Disco Aυτοκίνηση
τεύχος Κλικ, 1987
Εκλογική καμπάνια ΠΑΣΟΚ 1981
πηγή: Καθημερινή, ‘Πώς τα ‘80’s άλλαξαν την Αθήνα’ 09.02.2017
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
ιστορική αναδρομή
Το μεταμοντέρνο και ελαφρώς ναρκισσιστικό χιούμορ του ‘Κλικ’ και του συντάκτη του επιχείρησε να βάλει τέλος σε ένα διάχυτο κλίμα πένθους, θλίψης, ενώ αποτέλεσε περιοδικό-μανιφέστο μιας νέας γενιάς που αναζητούσε νέο πολιτικό σκηνικό και κυρίως ΄νέα κριτήρια νοηματοδότησης της πολιτικής΄.4 Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το τεύχος του της ίδιας χρονιάς αφιερωμένο στο AIDS με τη προσφορά προφυλακτικού το οποίο έρχεται να απενεχοποιήσει την ερωτική επιθυμία αλλά και να ενημερώσει τους αναγνώστες για τον ίδιο τον ιό, ο οποίος μέχρι εκείνη την περίοδο ήταν κάτι άγνωστο και απόμακρο. Παράλληλα με το ‘Κλικ’ έχουμε την κυκλοφορία του Status, περιοδικού με αντίστοιχη θεματολογία και κοινό, ένα χρόνο αργότερα. Το Cosmopolitan αποτελούσε την απάντηση των περιοδικών αυτών με γυναικείο κυρίως κοινό, το οποίο είχε εμφανιστεί ήδη από το 1979. Έμφυλες ταυτότητες και σεξουαλικότητα τη δεκαετία του ‘80
02
τροποποιήσεων που προδιέγραφαν μία νέα μορφή οικογένειας στην οποία τα δύο φύλλα δεν ορίζονταν μόνο ως ίσα αλλά προσδιορίζονταν ως συνυπεύθυνα για την άσκηση της γονικής μέριμνας και στην από κοινού λήψη αποφάσεων που αφορούν τον οικογενειακό τους βίο.5 Συνοπτικά αναφέρονται η κατάργηση του θεσμού της προίκας και η κατοχύρωση του πολιτικού γάμου . Παράλληλα την ίδια περίοδο αναπτύσσεται το φεμινιστικό κίνημα στο οποίο συμμετέχουν πολλές γυναικείες ομάδες και διεκδικούν ζητήματα που αφορούν τη σεξουαλικότητα των γυναικών όπως την ελευθερία της σεξουαλικής προτίμησης, τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων και την καταγγελία της βίας που μπορεί να ασκηθεί σε αυτές. Αναφέρονται κάποιες από τις σημαντικές οργανώσεις γυναικών της εποχής όπως η ‘Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών’ από το χώρο της αριστεράς το ’74, η ‘Κίνηση για την Απελευθέρωση των γυναικών το ’75’ και η ‘Ένωση των Γυναικών Ελλάδος’ με τη Μαργαρίτα Παπανδρέου από το χώρο του κρατικού φεμινισμού. Χαρακτηριστικά επίσης για τη διεκδίκηση και την ευαισθητοποίηση γύρω από τα γυναικεία ζητήματα ήταν η έκδοση φεμινιστικών περιοδικών όπως η ‘Σκούπα’ (1979- 1981) και η ‘Δίνη’(1986-1991).
Η δεκαετία του ’80 αποτέλεσε σημαντική περίοδο για τον προσδιορισμό ζητημάτων που αφορούν τις σχέσεις των δύο φύλλων και παράλληλα την δημιουργία κινημάτων που επαναπροσδιορίζουν και διεκδικούν ζητήματα του γυναικείου φύλλου . Βασικός στόχος τόσο από τη πλευρά της πολιτικής όσο και από την πλευρά των κινημάτων ήταν η εγκαθίδρυση της γυναικείας αυτονομίας σε όλα τα επίπεδα της ζωής, από την εκπαίδευση την αγορά εργασίας και τη σεξουαλικότητα, στο οικογενειακό περιβάλλον και τη διασκέδαση. Συγκεκριμένα από πλευράς νομοθετικών ρυθμίσεων η σύσταση του Νέου Οικογενειακού Δικαίου στις αρχές της δεκαετίας προέβλεπε μια σειρά
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον επίσης τη δεκαετία ‘80 στο τομέα της σεξουαλικότητας παρουσιάζει η οργάνωση της ΛΟΑΤ 6 κοινότητας. Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 ιδρύεται το ΑΚΟΕ (Απελευθερωτικό Κίνημα Ομοφυλόφιλων Ελλάδος) από τον Λουκά Θεοδωρακόπουλο και δύο χρόνια αργότερα εκδίδεται το περιοδικό ‘Αμφί’ (1978) με βασικό συντάκτη τον Ανδρέα Βελισσαρόπουλο. Το ‘Αμφί’ αποτέλεσε εκείνη την περίοδο ένα απ’ τα βασικά γκέι περιοδικά με σημαντικό θεωρητικό υπόβαθρο για την
4. ‘Η Ελλάδα στη δεκαετία του ’80 κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό
5.
λεξικό’ Β. Βαμβακάς, Παναγής Παναγιωτόπουλος σελ. 281
6.
Η Ελλάδα στη δεκαετία του ’80 κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό λεξικό’ - οικογενειακό δίκαιο σελ. 385 Αρτικόλεξο που προέρχεται από τις λέξεις Λεσβία, Ομοφυλόφιλος, Αμφιφυλόφιλος, Τρανς και αναφέρεται σε όλα τα άτομα εκτός των ετεροφυλόφιλων
Αφίσες αυτόνομων φεμινιστικών κινήσεων για την υπεράσπιση των αμβλώσεων
Αφίσα της κίνησης για την υπεράσπιση της αντισύλληψης (ΚΑΓ)
τεύχος Αμφί, 1988
Σφίγγα, Ιούλιος 1980
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
ιστορική αναδρομή την ευαισθητοποίηση γύρω από το θέμα της σεξουαλικότητας και είχε διεθνής απήχηση στην Ευρώπη. Ωστόσο τη δεκαετία του ‘80 το ομοφυλοφιλικό κίνημα δεν είχε καταφέρει να συγκροτήσει μία μαζική γκέι κοινότητα και αυτό γιατί υπήρχαν διαμάχες τόσο μεταξύ κινήματος και ομοφυλόφιλων λογοτεχνών της εποχής όπως ο Κώστας Ταχτσής αλλά και αδυναμία των μελών της γκέι κοινότητας να εκδηλώσουν δημόσια τη σεξουαλική τους ταυτότητα. Στο χώρο της ομοφυλόφιλης κοινότητας των γυναικών υπάρχουν επίσης κινητοποιήσεις εκείνη τη δεκαετία με την ίδρυση της Αυτόνομης Ομάδας Ομοφυλόφιλων Γυναικών η οποία εντάσσεται στο φεμινιστικό κίνημα της εποχής και η ίδρυση λεσβιακών περιοδικών όπως η ‘Λάβρυς’ (1982) και η ‘Σφίγγα’, φεμινιστικό περιοδικό που έθιγε ζητήματα γυναικείας ομοφυλοφιλίας. Τέλος, και η τραβεστί κοινότητα της εποχής αρχίζει να ενεργοποιείται με κύρια επικεφαλής την Πάολα Ρεβενιώτη η οποία εκδίδει εκείνη την εποχή το περιοδικό ‘Κράξιμο’ και συμμετέχει σε διάφορες κινητοποιήσεις ενάντια στη ψήφιση του νομοσχεδίου για τα αφροδίσια νοσημάτα. AIDS Σημαντική χρονική στιγμή τη δεκαετία του ’80 που επηρέασε τη σεξουαλική συμπεριφορά της Ελληνικής κοινωνίας αποτέλεσε η εμφάνιση του ιού του AIDS. Πάνω σε μία γενικότερα τάση απελευθέρωσης και απενοχοποίησης του σεξ εκείνη τη περίοδο ο ιός του AIDS ήρθε να περιορίσει την ασύδοτη σεξουαλική ελευθερία και να θέση με νέους όρους την επιτέλεση της σεξουαλικής πράξης.
03
Οι πρώτες ειδήσεις για τον ιό έφτασαν στην Ελλάδα το 1981 και συσχέτιζαν την εμφάνιση του ιού με την ομοφυλοφιλική σεξουαλική δραστηριότητα, αντίληψη η οποία επικρατούσε στην ευρύτερη κοινή γνώμη για την εμφάνιση του ιού. Τα κρούσματα στην Ελλάδα συγκριτικά με το εξωτερικό ήταν σαφώς μικρότερα και μέχρι το 1985 είχαν αγγίξει πανελλαδικά τα 23. Ωστόσο πέρα από τη γενικότερη ανασφάλεια και φόβο που έφερε η εμφάνιση του ιού στην κοινή γνώμη, συντέλεσε όμως και στη διαμόρφωση μίας νέας αντίληψης για την σεξουαλική πράξη αυτή με όρους ασφάλειας μέσω της χρήσης προφυλακτικού (safe sex) αλλά και στη διαμόρφωση της ατομικής ευθύνης και προστασίας σε θέματα που σχετίζονται με τη σεξουαλική συμπεριφορά και την υγεία του ατόμου.
Victorian AIDS Council, Australia,1988
Τα κρούσματα του AIDS στην Ελλάδα, 1982-2001
Παρατηρώντας, έτσι μία σειρά από αλλαγές με αφετηρία το πολιτικό σκηνικό, και τις διεκδικήσεις σε κοινωνικό επίπεδο, έχουμε την αντανάκλαση όλων αυτών στην αλλαγή στο κοινωνικό φύλο και την σεξουαλικότητα και την αναπόφευκτη εκδήλωσή της σχεδόν με όλα τα μέσα.
Λάβρυς, 1982
ΚΛΙΚ, Ιούλιος 1987
Αρχείο Πάολας Ρεβενιώτη
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
ιστορικό διάγραμμα Νέο Οικογενειακό Δίκαιο διδακτορικό καθεστώς
Συντονιστική Επιτροπή Γυναικείων Οργανώσεων και Τμημάτων Γυναικών των Κομμάτων 35% γυναίκες στην δημόσια διοίκηση
εμπόδιζε την ιδεολογική πραγμάτευση των μεταβολών στις διαφυλικές σχέσεις
Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών Μαργαρίτα Παπανδρέου
ΑΚΟΕ 1982
1967-1974
1974
ισότητας των φύλων
νομιμοποίηση των αμβλώσεων 11 φεμινιστικές ομάδες επισκληρίδιος ιδρύονται 13 νέες πλαστική χειρουργική «Το προσωπικό είναι πολιτικό»
Ομονσπονδία Γυναικών Ελλάδας Ένωση Γυναικών Ελλάδας
Ένωση Γυναικών Ελλάδας
1978 1979-1981
αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου της
1978-79
1986-1991
1988
1979
εξοικείωση κοινωνίας με τον ιό (Αλέξανδρος Ιόλας, Μπίλυ Μπο) AIDS: αντίδραση εκκλησίας πανελλαδικά 23 κρούσματα τεύχος ΚΛΙΚ με προφυλακτικό πρώτες πληροφορίες αντισυλληπτικό χάπι, στον ελληνικό Τύπο κατάργηση σχολικής ποδιάς, νεύμα Ανδρέα Παπανδρέου στη Δήμητρα Λιάνη
1980
1979-80
1985
1987
1988
1986
1976
Έντυπος Τύπος
Σφίγγα Δίνη
Σκούπα Αμφί Λάμδα Kράξιμο
04
Λάβρυς Cosmopolitan
Playboy
Status ΚΛΙΚ
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
το κέντρο της Αθήνας του ‘80 Το αντικείμενο της παρούσας εργασίας αφορά τη μελέτη της σεξουαλικότητας στη δεκαετία του ’80 και πως αυτή εκτυλίσσεται στο δημόσιο χώρο της Αθήνας. Εντοπίζοντας τη δεκαετία αυτή ως μία περίοδο σημαντικών αλλαγών ως προς τα κοινωνικά πρότυπα και τις ταυτότητες αλλά και ως μία δεκαετία με μια ευρύτερη απελευθερωτική τάση σε όλους τους τομείς της ζωής αλλά και στη σεξουαλικότητα, επιδιώκουμε να χαρτογραφήσουμε την ήδη υπάρχουσα αλλά και τη νέα σεξουαλική πραγματικότητα στο δημόσιο χώρο της πόλης. Εστιάζοντας λοιπόν στη περιοχή του κέντρου προσπαθούμε να χαρτογραφήσουμε τα στοιχεία εκείνα που απαρτίζουν την καθημερινή ζωή του κέντρου της πόλης. Ξεκινώντας από τη πλατεία Ομονοίας, τη σημαντικότερη ίσως πλατεία του κέντρου της Αθήνας τη δεκαετία του ’80 αφού αποτελούσε ένα πυκνωτή κινήσεων όλων των περαστικών του κέντρου της πόλης, από τον καθημερινό εργαζόμενο και τον επαρχιώτη που έμενε σε κοντινή ακτίνα από τη πλατεία , ή που θα ερχόταν για κάποια εφήμερη δουλειά γύρω της, μέχρι τον τουρίστα που περιπλανιόταν και τους θαμώνες των πολύ γνωστών της καφενείων. Σημαντικό ρόλο επίσης στην έντονη κινητικότητα της πλατείας αποτελούν οι δύο τότε κατεξοχήν εμπορικοί δρόμοι του κέντρου (κυρίως για τα λαϊκά στρώματα), η οδός Αθηνάς και η οδός Αιόλου (τότε αυτοκινητόδρομος). Στην κατάληξη της οδού Αθηνάς βρίσκεται και η πλατεία Μοναστηρακίου μία όχι και τόσο διαμορφωμένη πλατεία εκείνη την εποχή αφού είναι κατακλυσμένη από αυτοκίνητα όπως και όλοι οι σημερινοί πεζόδρομοι του κέντρου της πόλης που τότε μόλις είχαν αρχίσει να γίνονται οι πρώτες προτάσεις για τη πεζοδρόμισή τους.
05
Χαρακτηριστικοί επίσης για το κέντρο της πόλης είναι οι χώροι πρασίνου (Πεδίο του Άρεως, Λόφος Στρέφη, Λόφος Λυκαβηττού, Ζάππειο, Λόφος Αρδηττού και Λόφος του Φιλοπάππου) οι οποίοι αποτελούν εκείνη τη περίοδο ενεργούς χώρους προς αξιοποίηση από τους κατοίκους στον ελεύθερό τους χρόνο. Σε ένα δεύτερο επίπεδο καταγράφονται οι χώροι των πανεπιστημίων, ΕΜΠ (εκείνη τη περίοδο όλες οι σχολές στεγάζονταν στο κτήριο της Πατησίων), ΑΣΟΕΕ, Νομική, Παιδαγωγικό, τα οποία μας δίνουν σε μία πρώτη ανάγνωση την κίνηση των φοιτητών στο κέντρο της πόλης. Στη συνέχεια καταγράφονται οι θύλακες διασκέδασης των φοιτητών στις γειτονικές περιοχές των Εξαρχείων (στη πλατεία και γύρω από το λόφο Στρέφη), στη Κυψέλη όπου αποτελούσε και γειτονιά κατοικίας φοιτητών εκείνη την εποχή και στον άξονα της οδού Πατησίων. Θύλακες διασκέδασης εκείνη τη περίοδο δημιουργούνται και στη περιοχή του Κολωνακίου κυρίως της ομοφυλόφιλης κοινότητας και στην αρχή του άξονα της λεωφόρου Συγγρού.
Πλατεία Μοναστηρακίου, 1983
Ομόνοια 1982
Πατησίων 1980
Οδός Αθηνάς 1987
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
χάρτης εντοπισμού χρήσεων
Διονυσίου Αεροπαγείτου
Ομόνοια
06
Σύνταγμα
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
σκέψεις για τον δημόσιο χώρο Δημόσιος χώρος και σεξουαλικότητα ‘Θα μπορούσε να αναγώσει κανείς την πόλη με νώμονα το φύλο και την σεξουαλικότητα;’ ‘Ο ερωτισμός και η σεξουαλικότητα αντανακλώνται στις επιλογές του καθενός μέσα στην πόλη;’
Το λειτουργικό σύστημα της πόλης συνδιαλέγεται με ένα σύνολο πολύπλοκων κοινωνικών σχέσεων, αλληλεπιδράσεων και διεργασιών. Ο δημόσιος χώρος, πιο συγκεκριμένα, αποτελεί ανέκαθεν τόπο έκφρασης της ταυτότητας αλλά συμβάλλει και στην δημιουργίαδιαμόρφωση της. Αντίστροφα και ο δημόσιος χώρος δεν μένει ανεπηρέαστος, αποκτά ιδιότητες και ταυτότητα μέσω των διαδικασιών που επιτελούνται σε αυτόν. Ο ερωτισμός διαχέεται μέσα στην πόλη, προσανατολίζεται με βάση το κτισμένο και το άκτιστο περιβάλλον ενώ διαδραματίζεται έχοντας αυτό σαν φόντο.Σκιαγραφείται στις στιγμές της καθημερινότητας και μπορεί να εκδηλωθεί ξαφνικά σε χώρους που ’αρμόζουν’ ή και όχι.
07
Η σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ πόλης και φύλου είναι αμφίδρομη, ο ένας παράγοντας επιδρά στον άλλον. Ο κάθε χώρος χρησιμοποιείται διαφορετικά από την κάθε κοινωνική ομάδα, είτε εμπνέοντας την ελευθερία έκφρασης έιτε αποτελώντας χώρο απαγορευτικό και αποκλεισμού. Άλλη μια συνθήκη που μπορεί να προστεθεί σε αυτή τη σχέση είναι αυτή του δημόσιου-ιδιωτικού χώρου. Πολλά άτομα επιδιώκουν να είναι ορατά χωρίς η σεξουαλικότητα τους να τους περιορίζει εκφραστικά στο χώρο. Η σεξουαλική ταυτότητα ενός χώρου μπορεί εν δυνάμει να μεταβληθεί στο πέρας του χρόνου με αποτέλεσμα πολλές ταυτότητες να βρίσκονται σε σύγκρουση ή συνύπαρξη.
Θα μπορούσαμε να ορίσουμε το περιεχόμενο της πόλης σαν ένα σύνολο από μορφές, ερωτισμό και απόλαυση, στοιχεία που συντελούν την βιωματική αντίληψη του χρήστη, η οποία δεν μπορει να αποτυπωθεί στο χαρτί. Έτσι, γίνεται μια προσπάθεια ανάλυσης του χώρου σύμφωνα με βιωματικές εμπειρίες εκφραζόμενες από το cruising μέχρι το public sex, ψάχνοντας σημεία που αναδεικνύουν την ερωτική πλευρά της πόλης και χώρους που αναπτύσσεται αυτός ο ερωτισμός. Το αποτέλεσμα βέβαια δε θα έιναι ποτέ σαφές ορισμένο και σταθερό καθώς θα μεταβάλλεται όσο υπάρχει επιθυμία.
«[...] το δίπολο δηµόσιο/ιδιωτικό αποκτά κεντρική θέση στο λόγο για την πόλη και αντιστοιχεί σε µια σειρά από άλλα δίπολα: εντός/εκτός, µακριά/κοντά, κίνηση/στάση, φως/σκοτάδι, πνεύµα/σώµα, αλλά και ντόπιος/ξένος, ένταξη/αποκλεισµός. [...] Έτσι, ο δημόσιος χώρος κυριαρχείται, όπως συχνά λέγεται, από άντρες, ντόπιους, λευκούς, αστούς, ετεροφυλόφιλους, ενήλικους - υποκείμενα που μπορούν να δρουν και να κινούνται ελεύθερα εκεί, αποβάλλοντας τους ‘άλλους’, όπως προσδιορίζονται κάθε φορά με διάφορα κριτήρια.» «Όπως έχουµε ήδη αναφέρει, θεωρούµε τους καθηµ ερινούς δηµόσιους χώρους όχι απλά ως υλικές οντότητες, αλλά ως µια σύνθεση κοινωνικών σχέσεων, ατοµικών και συλλογικών πρακτικών και συµβολικών ση µασιών, µια σύνθεση που προσδιορίζει και την ιδιαιτερότητα κάθε τόπου σε µια δεδοµένη συγκυρία. A πό µια τέτοια οπτική, οι καθηµερινοί χώροι της πόλης είναι δυναµικοί, ανοιχτοί και ρευστοί, και όχι οριοθετηµ ένοι, σταθεροί και στατικοί (βλ. και Μassey 1994). Είναι ανοιχτοί σε αµφισβήτηση και σε διαφορετικές αναγνώσεις από άτοµα και οµάδες µε διαφορετικές εµπειρίες (Keith and Pile 1993). ‘’Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, οι τόποι είναι ’τόποι συνάντησης’.» “Πόλεις των ‘άλλων’: καθημερινές πρακτικές και συγκρότηση του δηγμοσίου χώρου” Ντ. Βαϊου Άρης Καλαντίδης σελ2
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
επεξήγηση βασικών Όρων Cruising
Πορνεία
Πρόκειται για μια από τις πρώτες εκφάνσεις του ερωτισμού στην πόλη. Έχοντας ως πρόθεση το cruising, χρειάζεται να βιώσει κανείς την πόλη διαφορετικά, να αποδομήσει τα κενά και πλήρη, την κλίμακα και να εξερευνήσει σημεία με τις ιδιότητες εκείνες που προάγουν τον ερωτισμό. Εν τέλει τα σημεία αυτά θα μπορούσαν να είναι απλά εκείνα που ‘βολεύουν’ και είναι ευχάριστα.
Ονομάζεται η προσφορά του σώματος προς συνουσία έναντι χρηματικής αμοιβής. Το άτομο που μαζικά και συστηματικά παρέχει σεξουαλικές υπηρεσίες με τον τρόπο αυτό ονομάζεται ‘εκδιδόμενο’ - και ειδικότερα η γυναίκα ‘ιερόδουλη’ ή κοινώς ‘πόρνη’. Η πορνεία συναντάται κυρίως σε χώρους στην πόλη οι οποίοι ενώ είναι εύκολα και άμεσα προσβάσιμοι, συνήθως αν δεν την αναζητάς μπορούν να περάσουν και απαρατήρητοι. Η ‘εγκατάσταση’ της δραστηριότητας αυτής σε τοποθεσίες τις υποβαθμίζουν, ενώ τείνουν να εκτοπίζουν άλλες δραστηριότητες.
«δεν είναι κάτι φαντασμαγορικό, πρόκειτια για τα τοπία εκέινα που δεν είναι εντυπωσιακά, είναι απλά ευχάριστα μέρη για να συναντηθείς, να μοιραστείς στιγμές τρυφερότητας και περιστασιακά να τα υπερασπιστείς.» 7
Public sex Αν και η πράξη αυτή αποτελεί την επιτομή του ιδιωτικού, στην περίπτωση αυτή εισβάλλει στην δημόσια σφαίρα, κάνοντας ορατό κάτι το οποίο αφορά αποκλειστικά την ιδιωτική ζώνη. Κάθε έκφανση του ερωτισμού μεταφράζεται χωρικά με διαφορετικό τρόπο, αφού το δημόσιο σεξ δεν μπορεί να πραγματωποιηθεί παντού, είτε διότι δεν ενδύκνειται εξαιτίας της ατμόσφαιρας του χώρου είτε διότι μπορεί να καταλήξει σε κάτι επικίνδυνο.
08
7. ‘Cruising on the margins’ B. Ingram σελ. 6
Λεσβία Λεσβία ονομάζεται μια γυναίκα που την έλκουν σεξουαλικά και συναισθηματικά άλλες γυναίκες Γκει Ο όρος γκέι ή ομοφυλόφιλος χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει ένα άτομο που έλκεται ερωτικά ή σεξουαλικά από το ίδιο φύλο ή που έχει σχέσεις με άτομα του ίδιου φύλου. Trans Ο όρος trans είναι λατινικός όρος και σημαίνει ‘από την απέναντι πλευρά’. Αναφέρεται σε άτομα το φύλο των οποίων δεν συνάδει με το βιολογικό τους φύλο -σε άτομα δηλαδή, τα οποία δεν συμφωνούν με το φύλο που τους αποδόθηκε στην γέννησή τους.8
8.
‘Αστικός Ερωτισμός, Ψάχνοντας τη ζούγκλα στα Χανιά’ ερευνητική εργασία Έλλη-Όλγα Παπαδάκη σελ. 109
‘Ο χώρος αντιμετωπίζεται σαν ένα σύστημα αναπαραστάσεων, οι οποίες προβάλλουν συγκεκριμένα μηνύματα για τις ‘κανονικές’ ταυτότητες και εκτυλίσσονται μέσα στο κτισμένο περιβάλλον, σε ειδικούς χώρους ή γενικότερα στην πόλη’ ‘Από τις ‘γυναίκες’ στο ‘φύλο’ και τις γυναίκες ξανά’ Λυκογιάννη Ρ. σελ. 133
«η πόλη και ο χώρος γενικότερα, κατευθύνει και οργανώνει κοινωνικές σχέσεις, στο βαθμό που διαιρεί την καθημερινή ζωή σε ιδιωτική και δημόσια σφαίρα και προσδιορίζει τις θέσεις που καταλαμβάνουν συγκεκριμένα άτομα και ομάδες» ‘Η πόλη: ένας χώρος για τις γυναίκες;’ Ντ. Βαϊου σελ.195
«ο χώρος δεν είναι ουδέτεροςδημιουργεί αποκλειμσούς, οριοθετεί τη δράση και τη συμπεριφορά μας και έτσι μας διαμορφώνει. [...] όταν βγαίνω στο δρόμο και διεκδικώ να είμαι ορατός, στην πραγματικότητα διεκδικώ τη δυνατότητα να υπάρχω σ’ ένα χώρο με τους μου όρους, να τον οικειοποιούμαι, έστω και προσωρινά.» συνέντευξη Γιώργου Μαρνελάκη στο περιοδικό 10%
« Η ορατότητα σημαίνει επίσης εξοικείωση. [...] Μερικές πρακτικές μπορούν να γίνουν κατανοητές συμβολικά σαν να ανήκουν στην περιοχή του δημόσιου και άλλες στην σφαίρα του ιδιωτικού – έχουν το χώρο που τους έχει αποδοθεί και εκπλήσσουν όταν συμβαίνουν έξω από αυτόν.» “Πόλεις των ‘άλλων’: καθημερινές πρακτικές και συγκρότηση του δηγμοσίου χώρου” 1.1 καταπάτηση και οικειοποίηση Ντ. Βαϊου Άρης Καλαντίδης σελ. 3
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
στιγμιότυπα ‘80s
περιοδικο αμφι ,1978 τευχος 1
Τρίανον, ΄80
Αττικόν, ΄80
Aleco’s Island bar ‘80s
Club Decadance
Aleco’s Island bar ‘80s
ΑΕΛΛΩ, ΄80
Disco Aυτοκίνηση
Disco Aυτοκίνηση
Disco Aυτοκίνηση
Club Decadance
Aleco’s Island bar ‘80s
8 Aleco’s Island bar ‘80s
Σκάνδαλο, Τεύχος 363
Disco Barbarella Καλλιμάρμαρο Στάδιο, Συναυλία Διεθνούς Αμνηστίας
09
εντοπισμός ερωτικής δραστηριότητας
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80 «Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, οι τόποι είναι τόποι συνάντησης».
10
Θέλοντας να μελετήσουμε το Κέντρο της Αθήνας ως προς την έμφυλη ταυτότητά του και στον τρόπο που επιδρά χωρικά στην σεξουαλική συμπεριφορά των χρηστών της, επιδιώξαμε την δημιουργία ενός χάρτη ερωτικής δραστηριότητας, προκειμένου να εντοπίσουμε τους τόπους συνάντησης που προκύπτουν, αλλά και την σύνδεσή τους όπως αυτή συνδιαμορφώνεται στον χώρο και στον χρόνο. Σε μία προσπάθεια κατηγοριοποίησης του υλικού που προέκυψε από την έρευνά μας για τους τόπους συνάντησης της εποχής, κυρίως μέσω συνεντεύξεων, βιβλιογραφικής έρευνας και έρευνας 1 στο διαδίκτυο θελήσαμε να καταγράψουμε τα κέντρα ψυχαγωγίας τα οποία ως έναν βαθμό καθόριζαν το ‘κοινωνικό γίγνεσθαι της πόλης’. Τα ‘μπαράκια’, οι ‘παμπ’ και τα ‘καφέ’ που δημιουργήθηκαν στο κέντρο από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 και κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’80 αποτέλεσαν ένα βασικό πεδίο απόκτησης κοινωνικών αλλά και, σε μικρότερο βαθμό, επαγγελματικών εμπειριών για τους νέους της πρωτεύουσας. Οι χώροι αυτοί συνέβαλαν στη νοηματοδότητση των σχέσεων των νέων, μέσα από τις αναρίθμητες εφήμερες καταστάσεις επικοινωνίας που γεννήθηκαν στο ιδιαίτερο περιβάλλον τους. Έχοντας ένα σχεδόν αποκλειστικά νεανικό κοινό και ενθαρρύνοντας την κινητικότητα στην πόλη, συνέβαλαν ακόμη στην αυτονόμηση των νέων από το γονεϊκό περιβάλλον. Τα στέκια αυτά, επαναπλαισίωναν την οικειότητα του ζευγαριού και τη συνάντηση των γνωστών της γειτονιάς της πόλης. Η κύρια διαδικασία λοιπόν, που αποτυπώνεται στα ‘μπαράκια’ στις ‘παμπ’ και στα ‘καφέ της δεκαετίας του 1980 είναι η ενσωμάτωση του μεγαλύτερου μερους του νεανικού πληθυσμού στην αγορά διασκέδασης της πόλης και στους συμβολισμούς της.
Στέκια όπως το ‘Decadance’ στον Λ. του Στρέφη, το ‘Acrobat’, το ‘Αχ Μαρία’, και η ‘ταβέρνα Ξανθής’ στα Εξάρχεια, το ‘Aleco’s Island’, ο ‘Ιπποπόταμος’, το ‘Μπαράκι του Βασίλη’, και το Alexander στο Κολωνάκι, τα στέκια στην οδό Κασταλίας στην Κυψέλη η οποία δεν βρισκόταν στις δόξες της προηγούμενης εικοσαετίας, τα ABC και Station One στη Πατησίων και το ‘Λάμδα’ και ‘Γρανάζι’ στη λ. Συγγρού καθώς και η ‘Αυτοκίνηση’ στη λ.Κηφισίας ήταν τόποι συνάντησης που όχι μόνο καθόριζαν την κίνηση και την ψυχαγωγία στην πόλη αλλά διαμόρφωσαν ένα αλληλένδετο δίκτυο κινήσεων το οποίο επηρέασε άμεσα τον καθορισμό συμπεριφορών – σεξουαλικών και μη- στον δημόσιο χώρο μέχρι και σήμερα. Τα μπαρ επίσης, αποτελούσαν ανέκαθεν χώρο κοινωνικοποίησης ειδίως για τους γκέι και τις λεσβίες, καθώς ήταν οι μόνοι χώροι στους οποίους μπορούσαν να εκφραστούν ελεύθερα, αποκαλύπτοντας την ταυτότητα τους. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι, γύρω από τις πρακτικές και τους ρόλους που οριοθετούν τα στέκια αυτά, αναδιοργανώνονται οι κοινωνικότητες των νέων της εποχής. Τα στέκια αυτά, λειτουργούσαν ως υπόβαθρο για την δημιουργία πληθώρας ανθρωπίνων σχέσεων με κινητήριο δύναμη το φλερτ και τον έρωτα όπου αυτό ήταν εφικτό. Έτσι διαμορφώνονται τα σημεία στον χάρτη στα οποία οι συναντήσεις και το cruising ήταν «ατύπως» συνηθισμένα. Στα κέντρα αυτά προστίθονται επίσης τα βιβλιοπωλεία στη Σόλωνος, οι φοιτητικές λέσχες, τα αναγνωστήρια και τα κέντρα πολιτικής συσπείρωσης για τις φυλετικές διεκδικήσεις όπως «το Σπίτι των Γυναικών» (Κουκάκι) και το ΑΚΟΕ (Εξάρχεια) καθώς και τα εναρκτήρια σημεία συνάντησης σε κάποια έξοδο όπως ο Μπακάκος στην Ομόνοια. Με δεδομένο ότι εκείνη την περίοδο δεν υπήρχαν μέσα κοινωνικής δικτύωσης και γενικότερα διαδίκτυο, τα κέντρα αυτά λειτουργούσαν για την οργάνωση και τον
συντονισμό της νεολαίας με αποτέλεσμα την ανάπτυξη προσωπικών σχέσεων που μπορεί εν τέλει να οδηγούσαν μέχρι και σε πολιτικά κινήματα. Παρατηρούμε εδώ, ότι τα κέντρα συγκρότησης των φεμινιστικών κινημάτων και παράλληλα και των λεσβιακών κοινοτήτων ήταν άμεσα συνηφασμένα με την Πανεπιστημιακή κοινότητα και τους χώρους Πανεπιστημίων της Νομικής, του Παντείου και του Πολυτεχνείου καθώς συγκεντρώνονταν γύρω από αυτά τα συγκροτήματα-βιβλιοπωλείο με τις γυναίκες στο Κολωνάκι, βιβλιοπωλεία στη Σόλωνος, ‘σπίτι των Γυναικών στο Κουκάκι’. Τα βιβλιοπωλεία άλλωστε, για την ‘εκπαίδευση’ θεμάτων που αφορούσαν το φύλο και την σεξουαλικότητα συσπειρώνοντας έτσι το γυναικείο κίνημα. Διαχρονικό ρόλο στην ανάπτυξη προσωπικών σχέσεων, και στον ερωτισμό της πόλης αναπόφευκτα αποτελούν τα σινεμά του Κέντρου-θερινά και μη. Την εποχή του ’80 που μόλις είχε καθιερωθεί η ‘βιντεοταινία στο σπίτι’ θα μπορούσαμε να πούμε ότι ένα ραντεβού σε σινεμά θα αποτελούσε και την εξωτερίκευση μιας σχέσης και την προβολή της σε δημόσια θέα. Με μία πρώτη προσέγγιση των γνωστών εκείνη την εποχή τόπων cruising προκύπτει η δεύτερη κατηγοριοποίηση των χώρων σύμφωνα με την πραγμάτωση σεξουαλικής δραστηριότητας στον δημόσιο χώρο-public sex. Στην κατηγορία αυτή αναφερόμαστε σε γνωστά κυρίως ‘σποτάκια’ για υπαίθριες δραστηριότητες στην πόλη με σημαίνοντα ρόλο αυτό των πάρκων και των ελεύθερων πράσινων χώρων, αλλά και σε κλειστούς χώρους όπως τις δημόσιες τουαλέτες της Ομόνοιας.
εντοπισμός ερωτικής δραστηριότητας
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80 Παράλληλα, έχουμε την ύπαρξη μίας διαφορετικής Σημαντικός τόπος με αντίστοιχη επισκεψιμότητα των κατηγορίας ‘public sex’ που αφορά την πορνεία και τους τραβεστί και των ομοφυλοφίλων ήταν το Ζάππειο, είτε για σχετικά συγκεκριμένους χώρους στην πόλη που αυτή πορνεία είτε απλώς για γνωριμία και αναζήτηση συμβαίνει. σεξουαλικού συντρόφου –cruising, public sex. Αρχικά η γνωστή οδός Φυλής με τα σχεδόν εγκαταλελειμμένα νεοκλασικά της και την χαμηλή τιμή στα ενοίκια αποτελεί ιδανική ‘τοποθέτηση’ μιας σειράς οίκων ανοχής, οι οποίοι σε άμεση συσχέτιση με το κέντρο της Αθήνας, αλλά και όχι βρισκόμενοι απόλυτα κεντρικά δημιουργούν και την απαραίτητη ανωνυμία του υποψήφιου πελάτη. Οι πιο γνωστές ‘πιάτσες’ της περιοχής είναι η πλατεία της Ομόνοιας - που αναλύεται εκτενέστερα παρακάτω, η οδός Αθηνάς, το Ζάππειο και φυσικά η οδός Συγγρού η οποία εκείνη την εποχή είχε ιδιαίτερα έντονη δραστηριότητα. Ενδιαφέρουσα παρατήρηση της Πάολα Ρεβενιώτη σε έναν συσχετισμό με την πιάτσα της οδού Αθηνάς και της λεωφόρου Συγγρού, είναι ότι η πρώτη αφορούσε περισσότερο τα «λαϊκά» στρώματα διότι δεν χρειαζόταν απαραίτητα ιδιωτικό μέσο μετακίνησης για την προσέγγιση του χώρου και βρισκόταν σε άμεση σχέση με την υπερτοπική αγορά της οδού Αθηνάς και τον υπερτοπικό-υπεραστικό κόμβο συγκοινωνιών, αυτόν της Ομόνοιας.
Την δεκαετία εκείνη η ομοφυλόφιλη κοινότητα είχε έντονη δραστηριότητα όπως έχουμε προαναφέρει, λόγω της πολιτικής της δράσης η οποία επεκτεινόταν και σε κοινωνικό επίπεδο. Αναπόφευκτα αυτό αποτυπώνεται χωρικά στην πόλη, δημιουργώντας πυρήνες ανά τόπους οι οποίοι είχαν σαφώς ορισμένο σεξουαλικό προσανατολισμό. Η γκέι κοινότητα συγκεκριμένα, πέρα από τα στέκια στη λ.Συγγρού, δραστηροποιούνταν έντονα και στο Κολωνάκι. Η περιοχή αυτή, λόγω του life style της εποχής απενεχοποιούσε την ομοφυλοφιλική συμπεριφορά μέσω των προτύπων που προωθούσε (π.χ. Billy Bo, Αλέξανδρος Ιόλας) καθώς συγκέντρωνε atellier σχεδιαστών, γκαλερί τέχνης και άλλους χώρους που ενδιέφεραν και συγκροτούσαν την γκέι κοινότητα της εποχής. Αντίθετα, με το φεμινιστικό κίνημα της εποχής το οποίο συσπειρωνόταν κυρίως σε χώρους μάθησης και εκπαίδευσης, η γκέι κοινότητα βασιζόταν κυρίως στην προβολή της μέσω προτύπων και του life style προτείνοντας ένα νέο τρόπο ζωής. Ενώ, το φεμινιστικό κίνημα, αποκτούσε μία περισσότερο πολιτική διάσταση στον αγώνα του προτείνοντας έναν νέο τρόπο σκέψης που θα οδηγούσε σε ένα νέο τρόπο ζωής.
Η λ. Συγγρού, αντίθετα με την οδό Αθηνάς συνέχισε και διατηρεί μέχρι και σήμερα έντονη την δραστηριότητα της πορνείας. Εκείνη την εποχή, ήταν ιδιαίτερη η παρουσία των τραβεστί καθώς είχαν εγκατασταθεί στην λεωφόρο και εφάρμοζαν ένα ‘ιδιότυπο καθεστώς κατοίκησης’.7 Συμπερασματικά, διαπιστώνεται ότι οι εκάστοτε χωρικές Παράλληλα με τις τραβεστί εκδίδονταν και ομοφυλόφιλοι άντρες οι οποίοι είχαν άμεση σχέση και με τα αντίστοιχου διαμορφώσεις, έρχονταν να καθορίσουν τις συνθήκες φύλου στέκια ‘Λάμδα’ και ‘Γρανάζι’, ενώ καθε άλλου συγκρότησης της διαφορετικής σεξουαλικής ταυτότητας είδους εκπόρνευση ήταν δυνατόν να προκύψει. και δραστηριότητας, δημιουργώντας κοινωνικούς πυρήνες ανά τόπους.
11
7. ‘το διπλό σώμα της συγγρού’, Δήμητρα Βογιατζάκη, σελ.7
«Τι τη θέλεις την απελευθέρωση; Μετά δεν θα πηδιέται κανείς» Κώστας Ταχτσής
«Η Συγγρού άλλωστε είναι μία ακόμη τραβεστί πόρνη όπως η Σόνια, η Σορέλλα, η Μέμα, η Αλόμα και τόσες άλλες που την περπάτησαν με τα τακούνια τους. Η Συγγρού είναι γένους-περίπου-θυληκού και μάλιστα σε σημασμένου, πορνικού.» ‘το διπλό σώμα της συγγρού’, Δήμητρα Βογιατζάκη
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
χάρτης εντοπισμου ερωτικής δραστηριότητας
aleko’s island
decadance
barbarella
ΥΠΟΜΝΗΜΑ: πορνεία
cruising
public sex
ομοφυλόφιλα ζευγάρια-αντρες ομοφυλόφιλα ζευγάρια-γυναίκες
12
ετερόφιλα ζευγάρια
trans
autokinisi
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
ερωτική Ομόνοια του ‘80 Ομόνοια Για την ευρύτερη επαρχία της Ελλάδας η Αθήνα ήταν η αμαρτωλή πρωτεύουσα με την αμαρτωλότερη Ομόνοια, στο κέντρο του κόσμου της λαγνείας και του κρυφού έρωτα. Εκεί τα εμβληματικά κτίρια που ήταν κάποτε σημείο συνάντησης και χαρακτήριζαν την Ομόνοια ήταν το καφενείο ‘Νέον’ και το ‘Karlton’, το ‘Αθήναιον’ και ο ’Μέγας Αλέξανδρος’. το εστιατόριο ‘Ελλάς’, το ‘Κοτοπούλη’, το ‘Μπάγκειον’ και ο ‘Μπακάκος’. Αρχές της δεκαετίας, ο Γιώργος Ιωάννου δημοσιεύει το ‘Ομόνοια 1980’, και η καθώς πρέπει Αθήνα το δέχεται με ανάμεικτα συναισθήματα και αμηχανία, ίσως κυρίως λόγω των αναφορών στο gay ψωνιστήρι που συντελείται στις γωνίες και τα στενά της πλατείας. Η Ομόνοια, μια κεντρική πλατεία με αναμφισβήτητη έλξη και δυναμισμό αποτελούσε πέρασμα-μεταίχμιοχάρη στην κεντρική της θέση και στη μεγάλη διακίνηση ανθρώπων που παρουσίαζε καθημερινά. Το μεγαλύτερο μέρος ανθρώπων εκεί ήταν περαστικοί ωστόσο, όσοι βρίσκονταν στα καφενεία, στα ζαχαροπλαστεία, στα τσιμεντένια πεζούλια των κυλιόμενων, βρίσκονταν εκεί γιατί περίμεναν κάτι.
Ανάμεσα στους περαστικούς, περνούσαν φαντάροι αλλά και ξένοι, οι οποίοι μπορεί να στεκόντουσαν στην πλατεία σε αναζήτηση σεξουαλικού συντρόφου. «[...] όταν έιναι μοναχικοί ή κατα ζεύγη, ίσως και να ψωνίζονται […] βρίσκουν εύκολα μελαχρινούς μουστερήδες, είναι η10 μαύρη αλήθεια.»
Ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες ομάδες τουριστών γέμιζαν την πλατεία χωρίς όμως να αλλοιώνουν τη συνεχή ροή του πλήθους καθημερινά. Το βράδυ η κίνηση στην Ομόνοια πύκνωνε. Λίγοι ήταν οι ταξιδιώτες που έφτασαν αργά για να φύγουν το επόμενο πρωί χωρίς να θέλουν να πληρώσουν το ξενοδοχείο. «Η ομόνοια είναι μια λίμνη στην οποία εκβάλλουν διάφοροι ποταμοί. Οι αλληγορικοί ποταμοί, εκ των οποίων ο μεγαλύτερος είναι εκείνος που λέγεται Πανεπιστημίου και ο11 μεγαλύτερος νοητός, ο ποταμός της Καβάλας που κατεβάζουν κάθε μέρα κάποιο τσακισμένο κορμί- .[...] έρχονται λοιπόν, εδώ όλοι οι καταπιεσμένοι και ρημαγμένοι, ανά το πανελλήνιο.»
«Η ομόνοια είναι ένας χώρος ταξιδιωτών από την ελληνική επαρχία ή και από την ξένη. [...] περιφέρονται γιατί έχουν δώσει κάποιο ραντεβού, γιατί θέλουν να χαζέψουν κάτι ή και γιατί επιδιώκουν, ιδίως αν περνά η μπογιά τους, κάποια 9 ειδική περιπέτεια.» φωτογραφικό αρχείο από την ‘Ομόνοια 1980’, του Γιώργου Ιωάννου
13
9.
‘Ομόνοια 1980’ Γ. Ιωάννου σελ. 40
10. 11.
‘Ομόνοια 1980’ Γ. Ιωάννου σελ. 42 ‘Ομόνοια 1980’ Γ. Ιωάννου σελ. 36
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
ερωτική Ομόνοια του ‘80 Κυρίαρχο χαρακτηριστικό της –τότε- λειτουργίας της πλατείας ήταν τα καφενεία, ισόγεια, σε όροφο ή σε υπόγεια, βάσεις της μυστικής ζωής της ομόνοιας. Το καφενείο ‘Νέον’ χρησιμοποιούνταν αρκετά από τους επαρχιώτες, ιδιαίτερα εκείνους μεγαλύτερης ηλικίας. Είχε καρέκλες και στο πεζοδρόμιο, όπως και τα άλλα καφενεία της πλατείας, γεγονός το οποίο έκανε το χώρο περισσότερο ερωτικό, αφού στις καρέκλες κάθονταν και άνθρωποι ενδιαφερόμενοι όχι μόνο για τις δουλειές τους αλλά και για ερωτική δραστηριότητα. Η απρόσωπη ταυτότητα της πλατείας, η ανωνυμία της, η συνεχής ροή αδιάφορων περαστικών, σε συνδυασμό με την αυτοαναφορικότητα και την εσωστρέφεια της πλατείας, συντελούν στην δημιουργία ενός σκηνικού κατάλληλου για ψωνιστήρι. Η ποικιλία θεάσεων ήταν δυνατή από οποιοδήποτε σημείο της περιτριγυρισμένης Ομόνοιας από εμβληματικά κτίρια. Αν ήσουν περαστικός κατευθυνόμενος προς τη δουλειά σου, πιθανόν η κατάσταση να μην γινόταν εύκολα αντιληπτή. Μόνο αν στεκόσουν και παρατηρούσες γύρω σου προσεκτικά αντιλαμβανόσουν το ερωτικό παιχνίδι βλεμμάτων που αναπτυσσόταν εκεί.
αντιληπτός από εκείνους που δεν ενδιαφερόντουσαν να προσέξουν και να αποκωδικοποιήσουν παρόμοιες συμπεριφορές. Ο δρόμος, το πεζοδρόμιο, το πεζούλι , τα δημόσια ουρητήρια, οι στοές μετατρέπονταν σε σκηνικά δημοσιοποίησης του ερωτισμού και της σεξουαλικότητας για όποιον το επιθυμούσε. Δεν είναι τυχαίο, που η πλατεία διατηρεί παρ’όλες τις μεταμορφώσεις της, πολλές από τις χαρακτηριστικές της χρήσεις εκείνης της περιόδου. Οι άτυπες συναντήσεις σε αναζήτηση συντρόφου συνεχίζουν να υφίστανται, ενώ οι αντίστοιχες δημόσιες τουαλέτες της διατηρούν την κατάλληλη ιδιωτικότητα και διακριτικότητα ώστε να πραγματώνεται public sex, και κυρίως πορνεία. Η υποβάθμιση που έχει υποστεί όμως, παρ’όλη την έλευση του μετρό, έχει εμπορευματοποιήσει την οποιαδήποτε δραστηριότητα της πλατείας, χάνοντας την ταυτότητα και τον ρομαντισμό της. Ο σχεδιασμός της, σε συνδυασμό με την έλλειψη φροντίδας της ευννοούν πλέον παραβατικές συμπεριφορές ενώ το παιχνίδι βλεμμάτων και η κοινωνική συναναστροφή που υπήρχε την δεκαετία του ’80 κάνοντάς της τον βασικότερο κόμβο στο Κέντρο της Αθήνας για την ανάπτυξη κοινωνικών και σεξουαλικών σχέσεων έχει πια χαθεί.
Η Πάολα Ρεβενιώτη περνώντας από το παλιό ‘Νέον’ αναφέρει χαρακτηριστικά – «πάντα ήταν ντεκαυλέ το Νέον» 13 «Στην Αιόλου και Σταδίου ήταν το ξενοδοχείο ‘Ακρόπολις’ που για δεκαπέντε χρόνια ήταν πολυπορνείο, με δεκάδες ιέρειες του έρωτα, όλες νεαρές κι άβγαλτες –προς δόξα των ταβατζήδων και των σωματεμπόρων! [...] Ακόμα, πολλοί τραβεστί κι άλλοι ομοφυλόφιλοι σύχναζαν και ψωνιζόντουσαν μεταξύ Αθηνάς και Πειραιώς, επί της πλατείας.»14
Τα βλέμματα αυτά, λειτουργούσαν σαν σημεία αναγνώρισης ακόμα και όταν δεν υπήρχε λεκτική επαφή. Βλέμματα που φλέτραραν, επικοινωνούσαν, διαπραγματεύονταν και απελευθέρωναν μέσα σε συνθήκες απλής καθημερινότητας ερχόντουσαν να καθορίσουν χώρους, τόπους και κινήσεις μέσα σε αυτούς. Έτσι δημιουργούνταν ένα ‘πέρασμα’ μέσα σε 12 ουδέτερους χώρους, που συχνά δεν γινόταν κανείς
14
12. ‘Αμφισβητούμενοι χώροι στην πόλη’ - Βλέμματα αναγνώρισης Κώστας Γιαννακόπουλος Γιάννης Γιαννιτσιώτης σελ. 211
φωτογραφικό αρχείο από την ‘Ομόνοια 1980’, του Γιώργου Ιωάννου
13. 14.
‘Μια βόλτα με την Πάολα στην underground Αθήνα της καύλας.’ από την http://popaganda.gr ‘Γυρίζει, γυρίζει φριχτά: η Ιστορία της Ομόνοιας’ Λεωνίδας Χρηστάκης σελ. 25-30
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
ερωτική Ομόνοια του ‘80 Πάνω από το καφενείο βρισκόταν το ξενοδοχείο ‘KARLTON’ χαμηλής κατηγορίας. Ένα από τα μεγαλύτερα ξενοδοχεία της περιοχής ήταν το ‘Ομόνοια’ στην Γ’ Σεπτεμβρίου, με την ομώνυμη καφετέρια και το σινεμά πορνό πίσω του. «ήταν ένα σινεμά πλατύ, ανοιχτόκαρδο, και αρκετά καθώς πρέπει. Συνάμα ήταν φτηνό και ερωτικά κατάλληλο, 15 τραβούσε δηλαδή ερωτικό κόσμο.»
Ένα από τα πιο άγνωστα καφενεία της Ομόνοιας ήταν το ‘Αθήναιον’, όπου σύχναζε η λαϊκή κοινωνία. «δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο εργατικών παλικαριών, που περιμένουν το βραδάκι κοιτάζοντας με αγωνία δεξιά κ αριστερά στο πεζοδρόμιο.»16
Τα βράδια στα πεζοδρόμια των καφετεριών άνθιζε μια πυκνή ερωτική ανθρωποσύνταξη, ενώ σε καθημερινή βάση τα τσιμεντένια πεζούλια που περιτριγυρίζουν τις εισόδους του υπογείου. «συνάπτονται οι γνωριμίες και τα ειδύλλια της μιας ώρας, οι τρυφερές συζητήσεις περί χρημάτων και ταρίφας με τους βιζιτάδες και θα ηχούν οι πρωτότυπες φράσεις, ‘τι ώρα έχετε;’, ‘τη φωτιά σας, παρακαλώ’, ‘από που είστε;’, πόσα θα δώσεις;’, ‘πόσο θα μείνεις;’, ποιο είναι το τηλέφωνο 17 σου;’.»
Μια από τις κυλιόμενες κλίμακες οδηγούσε «[...] στα διάσημα ουρητήρια της Ομόνοιας, όπου μέσα στην μπόχα και την αμμωνία συνάπτονται απειροπληθη ειδύλλια επί τη εμφανίσει...». Στο υπόγειο πηγαίνοντας για τα τραίνα υπήρχαν πάγκοι γεμάτοι με έντυπα πολιτικά και έντυπα 18 για το σεξ, «οι πάγκοι είναι τα βιβλιοπωλεία του όχλου.»
15
15-18.
‘Ομόνοια 1980’ Γ. Ιωάννου σελ. 70 / σελ.116 / σελ. 82 / σελ. 50
Σημείο συνάντησης και χώρος ραντεβού των πιο εμφανίσιμων της εποχής ήταν το φαρμακείο του Μπακάκου, όπου αρκετές κοπέλες περίμεναν μόνες, γεγονός σχεδόν αδιανόητο για άλλα σημεία.Στην άλλη γωνία βρισκόταν το ξενοδοχείο ‘Μέγας Αλέξανδρος’, στεγασμένο σε ένα νεοκλασικό κτίριο όπως και το ‘Μπάγκειον’. Πρόκειται για δυο ξενοδοχεία χαμηλής κατηγορίας τα οποία ωστόσο σημείωναν σημαντική επισκεψιμότητα. Στην Αθηνάς, την λεωφόρο που οδηγεί στην Ακρόπολη, και στα Χαυτεία υπήρχε μεγάλος συνωστισμός.
«Ήταν ο δρόμος της μαγκιάς, της ψευτοδουλειάς, των 19 μικροαπατεώνων και της φτώχειας ήταν τότε η οδός Αθηνάς»
«Γύρω μας ο ‘χώρος της άγουρης αγάπης’, στην Ομόνοια, όπως ένα βαγόνι του ηλεκτρικού την ώρα της αιχμής: λάμπες, τοίχοι, πάγκοι, σκαμπό, σε τόνους και χρώματα περίεργα. Ύποπτες φάτσες. Και πλήθος τα αγόρια. Ένα ασταμάτητο ‘πηγαινέλα’. Κορμιά, που κάνουν αισθησιακά τσακίσματα, παντελόνια στενά, έτοιμα να εκραγούν στους μηρούς, χρυσές αλυσίδες, και ματιές. Ματιές όλο νόημα. Και υποσχέσεις προς τη μεριά που κάθονται οι ‘τύποι’. Άντρες 30-40 ή και 50 χρονών, χωρίς τίποτε το ξεχωριστό, που μπορεί να είναι επιχειρηματίες, υπάλληλοι, οικογενειάρχες. Βρίσκονται εδώ για να πληρώσουν…» 21
Στην συνείδηση του κόσμου η Ομόνοια ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την ερωτική αναζήτηση και ιδιαίτερα με την ομοφυλοφιλική - «όπου συχνάζουν φαντάροι, επαρχιώτες νέοι και υποψιασμένα κορμιά, είναι φυσικό να μαζεύονται και ομοφυλόφιλοι, εννοώ δηλαδή άνθρωποι πιο συνειδητοί σ’ αυτού του είδους τον έρωτα.»20Ωστόσο τραβεστί δεν σύχναζαν συστηματικά εκεί όχι μόνο για αισθητικούς αλλά και για οικονομικούς λόγους, καθώς αποτελούσαν επικίνδυνο πια επαγγελματικό συναγωνισμό, ενώ οι ομοφυλόφιλοι όχι. Ο Ιωάννου τέλος, σε ένα μικρό κομμάτι του βιβλίου του περιγράφει την πλευρά αυτή της Ομόνοιας (διακίνηση) που θα καταλήξει να την χαρακτηρίσει σήμερα και να παραμερίσει το gay ψωνιστήρι το οποίο, μετά το ’80, θα μεταφερθεί σε διάφορα, ελαφρώς πιο περιφερειακά, σημεία της πόλης όπως το κολυμβητήριο, το Ζάππειο ή το Πεδίο του Άρεως ή, ακόμη πιο ενδεικτικά της αλλαγής που έχει συντελεστεί, σε ‘επίσημα’, νόμιμα gay clubs, κάθε άλλο παρά περιθωριακά ή χαμηλού προφίλ.
19-20.
‘Ομόνοια 1980’ Γ. Ιωάννου σελ. 80/ σελ.28
φωτογραφικό αρχείο από την ‘Ομόνοια 1980’, του Γιώργου Ιωάννου
21.
‘Αγόρια στην Πορνεία, Κάκτος’ Κώστας Τσαρούχας σελ. 22
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
ερωτική Ομόνοια του ‘80 24
Η ακτιβίστρια τρανσέξουαλ Ελισάβετ Βακαλίδου (Μπέττυ) κυκλοφορεί το αυτοβιογραφικό της βιβλίο περίπου ταυτόχρονα με τον Ιωάννουστο οποίο βασίστηκε και το φίλμ ‘Μπέτυ’ του Δημήτρη Σταύρακα. Ήταν ίσως η πρώτη τραβεστί που έκανε γνωστό στο ευρύτερο κοινό τον όρο, η πρώτη τραβεστί ομοφυλόφιλος, ενώ το ’84 υφίσταται εγχείρηση αλλαγής φύλου. Τον επόμενο χρόνο εκδίδει το δεύτερο βιβλίο της, με τίτλο ‘Πόσο Πάει;’ στο οποίο παρελαύνουν οι τραγικές ιστορίες τεσσάρων τραβεστί της Μινέλι, της Δυστυχίας, της Λόρεν και της Σορέλα.
– Πώς ήταν η Ομόνοια εκείνα τα χρόνια;
«Φτάσαμε στην Ομόνοια όπου καταφτάνουν όλοι οι επαρχιώτες, κρατώντας η καθεμιά μας κι από μια βαλίτσα. Κάτσαμε λοιπόν πάνω στις βαλίτσες μας και περιεργαζόμασταν τους περαστικούς, το σιντριβάνι και τα κτίρια. Δεν ξέραμε τι να κάνουμε. Ο χρόνος θα έδειχνε τι μας περίμενε. Εκείνη τη στιγμή, ήμαστε όμως κι οι δυο μουδιασμένες για τις καινούργιες περιπέτειες που μας 22 περίμεναν σε μια πόλη άγνωστη, τεράστια και απειλητική…»
– Η Συγγρού είχε τότε την κίνηση πελατών που απέκτησε τις δεκαετίες που ακολούθησαν;
«Τώρα που είχα τακτοποιηθεί κάπως, άρχισα να βγαίνω για να βρω συντροφιά. Πήγαινα στην Ομόνοια και τριγύριζα με τις ώρες. Μια μέρα με διπλαρώνει ένας άντρας. […] Τελευταία φορά που έφυγα απ’ το σπίτι τριγύριζα στην Ομόνοια. Δεν ξέρω τι μας τραβάει όλους εμάς σ’ αυτή την πλατεία. Εκεί συναντήθηκα με τη Μαριλένα, μια δικιά μας. Εκείνη μισόβγαινε τραβεστί»23
ΜΠΕΤΥ: Ένα απέραντο ψωνιστήρι! Ο παράδεισος του συνταξιούχου. Με μια μεγάλη ευκολία και ένα μικρό χαρτζιλίκι ακολουθούσε ο κάθε φαντάρος ή ναύτης. Εκεί απέκτησα τις πρώτες μου ολοκληρωμένες ερωτικές εμπειρίες, κι εκεί γνώρισα τους πρώτους γκέι. Από εκείνους έμαθα την άλλη μεγάλη πιάτσα, το Ζάππειο, αλλά σύντομα γνώρισα και την ταβέρνα του Κωτσέα, ένα υπόγειο σε μια πάροδο της Αχαρνών όπου σύχναζαν τραβεστί και ομοφυλόφιλοι, αλλά και άντρες οι οποίοι μας συντηρούσαν. Κι όταν δεν υπήρχε άντρας, μας συντηρούσε ο ίδιος ο Κωτσέας. Ένας κόσμος μαγικός!
ΜΠΕΤΥ: Μόνο μετά το 1977 και την εκδήλωση του Α.Κ.Ο.Ε. όταν όλα τα ΜΜΕ της εποχής ασχολήθηκαν πολύ – μάλιστα, πρόβαλλαν εμένα. Κάποιοι ομοφυλόφιλοι είχαν τις αντιρρήσεις τους, εξού και η ρήξη με τον Ταχτσή, ο οποίος θεωρούσε ανάξια μια τραβεστί να ηγηθεί ενός κινήματος. Εγώ20όμως δεν ηγήθηκα κανενός κινήματος, απλώς δεν τολμούσε κανείς άλλος να βγει προς τα έξω και, καθώς ως τραβεστί με έκαιγε ο νόμος περί αφροδισίων που ετοίμαζαν, πρόβαλλαν περισσότερο εμένα. – Πώς παίρνεις την απόφαση για την αλλαγή φύλου;
« Γύρω μας ο ‘χώρος της άγουρης αγάπης’, στην Ομόνοια, όπως ένα βαγόνι του ηλεκτρικού την ώρα της αιχμής: λάμπες, τοίχοι, πάγκοι, σκαμπό, σε τόνους και χρώματα περίεργα. Ύποπτες φάτσες. Και πλήθος τα αγόρια. Ένα ασταμάτητο ‘πηγαινέλα’. Κορμιά, που κάνουν αισθησιακά τσακίσματα, παντελόνια στενά, έτοιμα να εκραγούν στους μηρούς, χρυσές αλυσίδες, και ματιές. Ματιές όλο νόημα. Και υποσχέσεις προς τη μεριά που κάθονται οι ‘τύποι’. Άντρες 30-40 ή και 50 χρονών, χωρίς τίποτε το ξεχωριστό, που μπορεί να είναι επιχειρηματίες, υπάλληλοι, οικογενειάρχες. Βρίσκονται εδώ για να πληρώσουν…» 25 « Ο μόνος τρόπος να διαβάσει κανείς ολόκληρο το ‘Πόσο Πάει’ είναι ως ντοκουμέντο των ελληνικών 80ς [...] Με άλλα λόγια: Ο προοδευτικός λόγος χαιρέτισε το ομοφυλοφιλικό κίνημα τη δεκαετία του ΄70 σπεύδοντας να διαβάσει σ΄ αυτό την ειλικρίνεια του εξεγερμένου υποκειμένου, την εξομολόγηση του βαθύτερου σεξουαλικού εαυτού και τη γοητεία του περιθωρίου. Η δεκαετία του ΄80 φέρνει όμως μαζί και την αδυναμία της προοδευτικής πολιτικής να ενσωματώσει αυτή την ανάγνωση. Η φιγούρα της τραβεστί έρχεται τόσο πολύ στο κέντρο του ενδιαφέροντος εκείνη την εποχή (1980 και εξής), ακριβώς γιατί μπορεί να διαβαστεί και έτσι κι αλλιώς και προοδευτικά και πολύ συντηρητικά.» 26
ΜΠΕΤΥ: Ενώ ζούσα όλα αυτά μέχρι το ’84, παρέμενα συγχρόνως και πόρνη. Έβλεπα τη βία στη Συγγρού να αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο[…].
Ομόνοια 1980
16
22 - 23.
‘Μπέττυ, …Πόσο πάει;’ Ελισάβετ Βακαλίδου σελ. 16 / σελ. 85
24.
‘Η ιστορία της τρανσέξουαλ Μπέττυ, με δικά της λόγια.’ συνέντευξη στη http://www.lifo.gr
25. 26.
‘Αγόρια στην Πορνεία, Κάκτος’ Κώστας Τσαρούχας σελ. 22 ‘Μπέττυ: η ιστορία των τραβεστί φωτίζει τη βιογραφία του Ταχτσή’ http://www.tanea.gr/
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
λαϊκοί κινηματογράφοι Μεχρι και τις αρχές της δεκαετίας του ’70 στις αίθουσες οι ‘αισθησιακές ταινίες’ απουσίαζαν εντελώς με την θεματολογία των λαϊκών σινεμά να είναι αρκετά περιορισμένη. Η διάδοση αρχικά της τηλεόρασης και στη συνέχεια του βίντεο οδήγησαν τους αιθουσάρχες να διανθίζουν τις προβολές τους με σκηνές από αισθησιακές σκηνές. Φυσικός διάδοχος των λαϊκών σινεμά είναι το ’80 οι κινηματογράφοι που παίζουν αποκλειστικά ταινίες σεξ (35 συνολικά). Ήταν η περίοδος που η τότε Ελλάδα των αυστηρών ηθών και των οικογενειακών παραδόσεων, άρχισε να βλέπει αποσπασματικές σκηνές αισθησιακού περιεχομένου, ενώ τα περίπτερα στοιβάζονταν με περιοδικά άκρως ερωτικού περιεχομένου. Το ‘Σταρ’ του 1947 της οδού Αγίου Κωνσταντίνου είναι ο ‘βασιλιάς’ στο είδος του, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Ζακ Μωσέ, ενώ γνωστά είναι το ‘Αβέρωφ’ στην οδό Λυκούργου 3, το ‘Ματζέστικ’ και το μεσοπολεμικό ‘Κοσμοπολίτ’, δίπλα στο σημερινό Hondos Center Ομόνοιας. Το ‘Αβέρωφ’, απέναντι από τον Λαμπρόπουλο, σινεμά του 1959, ξέπεσε σταδιακά από σινεμά A’ προβολής σε λαϊκά ομονοιακά θεάματα και κατέληξε τσοντάδικο από τη δεκαετία του ’70. Επίσης το ‘Ελλάς’ στην αρχή της Αθηνάς είχε ιδιαίτερη φήμη καθώς ήταν δημοφιλές ανάμεσα στις πόρνες από τους γειτονικούς οίκους ανοχής της οδού Σωκράτους.
Ταυτόχρονα το ’80 ιδρύεται το ‘Αθηναϊκόν’ –η επιτομή του λαϊκού σινεμά- πίσω από το δημαρχείο της πλατείας Κοτζιά, επί της οδού Κρατίνου 9 και Κλεισθένους, με σκοπό να προβάλλει αποκλειστικά σεξ (σήμερα είναι ο μοναδικός κινηματογράφος που διαθέτει ζώνη προβολής ταινιών γκέι θεματικής) το οποίο και συγκέντρωνε την 27 αφρόκρεμα του αθηναϊκού περιθωρίου. Επαρχιώτες, φαντάροι, φοιτητές, μαθητές, εργάτες αλλά και καθως πρέπει δημόσιοι υπάλληλοι γέμιζαν ασφυκτικά κάθε απόγευμα τις δεκάδες τέτοιες αίθουσες σε καιρούς που η σεξουαλική αγωγή δεν υφίσταντο καν ως έννοια, οι έλληνες εκτονώνονταν αλλά και μάθαιναν. Μετά τα μέσα της δεκαετίας του ‘80, τα περισσότερα σινεμά πορνό κλείνουν, ενώ όσα διατηρούνται το οφείλουν κυρίως στο διαρκώς αυξανόμενο γκέι κοινό τους.28
λαϊκό σινεμά, ΣΤΑΡ
17
22 - 23.
‘Μπέττυ, …Πόσο πάει;’ Ελισάβετ Βακαλίδου σελ. 16 / σελ. 85
27. 28.
«Η τσόντα ως συνώνυμο του πορνό είναι μία έκφραση των αρχών του '70» 29 Κοντά στην Πατησίων και Ακαδημίας, σημειώνει η Πάολα, υπήρχε το τσοντάδικο Αλάσκα «με την απίστευτη Ρένα στην είσοδο. Ερχόμουν εδώ δώδεκα με τρεις το μεσημέρι, τότε που σχολούσαν τα φροντιστήρια από την Κάνιγγος και μαζευόντουσαν όλα τα τσολάκια, ερχόντουσαν να δουν τσόντα κι έτσι ξαναμμένα που ήταν τα έπαιρνα. Θυμάμαι ότι πριν από την τσόντα έπαιζε πάντα ταινία καράτε κι εμείς περιμέναμε να τελειώσει το καράτε, να ξεκινήσει η τσόντα, να καυλώσουν, να γίνει η φάση. Και θυμάμαι που πήγαινα από νωρίς στην τουαλέτα κι έπιανα πόστο γιατί αλίμονο αν προλάβαιναν οι αδελφές, δεν έβγαιναν άλλο από εκεί. Ερχόντουσαν πολλές αδερφές εδώ.» Στην οδό Κοτοπούλη, κοντά στο σινεμά ‘Κοσμοπολίτ’, πρόκειται για χαρακτηριστικό σημείο για ψωνιστήρι - «εκείνη την εποχή ήταν πολύ αναμενόμενο ότι τα τσολάκια, οι φαντάροι θα πάνε με τρανς. Κανείς δεν αμφισβητούσε τον ανδρισμό τους εάν το έκαναν αυτό, τα λαϊκά αγόρια ήθελαν να εκτονωθούν, τότε οι γυναίκες έκαναν σεξ πολύ δύσκολα , και οι πουτάνες δεν έκαναν αυτά που κάναμε εμείς, θέλω να πω σχεδόν καμία δεν έκανε τσιμπούκι για παράδειγμα. Δεν τα πήγαινα καλά με τις πουτάνες, με εκνεύριζε που όλο κλαιγόντουσαν και που ήθελαν νταβατζή πάνω από το κεφάλι τους και του έδιναν όλα τα λεφτά. Κι εγώ από ανάγκη την έκανα αυτή τη δουλειά αλλά αφού είπα ότι θα την κάνω τουλάχιστον να την ευχαριστηθώ και την ευχαριστήθηκα» Στην κάτω πλευρά της Ομόνοιας, στο ξενοδοχείο «Μέγας Αλέξανδρος» η Πάολα θυμάται «Εδώ το βράδυ είχε τόσο πολύ κόσμο. Έχει πέσει η καύλα, έχει πέσει η κίνηση και αυτό με στεναχωρεί».30
λαϊκό σινεμά, Ομόνοια
‘Η άνοδος και η πτώση των λαϊκών σινεμά της Αθήνας.’ άρθρο στην http://www.kathimerini.gr ‘Ομόνοια εμπιστευτικό’ άρθρο στην http://www.10percent.gr
29. 30.
‘Αυστηρώς ακατάλληλον, προγράμματα αθηναϊκών κινηματογράφων Sex’ Δημήτρης Φύσσας ‘Μια βόλτα με την Πάολα στην underground Αθήνα της καύλας.’ από την http://popaganda.gr
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
η Ομόνοια του ‘80
ξενοδοχεία σινεμά καφενεία
18
φωτογραφικό υλικό από το βιβλίο Ομόνοια 1980, του Γ. Ιωάννου
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
φωτογραφικά στιγμιότυπα ‘80s Ομόνοια 1980: Τριάντα χρόνια μετά Γυρίζει γυρίζει φριχτά Ο στρογγυλός ο δρόμος Γυρίζουν γυρίζουν φριχτά Στο στρογγυλό το δρόμο Χιλίων ειδών άνθρωποι […] Η κοκότα που κάνει τροτουάρ Και ο ομοφυλόφυλος νέος Και πίσω από το νέο Απόστρατος ανθυπολοχαγός […] Σ’ άλλους χρήματα έρωτα Στην πλατεία Ομόνοιας δίνουν ζωή […] Όλη η Αθήνα βρίσκεται στην Ομόνοια μέσα Και οι πιο κρυφοί πόθοι εκεί πέρα ζουν Εκεί αρχίζει ο έρωτας που πληρώνεται Νικήτας Ράντος, Στρογγυλή Συμφωνία, 1933
19
φωτογραφικό υλικό από το βιβλίο Ομόνοια 1980, του Γιώργου Ιωάννου
περιπλάνηση και φυσικό στοιχείο στην πόλη
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80 Εισαγωγή «Η ματιά σωματοποιεί το χώρο, η ματιά οικοδομεί το τοπίο μεταφέροντας το σώμα εντός του.»
Βασικό στοιχείο του αστικού ιστού, αποτελούν και αποτελούσαν και την δεκαετία του ’80, οι ελεύθεροι χώροι πρασίνου οι οποίοι προσφέρουν μία διέξοδο από την καθημερινότητα και την ρουτίνα της πόλης. Την εποχή εκείνη, κατά την οποία ο ναρκισσισμός διένυε τα παιδικά του χρόνια, κυριαρχούσε η τάση του ‘να είσαι ο εαυτός σου’ και αντίστοιχα να κάνεις τις δικές σου επιλογές, ξεφεύγοντας έτσι από την μεχρι τότε πεπατημένη απολαμβάνοντας τις απολαύσεις που η πόλη, μπορούσε να προσφέρει. Πρωτεύοντα ρόλο στις απολαύσεις αυτές, αποτελούσε η περιπλάνηση στην Πόλη ιδιαίτερα μέσα σε χώρους όπου κυριαρχούσε το φυσικό στοιχείο. Ήταν, η διάθεση για να εξερευνήσεις πάλι κάτι το οποίο το έχεις δει χιλιάδες φορές, αλλά κυρίως η διάθεση ρήξης με την καθημερινότητα, όπου θα έπαιρνες τους ίδιους δρόμους για να πας και να γυρίσεις απ΄ την δουλειά, τους ίδιους δρόμους για να κάνεις τις καθημερινές δουλειές, τους ίδιους δρόμους για να πας στην οργανωμένη διασκέδαση. Είναι άμεσα συνηφασμένο άλλωστε το φυσικό στοιχείο και ιδιαίτερα οι Κήποι με τις ερωτικές απολαύσεις και επιθυμίες ανά τους αιώνες.
Θα έλεγε κανείς, ότι οι επιθυμίες –ιδιαιτέρως στην εποχή του’80- ήταν κάτι σχεδόν το επαναστατικό. Στην σημερινή της εκδοχή, η πόλη πλέον, παρουσιάζεται περισσότερο, σαν μια αλληλουχία δρόμων , όπου δεν υπάρχει κίνητρο να ‘βγεις εκτός δρόμου’, να νιώσεις τον φόβο και την επιθυμία και να περιπλανηθείς. Να περιπλανηθείς όχι απαραίτητα άσκοπα, αλλά με πνεύμα διερεύνησης του τι είναι οικείο ή ανοίκειο, ελκυστικό ή μη, για την ανασύσταση της μητροπολιτικής εμπειρίας, με νέους όρους. Έχουμε συνηθίσει άλλωστε να ‘χρησιμοποιούμε’ την πόλη, ως ένα δίκτυο διαδρομών με σκοπό να εξυπηρετήσει μια λειτουργία, έτσι ώστε να φτάσουμε κάπου για να κάνουμε κάτι. Είναι πολύ συνηθισμένη η κριτική στην μοντέρνα πόλη ότι τείνει να διαγράφει την φαντασία και να καταλήγει πιο πολύ σαν ‘κλινική’ πόλη -point-to-point. 32
« ερωτική διαταραχή που μας μετατρέπει σε ηδονοβλεψίες, ένα μέρος γεμάτο με το μεθυστικό αέρα της τέλειας ελευθερίας » Peter S. Beagle
‘Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων’ Ιερώνυμος Μπος
20
31.
‘η τρέλα του τόπου’ Ζήσης Κοτιώνης σελ. 46
32.
‘Αστικός Ερωτισμός, Ψάχνοντας τη ζούγκλα στα Χανιά’ ερευνητική εργασία Έλλη-Όλγα Παπαδάκη
περιπλάνηση και φυσικό στοιχείο στην πόλη Έτσι, θέλοντας να μελετήσουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά σε σχέση με τον δημόσιο χώρο και τους λόγους για τους οποίους παρακινούνταν η περιπλάνηση και η εσωτερική ελευθερία την δεκαετία του ’80 στην Πόλη της Αθήνας, επιλέγουμε συγκεκριμένες περιοχές μελέτης, όπου εντοπίζουμε την ερωτική δραστηριότητα ως απόρροια των επιθυμιών και απογείωση των ενστικτωδών παρορμήσεων με σκηνικό πάτα το φυσικό στοιχείο και τις χωρικές ποιότητες που έρχεται να διαμορφώσει. Οι περιοχές αυτές είναι το Πεδίο του Άρεως, το Ζάππειο και ο Λόφος του Φιλοπάππου. Προσπαθώντας να συσχετίσουμε τον χώρο με την ανθρώπινη συμπεριφορά και συγκεκριμένα με την ερωτική δραστηριότητα, θα επιχειρήσουμε και μία σύγκριση με το σήμερα. Θέλοντας να αντιληφθούμε πως ο ελεύθερος πράσινος δημόσιος χώρος μπορεί να εξελιχθεί ή και όχι, να επηρεάσει την ίδια την Πόλη και να επηρεαστεί από αυτήν και να παρακινήσει συγκεκριμένου τύπου δραστηριότητες όπως, το φλέρτ, η εύρεση σεξουαλικού συντρόφου, η πορνεία, η παραβατικότητα κ.τ.λ. Παράλληλα, επιχειρούμε να προσδιορίσουμε τον έμφυλο χαρακτήρα του εκάστοτε χώρου και πώς αυτό συνδυάζεται με τις δραστηριότητες που λαμβανουν χώρα σε αυτούς.
Πεδίο του Άρεως τη δεκαετία ΄80
Διονυσίου Αεροπαγήτου πριν την πεζοδρόμηση
πεζόδρομος Ζαππείου Μεγάρου
21
περιπλάνηση και φυσικό στοιχείο στην πόλη Πεδίο του Άρεως Το Άλσος του Πεδίου του Άρεως αποτελούσε την εποχή του ΄80 -αλλά και σήμερα- τον μεγαλύτερο ελεύθερο χώρο πρασίνου της Αθήνας με έκταση 280 στρέμματα ενώ η εξέλιξή του τα τελευταια 60 χρόνια παρουσιάζει ιδιαίτερη ποικιλομορφία. Βρίσκόταν σε πυκνοκατοικημένη περιοχή, περιβαλλόμενο από μεγάλους οδικούς άξονες όπως η Λ. Αλεξάνδρας και η Ευελπίδων, αλλά και μικρότερης κυκλοφορίας προσδίδοντάς του διαφορετικές χωρικές ποιότητες και προσβάσεις. Κάνοντας μία μικρή αναδρομή, το Άλσος δημιουργήθηκε την δεκαετία του ’30 περιλαμβάνοντας χώρους στρατοπέδου και παραπλήσιους δημόσιους χώρους. Την ίδια περίοδο, εκπονήθηκε ο σχεδιασμός του άλσους και η φυτοτεχνική του μελέτη για την δημιουργία ενός πράσινου ελεύθερου χώρου. Προηγουμένως, υπήρχαν εγκατεστημένοι εκεί στρατώνες, ενώ είχαν εναποτεθεί και πολλά χώματα όταν φτιάχνονταν οι σταθμοί του ΗΣΑΠ σε Βικτώρια-Ομόνοια. Την δεκαετία του ’40 το πράσινο έχει πλέον αναπτυχθεί σε πλήρη σχηματισμό. Τα επόμενα είκοσι χρόνια ,υπάρχει μεγάλη επισκεψιμότητα από τους κατοίκους της Αθήνας με πλήρη λειτουργία των αναψυκτηρίων του Άλσους και του Green Park, καθώς και αυτήν των περιπτέρων της Πλατείας Γαρδένιας στο κέντρο του Πάρκου. Τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 αυξάνεται η έκταση του Άλσους και η λειτουργικότητά του ήταν εξαιρετική, με παιδικές χαρές, αναψυκτήρια, πολύ μεγάλη και καλοδιατηρημένη βλάστηση, γεγονός που προσέλκυε όλο και περισσότερους χρήστες.33
22
33.
άρθρο στην http://kokkoi.gr
Οι επισκέπτες τις δεκαετίας του ’80 λοιπόν, ήταν κυρίως οικογένειες καθώς προσφερόντουσαν οι επιθυμητές υποδομές που θα χαρακτήριζε το κάθε επιτυχημένο αστικό πάρκο. Την κύρια είσοδο του Άλσους την αποτελούσε και η αντίστοιχη σημερινή στην συμβολή Λ.Αλεξάνδρας και Μαυρομματέων, ενώ προσβάσεις υπήρχαν και στην συμβολή στις οδούς Μπούσγου και Ανδρέα Μουστοξύδη και από την οδό Ευελπίδων. Δεδομένου ότι το Άλσος εκείνη την δεκαετία περιελάμβανε και την Σχολή Ευελπίδων, η ελεύθερη πρόσβαση στους χρήστες περιοριζόταν μέχρι την Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού-σημερινή πλ. Πρωτομαγιάς και δεν περιελάμβανε ένα μεγάλο κομμάτι στα ανατολικά το οποίο σήμερα θεωρείται προσβάσιμο. Βασικό χαρακτηριστικό της εποχής εκείνης ήταν η βλάστηση η οποία με την κατάλληλη διαμόρφωση και επιμέλεια προσέφερε περισσότερες θεάσεις και επικοινωνία του Άλσους με την πόλη τόσο δυτικά (Μαυρομματέων), όσο και βόρεια (Ευελπίδων). Η δυνατότητα εποπτείας καθιστούσε ορατό το σκηνικό του Άλσους πριν την είσοδό σε αυτό, δημιουργώντας μία πρώτη εντύπωση για το τί συνέβαινε στο εσωτερικό του. Οι θεάσεις αυτές έπλαθαν κατά την διάρκεια της μέρας ένα περιβάλλον ασφάλειας, καθώς με την ορατότητα αυτή είχαμε την οικειοποίησή του, από τους περαστικούς, αλλά και τους υποψήφιους επισκέπτες του.34
Πεδίο του Άρεως σήμερα
Πεδίο του Άρεως σήμερα
34.
‘Αμφισβητούμενοι χώροι στην πόλη’ Κώστας Γιαννακόπουλος Γιάννης Γιαννιτσιώτης
περιπλάνηση και φυσικό στοιχείο στην πόλη Στο εσωτερικό του πάρκου, η βλάστηση ερχόταν να καθορίσει περαιτέρω χωρικές ποιότητες, αποκαλύπτοντας σημεία και δημιουργώντας ξέφωτα-θύλακες όπου αναπτυσσόταν η κοινωνικοποίηση, όπως το Άγαλμα του Κων/νου, το Άγαλμα της Αθηνάς και τον Ι.Ν. Αγιου Χαραλάμπους ή αποκρύπτοντας μέρη δημιουργώντας επί μέρους ιδιωτικότητες και δαιδαλώδεις διαδρομές. Παρατηρώντας τις χαράξεις που δημιουργούνται -και οι οποίες ως επί το πλήστον διατηρούνται μέχρι και σήμερα, μας γίνεται αντιληπτή η δαιδαλώδης αυτή κατάσταση και η διάθεση για περιπλάνηση και ανακάλυψη που καθιστούν το πάρκο προσαρμόσιμο στις επιθυμίες του εκάστοτε χρήστη για ανάλογη ιδιωτικότητα ή κοινωνικοποίηση. Η διάταξη αυτή, του Άλσους μας παραπέμπει στο αρχέτυπο του λαβυρίνθου όπου ήταν άμεσα συνηφασμένο με τις ερωτικές περιπτύξεις και την αναζήτηση της διεξόδου μέσω των απολαύσεων. Έτσι, ενώ τις πρωινές και μέχρι και τις απογευματινές ώρες οι χρήστες χρησιμοποιούσαν το Άλσος για τις ‘προφανείς’ υποδομές του με σκοπούς όπως η άθληση, η χαράλωση, η βόλτα οικογενειών κ.τ.λ. από την δύση του ηλίου και μετά, το άλσος γινόταν ιδανική επιλογή για αναζήτηση και πραγμάτωση ερωτικής δραστηριότητας- ακροβατώντας μεταξύ χώρου και περιθωρίου- η οποία με τους θύλακες ιδιωτικότητας, τις φυλωσιές, τα παγκάκια, τα υψώματα κ.τ.λ, καθιστούσαν ένα υπόβαθρο για την διερεύνηση της σεξουαλικής διάθεσης.
23
Οι χρήστες λοιπόν, μπορούσαν να είναι ετερόφυλα κυρίως ζευγάρια τα οποία αναζητούσαν κατι περαιτέρω από το σύνηθες αστικό τοπίο και τα όρια που εκείνο επιβάλλει. Σε συσχετισμό με το γειτονικό του περιβάλλον, (άμεση σχέση με ΑΣΟΕΕ, Κυψέλη, Εξάρχεια) το Πεδίο του Άρεως βρισκόταν σε πλεονεκτική θέση για την χρήση του από φοιτητές και νεαρές ηλικίες, κάτι το οποίο το κρατούσε ‘ζωντανό’ και δραστήριο όλες τις ώρες της ημέρας. Η αίσθηση ελευθερίας που μπορεί να προσδώσουν χώροι σαν το Άλσος ιδιαίτερα τις νυχτερινές ώρες, καθιστά και την αναζήτηση σεξουαλικού συντρόφου-35 κυρίως των ετερόφυλων αντρών- ιδιαιτέρως διαδεδομένη. Οι θύλακες κοινωνικοποίησης καθιστούσαν εύκολη την επικοινωνία, την ανταλλαγή βλεμάτων και εν τέλει την γνωριμία –cruising ενώ οι θύλακες ιδιωτικότητας προσέφεραν τα χαρακτηριστικά εκείνα που καθιστούσαν τις ερωτικές περιπτύξεις επιθυμητές και ιδιαίτερες- public sex. Έτσι, σταδιακά αρχίζουν να καθιερώνονται οι θύλακες ερωτικών δραστηριοτήτων της εποχής του ’80 είτε κοντά στην κεντρική είσοδο του πάρκου (άγαλμα Αγίου Κων/νου) όπου παρατηρείται έντονη η δραστηριότητα του cruising, είτε προς το εσωτερικό, όπου δημιουργούνται θύλακες δραστηριότητας public sex. Οι θύλακες αυτοί, οι οποίοι προκύπτουν από χωρικές διαμορφώσεις, τείνουν σταδιακά να καθιερώνονται ως προς την χρήση τους και καθιστούν την ερωτική δραστηριότητα –ατύπως- σχεδόν προβλέψιμη. Έτσι συμπεραίνουμε ότι το Άλσος της δεκαετίας του ’80, λόγω της επιμέλειας και της σχέσης που είχε αναπτύξει με τις γύρω περιοχές κατοίκησης, βρισκόταν σε πλεονάζουσα κατάσταση σε σχέση με το σήμερα, όπου η παρακμή και η εγκατάλειψή του είναι εμφανής. 35.
‘Αμφισβητούμενοι χώροι στην πόλη’ Κώστας Γιαννακόπουλος Γιάννης Γιαννιτσιώτης σελ. 7
Πεδίο του Άρεως σήμερα
περιπλάνηση και φυσικό στοιχείο στην πόλη
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80 Έπειτα από την περίοδο ακμής (’70-‘80) το Άλσος δέχτηκε μία σειρά από αναπλάσεις και επεκτάσεις όπου σε συνδυασμό με την ελλειπή συντήρηση και αμέλεια το κατέστησαν αφιλόξενο με ιδιαιτέρως έντονα τα κρούσματα της παραβατικότητας είτε τις πρωινές ώρες, αλλά και μετά την δύση του ηλίου. Χαρακτηριστικά, στις μέρες μας έχουν εγκαταλειφθεί τα περισσότερα τμήματα του πάρκου, ενώ ο φωτισμός, τα παγκάκια και το ποτιστικό σύστημα είναι κατεστραμμένα. Οι δημόσιες τουαλέτες του πάρκου είναι κλειστές και παράλληλα 36 απουσιάζει η φύλαξη καθ΄ όλη την διάρκεια της ημέρας. Οι θεάσεις λόγω της ανάπτυξης της βλάστησης έχουν περιοριστεί και δεν γίνεται αντιληπτό το εσωτερικό του πάρκου, καθιστώντας το δυσπρόσιτο και ανοίκειο. Η κατάσταση πλέον του πάρκου είναι μη διαχειρίσιμη καθιστώντας το μη λειτουργικό και δυσπρόσιτο για οικογένειες, ενώ οι επισκέπτες του περιορίζονται σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες με κύρια κίνητρα την παραβατικότητα. Σαν αποτέλεσμα, έχουμε την απουσία του ερωτισμού στο σκηνικό του πάρκου και την έλλειψη των ετερόφυλων ζευγαριών. Αντίθετα, ενισχύεται η χρήση του από ομοφυλόφιλους όλες τις ώρες της ημέρας.οι οποίοι το επίσκέπτονται με απώτερο σκοπό την εύρεση σεξουαλικού συντρόφου. Οι θύλακες κοινωνικότητας και ιδιωτικότητας λαμβάνουν τους ρόλους που είχαν και την δεκαετία του ’80, αλλά ενισχύουν αυτή τη φορά την παραβατικότητα όπως το εμπόριο και την χρήση ναρκωτικών ουσιών, καθώς και την ανάπτυξη ενήλικης αλλά και παιδικής πορνείας η οποία συνδυάζεται με την πρόσφατη σχετικά εγκατάσταση μεταναστών τα τελευταία χρόνια στην περιοχή.
24
36.
άρθρο στην http://lifo.gr
Οι προσβάσεις του πάρκου έχουν αυξηθεί, καθώς προστέθηκαν και από τις οδούς Κυπριανού και Ευελπίδων στα ανατολικά του πάρκου ενώ η Σχολή Ευελπίδων αντικαταστάθηκε από το Πρωτοδικείο Αθηνών. Στους θύλακες που υπήρχαν την δεκαετία του ’80 εσωτερικά του πάρκου έχουν προστεθεί περισσότεροι ‘ιδιωτικοί’ χώροι λόγω της έντονης βλάστησης και της εγκατάλειψης κτιρίων και υποδομών, ενώ οι αντίστοιχοι ενίσχυσης της κοινωνικοποίησης έχουν αναλογικά μειωθεί με διατηρούμενο το άγαλμα του Αγίου Κων/νου. Οι ‘νέες χρήσεις’ που αφορούν κυρίως την πάραβατική συμπεριφορά συγκροτούνται γύρω από τον Ι.Ν. Αγίου Χαραλάμπους όπου εμφανίζεται εκτός από την ερωτική δραστηριότητα (public sex) και το φαινόμενο της πορνείας.
«[...]στο Πεδίο όλη μέρα γίνεται cruising, απλά μέχρι να σουρουπώσει είναι λίγο πιο… socializing, δηλαδή θα βρεις εδώ πέρα παρέες, παππούδες που έρχονται εδώ χρόνια κ.τ.λ. γνωστοί, φίλοι κι αυτά. Μετά, όταν αρχίζει 36 και σουρουπώνει είναι λίγο πιο… cruisy».
«[...]υπάρχει ένας κώδικας. Θα λειτουργήσουν τα βλέμματα, κάποιες κινήσεις, θα τον δεις, θα σε δει και μπορεί να πάει κατευθείαν μέσα στους θάμνους, μπορεί να σου κάνει νόημα, μπορεί να μιλήσετε για τα βασικά, 37 εξαρτάται [...]».
Παράλληλα, οι ετερόφυλοι χρήστες, συνεχίζουν την χρήση του με όρους μη παραβατικούς προσεγγίζοντας τον υποψήφιο σύντροφο με τις συνήθης μεθόδους αλλά και βοηθούμενοι πλέον από τα μέσα μαζικής δικτύωσης και τις αντίστοιχες εφαρμογές που χρησιμοποιούνται. Η γλώσσα του σώματως και των βλεμμάτων είναι αυτή που άλλωστε δημιουργεί τον χώρο και το υπόβαθρο για την εξέλιξη οποιαδήποτε κοινωνικής ή και σεξουαλικής δραστηριότητας.
Πεδίο του Άρεως σήμερα 37.
‘Ένα 24ωρο με τους λάτρεις του υπαίθριου cruising στην Αθήνα’ άρθρο στην http://avmag.gr
Χάρτης της δεκαετίας ΄80
χάρτης εμβάθυνσης Πεδίον του Άρεως
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
Χάρτης του 2017
ΥΠΟΜΝΗΜΑ:
25
πορνεία
ομοφυλόφιλα ζευγάρια-αντρες
trans
cruising
public sex
ομοφυλόφιλα ζευγάρια-γυναίκες
ετερόφιλα ζευγάρια
περιπλάνηση και φυσικό στοιχείο στην πόλη
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80 Ζάππειο Αντίθετα με το Άλσος του Πεδίου του Άρεως, ο Εθνικός Κήπος και κυρίως το Ζάππειο μέγαρο και ο περιμετρικός του ελεύθερος πράσινος δημόσιος χώρος έχει διατηρήσει μία διαχρονικότητα όσον αφορά την χρήση του, όπου πάντα αποτελούσε τόπο συνάντησης και γνωριμιών. Ιστορικά, το Ζάππειο, ήταν ένα από τα πιο επιβλητικά κτίρια της Παλιάς Αθήνας. Χτισμένο το 1888 σε σχέδια του Δανού Θεόφιλου Χάνσεν και σε μια καταπράσινη έκταση 80 στρεμμάτων ανάμεσα στον κήπο του παλατιού και του αρχαίου Ναού του Ολυμπίου Διός, ήταν η αγαπημένη περιοχή αναψυχή για τους κατοίκους μιας πόλης, όπου η έλλειψη πρασίνου ήταν κάτι παραπάνω από εμφανής.38 Στο Ζάππειο γινόταν καθημερινά και την εποχή του ’80 το ‘κόρτε’ ανάμεσα στα δύο φύλα. Όταν σουρούπωνε, στα απόμερα δρομάκια του πάρκου άρχιζε στα παγκάκια η ερωτική δραστηριότητα των πιο θαρραλέων και άτακτων ζευγαριών. Με το που άδειαζαν τα κέντρα, αργά μετά τα μεσάνυχτα πλέον, τα παγκάκια καταλαμβάνονταν από άστεγους και περιθωριακούς τύπους, ενώ οι νυχτοφύλακες δεν προλάβαιναν να πηγαινοέρχονται.
Η έντονη δραστηριότητα, κάθε τύπου που παρατηρούνταν στο Ζάππειο από την ίδρυσή του, όσο και στην εποχή του ’80, ως έναν βαθμό έχει παραμείνει σταθερή μέχρι και σήμερα. Βασικό ρόλο σε αυτό, αναπόφευκτα λαμβάνει η τοποθεσία του, βρισκόμενο στην καρδιά του Κέντρου, σε άμεση σχέση μετα Βασιλικά Ανάκτορα, την Ακρόπολη και το Σύνταγμα, αποκομμένο από οποιαδήποτε μορφή κατοίκησης και περιτριγυρισμένο από κύριους οδικούς άξονες με έντονη κυκλοφορία καθ΄ όλη την διάρκεια της ημέρας. Την εποχή του ’80 το Ζάππειο είχε αναλογικά με σήμερα έντονη επικοινωνία με τον Εθνικό Κήπο ενώ το Προεδρικό Μέγαρο συνδεόταν άμεσα με την Βουλή και το Σύνταγμα μέσω αυτού. Από το Άγαλμα του Γεώργιου Καραϊσκάκη υπήρχε έντονη ροϊκότητα η οποία κατέληγε στην Λεωφόρο Βασιλίσσης Αμαλίας συνδέοντας τον λόφο του Αρδηττού με το Σύνταγμα. Η κομβική του θέση συσχετίζεται άμεσα με τον Ναό του Ολυμπίου Διός, με τον Λόφο της Ακρόπολης αλλά και με τον Λόφο του Φιλοπάππου συγκροτώντας ένα σύστημα πολιτισμού και ελεύθερων πράσινων χώρων οι οποίοι δεν είχαν επέλθει ακόμα σε ενοποίηση, καθώς η Διονυσίου Αεροπαγήτου εκείνη την δεκαετία δεν είχε ακόμη πεζοδρομηθεί.
«Στο Ζάππειο μια μέρα περιπατούσα Συνάντησα μια νέα μακρομαλλούσσα Την κοίταζα ευθέως μέσα στα μάτια Και η καρδιά μου έγινε χίλια κομμάτια Στο Ζάππειο μια μέρα καθώς γυρνούσα Μου κόπηκαν τα πόδια απ’ την πατούσα Συνάντησα ένα νέο μυστακοφόρον Δύο μέτρα άνδρα και αεροπόρον Και δώσαμε αμέσως γνωριμίαν Που μας ωδήγησε εις την εκκλησίαν Πω πω καημός και συμφορά Δεν το σκεφθήκαμε καλά! Στο Ζάππειον λοιπόν σαν περπατάτε Μονάχα ίσια-μπρος θε να κοιτάτε Κι’ έτσι αποφεύγετε κάθε παγίδα Ούτε σε γνώρισα- ούτε σε είδα… Και αν δεν θέλετε να εκτεθείτε Στο Ζάππειο καθόλου τότε μην μπείτε Και έτσι διαφεύγετε κακοτοπιές Γάμους- κουμπάρους και συμπεθεριές»38
πεζόδρομος Ζαππείου Μεγάρου
26
38.
‘Στο Ζάππειο μια μέρα περιπατούσα…’
http://paliaathina.com
περιπλάνηση και φυσικό στοιχείο στην πόλη
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80 Βασική του ιδιαιτερότητα, αποτελεί η έλλειψη θεάσεων από τον εξωτερικό, στον εσωτερικό χώρο του Ζαππείου. Λόγω των μεγάλων οδικών αρτηριών που τον περικλύουν, οι οποίοι δημιουργούν ένα απρόσωπο σκηνικό κατά την είσοδό σου στον χώρο, αλλά και περιμετρικά αυτού διατηρώντας μία ανωνυμία και μία επιθυμητή διακριτικότητα όσον αφορά τους χρήστες που εισέρχονται και εξέρχονται. Στην ‘διακριτικότητα’ αυτή, συμβάλλει και η απουσία κατοίκησης στον άμεσο περίγυρο του πάρκου. Η φύτευση και σε αυτή την περίπτωση, συντελεί στην δημιουργία θυλάκων ιδιωτικότητας και κοινωνικοποίησης, συμβάλλοντας στην χωρική ποικιλομορφία της περιήγησης με περισσότερο κατευθυνόμενες χαράξεις κίνησης από αυτές του Πεδίου του Άρεως συνδέοντας άμεσα τα διαφορετικά άκρα του. Η χωρική οργάνωση του Ζαππείου συντελλούσε ώστε οι χρήστες να είναι κυρίως οικογενειάρχες όπου θα το επισκεφτούν για αναψυχή και διασκέδαση, παρέες όπου θα συναντηθούν και θα φλερτάρουν, αλλά και περαστικοί, οι οποίοι θα τολμήσουν να ‘βγούν εκτός δρόμου’ από την καθημερινή τους πορεία, έχοντας μία διάθεση για περιπλάνηση και εξερεύνηση στο αστικό τοπίο. Παράλληλα, παρατηρείται έντονη χρήση ως διαδεδομένος τόπος συνάντησης ετεροφυλόφιλων αντρών, ιδιαίτερα μετά την δύση του ηλίου, οι οποίοι επιδίδονταν σε κοινωνικοποίηση με στόχο την εύρεση ερωτικού και σεξουαλικού συντρόφου-cruising και την αντίστοιχη δραστηριότηταpublic sex. Συγκεκριμένα, οι κάθετοι πεζόδρομοι στις λεωφόρους Βασ. Όλγας και Βασ. Αμαλίας ήταν ο σύνηθες τόπος συνάντησης, ανταλλαγής βλεμμάτων και συζήτησης με τα παγκάκια να αποτελούν την
27
ιδανική υποδομή για αυτή την δραστηριότητα και τους ευθείς ανοιχτούς πεζόδρομους την αντίστοιχη ‘πασαρέλα’ εντυπώσεων. Στην περίπτωση, που υπήρχε συγκατάθεση, η σεξουαλική δραστηριότητα λάμβανε χώρα πίσω ακριβώς από τους πεζόδρομους αυτούς με την βλάστηση να προσφέρει την αντίστοιχη ιδιωτικότητα. Η ιδιωτικότητα αυτή και το παραπάνω ‘απρόσωπο σκηνικό’ συντέλεσε ώστε οι χώροι του Ζαππείου να χρησιμοποιούνται και για πληρωταίο έρωτα, συσχετιζόμενο ίσως και με την αντίστοιχη κατάσταση της λ. Συγγρού, όπου εκεί είχαμε κυρίως την παρουσία trans ατόμων. Η έντονη ταύτιση του χώρου του Ζαππείου με την ομοφυλόφιλη κοινότητα και η ταύτισή του με τις σεξουαλικές δραστηριότητες είναι χαρακτηριστικά που διατηρούνται έντονα μέχρι και σήμερα, καθώς τα χωρικά χαρακτηριστικά του παραμένουν αναλλοίωτα, όπως και η σχέση του με την πόλη και τους ανθρώπους της.
«Στα 14 μου, ένα απόγευμα του χειμώνα, πέρασα πολύ βιαστικά. Ήταν τρομακτικό γιατί συνέχεια πεταγόντουσαν μέσα από τους θάμνους διάφοροι. Η επόμενη φορά, όμως, που ξεκίνησα κανονικά το υπαίθριο cruising, ήταν στην ηλικία των 20. Είχα έρθει με παρέα γιατί φοβόμουνα, αλλά μετά από 3-4 φορές πήγα μόνος μου. Τότε είχε νέο κόσμο, ωραίο κόσμο και είχε πολλή βλάστηση. Υπήρχαν άτομα που ερχόταν και τη μέρα, όταν κάνανε lunch break κ.λπ. Τα τελευταία δύο χρόνια οι ώρες αιχμής είναι από τη δύση του ηλίου και μέχρι τις 12 το βράδυ ανεξαρτήτως ημέρας. Παλιότερα, επίσης, γινόταν ένας χαμός την Παρασκευή προς το Σάββατο το ξημέρωμα και το Σάββατο προς την Κυριακή, λίγο μετά τις 4 το πρωί.»39
Παρατηρούμε, επίσης ότι η κοινότητα των ομοφυλοφίλων επεκτάθηκε έντονα και προς τον εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής και στην περιοχή Σάντα Φωφώ και τρεις στοές. Τα χωρικά χαρακτηριστικά εδώ είναι όμοια με του Ζαππείου, όπου η ιδωτικότητα και η ανωνυμία σε συνδυασμό με την κεντρική τους θέση τα κατατάσσουν ιδανικά για σεξουαλικές συνευρέσεις. Συσχετιζόμενο με το Ζάππειο είναι επίσης και ο Λόφος του Αρδηττού, ο οποίος έχοντας στην νότια και δυτική πλευρά του, περιοχή κατοίκησης, σε συνδυασμό με τις θεάσεις που προσφέρει και το Καλλιμάρμαρο θεωρείται ιδιαίτερο σκηνικό με ρομαντική ατμόσφαιρα προσελκύοντας κυρίως ετερόφυλα ζευγάρια και κάτοικους της περιοχής.
μονοπάτι προς Αγ. Φωτεινή
3 στοές
39.
‘Ένα 24ωρο με τους λάτρεις του υπαίθριου cruising στην Αθήνα’ άρθρο στην http://avmag.gr
περιπλάνηση και φυσικό στοιχείο στην πόλη
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80 Λόφος του Φιλοπάππου Τέλος, επικεντρωνόμαστε στο Λόφο του Φιλοπάππου, όπου συνορεύει με τον Λόφο του Αστεροσκοπείου, της Πνύκας, της Ακρόπολης και τις συνοικίες Πετραλώνων, Κουκάκι και Ακρόπολης. Την εποχή του ’80 ο λόφος ήταν περισσότερο αποκομμένος από την ανατολική πλευρά προς τον λόφο της Ακρόπολης λόγω της Διονυσίου Αεροπαγήτου και την ύπαρξή της ως οδική αρτηρία έντονης κυκλοφορίας. Η ύπαρξη περιοχών κατοίκησης καθιστά τον λόφο ιδιαίτερα οικείο και προσβάσιμο από τους κατοίκους της οι οποίοι τον επισκέπτονταν την εποχή του ’80 για περιπάτους και αναψυχή, ενώ οι υπερτοπικοί επισκέπτες το προσέγγιζαν -όπως και σήμερα- από την περιοχή της Ακρόπολης. Η έντονη πολιτιστική αξία του Λόφου δημιουργεί, το στοιχείο της ονειροπόλησης και της περιπλάνησης μέσω των δαιδαλωδών διαδρομών που δημιουργούνται σε συνδυασμό με την αλλαγή κλίσης της μορφολογίας του εδάφους, όπου άλλοτε δημιουργεί φωλιές ιδιωτικότητας, άλλοτε πλατώματα συνάντησης και άλλοτε θεάσεις που προσφέρουν το επιβλητικό αστικό τοπίο της Αθήνας με μία δόση μνημειακότητας. ΄Οπως χαρακτηριστικά ανεφέρεται: «Το αττικό τοπίο για τον Πικιώνη δεν είναι μία φυσικη πραγματικότητα, αντίθετα είναι μία ιστορική ή καλύτερα μία μυθική πραγματικότητα.» 40
Τα παραπάνω στοιχεία δημιουργούν το κατάλληλο σκηνικό για μία ρομαντική περιπλάνηση στον Λόφο, χωρίς απαραίτητα να γνωρίζεις τον λόγο που έχεις οδηγηθεί εκεί. Η διαφορά ύψους μπορεί να προσφέρει την κατάλληλη ιδιωτικότητα και την εντύπωση ότι ενώ έχεις όλη την Αθήνα να σε κοιτάει και να την παρατηρείς στην ουσία δεν σε βλέπει κανείς, δημιουργώντας και μία υποψία ηδονοβλεψίας. Η ερωτική δραστηριότητα εδώ, οργανώνεται σε θύλακες ιδιωτικότητας και πορείες περιπλάνησης στον χώρο, ενώ θεωρείται ότι η συνάντηση ή η αναζήτηση συντρόφου έχει προϋπάρξει εκτός του Λόφου. Χρήστες αποτελούν κυρίως τα ετερόφυλα ζευγάρια ενώ αποκλείονται οι συνήθεις παραβατικές συμπεριφορές πέραν των ‘ματάκηδων’. Η κατάσταση αυτή επικρατεί και σήμερα με ενισχυμένη την επισκεψιμότητα από την πρόσβαση της Διονυσίου Αεροπαγήτου, λόγω πεζοδρόμησής της.
Διονυσίου Αεροπαγήτου πριν την πεζοδρόμηση
θεάσεις από τον Λ. Ακρόπολης
θεάσεις από τον Λ. Φιλοππάπου
28
40.
‘η τρέλα του τόπου’ Κοτσιώνης Ζήσης
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
χάρτης εμβάθυνσης Ζάππειο - Φιλοπάππου
Χάρτης της δεκαετίας ΄80
πεζόδρομος Ζαππείου Μεγάρου
Χάρτης του 2017
θεάσεις από τον Λ. Φιλοππάπου
δημόσιες τουαλέτες Εθν. Κήπου
29
ΥΠΟΜΝΗΜΑ: πορνεία
ομοφυλόφιλα ζευγάρια-αντρες
trans
cruising
public sex
ομοφυλόφιλα ζευγάρια-γυναίκες
ετερόφιλα ζευγάρια
Οι Ερωτογενείς ζώνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘80
επίλογος Συνοψίζοντας είναι εμφανές ότι η δεκαετία του ’80 δεν εγκαθίδρυσε τη σεξουαλική δραστηριότητα μέσα στον ιστό της πόλη της Αθήνας. Δραστηριότητες όπως η πιάτσα στην Λ. Συγγρού, η πορνεία στις οδούς Φυλής και Αθηνάς και το ψώνισμα στο Ζάππειο, στο Πεδίο του Άρεως και στην πλατεία Ομόνοιας αναπτυσσόταν και τις δεκαετίες ’60 -‘70. Στην ουσία οι νέες αλλαγές που έφερε η δεκαετία στο τομέα του ερωτισμού ήταν μέσα από ένα ευρύτερο κλίμα χειραφέτησης και απελευθέρωσης της νεότητας που είχε ως υπεραξία την συγκρότηση της ταυτότητας μέσα από τη κατανάλωση, να δημιουργήσει νέους τύπους και μορφές μαζικής διασκέδασης όπως οι ντισκοτέκ, τα ροκ κλαμπ και τα μπάρ μέσα στα οποία ο ερωτισμός και το φλερτ με σκοπό την αναζήτηση 7 συντρόφου βρισκόταν σε ιδιαίτερη έξαρση. Κατάφερε επίσης μέσα από την ανάδειξη μειονοτικών ταυτοτήτων να δημιουργηθούν νέοι χώροι συγκέντρωσης και διασκέδασης στους οποίους ο ερωτισμός ήταν επίσης εμφανής. Όλοι αυτοί οι χώροι για τον εκάστοτε χρήστη κάθε φορά δημιουργούσαν ένα άτυπο δίκτυο διαδρομών μέσα στη πόλη (για παράδειγμα η περιπλάνηση ενός ομοφυλόφιλου από την Ομόνοια στο Ζάππειο με σκοπό την αναζήτηση σεξουαλικού συντρόφου). Ταυτόχρονα όμως δημιουργούσαν και θύλακες ερωτισμού, για παράδειγμα στη πλ. Ομονοίας το ψώνισμα εκτυλισσόταν στη πλατεία στα ισόγεια καφενεία, στα πεζούλια, στο δρόμο ενώ γύρω αναπτύσσονταν ένα σύνολο από υποστηρικτικές δομές όπως τα σινεμά πορνό, τα ξενοδοχεία και οι υπόγειες τουαλέτες . Κοινός μηχανισμός για όλους τους χρήστες ήταν το βλέμμα αλλά και η εκάστοτε χωρική συνθήκη που προδιέθετε για την επιτέλεση της σεξουαλικής πράξης (αποκομμένο, σκοτεινό, εκτεθειμένο αλλά και κρυφό).
30
Κλείνοντας θα θέλουμε να παρατηρήσουμε ότι τέτοιου είδους δραστηριότητες δεν μπορούν να είναι πάντα προβλέψιμες στο αστικό περιβάλλον ούτε σχεδιαστικά προδιαγεγραμμένες ώστε να προκαλέσουν την ερωτική επιθυμία, εξαρτώνται από πολλούς απρόβλεπτους παράγοντες όπως το συναίσθημα και την ερωτική διάθεση αλλά και την εκάστοτε χωρική συνθήκη που μπορεί να φιλοξενήσει μία τέτοια επιθυμία στο δημόσιο χώρο της πόλης. Ο σχεδιασμός όμως μπορεί να συμβάλει στο βαθμό του να δημιουργήσει ένα περιβάλλον ατμόσφαιρας που έχει ως σκοπό τη διαδικασία και τη διαδρομή και όχι το χώρο που θα φιλοξενήσει το τελικό αποτέλεσμα.
8
σκηνή από την ταινία ‘Cruising’, 1980