nasil calisiragust
7/17/05
8:00 PM
Page 1
N a s › l T ü r k a n
Ç a l › fl › r
Y ö n e y
Panama Kanal› Nas›l Çal›fl›r? Panama Kanal› iki okyanusu ve iki k›tay› birbirine ba¤layan dünyan›n en önemli su yolu denebilir. Bu kanal olmasa, do¤u ile bat› aras›ndaki deniz trafi¤inin tek alternatifi Güney Amerika’n›n ucundaki Horn Burnu’ndan dolaflmak ki, bu da yolu uzat›p maliyeti art›rmak, ayn› zamanda da seyir aç›s›ndan tehlikeli bir bölgeden geçmek demek. Panama k›sta¤›nda böyle bir kanal yaratma ve Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanusu birlefltirme düflü 16. yüzy›la dek uzan›yor. ‹ki okyanus aras›ndaki seviye fark› ve Pasifik taraf›nda yüksek seyreden gelgit olaylar› yüzünden böyle bir kanal›n do¤al olarak aç›lmas› mümkün görülmeyince, bir kontrollü geçifl üzerinde çal›flmalar yap›lmaya bafllanm›fl. ‹nflaat ile ilgili ilk hareket, Süveyfl Kanal›’n›n da fikir babas› ve mühendisi olan Ferdinand de Lesseps’in 10 Ocak 1880 tarihinde Culebra’da gerçeklefltirdi¤i ilk patlatma ile bafllam›fl. Frans›z flirketinin bafllatt›¤› çal›flma a¤›r arazi koflullar› ve sar› humma, malarya gibi salg›n hastal›klar yüzünden sekteye u¤ray›nca ifle Amerikal›lar el atm›fl ve inflaat› 1907 y›l›nda devralm›fllar. 10 Ekim 1913’te Baflkan Wilson’un dü¤meye basmas›yla Gamboa baraj› patlamas› gerçeklefltirilmifl ve hummal› bir çal›flman›n ard›ndan kanaldan ilk geçifl 15 A¤ustos 1914 y›l›nda olmufl. 1904 ile 1913 y›llar› aras›nda kanal inflaat›nda toplam 56.307 iflçi çal›flm›fl. Frans›z döneminde ölenlerin say›s› kay›t eksikli¤inden tam olarak bilinemese de 22 bin olarak tahmin ediliyor. Amerikan dönemindeyse yine hastal›ktan ve ifl kazalar›nda toplam 5.609 kifli ölmüfl. Kanal haklar›n›n devral›nmas› için Frans›z flirketine ödenen 40 milyon dolar ile Panama’ya ödenen 10 milyon dolar dahil toplam maliyeti yaklafl›k 375 milyon dolar› bulan kanalda Süveyfl kanal›n›n 13 kat›, yani yaklafl›k 260 milyon metreküp toprak hafriyat› yap›lm›fl. Ç›kan bu kadar toprakla Pasifik taraf›nda bir büyük dalgak›ran ve üç küçük aday› birbirine ba¤layan yol doldurmalar› yap›lm›fl, geri kalan› ise orman içlerine dökülmüfl.
Kanal Nas›l Çal›fl›yor ‹ki bölümden oluflan kanal›n Atlas Okyanusu taraf›nda Gatun Havuzlar›, Pasifik taraf›ndaysa Pedro Miguel ve Miraflores havuzlar› var. Ortada ise deniz seviyesinden 26 metre yüksekteki Gatun gölü bulunuyor. Bu seviye fark›ndan ötürü Gatun havuzlar›nda kademeli olarak 3 ayr› havuzda su göl seviyesine yükseltiliyor. Pasifik taraf›ndaysa bu kez su seviyesi yine üç ayr› havuzda indiriliyor. Havuzlar›n her birinin geniflli¤i 33,5 metre, uzunlu¤uysa 304 metre. Dolay›s›yla ancak bu boyutlara s›¤abilen gemilerin geçifline izin veriliyor. Doldurulan su gölün suyu ve havuzlar›n iki yan›ndaki genifl duvarlar›n içinde bulunan ve içine bir tren s›¤acak büyüklükteki ana menfezlerden geliyor ve 10’ar yanal menfez ile havuzun taban›na uzan›yor. Her yanal menfez 1.37 metre çap›nda 5’er kapakla havuzun taban›na aç›l›yor. Ana menfezlerden su b›rak›ld›¤› zaman, üst taraftaki valflar› aç›p alt taraftakileri de kapayarak yer çekimi ile suyun 20 yanal menfeze dolmas› sa¤lan›yor. Buradan da havuzun taban›nda bulunan 100 adet kapa¤›n birden aç›lmas›yla su
Miraflores Gölü
Atlas Okyanusu
Gatun Gölü
Büyük Okyanus
Pedro Miguel Kanal Havuzlar› Gatun Kanal Havuzlar›
h›zla havuzda yükseliyor. Her havuzu doldurmak için 101.000 metre küp su gerekiyor ve bu kadar miktar su 8 dakika gibi k›sa bir sürede havuza doluyor. Havuzda suyun tutulmas› hidrolik düzenekle aç›l›p kapanan flevli kal›n demir kap›larla sa¤lan›yor. 19.8 metre eninde ve 2.13 metre kal›nl›¤›ndaki kap›lar›n yüksekli¤i bulunduklar› yere göre 14.32 metreden 30 metreye kadar de¤ifliyor. Pasifik taraf›ndaki kap›lar gelgitlerin yüksekli¤i yüzünden daha yüksek tutulmufl. Bu sistemle her geçiflte gölün bir miktar suyu ya Atlas Okyanusu ya da Pasifik Okyanusu taraf›na boflal›yor. Dolay›s›yla çok s›k ya¤murlarla gölün sürekli takviyesi gerekmekte ki bu da flimdilik bol bol ya¤an ya¤murlarla sa¤lan›yor. Ancak bunun için çevredeki ormanlar›n titizlikle korunmas› gerekiyor. Kanal›n toplam uzunlu¤u 50 mil, yani 80 kilometre. Ortalama bir geminin transit geçifli ise 8 ile 10 saat aras›nda sürüyor. Bütün gemilerin k›lavuz almalar›
Miraflores Kanal Havuzlar›
flart. Büyük gemilerde, gemiyi havuzun ortas›nda sabit tutmaya yarayan halatlar duvarlar›n üzerindeki raylarda gidip gelen lokomotiflerle sa¤lan›yor, yelkenli gibi küçük teknelerde ise dört tane ç›mac› gerekiyor. Havuzda su yükseltilirken halatlar›n boflu al›n›yor, sular alçalt›l›rken halatla kontrollü olarak bofl koyuluyor. Aç›l›fl›ndan beri kanaldan 922.000 gemi geçmifl. Coral Princess isimli lüks yolcu gemisinin ödedi¤i 266.194 dolar flimdiye dek ödenen en yüksek kanal ücreti olurken, en düflü¤ü ise 1928’de kanal› yüzerek geçen bir ‹ngiliz’in ödedi¤i sembolik 36 cent ile kay›tlara geçmifl. 9000 kifliye ekmek kap›s› olan Panama Kanal› hiç durmadan çal›flan büyük bir mekanizma. Her iki tarafta ikifler geçifl ve alt›flar havuz bulunan kanal›n flimdilerde üç fleride ç›kar›lmas› düflünülüyor. Amerika’n›n haklar›n› Panama devletine devretti¤i Panama Kanal› art›k Panamal›lar taraf›ndan iflletiliyor ve kuflkusuz ülkenin en temel gelir kayna¤›. A¤ustos 2006 101 B‹L‹M ve TEKN‹K