สาส์นสืบ ปลูกสมุนไพรต่อลมหายใจผืนป่า

ปลูกตอสมุลมหายใจผื นไพร นปา เพียงเพื่อจะรักษาพื้นที่ปา คุณใหไดมากกวาความเห็นใจ

นไพรที เ่ ปนเ่ ปรายได นรายได หลัหกของเครื ลักของเครื อขาอยสมุ ขายสมุ นไพร นไพร 11‘ขมิ‘ขมิน้ ชัน้ ชั’ นสมุ’ สมุนไพรที

อินอิทรีนทรี ยในผื ยในผื นปนาปตะวั าตะวั นตกนตกซึ่งซึจะปลู ่งจะปลู กชกวชงเดื วงเดื อนพฤษภาคม อนพฤษภาคม และเก็ และเก็ บเกีบ่ยเกีวตั่ย้งวตัแต้งแต เดือเดืนธัอนธั นวาคมถึ นวาคมถึ งกุมงกุภาพั มภาพั นธนธ (ภาพ:มู (ภาพ:มู ลนิลธนิ​ิโรงพยาบาลเจ ธิโรงพยาบาลเจ าพระยาอภั าพระยาอภั ยภูยเบศร) ภูเบศร) นไพรจะเริ ่มขุ่มดขุขมิดขมิ ้น โดยแบ ้น โดยแบ ง ง 22เมื่อเมืขมิ่อขมิ้นทิ้นงใบทิ้งใบผูปผูลูปกลูสมุกสมุนไพรจะเริ

เหงเหง าเก็าบเก็ไวบขไวยายพั ขยายพั นธุน และแยกแง ธุ และแยกแง งขมิงขมิ ้นเพื้น่อเพืนำไปขาย ่อนำไปขาย สามารถขาย สามารถขายทั้งทแบบสดและตากแห ซึ่งซึสามารถขายได ่งสามารถขายได ั้งแบบสดและตากแห ง ง

อนนำไปตากแห ง ตงอตงลอางลงทำความสะอาดขมิ างทำความสะอาดขมิ ้นเพื้น่อเพื่อ 33กอกนนำไปตากแห

ชะลชะล างเศษดิ างเศษดิ นและหิ นและหิ นออกให นออกให หมดหมดผึ่งไว ผึ่งหไวนึห่งนึคืน่งคืแล น แล วจึงวนำ จึงนำ เขาเขเครื าเครื ่องหั่องหั ่นในรุ ่นในรุ งเชงาเชา

44ขมิขมิ้นชั้นชัทีน่หทีั่น่หเรีั่นยเรีบรยอบรยแลอยแลว จะใช ว จะใช เวลา เวลา 3 วั3นวัในการตาก นในการตาก

11 33

44

22

เพื่อเพืให่อแใหหแงหสนิงสนิ ท โดยต ท โดยต องคอยพลิ องคอยพลิ กเพืก่อเพืให่อสใหีสสวยเสมอกั ีสวยเสมอกั นและ นและ ไมใไม หมใหีสมิ่งีสปลอมปน ิ่งปลอมปน ขมิขมิ ้น 6้น ตั6นตัสดสามารถตากเหลื นสดสามารถตากเหลื อ 1อ ตั1นตัแห นแห ง โดยจะขาย ง โดยจะขาย ใหกใหบั กมูบั ลมูนิลธนิโิ รงพยาบาลเจ ธโิ รงพยาบาลเจ าพระยาอภั าพระยาอภั ยภูยเบศร ภูเบศร ในราคาที ในราคาที ต่ กลง ต่ กลง ลวงหน ลวงหน ากอากนการปลู อนการปลู กก

สมุ สมุนนไพร ไพร ปลูตตออลมหายใจผื กลมหายใจผื นนปา หลายคนที หลายคนที ่เคยท ่เคยท องเที องเที ่ยวในป ่ยวในป า ไมา วไมาจะเป วาจะเป นอุนทยานแห อุทยานแห งชาติ งชาติ หรือหรือ เขตรัเขตรั กษาพั กษาพั นธุสนัตธุวสปัตาวปตาางก็ ตารงก็ ับรูรวับารูในป วาในป ามีพามีืชพพรรณและส่ ืชพรรณและส่ ำสัตำวสัหตลาก วหลาก ชนิดชนิแต ด นแตอยคนที นอยคนที ่จะทราบว ่จะทราบว าในป าในป ายังามียัชงุมมีชนและพื ชุมชนและพื ้นที่เ้นกษตรกรรมที ที่เกษตรกรรมที ่ ่ เปนเปรากฐานในการหล นรากฐานในการหล อเลีอ้ยเลีง ้ย‘คนในป ง ‘คนในป า’ า’ ‘แล‘แล วทำไมไม วทำไมไม ใชกใฎหมายบั ชกฎหมายบั งคับงให คับยใหายออกมาให ยายออกมาให หมด?’ หมด?’ นี่อาจเป นี่อาจเป น น คำถามที คำถามที ่เกิด่เขึกิ้นดในใจ ขึ้นในใจ แตใแต นความเป ในความเป นจรินงจริหลายชุ ง หลายชุ มชนที มชนที ่ตั้งรกรากใน ่ตั้งรกรากใน พืน้ พืทีอ่น้ นุทีรอ่ กั นุษรกั กลั ษ บกลัเปบนเปผูมนสี ผูทิ ม ธิสี โทิ ดยชอบธรรมที ธิโดยชอบธรรมที อ่ ยูม อ่ าก ยูม อากนมีอกนมีารประกาศ การประกาศ รับรองเป รับรองเป นพืน้ พืที่อ้นนุทีร่อักนุษรตักามกฎหมาย ษตามกฎหมาย และนั และนั น่ คือน่ จุคืดอกำเนิ จุดกำเนิ ดของโครงการจั ดของโครงการจั ดการพื ดการพื น้ ทีค่ น้ มุ ทีครองอย ค่ มุ ครองอย างมีาสงมีว นร สว วนร ม วม หรือหรืโครงการจอมป อโครงการจอมป าที่มาทีูลนิ่มูลธิสนิืบธิสนาคะเสถี ืบนาคะเสถี ยร ยจัรบมืจับอกัมืบอกรมอุ กับกรมอุ ทยาน ทยาน แหงแห ชาติ งชาติ สัตวสัปตา วปและพั า และพั นธุพ นชื ธุพ เพืชื อ่ เพืแกอ่ ไแก ขปไญ ขปหาความขั ญหาความขั ดแยดงแย ระหว งระหว าง าง ชาวบ ชาวบ านและหน านและหน วยงานของรั วยงานของรั ฐ ซึฐง่ ปซึจง่ จุปบจนั จุดำเนิ บนั ดำเนิ นการมาครบรอบ นการมาครบรอบ 10 10 ป ป โจทย โจทย ของการจั ของการจั ดการพื ดการพื ้นที้น่ถทีูกตอบโดยใช ่ถูกตอบโดยใช กรอบมติ กรอบมติ คณะรั คณะรั ฐมนตรี ฐมนตรี วันทีวั่ น30ที่ 30 มิถนุ มิายน ถนุ ายน 2541 2541 โดยการทำแนวเขตพื โดยการทำแนวเขตพื น้ ทีใ่ น้ ชทีปใ่ ระโยชน ชประโยชน ของชุ ของชุ มชนมชน เปนเปขอนตกลงร ขอตกลงร วมกัวนมกัระหว นระหว างชุามงชุชนและภาครั มชนและภาครั ฐ เพืฐ ่อเพืให่อไให มเไกิมดเการรุ กิดการรุ กล้ำกล้ำ พืน้ ทีพืป่ น้ า ทีเพิ ป่ า ม่ เพิเติม่ มเติม

ทุกทุกระบวนการของเกษตรอิ กกระบวนการของเกษตรอินทรี นทรีย ย มีอมีุปอกรณ ุปกรณสำคั สำคัญญคือคือ2 2มือมือ แตแตหยาดเหงื หยาดเหงื่อแรงงาน ่อแรงงานก็แก็ลกกั แลกกับความคุ บความคุมคมาคา เพราะผลตอบแทนต เพราะผลตอบแทนตอไรอไรมากกว มากกวาพืาชพืเชิชเชิงเดีงเดี่ยว่ยว ที่อทีาจสู ่อาจสูงกว งกวาถึางถึง5 5เทเทา า

หลังหลั จากได งจากได แนวเขตคำถามต แนวเขตคำถามต อไปที อไปที ่เราต่เราต องตอบคื องตอบคื อ ทำอย อ ทำอย างไรเพื างไรเพื ่อ ่อ ใหไให ปถึไงปถึ จุดงหมาย จุดหมาย ‘คนอยู ‘คนอยู ได ไปดาอยู ปาไอยู ด ไสัดตวสัปตาวอยู ปาไอยู ด’ไซึด่ง’ คำตอบนั ซึ่งคำตอบนั ้นเรา้นเรา ไดจไดากการร จากการร วมมืวอมมืกับอมูกัลบนิมูธลโิ นิรงพยาบาลเจ ธโิ รงพยาบาลเจ าพระยาอภั าพระยาอภั ยภูเยบศร ภูเบศร โดยหนุ โดยหนุ น น เสริเสริ มระบบเกษตรอิ มระบบเกษตรอิ นทรีนยทรี ทียส่  ามารถ ทีส่ ามารถ ‘ตอบโจทย ‘ตอบโจทย ’ ทัง้ ’ เรืทัอ่ง้ เรืงรายได อ่ งรายได เพิ่มเพิ่ม คุณคุภาพชี ณภาพชี วิต วใชิต พใชื้นพที่อื้นยทีา่องมี ยาปงมีระสิ ประสิ ทธิภทาพ ธิภาพและลดการใช และลดการใช สารเคมี สารเคมี แตกแตวากจะก วาจะก าวมาถึ าวมาถึ งทุกงวัทุนกนีวั้ นเครื นี้ เครื อขาอยสมุ ขายสมุ นไพรอิ นไพรอิ นทรีนยทรี ใ นผื ยใ นนผืปานตะวั ปาตะวั นตกนตก เรียเรีกได ยกได วาลวมาลุลกมคลุ ลุกกคลุคลาน กคลาน ผานการทำงานหนั ผานการทำงานหนั กตลอด กตลอด 4 ป4 เพื ป ่อเพืใช่อใช สมุนสมุไพรต นไพรต อลมหายใจให อลมหายใจให ผืนปผืนา ปา

ปลุกเพื่อปลูก

“

การทำเกษตรอินทรียตองละเอียด แตผลตอบแทนมันคนละระดับกับพืชเชิงเดี่ยว มันชวยผอนชีวิตเรา จากที่ตองรีบเรงเก็บผลผลิต ก็เปลี่ยนมาคอยเปนคอยไป

”

ยุทธนา เพชรนิล

ผูประสานงานโครงการสมุนไพรอินทรียในผืนปาตะวันตก

ปญหาความลาชาในการจายคาตอบแทนก็ถือเปนหนึ่งโจทยใหญ เพราะในปแรกกลุม สมุนไพรยังขาดเงินหมุนเวียน และการรวบรวมผลผลิตสงขายใหกับทางอภัยภูเบศรจำเปน ตองใชเวลารวบรวมขนสงทีเดียวเพือ่ ใหคมุ ทุน อีกทัง้ ยังตองผานการตรวจอยางละเอียดเพือ่ หาสารเคมีตกคาง กระบวนการเหลานี้กินเวลารวม 3 เดือน กวาจะไดรับเงิน “สมาชิกหลายคนทอเพราะไดเงินชา ผมก็ตองใชเงินสวนตัวจายใหครึ่งหนึ่งเพื่อรักษา กำลังใจ ตอนหลังๆเรื่องนี้ไมเปนปญหา เพราะทุกครั้งที่ขายผลผลิต กลุมสมุนไพรจะหัก รอยละ 10 เขาสวนกลางของกลุม เพื่อใหเกิดการบริหารจัดการตนเองภายในกลุม” นอกจากเรื่องเงินแลว ความเชื่อมั่นในการทำงานก็ถือวาเปนปญหาใหญ เพราะชุมชน เหลานีถ้ กู โครงการของภาครัฐทำรายมาหลายครัง้ เชนการสงเสริมใหปลูกพืชแตกลับไมมอง ในระยะยาววา พืชเก็บผลผลิตไดกี่ป และผลผลิตจะขายที่ไหน ขายใหใคร ไดราคาเทาไร

ขมิ้นชัน

พืชประเภทไมลมลุก เนื้อขางในสีเหลืองอมสม มีกลิน่ หอม ใบเดีย่ วเรียงสลับ กลีบประดับสีเขียวออน กลีบปากสีเหลืองนวล ขยายพันธุโดยใชเหงา ขมิ้นชันเปนพืชลงหัว ไวตอการเปลี่ยนแปลงของ ฤดูกาล จึงควรปลูกในชวงเดือนพฤษภาคม ซึ่งจะให สารสำคัญมากที่สุดในชวงปลายธันวาคม เมื่อลำตน เหนือดินแหงสนิท จึงเริ่มทำการเก็บเกี่ยว

การใชขมิ้นชันรักษาโรค

เมื่อเจอปญหาเชนนี้ เกษตรกรสวนใหญก็ไรทางเลือกนอกจากกลับสูวิถีเกษตรกรรม พืชเชิงเดี่ยวเชนเดิม “โครงการนี้จะแตกตางจากหลายๆโครงการ เพราะเราประกันราคาซื้อ มีเปาการผลิต แตละปวาจะผลิตเทาไหร ดังนั้นผลิตมาก็มีคนซื้อทั้งหมด ผมเองก็ฝากอาชีพไวกับเขา มอง อนาคตเปนแผนยุทธศาสตร 5 ป 10 ป คือเราทำตอแนๆ ซึ่งผมมองไววาในอนาคตเรื่อง สมุนไพรจะกลายเปนวิสาหกิจชุมชน เมื่อถึงตอนนี้เขาก็เดินเองได ไมตองพึ่งผม” จากจุดเริ่มตนในป พ.ศ.2553 ที่มีรายไดกลุม 124,080 บาท ปจจุบันตัวเลขยอดขาย ของป พ.ศ. 2556 ที่ผานมา สูงถึง 2,256,772 บาท เรียกไดวาเติบโตอยางกาวกระโดด โดยใชเวลาเพียง 4 ป โดยมีสมุนไพรที่สรางรายไดหลักอยางขมิ้นชันและมะขามเปยก แตดวยขนาดกลุมที่ใหญ และยอดขายที่เยอะขึ้น ก็นำมาสูปญหาดานคุณภาพการผลิต ทีห่ วั หนาเหล็กตองคอยๆแกไขทีละเปลาะ ตัง้ แตมาตรฐานการหัน่ การตาก การบรรจุผลิตผล จนในที่สุดก็สามารถหาทางออกคือตั้งศูนยแปรรูปผลิตภัณฑ ที่ บานทาลำใย จ.กาญจนบุรี ซึ่งสามารถแกปญหาไดชะงัด ป พ.ศ. 2557 นี้ หัวหนาเหล็กประมาณการวาจะมีรายไดจากการขายสมุนไพร 2,735,000 บาท นับวาเปนกิจกรรมที่เพิ่มประสิทธิภาพการใชที่ดิน ลดการใชสารเคมี สงผลดีตอ ทัง้ คน ทัง้ ปา และสัตวปา โดยยังยึดหลักการทำเกษตรอินทรียไ วเปนหัวใจสำคัญ “ตอนนีเ้ ราพิสจู นไดแลววาชาวบานสามารถทำเกษตรอินทรียไ ด แตถา เมือ่ ไหรชาวบาน กลับไปใชเคมี โครงการนีก้ ค็ งตองลม เพราะถึงมันจะสรางรายได แตมนั ไมมปี ระโยชนอะไร ไมมีประโยชนตอปา ไมมีประโยชนตอคนยังไงก็ตองเชื่อมั่นในแนวทางนี้ และสูตอไป”

อานเพิ่มเติมไดที่ - http://www.abhaiherb.com/ - http://www.greenerald.com/

ปลูกเพื่อปก

“

เราอยูแบบธรรมดาไมตองการเยอะ ตอนตายก็ไมตองคิดเยอะ แตถารวยแลวคิดเยอะ น้ำตาไหลไมรูกี่ครั้งกอนจะตาย แตก็ตองตายอยูดี มีมากเทาไหรก็เอาไปไมได

”

สมหมาย ทรัพยรังสิกุล ผูอาวุโสกลุมตนทะเล

สิง่ เดียวทีผ่ เู ฒาแหงมองกัว๊ ะกังวล ไมใชเรือ่ งรายได แตเปนเรือ่ งวิถชี วี ติ ทีก่ ำลังจะหายไป และการเขามาของสารเคมี “ตอนนี้คนทำไรเขาใชยาฆาหญา ยิ่งนานไปก็ตองใชสารที่มันแรงขึ้น ผลกระทบมันมี อยางปลาที่เคยหาไดในนาก็หายหมดเหลือแตปลาชอน ไสเดือนนี่หายหมด คนดำน้ำหาปู หาปลาก็เปนโรคตาแดงมากขึ้น เหมือนน้ำมันไมสะอาด พวกตะไครสีเขียวกับเห็ดริมน้ำที่ เคยเก็บมากินก็หายไปหมด “ขนาดสัตวยังทนไมไหว แลวคนจะทนไหวไดยังไง” อาจารยศศิน เฉลิมลาภ เลขาธิการมูลนิธสิ บื นาคะเสถียร เคยเปรียบเทียบวาพืน้ ทีแ่ หงนี้ ไมตางจาก ‘แนวรบ’ เพือ่ รักษาผืนปา แตนบั วันแนวรบจะยิง่ ถูก ‘รุก’ หนักจากการพัฒนา “เราเองก็ตองการความเจริญ แตน้ำในปาตองอุดมสมบูรณ ถาความเจริญเขามา แตนำ้ ในปาเสียหมด เราก็อยูไ มได บางคนความเจริญเขามาก็ไปตามความเจริญ เปลีย่ นไป ทำเคมีกนั เยอะ เหมือนทีค่ รัง้ หนึง่ ฤๅษีเคยทำนายวาตอไปกินผักอะไรก็ตอ งลาง ตอนนัน้ เรา ไมเชื่อ แตเดี๋ยวนี้สารเคมีมันมาทุกทาง ทั้งทางน้ำ ทางอากาศ ทางดิน ถึงเราไมไดใช เราก็กินเขาไปทุกวัน” ลุงสมหมายฉายภาพความกังวลตอเพือ่ นบาน ‘กำลังพัฒนา’ ทีใ่ ชสารเคมีอยางไมรเู ทาทัน เชน การไมใสชุดปองกันที่ถูกตอง หรือไมชำระลางรางกายใหสะอาดหลังใชเสร็จ

กระเจี๊ยบ

ไมพุมมีความสูงประมาณ 50-180 เซนติเมตร มีอยูหลายสายพันธุ ลำตนและกิ่งกานมีสีมวงแดง ขยายพันธุดวยวิธีการใชเมล็ด กระเจี๊ยบแดงมีธาตุเหล็กและเบตาแคโรทีนสูงมาก จึงเหมาะกับผูท เ่ี ปนโรคโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก และคนที่ขาดวิตามินเอ สสารสีแดงในกระเจีย๊ บแดงมีชอ่ื วา "แอนโธไซยานิน" มีฤทธิ์ในการตานอนุมูลอิสระ ชวยกำจัดสารพิษ ชวยใหหลอดเลือดแข็งแรง ตานภูมิคุมกัน และมีฤทธิ์ คลายฮอรโมนเอสโตรเจน สามารถลดความดันโลหิต ลดไขมันในเลือด ขับปสสาวะ ขับยูริก ลดการอักเสบ ในทางเดินปสสาวะ กระเจีย๊ บมีอกี ชือ่ เรียกหนึง่ วา ‘สมพอเหมาะ’ ใบออน ของกระเจี ของกระ ๊ยบสามารถใชเปนผักแนม หรือใชแกงสม มีรสเปรี้ยวกำลังดี ในใบมีวิตามินเอ ชวยบำรุงสายตา

การใชกระเจี๊ยบประกอบอาหาร

“บางคนพนยาไปสูบยาไป บางคนถอดเสื้อ หลายคนกลับมาตัวเปยกจากยาฆาหญา ยังไมทันอาบน้ำก็มากอดลูกกอดเมีย บางทีตัวเขาไมเปนไรแตที่โดนคือลูกเด็กเล็กแดง พอบอกวาเปนเพราะยาเขาก็ไมเชื่อ” คำขวัญตนทะเลวรรคหนึ่งที่สะทอนความคิดของลุงสมหมายวา ‘ผืนดินนี้ไมใชของเรา’ เปนสิ่งยืนยันไดอยางดีถึงความคิดตางของลุงสมหมาย ที่ไมไดตองการเอกสารสิทธิในที่ดิน แตยังยึดถือประเพณีการทำไรหมุนเวียนที่เปนไรรวมของทุกคน แนวคิดดังกลาวก็ถูกนำมาปรับใชกับการปลูกสมุนไพรอินทรีย โดยทำเปนไรรวม สรางรายไดใหกลุม และใชเงินสวนหนึ่งในการรักษาผืนปา เชน สนับสนุนการลาดตระเวน รวมกับเจาหนาที่พิทักษปา หรือการฟนฟูปาของชุมชน กลาวไดวาพืชสมุนไพรเปนหนึ่งในกลไกที่ปลูกไวเพื่อปกปองวิถีชีวิต วัฒนธรรมและ ธรรมชาติจากการถูกทำลาย “เราอยูแ บบธรรมดาไมตอ งการเยอะ ตอนตายก็ไมตอ งคิดเยอะ แตถา รวยแลวคิดเยอะ น้ำตาไหลไมรูกี่ครั้งกอนจะตาย แตก็ตองตายอยูดี มีมากเทาไหรก็เอาไปไมได” แดดเชายังคงสาดสองขณะทีค่ วามหนาวยังคงไมจางหาย ผมไดแตเหมอมองไปยังไรรา ง หลังการเก็บเกี่ยวที่โอบลอมดวยผืนปา หวังเพียงวาการเดินทางครัง้ หนา ไรผนื นีจ้ ะยังไมถกู รุกรานจากการมาถึงของพืชเชิงเดีย่ ว

อานเพิ่มเติมไดที่ - http://www.abhaiherb.com/ - http://www.greenerald.com/

ปกเพื่อปน

“

เราทำยาใหคนกิน เราตองรักษาเขา ไมใชเอาสารพิษไปขายใหเขา แตราคาตองไมแพง คนธรรมดาสามัญชนตองสามารถซื้อได สุนทร คูณวัฒน

”

เจาหนาที่เกษตรอินทรีย มูลนิธิโรงพยาบาลเจาพระยาอภัยภูเบศร

มะขามปอม

ไมยืนตนขนาดเล็ก-กลาง สูง 8-12 เมตร ลำตน มักคดงอ เปลือกนอกสีน้ำตาลอมเทา ผิวเรียบหรือ คอนขางเรียบ เปลือกในสีชมพูสด ใบเดี่ยว มีลักษณะ คลายใบมะขาม ผลมีรสเปรีย้ วฝาดขม ตามตำรายาไทย มะขามปอม จะถูกนำมาใชเปนยาอายุวัฒนะ มะขามปอมอุดมไปดวยวิตามินซี นอกจากวิตามินซี ชวยปองกันหวัด ทำใหชมุ คอ บำรุงเสียงแลว วิตามินซี ยังมีฤทธิ์ในการตานอนุมูลอิสระ มะขามปอมถูกนำมาใชอยางกวางขวางในรูปแบบ อาหารเสริม เพื่อบำรุงตับ และปองกันโรคเรื้อรัง ลดโอกาสการแพที่เกิดจากสารเคมี

ตำรับการทำยาแกไขจากมะขามปอม ยาอมแกไอมะขามปอม เปนภูมิปญญาพื้นบานที่ ใชสมุนไพรในทองถิ่นมาปรุงเปนยาใชรับประทานเมื่อ มีอาการไอ ยาตำรับนี้ เปนตำรับอาจารยสุนทร พรหมหาราช หมอยาพื้นบานจังหวัดเลย ยาคำรับนี้ประกอบดวย มะขามปอม ขิง กระเทียม สมอไทย ดีปลี เกลือ น้ำตาล และน้ำผึ้ง สวนผสม เนื้อมะขาม 150 กรัม ขิง 5 กรัม น้ำตาลออย 200 กรัม น้ำผึ้ง 2.5 ชอนโตะ

เนื้อสมอไทย 10 กรัม ดีปลี 5 กรัม กระเทียม 5 กรัม เกลือ 15 กรัม

วิธีทำ 1. ลางสมุนไพรใหสะอาด 2. หั่นสมุนไพรเปนชิ้นเล็ก และตำใหละเอียด 3. กวนสมุนไพรในกระทะ ตั้งไฟปานกลาง ใสเกลือ น้ำผึ้ง และน้ำตาลออย จนงวดปนไมติดมือ 4. ยกลงจากเตา รอใหเย็น นำมาปนเทาเม็ดพุทรา

อานเพิ่มเติมไดที่ - http://www.abhaiherb.com/ - http://www.greenerald.com/

“

ปาไมจะอยูได คนตองอยูไดกอน

เพราะคนที่ดอยโอกาสในสังคม เขาไมสามารถจะไปเรียกรองอะไร เขาไมมีอำนาจ ไมมีอิทธิพลอะไร คนพวกนีอ้ ยูก บั ธรรมชาติ กับปาไม เขาควรจะไดใชประโยชนจากปา

”