ԼԳԲՏ շարժման պատմությունից

ԼԳԲՏ շարժման պատմությունից. մի քանի դեմք, տարեթիվ և իրադարձություն

ԼԳԲՏ (լեսբուհի, գեյ, բիսեքսուալ և տրանսգենդեր) մարդիկ միշտ էլ գոյություն են ունեցել` հնագույն ժամանակներից ցայսօր: Ամենայնիվ, ԼԳԲՏ քաղաքացիական շարժումը միշտ չէ, որ տարվել է: Ինչպես ստրկուկները, կանայք, աշխատավորները, գիտնականները, աթեիստները, այլախոհները, այնպես էլ ԼԳԲՏ մարդիկ երկար դարեր հալածվել են, խոշտանգվել, սպանվել, աքսորվել և արժանացել անմարդկային վերաբերմունքի: Ամենայնիվ, աշխարհը զարգանում էր, առաջ էր գնում, զարթնում էր հումանիզմը, մարդիկ թոթափվում էին միջնադարյան մոլի կրոնական թեոկրատիաներից, զարգանում էր գիտությունը, մարդկային միտքը: Եվ ճնշված ամբոխները վեր ելան` պահանջելու ազատություն, հավասարություն և եղբայրություն: ԼԳԲՏ մարդիկ նույնպես ոտքի ելան` պահանջելով նույնը: Ուստի, պետք է մտապահել, որ այստեղ խոսք է գնում ոչ թե ԼԳԲՏ մարդկանց «առաջացման» մասին, այլ` ԼԳԲՏ քաղաքացիական շարժման ծննդի մասին:

Մագնուս Հիրշֆելդը (Magnus Hirschfeld) (1868 – 1935) գերմանացի ֆիզիկոս և սեքսոլոգ էր: Սեռական փոքրամասնությունների նշանավոր իրավապաշտպան: Հիրշֆելդն էր, որ հիմնադրեց «Գիտական մարդասիրական կոմիտեն»: Այս կապակցությամբ որոշ հետազոտողներ նշում են, որ դա «նույնասեռականների և տրանսգենդերների իրավուքների ջատագովման առաջին դեպքն էր»: 1896 թվականին նա (Թ. Ռամիեն կեղծանվամբ) հրատակակեց «Սափո և Սոկրատես» բրոշյուրը, որ վերաբերում էր նույնասեռական սիրոն: Գիտական մարդասիրական կոմիտեի (Scientific Humanitarian Committee) նպատակը, որ Մագնուսը հիմնադրել էր հրատարակող Մաքս Սպորի, փաստաբան Էդուարդ Օբերգի և գրող Մաքս վոն Բյուլովի հետ, գիտական հետազոտություն անելն էր, որպեսզի պաշտպաներ նույնասեռականների իրավունքները և 175 պարագրաֆի ոչնչացումն էր` գերմանական քրեական օրենսգրքի մի հատված, որով, սկսած 1871 թվականից, նույնասեռականությունը քրեականացվել էր: Նրանք նշում էին, որ այդ օրենքը նպաստում էր շանտաժի աճին (նույնասեռականներին գրում էին անանուն նամակներ` պահանջելով գումար, որպեսզի կառավարությանը չասեն, որ նրանք նույնասեռական են), և Կոմիտեի «արդարություն գիտության միջոցով» կարգախոսն արտացոլում էր Հիրշվելդի հավատքն առ այն, որ գիտության կողմից նույնասեռականության ավելի լավ ուսումնասիրությունը թույլ կտար ոչնչացնել նույնասեռականների նկատմամբ բռնությունը: Ալբերտ Էյնշտեյնը և Հերման Հեսսը երկուսն են նշանավոր այն 5000 անձանցից, որոնք ստորագրել էին վերոնշյալ պարագրաֆն օրենսգրքից դուրս հանելու խնդրագրի ներքո: 1903 թվականին Հիրշֆելդն առաջիններից էր, որ հանդիսացավ սեռականության ուսումնասիրությանը նվիրված հետազոտությունների պարբերականի համահիմնադիրներից մեկը: 1904 թ.-ին Հիրշֆելդը միացավ “Bund fur Mutterschutz” կամ «Մայրերի պաշտպանության լիգային», որը հիմնադրել էր ֆեմինիստ Հելեն Ստյոքերը: Հիրշֆելդը աբորտի ապաքրեականացման ջատագով

2

էր, ինչպես նաև հակադրվում էր այն քաղաքականությանը, որն իգական սեռի ուսուցչուհիներին և քաղաքացիական ծառայողներին արգելում էր ամուսնանալ և երեխաներ ունենալ: 1919 թվականին Հիրշֆիլդը, գնելով մի վիլլա Բեռլինում, Ռեյխստագից ոչ շատ հեռու տարածքում, հիմնադրեց «Սեռականության հետազոտության ինստիտուտը» (Institut für Sexualwissenschaft): Այդ ինստիտուտում էր գտնվում սեռականության վերաբերյալ նրա հսկայածավալ գրադարանը: Ինստիտուտը տրամադրում էր կրթական ծառայություններ և բժշկական խորհրդատվություններ: Ինստիտուտ էին այցելում մարդիկ ողջ Եվրոպայից: Նույն թվին էր, որ Հիրշֆելդը նկարահանվեց մի ֆիլմում` Anders als die Andern («Այլոցից տարբեր»), որն առաջին ֆիլմերից էր, որը նույնասեռական կերպար էր ներառում: Ֆիլմը պատմում էր մի նույնասեռական փաստաբանի մասին, որը շանտաժի էր ենթարկվում իր սիրեկանի կողմից: Հերոսն արտագալստի (քամին աութի) է դիմում գումար վճարելու փոխարեն: Սակայն նրա կարիերան կործանվում է, և նա դիմում է ինքնասպանության: 1920 և 1921 թթ. Հիրշֆելդը երկու անգամ դարձել է նացիստ երիտասարդների կողմից կազմակերպված ֆիզիկական հարձակման զոհ: Երկրորդ հարձակման ժամանակ նրա գանգը լուրջ վնասվել էր: Նացիստները կրակում էին հավաքաված ժողովրդի վրա, զանազան ձևերով խոչընդոտում էին Հիրշֆելդի գործունեությունը: Ծագումով հրեա Հիրշֆելդը նացիստների թիրախներից էր:

Նացիստական այս թերթում Հիրշֆելդին կոչում են «Անպարկեշտության Առաքյալ»:

1921 թ. Հիրշֆելդը կազմակերպեց առաջին «Կոնգրեսը`հանուն սեռական բարեփոխումների»: Նրան անվանում էին «Սեքսի Էյնշտեյնը»` սեռական ոլորտի հարցերում դիտարկելով որպես գիտակ ու խիստ կոմպետենտ գիտնականի: Նա է հանդիսանում «տրանսվեստիտ» բառի հեղինակը:

3

1933 թվականի մայիսի 6-ին, երբ Գերմանիան արդեն նացիստների ձեռքում էր, նրանք հարձակվեցին Հիրշվելդի ինստիտուտի վրա և հրի մատնեցին նրա գրադարանը: Հիրշվելդն այդ ժամանակ դասախոսություններով համաեվրոպական շրջագայության էր մեկնել: Որպես աքսորյալ, նա իր կյանքն անցկացրեց Ֆրանսիայում` շարունակելով իր աշխատանքը, փորձելով նմանատիպ ինստիտուտ ստեղծել Փարիզում: Գրքերն այրելու իրադարձության կապակցությամբ էր, որ նացիստական Գերմանիայի կործանումից հետո Հեյնրիխ Հայնի «Ալմանսոր» ստեղծագործությունից անմահ մի մեջբերում գրվեց այն տեղում, որտեղ մի ժամանակ նացիստների հրեշավոր շաբաշն էր իրականացել: Ըստ 1820 թ. գրված «Ալմանսորի», 1500-ականներին հաղթանակած քրիստոնյաների մի խումբ մի քաղաքի հրապարակում այրում է Ղուրանը: Մի խափշիկ (մավրոս) հերոս մյուսին ասում է. «Սա միայն նախաբանն է. որտեղ գրքեր են այրում, այնտեղ մարդկանց էլ կայրեն»: Չնայած մեջբերումն ըստ աշխատության վերաբերում էր իսպանական ինկվիզիցիայի գազանություններին, վեպի հեղինակը, ըստ էության, նաև զուգահեռ էր անցկացրել իր ժամանակների ծայրահեղականների գործողությունների հետ:

4

Նացիստներն այրում են Հիրշվելդի ինստիտուտի գրադարանը:

1990 թվականից Գերմանիայում ստեղծվել է Մագնուս Հիրշվելդ շքանշանը, որով պարգևատրվում են սեռականության բնագավառի հետազոտություններում և սեռական բարեփոխումների ոլորտում մեծ ներդրումներ կատարած անձիք: Հիրշֆելդը նույնասեռական էր, սակայն երբեք հանրայնորեն դա չէր հայտնել, և մյուսներն էլ այդ հարցը քննարկման չէին դնում: Նա հույս ուներ, որ այդպիսով գուցե կարող էր նույնասեռականների վերաբերյալ կարծրատիպային պատկերացումները փոխել, ինչի շնորհիվ էլ մյուսները խտրականության չէին ենթարկվի: Այսօր Բեռլինում որոշ հետազոտողներ և ակադեմիկոսներ փորձում են վերաստեղծել Հիրշֆելդի անվան մի հաստատություն: 5

Ռիչարդ վոն Կրաֆտ Էբինգը (Richard von Krafft-Ebing) առաջին հետազոտողներից էր, որ նույնասեռականությունը դասակարգեց որպես հիվանդություն իր «Psychopathia Sexualis: eine KlinischForensische Studie» 1886թ. աշխատության մեջ: Նա կաթոլիկ եկեղեցու հետևորդ էր և հավատում էր, որ սեռական ակտը միայն հղիանալուն և սերունդը շարունակելուն պետք է ծառայի: Ուստի նույնասեռականությունը դիտարկում էր որպես կենսաբանությամբ պայմանավորված անոմալիա: Այնուամենայնիվ, 1901 թվականին հրատարակած մի հոդվածում «անոմալիա» բառի փոխարեն նա օգտագործում է «տարբերակում» բառը: Ամենայնիվ, նրա այս միտքն անտեսվում է, մասամբ որովհետև նա կաթոլիկ եկեղեցու թշնամանքին էր արժանացել, քանզի քրիստոնյաների մարտիրոս կամ նահատակ դառնալու մղումը դիտարկում էր որպես հիստերիա և մազոխիզմ: Ժամանակվա լրագրողներն ու

հետաքրքրված անձիք նույնպես, ցավոք, անտեսում են նրա հետագա «բարեփոխումը», և նույնասեռականությունը երկար ժամանակ մեկնաբանվում ու ներկայացվում է և՜ որպես հիվանդություն, և՜ որպես խախտում, և՜ որպես անոմալիա (չնայած որ այդ մտքի հեղինակն այդ կարծիքը չէր կիսում հետագայում):

6

Կարլ Հեյնրիխ Ուլրիխսը (Karl Heinrich Ulrichs, 1825 - 1895) համարվում է ժամանակակից ԼԳԲՏ իրավունքների շարժման առաջին նախաձեռնողը: Հանովերի թագավորության Հիլդեշեյմի դատարանում աշխատում էր որպես իրավական խորհրդատու, որտեղից ութը տարի աշխատելուց հետո հեռացվել էր, երբ բացահայտվել էր նրա նույնասեռականությունը: 1862 թվականին արտագալստի դիմեց` ընտանիքին պատմելով իր նույնասեռականության մասին, իր հնարած եզրույթով նկարագրելով, որ ինքը «ուրնինգ է» (նույնասեռական):

Ուլրիխսն առաջին նույնասեռականն էր, ով 1867 թվականի օգոստոսի 29-ին հանրայնորեն հանդես եկավ «նույնասեռական զանցանքի» համար ձերբակալված մի անհատի և նույնասեռականների պաշտպանության օգտին: Նա բանաձև (ռեզոլյուցիա) ներկայացրեց Մյունիխում տեղակայված Գերմանացի փաստաբանների կոնգրեսին` պահանջելով վերացնել հականույնասեռական օրենքները: Ռեզոլյուցիան մերժվեց: 1864 թվականին նրա աշխատություններն առգրավվել են Սաքսոնիայում: Նույն բանը տեղի է ունեցել Բեռլինում և Պրուսիայում: Որոշ փաստաթղթեր հայտնաբերվել են արխիվներում և առաջին անգամ հրատարակվել են 2004 թվականին:

Ուլրիխսը հայրենասեր հանովերցի էր, և 1866 թվականին բանտարկվեց Պրուսիայի օրենքներին չենթարկվելու համար, երբ Հանովերը կլանվեց Պրուսիայի կողմից: Նա մահացավ 1895 թվականին: Հուղարկավորման արարողակարգի ժամանակ ազնվական Նիկոլո Պերսիչետին, որի տանը երկար ժամանակ ապրել էր Ուլրիխսը, նրան ուղղված ներբողի վերջում 7

ասաց հետևյալը. «Բայց քո կորստով, օ՜ Կառլ Հեյնրիխ Ուլրիխս, քո աշխատանքների հռչակը և քո առաքինությունը չեն անհետանա… այլ հակառակը, քանի դեռ այս աշխարհում ընդունված են և մեր մարմնի թուլությանը գերակայում են միտքը, առաքինությունը, ուսանելը, ներըմբռնումը, պոեզիան և գիտությունը, և քանի դեռ ողջունվում են ազնվազարմ հանճարն ու գիտելիքը, մենք և մեզնից հետո եկողները արցունք կթափեն և ծաղիկներով կպատվեն քո պատվական գերեզմանը»: Մահվանից հետո Ուլրիխսը որոշ ժամանակով մատնվում է մոռացության, սակայն այսօր նա դառնում է ավելի ու ավելի հայտնի և գնահատվում է նրա պատմական ժառանգությունն ու դերը. Մյունիխում, Բրեմենում և Հանովերում նրա անունով փողոցներ կան, նրա ծննդյան օրը նշվում է Մյունիխի իր անվան «Karl-Heinrich-Ulrichs-Platz» հրապարակում կենսուրախ տոնախմբության ու բանաստեղծություններ արտասանելու միջոցով: Լ’աքիլա քաղաքի տեղական կառավարությունը վերականգնել է նրա շիրմաքարը, և հյուրընկալում է նրա շիրմաքարին ամեն տարի այցելող ուխտագնացներին: «Լեսբուհիների և գեյերի միջազգային իրավական ասոցիացիան» ամեն տարի շնորհում է Կարլ Հեյնրիխ Ուլրիխսի անվան մրցանակ նրանց, ովքեր իրենց կյանքի ընթացքում նշմարելի ներդրում են ունեցել ԼԳԲՏԻ (լեսբուհի, գեյ, բիսեքսուալ, տրանսգենդեր, ինտերսեքսուալ) անձանց իրավունքների պաշտպանության գործում:

8

Ֆ

րանսիական Հեղափոխությունից հետո (1789 – 1799), և նապոլեոնյան քրեական օրենսգրքի ազդեցությամբ, կաթոլիկ մի շարք երկրներից հեռացվեցին «սոդոմականության» դեմ օրենքները:

1791 թվականին Ֆրանսիան էր, որ առաջին անգամ ապաքրեականացրեց նույնասեռականությունը, որի համար կարևոր էր Ժան-Ժակ Ռեժիի (Jean Jacques Régis de Cambacérès) ներդրումը, ով նույնասեռական էր, և հանդիսանում էր «Նապոլեոն օրենսգրքի» (քաղաքացիական օրենսգիրք. «Code civil des français») համահեղինակներից մեկը: 1917 թվականի Հոկտեմբերյան հեղափոխության շնորհիվ նույնասեռականությունն ապաքրեականացվեց Ռուսաստանում և նրան այդ ժամանակ ենթակա տարածքներում: Բոլշևիկ առաջնորդները նշում էին, որ հետերոսեքսուալ և հոմոսեքսուալ հարաբերություններն օրենքի առջև հավասար էին դիտարկվում: Այս քայլը սեռական հարաբերություններն ազատականացնելու, և կանանց իրավունքներն ընդլայնելու ծրագրի մի մաս էր, որը ներառում էր աբորտի օրինականացում, բաժանվելու իրավունք, կանանց համար հավասար իրավունքներ և այլն: Ստալինյան դարաշրջանում, այնուամենայնիվ, ԽՍՀՄ-ը ետ քաշվեց բոլոր այս առաջադիմական ձեռքբերումներից, նույնասեռականությունը նորից քրեականացվեց, նույնասեռական տղամարդիկ բանտարկվում էին, իսկ աբորտներն արգելվեցին: 1957 թվականին հոգեբույժ Էվըլին Հուքըրը (Evelyn Hooker) հրատարակում է իր "The Adjustment of the Male Overt Homosexual" հետազոտությունը, որով ցույց է տալիս, որ հասարակության մեջ նույնասեռականները նույնքան հարմարվողական են, ինչքան որ տարասեռականները: Այս աշխատության հիման վրա է, որ 1973 թվականին Հոգեբույժների ամերիկյան ասոցիացիան նույնասեռականությունը հեռացնում է 9

ախտորոշումների պաշտոնական ձեռնարկից` Հոգեկան խանգարումների ախտորոշման և վիճակագրության ձեռնարկ, երկրորդ հրատարակություն (DSM II): 1969 թվականից սկսվեց Սթոունվոլի ապստամբությունը: Ոստիկանությունը հաճախ անհանգստացնում ու ձերբակալում էր գեյ բարերի այցելուներին: Սթոուլվոլ կոչվող մի բարում այցելուներից ոմանք ընդդիմացան ոստիկաններին, արդյունքում սկսվեցին խռովություններ, հազարավոր մարդիկ դուրս եկան փողոցներ և սկսեցին հավասարություն, ազատություն ու արդարություն պահանջել: Այստեղից էլ սկսվեց լայնածավալ ԼԳԲՏ քաղաքացիական շարժումն ԱՄՆ-ում, որը ցայսօր էլ շարունակվում է ողջ աշխարհում:

աղբյուրներ. 1. http://counterlightsrantsandblather1.blogspot.com/2009/06/hairpin-drop-heard-roundworld.html 2. http://www.flickr.com/photos/mountain_man_ny_2/4643987613/ 3. http://bonitoisso.wordpress.com/2010/06/24/1970-the-first-gay-pride/ 4. http://en.wikipedia.org/wiki/File:Stonewall_Inn_New_York_002.JPG

10

Նույն 1969 թվականին էր, երբ Կանադան ևս օրինականացրեց նույնասեռականությունը: Կանադայի այդ ժամանակվա փոխնախարարն ասաց. «Պետությունն ազգի ննջարաններում անելիք չունի»: 1972 թվականին Շվեդիան առաջինն էր, որ տրանսսեքսուալներին թույլ տվեց օրինական ճանապարհով փոխել իրենց սեռը: Պետությունը տրամադրում էր անվճար հորմոնային թերապիա: 1992 թվականին Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը նույնասեռականությունը հանում է իր Մտավոր խանգարումների դիագնոստիկ և ստատիստիկ ձեռնարկից: 2011 թվականի հուլիսի 24-ին Նյու Յորքն ընդունեց օրինագիծ, որով նույնասեռական մարդկանց, ինչպես որ տարասեռականներին,- թույլատրվում է ամուսնանալ միմյանց հետ:

11

Նյու Յորքի նույն այն տարածքում, ուր 1969 թվականին տեղի ունեցավ Սթոունվոլի ապստամբությունը, հավաքվածներն արտահայտում են իրենց ուրախությունը, երբ հայտարարվում է, որ Նյու Յորքը պաշտոնապես թույլատրում է նույնասեռական ամուսնությունները: 2011 թվականի սեպտեմբերի 20-ին վերացվում է ԱՄՆ բանակում գործող “Don’t Ask Don’t Tell” («Մի´ հարցրու, մի´ ասա») սկզբունքը` համաձայն որի նույնասեռական անձիք կարող էին ծառայել ԱՄՆ բանակում, եթե միայն բացահայտ նույնասեռականներ չէին:

Սևակ Կիրակոսյան

12

Ասում են, որ հանուն ազատության ավելի շատ մարդ է մահացել, քան բոլոր այլ պատճառներից` միասին վերցրած: Նույնիսկ եթե դա ընդամենը գեղեցիկ գաղափար է, այն շատ լավ ձևով է ընդգծում մեր` մարդկանց, բնույթը` ազատասեր: Ինչո՞ւ պետք է ստրկության մեջ ապրենք: Ինչո՞ւ մեր կյանքն ապրենք մի դիմակով, որը մեզ ուրիշներն են պարտադրում կրել: Բոլորս էլ ձգտում ենք ազատության, արդարության, սիրո, հարգանքի և լիարժեք կյանքի. գոյատևելու փոխարեն ավելի նախընտրելի է ապրել, վայելել, արարել, սիրել և սիրվել: ԼԳԲՏ մարդիկ, ինչպես և այլ սոցիալական խմբեր, դեռևս մեծ պայքար ունեն իրենց առջև. նախապաշարմունքները, կարծրատիպերն ու խտրականությունը դեռևս առկա են ու կենդանի… Ինչպես որ հաստ ասֆալտի տակից բույսն է ծլում հանուն նոր կյանքի և ապրելու, այնպես էլ ճնշումներից, կոտորածներից, սպանություններից, տեռորից ու գաղտնիության քողի տակից դուրս են գալիս տարբեր մարդկային խմբեր` պահանջելու հավասարություն և արժանապատվություն: Եվ նույնիսկ ցուրտ ձմեռվա ժամանակ մենք մեզ մխիթարում ենք գալիք գարնան հույսով: Եվ գարունը միշտ էլ գալիս է… թեկուզ միքիչ ուշացած, բայց գալիս է: Մեր դարը ազգերի, ժողովուրդների, հասարակությունների ու շատ անհատների համար գարնան գալստյան տարի է. մարդիկ ձգտում են ազատվել հին աշխարհի ծանր բեռից ու բռնապետերից: Նույնն է ԼԳԲՏ մարդկանց դեպքում, որոնք պահանջում են ոչ թե առավելություն կամ հատուկ վերաբերմունք, այլ այն, ինչի մասին երազում էր մարդ արարածը հնուց ի վեր` Ազատություն, Եղբայրություն և Հավասարություն: Բարի՜ գալուստ, Գարուն:

13