architectuur & stadsontwerpen
portfolio A Professor Poelslaan 3C 3028 EP Rotterdam
T +31 (0)10 – 75 264 75 M +31 (0)6 – 222 877 69
E info@sandersmoes.nl I www.sandersmoes.nl
-ot ed laat eisiv
neprewtnosdats & ruutcetihcra
de totaal visie
architectuur & stadsontwerpen
Evenwicht Sander Smoes
Ergens, waar je het niet verwacht, diep in een bos in Zwitserland, staan deze groep beelden, geheel verlaten, wachtend op de ontmoeting met de passant. Je loopt er niet zomaar aan voorbij. Aan deze groep in deze omgeving. Schoonheid, precies in de context passend en ĂŠĂŠn met de natuur om haar heen. De ruimte scheppend die het open veld in het bos hier nodig heeft. Goed gekozen materiaal. Goed gekozen houding en groepering. Zo samengebracht dat het evenwicht brengt op deze plek. Gevoel van de ruimte, het materiaal, de textuur, maakt de beleving. neprewtnosdats & ruutcetihcra
De totaalvisie
Smoes Ontwerpen // architectuur & stadsontwerpen, 2012 De vraag naar architectuur bestaat al heel erg lang. In de loop van de tijd zijn er al veel antwoorden op deze vraag naar architectuur gegeven. Het antwoord op ontwerpen en architectuur van Smoes Ontwerpen is in dit portfolio te zien. Smoes Ontwerpen maakt niet alleen, maar onderzoekt ook veel. Het ruimtelijk antwoord, dat in elke opgave verscholen ligt, wordt zo goed mogelijk beantwoord. Het hoeft niet altijd mooier of beter te zijn. Het gaat er vooral om te begrijpen waar het over gaat en van daar uit wordt door ons de opgave ruimtelijk vorm gegeven. Of het nou gaat over architectonische dilemma’s, stedenbouwkundige inpassingen, landschappelijke vraagstukken of ontwerpen in de openbare ruimte. Wij denken graag met u mee, werken graag aan de opgave en komen samen tot het ontwerp. Een selectie van onderzoeken, workshops en ontwerpen van Smoes Ontwerpen is te zien in dit portfolio. Hiermee willen we onze veelzijdigheid aangeven, maar bovenal willen we graag laten zien dat we begrijpen, waar het binnen een ontwerpopgave over moet gaan. Veel lees en kijkplezier gewenst,
architectuur & stadsontwerpen
5
neprewtnosdats & ruutcetihcra
architectuur & stadsontwerpen
7
Smoes Ontwerpen // architectuur & stadsontwerpen Uw architect voor al uw architectonische en ruimtelijke vraagstukken en stedenbouwkundige inpassingen! Met een klein team van experts pakken wij elk vraagstuk aan, waarbij uw vraag en ons antwoord daarop centraal staat. We zijn momenteel onder andere bezig met onderzoek en daaraan gerelateerde ontwerpvoorstellen binnen de integrale stadsvernieuwing en de grootstedelijke problematiek die veel wijken in onze steden kennen. Daarbij doen we voorstellen voor het transformeren van leegstaande en verouderde bestaande gebouwvoorraad en vastgoed zoals, kantoren, bedrijfspanden, industrieel erfgoed en woongebouwen. Daarnaast is de (her) inrichting van openbare ruimte een veel voorkomend thema binnen deze opgaven. Prijsvragen _ Europan 2011 - ‘Plan B’, Capelle aan den IJssel, ism. Marieke Sleijpen, Jurrian Arnold en Pieter Graaff _ 3de prijs voor het onderzoek en ontwerp van project ‘De Vakman Centraal’ bij de ‘Holland Ontwerp Award 2011’ (Innovatieplatform bestaande woningbouw) _ Eerste prijs in 2010 bij (BNA / NEPROM / Nederland Wordt Anders) met het project ‘De Vakman Centraal’ Publicaties 2012 _ ‘De Vakman Tool’ - een instrumentarium tegen leegstand ... _ Houtlaan 21 - Van kantoorleegstand naar studentenhuisvesting
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Publicaties 2011 _ Van kantoorleegstand naar studentenhuisvesting - referenties _ Publicatie in magazine Nederland Wordt Anders #3 (pagina 4, 41) _ De Vakman Centraal op website NICIS Institute _ De Vakman Centraal op website Nederland Wordt Anders _ Artikel op Nederland Wordt Anders.nl _ Flyer 2011 ‘De Vakman Centraal - aankondiging transitie-model Publicaties 2010 _ Flyer ‘De Vakman Centraal’ _ Geschiedenis-scriptie over het ‘Gouwblok’ - transformatielocatie ‘De Vakman Centraal’ _ Animaties project ‘De Vakman Centraal’ _ Publicatie ‘De Vakman Centraal’ _ Publicatie in magazine Nederland Wordt Anders #2 (pagina 33, 35) _ Artikel ‘De Vakman Centraal’ Workshops 2011 (organisatie en coördinatie) _ Workshop Veldacademie kantoorleegstand De Boompjes 60-68 _ Workshop Veldacademie samenvoegen beneden-bovenwoning Workshops 2004-2010 (selectie) _ Workshop OOR / Stadswerk - 2de prijs behaald _ Workshop ‘De Ring’ Wenen - olv. Birgit de Bruin _ Workshop ‘Riverstone’ in De Steeg - olv. Bas Maters en Tobias Woldendorp _ Workshop ‘Parallelle Route’ Postweg in De Steeg - olv. Bas Maters en Tobias Woldendorp _ Workshop ‘Archeologie van de Rozenkas’ te Lent - olv. Machiel Spaan en Jan Peter Wingender _ Workshop en publicatie ‘One Room’ Tastenderwijs AvB Arnhem olv. John Bosch / Gordon Haslett
architectuur & stadsontwerpen
9
-redno keoz ne -orp netcej neprewtnosdats & ruutcetihcra
onderzoek en projecten architectuur & stadsontwerpen
Bestaande kantoorindeling
Kolomstructuur kantoor
Vlekkenplan mogelijke indeling
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Transformatie leegstaand kantoorpand in Rotterdam naar studentenhuisvesting September - december 2011, haalbaarheidsstudie Januari 2012, opdracht ontwerp transformatie
Dat leegstand van kantoren vraagt naar innovatieve oplossingen, dat wisten we al! Nieuwe functies liggen ten grondslag aan deze vernieuwing en herontwikkeling. De vraag van onze opdrachtgever naar de tijdelijke transformatie van een leegstand kantoorgebouw in de Rotterdamse binnenstad naar studentenhuisvesting levert interessante oplossingen op. Het pand is totaal 20.000 m2, in de eerste fase wordt 4.000 m2 getransformeerd naar vijfenzestig studentenwoningen.
Westvleugel leegstaande kantoorpand vanaf de Gedempte Zalmhaven
architectuur & stadsontwerpen
13
Plattegrond gecombineerde 1e en 2e verdieping
Varianten veranda tuinzijde
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Appartementen woonpand Rotterdam Juni 2011, 430 m2, 5 verdiepingen
Voor een bestaand karakteristiek pand uit 1916 in het centrum van Rotterdam, hebben we voor onze opdrachtgever een aantal appartementen-varianten uitgewerkt en in 3D gepresenteerd. Een van de ontwerpingrepen is een glazen veranda over de volle hoogte van de achtergevel, welke ervoor zorgt dat de appartementen een royale buitenruimte inclusief riante tuinkamers hebben!
Model indelingsmogelijkheden
architectuur & stadsontwerpen
15
Examples of new concepts and small scale investors
We are looking for spaces in the city where we can practice our crafts and stay in touch with our audience
A place for skills
The interweaving of the functions living with working (ateliers / workshops) will strive for multifunctionality in residential areas. The quality of the living environment will be intensified by the diversity. The mix of functions is hereby a direct benefit for the existing inhabitant. The liveliness is increased and the social control is improved. The small urban sector is important for employment. It is also a dynamic sector which colors the neighborhood by its diversity. This sector knows how to use the technical and functional outdated building stock and breathe it in with new life. Tarrace on water purification Eco friendly waterbank cascade
Treeline marks potential redesign of the kerklaan
Existing building structure and apartment typology
2,4 m. 2,4 m. 2,4 m. 2,4 m. 2,4 m.
I
opposed to an urban quay Cars tolerated in streetscape
Water purification cascade
10,0 m.
A place for skills; the interweaving of the functions New acces road around the centre as planned by the municipality living with working (ateliers / workshops) will strive for II multifunctionality in residential areas. The quality of the living environment will be intensified by Utility grid With a joint afford of the corporation, the municipality, the diversity. water board, energy local the Thesuppliers mix ofandfunctions entrepreneurs, access to a new infrastructure is created by adapting the existing infrastructure of utility lines for water, sewer, electricity and gas. The grid consists of an easy accessible utility is hereby a direct benefit for pipe tube in a loop around each urban block. Built directly under the halfdeep parking cellars. Witch III are connected to eachother forming a loop an neighborhood scale. As a result of the design of the grid, inhabitants can plug in sustainable techniques at any given time and great variation in scale. the existing inhabitant. The This way in future, earning concepts for utility based sustainable solutions on various scales can easily be implemented. For now, the water structure, part of the kickstart, in particular doesn’t stribution only stimulate new development, but benefits the whole downtown area purifying gray water liveliness isinincreased andandthe rain water collected on roads and roofs of the buildings surrounding the city centre. social control is improved. The small urban sector is important for employment. It is also a use dynamic sector which colors the neighborhood by its diversity. This sector knows how to use the ng pool with fountain technical and functional outdated de stairs with filters building stock and breathe it in rface water reservoir with new life. Fragment inzending posters Gentle slope for sunbathing
3,7 m.
3,0 m.
2,5 m.
3,0 m.
apartment 1
3,7 m.
apartment 2
3,7 m.
3,0 m.
apartment 3
2,5 m. 3,0 m.
3,7 m.
soutterain / storage
10,0 m.
apartment 4
Use existing building structure and casco / flexible linking and delinking of the function; living / workshop craftsman and ateliers
module
module module module
module
module
module module module
module
Mix living and working functions (atliers / workshops), combined with cafe / bar / restaurant in the basement of the building, facing the street)
maintain extisting entrance for livingarea
new entrance for new functions (ateliers / workshops)
extending new entrees for the functions (ateliers / workshops)
new building-volumes ateliers nieuwbouw werkplaatsen / ateliers gekoppeld aan wonen in oudbouw use off the existing balconies and new extions for the new functions (atliers / workshops) cafe / bar / restaurant in the basement of the building combined with first floor (vides)
apartment 1
apartment 2
apartment 3
apartment 4
Cross section with a mix of functions within the existing building structure, with new entrances and new building-volumes for the atliers / workshops
woondek
utilitypipe tube
se pu gra wag pu rif y wa e w rp ied te at os r er es wat er fo rh
ou
se
h
neprewotlnosdats & ruutcetihcra
d
Com
A deck o gives pla function the clos an inform garden, w a place m to greet The stre formal, h public fr A constr multiple function extensio urban bl apartme
Europan-inzending ‘Plan B’, Capelle aan den IJssel Juni 2011, ism. Marieke Sleijpen, Jurrian Arnold en Pieter Graaff
Time for a user driven development, instead of a consumer driven development; when conventional large-scale urban development has failed the time has come for a new mode of development. Plan B pictures a user driven development instead of consumer driven development. Plan B offers a guide to start up a process of investment, initiative and design that will result in a transformation of the area adjusted to a certain scale of space and a rhythm of time that allows new as well as current inhabitants to participate and take up initiative in this urban development. To avoid the risk Time for a user driven development, of producing new housing stock for an uncertain market profile instead of a consumer driven developme the development is to be engaged by it’s future users, private "How can the new city remain flexible and on receptive to individual energy and funding. This entry development based direct demand and still have enough certainty and coherence to be understandable?" consists of a strategy and a design for the kickstart. The kickstart consists of all necessary changes in the urban layout of ‘de hoven’ to fit the needs of an user driven development.
YX 356 Capelle aan den IJssel ‘Plan B’
‘PLAN B’
When conventional large-scale urban development has failed the time has come a new mode of development. Plan B pictures a user driven development instead o consumer driven development.
The Hoven in Cappelle aan de IJssel is a residential area with a particular tough set of problems: a uniform deteriorated housing stock only rentable to the soci underprivileged, an ethnically mixed population with little social cohesion and the resulting effect on responsibility in care and maintenance of the vaguely defined collective space.
One owner, the housing corporation, director of space for daily life, is taking initiative to radically change the area in a couple of years. Plan B offers a guid start up a process of investment, initiative and design that will result in a transformation of the area adjusted to a certain scale of space and a rhythm of time that allows new as well as current inhabitants to participate and take up initiative in this urban development. To avoid the risk of producing new housing stock for an uncertain market profile the development is to be engaged by it’s future users, private development based on direct demand and funding. This entry consists of a strategy and a design for the kickstart. The kickstart consists of all necessary changes in the urban layout of 'de hoven' to fit the nee of an user driven development.
Lynch, 2001. What time is this place?, Cambridge, Mass: MIT Press.
Value
Investment, ownership & responsibility
Declining propertie corporation
owner A owner B owner C
Scaling down and spreading out in time
Programmatic diversity
civic real estate office leisure commercial garden dwelling apartment
Present
Kickstart t = 0
Fragments Stedenbouwkundig transformatie schema URBAN ANALYSIS
Connections
Sc
Connecting fragments The kickstart is there to provide and improve an urban frame which offers certainty and coherence in the new urban development. The form of the new frame of de Hoven is determined by a carrying structure, the singel, to connect flows architectuur & stadsontwerpen of people and water on the urban scale.
ho
By extending histiorical and landscape lines connections are made with neighborhoods, the city and landscape elements like the river and the schol
d an
tl
ll
Hi
en
bo
s
Schollenbos
17
3e prijs prijsvraag Hollands-Ontwerp Award 2011
Februari 2011, prijsvraag uitgeschreven door het Innovatieplatform Bestaande Woningbouw / Bouwhulpgroep BV Hollands ontwerp Voor de Hollands Ontwerp Award waren acht projecten genomineerd. Deze ontwerpen werden geĂŤxposeerd op de Bouwbeurs in de Jaarbeurs Utrecht. Hiervoor is een speciale tentoonstelling Hollands Ontwerp ingericht op het Renovatieplein.
Doorsnede over binnenhof
neprewtnosdats & ruutcetihcra
1e prijs prijsvraag Zo Wil Ik Wonen
Juni 2010, prijsvraag uitgeschreven door BNA / NEPROM / Nederland Wordt Anders, www.zowilikwonen.nl
Beroepen ambacht en vakmanschap
Atelier restaurateur
Wonen voor nu, of wonen voor later? Waar woon je? Hoe woon je? Waar wil je wonen? Ben je wel eens thuis, of ben je altijd thuis? Zo Wil Ik Wonen vroeg zich dat ook af. De visie en strategie van het project ‘De Vakman Centraal’ gaf hierop een antwoord! ‘De Vakman Centraal’ vervlecht de functies wonen met ateliers en werkplaatsen voor kleinschalige bedrijvigheid. Hiermee streeft het plan naar multifunctionaliteit in woonwijken, waarbij de kwaliteit van de woonomgeving wordt versterkt door diversiteit. De functiemenging komt direct ten goede voor de huidige inwoner van de woonwijk. Gedurende de hele dag wordt er immers zorg gedragen voor een levendigheid in deze wijken, waar dat nu nog veelal ontbeert of waar de levendigheid versterkt moet worden.Zo wordt het leven, wonen, werken, vermaken, leren, wandelen, genieten, lachen en oud worden in de eigen woonwijk wel heel gemakkelijk. Juryrapport; De Vakman Centraal richt z’n pijlen op de bestaande woningvoorraad. Dit concept streeft naar vergroting van de multifunctionaliteit in een wijk door ateliers en werkplaatsen voor >
architectuur & stadsontwerpen
19
VERVLECHTING VAN DE FUNCTIES WONEN MET WERKEN
+ Wonen
+ Werkplaats / atelier / etalage
> Faciliteitenzone / ontsluiting > met doorgangen naar de binnenhoven
neprewtnosdats & ruutcetihcra
> Invulling
architectuur & stadsontwerpen
> Schakeling
Intelligente mix van de functies wonen met werkplaatsen en ateliers
21
3D IMPRESSIES > WOON- WERKTYPOLOGIﾃ起
Woonkeuken aan het woondek
Inrichting werkplaats instrumentmaker
Werkplaatsen aan een binnenhof met daarboven het woondek met woningen neprewtnosdats & ruutcetihcra
kleinschalige bedrijvigheid toe te voegen. “De Vakman Centraal pakt bestaand vastgoed aan en richt zich op functiemenging in bestaande woonomgevingen. De indieners hebben oog voor vaak vergeten bedrijvigheid en roepen daar veel sympathie mee op. De bedenkers van dit concept hebben het nieuwe werken verder uitgewerkt door het kantoor aan huis verder uit te breiden met bijvoorbeeld het atelier aan huis. Het concept is zo uitgewerkt dat het vanzelfsprekend lijkt”, aldus de jury. Lees verder in dit portfolio het
hele artikel over ‘De Vakman Centraal’ en zie www.devakmancentraal.nl
architectuur & stadsontwerpen
23
VARIANTEN WOON- WERKTYPOLOGIﾃ起
Woondek vanuit openslaande deuren woonkeuken
Zicht vanuit werkplaatsen in het atriumhof neprewtnosdats & ruutcetihcra
3D IMPRESSIES > ATRIUMHOF EN TOEGANG WOONDEK
Doorgang naar werkplaatsen en trap naar woondek op eerste verdieping
Woondek woonhof met daaronder de werkplaatsen architectuur & stadsontwerpen
25
neprewtnosdats & ruutcetihcra
architectuur & stadsontwerpen
27
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Ontwerp ‘De Vakman Centraal’
Juni 2010, Afstudeeropgave Veldacademie / Explorelab > TU Delft / Architecture & Modernity Herwaardering, opwaardering, investering, verbetering, waarbij de bewoner voorop staat! Op het moment dat leegstaande en verpauperde woningen en gebouwen in de wijk worden opgeknapt ben je nog niet bezig met het herwaarderen van een woonwijk. Wijkvernieuwing en herwaardering vraagt om meer dan alleen fysieke verbetering van de woon- en leefomgeving. Grootstedelijk problematieken, waarmee ook de wijk Oud Charlois (Rotterdam Zuid) kampt, vragen om integrale stadsvernieuwing. De bewoners van de wijk kunnen hier een belangrijke rol in spelen. Indien bewoners zich verder kunnen ontplooien en ontwikkelen kan een stap vooruit worden gemaakt. Als je op het vlak van wonen, werken (en leren) projecten ontwikkelt, dan creëer je een middel dat kan bijdragen tot wijkontwikkeling. Prikkeling van ambities begint bij de individuele bewoner en zal een start zijn voor herwaardering, en verbetering en potentiële groei van zowel de wijk als haar inwoner. Het betrekken van de inwoners van de wijk bij de opwaardering, is dan ook een voorwaarde voor de aanpak en het herstel van de wijk. Het combineren van wonen en werken levert zowel een prettig woonklimaat op als ook werkgelegenheid voor een goede wijkeconomie. Beide elementen spelen zich af rondom en in de eigen wijk, waardoor er sprake is van een toenemende levendigheid en als gevolg daarvan een grotere sociale controle. Hierdoor zal mogelijk de veiligheid in de wijk toenemen. Het gebruik van de wijk gedurende >
architectuur & stadsontwerpen
29
FLEXIBILITEIT EN DE INVULLING VAN HET PROGRAMMA
standaard woning
Principe standaard woningen of casco van bestaande verouderde woningvoorraad.
faciliteitenzone
Introduceren faciliteitenzone ten behoeve van de vervlechting van de functies wonen met werken.
trappen als kern
In de faciliteitenzone twee onafhankelijk van elkaar functionerende trappen in 1 trappenhuis voor flexibele ontsluiting van het woon- werkprogramma.
totale flexibiliteit
Het trappenhuis als stabiliteitskern met rondom grote vrije vloervelden maakt het mogelijk om de woningen, werkplaatsen en ateliers geheel flexibel in te delen. neprewtnosdats & ruutcetihcra
de dag neemt immers toe. Het werken zal vorm moeten krijgen als nieuwe economische drager. Het kennis en opleidingsniveau van de inwoners van de wijk sluit aan bij de ambacht en het vakmanschap. Door in de wijk werkgelegenheid uit de kleinschalige stedelijke sector en de maakindustrie uit te bouwen en te vergroten zal dat een aanvulling op de creatieve activiteiten die nu al in de wijk aanwezig is. We spreken dan bijvoorbeeld over het werk als timmerman die zorg kan dragen voor wijkherstel of meubels kan maken en herstellen. Een fietsenmaker die op de wijk is georiĂŤnteerd en een brons- of kopergieterij die voor de al aanwezige creatieve sector als welkome aanvulling zal fungeren. Door het mengen van de functies wonen met werken ontstaat er een continue gebruik van de wijk. We gaan op deze manier van de mono-functionele wijk naar meervoudig gebruik in de wijk. Functies als wonen, werken (en leren) bestaan naast elkaar en versterken elkaar en hiermee de wijk. Men werkt overdag in dezelfde wijk waar men ‘s-nachts woont en andersom. Wijkvoorzieningen als winkels en horeca profiteren hier direct van. Een neveneffect is dat de jeugd nu in hun eigen wijk aan de slag kan op stageplekken bij een van de vakbedrijven die de wijk nu heeft. Leegstaande en verpauperde panden en de nu nog onbebouwde plekken in de wijk spelen een rol, door deze te renoveren of te vernieuwen. Deze locaties worden meegenomen in de opwaardering van de wijk en het combineren van de functies wonen en werken kan ook op deze plekken worden gerealiseerd. Het op deze manier transformeren van de wijk leidt tot een levendig en economisch goede woon- / werksituatie. De opwaardering, investering en verbetering die de wijk nodig heeft en waarbij de inwoner voorop staat.
architectuur & stadsontwerpen
31
LOCATIE EN STEDENBOUWKUNDIGE INGREPEN
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN
01 > Locatie bouwblok, met dichtbebouwd, ontoegankelijk binnenterrein dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN
Bouwblok fUNCTIEs
//
LOCATIE EN INGREPEN
GEBOUwPRINCIPE
GEBOUw EN HOvEN
wOON- wERkwONINGEN
02 > Nieuwbouw op vrijgekomen locatie > toevoegen woon- werkwoningen en herinrichten binnenterrein
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN
Nieuwbouw op vrijgekomen locatie > toevoegen woon- werkwoningen en herinrichten binnenterrein > onder nieuwbouw stallingsgarage voor hele complex fUNCTIEs
//
LOCATIE EN INGREPEN
GEBOUwPRINCIPE
GEBOUw EN HOvEN
wOON- wERkwONINGEN
03 > Creeren doorgangen, openen gevelbeeld > binnenterrein wordt onderdeel van de openbare ruimte Creeren doorgangen, openen gevelbeeld door middel van werkplaatsen > binnenterrein wordt onderdeel van de openbare ruimte
neprewtnosdats & ruutcetihcra
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN
Toekomstig Wolphaertshof
Bestaand Japans hof
Gouwplein
04 > Verankering in de wijk > gebouw als knooppunt door doorgangen, leiden naar pleinen en andere hoven in de omgeving dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN Verankering in de wijk, ook door de functiemenging > gebouw als knooppunt door doorgangen, leiden naar pleinen / hoven in de omgeving fUNCTIEs
//
LOCATIE EN INGREPEN
GEBOUwPRINCIPE
Kunsthof
GEBOUw EN HOvEN
wOON- wERkwONINGEN
Wolphaerthof Gouwhof
Beheerderswoning / expositieruimte 05 > Aaneenschakeling van drie hoven met drie verschillende identiteiten dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN
Aaneenschakeling van drie hoven met drie verschillende identiteiten fUNCTIEs
//
LOCATIE EN INGREPEN
GEBOUwPRINCIPE
GEBOUw EN HOvEN
wOON- wERkwONINGEN
06 > Toekomstbeeld verankering nieuwe binnenterreinen en pleinen in de wijk
Toekomstbeeld verankering architectuur & stadsontwerpen door doorgangen en hoven naar toekomstige nieuwe binnenterreinen
33
neprewtnosdats & ruutcetihcra
architectuur & stadsontwerpen
35
VARIANTEN WOON- WERKTYPOLOGIﾃ起
Fragment 2e verdieping - basis
2e verdieping - variant 1
Fragment 1e verdieping - basis
1e verdieping - variant 1
Fragment Begane grond - basis
Begane grond - variant 1
CONSTRUCTIEPRINCIPE
Trap als stabiele kern
Lateien > open vloervelden neprewtnosdats & ruutcetihcra
2e verdieping - variant 2
2e verdieping - variant 3
1e verdieping - variant 2
1e verdieping - variant 3
Begane grond - variant 2
Begane grond - variant 3
Overspanning vloeren
Fragment totaalbeeld
architectuur & stadsontwerpen
37
neprewtnosdats & ruutcetihcra
architectuur & stadsontwerpen
39
neprewtnosdats & ruutcetihcra
architectuur & stadsontwerpen
41
neprewtnosdats & ruutcetihcra
architectuur & stadsontwerpen
43
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Living + Shopping, Maashaven Rotterdam 2008
Binnen een kubus van 40x40x40 meter is een gebouw ontwerpen met de gecombineerde functies wonen met exclusieve shops. In het gebouw bevinden zich 16 appartementen, variĂŤrend tussen de 234 en 546 m2, waarbinnen zich zowel het woon- als werk- en verkoopgedeelte bevindt van de ontwerper van zeer exclusieve mode artikelen. De exclusiviteit wordt gewaarborgd, doordat het gebouw zich op afstand bevindt van de kade, midden in de Maashaven, waarbij het een aantal meter boven de waterlijn uitstijgt. Ieder appartement krijgt zijn toegang door middel van een eigen lift, dat zo ruim van opzet is dat het gelijk al een onderdeel van de shop vormt. Per speedboot is het gebouw bereikbaar vanaf de kade en de lift komt alleen naar beneden, tot op het waterniveau als de klant daadwerkelijk een afspraak heeft met de ontwerper in zijn shop annex woning. Olv. Joost Mulders en in samenwerking met Martin Probst.
Impressie gebouw in Maashaven Rotterdam architectuur & stadsontwerpen
45
Plattegronden appartement neprewtnosdats & ruutcetihcra
Doorsnede gebouw met liften tot op waterniveau architectuur & stadsontwerpen
47
Maquettefoto’s
Impressie interieur neprewtnosdats & ruutcetihcra
m m m
...neighborship ...neighborship ...neighborship
VIP
exclusivity VIP tailor-made exclusivity VIP tailor-made exclusivity
heating - co heating - co heating - co
personal attention
comfort personal attention
comfort personal attention
onment
comfort
tailor-made
onment
....staff onment show-room
....staff om show-room p o h som ....staff show-room op h som
03 Zicht in gebouw vanuit lift ...enter the “shop”
...enter the “shop” ...enter the “shop”
...light-shaft 06 Lichtschacht ...light-shaft ...light-shaft
op sh
ur
ur
op sh e iv s lu op xc sh .e ve ... i s lu op xc .e sh ... e iv fashion s ....living u cl ex ... fashion ....living.
....comfort-room ur fashion ....living
...experience the building ...experience theliftbuilding 02 Zicht in gebouw vanuit ....comfort-room ...experience the building ....comfort-room
...patio ...patio 05 Patio
ventilation ventilation ventilation
...patio
....shop in personal environment
shion shion shion
....shop in personal environment ....shop in personal environment
accessoirs accessoirs fashion fashion accessoirs fashion jewels
jewels
watches
shoes
watches
shoes watches
shoes jewels
...personal attention
...personal attention 01 Exclusieve toegang ...personal attention Fragmenten doorsnede architectuur & stadsontwerpen
...neighborship ...neighborship
heating heating heating
04 Zien en gezien worden ...neighborship
49
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Ontwerp energiehuis Dordrecht 2008
Het energiehuis is gebouwd in drie verschillende periodes en leent hierdoor zijn karakteristiek door het daklandschap dat door deze aanbouwen is ontstaan. Door een simpele ingreep, die zich door de hele lengte van het gebouw strekt, worden alle functies met en aan elkaar verbonden. De lange hal die hierbij ontstaat, begint bovenin het gebouw, waar bezoekers vanaf een hoger gelegen parkeergarage het gebouw betreden. Vanaf hier daalt de route langzaam naar beneden en kom je achtereenvolgens, de hoofdfoyer, de 2-de foyer, de theaterzaal, de grote popzaal, de kleine popzaal en uiteindelijk de studie- en muziekzalen tegen. De route eindigt aan de andere kant van het gebouw, waar tegelijkertijd de entree is voor mensen die het gebouw met de fiets bezoeken die ze in de kelder kunnen stallen. Olv.
Alexander de Ridder
Maquette daklandschap architectuur & stadsontwerpen
51
Impressie poppodium overdag
Langsdoorsnede neprewtnosdats & ruutcetihcra
entrance offices / entrance artists
entrance ToBe
entrance facilitair / delivery
entrance pedestrians
Nieuw programma voor het Energiehuis [hall / entrance / foyer] [music-cafe] [restaurant / grand cafe]
708 m² 90 m² 517 m²
[poppodium] [to be]
496 m² 3078 m²
- big pop hall - art education
- theater - concerthall [popcentrale] - popcentrale - small pop hall - music studio’s [offices] [backstage / facilitair]
334 m² 364 m² 574 m² 250 m² 220 m² 678 m² 924 m² netto 8.233 m²
Plattegrond popzalen
architectuur & stadsontwerpen
53
neprewtnosdats & ruutcetihcra
architectuur & stadsontwerpen
55
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Modellen en studies 2000-2010
Architectuur ontstaat niet vanzelf, maar groeit en krijgt vorm door onder andere het maken van modellen. Door Smoes Ontwperen wordt vaak, door middel van modelstudies, gezocht naar de vorm en de ruimtelijkheid, naar het materiaal, de kleur en de structuur, waarmee de architectuur gestalte wordt gegeven en een gezicht krijgt.
Modellen en maquettestudies > bron: Sander Smoes architectuur & stadsontwerpen
57
Modellen en maquettestudies > bron: Sander Smoes neprewtnosdats & ruutcetihcra
Modellen en maquettestudies > bron: Sander Smoes architectuur & stadsontwerpen
59
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Ontwerpstudie ‘Made in Heaven’ - Jef Koons Juni 2005, AvB Arnhem
In het landschap van Cody in de staat Wyoming werd een architectonische landschap ontworpen, waarin Jeff Koons zijn verloren zoon Ludwig, uit het huwelijk met zijn ex-vrouw la Cicciolina, weer kan ontmoeten. Ludwig werd vernoemd naar de krankzinnige koning Lodewijk II van Beieren. De verwekking van de jongen werd door Koons en la Cicciolina gezien als kunstwerk en werd gefotografeerd en verfilmd. Koons beschouwt zijn zoon als een door hem geschapen biologische sculptuur. Het artificiële landschap kreeg vorm door middel van polyester bergen in het bestaande landschap. De nieuwe bergen zorgen voor reflectie en transparantie, waarbij de ontmoeting tussen vader en zoon een schakeling wordt van het zien en niet zien van elkaar. Tot de echte ontmoeting volgt.
Impressie gebouwen in het landschap overdag architectuur & stadsontwerpen
61
Impressie gebouwen in het landschap bij nacht
Doorsnedes en plattegronden van de gebouwen neprewtnosdats & ruutcetihcra
Referenties interieur
Situatie en configuratie gebouwen in landschap architectuur & stadsontwerpen
63
-krow spohs -ra ne -ekit nel neprewtnosdats & ruutcetihcra
workshops en artikelen architectuur & stadsontwerpen
de vakman tool een instrumentarium tegen leegstand ...
architectuur & stadsontwerpen A Professor Poelslaan 3C 3028 EP Rotterdam
T +31 (0)10 – 75 264 75 M +31 (0)6 – 222 877 69
E info@sandersmoes.nl I www.sandersmoes.nl
Houtlaan 21, Rotterdam - Zalmhaven
GEB-toren, Rotterdam - Rochussenstraat 400-736
Oorspronkelijk Gebouwd Verbouwd Functie Gebouw
: : : :
Jaren ‘70 1988 Voormalig kantoorgebouw Nedlloyd 20.000 m2
Oorspronkelijk Gebouwd : Functie : Gebouw :
Transformatie Programma
:
60 studentenunits op 1e verdieping (Westvleugel)
20.000 m2 op afwachting van transformatie
10.000 m2 getransformeerd naar 235 studentenwoningen
Voorzijde Houtlaan 21 | bron: Smoes Ontwerpena
Transformatie Jaar verbouw Woningen Oppervlakte Opbouw
: : : :
Voorzieningen
:
Kosten
:
1929-1931 Voormalig Gemeentelijk Energie Bedrijf 10.000 m2
1995 235 studentenwoningen (40% zelfstandig) 20 m2 in hoogbouw en 30 m2 in laagbouw Hoogbouw per verdieping 10 kamers, gemiddeld 20 m2 Laagbouw 30 m2 met eigen sanitair en keuken Hoogbouw per verdieping gezamenlijke units voor keuken en sanitair Verwerving pand 2.300.000 euro Verbouw studentenwoningen 4.800.000 euro
Toren vanaf Parksluizen | bron: nl.wikipedioa.org 17
27
Wooncomplex B1, Eindhoven - Bosmanplaats 1-10
KPN-kantoor, Utrecht - Kanaalweg 92
Oorspronkelijk Gebouwd : Functie : Gebouw :
Oorspronkelijk Functie : Gebouw :
Voormalig KPN-gebouw 4.696 m2
Transformatie Jaar verbouw Woningen Oppervlakte Voorzieningen Kosten
: : : : :
2004 140 studentenwoningen 11 - 35 m2 (onzelfstanddig) Per 4 a 5 studenten een gezamenlijke toiletgroep / keuken Verbouw 2000 euro per studentenunit
Opmerkingen
:
Toekomstige bewoners hielpen zelf mee met de verbouwing tegen huur van 74% van de maandhuur
3.500 m2 getransformeerd naar 107 studentenstudio’s
4.696 m2 getransformeerd naar 140 studentenunits
Eind jaren 1960 Voormalig kantoorgebouw 3.500 m2
Transformatie Jaar verbouw Woningen Oppervlakte Huurprijs Voorzieningen
: : : : :
2011 107 studentenwoningen 25 - 40 m2 > 399 euro per maand (all in) Eigen keuken, badkamer, internet Collectieve wasserette en fietsenstalling/parkeren
Kosten
:
Verbouw studentenwoningen 3.600.000 euro
Opmerkingen
:
Fontys Hogeschool neemt 27 studio’s af
Pand had al te openen ramen Een gangbeheerder per afdeling zorgt voor het naleven van het schoonmaakrooster en brandveiligheid
Fietsenstalling/parkeergelegenheid buiten het gebouw
Voorzijde pand | bron: www.al16.nl
Aanzicht pand | bron: www.stadswonen.nl 39
45
van kantoorleegstand naar studentenhuisvesting ... een onderdeel van het doorlopende onderzoek ‘De Vakman Tool’ architectuur & stadsontwerpen A Professor Poelslaan 3C 3028 EP Rotterdam
T +31 (0)10 – 75 264 75 M +31 (0)6 – 222 877 69
E info@sandersmoes.nl I www.sandersmoes.nl
Magazine #3
Voor de verandering
WeBuild
De Vakman Centraal
4 april – 30 juni 2010
Tweede ronde van het Onderzoekslab
Het agenderen en het geven van ontwerpimpulsen aan nationale ruimtelijke o tijdens de tweede ronde gericht op: • Gebruik en beleving van het groen in en rondom steden (Lab07) • Krimp in Noordoost Groningen (Lab08) • Collectief en particulier opdrachtgeverschap op stedenbouwkundige schaal ( • Tijdelijke strategieën bij leegstand van gebouwen en gebieden (Lab10) • Nieuwe perspectieven op een kwalitatief Nederland in 2040 (Lab11) • Gebruikerskennis betrekken bij het ontwerp van scholen (Lab12) • Particuliere initiatieven bij gebiedsontwikkeling (Lab13)
19 januari – 30 juni 2010
Ideeënprijsvraag Zo wil ik wonen
#4
build formule is simpel. Met het definiëren van een standaard aat en bouwenveloppe wordt een vast kader gesteld waar5 maart 2010 architecten alle ontwerpvrijheid hebben. De enige andere arde is dat zij werken vanuit een BIM productbibliotheek. Magazine #1 en hun ontwerpen naar een online woningbibliotheek, waar Het eerste Magazine stige WeBuild bewoners hun huis uitkiezen. De vroege en over Nederland samenwerking met toeleveranciers en deskundigen verkort wordt anders wordt wtijd en is daarmee kostenbesparend. gepresenteerd, het verschijnt in een oplage teel is de technische en financiële haalbaarheid een feit. Het d consortium is daarmee actiefvan op2500. zoek naar geschikte locaties t realiseren van een eerste pilot, en nodigt alle geïnteresseerde ten uit om locaties beschikbaar te stellen.
nformatie: www.WeBuild.nl
De Vakman Centraal: van leegstand naar levendigheid
‘De Vakman Centraal’ richt zijn pijlen op de bestaande gebouwvoorraad in binnenstedelijke woonomgevingen. De inbreng van een gemengd programma in verouderde of leegstaande gebouwen, als kantoren, woningbouwblokken en industrieel erfgoed, betekent een impuls voor de economische vitaliteit van de woonwijken. Een mix van wonen, werken en (wijk) voorzieningen zorgt voor diversiteit en versterkt de woonkwaliteit, ten behoeve van de (toekomstige) bewoners en gebruikers. Projectontwikkelaars en corporaties kunnen het plan faciliteren met geschikte gebouwvoorraad.
Momenteel wordt het transitiemodel ‘De Vakman Tool’ verder ontwikkeld. Hiermee ontstaat een instrumentarium voor de implementatie van de visie en de strategie van het onderzoek 23 september ‘De Vakman Centraal’ in de2010 beoogde gebouwen. Na 4denovember 2010 ontwikkeling van het transitie-model wordt deze door Zelfvisitatie middel van Magazine #2 meerdere ontwerpstudies getoetst, waarna een publicatie van het In een oplage van instrumentarium volgt. De initiatiefnemende part 2000 verschijnt het lancering van Nederland w tweede Magazine Meer informatie: bij elkaar in de zogenoem www.devakmancentraal.nl over Nederland wordt Hierin wordt richting geg anders. lijke, organisatorische en voortgang. Op basis van e de Initiatiefgroep in nove voormalige deelnemers in blijven volgen, en deze ve delen op de website van N
#41
Op basis van een eigen datingsite waarop ontwerpers en ontwikkelaars elkaar kunnen vinden, komen er 126 aanmeldingen en 93 inzendingen binnen. Een jury heeft hieruit tien genomineerden en drie winaars gekozen: EGO, Pick ’n Place en De Vakman Centraal. Laatstgenoemde wint begin 2011 ook devoor ‘Hollands-Ontwerp-Award’ van het uild: architectuur een groot publiek Innovatieplatform bestaande woningbouw. d heeft als doel architectuur voor een groot publiek bereikbaar en. Er zijn talrijke woonconcepten waarbij bewoners wanden verplaatsen of een gevel kunnen kiezen. Dit leidt zelden tot ctuur van een hoog niveau, noch tot een optimale ruimtelijke it van een woning. WeBuild doet het anders, door het ontwerpet aan de consument maar aan de professional over te laten. hitect doet waar hij goed in is; het ontwerpen van ruimte nnis van functionaliteit, esthetiek en materiaalgebruik. De bruiker krijgt waar hij behoefte aan heeft; een enorme keuze ntwerpen, een lage prijs, een eenvoudig proces en een vaste datum.
Artikel ‘De Vakman Centraal’ Juni 2010, gepubliceerd op www.zowilikwonen.nl en www.devakmancentraal.nl
‘De Vakman Centraal’
FUNCTIES EN DOELGROEPEN - ONS DAGELIJKSE WERK EN BEHOEFTES - VAKMANSCHAP EN AMBACHT
Een bloeiende en leefbare woonwijk door wonen met kleinschalige stedelijke bedrijvigheid in de eigen woonwijk ruimte te geven. _
Dit artikel is geschreven door Sander Smoes - Smoes Ontwerpen te Rotterdam > www.sandersmoes.nl > augustus 2010 _
Wonen voor nu, of wonen voor later? Waar woon je? Hoe woon je? Waar wil je wonen? Ben je wel eens thuis, of ben je altijd thuis? De visie en strategie van het project ‘De Vakman Centraal’ geeft hierop een antwoord! ‘De Vakman Centraal’ vervlecht de functies wonen met ateliers en werkplaatsen voor kleinschalige bedrijvigheid. Hiermee streeft het onderzoek naar multifunctionaliteit in woonwijken, waarbij de kwaliteit van de woonomgeving wordt versterkt door diversiteit. De functiemenging komt direct ten goede voor de huidige bewoner van de woonwijk. Gedurende de hele dag wordt er immers zorg gedragen voor een levendigheid in deze wijken, waar dat nu nog veelal ontbeert of waar de levendigheid versterkt moet worden. Zo wordt het leven, wonen, werken, vermaken, leren, wandelen, genieten, lachen en oud worden in de eigen woonwijk wel heel gemakkelijk. Functies en doelgroepen - Ons normale dagelijkse ritme van leven en ons dagelijkse werk en behoeftes. In Nederland vinden we relatief veel ambachtelijke bedrijven. Ze zijn onmisbaar in onze economie. De variëteit en diversiteit zorgen er voor dat het levendigheid brengt in onze maatschappij en dus ook in de wijken van onze steden waarin we wonen. De bedrijven vallen onder de kleinschalige stedelijke sector en komen veel in woonwijken voor. Kenmerkend voor stedelijke bedrijven is dat ze, zoals de naam al zegt in de regel kleinschalig van opzet zijn. Deze bedrijven passen moeiteloos in binnenstedelijke situaties en geven het wonen een meerwaarde. Termen die de kracht duiden voor deze bedrijven zijn; vakmanschap, ondernemerschap en klantgerichtheid. Hierdoor staan deze bedrijven dicht bij de mensen en het werk dat wordt verricht en de producten die worden gemaakt zijn herkenbaar voor een grote groep.
Het werk bij een dergelijk bedrijf heeft een arbeidsintensief karakter, hierdoor zorgen deze bedrijven voor veel werkgelegenheid. Omdat we deze bedrijven vooral vinden in binnenstedelijke gebieden komt deze werkgelegenheid in zijn geheel toe aan de bewoner van de woonwijken. In veel wijken van de verschillende steden in Nederland woont veel arbeidspotentieel dat niet erg hoog is opgeleid, maar wel het vakmanschap en ambacht in het bloed heeft zitten. Een aantal van deze wijken zijn gekenmerkt als probleemwijk en achterstandswijk of hebben het predicaat kansenzone. Ook de termen prachtwijk en krachtwijk worden veel gebruikt om de problematiek in de wijken te verbeelden. Door dit stempel is het vaak lastig of onmogelijk voor het arbeidspotentieel uit de wijken om daadwerkelijk hun vak uit te oefenen. Ze krijgen immers niet of nauwelijks de ruimte of worden niet gefaciliteerd door de benodigde werkplaatsen en ateliers die nodig zijn voor het uitoefenen van het vakmanschap. Lukt het ze wel om te starten, dan zijn het florerende bedrijven die de wijk verfraaien en versterken ze hun woongemeenschap. Als we spreken over de kleinschalige stedelijke bedrijvigheid dan bedoelen we bijvoorbeeld de horlogemaker en de glasblazer, maar ook de kapper, schoonheidsspecialist en de pedicure. De bedrijvigheid strekt zich verder uit van boekbinder tot de maquettebouwer, van de goud- en zilversmid tot aan de schoenmaker, de glazenier, de opticien en de meubelmaker. Genoeg bedrijven waar we alle dagen van de week gebruik van maken en ze het liefste vinden om de hoek in de eigen woonwijk, zodat we er niet te ver voor hoeven reizen. Bedrijven die dan ook uitermate geschikt zijn in binnenstedelijke situaties. Her en der, verspreid in de woonwijken, vinden we veel van deze bedrijven, maar door de verspreiding is er verder geen echte samenhang of versterking tussen de bedrijven onderling in de wijken.
Artikel behorende bij de visie en strategie ‘De Vakman Centraal’ > www.devakmancentraal.nl > Sander Smoes - Smoes Ontwerpen > ©2010 > Pagina 1 van 8 neprewtnosdats & ruutcetihcra
MAQUETTESTUDIES >
Etalages werkplaatsen en doorgang naar binnenhof.
Werkplaatsen en ateliers aan een binnenstraat in het binnenhof met daarboven de woningen.
Straatbeeld met doorgang naar het binnenhof met de werkplaatsen en ateliers. Trap naar het woondek van het woonhof op de eerste verdieping. Artikel behorende bij de visie en strategie ‘De Vakman Centraal’ > www.devakmancentraal.nl > Sander Smoes - Smoes Ontwerpen > ©2010 > Pagina 2 van 8
architectuur & stadsontwerpen
73
De kleinschalige stedelijke sector is een belangrijke voor de werkgelegenheid van een stad. Het is bovendien een dynamische sector die door zijn verscheidenheid de stad kleur geeft. De meeste beroepen zijn te noemen onder het ambacht en vakmanschap. Het werk staat voor kwalitatief handwerk of vakwerk. Vakmanschap laat zich zien doordat er producten worden gemaakt en diensten worden geleverd die veelal uit handarbeid bestaat. Met veel inzet en energie, vanuit eigen expertise en kracht, worden in kleine schaal producten gemaakt en diensten geleverd. Het ondernemerschap uit zich door de kleinschalige opzet en grote inzet van de eigenaar van het bedrijf, eventueel met een of meerdere werknemers, waarbij de focus van het ondernemen zich richt op het product of dienst die er gemaakt of geleverd wordt. De klant staat hierbij altijd voorop. Over het algemeen worden unieke producten geproduceerd. Door de veranderende samenleving en opkomst van nieuwe technologieën denken veel mensen dat het ambachtswerk in mindere mate aanwezig is en dat we er zonder kunnen, maar niets is minder waar. Als je je realiseert hoeveel mensen met geschoold handwerk zijn of haar geld verdienen, dan zien we dat het ambacht breed vertegenwoordigd is in onze maatschappij. Zeker in tijden dat het economisch minder gaat, zien we dat veel mensen hun huisraad laten repareren, in plaats van deze te vervangen voor nieuwe. Hier is de vakman uit de wijk dan weer voor nodig. We spreken dan bijvoorbeeld over het werk van een timmerman, die zorg draagt voor wijkherstel of meubels kan maken en herstellen of een stoelmatter die de oude keukenstoelen weer nieuw leven in blaast. Maar ook een fietsenmaker die op de wijk is georiënteerd of een bedrijfje dat kapotte kleding herstelt. Natuurlijk zijn er de laatste jaren ook verscheidene nieuwe beroepen binnen de kleinschalige stedelijke sector ontstaan. Bijvoorbeeld in de uiterlijke verzorging, zoals de kapper, de schoonheidsspecialist, de pedicure en de nagelstudio. Aansluitend aan de nieuwe technologie zien we in deze moderne sectoren ook het vakmanschap ontstaan bij de beroepen als een webdesigner, de websitebouwer, de pcreparateur, maar ook de zonnecollectorspecialist. Al deze werkzaamheden moeten met passie worden gedreven en met de hand worden
gemaakt en gedaan. Dit illustreert de dynamiek die in dit werk te vinden is. De behoefte van producten en diensten zal in de toekomst niet afnemen, dus deze bedrijven en ook het werk uit de ambachtsbedrijven zullen blijven bestaan. Volgens het Hoofdbedrijf Ambachten werken er momenteel in Nederland ruim 900.000 mensen bij circa 225.000 verschillende ambachtsbedrijven. Deze bedrijven zijn veelal gesitueerd in kleine werkplaatsen en ateliers aan huis in woonwijken waar de vraag en aanbod dicht bij elkaar liggen en hand in hand gaan met elkaar. Vervlechting van de functies wonen met werken De vraag die je nu kunt stelen is op wat voor manier deze kennis van het vakmanschap en de kleinschalige bedrijvigheid een versterkende rol kan gaan spelen in binnenstedelijke woonsituaties. Door in woonwijken de functies wonen met kleinschalige stedelijke bedrijvigheid binnen het ambacht en vakmanschap te vervlechten, wordt er zorg gedragen voor meer levendigheid in deze wijken. Deze vervlechting, van de functies wonen met werken, levert een verbetering op van het woonklimaat, maar er wordt ook een impuls gegevens aan de werkgelegenheid. Dit resulteert weer in een goede wijkeconomie. Zowel het wonen als het werken spelen zich af rondom de eigen woning en in de eigen wijk, waardoor er sprake is van toenemende levendigheid. Als gevolg daarvan ontstaat er een grotere sociale controle. Hierdoor zal ook de veiligheid in de wijk toenemen. Het gebruik van de wijk gedurende de dag neemt immers toe. Het kennis- en opleidingsniveau van de bewoners van veel wijken sluit veelal aan bij het ambacht en het vakmanschap. Ook zie je dat in veel steden de creatieve sector wordt ingezet als motor voor de stedelijke economie en groei. Kunstenaars worden, vaak in woonwijken, gefaciliteerd met werkruimtes. Door in de wijk werkgelegenheid uit de kleinschalige stedelijke sector en de maakindustrie uit te bouwen en te vergroten zal dat een welkome aanvulling zijn op de creatieve activiteiten die nu al in veel wijken aanwezig is. Het werken zal vorm moeten krijgen in deze nieuwe economische drager.
VERVLECHTING VAN DE FUNCTIES WONEN MET WERKEN
+ Wonen
+ Werkplaats / atelier / etalage
>
> Faciliteitenzone / ontsluiting > met doorgangen naar de binnenhoven
Invulling
> Schakeling
Intelligente mix van de functies wonen met werkplaatsen en ateliers
Artikel behorende bij de visie en strategie ‘De Vakman Centraal’ > www.devakmancentraal.nl > Sander Smoes - Smoes Ontwerpen > ©2010 > Pagina 3 van 8
neprewtnosdats & ruutcetihcra
INVESTERING VOOR DE BEWONER, WIJK EN STAD De investering, opwaardering en de functiemenging is goed voor de bewoner van de wijken; o De kwaliteit van de woonomgeving wordt verstrekt door diversiteit. o Aansluiting bij en aanvulling van het aanwezige arbeidspotentieel in de wijken. o Werkgelegenheid die aansluit bij de skills van de bewoners. Bewoners van een gemiddelde woonwijk zijn veelal geschoold binnen het vakmanschap. o Het bieden van werkgelegenheid voor de bewoners en het houden van het werk binnen de eigen woonwijk. o Faciliteren van de bewoners door middel van wonen met werkplaatsen aan te bieden binnen de eigen wijk. o Kansen voor de startende ondernemer, mee investeren in de eigen woonwijk. o Aansluiting bij de jeugd uit de wijk, door het creëren van scholing, stageplaatsen en werkplekken.
Voor de wijken zelf; o De transformatie kan worden ingezet door middel van het al aanwezige arbeidspotentieel en de lokale bedrijvigheid. o Dit is een investering in de werkgelegenheid en wijkeconomie en de woonomgeving. o Goed voor de leefbaarheid en veiligheid in de wijk. o Positieve bijdrage aan het straatbeeld en het leefmilieu. Maar ook zeker voor de gehele stad; o Imagoverbetering van de stad door herkenbaarheid van aanwezige vakspecialisten. o Bieden van vakmanschap en ambachtelijke bedrijvigheid als aanvulling op de algemene servicebehoefte van de stad. o De wijk als leverancier van vakmanschap en ambachtelijk bedrijvigheid voor de stad en agglomeratie. o De wijk als leverancier van vakmanschap en ambachtelijk bedrijvigheid voor de stad en agglomeratie. o Groei op sociaal en economische vlakken. o De wijken zetten in op groei van de economie van de stad.
3D IMPRESSIES >
Werkkplaatsen aan een binnenhof met daarboven het woondek met woningen
Werkplaats instrumentenmaker
Atelier restaurateur
Woonkeuken aan het woondek
Artikel behorende bij de visie en strategie ‘De Vakman Centraal’ > www.devakmancentraal.nl > Sander Smoes - Smoes Ontwerpen > ©2010 > Pagina 4 van 8
architectuur & stadsontwerpen
75
Door het mengen van de functies, wonen met werken, ontstaat er een continu gebruik van de wijk. We gaan op deze manier van de monofunctionele woonwijk naar meervoudig gebruik in de wijk. Functies als wonen, werken (en leren) bestaan hier naast elkaar en versterken elkaar en hiermee de wijk. Men werkt overdag in dezelfde wijk waar men ‘s-nachts woont en andersom. Wijkvoorzieningen als winkels en horeca profiteren hier direct van. Een neveneffect is dat de jeugd nu in hun eigen wijk aan de slag kan op stageplekken bij een van de vakbedrijven die de wijk nu heeft. De opwaardering, investering en verbetering die de wijk nodig heeft en waarbij de bewoner voorop staat.
LOCATIES - TECHNISCH EN FUNCTIONEEL VEROUDERDE WONINGVOORRAAD IN WOONWIJKEN
Flexibiliteit De mix van de functies, wonen met werken, moet op zodanige wijze worden opgetuigt en ingericht dat er op relatief eenvoudige manier aanpassingen te realiseren zijn. Hierdoor wordt er voor gezorgd dat veranderingen in gebruik of samenstelling van woningen en bedrijven in de loop der tijd eenvoudig en goedkoop te realiseren zijn. Dat betekent dat de invulling van de functies onafhankelijk moeten zijn van de ruimte die beschikbaar is en dat er flexibel aanpassingen gedaan kunnen worden. Om deze flexibiliteit te waarborgen, moeten de bouwdelen en installaties aanpasbaar, vervangbaar en naar gewenst uitbreidbaar zijn. Er moet per twee of drie woningen een faciliteitenzone komen met twee, onafhankelijk van elkaar functionerende trappen in 1 trappenhuis. Dit zorgt voor relatief veel vrije vloervelden rondom deze kernen en zijn geheel flexibel in te delen. Het vloersysteem dat hier voor wordt gebruikt is er een waarbij alle leidingen in het vloerpakket worden opgenomen en waarbij deze gemakkelijk zijn aan te passen en te verleggen. Als een bedrijf ophoudt te bestaan, dan kan eenvoudig de werkplaats of het atelier worden afgestoten van de woning en gekoppeld worden aan een naburige ondernemer, of juist als afzonderlijke unit worden verhuurd aan een nieuwe ondernemer. Hierdoor wordt het gebruik van het woon- werkcomplex zeer elastisch, waarbij de levensvatbaarheid wordt vergroot. In de toekomst zijn er door veranderingen in behoeftes, door deze flexibiliteit, veel combinaties van woon- werkwoningen mogelijk, al dan niet gekoppeld. Locaties, haalbaarheid en ingrepen In de meeste woonwijken in Nederland staan relatief veel woningen en bouwblokken die verouderd zijn. Vaak zien we dat veel van deze panden in de wijken een gesloten gevelbeeld hebben. De binnenterreinen binnen deze
bouwblokken zijn vaak rommelig ingericht, vol gebouwd met lage bebouwing, schuren en bergingen en zijn niet toegankelijk vanaf de straat. Daarnaast staat een gedeelte van deze woningen leeg, zijn de bouwblokken technisch en functioneel verouderd en staan ze op de nominatie om, door gemeenten, particuliere eigenaren en wooncorporaties te worden aangepakt. We spreken dan over renovatieprojecten of het opwaarderen van panden naar de huidige wensen en eisen of het oplappen ervan, zodat de woningvoorraad nog verkoopbaar of verhuurbaar blijft. Al dan niet voor een korte of langere termijn. Op het moment dat men zich alleen focust op het opknappen van leegstaande en verpauperde woningen en bouwblokken in de wijk ben je nog niet echt bezig met het op een goede manier herwaarderen van een woonwijk. Wijkvernieuwing en herwaardering vragen om meer dan alleen fysieke verbetering van de woon- en leefomgeving. Grootstedelijk problematiek, waar veel woonwijken mee kampen, vragen om integrale stadsvernieuwing, meer dan alleen de fysieke aanpak van de woonwijken. De bewoners van de wijk kunnen hier een belangrijke rol in spelen. Indien bewoners zich verder kunnen ontplooien en ontwikkelen kan er echt een stap vooruit worden gemaakt. Als je op het vlak van wonen, werken (en leren) projecten ontwikkelt, dan creëer je een middel dat kan bijdragen tot integrale wijkontwikkeling. Prikkeling van ambities begint bij de individuele bewoner en zal een start zijn voor herwaardering, verbetering en potentiële groei van zowel de wijk als haar bewoner. Het betrekken van de bewoners van de wijk bij de opwaardering, is dan ook een voorwaarde voor
Artikel behorende bij de visie en strategie ‘De Vakman Centraal’ > www.devakmancentraal.nl > Sander Smoes - Smoes Ontwerpen > ©2010 > Pagina 5 van 8
neprewtnosdats & ruutcetihcra
MAQUETTE SITUATIE > STEDENBOUWKUNDIGE INPASSING IN DE WIJK OUD CHARLOIS
VARIANTEN WOON- WERKTYPOLOGIËN
Fragment 2e verdieping - basis
2e verdieping - variant 1
2e verdieping - variant 2
2e verdieping - variant 3
Fragment 1e verdieping - basis
1e verdieping - variant 1
1e verdieping - variant 2
1e verdieping - variant 3
Fragment Begane grond - basis
Begane grond - variant 1
Begane grond - variant 2
Begane grond - variant 3
Lateien > open vloervelden
Overspanning vloeren
Totaalbeeld
CONSTRUCTIEPRINCIPE
Trap als stabiele kern
Artikel behorende bij de visie en strategie ‘De Vakman Centraal’ > www.devakmancentraal.nl > Sander Smoes - Smoes Ontwerpen > ©2010 > Pagina 6 van 8
architectuur & stadsontwerpen
77
de aanpak en het herstel van de wijk. Door het ontwikkelen van projecten, waar het wonen met het werken wordt gecombineerd en waarbij de arbeid aansluit bij de skills van de bewoners uit de wijk, wordt er een breed scala van oplossingen gegeven. De investeringsramingen en budgetten die er zijn voor het aanpakken van deze verouderde woningvoorraad kunnen eenvoudig worden omgebogen naar de voorgestelde woon- werkstrategie ten behoeve van de bewoner en gebruiker van het complex. Dit is ten eerste goed voor de wijken zelf, maar komt ook de stadeconomie ten goede en zeer zeker de bewoner en vakman in de wijk. Wanneer we in een woonwijk bedrijven willen toevoegen en een rol willen laten spelen in de functiemenging van wonen met werken is daar investering voor nodig. De relatie met de openbare ruimte en het publieke domein vergt hierbij ook aandacht en investeringskapitaal om de functiemenging daadwerkelijk goed te kunnen laten functioneren, kan hier op aansluiten. De sequentie die ontstaat tussen het wonen en het werken, met de bewoners van de wijk, zorgt ervoor dat er op zowel op sociaal, als economisch, maar ook fysiek vlak verbetering en groei gaat ontstaan in de wijken. Dat betekent dat de ondernemer mee investeert in zijn eigen werkplaats of atelier, waardoor er een integrale investering ontstaat tussen gebruiker en investeerder of wooncorporatie en gemeente. Budgetten voor de planvorming van de openbare ruimte en de investering voor de herinrichting en het opknappen van de woonwijken kunnen worden ingezet voor de wijk en daarbij tegelijkertijd een aanvulling zijn op de planvorming van het woon- werkcomplex en het openbare ruimteplan dat daarbij hoort en vice versa. Strategie - Herwaardering, opwaardering, investering, verbetering, waarbij de bewoner van de woonwijk voorop staat. De functies wonen met werken krijgen vorm door de werkplaatsen en ateliers gezicht te geven naast het wonen in een fijne woonomgeving. Bestaande woningen en bouwblokken, die op het punt staan om binnen de integrale stadvernieuwing aangepakt te worden, worden getransformeerd naar open woonwerkgebieden. Vervallen panden kunnen worden ingevuld met een nieuwe structuur die qua grootte, schaal en materialisering worden aangehecht aan de bestaande gevels. Door het toevoegen van etalages en deuren naar de werkplaatsen en ateliers openen deze zich naar het straatbeeld en wordt er gezorgd voor interactie met de omgeving. Het creëren van doorgangen naar het binnenterrein zorgt voor langzame routes door het bouwblok. Routes die door de werkplaatsen en ateliers
worden begeleidt naar een binnenhof binnen in het bouwblok. Daar is de plek waar de werkgelegenheid elkaar ontmoet aan een binnenstraat, waar bezoekers wandelen of een van de werkplaatsen kunnen bezoeken. De routes door het bouwblok schakelen de verschillende binnenhoven aan elkaar en leiden via de volgende doorgang weer naar de straat. Door deze doorgangen en routes, door het bouwblok en door de hoven, wordt het bouwblok stedenbouwkundig verankerd in de woonwijk. Gedurende de dag worden verschillende ontmoetingen geënsceneerd en is er altijd levendigheid op straat. Wonen aan het woondek in het binnenhof geeft een sereniteit en rust aan de bewoner. Ontwerp - transformatie en herinrichting van een bouwblok in de woonwijk Oud Charlois te Rotterdam-Zuid. Om de visie, het concept en de strategie van ‘De Vakman Centraal’ kracht bij te zetten, is deze getoetst door middel van een architectonische ingreep en transformatie van een bouwblok in de woonwijk Oud Charlois te Rotterdam-Zuid. Deze wijk is in 1460 ontstaan als dorpje aan de Maas en door de latere havenactiviteiten gegroeid naar arbeiderswijk. In 1895 werd de wijk geannexeerd door de stad Rotterdam en is momenteel een van de wijken van de deelgemeente Charlois. Oud Charlois wordt gekenmerkt door grootstedelijke problematiek en is gekenmerkt als probleemwijk. De bewoners van de wijk zijn veelal laag opgeleid, er is een relatief hoge werkloosheid en veel scholieren verlaten vroegtijdig de school. Het kenmerk en de kracht van de wijk is juist dat men vooral werkzaam is vanuit de eigen woning in ateliers of werkplaatsen in beroepen die vallen onder het ambacht en vakmanschap. Midden in het oudste gedeelte van de wijk, het zogenaamde historische hart van Oud Charlois, ligt een bouwblok dat zowel technisch als functioneel verouderd is. Het heeft vrij dichte gevels wat een gesloten straatbeeld oplevert en het heeft een onaantrekkelijk volgebouwd en ontoegankelijk binnenterrein. Een gedeelte van het bouwblok wordt momenteel gebruikt door een groep kunstenaars die daar tijdelijk in mogen zitten, om leegstand te voorkomen, maar er moet een nieuwe invulling komen, voor dit gedeelte van het bouwblok, als het contract met deze kunstenaars afloopt. In een ander gedeelte van het bouwblok zit momenteel een moskee, die vanwege ruimtegebrek op zoek is naar een vervangende locatie, ook hiervoor moet een nieuwe invulling worden gevonden. Het gehele bouwblok is verder erg vervallen en moet de komende jaren worden opgeknapt en gerenoveerd. Het voldoet niet meer aan de
Artikel behorende bij de visie en strategie ‘De Vakman Centraal’ > www.devakmancentraal.nl > Sander Smoes - Smoes Ontwerpen > ©2010 > Pagina 7 van 8
neprewtnosdats & ruutcetihcra
LOCATIE EN INGREPEN
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN
01 > Locatie bouwblok, met dichtbebouwd, ontoegankelijk binnenterrein
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN
Bouwblok fUNCTIEs
//
LOCATIE EN INGREPEN
GEBOUwPRINCIPE
GEBOUw EN HOvEN
wOON- wERkwONINGEN
02 > Nieuwbouw op vrijgekomen locatie > toevoegen woonwerkwoningen en herinrichten binnenterrein
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN
Nieuwbouw op vrijgekomen locatie > toevoegen woon- werkwoningen en herinrichten binnenterrein > onder nieuwbouw stallingsgarage voor hele complex fUNCTIEs
//
LOCATIE EN INGREPEN
GEBOUwPRINCIPE
GEBOUw EN HOvEN
wOON- wERkwONINGEN
03 > Creeren doorgangen, openen gevelbeeld > binnenterrein wordt onderdeel van de openbare ruimte
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN
Creeren doorgangen, openen gevelbeeld door middel van werkplaatsen > binnenterrein wordt onderdeel van de openbare ruimte fUNCTIEs
//
LOCATIE EN INGREPEN
GEBOUwPRINCIPE
GEBOUw EN HOvEN
wOON- wERkwONINGEN
Toekomstig Wolphaertshof
Bestaand Japans hof
Gouwplein 04 > Verankering in de wijk > gebouw als knooppunt door doorgangen, leiden naar pleinen en andere hoven in de omgeving
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN
Verankering in de wijk, ook door de functiemenging > gebouw als knooppunt door doorgangen, leiden naar pleinen / hoven in de omgeving fUNCTIEs
//
LOCATIE EN INGREPEN
GEBOUwPRINCIPE
Kunsthof
GEBOUw EN HOvEN
wOON- wERkwONINGEN
Wolphaerthof Gouwhof
Beheerderswoning / expositieruimte
05 > Aaneenschakeling van drie hoven met drie verschillende identiteiten
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN
Aaneenschakeling van drie hoven met drie verschillende identiteiten fUNCTIEs
//
LOCATIE EN INGREPEN
GEBOUwPRINCIPE
GEBOUw EN HOvEN
wOON- wERkwONINGEN
huidige eisen van deze tijd. Het bouwblok ligt verder midden in het historische hart van de wijk, is herkenbaar bij de bewoner, ofwel de vakman uit de wijk. Hierdoor is het uitermate geschikt, om de transformatie en functiemenging, die het onderzoek ‘De Vakman Centraal’ voorstelt, op toe te passen. Het kan door de vernieuwing die het met de transformatie ondergaat een nieuwe identiteit krijgen, waarbij de huidige bewoner van de wijk het gebouw kan blijven gebruiken. Een gedeelte van het bouwblok is zo verouderd dat op die plek nieuwbouw wordt gerealiseerd, met respect voor de oudbouw. De kop en de staart van het bouwblok hebben een dusdanige architectonische kwalitiet, dat deze gedeeltes worden behouden en geheel worden gerenoveerd. Het casco wordt geheel heringericht ten behoeven van de functies wonen met werken. Door het creëren van doorgangen en het toevoegen van etalages ter plaatse van de ateliers en werkplaatsen wordt het gesloten gevelbeeld geopend en krijgt het binnenterrein weer de identiteit en levendigheid die het nodig heeft. Door de routes die ontstaan wordt het bouwblok met het binnenterrein onderdeel van de openbare ruimte. De ateliers en werkplaatsen worden bezocht door klanten en belangstellenden. Het zien van de arbeid levert een kwaliteit aan het dagelijkse leven in de wijk en vergroot de levendigheid. Het wonen bevindt zich op korte afstand van het werken. Gedurende de hele dag is er activititeit op en rondom het bouwblok. Het binnenterrein krijgt een schakeling van drie verschillende hoven, die er voor zorgen dat elk gedeelte van het bouwblok een eigen identiteit krijgt, met de daarbij behorende bedrijvigheid. In het eerste en kleinste hof zorgt een rond atrium voor intimiteit. In het tweede hof zijn er werkplaatsen en ateliers, die hun entrees aan de straatzijde hebben, maar zich uitstrekken tot aan het binnenterrein. Hier ontmoeten de verschillende bedrijven elkaar op een binnenstraat in het hof. Het laatste hof, is een lang en uitgestrekt hof, ten behoeven van de creatieve sector. De aaneenschakeling van de verschillende hoven en identeiteiten zorgen voor herkenbaarheid bij de bewoner en levendigheid voor de wijk. _ Dit is een bewerkte versie van de originele tekst, ingezonden bij de prijsvraag ‘Zo Wil Ik Wonen’, uitgeschreven door NEPROM, BNA en Nederland Wordt Anders. ‘De Vakman Centraal’ haalde de eerste prijs bij deze prijsvraag. De visie, het concept en de strategie is verder getoetst in mijn afstudeeropgave aan de TU Delft - ExploreLab Veldacademie Oud Charlois. Lees meer of neem contact op via www.devakmancentraal.nl - © augustus 2010 - Sander Smoes _
06 > Toekomstbeeld verankering nieuwe binnenterreinen en pleinen in de wijk Artikel behorende bij de visie en strategie ‘De Vakman Centraal’ > www.devakmancentraal.nl > Sander Smoes - Smoes Ontwerpen > ©2010 > Pagina 8 van 8 Toekomstbeeld verankering door doorgangen en hoven naar toekomstige nieuwe binnenterreinen fUNCTIEs
//
LOCATIE EN INGREPEN
GEBOUwPRINCIPE
architectuur & stadsontwerpen
GEBOUw EN HOvEN
wOON- wERkwONINGEN
79
Magazine #2
Onderzoekslab en ideeĂŤnprijsvragen verkenningen naar een ander Nederland.
De Vakman Centraal Smoes Ontwerpen (Sander Smoes) & Woonstad Rotterdam
De Vakman Centraal
De Vakman Centraal richt z’n pijlen op de bestaande woningvoorraad. Dit concept streeft naar vergroting van de multifunctionaliteit in een wijk door ateliers en werkplaatsen voor kleinschalige bedrijvigheid toe te voegen. De jury zei hierover: ‘De Vakman Centraal pakt bestaand vastgoed aan en richt zich op functiemenging in bestaande woonomgevingen. De indieners hebben oog voor vaak vergeten bedrijvigheid en roepen daar veel sympathie mee op. Het ‘nieuwe werken’ concept is zo uitgewerkt dat het vanzelfsprekend lijkt’.
#62
Vervlechting van de functies wonen met werken
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Workshop Ontwerpsessies Openbare ruimte (OOR)- ‘Schuilplaatsen voor Oud Charlois’ April 2010, 2de prijs behaald bij landelijke competitie
In collectief opdrachtgeverschap van Deelgemeente Charlois en de woningcorporaties Vestia en Woonstad is door twee groepen een aantal ontwerpvoorstellen gemaakt voor de openbare ruimte in Oud Charlois. Dit in het kader van de jaarlijkse OOR workshops, georganiseerd door Stadswerk. Tijdens deze drie-daagse intensieve workshop werd er in klein teamverband van maximaal vijf deelnemers uit verschillende ontwerpdisciplines gewerkt aan een de opgave. De Veldacademie Oud Charlois fasciliteerde deze workshop vanuit de wijk zelf. In het voorstel ‘Schuilplaatsen voor Oud Charlois’, was het autoluw maken van de wegen rondom de kerk van Oud Charlois en deze inrichten met hagen en banken goed door de jury ontvangen om de openbare ruimte een nieuw leven te bieden. Door deze ingrepen ontstaan er hybride ruimtes die een scheiding vormen tussen de stoep en de straat. De plekken die ontstaan vormen een nieuw deel van de openbare ruimte en worden gebruikt door bewoners en passanten. De jury noemde dat de groep een sterke analyse had gemaakt en daardoor kwam de groep met structurele oplossingen. Team workshop Harmen Knoop, Marlou de Jong, Pieter
van der Kooij, Gijs Sanders en Sander Smoes.
Schets voorstel nieuw profiel architectuur & stadsontwerpen
83
Voorbeeld hybride zone in de wijk Oud Charlois
Man gebruikt de hybride zone als zitplek neprewtnosdats & ruutcetihcra
blok
St. Clemenskerk
Cha
rlois
se -
l
inge
s Kerk
Aanpak straatprofielen en autoluw maken van kerkplein
Fasering en aanpak straatprofielen architectuur & stadsontwerpen
85
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Workshop ‘Archeologie van de Rozenkas’, Lent Augustus 2005, AvB Arnhem
Een Rozenkas te Lent. Op de nominatie om gesloopt te worden. Vlak voor de sloop van deze kas mocht er een groep studenten van de Academies van Bouwkunst Arnhem en Amsterdam een weekend de kas in. Doel van de workshop was de essentie van de kas te vinden en deze uit te beelden, zodat na de sloop de kas ook zou voorleven.
Onder leiding van Machiel Spaan en Jan Peter Wingender. Wij zetten de rozen buiten
De vorm van de kas in haar essentie. De kas op haar best. Analyserend binnen – buiten. Rechthoekig is de kas. Rechthoekig is de constructie, de kolommen in de stramienen. De gevels, de daken, de paden in de kas. De rozen op ronde stengels. Rond in al haar schoonheid.
Besproeid met tuinslangen, rond is de vorm. Verwarmingsbuizen brengen de rozen tot bloei. Met rozenpotten is het zoeken naar het ritme van de kas. De potten geven de maat aan. De maat die de kas vormt. De vorm van de kas teruggebracht in essentie. De bedden en de paden, de waterleidingen en de kolommen van de kas. De rozenpotten beginnen al kas te worden. Het is niet ontvluchten uit, maar loskomen van de kas. Een groene weide geeft bevrijding. De rozenpotten zetten de bevrijding voort. Stramien voor stramien. Puzzelend naar het optimale. Niet geboden aan een bepaalde context, want het gevoel van de kas is de kas. Waar zij ook is. De kas komt tot leven!
architectuur & stadsontwerpen
87
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Installatie met bezoekers op een plein in Nijmegen architectuur & stadsontwerpen
89
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Workshop ‘One Room’ > een zoektocht naar materiaal, kleur en ruimte! Januari 2004, gepubliceerd in ‘Tastenderwijs’ AvB Arnhem
Doel was, door gebruik van een simpel materiaal een tijdelijke ruimte te creëren. Een ruimte met als doel de ruimtelijkheid in uiterste essentie te ervaren. Het schilderij ‘De dorpelwachters der Zee (1901), van Jan Toorop, diende als inspiratie. Getrokken door de tweestrijd die het doek naar voren brengt is de keuze voor het materiaal voor de installatie gemaakt. Het materiaal, de schuurspons, maakt het gevoel van het schilderij tastbaar. Zacht en kleurrijk van binnen, doch hard ruw en onverstoorbaar van buiten. Dit materiaal gaf de ruimte vorm en maakte het benaderbaar en tastbaar. De ruimte die uit de aan elkaar gelijmde schuursponzen ontstond, zorgde letterlijk voor publieke toenadering van de installatie. Onder leiding van John Bosch en Gordon Haslett.
Installatie in de maak architectuur & stadsontwerpen
91
Inspiratie uit Dorpelwachters der Zee, Jan Toorop, 1901
Expositie installatie ‘One Room’ neprewtnosdats & ruutcetihcra
architectuur & stadsontwerpen
93
Jan Toorop Dorpelwachters der Zee 1901, olieverf op doek
Anselm Kiefer Varus 1976, olieverf en acrylverf op jute
29
neprewtnosdats & ruutcetihcra
en
neiest nde dt
en-
an
ijn
n n leg-
n
r de s
ooreiorn n
van de erfort
e
ven
John Bosch en Gordon Haslett From Things to Feelings and Back In these workshops we will journey between the concrete, tangible world of solid things and the abstract, intangible world of sensation and feeling. The topic is of course vast but don’t worry. We are going to deal with only a very small, yet significant part. We start the exercise by looking at paintings. Paintings are solid and tangible, they are things. They are characterised by their size, their format, the canvas used, the type of paint, the finish and even by their smell. The effect of a painting however is often less tangible. Paintings create strong feelings, emotions and sensations for the observer. The role of painting has changed significantly with the rise of photography, film, television and digital communication. Its use as a means of representation has been marginalized. Yet painting still exists exactly because of its unique ability to manipulate feeling, emotion and sensation. The English painter Francis Bacon used photographs from books and magazine as his source material. He searched for photographs that ‘hit’ him. Examples included images of operations from medical journals and wild animals from National Geographic magazine. He put the sensations created by these images into his paintings. In Bacon’s words his paintings “went straight for the nervous system”. Exactly what he meant by this can only be ‘felt’ by standing in front of a Bacon painting.
Step 1 The Painting Work in teams of two. Choose a painting, a painting that does something for you. A painting you that you find nice or interesting is not enough. Better a painting that really pisses you off than a painting that you find only nice. Don’t get too metaphysical, your reaction can be as simple as; it makes me want to touch it, it makes me feel small, it makes me happy or sad, it makes me think of something soft or hard. The important thing is that the painting gives you a strong feeling that you can communicate with others. A good way to do this is just to go to a gallery and don’t come out until you have got yourselves a suitable painting! Step 2 The Materials The end result of these workshops will be a room built at full scale (one to one). This is described in step 3. To build the room you will need suitable materials. You have a very limited budget so use all your initiative, contacts and influence to get hold of anything you think you can use. Step 3 The Room Design a room based on the following: - It is a room for one person only. - The only purpose of the room is to create a feeling and/or sensation. - This feeling and/or sensation will be based on your reaction to the painting in step 1. - The room may or may not contain an image of the painting. Unlike most architectural commissions every detail of this room is under your control. Think about it in terms of looking, listening, touching, smelling and perhaps even tasting. The ability to touch the room is particularly significant as this is exactly what you cannot do with the painting.
Step 5 The Sensation Present the room to the other participants at the final workshop. Invite visitors into the room and ask them about their reaction to it. Are any of the feelings you had for the painting contained within the room? Or does it in fact create completely new sensations? The journey from things to feelings and back will no doubt have been complicated, difficult, frustrating but hopefully inspiring. Like all great journeys the last step is to sit back, relax and remember the experiences that you had along the way, preferable together with a drink or two! p.24 Bastiaan Buurman 23
p.26 Peter Spoelstra
p.28 Sander Smoes
p.28 Serge van de Moesdijk
Step 4 The Building Build the room. The building site will be the exhibition hall of the Academie (Oude Kraan). The Academie’s workshops and technicians will be available.
Publicatie ‘Tastenderwijs’ AvB Arnhem architectuur & stadsontwerpen
95
os dna ... no
neprewtnosdats & ruutcetihcra
and so on ...
architectuur & stadsontwerpen
-trop oilof
ln.seomsrednas@ofni E ln.seomsrednas.www I
neprewtnosdats & ruutcetihcra
57 462 57 – 01)0( 13+ T 96 778 222 – 6)0( 13+ M
C
3 naalsleoP rosseforP A madrettoR PE 8203