Rilindasi 1

KORRESPODENCA QË ZBULON RIV ALITETIN POLITIK MES SYRJA VLORËS DHE ISMAIL QEMALIT RIVALITETIN SUPLEMENT JAVOR I

E-mail: rilindasi@gmail.com

Tani jemi edhe online www.shqiptarja.com Nr: 1

E diel, 27 nëntor 201 1 2011

Redaktore: Admirina PEÇI

SEKRETE PERANDORAKE TE PAVARESISE

Ekskluzive, dokumentet e panjohura nga arkivi austro-hungarez je zënë edhe burimet dokumentare. Në këtë kuadër, dokumentet diplomatike austro-hungareze, janë një burim tejet i vlefshëm, në saje të të cilit ndriçohen deri në detaje lëvizjet politike e kulturore të shqiptarëve si dhe qëndrimi i faktorit ndërkombëtar ndaj çështjes shqiptare. Fondi i dokumenteve të sipërpërmendura, që sot ndodhet në Institutin e Historisë është krijuar dhe pasuruar në një hark kohor gati 80 vjeçar, me prurje të dukshme veçanërisht në vitet 50-70 të shekullit XX. Këto dokumente në përgjithësi i kemi në shqip në saje të punës së kujdesshme dhe tejet të përkushtuar të një grupi përkthyesish të gjermanishtes.

Koleksioni i dokumenteve austro-hungareze dallohet për thellësinë dhe gjerësinë e informacionit në disa periudha historike, duke dhënë kështu një ndihmesë të vyer për studimet faqe 2 shqiptare...

Prof. Dr erli Dr.. Marenglen V Verli Dr Dr.. Ledia Dushku

V

iti 1912 është nga më të rëndësishmit në historinë moderne të kombit shqiptar. Ai nisi vrullshëm me mbledhjen e Taksimit në Stamboll në janar, ku u ngjiz ideja e kryengritjes së përgjithshme për të përfunduar me shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë, më 28 nëntor, një akt që i çeli rrugë ndërtimit të shtetit të pavarur shqiptar. Ky akt dhe njohja e tij ndërkombëtare sanksionoi një të drejtë të ligjshme të kombit shqiptar për të cilën u luftua në shekuj, në mënyra e dinamika të ndryshme.

Për vetë peshën që kjo ngjarje mbart, ajo ka qenë dhe është objekt i një vëmendjeje të veçantë në letërsinë historike shqiptare dhe të huaj. Krahas studimeve të mirëfillta, një vend të rëndësishëm në përpilimin e sfondit historik i kësaj ngjarje-

Ismail Qemali lavdëro lavdëroii grekët grekët,, se përshëndetën ngritjen e flamurit

K

onsulli Lejhanec i shkruan ministri ministritt të Punëve të Jashtme me:: Ja përshkrimi i ditës së Pavarësisë së Shqipërisë Shqipërisë.. Në takimin me të, Ismail Qemali lavdëroi grekët në Himarë, të cilët me të parë flamurin shqiptar shqiptar,, paskan

pushuar gjoja zjarrin...

tet e ndryshme të Shqipërisë, duke marrë parasysh urgjencën e lypur prej situatës, vendosi që të mos presë ardhjen e delegatëve të tjerë, por të bëjë pa humbur kohë gjatë ditës së 28 të këtij muaji, proklamimin pavarësisë së Shqipërisë... faqe 6

Vlorë, më 29 nëntor 1912 Shumë i nderuar Kont!

Ismail Qemal beu, që mbërriti këtu më 26 të këtij muaji prej Fieri, së bashku me 27 delegatë nga qyte-

○

○

○

○

○

○

○

Një lut lutjje perandorit Jozef për të shpëtuar Shqipërinë

Një foto surprizë e Aktit të Pavarësisë

Luten Nikoll Kaçorri, Murad T optani Toptani Mustafa Asim Kruja, Sali Gjuka nga Peja, Rexhep Mitrovicë, Bedri Pejani, Fuad T optani, Abdi T optani Toptani, Toptani

Është e ndryshme nga fotoja e Lef Nosit. Ndoshta e fotografuar më vonë dhe dëshmon një pistë të re hetimi për zbulimin e reliktes

J

emi kombi më i vjetër na ndihmoni të krijojmë shtetin tonë”

Durrës, më 13 nëntor 1912 Shumë konfidencialisht Lutja e delegatëve shqiptarë të ndodhur në Durrës, drejtuar Madhërisë së tij Franz Josefit I në gjuhën shqipe.

Përkthimi Madhëri!

Shumë të rrezikshme janë këto ditë për ne shqiptarët dhe për atdheun tonë, të cilin të katër shtetet ballkanikë duan që ta copëtojnë dhe asgjësojnë.

Ne po bëjmë atë që është në fuqinë tonë dhe po i lutemi Perëndisë që Perandoria e jonë të mundi armikun dhe të na mbrojë neve. Fatkeqësisht perspektivat nuk janë të favorshme dhe ne po shohim se armiku ka okupuar shumë

pjesë të katër vilajeteve të Shqipërisë, d.m.th. të Kosovës, Manastirit, Shkodrës dhe Janinës.

Për këtë arsye ne i drejtohemi Madhërisë suaj, perandorit të një shteti që ndodhet në afërsinë tonë dhe që në Ballkan, në Bosnjë dhe Hercegovinë ka, gjithashtu zotërime dhe i lutemi që, me rastin e shikimit të çështjes së Ballkanit, të merret parasysh gjithashtu dhe Shqipëria në atë mënyrë që ajo të mos dëmtohet, të mos pësojë humbje tokash, të mbetet e paprekur dhe ti akordohet një autonomi e gjerë në kuadrin e perandorisë osmane. Por, në rast se pas luftës kjo perandori nuk do të jetë në gjendje me që të qeverisë mbi Shqipërinë, ne i lutemi me gjithë zëmrën Madhërisë faqe 5 suaj për... ○

○

○

○

Admirina Peçi admirinapeci@gmail.com ○

○

○

K

Vargje për Ismail Qemalin e Pavarësinë Një poemë e Skiroit për plakun e Vlorës botuar në “Kuvendi”, 31 mars 1919 Giuseppe Schirò

○

○

faqe 7 ○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

jo foto e re e Dek laratës së Pavarësisë është befasuese. Dokumenti i vyer, këtu duket më i vjetër, ndryshe nga fotoja e realizuar në vitin 1937 nga Lef Nosi. Duket qartë që është një foto tjetër. E fotografuar në një kohë të mëvonshme mbase. Kjo dëshmon, se dikush e ka pasur në dorë, pas Lef Nosit dhe e ka fotografuar. Vitin nuk mund ta zbulojmë hë për hë, por autori i fotos, përmes hetimeve mund të zbulohet, e përmes tij edhe historia se ku mund të jetë "zhdukur" për kaq e kaq vite ky dokument me vlerë të pallogaritshme shpirtërore për shqiptarët. Kjo foto e zakonshme në pamje të parë,

○

por që fsheh në të vërtetë një fakt të rrallë, e mund të na tregojë rrugën e zbulimit të dokumentit origjinal, u qëmtua nga Darling Vlora në një botim italian të viti 2009.

Siç e analizon edhe stërnipi i Ismail Qemalit, fotoja ka disa ndryshime nga fotoja klasike që njohim. "Foto të lë përshtypjen se është marrë nga origjinali. Ky Akt, që duket një fletë paksa e vjetër dhe me shenjat e palosjes, nuk i ka të gjitha firmat në faqe të parë por, në një shirit letre veças, shkruhet se prapa janë edhe gjashtë firma të tjera, gjë që të lë përshtypjen se Lef Nosi, në versionin për 25vjetorin, i ka vendosur të gjitha bashkë. Kjo gjë të lë të mendosh që ndoshta Akti i Pavarësisë, origjinal, ekzfaqe 8 iston, në duart e... ○

○

○

○

14

ARKIVA

www.shqiptarja.com

E diel, 27 nëntor, 2011

SUPLEMENT JAVOR I

L ETERKEMBIMET S EKRETE

Sekrete perandorake për Pavarësinë e Shqipërisë Në labirintet e dokumenteve diplomatike të Perandorisë Habsburge vijon nga faqja 1 ...Sa i përket vitit 1912, ky fond ka të dhëna me interes për ngjarje që në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë lidhen me kryengritjen e përgjithshme të atij viti, Luftën Ballkanike dhe momentin e Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Në këtë kuadër jepen informacione interesante për lëvizjet politike të shqiptarëve, veprimet kryengritëse në të gjitha trevat shqiptare, shqetësimin e ankthin, veçanërisht në elitën politike shqiptare për të ardhmen e vendit, përpjekjet e saj për të siguruar mbështetje në radhët e faktorit Marenglen ndërkombëtar, veçanërisht ndër Fuqitë e Mëdha që për momentin ishin Verli të pritura pozitivisht ndaj Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, etj.

Dokumentet e zgjedhura, të cilat po botohen sot për botuesin e gjerë i takojnë nëntorit të vitit 1912 dhe japin të dhëna shumë interesante në lidhje me përgatitjet e shqiptarëve për organizimin e një kuvendi mbarëkombëtar. Ato bëjnë me dije se këto përpjekje nuk lidhen vetëm me iniciativën e Ismail Qemalit dhe bashkëpunëtorëve të tij, kryesisht në diasporë dhe as vetëm me mbështetjen e Austro-Hungarisë për realizimin e një Shqipërie autonome ose të pavarur, edhe pse këta i vunë vulën ngjarjes së njohur, duke marrë vlerësimet e merituara. Në konstelacionin e zhvillimeve politike dhe ushtarake të kohës, lëvrijnë edhe një mori personalitetesh politike shqiptare dhe shfaqen angazhime edhe të shumë Ledia Fuqive rajonale dhe evropiane, për atë Dushku çka po ndodhte në Shqipëri.

Ky grup i vogël dokumentesh që publikohet sot, me rastin e 99 vjetorit të pavarësisë, do të pasohen gjatë vitit të ardhshëm edhe me publikime të tjera, për tu finalizuar së fundi me botimin e 5 vëllimeve me dokumente austro-hungareze për historinë e shqiptarëve gjatë vitit 1912. Këto vëllime janë një projekt i rëndësishëm i Institutit të Historisë, të cilat do t'i ofrohen lexuesit të nderuar gjatë vitit të ardhshëm jubilar. *)Qendra e Studimeve Albanologjike ○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

Instituti i Historisë ○

○

○

○

○

○

○

○

○

(majtas) Syrja bej Vlora (djathtas) Ismail Qemali

Rivaliteti politik mes Syrja bej Vlorës dhe Ismail bej Vlorës Raport i konsullit Lejhanec nga Vlora për kontin Berhtold, ministër i Punëve të Jashtme AustroHungareze, lidhur me veprimtarinë e Syrja dhe Eqrem Vlorës në rivalitet me Ismail Qemalin, për të organizuar një kuvend kombëtar të përgjithshëm në ndonjë qytet të Shqipërisë Perëndimore Vlorë, më 13 nëntor 1912 Shumë i nderuari Kont!

Ish deputeti Syrja bej Vlora i telegrafoi nga Durrësi të dielën, më dt. 10 të këtij muaji, të birit të tij Eqrem bej Vlorës këtu, se në Tiranë qenkan mbledhur përfaqësuesit e të gjithë qyteteve të Shqipërisë së Veriut dhe bënte pyetjen se deri në ç'shkallë kanë përparuar punimet e konferencës [që do të mbahet] në Shqipërinë e Jugut.

Eqrem beu iu përgjigj atij, se Vlora nuk po arrinte që të merrte dot ndonjë vendim dhe se vetë ai, së bashku me disa delegatë të këtushëm, të Beratit dhe të Elbasanit, do të shkonte së afërmi në Tiranë. Një avokat i këtushëm [i Vlorës] i quajtur Bexhet efendi do të mbledhë njëkohësisht dhe personat e besuar të qyteteve të tjerë të Shqipërisë së Jugut si: Tepelena, Gjirokastra, Delvina, Përmeti etj. dhe do t'i çojë gjithashtu atje.

Ismail Qemal bej Vlora, rivali politik i Syrja beut, i telegrafoi prej Vjenë më 9 të këtij muaji, të birit të tij Ethem beut këtu [në Vlorë] se e ardhmja e Shqipërisë qenkësh e siguruar dhe bashkatdhetarëve të tij ai u rekomandonte besim, bashkim dhe mbajtjen e rendit. Telegrami u prit me entuziazëm prej pasuesve të tij. U vendos që Ismail Qemal beut t'i dërgohet një mesazh falënderimi, gjë kjo që u bë sot.

Nga një kopje të telegrameve të fundit po dërgohet këtu ngjitur.

Sikurse më tha mua, Eqrem bej Vlora niset nesër me anën e tokës, nëpër Fier e Kavajë, direkt për në Durrës, me qëllim që të bashkohet me të atin. Ai më siguroi mua, se ideja e përfaqësuar prej tij dhe prej të atit të tij, për të thirrur një kuvend të përgjithshëm shqiptar në ndonjë qytet të Shqipërisë, si p.sh. në Vlorë ose në Tiranë, Krujë ose Durrës, dhe për të biseduar mbi fatin e atdheut të përbashkët, ka gjetur përkrahje kudo, dhe se po kudo janë caktuar edhe delegatët që do të shkojnë pa humbur kohë në vendin që ka për t'u caktuar. Me gjithë qëndrimin kundërshtar të pasuesve të Ismail Qemal beut në Vlorë, ai nuk dyshon në realizimin e projektit të tij.

Ndaj projektit deri më sot, po mbahet një qëndrim pasiv nga ana e qeverisë, e cila patjetër që duhet të ketë dijeni.

Në mënyrë të njëjtë po raportoj në Stamboll, në Nr. 51, në Janinë nën Nr. 48.

Pranoni shkëlqesë shprehjen e respektit tim më të thellë.

Lejhanec Tij, Shkëlqesës së T ij, kontit Berhtold, Vjenë.

Arkivi i Institutit të Historisë (më tej AIH). Vj. 22-8-825; 22-11-1152 (Haus und Hof Staats Archiv, Wien, Politisches Archiv, Albanien (më tej: HHSt.A.PA.A) Ref. I. Tel. Nr. 64)

ARKIVA E diel, 27 nëntor, 2011

SUPLEMENT JAVOR I

15

www.shqiptarja.com

E ardhmja e Shqipërisë është e siguruar Plaku i Vlorës telegrame me të birin Ethemin Kopje e një telegrami të Ismail Qemal bej Vlorës drejtuar të birit të tij Ethem beut në Vlorë

Kopje e një përgjigjeje telegrafike të Ethem bej Vlorës drejtuar të atit, Ismail Qemal beut në Vjenë

Vjenë, më 9 nëntor 1912

Vlorë, më 13 nëntor 1912

"Vij me vaporin më të parë. E ardhmja e Shqipërisë është e siguruar.

Telegrafoni, kudo të kenë besim të plotë për fatin e atdheut duke u rekomanduar marrëveshje vëllazërore, bashkëpunim, ecje në rregull të punëve shtetërore, ruajtje të rendit publik, përshëndetje atërore.

Qemal, Grand Hotel AIH, Vj. 22-8-823 (HH.St.A.PA.A., Tel. 9 nëntor 1912. Teksti frëngjisht)

"Falënderime të sinqerta për të ardhmen e Shqipërisë.

Kemi ftuar kudo bashkatdhetarët të dërgojnë në Vlorë delegatë për asamblenë. Delegatët e emëruar presin udhëzime pas komunikimit të telegramit tuaj. Na udhëzoni në se është e nevojshme të bëhet mbledhja. Shpejtoni ardhjen në qoftë se Durrësi nuk është i bllokuar.

Qetësi e plotë. Presim me padurim sqarimin e gjendjes.

Të fala me respekt në emër të bashkatdhetarëve.

Ismail Qemali me djemtë e tij, Stamboll 1896

Ethem AIH, Vj. 22-8-824 (HH.St.A.PA.A., Tel. 13 nëntor 1912. Teksti frëngjisht)

Durrësi nuk është i sigurt për Kongres Hoxhallarët duan sundimin e Kalifit, ata kanë kërkuar që të nxirren jashtë Durrësit delegatët e huaj Telegram i shifruar i nënkonsullit të Austro-Hungarisë në Durrës, Rudneit, dërguar me anë të vaporit të Lloidit "Kontit Ëurmbrand" Kastelnuovo, me të cilin informon situatën jo të përshtatshme në Durrës, për mbajtjen e një kongresi kombëtar dhe nxitjen prej tij të delegatëve të mbledhur për nënshkrimin e një lutjeje, ku përveç autonomisë, të figurojë edhe varianti i "pavarësisë" Durrës, më 13 nëntor 1912 Tepër konfidencialisht Kur dje mbrëma u bë e ditur këtu mbajtja e një kongresi shqiptar në Durrës dhe popullsia u ftua për të dërguar delegatë, hoxhallarët dhe pjesa fanatike e popullit protestuan kundra mbajtjes dhe deklaruan se donin të qëndronin nën sundimin e Kalifit.

Hoxhallarët madje kanë kërkuar pranë mytesarifit, nxjerrjen jashtë prej Durrësi, të delegatëve të huaj (telegrami i këtushëm Nr. 90, data e pardjeshme).

Ortodoksët do të mbajnë qëndrim të rezervuar (telegrami im i djeshëm Nr. 90).

Në këto rrethana, pasi mbajtja e një kongresi bëhet e dyshimtë, unë, pa u ekspozuar, tentova që të siguroja prej delegatëve të pranishëm një lutje drejtuar Perandorisë [Austro-Hungareze], me anën e së cilës, duke i vënë theksin situatës në Ballkan, kërkohej që të tregohej edhe më tej kujdes për Shqipërinë.

Dokumenti i nënshkruar që lyp mbrojtjen e Madhërisë së Tij, Imperatorit dhe Mbretit, të sundimtarit më të fuqishëm, perandoria e të cilit përfshin edhe provinca ballkanike, ka për të rënë sot në duart e mia. Në të paraqitet kërkesa për një autonomi nën sovranitetin turk dhe, në qoftë se kjo gjë nuk ka për të qenë e mundur tani, për pavarësi dhe neutralitet.

Me anën e kësaj shkrese ne nuk marrim përsipër asnjë detyrim.

Delegatët luten që, hëpërhë, çështja të mbahet e fshehtë.

Rudnei AIH, Vj. 22-8-827 (HH.St.A.PA.A., Nr. 2494, Tel. Nr. 96)

Konti Bertold: Ismail Qemali niset sot, ndihmojeni por hapni sytë e mos i besoni në politikë Telegraf i Berhtoldit nga Vjena për nënkonsullin Rudnei në Durrës me informacionin për nisjen e Ismail Qemalit nga T riestja dhe udhëzime për trajtimin e tij dhe të grupit të shqiptarëve që e shoqërojnë Triestja

Në foto: Fakimile e tre prej dokumentave të nxjerra nga arkivi i letërkëmbimeve diplomatike austro-hungareze

Vjenë, më 19 nëntor 1912 Shumë konfidencial.

Ismail Qemal beu niset sot me vapor nga Triestja për në Durrës. Zotëria Juaj duhet të silleni mirë si me të ashtu dhe me të gjithë patriotët shqiptarë. Në rast se ata do të gjenden ndonjëherë ngushtë, t'i ndihmoni që të hipin në vaporin "Graf Wurmbrand", apo në vaporët e Lloyd-it që rrahin Durrësin. Megjithatë duhet të hapni fort sytë kundrejt Ismail Qemal beut, të cilit në politikë nuk mund t'i besohet kryekëput. Në ju zëntë me gojë tema politike, duhet t'i thoni vetëm pikëpamjen tonë që e di gjithë bota, të cilën e përkrah dhe Italia, se ne duam pavarësinë dhe integritetin e Shqipërisë, thënë ndryshe të blini prej tij e të mos shisni. Meqenëse ndërmjet Ismail Qemal beut e politikanëve të tjerë shqiptarë ka kundërshtime, është mirë që të mos merrni pjesë as në këto grindje as dhe në shpjegimin e formës së regjimit të nesërm të Shqipërisë, por ta theksoni kurdoherë se është nevojë e domosdoshme që në këto kohëra kritike bashkimi i plotë i të gjithë krerëve shqiptarë është absolutisht i nevojshëm.

Kur tu paraqitet rasti, lutemi që këto instruksione t'ia telegrafoni në shifra, Vlorës dhe Janinës.

Berhtold AIH, Vj. 22-24-2458, (HHSTA.PA,A, Nr. 4498, Tel. Nr. 26)

Leopold Berthold

16

www.shqiptarja.com

ARKIVA E diel, 27 nëntor, 2011

SUPLEMENT JAVOR I

L ETERKEMBIMET S EKRETE

“Në mos autonomi të paktën Pavarësi” Lutje e delegatëve nga Durrësi për perandorin austriak Raport i nënkonsullit Rudnei dërguar nga Durrësi ministrit Berhtold, lidhur me mbledhjen e një numri delegatësh në këtë qytet dhe hartimin ilegalisht prej tyre të një dokumenti ku shënohej se, nëse autonomia nën sundimin turk ishte e pamundur të kërkohej "pavarësia dhe neutraliteti" Durrës, më 13 nëntor 1912 Tepër rezervat Shumë i ndershmi Kont!

Duke iu referuar telegrameve të mi të devotshëm të datës 13 të këtij muaji, nën nr. 96 dhe 98, këtu ngjitur kam nderin të parashtroj lutjen e delegatëve të Shqipërisë, që gjenden në Durrës, e cila është e destinuar për Madhërinë e Tij. Telegrafisht unë mora lejen t'i raportoja Shkëlqesës Suaj motivet që më kanë shtytur për të nxjerrë këtë dokument.

Kur pashë se qëndrimi i popullsisë fanatike, e cila mbajtjen e një kongresi e sheh si një rrezikim për sovranitetin e kalifit, bën të pamundur realizimin e kësaj asambleje, sepse kërkon madje nga mytesarifi edhe dëbimin e delegatëve të huaj dhe, pasi edhe ortodoksët mbajtën në këtë drejtim një qëndrim refuzues (sepse ata duan një pushtim të huaj për të mos u qeverisur prej shumicës myslimane) - të shihet telegrami i këtushëm Nr. 95, data 12 e këtij muaji, unë vendosa që të shfrytëzoja disponimin e favorshëm të delegatëve për ne.

Me rastin e një bisede të lirë që unë pata me famullitarin e Durrësit, Dom Nikollë Kaçorrin dhe pastaj me Murad bej Toptanin, mu dha rasti të përmendja se Monarkia [Austro-Hungareze] tregon një interesim të madh për Shqipërinë, se ajo nuk mendon për një pushtim të saj dhe se dëshiron që në këtë kohë të vështirë t'u vijë në ndihmë shqiptarëve, porse në këtë drejtim do të ishte e nevojshme të bëhet diçka pozitive. Pastaj unë në bisedim e sipër i preka kalimthi çështjet që do të duhej të përmbante një lutje. Një ditë më vonë unë mora prej Imzot Kaçorrit në një formë si konfidenciale konceptin e një lutjeje drejtuar Madhërisë së Tij prej së cilës, sipas këshillës sime, u eliminuan disa kërkesa tepër të guximshme.

Murad bej Toptani, të cilit unë i kisha borxh një vizitë, tregoi më vonë konfidencialisht se delegatët, duke parë se mbajtja e kongresit po vihej në rrezik, kishin marrë vendim për të vepruar urgjentisht dhe se dëshironin që t'i parashtronin një lutje Madhërisë së Tij apostolike.

Kur mora dokumentin e bashkangjitur, unë konstatova me kënaqësi, se si gjendet brenda linjës që caktova unë dhe Dom Kaçorri, duke marrë në konsideratë pikëpamjet e ndryshme të delegatëve.

Kështu, në rast se autonomia nën sundimin e Turqisë nuk ka për

të qenë më e mundur, u lyp "pavarësia dhe neutraliteti". Ky modus i fundit ishte i nevojshëm që të përdorej për balancim, se përndryshe nuk do të mund të arrihej në një akord.

Unë i kam dhënë një rëndësi të veçantë stilit, i cili, me sa të jetë e mundur, të lejojë një interpretim sa më gjerë, dhe u përpoqa të zgjedh një formë, e cila përjashton iso facto përfshirjen e shteteve të tjerë të mëdhenj, pa marrë ne përsipër angazhime.

Me rastin e dorëzimit të kësaj lutjeje unë kam dhënë sigurimet se nuk do ta përdor atë për të influencuar kongresin eventual dhe se nuk marr përsipër asnjë lloj detyrimi. Gjithashtu dhe dorëzuesit mu lutën se, përsa kohë që nuk mbahet kongresi dhe për sa kohë që ekziston sundimi turk në Shqipëri, për arsye të vetëkuptueshme, çështja duhet të trajtohet tepër konfidencialisht.

Prej delegatëve të pranishëm, që për nënshkrimin e tyre kanë vënë emrat e qyteteve të përfaqësuar prej tyre, vetëm Midhat bej Frashëri nuk e ka vënë nënshkrimin pa e motivuar kurse të gjithë aksionin dhe motivimin e tij e ka aprovuar.

Më në fund, dëshiroj t'i njoftoj me përvuajtje Shkëlqesisë Suaj, se konstatova se bejlerët llogarisin marrjen parasysh të lutjes, qoftë edhe në një formë të përgjithshme.

Një fjalë e mirë dërguar atyre nga Madhëria e Tij, që mund t'u transmetohej me anën time, mund të influenconte në mënyrë të favorshme punimet e kongresit eventual.

Edhe një herë marr lejen të njoftoj me shumë përvuajtje se vendimin për këtë hap unë e mora për rastin, që, edhe në qoftë se do të dështonte mbledhja e kongresit, ne të posedonim një dokument prej parisë shqiptare, i cili mund të përdorej në situata të veçanta, pa na ngarkuar ne në detyrime.

Pranoni, Shkëlqesë, shprehjen e respektit tim më në thellë.

Rudney Tij, Shkëlqesës së T ij, kontit Berhtold.

AIH, Vj. 22-8-826, 22-11-1153 (HH.St.A.PA.A., Ref. I. Tel. Nr. 74) Në foto: Faksimile e Lutjes së delegatëve shqiptarë që ndodheshin në Durrës, drejtuar Madhërisë së tij Franz Josefit I në gjuhën shqipe

ARKIVA E diel, 27 nëntor, 2011

SUPLEMENT JAVOR I

“Jemi kombi më i vjetër na ndihmoni të krijojmë shtetin tonë”

Perandori Franz Josef

Shtojcë e raportit të nënkonsullit Rudnei dërguar nga Durrësi për ministrin e Jashtëm, Berhtold, me përmbajtjen e Lutjes drejtuar në gjuhën shqipe Perandorit Franc Jozef, për të mbështetur autonominë ose pavarësinë e Shqipërisë dhe integritetin e saj territorial

Durrës, më 13 nëntor 1912 Shumë konfidencialisht Lutja e delegatëve shqiptarë të ndodhur në Durrës, drejtuar Madhërisë së tij Franz Josefit I në gjuhën shqipe.

Përkthimi Madhëri!

Shumë të rrezikshme janë këto ditë për ne shqiptarët dhe për atdheun tonë, të cilin të katër shtetet ballkanikë duan që ta copëtojnë dhe asgjësojnë. Ne po bëjmë atë që është në fuqinë tonë dhe po i lutemi Perëndisë që Perandoria e jonë të mundi armikun dhe të na mbrojë neve. Fatkeqësisht perspektivat nuk janë të favorshme dhe ne po shohim se armiku ka okupuar shumë pjesë të katër vilajeteve të Shqipërisë, d.m.th. të Kosovës, Manastirit, Shkodrës dhe Janinës.

Për këtë arsye ne i drejtohemi

Letër perandorit FRANZ JOSEF Madhërisë suaj, perandorit të një shteti që ndodhet në afërsinë tonë dhe që në Ballkan, në Bosnjë dhe Hercegovinë ka, gjithashtu zotërime dhe i lutemi që, me rastin e shikimit të çështjes së Ballkanit, të merret parasysh gjithashtu dhe Shqipëria në atë mënyrë që ajo të mos dëmtohet, të mos pësojë humbje tokash, të mbetet e paprekur dhe ti akordohet një

autonomi e gjerë në kuadrin e perandorisë osmane.

Por, në rast se pas luftës kjo perandori nuk do të jetë në gjendje me që të qeverisë mbi Shqipërinë, ne i lutemi me gjithë zëmrën Madhërisë suaj për të denjuar që njësoj si shtetet e tjerë ballkanikë, këta të katër vilajetet e sipërpërmendur, me një popullsi prej më tepër se tre milion frymë,

Rudnei nga Durrësi…

"Ismail Qemali po mbledh delegatët është i rezervuar në deklarata" Telegram shifër i nënkonsullit, Rudnei nga Durrësi për eprorët në Ministrinë e Punëve të Jashtme në Vjenë, në lidhje me takimin me Ismail Qemalin dhe deklaratat e tij në lidhje me shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë Durrës, më 22 nëntor 1912 Me rastin e festës së Bajramit, sot i bëra një vizitë, Ismail Qemalit. Shpresoj që nesër të niset për në Vlorë. Abdi beu [Toptani], Refik Toptani, Dom Nikoll Kaçori dhe personalitete të tjera prej Durrësi do të shkojnë së bashku me të.

Qemali m'u lut t'i parashtroj Shkëlqesisë Suaj falënderimet e tij për besimin dhe t'u njoftoj se me anën e një telegrami privat, ai i ka kërkuar të gjitha qyteteve të Shqipërisë të dërgojnë delegatët në Vlorë. Mbështetur në përgjigjet e marra, ai është i sigurt se atje kanë për t'u mbledhur delegatët e shumicës së qyteteve të Shqipërisë. Nga Dibra, Isa Buletini ka siguruar pjesëmarrjen e tij. Është ftuar edhe kapedani i Mirditës.

Ismail Qemali është shumë i rezervuar me deklarata. Mbështetur në instruksionet e Shkëlqesisë

Suaj, unë i evitova bisedat politike. Kaçorri më njoftoi se Ismail Qemali i ka bërë me dije se do të proklamojë pavarësinë e Shqipërisë dhe do të krijojë një qeveri provizore. Po ashtu, ai ka ndërmend t'i shkruajë Esat Toptanit në Shkodër, që pas proklamimit të pavarësisë edhe ai të ngrejë flamurin kombëtar shqiptar.

Sado që këtu......[shifra është e prishur], janë të bindur për qëllimin e mësipërm të Ismail Qemalit, edhe fanatikët po mbajnë një qëndrim të qetë.

Një kopje Stambollit. Në të njëjtën mënyrë i raportohet Budapestit.

Rudney AIH). Vj. 22-6-691(HHSt.A.PA.A, Ref. I.II.V. Tel. Nr. 129)

të formojnë Shqipërinë si një shtet më vete.

Ne e drejtojmë këtë lutjen tonë, sepse, midis të gjithë të tjerëve, shqiptarët janë kombi më i vjetër, që ka gjuhën e vet, zakonet e veta, dhe gjaku i tyre nuk ka asgjë të përbashkët me gjakun e popujve fqinjë. Ne ju lutemi për këtë gjë sepse asgjësimi ose zvogëlimi i kombit shqiptar, do të ishte një

17

www.shqiptarja.com

padrejtësi, sepse ky komb nuk qëndron nën shtetet e tjerë ballkanikë as numerikisht, as intelektualisht ose moralisht dhe, sado që prej shekujsh ai është rrahur prej valëve të ndryshme politike, ai e ka mbajtur gjithnjë të fortë si shkëmbi kombësinë e tij dhe zakonet e tij, gjë të cilën e vërtetojnë dhe sakrificat që shqiptarët kanë bërë gjatë regjimit të xhonturqve për të ruajtur entitetin, civilizimin dhe përparimin e kombit të tyre.

Ne lutemi për këtë gjë, sepse, me aq sa duket sikur të plotësohej dëshira jonë për krijimin e një shteti neutral, ashtu si Belgjika ose Zvicra, shteti shqiptar mund të sigurojë jo vetëm një ekuilibër midis shteteve ballkanikë, por mund të siguronte një ekuilibër edhe të Evropës. Për të gjitha këto arsye ne shpresat tona ja besojmë bujarisë së madhe të Madhërisë suaj, dhe për këtë mirësi i gjithë kombi shqiptar ka për t'ju mbetur mirënjohës.

Të bindur se lutja jonë ka për të prekur zemrën e Madhërisë Suaj nënshkruajmë dhe mbetemi shërbëtorët e përvuajtur të Madhërisë Suaj.

Vazhdojnë nënshkrimet Nikoll Kaçorri, prift Murad T optani Toptani Mustafa Asim Kruja Sali Gjuka nga Peja Rexhep Mitrovicë Bedri Pejani Fuad T optani Toptani Abdi T optani Toptani

Shqipëri, më 12 nëntor 1912 AIH, Vj. 22-6-697, (HHSt,A,PA,A, Nr. 71/1) AIH Vj. 22-11-1160, (HHSt,A,PA.A, Rap. Nr.74)

Greqia i premton Ismail Qemalit se do të njohë pavarësinë Radiotelegram shifër i nënkonsullit, Rudnei, nga Durrësi për eprorët në Ministrinë e Punëve të Jashtme në Vjenë, në lidhje me takimin me Ismail Qemalit, para nisjes së tij për në Vlorë Durrës, më 23 nëntor 1912 Tepër konfidencialisht.

Sot në mëngjes, para se të nisej për në Vlorë, Ismail Qemal beu më bëri një vizitë. Me ndërmjetësinë time, ai i bën me dije Shkëlqesisë Suaj se është i bindur për realizimin e planeve të tij. Proklamimi i pavarësisë së Shqipërisë ka mundësi të bëhet në mes të javës që vjen. Qeveria greke i ka premtuar atij njohjen e pavarësisë. Ai...[gabim shifre] proklamimin në qoftë se hiqet bllokada e Vlorës. Me t'u bërë proklamimi i pavarësisë, ai i lutet Shkëlqesisë Suaj, që të mundësohet dërgimi i armëve për të nxjerrë jashtë Shqipërisë, trupat armike.

Një kopje Stambollit. Në të njëjtën mënyrë i raportohet Budapestit Vj, 22-6-694 (HHSt.A.PA.A, Nr. 4988. Ref. I. V. Te. Nr. 134)

18

www.shqiptarja.com

ARKIVA E diel, 27 nëntor, 2011

SUPLEMENT JAVOR I

L ETERKEMBIMET S EKRETE

Ministri Berhtold: Deklarat e Ismail Qemalit janë të pabaza, ja e vërteta e takimit tim me të Telegram shifër i ministrit të Punëve të Jashtme të Austro-Hungarisë, kontit Leopold Berhtold nga Vjena dërguar ambasadorit austro-hungarez në Romë, Merei, në lidhje me takimin e tij me Ismail Qemalin Vjenë, më 22 nëntor 1912 Në një artikull të gazetës "Temps", në të cilën shfaqet tendenca për të mbjellë farën e mosbesimit midis AustroHungarisë dhe Italisë, në mënyrë të veçantë, shqyrtohet çështja shqiptare dhe tentohet të nxirren përfitime prej deklaratave që pretendohen të jenë thënë prej Ismail Qemalit, në lidhje me vizitën e kryer së afërmi në Vjenë.

Duke u rezervuar për t'i kundërshtuar këto lajme me anën e shtypit të këtushëm, po i jap rëndësi informimit të Shkëlqesisë Suaj, ashtu sikundër e kam bërë edhe me dukën e Avarnës. Ismail Qemali është pritur këtu në Min-

Raport konfidencial i konsullit, Lejhanec nga Vlora për ministrin e Punëve të Jashtme, në lidhje me mbledhjen e Kuvendit Kombëtar të Pavar-shqiptarëve dhe shpalljen e Pavar ësisë së Shqipërisë Vlorë, më 29 nëntor 1912 Shumë i nderuar Kont!

Ismail Qemal beu, që mbërriti këtu më 26 të këtij muaji prej Fieri, së bashku me 27 delegatë nga qytetet e ndryshme të Shqipërisë, duke marrë parasysh urgjencën e lypur prej situatës, vendosi që të mos presë ardhjen e delegatëve të tjerë, por të bëjë pa humbur kohë gjatë ditës së 28 të këtij muaji, proklamimin pavarësisë së Shqipërisë.

Kuvendi Kombëtar i jashtëzakonshëm u mblodh dje në orën 2 pasdreke, në shtëpinë e kryetarit të bashkisë, Xhemil bej Vlorës. Pas shqyrtimit e pranimit të mandateve të delegatëve, Kuvendi dëgjoi Ismail Qemal beun, i cili duke përshkruar shkurt situatën, theksoi nevojën e marrjes së një vendimi të shpejtë për ruajtjen e interesave të vendit. Kuvendi vendosi unanimisht proklamimin e pavarësisë së të gjithë Shqipërisë dhe njoftimin pa humbur kohë të Fuqive të Mëdha dhe të shteteve ndërluftuese për proklamatën.

Njëkohësisht, Ismail Qemal beu u zgjodh kryetar i qeverisë provizore dhe u ngarkua me formimin e kabinetit, respektivisht të komitetit ekzekutiv. Sipas propozimit të Veli efendiut nga Gjirokastra, famullitari i Durrësit, imzot Kaçorri që kryesonte Asamblenë Kombëtare pranë Ismail Qemalit, u miratua njëzëri si zëvendës i tij.

Më pas, aty afër orës 4 pasdreke, tek dera e shtëpisë së Xhemil beut, u ngrit flamuri kombëtar, një shkabë dy krenare e zezë, brenda në fushë të kuqe. Proklamimi i pavarësisë së Shqipërisë, iu njoftua popullit që priste jashtë, i cili e priti me gëzim dhe entuziazëm.

Më pas, një turmë njerëzish përshkoi rrugët e qytetit duke kënduar dhe brohoritur. Ajo qëndroi përpara konsullatës sonë dhe

istrinë e Jashtme, ashtu siç ndodhi edhe në Romë. Por deklaratat e bëra ose të vëna në gojën e politikanit shqiptar të sipërpërmendur, mbi përmbajtjen e bisedës së këtushme, janë krejtësisht pa baza.

Biseda me Ismail Qemalin u kufizua krejtësisht në shqyrtimin e përgjithshëm të qëllimit të përbashkët të Austro-Hungarisë dhe të Italisë, për autonominë e Shqipërisë. Gjithashtu, atij dhe bashkatdhetarëve të tij iu dha mundësia për t'u kthyer në atdhe, një koncesion ky, që po të paraqitej rasti me siguri që do t'i akordohej edhe nga qeveria italiane.

Faksimile e dy prej dokumentave të arkiv austro-hungarez për Pavarësinë

Ne këtu e evituam që të hapeshim më shumë me Ismail Qemalin, sepse edhe unë, kam të njëjtin mendim të disfavorshëm për këtë politikan shqiptar, sikundër edhe markezi di San Xhuliano (telegrami i Shkëlqesisë Suaj, numër 187, datë 19 të këtij muaji). Unë, sikurse edhe ministri i Jashtëm italian [San Xhuliano], nuk kam ndonjë qëllim të veçantë për t'i akorduar atij ndonjë rol të veçantë në transformimin e ardhshëm të punëve në Shqipëri.

Për njoftim tepër konfidencial, zotit ministër të Jashtëm të Italisë.

AIH. Vj. 22-11-1158 (HHSt.A.PA.A, Nr. 196)

PËRSHKRIMET E RRALLA

Flamuri u ngrit në 4 pasdite te dera e shtëpisë së Xhemil beut Ismail Qemali lavdëroi grekët në Himarë, të cilët me të parë flamurin shqiptar shqiptar,, paskan pushuar gjoja zjarrin... shpërtheu në brohoritje të stuhishme duke thirrur "Rroftë Shqipëria! Rroftë Austria!", thirrje të cilat u shoqëruan me duartrokitje.

Unë falënderova kolonën nga dritarja duke tundur kapelën dhe duke thirrur "Rroftë Shqipëria!".

Pastaj kolona shkoi para konsul-

latës italiane ku u bënë manifestime të njëjta. Zoti De Facendis [konsulli italian në Vlorë] u duk gjithashtu në dritare dhe falënderoi duke thirrur tri herë "E viva l'Albania!".

Para nënkonsullatës ruse nuk u bë asnjë manifestim. Flitet se u dëgjuan vetëm disa thirrje të izoluara :

"Rroftë drejtësia!".

Ismail Qemal beu, i cili ditën e mbërritjes së tij, i kishte bërë vizitë konsullatës së këtushme perandorake dhe mbretërore [të AustroHungarisë] dhe konsullatës italiane, nuk i ka rezervuar deri më sot të njëjtat konsiderata nënkonsullit

Lista e delegatëve shqiptarë në Kuvendin e Vlorës Për Vlorën: Ismail Qemal bej, njëkohësisht kryetar i Kuvendit, Eqrem bej Vlora (jo i pranishëm, ndodhej në Himarë), Qazim Kokoshi, Zihni Nuri Efendi Kanina, mësuesi Jani Minga, Aristidh Ruçi.

Për Gjirokatrën: Veli efendiu, Elmas efendiu dhe Azis efendiu.

Për Përmetin: Veli bej Përmeti (jo i pranishëm) provizorisht Syrja bej Vlora (jo i pranishëm), Mid'hat bej Frashëri.

Për T epelenën: Sadullah efendiu (jo i pranishëm).

Tepelenën: Për Korçën: përkohësisht Dhimitër Zografi dhe Pandeli Cali, të dy nga Bukureshti por të lindur në Korçë.

Për Beratin: Azis pashë Vrioni (jo i pranishëm), Iljaz bej Vrioni, Gjergj Karbunara, Hajredin bej Cakrani (jo i pranishëm).

Për Fierin: Sami bej Vrioni (jo i pranishëm), Qemal bej Vrioni (jo i pranishëm).

Për Lushnjën: Qemal beu, Ferid beu, Nebi efendiu.

Për Shijakun: Ymer beu, Xhemal beu.

Për Durrësin: Abaz efendiu, Mustafa Ibrahim efendiu, Jahja efendiu, imzot Nikolla Kaçori si i deleguar i arkipeshkvit imzot Biankit.

Për Krujën: Mustafa Asim efendiu [Kruja].

Për T iranën: Abdi bej Toptani, Murat bej TopTiranën: tani.

Për Elbasanin: Shefqet Daiu, Qemal beu, Lef Nosi, Dervish beu (jo i pranishëm).

Për Ohrin dhe Strugën: Nuri efendi Bakalli, Dr. Myrteza efendiu, Zyhdi beu.

Për Dibrën: Myftiu [Vehbi Agolli].

Për Shkodrën: provizorisht Luigj Gurakuqi, sekretar i Ismail Qemal beut Për vilajetin e Kosovës: Salih Gjuka, Bedri beu, Rexhep beu, Mid'hat bej Frashëri, Isa Buletini (jo i pranishëm), Riza bej Gjakova (jo i pranishëm), Ali bej Draga (jo i pranishëm), Mehmet pashë Kallkandeleni (jo i pranishëm).

Për shoqërinë "Bashkimi" në Bukuresht: Dhimitër Zografi, Pandeli Cali, Kristo Meksi, Dhimitër Mborja, Pandeli Mborja, Dhimitër Berati.

Në mënyrë të njëjtë po raportoj në Stamboll, nën numrin 64 dhe në Durrës, nën numrin 60.

Pranoni Shkëlqesë, Lejhanec AIH. Vj. 22-8-859; 22-8-860 (HHSt.A.P A.A, (HHSt.A.PA.A, Ref. I. Nr Nr.. 70)

rus të nderit, zotit Çika, një shqiptar ortodoks vendas, të cilin e njeh privatisht. Deri më sot midis tyre nuk ka ndodhur as dhe një komunikim.

Sipas ftesës së Ismail Qemal beut, mbrëmjen e datës 28 të këtij muaji, si unë edhe kolegu im italian shkuam në banesën e tij (në shtëpinë e tregtarit të madh Hasan Sharra). Aty ai na përshkroi zhvillimin e bisedimeve në Kuvendin Kombëtar si dhe rezultatin provizor të tyre. Ai na u lut për të vënë në dijeni qeveritë tona dhe për të kërkuar përkrahen dashamirëse të tyre, për shtetin e ri shqiptar.

Me këtë rast ai përmendi dhe shqetësimin e tij për përparimin e trupave serbe, në drejtim të Tiranës, të Durrësit, të Elbasanit, pa marrë parasysh njoftimin për proklamimin e pavarësisë së Shqipërisë. Nga ana tjetër, ai lavdëroi grekët në Himarë, të cilët me të parë flamurin shqiptar, paskan pushuar gjoja zjarrin dhe paskan pritur ndërmjetësit shqiptarë, të cilët u kanë shpurë një lajmërim me shkrim të proklamimit të pavarësisë së Shqipërisë. Më pas luftimet kanë pushuar përfundimisht.

Një tjetër shqetësim për qeverinë shqiptare ka mundësi të krijohet prej lajmit se në Berat dhe në Lushnjë janë duke hyrë kontingjente trupash turke, të mundura dhe në gjendje të shkatërruar. Çështja e furnizimit të tyre ka mundësi që të krijojë vështirësi të mëdha.

Sot në mëngjes, flamuri kombëtar u ngrit edhe në godinën qeveritare, në ndërtesën e nënprefekturës, atë të bashkisë dhe në zyrën e doganës, në Skelë.

Më në fund kam nderin të bashkëngjis për Shkëlqesinë Tuaj, një listë të delegatëve që morën pjesë në bisedimet e djeshme të Kuvendit Kombëtar. Delegatëve që nuk qenë të pranishëm, ju njoh e drejta të miratojnë më vonë vendimin dhe të hedhin nënshkrimin e tyre mbi protokoll.

Sot pasdreke pritet ardhja këtu e Isa Buletinit, së bashku me njerëzit e tij dhe e delegatëve të tjerë që dje kanë mbërritur në Fier.

LETERSI E diel, 27 nëntor, 2011

SUPLEMENT JAVOR I

19

www.shqiptarja.com

Një poemë e Skiroit për Ismail Qemalin Zef Skiroi lindi më 10 gusht të vitit 1865 në Horën e Arbëreshëvet në Sicili, ishte një poet gjuhëtar dhe gazetar shquar.. Shqiptar patriot, dijetar dhe koleksionist i traditave poetike Arbëreshe. Ishte profesori i parë Arbëreshë i shquar universitar i Katedrës së gjuhës shqipe pranë Institutit Oriental të Napolit, duke marrë pjesë gjallërisht në Rilindjen shqiptare. Eshtë përfaqësuesi kryesor i traditave kulturale e letrare shqiptare të Sicilisë. Vdiq më 1927.

Kënga e Plàkut t'Màth të Shkjypëriës Giuseppe Schirò

s'kishte vàll me u vërtetuar

me ne t'jen në çëdó zyre,

dëshirimi i 'tij ndo hérë

si te lufta, ashtú në pakje,

O shkjyponja, që pushoni

të përtrîhej tòka e mjerë,

sa të kemi t'bardhë fakje,

për mbi krèpe, çë kërkoni,

t'ishte i lúm i shkreti vënt

é po t'rrójëm si na thanë,

çë kërkoni në kjiell tênë

çë po i rrinte n'zëmbrë é n'mënt,

për shëndet, të vjetrit t'anë;

prap nga mjegullat të zênë?

é t'kish bota atê liri

bota t'díe se kush fisnik

Atà sy të mpréhtë è t'zesë

çë njeriun e bên njeri!

s'munt të bênet kurr i lik.

Me t'vërtetë i punës bír

véhtes s'vetë s'i zên besë, s'din ku t'ngulen si mê pàra,

Kóhë e t'vúajturit e gjatë,

êsht aí çë rron i lír;

è më kot te t'lartat àra

po në sgjim é ditë é natë

si edhè kush u nda nga t'shumë

atà rràhin, kurr pa u mbétur,

e kaluame è në durim,

me mundime edhè pa gjúmë,

dritësorin për të gjetur;

si n'harésë é në pertim,

një t'shpërblyeme për të prékur,

atê zot è t'dritës krua

kjofshme e lúme ngjer çë malet

çë s'u prâ é s'u lóth tu'e ndjekur,

prej tsilit hòf ju u shtua;

do të çohen për mbi valet,

é ç'e zû kúr gjithkúsh rréhej

çë s'u mèk për vjetë aspak;

je për tyj pát'lêngun drûri

se e të marrit ísh të shprehej.

ç'ishte i that é pemët prûri,

Por aí çë ka t'dukúam

pemët t'bukura é të shishme,

prej burimi të kulluam,

çë do t'mbéten të paprishme,

me të drejte t'plotë é t'mbarë

përsé gjithë i pokji stina,

gàs munt t'ket nga atà të parë

s'i dògj'afshi, às mardhi tsina!

çë për jetë é mót do t'rrojën,

Kot e rrahu drûn rrëpira,

sé të gjallët s'i harrojnën.

sè kjendresë i dhò e vështira.

Pran në nà do t'kemi híe

Pràn se ajo kjëndrak e bêri,

nga ajó rrjedhë lartësie,

a përhàp i trimit zêri;

dúhet t'njihemi të zótë,

è kur erdhi dita e preme,

jó me fjalë é lavde t'kotë,

nuk u dúkën mê të rreme

po me ndér edhè me punë

atò fjalë çë Shkjuptarit

mós t'na sjellë armiku dhunë,

zêmbrë i dhanë te të kjarit:

é të thet aí, tue kjeshur:

"Ka t'agónjë dita e jote,

"Ish me pëndë t'húaja i veshur

sé s'a fllikje é sé s'u ndote,

lakurikji vetlëvdonjës,

si Thersiti, çë s'ka ndér,

çë po shpallej si i shkjyponjës!"

çë s'u mblak me gjith se plak; po kjëndroi si u duk, kur dolli nga Janina è nga Stambolli; kur të çohej Shàmi e pa lart akjë sa mê nuk ka; si kur Tripulli e përiti me dëshir, si edhè Gjiriti; ndonse t'mirën nuk e patën kjë t'i ndzirte atyre natën.

Thà sulltani i kukj në tèrr: isa e 'tij mua syt më mèrr!

Për t'u fikur e dre më mbush; è lè t'prishet Shkjypëria, kjë të ket fitim Turkia!

S'munt t'e lê t'e zêrë mòti, mos të ngjallet Kastrioti!

---Moj ti bishë, o bishë e plirë,

ás si Shkjáhu (t'mós ísh lér!).

Néve tí këtó mësove, U gdhi dita é ret u tretën,

Ismail, é ndónse shkove,

dolli díelli é shkrepi jétën;

do t'na ngásnjë e larta fjalë

mori é u nís ahíerna trimi

burra t'fárës për me dílë,

ndëpër dejt nga perëndimi.

sót é néstër è për jétë,

Fátin ka te syt é n'dorë

si Shkjyptarë të vërtetë.

ndëpër male é ndëpër brigje.

e ka flámurin... O Vlorë,

Tek ai i lëvdoshmi várr

Pòrsa u ndès, nuk shuhet mê,

námi i jyt nuk munt t'harrónei,

te ku ndodhet shëjti zjárr,

s'e ndalon në rrugë asgjê,

é me motin do të shtonet,

zjárri i máth çë po héth rréze

é gjithkundi véte é shkòn,

se si n'Krûjë, prap e zonja,

é çë tì, Ismaíl, na ndéze,

si shkreptima fluturòn;

tek tí çerdhen bê shkjyponja;

burra é párësë edhe krenje,

mê të ftohtin shpejt e ndzéh,

práp e zonja e dheut é e bregut,

me të végjij' é t'mëdhenjë,

mê të rênit shpyrtin ngréh,

si në kohë t'Skanderbegut:

do të víjën për këshíll,

ê si dàshësin e prîn,

zonjë n'fushë edhè te mali....

si po kush te i bardhi uvíll

kë i kjëndron ashtú e përshîn.

Pást lëvdí Ismail Kjemali!

syt i mban, të mós humbasnjë

Lëvdí pást po si dragói

rrugën kurr edhè të ngasnjë

Kohë e shkueme n'dhé të húaj,

çë nga armiku na shpëtói;

atê brég te ku, ndëvónë,

ku Ismaili, edhé se vúaj,

si i Vjosívës djali i kjuam,

ka me u prêjtur për gjíthmónë.

fén s'e humbi më t'përitur,

ç'ás një hérë kje i pushtuam!

Giuseppe Schirò

t'iku thonjsh trimi i mirë, è ndëshkim mê t'math nga ai prej së largut do t'kesh tì; përsé gjen mendimi shtìgje

edhè rroi, túk'endërritur, pa dyshim se me t'vonuar

"Kuvêndi", Të dy'shpyrtërat e tyre

Nr .9, 31 Mars 1919, f.7 Nr.9,

20

FAKT

www.shqiptarja.com

E diel, 27 nëntor, 2011

SUPLEMENT JAVOR I

F OTOGRAFITE Z BULIMI FOTO EKSKLUZIVE

Në foto: (majtas) Faksimile e imazhit të ri të aktit të Pavarësisë, ku duken qartë shumë ndryshime nga fotoja në të djathtë, e cila tregon kartolinën e përgatitur nga Lef Nosi në vitin 1937, me rastin e 25 vjetorit të shpalljes së Pavarësisë.

Një foto surprizë e Aktit të Pavarësisë Është e ndryshme nga fotoja e Lef Nosit. Ndoshta e fotografuar më vonë dhe dëshmon një pistë të re hetimi për zbulimin e reliktes Admirina Peçi admirinapeci@gmail.com ○

○

○

○

K

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

jo foto e re e Deklaratës së Pavarësisë është befasuese.

Dokumenti i vyer, këtu duket më i vjetër, ndryshe nga fotoja e realizuar në vitin 1937 nga

Lef Nosi. Duket qartë që është një foto tjetër. E fotografuar në një kohë të mëvonshme mbase. Kjo dëshmon, se dikush e ka pasur në dorë, pas Lef Nosit dhe e ka fotografuar. Vitin nuk mund ta zbulojmë hë për hë, por autori i fotos, përmes hetimeve mund të zbulohet, e përmes tij edhe historia se ku mund të jetë "zhdukur" për kaq e kaq vite ky dokument me vlerë të pallogaritshme shpirtërore për shqiptarët. Kjo foto e zakonshme në pamje të parë, por që fsheh në

të vërtetë një fakt të rrallë, e mund të na tregojë rrugën e zbulimit të dokumentit origjinal, u qëmtua nga Darling Vlora në një botim italian të viti 2009.

Siç e analizon edhe stërnipi i Ismail Qemalit, fotoja ka disa ndryshime nga fotoja klasike që njohim. "Foto të lë përshtypjen se është marrë nga origjinali. Ky Akt, që duket një fletë paksa e vjetër dhe me shenjat e palosjes, nuk i ka të gjitha firmat në faqe të parë por, në një shirit letre veças, shk-

ruhet se prapa janë edhe gjashtë firma të tjera, gjë që të lë përshtypjen se Lef Nosi, në versionin për 25-vjetorin, i ka vendosur të gjitha bashkë. Kjo gjë të lë të mendosh që ndoshta Akti i Pavarësisë, origjinal, ekziston, në duart e ndonjë koleksionisti apo në duart e dikujt tjetër", thotë Darling Vlora.

Burimet ku mund të jetë marrë kjo foto mendohen të jenë Fototeka Marubi, Arkivi Kombëtar, Arkivi i ATSH, ose "Shkolla shqiptare e fotografisë".

Kjo është hera e parë që Akti i Pavarësisë publikohet në këtë version, shenjat dalluese të të cilit na afrojnë shumë me origjinalin.

Kërkimet e mëtejshme mund të na zbulojnë ndoshta këtë dokument të vyer, një ndër shenjat më kuptimplotë të pavarësisë së Shqipërisë dhe krimit të shtetit të parë shqiptar.