almedicus

Çfarë duhet të dini mbi rënien e flokëve

Virgjëria, fantazma e mentalitetit të shkuar

F

P

lokët rriten kudo në lëkurën e trupit të njeriut me përjashtim të pëllëmbëve të duarve dhe shputave të këmbëve.

Shumë prej tyre janë aq...

Faqe 20

A

ër të treguar rëndësinë e himenit në procesin e vërtetimit të virgjërisë, mungesa e tij nuk tregon gjithmonë se një vajzë ka kryer marrëdhënie...

Faqe 18

Botim zyrtar i Fakultetit të Mjekësisë, Universiteti i Tiranës Adresa: Fakulteti i Mjekësisë, Nr371, Cel: 069 63 46688, E-mail: suplementi@almedicus.org

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

Nr.14

LMEDICU BOTIM I PËRJAVSHËM I GAZETËS SHQIPTARJA.COM

MELANOMA/ Si mund të dallojmë nishanet e pazakontë

Trajtim i suksesshëm nëse kapet në kohë 9 mënyra për të mbrojtuar lëkurën tuaj JANA NANO

        

Faqe 17

Medikamentet: Miqtë dhe armiqtë e tyre o rrallë i fajësojmë barnat për reak sione a mungesë efekti, por në fakt ato si lëndë kimike ndërveprojnë jo vetëm me qelizat për të cilat janë krijuar, por me shumë lëndë përbërëse të trupit e pjesë të mekanizmave përgjegjës së transformimit të barnave. Ndaj gjatë rrugës drejt qëllimit, ndërhyjnë e shkaktojnë ato që quhen ndërveprime...

M

Drejtor: Taulant MUKA Kryeredaktore: Jana NANO Zv/Kryeredaktore: Fjorda KOROMANI Redaksia: Arminda Avdulaj Besiana Balla Blerta Dollaku Dea Qirjaqi Eralda Asllanaj Erklida Sula Isid Xhura

Farmaci

J

elanoma është një nga llojet më të rrez ikshme të kancerit të lëkurës. Ajo zhvillohet në qelizat prej të cilave prodhohet melanina-pigmenti që përcakton ngjyrën e lëkurës sonë.

Melanoma mund të formohet gjithashtu në sy dhe mjaft rrallë në organet e brendshme si psh. zorrët. Shkaku i melanomave nuk është i qartë, por ekspozimi ndaj rrezeve ultaviolet të diellit apo solarëve rrisin shumë riskun e zhvillimit të këtij lloj kanceri. Gjithashtu, në faktorët riskues ka edhe një komponent gjenetik i cili luan jo më pak një rol të rëndësishëm. Njohja e simptomave të para të këtij lloj kanceri mundëson detektimin dhe trajtimin e tij përpara se sëmundja të përhapet. Melanoma mund të trajtohet suksesshëm nëse detektohet...

Faqe 14



E ENJTE 10.05.2012

Simptoma

      

Kledia Dimroci Mirald Gina Këshilli botues: Departamenti i Shëndetit Publik Enver ROSHI Shërbimi i Endrokrinologjisë, QSUT Agron YLLI Shërbimi i Urgjencës, QSUT Edmond ZAIMI Shërbimi i Nefrologjisë, QSUT Arjana STRAKOSHA Shërbimi i Reumatologjisë, QSUT Argjend TAFAJ Shërbimi i Alergologjisë, QSUT

      

Etleva QIRKO Shërbimi i Kardiologjisë, Spitali Ushtarak Gerta KOÇEKU Shërbimi i Neurologjisë, Spitali Ushtarak Fatos JAHO Shërbimi i Ortopedi-Traumatologjisë, Spitali Ushtarak Gjergj ÇAUSHI Shërbimi i Tokosikologjisë, Spitali Ushtarak Zyhni SULAJ Biokimi Klinike, QSUT Ndok MARKU Farmaci Leonard DEDJA

Faqe 16

Keni ndjesinë e të vjellit?

Ja zgjidhja

N

auzea ( ndjesia kur të vjen për të vjellë) që shoqërohet me ose pa nxjerrje të ushqimit, mund të ketë disa shkaqe. Shkaqet mund të jenë sëmundjet malinje, aplikimi i kemioterapisë, radioterapia, dhimbje te forta, lodhja, sëmundje të ndryshme, medikamentet ose stresi. Nëse shkaktohet nga aplikimi i kemioterapisë, nauzea dhe të...

14

E enjte, 10 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

Kanceri i lëkurës

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

NJOHJA E SIMPTOMAVE të para të këtij lloj kanceri mundëson kapjen, njohjen dhe trajtimin e tij përpara se sëmundja të përhapet

Melanoma, trajtim efikas nëse kapet në kohë Si të dallojmë nishanet jo normalë NISHANE TË PAZAKONTË

JANA NANO

M

elanoma është një nga llojet më të rrez ikshme të kancerit të lëkurës. Ajo zhvillohet në qelizat prej të cilave prodhohet melanina-pigmenti që përcakton ngjyrën e lëkurës sonë.

Melanoma mund të formohet gjithashtu në sy dhe mjaft rrallë në organet e brendshme si psh. zorrët.

Shkaku i melanomave nuk është i qartë, por ekspozimi ndaj rrezeve ultaviolet të diellit apo solarëve rrisin shumë riskun e zhvillimit të këtij lloj kanceri. Gjithashtu, në faktorët riskues ka edhe një komponent gjenetik i cili luan jo më pak një rol të rëndësishëm.

Njohja e simptomave të para të këtij lloj kanceri mundëson detektimin dhe trajtimin e tij përpara se sëmundja të përhapet. Melanoma mund të trajtohet suksesshëm nëse detektohet në kohë.

Si të dallojmë nishanet normalë nga ata të pazakontë? Simptomat e melanomës Melanomat mund të zhvillohen kudo në trup, por më shpesh në zonat që kanë një përqindje të lartë ekspozimi në diell si shpina, këmbët, krahët dhe fytyra. Mund të ndodh që ajo të zhvillohet në sipërfaqe më pak të ekspozuara ndaj diellit si sholla e këmbës, palma e duarve, thonj, në membranat mukoze të organeve kavitare si goja, rektumi, vagina etj. Jo rrallë mund të kemi shfaqje të kësaj patologjie malinje edhe në sy, e quajtur ndryshe melanoma okulare. Këto melanoma të fshehura janë më të zakonshme në individë më lëkurë të errët.

Simptomat e para të një melanome janë:  Ndryshimet në një nishan ekzistues  Zhvillimi i një rritjeje të re e pazakontë në lëkurën tuaj Melanoma jo gjithmonë fillon si një nishan. Ajo mund të zhvillohet edhe në një lëkurë normale.

NISHANET NORMALË Nishanet normalë kanë një ngjyrë uniforme të zezë ose kafe me kufij të qartë që e

Karakteristikat e nishaneve të pazakontë që mund të indikojnë melanomën apo sëmundje të tjera malinje të lëkurës ndjekin një linjë zhvillimi si më poshtë.

 Asimetria- nishane

me dy pjesë të ndryshme nga njëra tjetra

 Kufinj të çrregulltnishane me kufinj të dhëmbëzuar dhe të çrregullt

 Ngjyra- nishane me KUSH ËSHTË MË I RREZIKUAR?

 Lëkurat e bardha. Të kesh më pak pigment

melanine në lëkurë do të thotë të kesh më pak mbrojtje prej rrezeve UV. Nëse keni flokë biondë apo të kuq, quka apo digjeni shpejt nën rrezet e diellit, ju keni më tepër mundësi të zhvilloni melanoma.

 Djegiet e diellit. Një apo më shumë episode të

djegies së lëkurës nga rrezet e diellit në fëmijërinë tuaj mund të rrisin rrezikun e melanomës në moshën adulte

 Ekspozim i tepruar ndaj rrezeve ultraviolet (UV) të

ngjyrime të ndryshme dhe shpërndarje të pabarabartë të tyre

pazakontë në pjesë të ndryshme të trupit. Të paturit më shumë se 50 nishane të zakonshëm në trup tregon një risk të lartë për të zhvilluar melanomë.

Gjithashtu edhe ekzistenca e tipeve të pazakontë indikon për një tendencë ndaj mundësisë së zhvillimeve malinje në lëkurë.

 Histori familjare të melanomës. Nëse një i afërm,

prind, fëmijë apo vëlla ka patur melanomë, individi ka një shans më të madh për ta zhvilluar atë gjithashtu.

 Sistem imunitar i dobësuar. Në këtë kategori

futen të gjithë pacientët me HIV/AIDS dhe ata që i janë nënshtruar një transplanti.

diferencojnë nga lëkura përreth. Mund të jenë ovalë ose të rrumbullaktë dhe zakonisht më të vegjël se 6 mm në diametër. Çdo individ mund të këtë 10 deri në 40 nishane.

Pjesa më e madhe e tyre zhvillohet rreth moshës 40 vjeç; një pjesë e tyre mund të ndryshojnë paraqitjen me kalimin e kohës apo pse jo edhe të zhduken.

Shenjat e melanomës në një nishan ekzistues përfshijnë ndryshimet e mëposhtme si:  Ngritja apo trashja e një nishani që më parë ka qënë i sheshtë  Erozione, gjakderdhje, formimi i krusteve  Skuqje, enjtje e lëkurës përreth me sipërfaqe të reja të vogla të pigmentuara si satelitë

Kanceri i lëkurës renditet i dyti në Shqipëri

 Diametri- nishane me përmasa më të mëdha se 6 mm

 Evolimi- nishane të

cilët ndryshojnë me kalimin e kohës në përmasa, formë dhe ngjyrë apo edhe me shfaqjen e simptomave të tjera si të kruarit dhe gjakderdhja

diellit rrit riskun e zhvillimi të kancerit të lëkurës

 Të paturit shumë nishane apo nishane të

Studim



Ndjesi si kruarje apo dj-

egie



Konsistencë e butë apo pjesë të vogla që shkëputen lehtë Nga e ka origjinën një melanomë?

Melanoma vjen si rezultat i dëmtimit të procesit të rritjes në qelizat e melanociteve, të cilat janë melanin-prodhuese, pigmenti bazë që i jep ngjyrë lëkurës sonë. Ka një mekanizëm mjaft të kontrolluar të zhvillimit të qelizave të lëkurës: qelizat e shëndetshme të sapoformuara shtyjnë drejt sipërfaqes së lëkurës ato të vjetrat. Këto të fundit përfundojnë ciklin e tyre jetësor dhe shkëputen. Kur në disa qeliza ka dëmtime të materialit gjenetik (ADN) që kontrollon gjithë këtë proces rritjeje, ndodh që qelizat të prodhohen në mënyrë të pakontrolluar dhe të formojnë masa të mëdha kancerogjene.

N

ë një studim 4 vjeçar të kryer në Spitalin Onkologjik të Qendrës Spitalore ‘’Nënë Tereza’’ (2004-2008) u vlerësua gjendja e diagnozës së Kancerit të Lëkurës në popullatën Shqiptare.

Tumoret malinje të lëkurës u renditen të dytët për nga shpeshtësia, pas kancerit të mushkërive për meshkujt dhe atij të gjirit tek femrat (të cilët përkatësisht në të dy gjinitë renditen në vend të parë). Gjatë periudhës 2004-2008, çdo vit rregjistroheshin 600 raste të reja ku 60% e tyre tek meshkujt (360 raste) dhe 40% tek femrat (240 raste).

Sipas studimit, meshkujt ishin 1.5 herë më të prirur sesa femrat. Zonat rurale ishin dy herë më të prekura sesa ato urbane.

Moshat me shpeshtësi më të madhe ishin ato

mbi 65 vjeç me incidencën më të lartë në moshën 80 vjeçare, me afërsisht 640/ 100 000 banorë për seksin mashkull dhe rreth 355/ 100 000 banorë për seksin femër.

Plakja dhe degjenerimi i lëkurës në këto mosha rrit rrezikun për shfaqjen e kancerit të lëkurës. Për të dy sekset, kanceri i lëkurës përbën 20 % të të gjitha rasteve në Shqipëri ( rreth 46 lloje sëmundjesh kanceroze). Rrethet e prekura më tepër ishin Tirana, Fieri, Lushnja, Durrësi, Elbasani, Shkodra dhe Vlora. Siç vihet re, qytetet më të prekura janë ato që shtrihen në ultësirat fushore dhe bregdetare ku ekonomia e vendit bazohet në zhvillimin e bujqësisë, peshkimit dhe turizmit. Kjo mund të shpjegohet më sasinë e madhe të orëve diellore për gjatë gjithë vitit në këto vende.

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

Parandalimi JANA NANO

K

KËSHILLA Trajtimi shtëpiak pas heqjes së një melanome

 Rregulli i artë është të mbrosh lëkurën tënde nga ekspozimet e tepruara ndaj rrezeve ultraviolet (UV) të diellit dhe të bësh vetekzaminime të vazhdueshme për të kapur ndryshime të ndryshme të lëkurës.  Qëndroni larg diellit në orët e mesditës  Vishni kapele që siguron hije për veshët dhe qafën tuaj; gjithmonë bluzat duhet të mbulojnë shpatullat tuaja. Kujdesuni per materialin e veshjeve tuaja.  Përdorni çdo ditë një krem mbrojtë kundër diellit me faktor SPF të paktën 15. Ai duhet t’ju mbrojë nga rrezet UVA dhe UVB të diellit  Shmangni maksimalisht marrjen e rrezeve të djellit në plazh dhe në solarë  Vetekzaminohuni një herë në muaj. Vini re ndryshime në përmasa, formë dhë konsistencë të nishaneve tuaja.

Mësoni të ndjeni nyjet tuaja limfatike për të kapur sa më hershëm një enjtje të mundshme të tyre  Raportoni menjëherë te mjeku juaj nëse vini re diçka që ju duket e dyshimtë.

E enjte, 10 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

ërkoni mendimin e specialistit: Në një stu dim të bërë në 2000 pacientë me melanomë, u vu re se pacientët e diagnostikuar nga një mjek dermatolog kishin një vlerësim të saktë të diagnozës në stadet e hershme të sëmundjes dhe gjithashtu një përqindje më të lartë për t’i mbijetuar melanomës krahasuar me ata pacientë të diagnostikuar nga mjekë specialistë të fushave të tjera.

I ashtë-quajturi kancer i padëmshëm bazo-qelizor i lëkurës rezulton jo dhe aq i padëmshëm: E vërtetë, këto tumore janë lëhtësisht të rezekueshëm, por 5-10% e tyre janë rezistentë ndaj mjekimit duke kërkuar ndërhyrje kirugjikale gjithmonë e më të gjera. Disa lloje të këtij kanceri jo vetëm që dëmtojnë masivisht lëkurën, por infiltrojnë kock-

PËR ÇDO FILXHAN kafe të konsumuar çdo ditë, ka një rënie prej 5% të mundësisë për të zhvilluar tumore të lëkurës së tipit jo-melanomë

9 mënyra për të mbrojtuar lëkurën tuaj Melanoma fshihet edhe poshtë thonjve Kujdes Thonjtë e lyer janë të mrekullueshëm, por ajo që mund të fshihet pas tyre mund të jetë vdjekjeprurëse: Melanoma e lëkurës mund të fshihet poshtë ose përreth thonjve. Jo rrallë herë edhe ndërmjet gishtave

Faktori mbrojtës (SPF) është vetëm gjysma e historisë: Me ligj, etiketat e kremrave kundër diellit duhet të shpallin faktorin e mbrojtjes të produktit at dhe kartilagot e tyre.

Rituali i pirjes së kafesë çdo ditë mund të shmangë kancerin e lëkurës: Për çdo filxhan kafe të konsumuar çdo ditë, ka një rënie prej 5% të mundësisë për të zhvilluar tumore te lëkurës së tipit jo-melanomë. Antioksidantët në përbërje të kafesë ndihmojnë në mbrojtjen ndaj kancerit të lëkurës. Ndoshta ky rezultat vjen edhe prej faktit që personat që konsumojnë shumë kafe kanë tendencën të qëndrojnë më gjatë në ambjente të brendshme të paekspozuara nga dielli.

Faktori mbrojtës (SPF) është vetëm gjysma e historisë: Me ligj, etiketat e kremrave kundër diellit duhet të shpallin faktorin e mbrojtjes të produktit. Fatkeqësisht nuk ka akoma një sistem kontrolli i cili të vlerësojë shkallën e frenimit së rrezeve UVA, të cilat kanë aftësinë të penetrojnë thellë në shtresat bazale të lëkurës dhe të shkaktojnë rrjedhimisht dëmtime të rrezikshme qelizore. Derisa kjo të ndodhë, rekomandohet të merrni një krem mbrojtës kundra diellit me spektër të gjerë. Preferohet më shumë mbrojtje ndaj rrezeve UVA.

15

Kotrolloni për përmbajtjen e ingredientëve si avobenzone (Parsol) dhe ecamsul (Mexoryl SX).

Kujdes solarët: Pavarsisht se çfarë thotë recepsionistja e sallonit të estetikës ku ti bën solar, nuk ka asnjë evidencë të deritanishme që solari është më i sigurtë sesa rrezet e diellit të marra në plazh. Edhe pse ka rregulla të caktuara për sa kohë një person duhet të bëjë një solar, të gjithë e dimë që nuk respektohen. Personat që frekuentojnë solaret kanë një propabilitet 2.5 herë më të lartë për të zhvilluar kancer të qelizave skuamoze dhe 1.5 herë kancer të qelizave bazale. Ekspozimi ndaj këtyre rrezeve para moshës 35 vjeç rrit në mënyrë të dukshme riskun për melanomë. Mbroni veten tuaj duke qënë vigjilent në vet-ekzaminimin mujor dhe konsultat vjetore dermatologjike.

Kanceri i lëkurës jo gjithmonë ndjek rregullat: Ka disa kritere vlerësimi të diagnozës për një melanomë të cilat përfshijnë asimetrinë e nishaneve, kufijtë e çrregullt, diametrin dhe ngjyrën e tyre. Por jo të gjitha melanomat konformojnë! Melano-

ma amelanotike nuk ka as ngjyrë kafe, as të zezë. Ajo nodulare është shpesh simetrike. Melanomat invazive mund të jenë më të vogla se 6 mm. Ju del për detyrë të mos humbisni asnjë nishan të pazakontë i cili nuk i shkon përshtat kritereve të librave.

Në një rast të tillë, tregojani menjëherë dermatologut tuaj.

Nëse ke lëkurë të errët, mundësia për të patur diagnozën ë një kanceri të

lëkurës është e ulët, ama nëse ndodh, mund të jetë fatale: Askush nuk mund të thotë pse, por ndërmjet afroamerikanëve, Aziatikëve dhe Hispanikëve, rrezatimet UV nuk luajnë ndonjë rol të rëndësishëm në shfaqjen e kancerit të lëkurës siç ndodh në racat Kaukaziane. Është vënë re se në individë që i përkasin racës jo-Kaukaziane incidenca e kancerit të lëkurës është më e shpeshtë në shpu-

tat e këmbëve dhe palmat e duarve në krahasim me zona më të ekspozuara të trupit siç është fytyra dhe kraharori. Ky fakt si dhe prirja e doktorëve për të neglizhuar mundësinë e një kanceri të lëkurës në individë me lëkurë të errët, bën që kjo sëmundje të diagnostikohet vonë dhe në stade të parikuperueshme. Gjithsesi, njerëzit me çfarëdolloj ngjyre duhet të mbrohen nga diellit sepse rrezet UV janë një armik i përbashkët.

Mund të zhvillosh kancer të lëkurës edhe aty ku dielli nuk arrin: HPV-një virus human që është përgjegjës për kancerin cervikal te femrat mund të shkaktojë karcinomë skuamoqelizore të organeve genitale.

Edhe pse ky lloj kanceri ka 95% mundësi për t’u kuruar, ndodh shpesh që ai i formave genitale të kapet me vonesë duke ulur mundësitë e mbijetesës. Gjatë ekzaminimit mujor të lëkurës tuaj, mos harroni organet tuaja genitale. Femrat janë tre herë më të prirura për të zhvilluar një gjendje të tillë sesa meshkujt Thonjtë e lyer janë të mrekullueshëm, por ajo që mund të fshihet pas tyre mund të jetë vdjekjeprurëse: Melanoma e lëkurës mund të fshihet poshtë ose përreth thonjve. Jo rrallë herë edhe ndërmjet gishtave. Meqënëse në më të shumtën e rasteve ky lloj kanceri kur diagnostikohet është tashmë i përhapur, në 50% të rasteve mund të jetë fatal. Prandaj, fshijeni manikyrin të paktën një herë në muaj dhe inspektoni të tërë këmbën. Mjekët sygjerojnë që kremi kundër diellit të përdoret edhe në këtë pjesë të trupit.

16

E enjte, 10 maj 2012

Farmaci

Si t’i bëjmë barnat të funksionojnë më mirë EVI HOXHA

J

Si t’i bëjmë barnat të funksionojnë më mirë?

Ndërveprimi ushqim-bar

ndodh kryesisht në sistemin tretës. Prania e ushqimit në stomak ndikon jo vetëm në shpejtësinë e absorbimit, por edhe në përqëndrimin e barit të absorbuar. Ushqimet e ngurta, viskoze ose me përmbajtje të lartë yndyrnash e ulin mjaft shpejtësinë e zbrasjes së stomakut, që nga ana tjetër e ngadalëson shpe-

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

SHUMË I NJOHUR është ndërveprimi i lëngut të qitros me barnat, pasi në përgjithësi ai e fuqizon shumë efektin e tyre. Kjo ndodh sepse naringina është në gjendje të bllokojë shumë enzima hepatike

Medikamentet, miqtë dhe armiqtë e tyre o rrallë i fajësojmë bar nat për reaksione a mu ngesë efekti, por në fakt ato si lëndë kimike ndërveprojnë jo vetëm me qelizat për të cilat janë krijuar, por me shumë lëndë përbërëse të trupit e pjesë të mekanizmave përgjegjës së transformimit të barnave. Ndaj gjatë rrugës drejt qëllimit, ndërhyjnë e shkaktojnë ato që quhen ndërveprime, që jo pak herë mund të çojnë në reaksione të forta, ndoshta me rrezik për jetën. Duhet kuptuar: nuk janë përgjegjës medikamentet në vetvete, por komplekset që formohen. Për të kuptuar këtë e për të arritur efektet që dëshirojmë, le të zbulojmë më shumë rreth botës së këtyre substancave kimike, në parim ‘’mike’’ të njeriut.

A

WWW.SHQIPTARJA.COM

jtësinë e përthithjes së barit.

Ndryshe nga këto, lëngjet e shpejtojnë zbrasjen e stomakut, duke ndikuar po në të njëjtën mënyrë në përthitjen e barit. Këto elementë janë shumë të nevojshëm të njihen për të plotësuar më mirë nevojat tona, për të arritur më shpejt qëllimin; si për shembull, në rastin kur duam të

heqim një dhimbje sa më shpejt e në këtë pikë do të na ndihmonin lëngjet.

QITRO DHE MEDIKAMENTET Shumë i njohur është ndërveprimi i lëngut të qitros me barnat, pasi në përgjithësi ai e fuqizon shumë efektin e tyre. Kjo ndodh sepse një lëndë në përbërje të këtij lëngu, naringina, është në gjendje të bllokojë shumë enzima hepatike, që janë përgjegjëse për transformimin dhe eliminimin e barnave. Midis medikamenteve më të rëndësishëm që janë pjesë e këtij ndërveprimi përfshihen: kalçibllokuesit, të përdorur kundër tensionit të larë arterial (amlodipina, nifedipina, felodipina, nicardipina, nifedipina, nimodipina, nisoldipina, nitrendipina e verapamil), barnat kundër epilepsisë (la carbamazepina); barnat që luftojnë problemet me gjumin dhe ankthin (buspirone, diazepam, midazolam, triazolam); disa anti-

TË MIRAT E UJIT Le të mësojmë pak më shumë për atë që shpesh në farmaceutikë është ‘lëngu ideal shoqërues’, uji:

 Uji i ngrohtë - nuk është kurrë i këshillueshëm,

sepse si çdo pije e ngrohtë e ngadalëson shfaqjen e efektit të barit.

 Uji i ftohtë - mund të jetë i nevojshëm për të

shpejtuar shfaqjen e efektit, përthithjen më të shpejtë në stomak dhe për të mbuluar shijen e keqe të barit.

 Uji alkalin - i pakëshillueshëm gjatë kurave për

trajtimin e sitemit kardiovaskular, por i përshtatshëm me antibiotikët.

 Uji i gazuar - mund të jetë ndihmës i mirë i barnave që ndihmojnë tretjen.

 Një pije shumë e përshtatshme e thuajse

asnjëherë e dëmshme është lëngu i portokallit, sidomos për fëmijët, që jo vetëm mbulon shijen e keqe të barit, por edhe ndihmon në përthithjen e fluorit. depresivë (clomipramina e sertralina). Në lidhje me antidepresivët duhet përmendur një ndërveprim me rëndësi me ushqime, si djathrat e stazhonuar dhe të fermentuar, vera e kuqe, a ushqimet e thara dhe birra. Të gjitha këto ushqime përmbajnë tiraminë, një lëndë që në bashkëpunim me antidepresivët shkakton luhatje drastike tensioni.

HURDHRA Një ushqim shumë interesant është hudhra. Ajo nuk këshillohet për ata që i janë nënshtruar kurave kundër SIDA-s (u zvogëlon efektin) ose antikoagulantëve (u forcon efektin), duke rritur rrezikun për hemorragji. Por

në anën tjetër, hudhra ka afëtsinë të ulë presionin arterial dhe të pengojë formimin e pllakave arterosklerotike, ndaj është e këshillueshme për ata që kurohen me antihipertensivë dhe me barna normalizues të kolesterolit.

ASTMA BRONKIALE Konsumimi i çajit, kafesë dhe kakaos, pra pije si kola ose ushqime të pasur me kafeinë, duhet të mos përdoren shumë gjatë trajtimit me bronkodilatator (medikamente kundër astmës), me barna kundër hipertensionit arterial ose në rastin e trajtimit me analgjezik, antigripina ose antiinflamatorë që përmbajnë kafeinë.

Reaksioni

Fotosensibilizimi, shpesh dielli është edhe armik D

isa medikamente që përdoren drejtpërdrejtë në lëkurë ose për përdorim oral mund të shkaktojnë probleme në lëkurë pas ekspozimit në diell. Kjo dukuri njihet si fotosensibilizim, e shfaqet vetëm nën ndikimin e rrezeve të diellit. I njëjti medikament nuk shfaq reaksione të tilla pa ndikimin e diellit, pra duhet kuptuar që nuk kemi të bëjmë me një reaksion të barit, por një reaksion i zhvilluar nga një faktor i jashtëm që, siç do shpjegojmë, mund të zhduket nëse evitojmë shkakun.

SI MANIFESTOHET Reaksionet e fotosensibilitetit ndahen në dy kategori:  Reaksionet fototoksike janë ato që zhvillohen në zonat e lëkurës të ekspozuara në diell. Intensiteti i tyre varet nga doza e medikamentit: sa më e madhe është sasia e barit të marrë (ose të aplikuar në lëkurë) aq më i rëndë mund të jetë reaksioni, gjithmonë për një sasi të caktuar rrezatimi. Reaksioni shfaqet pas 518 orësh nga ekspozimi në diell dhe në përgjithësi maksimumi është pas

BARNAT QË SHFAQIN FOTOSENSIBILIZIM:

 Disa antibiotikë (medikamente që përdoren për kurimin e infeksioneve, më shpesh grupi i tetraciklinave) dhe medikamente që përdoren për kurimin e rrugëve.  Disa diuretikë (barna që përdoren për rritjen e prodhimit të urinës dhe për të ulur presionin arterial).  Disa barna antidiabetikë me përdorim oral (jo insulina).

36-72 orësh. Reaksioni shfaqet me njolla të hiperpigmentuara (pra, me ngjyrë më të errët se pigmenti normal i individit) ose shumë të kuqe, e në rastet më të rënda shfaqen edhe vezikula.  Reaksionet fotoalergjike përfshijnë sistemin imunitar të një personi, sistemi bazë i mbrojtjes së trupit të njeriut ndaj çdo substance që njeh si të huaj nga vetja. Reaksioni mund të shfaqet edhe në zona që nuk janë ekspozuar në diell e arrin maksimumin pas disa orësh. Shfaqet në formë urtikariesh vetëm pas ekspozimit të parë në diell dhe nuk

 Disa barna që përdoren për sëmundjen e sistemit nervor ose antialergjik, të njohura si ‘fenotiazina’.  Disa barna të përdorur për shqetësimet me zemrën (sidomos ato që përmbajnë një lëndë me emrin amiodaron).  Disa barna të përdorur si antireumatikë (kundër reumatizmës).  Pilula kundër shtatzanisë.  Locionet që përmbajnë vaj limoni dhe lavande. varet nga sasia e barit të marrë. ÇFARË DUHET EVITUAR  Nëse e dimë që do të qëndrojmë në diell shpesh e për një kohë të gjatë (p.sh. nëse po nisemi

për pushime ose do të punojmë në ambjente të hapura) e jemi duke përdorur barna, duhet të vëmë në dijeni mjekun e të informohemi për reaksione të mundshme fotosensi-

bilizimi. Jo gjithmonë përdorimi i kremrave mbrojtës është në gjendje t’i ndalojë këto reaksione, përveç rasteve kur përdoren mbrojtës totalë.  Është më e arsyeshme të evitohet ekspozimi i drejpërdrejtë në diell dhe këshillohet që kur jemi në ambjente të hapura të vishen rroba të holla, për të mbuluar trupin. Kjo pasi rrezet diellore e arrijnë trupin tonë edhe kur jemi në hije nëpërmjet pasqyrimit të rrezeve në sipërfaqe si ujë, rëra dhe bora.

 Është vënë re se janë më të prirur individët që i janë nënshtruar terapive për sëmundje kronike. Për këtë arsye gjithmonë këshillohet të lexohet me kujdes fleta përshkruese e barit që përdoret: në këto raste, zgjidhja më e mirë është të evitohet ekspozimi në diell, sidomos në oraret 11-16. Këtu duhet të theksohet se reaksionet e përshkruar më lart janë të kthyeshme e zhduken brenda një jave nëse merren masat e nevojshme (mosekspozimi në diell) ose ndërpritet përdorimi i barit.

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

E enjte, 10 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

Uji, burimi i jetës

17

VAPA, LAGËSHTIA dhe ushtrimet fizike përfaqësojnë kushtet perfekte për shfaqjen e dehidratimit

Vapa dhe simptomat e dehidratimit Mjekët, rekomandojnë 8-10 gota ujë në ditë ARMINDA AVDULAJ

Etja

U

ji është jetë! Fakti se uji përbën afërsisht 60% të peshës trupore të meshkujve dhe 50% të peshës trupore të femrave mbështet rëndësinë e tij në jetën e njeriut. Duke qenë se indi dhjamor ka përmbajtje më të ulët uji, përqindja totale e ujit te një individ obez është më e vogël krahasuar me individët joobezë.

Lidhja ndërmjet peshës totale trupore të ujit dhe peshës trupore pa dhjam është relativisht konstante: te një i rritur pesha totale e ujit përfaqëson afërsisht 72% të masës trupore pa dhjam. Kjo hapësirë ujore shpërndahet në tre kompartimente: uji brenda qelizave (hapësira brendaqelizore), lëngjet intersticiale (ndërmjet qelizave) dhe lëngjet intravaskulare që qarkullojnë brenda vazave të gjakut. Është interesant fakti se lëngu jashtëqelizor ka një përbërje jonike të ngjashme me atë të ujit të detit, por më të holluar. Këto tre kompartimente ujore kanë shkëmbime të vazhdueshme ndërmjet tyre për të ruajtur ekuilibrin brenda organizmit.

VARËSI TOTALE NDAJ UJIT Uji është një ushqim vërtet i jashtëzakonshëm dhe thelbësor për jetën: lëndët ushqyese dhe gazet transportohen në mjedis ujor, produktet përfundimtare të metabolizmit largohen nga trupi me anë të urinës dhe feçeve, uji rregullon temperaturën e trupit, lubrifikon artikulacionet dhe merr pjesë në dhënien formë e konsistencë trupit me anë të rigiditetit që i jep indeve. Për më tepër, hidratimi korrekt kontribon në mbajtjen e një lëkure të tendosur dhe të re, pasi dehidratimi akut apo kronik provokon rrudhjen e lëkurës.

Një person i rritur me stil jetese sedentare, që jeton në një mjedis jo shumë të ngrohtë dhe as shumë të lagësht, kërkon afërsisht dy litra e gjysmë ujë në ditë, të cilat i merr nga tre burime: lëngjet e marra (afërsisht 1200 ml), ushqimet (afërsisht 1000 ml) dhe uji i prodhuar brenda organizmit nga metabolizmi (afërsisht 350 ml). Frutat dhe perimet përfaqësojnë ushqimet me përm-

Nuk duhet të presim etjen për të pirë ujë: goja e thatë përfaqëson që herët një simptomë dehidratimi, ndërkohë që instikti për të pirë ujë humbet me dehidratimin progresiv. Prandaj, nuk i duhet pasur besë etjes dhe duhen pirë rregullisht 8 deri 10 gota përgjatë ditës

bajtje më të lartë uji.

Si eliminohet uji?

Uji i trupit eliminohet me anë të urinës, lëkurës, frymëmarrjes dhe defekimit. Me anë të urinës ekskretojmë afërsisht një litër në ditë. Kjo përfaqëson rrugën kryesore të eliminimit të produkteve përfundimtare të metabolizmit, veçanërisht të urëse. Urea është produkti përfundimtar i metabolizmit të proteinave; në rast se rritet përqëndrimi i uresë në orga-

nizëm fillojnë problemet shëndetësore. Sa më shumë proteina të përmbajë dieta juaj, aq më shumë ujë është i nevojshëm për të larguar lëndët përfundimtare.

Një pjesë e vogël uji humbet nëpërmjet lëkurës, në formën e djersës. Shpesh djersitja është e padukshme, por në kushte normale sekretohen 0.5-0.7 litra, sasi që shumëfishohet kur temperatura e jashtme rritet. Djersitja

përfaqëson sistemin kryesor të ftohjes së organizmit. Së fundi, humbja e ujit nëpërmjet frymëmarrjes dhe feçeve është afërsisht 0.4 litra.

TË PISH UJË PA PRITUR ETJEN Kur rrimë në diell dhe gjatë vapës djersisim më shumë dhe, si pasojë, rritet humbja e lëngjeve. Në rast se kësaj i shtojmë dhe faktin që sa më shumë lëngje humbet organizmi, aq më shumë ulet kapaciteti i tij për të rregulluar temperaturën, kuptohet se zëvendësimi i ujit ka rëndësi thelbësore. Por nuk duhet të presim etjen për të pirë ujë: goja e thatë përfaqëson që herët një simptomë dehidrati-

mi, ndërkohë që instikti për të pirë ujë humbet me dehidratimin progresiv. Prandaj, nuk i duhet pasur besë etjes dhe duhen pirë rregullisht 8 deri 10 gota përgjatë ditës. Sa më e lartë të jetë lagështira e ajrit, aq më shumë ujë pijmë. Vapa, lagështira dhe ushtrimet fizike përfaqësojnë kushtet perfekte për shfaqjen e dehidratimit.

Humbja e 2% të ujit të trupit supozin humbjen e 20% të energjisë fizike dhe kemi shtim të lodhjes. Kur humbet 20% e ujit të organizmit rritet risku për të vuajtur nga ndëlikime të rënda. Përveç këtyre gjendjeve, edhe ethet, diarreja dhe të vjellat (frekuenca e të cilave rritet në verë si pasojë e gastroenter-

Përvoja japoneze

Të pish ujë esëll kuron sëmundjet N

ë Japoni është e modës të pihet ujë menjëherë sapo çohesh nga gjumi. Kjo praktikë ka çuar në kurimin e disa sëmundjeve të tilla si: dhimbje koke, dhimbje trupi, sëmundje të sistemit kardiovaskular, artrit, takikardi, epilepsi, obezitet, bronkit, astmë, tuberkuloz, meningit, sëmundje renale, të vjella, gastrit, diabet, hemorroide, sëmundje të syrit, konstipacion, çrregullime menstruale e sëmundje të hundës, veshit dhe fytit.

Procedura Pasi zgjoheni në mëngjes dhe para se të lani dhëmbët, pini 4 gota ujë.

Lani dhëmbët, por mos hani e mos pini asgjë për 45 minuta.

Pas 45 minutash mund të hani e pini si normalisht.

Pas mëngjesit, drekës dhe darkës nuk duhet të hani e as të pini asgjë për 2 orë.

Individët e moshuar ose të sëmurë të cilët nuk mund të pijnë 4 gota ujët

KOHËZGJATJA Lista në vijim tregon numrin e ditëve të nevojshme për të parë efektet e kësaj praktike:

 Hipertension – 30 ditë  Gastrit - 10 ditë  Diabet – 30 ditë mund të fillojnë me një gotë ujë dhe të rrisin sasinë gradualisht.

Kjo praktikë do të ndihmojë në kurimin e sëmundjeve të mësipërme, ndërkohë që individët normalë mund të gëzojnë një jetë më të shëndetshme.

Kjo praktikë nuk ka efekte dytësore, megjithatë në fillim do të urinoni shumë më shpesh. Përveç konsumit të ujit, është e rëndësishme mbajtja e një jete aktive.

Për ata që pëlqejnë të pijnë ujë të

 Konstipacion – 10 ditë  Kancer – 180 ditë  Tuberkuloz – 90 ditë ftohtë, duhet ditur që pirja e një gote me ujë të ftohtë pas vaktit ushqimor ngurtëson ushqimet e yndyrshme që janë gëlltitur. Kjo do të çojë në zgjatje të kohës së tretjes.

itit) shkaktojnë dehidratim.

Simptomat e dehidratimit Me ardhjen e stinës së ngrohtë është e rëndësishme të jemi të hidratuar dhe të njohim simptomat e dehidratimit, sidomos te moshat e mitura dhe te të moshuarit. Etja, tharja e mukozave dhe e lëkurës, ndjesia e djegies dhe aciditetit gastrik, përgjumja, lodhja dhe, në raste më të rënda, pulsi i përshpejtuar, ulja e presionit arterial, temperatura e rritur e insuficienca renale përfaqësojnë shenjat kryesore të deficitit të ujit.

MITE TË GABUARA Shumë persona janë të preokupuar sepse mendojnë që konsumi i ujit do të çojë në mbajtjen e lëngjeve. Por është e rëndësishme që të nënvizohet se një individ i shëndetshëm nuk mban lëngje, pasi organizmi ruan ekuilibrin dhe në rast se ka tepri lëngjesh rrit eliminimin me anë të urinës.

Problem përfaqëson mungesa e lëngjeve, pasi pasojat mund të jenë konstipacioni, probleme artikulare dhe tendinoze, rrudhosje e lëkurës dhe urinë më e përqëndruar që favorizon infeksionet dhe formimin e gurëve urinarë. Vetëm në rastet e sëmundjeve renale, hepatike, kardiake apo në rastin e variceve mjeku mund të rekomandojë uljen e marrjes së lëngjeve.

Një tjetër gabim i shpeshtë është përdorimi i saunës për të rënë nga pesha. Në sauna humbasim vetëm lëngje të cilat duhet të zëvendësohen menjëherë. Për më tepër, me anë të djersës, në sauna humbasim dhe elektrolite e kripëra minerale. Për zëvendësimin e lëngjeve që humbasim në sauna alternativa më e mirë është marrja e lëngut të portokallit.

18

E enjte, 10 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

Tendencë KLEDIA DIMROÇI

P

ër të treguar rëndësinë e himenit në procesin e vërtetimit të virgjërisë, mungesa e tij nuk tregon gjithmonë se një vajzë ka kryer marrëdhënie të mirëfillta seksuale. Himeni mund të dëmtohet nga ecja mbi kalë, nga ushtrimet e baletit, nga ngjitja në një pemë, nga vendosja e tamponit dhe nga një ekzaminim gjinekologjik, madje ka disa vajza që lindin fare pa himen. Gjaku në çarçafët e natës së parë, që kërkohet si domosdoshmëri në disa kultura dhe shoqëri, siç është edhe kjo e jona, nuk është tregues për virgjërinë dhe marrdhënien e parë seksuale. Por ndryshe nga sa besojnë njerëzit, jo të gjitha va-

LMEDICU

Virgjëria, fantazma e një mentaliteti të shkuar Presioni çon vajzat në sallën e operacionit ÇFARË ËSHTË HIMENI? Është mbeturinë e një flete indore që shërben për të ndarë gjenitalet e brendshme nga gjenitalet e jashtme, përpara se hapja vaginale të formohet.

Himeni është si një perde e vendosur në një portë, e cila tregon se ku mbarojnë organet e jashtme dhe ku fillojnë organet e brendshme. Asgjë nuk hyn ose del nga vagina pa kaluar nëpër të.

Ka 3 lloje himeni: 1. Himen elastik - cipa (membrana) nuk këputet shumë kollaj, as në penetrimin e parë. Mund të këputet pas shumë penetrimesh ose mund të këputet tamam në lindjen e parë.

vërtetim për besimin, për besnikërinë dhe për respektin reciprok ndaj bashkëshortit. Të gjithë këtyre faktorëve duhet t’u shtojmë edhe stresin që vajza provon, ndërkohë, që përgatitet të marrë vendimin. Ajo është e stresuar sepse kërkon të ruajë veten edhe se dyshon në rezultatin. Procedura për

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

GRATË në shoqërinë tonë, si dhe në shumë shoqëri të tjera tradicionale, ndjehen akoma nën presion dhe zbatojnë nocionin tradicional të pastërtisë

Ato ndjejnë frikën se turpërohen, poshtërohen, torturohen, abuzohen, madje deri edhe vriten për humbjen e virgjërisë në disa vende jzat gjakosen në penetrimin e parë vaginal dhe kjo shpjegohet me zgjerimet dhe shkatërrimet e mëparshme të himenit për arsyet që përshkruam më sipër ose sepse disa nga këto gra e kishin himenin natyralisht më elastik. Së pari, ju duhet të dini se “vërtetimi” i virgjërisë është një akt jo i besueshëm dhe që në shumë raste, krijon telashe edhe për mjekët ligjorë që ndonjëherë e kanë të vështirë për ta vërtetuar. Është ky një shqetësim i madh për familjet dhe shoqëritë që dëshirojnë të ruajnë traditat e tyre kulturore dhe besojnë tek virgjëria dhe pastërtia femërore. Gratë në shoqërinë tonë, si dhe në shumë shoqëri të tjera tradicionale, ndjehen akoma nën presion dhe zbatojnë nocionin tradicional të pastërtisë.

Ato ndjejnë frikën se turpërohen, poshtërohen, torturohen, abuzohen, madje deri edhe vriten për humbjen e virgjërisë në disa vende. Në këtë moment shumë vajza natyrshëm do të shkojnë drejt operacioneve kirurgjikale për zëvendësimin e himenit. Një vajzë që mendon të kryejë një operacion për zëvendësimin e himenit, provon shumë emocione konfliktuale. Është e kuptueshme që kërkimi i një “vërtetimi” fizik për virgjërinë, është moment shqetësues, sepse ky është

A

riparimin e himenit quhet himenorrafi ( hymenorraphya).

PROCEDURA Kirurgu rikrijon himenin duke qepur së bashku pjesët e mbetura nga himeni i shkatërruar. Operacioni mund të përfundojë me vendosjen e një kapsule xhelatinoze të mbushur me një lëng që ng-

2. Himen normal (në formë site)- është shumë mirë i vaskularizuar dhe në penetrim këputet duke shkaktuar hemoragji (gjakderdhje) qe ne kontaktin e parë seksual.

3. Himeni i këputur- femra ka lindur me himenin e këputur edhe pse ajo nuk ka patur asnjë kontakt seksual përpara. jan si gjak. Kjo kapsulë, do të çahet gjatë aktit seksual dhe do të simulojë gjakderdhjen.

Kur nuk ka mbeturina hime-

ni të mjaftueshme, ose në rastet kur gruaja ka lindur pa himen, një pjesë nga mukoza e murit të vaginës përdoret për

të krijuar këtë ind që mungon.

Procedura është relativisht e thjeshtë dhe kryhet ambulatorisht. Gruaja është mirë të shkojë për t’u rivizituar tek mjeku disa javë pas operacionit, për të kontrolluar rezultatin e operacionit. Në Shqipëri kryerja e himenorrafisë bëhet pa shumë probleme nga ana e mjekëve, por duhet të dimë se në shumë vende të botës mjekët kundërshtojnë fort, pasi ato e konsiderojnë procedurën një formë të kirurgjisë plastike, të tjerë mendojnë se operacioni përkrah pabarazinë gjinore, disa të tjerë e konsiderojnë si jo etike kryerjen e operacioneve vetëm për shqetësime kulturore ose sociale.

Himenorrafia, në përgjithësi, është ilegale në vendet ku traditat kulturore i japin shumë rëndësi virgjërisë së nuses para martesës.

Himenorrafia, për vetë strukturën shumë elastike dhe të dobët që ka himeni, nuk qëndron për shumë kohë dhe e ribërë, ajo nuk zgjat më shumë se 10 ditë. Operacioni në vetvete është një ndërhyrje mikrokirurgjikale tepër i thjeshtë, por pa dobi. Duhet patur parasysh që për vetë strukturën e himenit, shumë vajza e humbin atë pa e ditur fare. Nje shqetësim tjetër që natyrisht i lind pacientes është nëse kjo procedurë do të shënohet në kartelën e saj mjekësore ose jo. Ky shqetësim merr pamje të ndryshme në vende të ndryshme. Në disa vende si Hollanda lejohet fshirja e kësaj ndërhyrjeje nga kartela.

Terminologji

Woman News Network

Çfarë është të jesh e virgjër “teknikisht” ?

3 vajza çdo ditë virgjërohen artificialisht

Ë

N

shtë fjala për ata individë që ata praktikojnë ato forma të marrdhënies seksuale që nuk përfshijnë penetrimin vaginal. Sjellja e një vajze të tillë, mund të përmblidhet kështu: Ajo e lejon djalin e saj ta përkëdhelë, por ajo gjithmonë refuzon aktin. Edhe djemtë, mund të jenë teknikisht të virgjër. Çiftet që shoqërohen së bashku për një kohë të gjatë dhe që planifikojnë të martohen, mund ta praktikojnë virgjërinë teknike. Kur do të martohen, ata do të kujtojnë në mënyrë shumë sentimentale, përkujdesjet e tyre të vjetra e të këndshme me njeri-tjetrin. Çështë virgjëria sekondare?

Virgjëria sekondare është të vendosësh t’i ndërpresësh mar-

rdhëniet seksuale që ke filluar, për t’i rinisur më vonë. Kthimi tek virgjëria sekondare është, padyshim, vendimi më i mirë që keni marrë ndonjëherë. Të gjitha marrëdhëniet e tjera do të ndryshojnë për mirë. Ju tani do të bisedoni dhe do të qeshni lirisht. Tensioni dhe faji do të largohen nga ju.

jë krizë sekrete po ndodh në klinikat shtetërore dhe private gjinekologjike në Shqipëri. Ajo ka të bëjë me shëndetin e gruas, identitetin, virgjërinë dhe martesën. Sipas të dhënave të kofirmuara nga klinikat gjinekologjike në Tiranë, gati 3 vajza çdo ditë, i nënshtrohen procedurave të thjeshta kirurgjikale të rikthimit të virgjërisë.

Procedura zgjat 20 minuta dhe kushton rreth 200 Euro. Vajza të moshës rreth 18 deri në 30 vjeç hedhin pas fizikisht marrdhëniet e shkuara seksuale për të rifilluar një ‘’jetë të re’’ si virgjëresha me princin e tyre te kaltër. Operacioni bëhet në mënyrë sekrete. Kjo, jo sepse ka ndonjë kufizim ligjor, por me kërkesë të vetë pacienteve.

Gjinekologët dhe sociologët men-

dojnë që kjo ka ardhur si pasojë e emigracionit të meshkujve në vende të Evropës Perëndimore.

Duke qënë se ata kërkojnë shpesh të martohen me vajza nga vendi i tyre i origjinës, virgjëria shihet si një sinonim i besnikërisë nga partnerja si dhe një sprovë e mirë e marrdhënies në distancë.

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

E enjte, 10 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

LMEDICU

Simptoma

REKOMANDOHET konsumimi i ushqimeve të cilat kanë një temperaturë normale duke shmangur ushqimet e nxehta ose tepër pikante

Keni ndjesinë e të vjellit? Ja parandalimi Konsumoni 6-8 vakte të vegjël në ditë auzea ( ndjesia kur të vjen për të vjellë) që shoqërohet me ose pa nxjerrje të ushqimit, mund të ketë disa shkaqe. Shkaqet mund të jenë sëmundjet malinje, aplikimi i kemioterapisë, radioterapia, dhimbje te forta, lodhja, sëmundje të ndryshme, medikamentet ose stresi. Nëse shkaktohet nga aplikimi i kemioterapisë, nauzea dhe të vjellat shfaqen ditën që ndodh ky trajtim dhe mund të zgjasin 3 ose më shumë ditë pas kemioterapisë. Nëse shkaktohet nga radioterapia, nauzea dhe te vjellat fillojnë brënda 1 ose 2 orëve nga marrja e këtij trajtimi, i cili mund të jetë kryer në kraharor, bark ose baçin duke zgjatur për disa orë.

Nauzea është një ndjesi e cila kur vepron për një kohë të gjatë mund të ndikojë mbi oreksin tuaj dhe mund të keni humbje në peshë. Nëse sasia e të vjellarave është e madhe, mund të ndodh dehidratimi dhe trupi juaj mund të shfaqë probleme të shumta nga humbja e kripërave . Në mënyrë që të gjëndet një trajtim efikas për nauzean, duhet ditur shkaku i saj.

Nauzea e cila shkaktohet nga ankthi apo lodhja mund të kontrollohet duke përdorur teknika relaksimi mendore dhe fizike ose duke bërë një ndryshim në dietën tuaj.

Trajtimi efikas i nauseas mund të jetë i ndryshëm në varësi të personit.

Më poshtë mund të lexoni disa këshilla që mund t’i ndiqni: Këshillohet të ngrënit e 6 deri në 8 vakteve të vogla në ditë, në vënd të 3 vakteve të mëdha; kjo mund të sjellë përmisime të dukshme.

Në mënyrë që të hiqen shijet e këqia të gojës rekomandohet shpëlarja e saj me një solucion, i cili përbëhet nga një lugë çaji sodë buke, ¾ lugë çaji kripë dhe çerek gote uji të ftohtë ose të ngrohtë.

Rekomandohet konsumimi i ushqimeve të cilat kanë

MENU: SALLATË ME PULË DHE PJEPËR Përbërësit:

 ¼ filxhan kos  ¼ filxhan majonez  1 lugë gjelle limon i freskët  ¼ lugë çaji kripë  5 filxhane me copa pjepri

ALBA KUQI

N

19

 2 ½ filxhana me copa fileto pule

Këshillë

 1 filxhan me rrush të bardhë ose të zi

Në mënyrë që të hiqen shijet e këqia të gojës rekomandohet shpëlarja e saj me një solucion, i cili përbëhet nga një lugë çaji sodë buke, ¾ lugë çaji kripë dhe çerek gote uji të ftohtë ose të ngrohtë

 Një kastravec i copëtuar ne pjesë të vogla

një temperaturë normale duke shmangur ushqimet e nxehta ose tepër pikante.

Ushqimet të cilat janë tepër të ëmbla, të yndyrshme ose pikante mund të nxisin nauzean.

Mjedisi ku ju duhet të ushqeheni duhet të jetë sa më i qetë dhe sa më i rehatshëm.

Ai duhet të jetë i ajrosur mirë dhe të mos ketë erëra të forta të ushqimeve që po gatuhen.

Rekomandohet marrja e

Përgatitja Fillimisht përzihet kosi dhe majoneza në një tas të madh. I hidhet lëngu i limonit, kripa dhe përzihet bashkë me to. Më pas hidhen dhe të gjithë ingredientët e tjetrë dhe përzihen së bashku. Kjo sallatë mund të serviret menjëherë ose mund të futet ne frigorifer sa të ftohet për të paktën 2 orë. Nuk rekomandohet të mbahet për më shumë se 24 orë.

Mund të përgatiten 6 filxhane me këtë sallatë. Çdo filxhan përman 250 kalori dhe 19 gramë proteinë.

lëngjeve të frutave dhe e pijeve me përmbajtje sode gjatë gjitë ditës. Kjo do t’ju ndihmojë juve të merrni kaloritë e nevojshme, ushqyesit dhe lëngjet kryesore të trupit.

Rekomandohet mbatja e karameleve të vogla mente në gojë ose e fetave të limonit në mënyrë që të shmanget shija e keqe e gojës tuaj.

Nqs nauzea shoqërohet

me të vjella, mund të ndodhë dehidratimi i cili është një problem shumë serioz. Pasi ndodh një episod vjelljeje duhet të shpëlash gojën dhe të mos pish asgjë për 30 minu-

ta. Rekomandohet marrja e sa më shumë lëngjeve gjatë ditës të cilat mund të jenë lëngje frutash ( molla,boronica) ose pije me përmbajtje sode.

Pediatri

Infektimi për herë të parë nga herpesi I

nfektimi i parë me vi rusin simplex është i ndryshëm nga episodet e tjera pasuese. Zakonisht në fillim nuk ka simptoma.

Mund të zhvillohet një infeksion rreth gojës. Trajtimi synon lehtësimin e simptomave ndërkohë që infeksioni largohet gradualisht për 1-3 javë. Çfarë është infeksioni i parë nga herpes simplex?

Shkak është virusi Herpes Simplex (VHS). Infeksioni primar quhet hera e parë e infektimit. Goja është zona më shumë e prekur sepse lëkura e trupit ështe më rezistente ndaj këtij virusi. Infeksioni primar ndodh përgjithësisht në fëmijëri.

Merret nga puthjet e ndonjë anëtari të familjes që mbart virusin. Në disa njerëz mund të mos shkaktojë asnjë simptom ndërkohë që në të tjerë

CILAT JANË SIMPTOMAT? Shenjat janë të ndryshme.

 Fëmija mund të mos ketë asnjë simptomë ose ato mund të jenë të padukshme.

Për shembull, mund të mos e kuptoni që një puçër e vogël në gjuhë është fillimi i një infeksioni nga herpesi.

 Fëmija mund të kalojë një gjendje më të rëndë të infeksionit në gojë ose rreth saj.  Plagë të vogla apo ulçera në gojë, në gjuhë, në gingiva, buzë apo fyt. Quhet gingivostomatitis. kalohet shumë rëndë.

 Plagët dhe ulçerat janë të dhimbshme, shoqëruar me vështirësi në përtypje.

KËSHILLA PËR FËMIJËT:  Përdorni një shiring për të hedhur medikamentin në gojën e fëmijës me kujdes dhe ngadalë, për të mos shkaktuar dhimbje. Mos e hidhni në fundin e gojës sepse mund të mbysë fëmijën  Jepini fëmijës pije të freskëta.  Thithja e kubeve të akullit ndihmon në qetësimin e dhimbjeve.

 Gjendrat e qafës mund të zmadhohen dhe të zbuten.  Mund të shoqërohet me temperaturë dhe dhimbje të përgjithshme.

Cili është trajtimi i infeksionit primar nga herpes simplex?

 Për lehtësimin e dhimbjeve jepen paracetamol ose ibuprofen.  Likid ose spray benzidamine (Difflam®) për shpëlarje goje mund të ndihmojë për largimin e dhimbjeve nga ulçerat orale.  Konsumoni sa më shumë lëngje. Mund të ndjeni pak dhimbje gjatë të pirit, por është e rëndësishme që të mos dehidroheni.  Përdorni lip buzësh pas i zbusin ato dhe nuk lejojnë fërkimin e ashpër të tyre.

20

E enjte, 10 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

Alopecia

ANRI KODHELAJ

F

lokët rriten kudo në lëkurën e trupit të njeriut me përjashtim të pëllëmbëve të duarve dhe shputave të këmbëve. Shumë prej tyre janë aq të hollë sa nuk mund të shihen me sy të lirë. Fija e flokut ndërtohet nga një proteinë e quajtur keratinë. Kjo e fundit prodhohet në rrënjën e flokut, e cila ndodhet në shtresën e jashtme të lëkurës. Në rrënjë prodhohen qelizat e reja të flokut, që duke iu bashkangjitur atyre të vjetra shtyjnë për nga jashtë lëkurës fijen e flokut. Nga ky proçes brenda 1 viti formohet një fije floku prej 15 cm. Floku që ne shohim është në të vërtetë një zinxhir qelizash të vdekura keratine. Në kokën e një njeriu gjenden mesatarisht 100,000-150,000 fije floku. Ne humbasim çdo ditë rreth 100 të tilla. Për këtë arsye nuk duhet të frikësohemi nëse gjejmë disa fije të mbetur në krëhër. Në çdo moment 90% e flokut është në rritje e sipër. Çdo rrënjë i nënshtrohet ciklit të saj jetësor, i cili ndikohet nga mosha apo sëmundje të ndryshme.

Ky cikël përbëhet nga 3 faza: 1.Anageni – një rritje e vrullshme e flokut, e cila zgjat nga 2 deri në 6 vjet.

2.Katageni – një rritje kalimtare e flokut që zgjat 2 deri 3 javë.

3.Telogeni – faza e qetësisë, gjatë së cilës floku nuk rritet më. Zgjat 2 deri në 3 muaj. Në fund të kësaj faze fija e flokut bie dhe zëvendësohet nga një e re, e cila do të ndjekë të njëjtin cikël nga e para.

Ndërkohë që njeriu plaket, floku rritet më ngadalë.

Humbja e flokut, e quajtur alopeci, paraqitet në forma të ndryshme: 1.Alopecia e plakjes përbën një gjendje normale që shoqëron plakjen. Floku dobësohet gradualisht me kalimin e moshës. Rritet numri i fijeve që futen në fazën e qetësisë (në telogen). Flokët e mbetur shkurtohen dhe rrallohen në numër.

2.Alopecia androgjenike është një gjendje gjenetike që mund të prekë të dyja sekset. Tek meshkujt kjo shfaqet që në adoleshencë apo rreth moshës 20 vjeçare. Sipas këtij modeli, rënia e flokut fillon në zonën e kurorës dhe në pjesën e përparme të skalpit (lëkura e kokës). Ndërsa tek femrat kjo formë e alopecisë vihet re në të 40-tat e tyre ose më vonë.

Ato vuajnë nga një hollim i përgjithshëm i flokut për gjatë gjithë skalpit, me rënie më të theksuar në kurorë.

3.Alopecia universale (e gjeneralizuar) shkakton rënien e flokëve në të gjithë sipërfaqen e lëkurës duke përfshirë edhe vetullat, qerpikët, zonën e sqetullave apo rajonin pubik (përreth organeve genitale).

4. Alopecia areata shpesh fillon në mënyrë të papritur tek fëmijët dhe të rinjtë. Rënia e flokëve ndodh

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

ALOPECIA E PLAKJES përbën një gjendje normale që shoqëron plakjen. Floku dobësohet gradualisht me kalimin e moshës. Rritet numri i fijeve që futen në fazën e qetësisë

Gjithçka që duhet të dini mbi rënien e flokëve Në rastet më të shpeshta është e trashëguar 10 USHQIME PËR FLOKË TË SHËNDETSHËM 1. Peshku, veçanërisht Salmoni, i pasur në omega-3, proteina, vitamin B-12 dhe hekur.

2. Perimet jeshile si spinaqi dhe brokoli, të pasura në vitaminat A dhe C (të nevojshme për prodhimin e yndyrës e cila e ushqen rrënjën), kalçium dhe hekur.

3. Bathët si bizelet dhe fasulet, burim i bollshëm proteinash (që ndihmojnë në rritjen e flokut), hekur, biotin dhe zink. Rekomandohet konsumimi i tyre të paktën 3 herë në javë.

4. Arrat dhe bajamet, të pasura në selenium (një mineral i rëndësishëm për shëndetin e lëkurës së kokës), zink dhe omega-3.

5. Mishi i pulës dhe i gjelit të detit, burim i madh proteinash dhe hekuri.

6. Veza, e pasur në proteina, biotin dhe vitamin B-12.

7. Drithërat, të pasura në zink, hekur dhe vitamina B. 8. Midhjet, të pasur në zink (një antioksidant i fuqishëm) vetëm në disa zona të caktuara. Në lëkurën e kokës, këto zona duken si pulla apo njolla të bardha. Personat e prekur mund të përfundojnë me humbje totale të flokut, por 90% prej tyre floku u rikthehet përsëri brenda pak vitesh.

5.Trikotilomania shihet më shpesh në fëmijë. Ajo është pasojë e një çrregullimi psikologjik në të cilin pacienti shkul flokët e tij.

6.Efluviumi telogenik është hollim i përkohshëm i flokut si pasojë e çrregullimeve në ciklin e rritjes së tij nga shkaqe emocionale apo stresi

psikologjik. Një numër i madh fijesh hyjnë sëbashku në fazën e qetësisë dhe më pas bien njëkohësisht.

Cilat janë shkaqet e rënis së flokut?

Disa rrënjë flokësh janë të programuara për të pasur një periudhë rritjeje më të shkurtër se normalisht.

Arsyet e kësaj diference nuk njihen ende megjithatë të shumtë janë faktorët që çojnë në humbjen e flokut: 1. Hormonet, si psh. përqëndrime jonormale (nivele të rritura) të androgjenëve (hormonet mash-

9. Qumështi dhe bulmetrat (kos, djath, gjizë) të pasura në kalçium (një mineral i rëndësishëm për rritjen e flokut), hirrë dhe kazein (dy burime proteinike).

10. Karrota, e pasura në vitamin A, e cila krahas përmirësimit të shikimit kontribon edhe në shëndetin e skalpit.

Të gjithë përbërësit dietetik të mësipërm sigurojnë një flok të shëndetshëm, të fortë, të dendur dhe të shndritshëm.

kullore që gjenden në të dy gjinitë) në gjak.

2. Genet, të trashëguara nga të dy prindërit, ndikojnë në predispozitën

Trajtimi

Nga barnat te transplanti M

ënyra më e mirë e trajtimit të rënies së flokëve është parandalimi i saj. Kjo realizohet duke ndjekur një regjim ushqimor të pasur në proteina, hekur, omega-3, minerale dhe vitamina.

Rogaine dhe Propecia janë të vetmet barna të miratuara për mjekimin e alopecisë me shkaqe gjenetike. Rogaine është një solucion me veprim lokal, i cili aplikohet duke masazhuar atë zonë të skalpit ku synojmë rritjen e flokut.

Efikasiteti i saj shkon nga 10 deri në 14% të rasteve. Gjithsesi, ajo minimalisht shërben për të ndaluar rënien e mëtejshme të flokut.

Propecia është pilula e parë që mund të ndalojë humbjen e flokëve tek burrat me alopeci an-

transplantit.

Kush është kandidat për transplant?

1. Burrat dhe gratë me alopeci androgjenike (shkaku është gjenetik).

2.Pacienti i cili ka humbur një pjesë të flokëve të tij si pasojë e djegieve apo plagëve të skalpit. drogjenike. Të dy këto barna mund të merren vetëm nën rekomandimin e mjekut. Nëse mjekimi rezulton i efektshëm, ndërprerja e tij do ta përkeqësonte situatën.

Por në rastet e humbjes së përhershme të flokut, mund të shfrytëzohet edhe alternativa e

Kush nuk këshillohet t’i nënshtrohet transplantit?

1. Gratë me alopeci të gjeneralizuar.

2.Individët me mungesë burimesh dhuruese të lëkurës të përshtatshme për transplant.

3.Pacientë me cikatrice keloide si rezultat i djegieve, traumave apo plagëve nga rrezatimi.

individuale për alopeci androgjenike.

3. Stresi, sëmundje të ndryshme dhe lindjet mund të shkaktojnë humbje të përkohshme të flokut.

4. Barnat si p.sh.: ilaçet e kemioterapisë gjatë trajtimit të kancerit, holluesit e gjakut, beta-bllokuesit e përdorur në trajtimin e presionit të lartë të gjakut (hipertensionit arterial) dhe kontraceptivët oralë mund të shkaktojnë humbje të përkohshme të flokut.

5. Djegiet, plagët dhe rrezatimi.

Megjithatë pas shërimit, floku rikthehet në normë.

6. Sëmundjet autoimune janë shkaktare të alopecisë areata. Në këto tipe sëmundjesh, sistemi imunitar i individit sulmon qelizat e organizmit të vet duke përfshirë edhe rrënjët e flokëve. Ekziston mundësia e rikthimit të flokut në gjendjen e mëparshme pavarësisht dobësimit apo çngjyrimit të përkohshëm të tij.

7. Proçedurat kozmetike si p.sh.: larja e shpeshtë e flokëve, lyerja apo frizurat e ndryshme. Ato e dobësojnë flokun duke e bërë më të brishtë, megjithatë asnjëherë nuk çojnë në humbje totale të tij. Në rastet më të rënda floku bie në formë pullash.