Almedicus

Përballja me humbjet e mëdha në jetë

A

Kufiri ndërmjet lojës dhe varësisë

Faqe 19

S Faqe 20

Botim zyrtar i Fakultetit të Mjekësisë, Universiteti i Tiranës Adresa: Fakulteti i Mjekësisë, Nr371, Cel: 069 63 46688, E-mail: suplementi@almedicus.org

SUPLEMENTI MJEKESOR

Nr.16

LMEDICU BOTIM I PËRJAVSHËM I GAZETËS SHQIPTARJA.COM

E ENJTE 24.05.2012

REKOMANDIMET NESE “SHKRIRJA” E GUREVE NUK JEP EFEKT

Gurët në veshka, si t`i kurojmë Konsumimi i lëngjeve, hapi i parë në parandalimin e tyre

BESIANA BALLA

Stop

S

istemi urinar është qën dra e filtrimit të të gjithë produkteve që qarkullojnë në trupin tonë. Ai përbëhet nga veshkat, ureterët, fshikëza e urinës si dhe uretra. madhësinë e grushtave të dorës, këto organe çift vendosen poshtë brinjëve, në pjesën e poshtme të shpinës. Sëbashku ato përmbajnë rreth 64 km tubuj të vegjël që marrin pjesë në pastrimin e gjakut.

Njësia bazë funksionale në veshkë janë nefronet. Çdo veshkë përmban rreth 1milion nefrone. Nefronet përbëhen nga element tubularë

Duhanpirja kryeson statistikat mjekësore

D

uhanpirja është shkaku me i shpeshtë i vdekjes së parakohëshme. Ajo rrit rrezikun për shumë sëmundje ku shumë prej tyre mund të mos jenë fatale, por...

Dhimbja mund të shfaqet pas sfocimeve dhe lodhjeve fizike, pas udhëtimeve të gjata në këmbë apo me automjete në rrugë jo të rregullta me funksionin kryesor: formimin e urinës.

Urina formohet në veshka kalon përmes ureterëve në fshikëzën urinare. Si përfundim, ajo lë organizmin duke

Faqe 18

u zhvendosur jashtë tij nëpërmjet uretrës.

Teksa sistemi urinar filtron gjakun, në të njëjtën kohë ai rregullon balancën hidrike(nivelet e ujit) të orga-

Drejtor: Taulant MUKA Kryeredaktore: Jana NANO Zv/Kryeredaktore: Fjorda KOROMANI Redaksia: Arminda Avdulaj Besiana Balla Blerta Dollaku Dea Qirjaqi Erklida Sula Isid Xhura Kledia Dimroci Mirald Gina

Këshilli botues: Departamenti i Shëndetit Publik Enver ROSHI Shërbimi i Endrokrinologjisë, QSUT Agron YLLI

nizmit. Gjithashtu veshkat luajnë një rol të rëndësishëm në rregullimin e elektrolitëve, ekuilibrit acido-bazik, prodhimin e hormoneve të cilat janë...

Faqe 14-17

Shërbimi i Urgjencës, QSUT Edmond ZAIMI Shërbimi i Nefrologjisë, QSUT Arjana STRAKOSHA Shërbimi i Reumatologjisë, QSUT Argjend TAFAJ Shërbimi i Alergologjisë, QSUT Etleva QIRKO Shërbimi i Kardiologjisë, Spitali Ushtarak Gerta KOÇEKU Shërbimi i Neurologjisë, Spitali Ushtarak Fatos JAHO Shërbimi i Ortopedi-Traumatologjisë, Spitali Ushtarak Gjergj ÇAUSHI Shërbimi i Tokosikologjisë, Spitali Ushtarak Zyhni SULAJ Biokimi Klinike, QSUT Ndok MARKU Farmaci Leonard DEDJA

ADVANCED SPINAL CARE CENTER Profesori i Neurokirurgjisë së Athinës (Greqi) dr.

"Skevos Poullas" i cili është dhe Shefi i Klinikës Neurokirurgjikale dhe i Departamentit të Ndërhyrjeve Minimale me Endoskop në Shtyllen kurrizore të spitalit privat Iatriko Kentro Athinon, ditën e Dielë më datë 27/05/2012 do të kryejë vizita në klinikën e tij, e cila ndodhet në rrugën "Sami Frashëri" nr 7, përballë Drejtorisë së Policisë së Tiranës, nga ora 10:00 deri në orët e vona të pasdites. Për të gjithë ju që keni probleme me shtyllën kurrizore ose me qafën, po ju informojmë se këto ndërhyrje kaq të avancuara, duke filluar nga dita e Dielë mund të kryhen edhe në Shqipëri nga Pr. Dr. Skevos Pollas dhe i gjithë stafi i tij Grekë i specializuar për shtyllën kurrizore.

Per cdo lloj informacioni ose problemi që mund të keni mos hezitoni të na kontaktoni në nr e telefonit +355 4 24 27 501 - 067 400 50 55 - Tel + Fax : +355 4 24 27 500 emilazaj@hotmail.com - adspcare@yahoo.com

14

E enjte, 24 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

Pak anatomi

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

GURËT NË VESHKA formohen si rezultat i çrregullimit të ekuilibrit midis lëngjeve në urinë dhe sasisë së mineraleve kripore gurë-formuese të cilat janë në përqëndrime shumë të larta

Si mund të formohen gurët në veshka

Meshkujt preken 3 herë më shpesh se femrat BESIANA BALLA Çfarë është dhe si funksion sistemi ynë urinar?

Sistemi urinar është qëndra e filtrimit të të gjithë produkteve që qarkullojnë në trupin tonë. Ai përbëhet nga veshkat, ureterët, fshikëza e urinës si dhe uretra. madhësinë e grushtave të dorës, këto organe çift vendosen poshtë brinjëve, në pjesën e poshtme të shpinës. Sëbashku ato përmbajnë rreth 64 km tubuj të vegjël që marrin pjesë në pastrimin e gjakut.

Njësia bazë funksionale në veshkë janë nefronet. Çdo veshkë përmban rreth 1milion nefrone. Nefronet përbëhen nga element tubularë me funksionin kryesor: formimin e urinës.

Urina formohet në veshka kalon përmes ureterëve në fshikëzën urinare. Si përfundim, ajo lë organizmin duke u zhvendosur jashtë tij nëpërmjet uretrës.

Teksa sistemi urinar filtron gjakun, në të njëjtën kohë ai rregullon balancën hidrike(nivelet e ujit) të organizmit. Gjithashtu veshkat luajnë një rol të rëndësishëm në rregullimin e elektrolitëve, ekuilibrit acido-bazik, prodhimin e hormoneve të cilat janë thelbësore në procese të ndryshme të organizmit siç është kontrolli i tensionit arterial. Çfarë janë gurët në veshka?

Gurët në veshka janë grumbullime të kristaleve mikroskopike të ngurtësuara të cilët formohen gjatë traktit urinar. Ata formohen si rezultat i çrregullimit të ekuilibrit midis lëngjeve në urinë dhe sasisë së mineraleve kripore gurë-formuese të cilat janë në përqëndrime shumë të larta.

Këto përbërje paraqesin vështirësi në tretjen e tyre duke çuar kështu në grumbullimin e vazhdueshëm që përfundon me krijimin e një guri.

Format e tyre variojnë nga të vogla sa një kokërr rëre e deri në madhësinë e një topi golfi. Mund të formohen si një gur i vetëm ose mund të jenë edhe të shumtë. Nëse gurët

SI FORMOHEN GURËT NË VESHKA? Në formimin e gurëve ndikojnë:

Prishja e ekulibrit acid-bazik në lëngjet dhe indet e organizmit.

Prania e infeksioneve në aparatin urinar Çrregullimet në metabolizmin e proteinave dhe të kalciumit.

Sëmundje të traktit tretës Anomalitë e rrugëve urinare Personat që konsumojnë pak lëngje.

Predispozitat gjenetike në formimin e gurëve.

janë të vegjël, ata mund të ‘’udhëtojnë’’ nëpër gjithë traktin urinar dhe të dalin jashtë nëpërmjet urinës pa u vënë re. Në rastin më të keq, ata vendosen në sipërfaqen e brendshme të veshkës duke grumbulluar shtresë pas shtrese material të ngurta.

Gurët gjithashtu formohen kur në urinë ndodhin çregullime të aciditetit apo ka pamjaftueshmëri substancash si citratet, magnezi apo pirofosfatet, të cilët janë shumë të rëndësishëm në shkrirjen fiziologjike të gurëve.

Gurët në veshka janë çrregullimet më të shpeshta e më të dhimbshme të aparatit urinar. Prania e tyre shoqërohet me dhimbje dhe komplikacione të tjera.

Kush është më i predispozuar për të zhvilluar gurë në veshka? Çdo njeri mund të zhvillojë gurë në veshka, por disa persona janë më të predispozuar se të tjerë.

Raporti i meshkujve me femrat për të formuar gurë në veshka është 3 me 1. Moshat që preken më shumë janë 20 deri 50 vjeç. Personat që në historinë e tyre mjekësore kanë vuajtur një herë nga gurët në veshka, kanë më shumë mundësi për të vuajtur sërish. Shpesh, pikënisja

e formimit të gurit është gjendja e dehidratimit kronik. Rreziku rritet akoma më shumë kur djersisni gjatë ditëve të nxehta dhe nuk merrni masa për zëvendësimin e këtyre lëngjeve të humbura.

Pse ndiejmë dhimbje?

Dhimbja mund të shfaqet pas sfocimeve dhe lodhjeve fizike, pas udhëtimeve të gjata në këmbë apo me automjete në rrugë jo të rregullta.

Dhimbja shfaqet kur guri bllokon rrjedhjen normale të urinës. Ajo do të grumbullohet mbi pengesë duke shkakFAKTORET E RISKUT: tuar rritjen e presionit në Shtatëzania.

Infeksionet e përsëritu- veshkë. Veshkat, ashtu si dhe organet e tjera të sistemit urira të aparatit urinar Sëmundjet metabolike nar, kanë strukture anathormonale ( psh. në hiper- omike për të përballuar edhe presione të larta.

Rritja e madhe e presionit do të tenDhimbja mund të shfaqet pas dosë më tej kapsfocimeve dhe lodhjeve fizike, pas sulën që rrethon udhëtimeve të gjata në këmbë apo veshkën. Ky është me automjete në rrugë jo të rregullta momenti kur fillon të ndihet dhimbja.

Intensiteti i paratiroidizëm që shoqërohet dhimbjeve është i ndryshëm. me rritjen e kalciumit) ose Ai varet nga niveli i tendosjes nga sëmundje të sistemit së kapsulës. Në rastin e tretës ( psh. çrregullime të gurëve të vendosur në ureter, absorbimit absorbimit të kal- dhimbja shkaktohet nga lëvizja e gurëve nëpër të, duke ciumit në zorrën e hollë).

Dieta e varfër në fibra. zhvilluar kështu spazma intensive.

Klima e nxehtë.

Fëmijët

Formimi i gurëve në moshat pediatrike N

ë fakt janë gjetur gurë në veshka te fëmijët 5 vjeçarë. Rritja e mundësisë së shfaqjes së gurëve në veshka te fëmijët i detyrohet faktorëve të ndryshëm, më së shumti të lidhur me zgjedhjen e ushqimeve që fëmijët konsumojnë.

Dy shkaqet më të rëndësishme të shfaqjes së gurëve në veshka te fëmijët janë: 1 - Fëmijët nuk pijnë shumë lëngje.

2 - Ata konsumojnë ushqime të pasura me shumë kripë.

Fëmijët duhet të hanë më pak patatina dhe patate të skuqura. Ekzistojnë dhe ushqime të tjera me shumë kripë: mishi i sanduiçëve apo sufllaqeve;

SI TË BËSH QË FËMIJËT TË PIJNË MË SHUMË UJË?

Prindërit mund t’i japin fëmijëve një shishe ujë në vend të lëngut të frutave gjithmonë përpara se të shkojnë në kopësht apo shkollë .

Duhet t’u krijoni zakonin e të pirit ujë në çdo vakt, pas çdo të ngrënie ushqimet e konservuara etj.

Lëngjet me gaz mund të rrisin rrezikun e formimit të gurëve sepse përmbajnë një lloj sheqeri të rrezikshëm të quajtur sukrozë .

Kujdes peshën! Te disa fëmijë të qenurit mbipeshë e shton rrezikun e formimit të gurëve.

që në moshë të hershme. Fëmijëve i pëlqen uji me akull, sidomos kur akulli është me forma (si yje apo zemra).

Mos prit që fëmija të të tregojë kur ka etje. Fëmijët shpesh nuk e kuptojnë kur kanë këtë nevojë.

Merr ujë me vete në aktivitetet sportive të tij dhe në park.

Mbaj një shishe ujë në makinë gjatë çdo udhëtimi.

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

Intervistë ARJANA STRAKOSHA Mjeke Nefrologe

T

ermi gurët në veshka e ka origjinën që nga greqishtja e lashtë nephros (veshka) dhe lithos (gurë). Terminologjia nënkupton praninë e gurëve në veshka, termi ureterolitiazis nënkuptun praninë e gurëve në ureter, tuba që lidhin veshkën me vezikën urinare, ndërsa termi urolitiasis nënkupton praninë e gurëve në traktin urinar duke përfshirë dhe vezikën urinare.

Gurët janë koncentrate solide apo aggregate kristalesh të formuara në veshka nga mineralet urinare të patretura. Gurët zakonisht eliminohen nga trupi nëpërmjet fluksit urinar dhe në shume raste nuk kanë shenja klinike, ndërsa në rastet kur gurët janë të përmasave më të rritura deri në 2-3 mm mund të bllokojnë ureterin duke u shoqëruar me zgjerim të pjesës së sipërme të ureterit dhe pelvisit renal (pjesa e veshkës ku grumbullohet urina para se të dalë nga veshka) dhe me spazma të musklaturës së ureterit, si reagim normal për eliminimin e pengesës. Kjo shoqërohet me dhimbje mesi të cilat përhapen në pjesën e poshtme të barkut dhe rrëzë kofshës.

Kjo situatë quhet kolika renale.

Kolika renale shoqërohet gjithashtu me ndjenjën e të vjellit ose të vjella. Gjatë urinimit mund të kemi ndryshim të ngjyrës së urinës nga dëmtimet që i bën guri strukturave të aparatit urinar.

A janë të njëjtë gurët e veshkave ?

Ekzistojnë disa tipe të gurëve në veshka bazuar në llojin e kristaleve prej të cilave janë formuar.

Pjesën më të madhe e përbëjnë gurët prej oksalateve dhe kalciumit ndjekur nga gurët e përzier me fosfate (guret fosfokalcikë) Më të rrallë janë gurët struvite të favorizuar nga infeksionet e traktit urinar dhe gurët e acidit urik të favorizuar nga çrregullimet metabolike të organizmit.

Formimi i gurëve në veshka nuk ka

E enjte, 24 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

LMEDICU

INTERVISTË me Dr. Arjana Strakosha mjeke nefrologe, pranë Qendrës Spitalore Universitare “Nënë Tereza”, Tiranë

Cilët janë llojet e gurëve në veshka?

Formimi i gurëve, kombinim faktorësh SIMPTOMAT E KOLIKËS RENALE

Dhimbjet e forta të përhapura nga mesi deri në rrëzë të kofshës shpesh të përshkruara si ekperienca më e keqe e përjetuar ndonjëherë Të vjellat apo ndjenja të të vjellit Urinë me ngjyrë të kuqe ( hematuri) si pasojë e dëmtimeve të vogla të mureve të brendshme të strukturave të veshkave, ureterëve apo uretrës Prania e qelbit në urinë (piuri) EKZAMINIMET LABORATORIKE

Ekzaminimi mikroskopik i urinës i cili tregon praninë e shumë

elementëve të rëndësishëm për diagnozën

Urokultura, për të parë apo jo praninë e infeksionit Gjaku komplet: ka apo jo shenja për një infeksion të mundshëm Analiza të plota për të parë funksionin renal dhe nivelin e kalciumit në gjak Mundësisht ruajtja e gurit kur del, për ta analizuar përbërjen në laborator.a një shkak të vetëm, por është pasojë e kombinimit të një sërë faktorësh.

Gurët krijohen kur prishen balancat urinare të kombinimit të mineraleve

15

dhe acideve.

A mundet që gurët të dëmtojnë veshkat?

Nëse nuk mjekohen në kohë, gurët

Djegie gjatë urinimit si pasojë e gurit apo infeksionit (dizuri) Reduktimi i sasisë së urinës nga guri i vendosur në rrugët urinare mund të dëmtojnë seriozisht veshkën.

Dy faktorët që përcaktojnë ecurinë e këtij dëmtimi janë lokalizimi i gurit dhe prania e infeksionit urinar. Për të shmangur dhe minimizuar një efekt të tillë, e rëndësishme është eleminimi i gurëve të formuar dhe parandalimi i riformimit të të tjerëve.

Si diagnostikohen gurët në veshka?

Kur pacienti ka dhimbje të forta therëse dhe ka konstatuar një urinë me ngjyrë të kuqe, veprimi i parë është t’i drejtohet qendrave të urgjencës për të marrë ndihmën e parë. Nëse mjeku dyshon për një gur në veshka atëhere lokalizimi, përmasat dhe përbërja e tij janë shumë të rëndësishme për të përcaktuar më tej strategjinë e mjekimit.

Ekzaminimet radiologjike Gurët e heshtur, të cilët nuk paraqiten me shenja apo simptoma të dukshme, vizualizohen nëpërmjet një radiografie, ultrasonografie (EKO), pielografie intravenoze apo skaneri. Por cilët janë parimet e këtyre pajisjeve ekzaminuese?

Grafia direkte Është ekzaminim i shpejtë dhe rezultativ në rastin e gurëve me përmbajtje të rritur të kalciumit duke eksploruar të gjithë traktin urinar.

Pielografia intravenoze Është një metodë tjetër ekzaminuese e cila bazohet në injektimin e një lënde kontrasti. Ajo eliminohet me veshkat çka shoqërohet me bërjen e disa grafive të njëpasnjëshme.

Pielografia intravenoze lejon zbulimin e lokalizimit të gurëve me saktësi të lartë.

Ultrasonografia (EKO renale) Ekoja është një mënyrë e shpejtë dhe e padhimbshme ekzminimi nëpërmjet së cilës marrim imazhe të sistemit urinar. Në rastin e gurëve në veshka arrijmë të dallojmë hydronefrozën (zgjerimin e rrugëve urinare) si pasojë e bllokimit te rrjedhjes së urinës nga guri. Është ekzaminim me vlerë të veçantë sidomos gjatë shtatzanisë kur grafia apo skaneri kanë kundërindikacion.

Skaneri pa kontrast Është konsideruar metoda ekzaminuese më efikase për detektimin e gurëve të aparatit urinar.Ky ekzaminim jep të dhëna të sakta për fërmën dhe vendosjen e gurit. Ka vlerë të madhe kur është e domosdoshme ndërhyrja kirurgjikale.

Kimi

"Përbërja e gurëve, kush është më i predispozuar?"

7

5% - 80% e të gjithë gurëve të traktit uri nar janë të përbërë nga kalciumi kimikisht i përzier me oksalatet (gurët oksalatë të kalciumit) ose me fosfatet (gurët fosfo-kalcikë).

GURËT APO KRISTALET E OKSALATIT TË KALCIUMIT Mund të krijohen në kushtet e disa sëmundjeve metabolike si acidoza tubular renale, hiperparatiroidizmi, hiperoksalaturia primare,veshka sfungjer etj. Shpeshherë mund të vijë edhe nga përdorimi i disa medikamenteve të caktuara si antiacidet dhe steroidet.

Dieta është një faktor tjetër që mund të ndikojë. Dozat e larta të vitaminës A, D dhe purinave (që nuk janë gjë tjetër veç produkte të tretjes së proteinave në organizëm) mund të ndikojnë në këto nivele anormale të kalciumit në organizëm. Ka edhe disa raste të veçanta të cilat mund të ndikojnë në formim-

in e gurëve.Studimet e fundit kane treguar se nëse në dietën tuaj ka shumë pak kalcium apo edhe nëse trupi juaj prodhon tepër oksalate, ju mund të gjendeni në rrezik. Kjo lidhet me rolin e kalciumit si lidhës i oksalateve të patretura në traktin tretës. Në këto kushte marrjet e pakta të kalciumit shoqërohen me sasi të rrit-

ura të oksalateve në gjak; këto oksalate ekskretohen (dalin jashtë) në sasi më të mëdha në urinë nëpërmjet veshkave. Në urinë, oksalatet janë promotorë të fuqishëm të precipitimit të kristaleve të oksalateve të kalciumit, rreth15 herë më të fuqishme së kalciumi. Doza të larta të Vitaminës C ( më shumë se 1000 mg) rrisin nivelin e oksalateve në urinën tuaj.

GURËT STRUVITE 10-15% e rasteve me gurë në veshka vijnë si pasojë e një infeksioni kronik në traktin urinar. Gurët struvitë formohen si pasojë rritjes së bakterieve të cilat me përbërjet e tyre neutralizojnë aciditetin e urinës që përbën një faktor frenues të zhvillimit të tyre. Meqënëse gratë janë më të prirura në zhvillimin e infeksioneve urinare, ato janë më të rrezikuara për të formuar gurë të tillë. Trajtimi i tyre konsiston jo vetëm në heqjen e gurëve, por edhe në

parandalimin e rishfaqjeve të infeksioneve.

GURËT E ACIDIT URIK 10% e gurëve të veshkave pëmbajnë acid urik, një produkt i formuar nga metabolizmi i trupit. Zakonisht, acidi urik kalon nga gjaku për në veshka, ku eleminohet me urinë. Nëse trupi prodhon mbi sasinë normale, veshkat e kanë të pamundur ta eleminojnë duke bërë të mundur kështu kristalizimin e tij në depozita. Faktorët që ndikojnë në këtë proces janë gjenetikë, mund të varen nga disa gjendje të caktuara patologjike të traktit tretës, obeziteti, marrja e disa medikamenteve të caktuara si dhe dieta e pasur me produkte mishi. Meshkujt janë më të prirur të zhvillojnë këto lloj gurësh pasi kanë probabilitet më të madh për të vuajtur nga podagra (një sëmundje reumatizmale që shoqërohet me rritjen e acidit urik në gjak).

16

E enjte, 24 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

Faktorët

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

UJI është një mbrojtje të pakushtueshme dhe pa kalori kundër gurëve në veshka. Studime sugjerojnë se lëngu i qitros mbron nga gurët sepse frenon kristalet të shndërrohen në gurë

Dieta ushqimore, sipas llojit të gurit Konsumimi i ujit, hapi i parë në parandalim DEA QIRJAQI

MOS HARRONI!

Dieta është një ndër faktorët që stimulon ose frenon formimin e gurëve.

Lloje të ndryshme gurësh kërkojnë dieta të ndryshme.

Konsumimi i ujit dhe lëngjeve të tjera është një nga hapat e parë në parandalimin e formimit të gurëve.

Individët me histori të gurëve në veshka duhet të pijnë ujë dhe lëngje mjaftueshëm për të prodhuar minimalisht 2 litra urinë në ditë.

S

hkaku i formimit të gurëve në veshka nuk është saktësisht i njohur. Mendohet që disa persona kanë ndjeshmëri më të madhe sesa të tjerë ndaj disa ushqimeve specifike të cilat çojnë në formimin e gurëve në veshka.

Dieta e pasur në kripëra ose natrium rrit daljen jashtë të kalciumit në urinë duke ndikuar kështu në formimin e gurëve

Ushqime të pasura në protein shtazore si mishi, veza dhe peshku përmbajnë purina, të cilat rrisin rrezikun e formimit të gurëve kalçikë dhe ata nga acidi urik.

Si ndikon dieta në rrezikun e zhvillimit të gurëve në veshka?

Dieta është një ndër faktorët që nxit ose frenon

Kalciumi në përbërje të ushqimit parandalon formimin e gurëve dhe mban constant densitetin e kockës.

Shmangia e ushqimeve që përmbajnë oksalat si spinaqi , parandalon gurët nga oksalati i kalçiumit.

Njohja e përbërjes kimike të gurit ndihmon në identifikimin e shkakut të formimit të tij dhe në përcaktimin e ndryshimeve dietetike formimin e gurëve. Faktorë të tjerë janë trashëgimia, faktorët mjedisorë, pesha dhe konsumimi i lëngjeve. Organizmi përdor për energji ushqimin që ne konsumojmë.

Mbetjet ushqimore kalojnë në qarkullimin e gjakut, shkojnë në veshka ku filtrohen më tej dhe këto mbetje, në përfundim, eleminohen nëpërmjet urinës. Disa ushqime krijojnë mbetje në formë kristalesh përgjatë gjithë traktit urinar. Hapi i parë në parandalimin e riformimit të gurëve është njohja e llojit të gurit të formuar.

Pse është e rëndësishme të njohim gurët në veshka?

Njohja e përbërjes kimike të gurit ndihmon në identifikimin e shkakut të formimit të tij dhe në përcaktimin e ndryshimeve dietetike që do të kryen për të parandaluar formimin e tij. Çfarë mund të bëj për të parandaluar riformimin e gurëve në veshka?

Rreth 50% e njerëzve me gur në veshka zhvillojnë një tjetër gur brënda 10 vjetëve.

Kjo mund të parandalohet.

Sa lëngje duhet të pijë

PYETJE PËR MJEKUN TUAJ

Çfarë lloj guri kam?

Sa është sasia e lëngjeve që duhet të pi në ditë? Çfarë sasie proteinash dhe çfarë lloji duhet të konsumoj?

A marr sasi të mjaftueshme kalciumi në dietë?

A mund të më rekomandoni një dietolog të specializuar për parandalimin e gurëve në veshka?

A duhet të marr medikamente për të parandaluar formimin e gurëve në veshka? një person në mënyrë që të parandalojë formimin e gurëve?

Sasia e nevojshme varet nga koha dhe nga aktiviteti i njeriut. Nëse keni patur një gur, ju mund t’i zvogëloni shanset për një gur të dytë.

Kjo mund të arrihet vetëm nëse pini shumë lëngje, kryesisht ujë, përgjatë ditë-natës.

Qëllimi është që të mbahet një përqëndrim i holluar i urinës. (Urina është e holluar kur ka ngjyrë të hapur, të çelur). Për të arritur këtë, ju duhet të pini 2-3 litra lëngje në ditë. Gjithashtu, nëse jetoni ose punoni në një mjedis të nxehtë duhet të siguro-

heni që po pini lëngje më tepër sesa sasia ditore e rekomanduar. Qëllimi është të zëvendësoni lëngjet e humbura nga djersitja dhe dehidratimi.

Cilat janë lëngjet që ndihmojnë parandalimin e gurëve në veshka?

Uji përbën një mbrojtje të pakushtueshme dhe pa kalori kundër gurëve në veshka.

Disa studime sugjerojnë se lëngu i qitros mbron nga gurët sepse përmban citrat, i cili frenon kristalet të shndërrohen në gurë. Kjo është e dobishme për gurët me origjinë nga oksalati i kal-

USHQIME ME SHUMË OKSALAT

Spinaqi Panxhari i sheqerit Panxhari zvicerian Fara e grurit Soja Kikiriku Okra Çokollata Çaji i zi indian Patate e ëmbël

Ushqime me pak oksalati Mielli i bluar Rrushi Selinoja Piperi jeshil (i pa bërë) Mjedra e kuqe Luleshtrydhet Mëlçia

ciumit dhe acidit urik, por mund të jetë e dëmshme në personat që formojnë gurë nga fosfati i kalciumit. Kafja dhe çaji është parë që zvogëlojnë riskun e formimit të gurëve. Sasi të moderuara birre dhe vere mund t’ju mbrojnë gjithashtu nga gurët.

Cilat lëngje duhet të shmangen?

Lëngu i rrushit dhe pijet me gaz (coca-cola) duhet të mos konsumohen nga persona me tendencë për formimin e gurëve të oksalatit të kalciumit. Edhe pse lëngu i boronicës së kuqe ndihmon në mbrojtjen nga infeksionet urinare, ai përmban oksalate dhe nuk rekomandohet.

Si ndikon kripa në formimin e gurëve?

Natriumi në kripë, kur eksretohet nga veshkat, merr me vete edhe sasi kalciumi.

Këto përqëndrime të kalçiumit në urinë lidhen me oksalatet dhe fosfatet dhe formojnë gurë. Ushqimet që përmbajnë natrium (Na) në përqëndrime të larta janë perimet e ngrira dhe ushqimet fast-food.

Njerëzit që duan të limitojnë natriumin në dietë duhet të kontrollojnë paketimin e produkteve që konsumojnë për përqëndrime të ulta të: glutamat mononitratit (MSG) bikarbonat natriumi fosfat dinatriumi nitrat ose nitrit natriumi Si ndikojnë proteinat shtazore?

Mishi dhe proteina të tjera shtazore si vezët dhe peshku përmbajnë purina, që shpërbëhen në urinë në acid urik.

Pra personat që formojnë gurë nga acidi urik duhet të

limitojnë konsumimin e tyre deri në 170 gr/ditë.

Si ndikon kalciumi në dietë?

Në të kaluarën, pacientëve me gurë në veshka u rekomandohej të mos konsumonin bulmetra dhe produkte të tjera me përmbajtje të lartë kalciumi. Studime të deritanishme tregojnë që këto ushqime mund të ndihmojnë në parandalimin e formimit të gurëve në veshka.

Si ndikon oksalati në dietë?

Oksalati nuk lejon kalciumin (Ca) të absorbohet nga organizmi, kështu që ai grumbullohet në veshkat tuaja duke formuar gurë.

Njerëzit me tendencën për të formuar gurë prej oksalatit të kalciumit këshillohen nga mjeku të limitojnë ose të shmangin konsumimin e disa ushqimeve të caktuara.

Si ndikon alkooli në formimin e gurëve në veshka?

Edhe pse alkooli nxit prodhimin e purinave në organizëm, studimet nuk kanë treguar për një rrezik më të lartë të formimit të gurëve në konsumuesit e birrës apo alkoolit. Pacienti këshillohet të mos konsumojë as ushqime të pasura me Vitamina C dhe D. Këto të fundit mund të shndërrohen në oksalat nga vetë organizmi.

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

Mjekimi ALBA KUQI

T

rajtimi i gurëve në vesh ka është i ndryshëm dhe varet nga madhësia, forma, lokalizimi dhe përbërja e gurit. Trajtimi në varësi të këtyre elementëve të mësipërm mund të jetë konservativ, ku perfshihet trajtimi medikamentoz dhe dieta, por mund të jetë edhe kirurgjikal.

E enjte, 24 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

LMEDICU

GURËT NË VESHKA mund të japin dhimbje të padurueshme.

Dhimbjet mund të qetësohen duke e filluar terapinë me barna antiinflamatore si Voltareni, Ibuprofeni apo Indometacina

Alternativat e trajtimit, sipas madhësisë së gurit Rekomandimet nëse shkrirja e gurëve nuk jep efekt Për gurët që janë të lokalizuar në veshka me përmasa të konsiderueshme përdoret një teknikë tjetër e quajtur Nefrolitotomia Perkutane. Si realizohet?

Si mund të trajtohen dhimbjet që japin gurët në veshka?

Gurët në veshka mund të japin dhimbje të padurueshme dhe pacienti mund të ketë shumë shqetësime.

Dhimbjet mund të qetësohen duke e filluar gjithmonë terapinë me barna antiinflamatore si Voltareni, Ibuprofeni apo Indometacina. Gjithashtu mund të aplikohen kompresa apo bursa të ngrohta në vendin e dhimbjes.

A mund të dalin vetvetiu gurët ?

Po, gurët mund të dalin spontanisht dhe kjo varet nga madhësia e gurit. Zakonisht, gurët me përmasa më të vogla se 4 mm dalin vetvetiu. Kjo mundësi rritet akoma më shumë nëse pacienti konsumon sasi të mëdha lëngjesh.

Pse është e rëndësishme përbërja e gurit në trajtim?

Elementët të cilët formojnë gurin janë shumë të rëndësishëm sepse në sajë të përbërjes së gurit ne mund të përpilojmë një dietë të caktuar që të mund të parandalojë formimin e gurëve të rinj.

Gjithashtu, në varësi të përbërjes mund të rekomandojmë dhënien e barnave të ndryshme. Dieta ndërtohet duke u nisur nga përbërja kimike e gurëve dhe nga aciditeti i urinës.

A mund të bëhet shkrirja e gurëve?

Po, mund të kryhet nëpërmjet një metode të quajtur Litotripsia Elektrike Ekstra-Korporale, ESWL (Electroshock Ëave Lithotripsy).

Mekanizmi është copëzimi i gurëve nëpërmjet valëve me energji të madhe, të cilat dalin nga një aparat i veçantë dhe bëjnë të mundur shkrirjen e tyre. Kjo metodë ka efekteshmëri të lartë kur gurët kanë përmasa të mëdha. Ata thërrmohen në copëza shumë të vogla të cilat më pas dalin nga organizmi me rrugë natyrale, nëpërmjet urinës.

Pacienti mund t’i nënshtrohet disa seancave me ESWL derisa të marrë rezultatin e

17

dëshiruar dhe të fillojë aktivitetin e tij normal po brenda ditës. Më pas bëhet ekzaminimi i urinës. Nëse kjo teknikë ka rezultuar e suksesshme mund të vihet re prania e copëzave të gurëve në urinë.

Ekzaminimi i llojit të gurit do të përcaktojë edhe masat parandaluese të riformimit të tij nëpërmjet dietës.

Po nëse litotripsia nuk

jep efekt, çfarë rekomandohet?

ESWL nuk funksionon në ato raste kur gurët janë shumë të mëdhenj ose janë të lokalizuar në vende që nuk kapen nga këto valë. Për gurët që janë të lokalizuar në ureter mund të përdoret ureteroskopi.

Ureteroskopi është një aparat që ngjason me një tub

të gjatë në fundin e të cilit gjendet një kamer e vogël. Kjo na mundëson të shohim imazhe nga strukturat e brendshme anatomike ku mund të jetë pozicionuar guri.

Përveç kamerës së vogël, fundi i ureteroskopit mund të përmbajë edhe pajisje të tjera të vogla të cilat mund të ndihmojnë në zhbllokimin e gurëve nga rrugët urinare.

Në lëkurën e kurrizit, mbi pozicionimin e veshkave, bëhet një incision (prerje) i vogël 1.5-3 cm. Hapet një ‘’rrugë’’ e cila na lejon të depërtojmë deri tek guri. Kjo realizohet nën vëzhgimin e procedures nëpërmjet rrezeve X apo ekografisë. Nëpërmjet një endoskopi bëhet e mundur kapja e gurit nëse ai është me përmasa relativisht të vogla; në të kundërt trajtohet me lazer dhe lihet të dalë spontanisht. Kjo procedurë shmang kirurgjinë e hapur ku pacienti ndien shumë dhimbje pas operacionit apo detyrohet të qëndrojë shumë kohë në spital. Mund të ndodhë që disa pacientë të cilët janë mbipeshë, kanë një vendosje anormale të veshkës apo një veshkë të infektuar mund të jenë të kundërindikuar për t’iu nënshtruar një ndërhyrjeje kirurgjikale.

KURIOZITET

Lamtumirë transplantit të veshkave!

N

ë institutin Mario Negri të Bergamos është zbuluar se në veshkë gjenden qeliza të veçanta të quajtura staminale. Ato kanë aftësi të larta rigjeneruese. Së fundmi po studiohet mënyra sesi ky proces rigjenerimi të nxitet në efektin e stimujve të posaçëm.

Kjo do të nxjerrë jashtë loje teknika të tilla si transplanti apo dializa.

Amfibët dhe peshqit e gëzojnë një karakteristikë të tillë. Tek gjitarët mekanizmat rigjenerues të qelizave janë më të ndryshëm. Identifikimi i tyre është një hap përpara në studimin e mundësive të amplifikimit të kësaj vetie.

Dieta

Ja disa masa të thjeshta parandaluese ILDA MANO Konsumoni shumë lëngje Nëse nuk keni vuajtur më parë nga gurët në veshka, por dëshironi t’i shmangni ata, ju duhet të pini gjashtë deri në tetë gota ujë në ditë (rreth 1.2 litra ujë). Nëse keni patur një gur më parë, ju duhet të pini dy deri në tre litra ujë në ditë (sigurisht me rekomandimin e mjekut tuaj). Mirë është që kjo sasi uji të konsumohet si gjatë ditës edhe gjatë natës. Pijet e tilla si çaji dhe lëngjet e frutave mund të llogariten në sasinë e lëngjeve që pini gjatë ditës, gjithsesi uji është më i shëndetshmi dhe më i miri në parandalimin e gurëve në veshka.

Kujdes: Disa lëngje shkaktojnë dehidrim, mund të duket e çuditshme por është e vërtetë. Këtu përfshihen pijet që përmbajnë alkool apo kafeinë, të cilat duhen shmangur te një individ që është i predispozuar për të for-

muar gurë në veshka. Rreth 80% e gurëve të veshkave janë të përbërë nga kalciumi dhe minerale të tjera. Në disa raste ndryshimet në dietë mund të parandalojnë formimin e këtyre gurëve.

Kufizoni sasinë e kalciumit të marrë gjatë ditës Gurët kalcikë përbëjnë përqindjen më të lartë të gurëve të veshkave. Gjithsesi, kufizimi i tepërt i tij mund të shkaktojë komplikime mjaft të rë ndë-

sishme në organizëm.

Kalçiumi merret nëpërmjet qumështit dhe nënprodukteve të tij (djathit apo kosit).

Kujdes: Gratë shtatëzëna, fëmijët si dhe gratë në menopauzë, me rrezik të shtuar për osteoporozë, nuk duhet ta kufizojnë sasinë e kalciumit në dietë.

Kufizoni sasinë e sheqerit, kripës dhe proteinave shtazore në dietë Është parë se duke konsumuar një sasi të madhe të këtyre elementëve mund të rritet mundësia e formimit të gurëve të kalciumit. Në ushqimet natyrale, ka një sasi të caktuar sheqeri, e cila nuk ndikon shumë në formimin e gurëve.

Këshillohet të shmanget përdorimi i ushqimeve të paketuara me sasi të larta sheqeri apo pë rdorimi i panevojshëm i tij si ëmbëlsues në kafe apo çaj.

Ulja e sasië së kripës, e marrë

me dietën, duket se ul sasinë e kalciumit të eliminuar nëpërmjet urinës.

Për pasojë, ata persona veshkat e të cilëve formojnë gurë që përmbajnë kalçium, mund të përfitojnë duke përdorur jo më shumë se 2.3 – 5.0 gr kripë në ditë.

Personat që janë diagnostikuar me gurë prej acidi urik, duhet të kufizojnë në dietën e tyre proteinat shtazore të cilat gjenden më së shumti te mishi i viçit, derrit dhe i pulës.

Konsumoni sa më shumë ushqime të pasura në fibra Fibra është ajo pjesë e ushqimeve të marra nga bimët e cila paraqet vështirë si gjatë tretjes në organizmin tonë . Fibrat e patretshme në ujë, të cilat gjenden te mielli, thekra, elbi dhe orizi mund të ndihmojnë në uljen e sasisë së kalçiumit të eliminuar me urinë, duke ulur në këtë mënyrë mundësinë e formimit të gurëve kalcikë.

18

E enjte, 24 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

Jeto shëndetshëm!

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

FRYMA, RROBAT , flokët, lëkura dhe ambient i shtëpisë vijnë erë të rëndë duhani. Juve vetë ndoshta nuk e ndjeni, por jo duhanpirësit rreth jush të jeni të sigurt që e ndiejnë

Duhanpirja kryeson statistikat mjekësore Ja ndryshimet në organizëm nëse e lini Abort.

Komplikime

FJORDA KOROMANI

të shtatzanisë si gjakderdhje gjatë saj, shkëputje e placentës, lindje e parakohshme dhe shtatzani ektopike Peshë e ulët në lindje e foshnjës.

Defekte kongenitale (të lindura) të foshnjës si ato që në popull njihen si buzë lepuri, gojë ujku etj

D

uhanpirja është sh kaku me i shpeshtë i vdekjes së parakohëshme. Ajo rrit rrezikun për shumë sëmundje ku shumë prej tyre mund të mos jenë fatale, por shoqërohen me simptoma të pakëndëshme. Çfarë substancash fusni në trupin tuaj sa herë që pini një cigare: Nikotinë Nikotina është një bar që stimulon trurin. Nëse ju jeni një duhanpirës i rregullt, në momentin kur niveli i nikotinës në gjakun tuaj ulet, ju shfaqen simptoma të mungesës së saj si ankth, parehati, dhimbje koke, irritim, uri dhe vështirësi në përqëndrim. Të gjitha këto qetësohen në momentin që pini cigaren e rradhës. Pra, pjesa më e madhe e duhanpirësve kanë nevojë të pinë rregullisht duhan për t’u ndjerë mirë dhe për të evituar simptomat e mungesës së nikotinës.

Katrani i cili përmban shumë substanca kimike Depozitohet në mushkëri dhe që aty mund të hyjë në qarkullimin e gjakut dhe të depozitohet në pjesë të tjera të trupit. Tymi i duhanit përmban rreth 4000 kimikate, 50 prej të cilëve janë të njohur si karcinogjenë dhe

helme të tjerë.

Monoksidi i karbonit Kjo substancë prek aftësinë transportuese që ka gjaku për oksigjenin. Në gratë shtatzëna, situata bëhet më e

rëndë sepse foshnja merr më pak oksigjen se normalisht.

Duhanpirja gjatë shtatzanisë rrit rrezikun për:

Probleme të tjera nga duhanpirja Fryma, rrobat, flokët, lëkura dhe ambient i shtëpisë vijnë erë të rëndë duhani. Juve vetë ndoshta nuk e ndjeni, por jo duhanpirësit rreth jush të jeni të sigurt që e ndiejnë. Dhe është e pakëndshme.

Bie aftësia e nuhatjes dhe shijes Duhanpirja kushton.

NDRYSHIMET NË ORGANIZËM PASI VENDOSNI TË LINI DUHANIN

SËMUNDJET QË SHKAKTOHEN OSE PËRKEQËSOHEN NGA DUHANPIRJA:

Kancer në mushkëri Sëmundje pulmonare obstruktive kronike (SPOK) Sëmundje të zemrës Kancer të tjerë- të gojës, hundës, fytit, laringut,

ezofagut, pankreasit, fshikëzës së urinës, qafës së mitrës- janë të gjitha më të shpeshta në duhanpirës.

Qarkullimi i gjakut-substancat kimike që përmban cigarja, dëmtojnë enët e gjakut dhe nivelin e yndyrnave në gjak. Kjo rrit rrezikun e formimit të ateromës. Ateroma është shkaku kryesor i sëmundjeve të zemrës, infarkteve dhe aneurizmave.

Probleme seksuale- Duhanpirësit kanë më shumë gjasa të zhvillojnë impotencë sesa jo duhanpirësit.

Kjo si pasojë e dëmtimit të enëve të gjakut të penisit.

Artriti rheumatoid- Studimet kanë treguar se

Pas

Përfitimet në shëndet

duhanpirja është përgjegjëse çdo 1 në 5 raste me artrit rheumatoid

72 orësh

Frymëmarrja bëhet më e lehtë. Muskulatura e mushkërive relaksohet.

Plakja. Duhanpirësit kanë tendencë të kenë më

1 muaji

Pamja e lëkurës përmirësohet sepse rritet perfuzioni me gjak i indeve

Duhanpirësit janë më pak fertilë

3-9 muajsh Kolla dhe frymëmarrja e rënduar përmirësohen deri në 10%

tepër rrudha në fytyrë sesa jo duhanpirësit.

Menopauza- Mesatarisht, duhanpirëset e

përjetojnë menopauzën rreth 2 vjet më herët se jo duhanpirëset.

1 viti

Rreziku për atak kardiak bie në 50%

10 viteve

Rreziku I kancerit bie me 50%

15 viteve

Rreziku për atak kardiak bie në masën sikur të mos kishit pirë kurrë.

Gjendje që përkeqësohen nga duhanpirja:

astma, gripi, infeksione të kraharorit, tuberkulozi, riniti kronik, retinopatia diabetike, heipertiroidizmi,skleroza multiple, neuriti optik

Këshilla

Kur vendos, nuk ka asnjë “nëse…’’, asnjë “por…’’

Lënia e duhanit nuk është e lehtë: Shkruani një listë me arsyet pse doni ta lini dhe mbajini gjithmonë me vete. Sa herë që tundoheni ta ndizni, rilexojini!

Fiksoni një datë kur do ta lini, dhe lëreni për gjithmonë! ( lënia graduale nuk është e efektshme sepse sasia e nikotinës mbahet pothuajse konstante në trup dhe e keni më të vështirë) Thuajini të gjithëve që po e lini, familja dhe miqtë do ju ndihmojnë!

Nëse miqtë tuaj pinë duhan, bindini ta lini së bashku! Puna në skuadër ecën më mirë!

Flakini tavullat, çakmakët dhe të gjitha cigarette e mbetura.

Bëhuni gati për disa shqetësime nga mungesa e duhanit.

Mund të keni përzierje, dhimbje koke, ankth, irritim etj. Ato vijnë si pasojë e mungesës së nikotinës e cila arrin maksimumin pas 12-24 orësh nga cigarja e fundit dhe lehtësohet pasi kanë kaluar 2-4 javë.

Paraprijini kollës! Është nor-

male ‘që kolla e duhanpirësit’ të përkeqësohet nga lënia e duhanit.

Disa njerëz tundohen të rifillojnë në këtë faze, por mos u tundoni!!! Kolla do qetësohet me kalimin e kohës, madje do jeni shumë më mirë se më parë.

Kini kujdes nga situatat që mund t’ju çojnë përsëri drejt duhanpirjes! Shpeshherë pirja e alkoolit shoqërohet me dëshirën për të pirë cigare. Mos u tundoni! Të paktën javët e para ndryshoni rutinën tuaj, pini lëngje frutash dhe shumë ujë. .

Merrini ditët me rradhë- në një kalendar shënoni një nga një ditët kur nuk keni pirë duhan. Sa herë që tundohenim shiheni dhe thojini vetes që nuk do ta rinisni Mos u dëshpëroni nëse nuk ja dilni! Analizojini edhe një herë arsyet e lënies dhe arsyet se pse e rifilluat. Mesatarisht, ata që e lënë duahnin, e kanë provuar 3-4 herë më parë.

Medikamente të ndryshme mund tju ndihmojnë ta lini. Për këtë ju duhet të konsultoheni me mjekun!

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

E enjte, 24 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

19

MOSREAGIMI është një reaksion normal ndaj vdekjes ose humbjes dhe nuk duhet ngatërruar me indiferencën ndaj ndodhisë. Gradualisht mohimi dhe mosbesimi fillestar zbehen

Psikologji

Përballja me humbjet e mëdha në jetë Procesi i shërimit, i ndryshëm në çdo individ MIRALD GINA

K

ur humbni dikë që e doni apo diçka të dashur për ju, është e natyrshme që të ndjeni dhimbje dhe pikëllim. Procesi i pikëllimit është një përgjigje krejt normale që përjetohet nga pjesa më e madhe e njerëzve.

Por kur pikëllimi mbyt jetën tuaj dhe filloni të ndjeheni të pashpresë, të vetëm e të pavlerë, atëherë është momenti për të biseduar me mjekun tuaj për depresionin dhe pikëllimin. Çdo vit, 5-9% e popullsisë përjeton humbjen e një pjesëtari të dashur të familjes. Por kjo nuk është e vetmja gjë që mund të shkaktojë pikëllim.

Njerëzit mund të ndjehen të humbur kur: Vdes një njeri i dashur Ndahen nga një njeri i dashur Humbasin punën, apo burimin e të ardhurave Ngordh apo largohet një kafshë shtëpiake Një fëmijë largohet nga shtëpia Përjetojnë ndryshime të mëdha në jetë si divorci,

FAKTORËT QË NDIHMOJNË NË KALIMIN E PIKËLLIMIT

I jepni kohë çdo mendimi apo ndjenje që keni.

Hapjuni një personi të besuar për humbjen.

Shprehini ndjenjat hapur ose shkruani për atë që ndjeni.

Kujtohuni që të qarit iu çliron.

Sigurohuni të kujdeseni për veten gjatë kësaj kohe, dilni për një shëtitje, sigurohuni të hani shëndetshëm.

Kërkoni ndihmë te mjeku nëse nuk e përballoni dot.

Ndonjëherë, krahas depresionit reaktiv që është pjesë e procesit të humbjes, mund të zhvillohet dhe nje depresion madhor. Ndërkohë që depresioni reaktiv mund të kalojë pas disa muajve, depresioni madhor duhet diagnostikuar dhe trajtuar në mënyrë që të kalojë.

shpërngulja në një vend tjetër, dalja në pension etj.

Si reagojnë njerëzit ndaj humbjes dhe pikëllimit?

Humbja kalon nëpër disa faza specifike, të cilat pasqyrojnë reagimet e zakonshme të njerëzve ndërkohë që përpiqen të kalojnë këtë moment të vështirë. Një pjesë e rëndësishme e procesit të shërimit

është përjetimi dhe pranimi i ndjenjave që vijnë nga humbja. Ja cilat janë stadet e zamkonshme nëpër të cilat kalojnë njerëzit: Faza e mohimit, mosreagimit dhe e shokut: Mosreagimi është një reaksion normal ndaj vdekjes ose humbjes dhe nuk duhet ngatërruar me indiferencën ndaj ndodhisë. Kjo fazë ndihmon për të mbrojtur

individin nga përjetetimi i intensitetit të humbjes. Në fakt është një fazë e dobishme kur personi në zi duhet të kryejë disa veprime si planifikimi i funeralit, lajmërimi i të afërmve apo marrja me dokumentacionet e ndryshme.

Ndërkohë me kalimin e kohës dhe duke pranuar gradualisht atë që ka ndodhur, mohimi dhe mosbesimi fillestar fillojnë të

zbehen.

Faza e pendimit: Kjo fazë e pikëllimit karakterizohet nga mendime të vazhdueshme për “ç’ka mund të ishte bërë” për të parandaluar vdekjen apo humbjen. Disa njerëz fiksohen duke menduar për mënyra specifike si gjërat mund të ishin bërë ndryshe për të shpëtuar jetën e personit apo për të parandaluar humbjen.

Faza e depresionit: Në këtë fazë, njerëzit fillojnë të kuptojnë dhe ndjejnë shkallën e vërtetë të humbjes apo vdekjes. Shenja të zakonshme të depresionit në këtë fazë janë vështirësia për të fjetur, mungesa e oreksit, lodhja, mungesa e energjisë dhe vajtimi. Gjithashtu personi mund të ndjejë mëshirë për veten dhe mund të ndihet i vetmuar, i izoluar, bosh, i humbur dhe në ankth.

Faza e zemërimit: Kjo

fazë është e zakonshme. Zakonisht fillon kur individi ndjehet i pashpresë dhe i pafuqishëm. Zemërimi mund të vijë nga ndjesia e braktisjes për shkak të vdekjes apo humbjes.

Ndonjëherë individi zemërohet me mjekët që janë kujdesur për njeriun e dashur që ka humbur apo me jetën në përgjithësi.

Faza e pranimit: Me kalimin e kohës, individi kalon në këtë fazë të pikëllimit dhe i pranon të gjitha emocionet dhe ndjenjat që ka përjetuar gjatë ngjarjes. Shërimi fillon porsa humbja integrohet me përvojat e tjera të individit.

Gjatë jetës, personi mund të rikthehet në faza më të hershme të pikëllimit, si depresioni ose zemërimi. Duke qenë se nuk ka rregulla apo kufij kohorë për procesin e pikëllimit, procesi i shërimit i çdo individi do të jetë i ndryshëm.

Efektet fizike

Si reagon organizmi ndaj humbjeve të mëdha H

umbjet e mëdha në jetë janë një ngjarje tejet stresuese që vendosin një barrë të rëndë mbi trupin, duke shkaktuar probleme të ndryshme fizike, si rraskapitje, të qara të pakontrolluara, çrregullime të gjumit, palpitacione (ndjesia e rrahjeve të zemrës), mbajtje fryme, dhimbje koke, infeksione të përsëritura, presion të lartë gjaku, humbje të oreksit, probleme me stomakun, rënie të flokëve, çrregullim të ciklit menstrual, përkeqësim të sëmundjeve kronike si ekzema ose astma dhe halucinacione pamore dhe dëgjimore.

EFEKTET NË SISTEMIN NERVOR Letargjia dhe lodhja janë shenja të zakonshme në rastet e humbjeve të mëdha. Humbja e një njeriu të dashur nxit një përgjigje të fuqishme në trup, me çlirimin e niveleve të larta të steroideve naty-

rore. Zemra përgjigjet ndaj këtij stimulimi nervor duke rritur pulsin dhe presionin e gjakut.

ULJA E IMUNITETIT Stresi shkakton dhe një pakësim të aktivitetit të limfociteve T, të cilat janë qeliza tepër të rëndësishme për luftimin e infeksioneve. Ndaj, janë të shpeshta ftohjet dhe infeksionet

e tjera të vogla.

Problemet ekzistuese si artriti, mund të përkeqësohen. Gjithashtu diabeti dhe hipertensioni mund të ç’ekuilibrohen. Kjo shpjegon se pse njerëzit që kanë përjetuar humbje personale janë më të rrezikuar për të vdekur gjatë vitit të parë pas humbjes. Meshkujt janë më të rrezikuar se femrat, ndoshta për shkak se gjejnë më pak mbështetje te familja dhe miqtë.

FIZIKE DHE MENDORE Problemet psikologjike janë gjithashtu të rëndësishme gjatë humbjeve të mëdha dhe duke qenë se mendja dhe trupi janë të ndërlidhura, këto probleme mund të shkaktojnë edhe çrregullime fizike.

Depresioni dëmton gjumin dhe oreksin dhe ul metabolizmin e trupit.

Ankthi është i zakonshëm gjatë

këtyre periudhae dhe mund të shkaktojë puls të shpejt, djerë të ngrohta, gjumë të keq dhe humbje të oreksit.

Njerëzit në zi mund t’iu drejtohen alkoolit apo drogave duke i ndërlikuar gjërat.

Nuk është e rrallë kur njerëzit që kanë humbur partnerin e shohin apo dëgjojnë qartë këtë të fundit në shtëpi, madje ndonjëherë bëjnë biseda të gjata me të. Këto halucinacione pamore dhe dëgjimore janë pjesë e reagimit normal ndaj humbjes dhe një shenjë e qartë fizike për stresin që përjetohet. Ndonjëherë këto reagime ngatërrohen për shenja të demencës apo sëmundjeve të rënda psikiatrike. Rezultati përfundimtar mund të jetë dhënia e mjekimeve të panevojshme apo edhe mbyllja në institucione, në vend të ofrimit të ndihmës për kalimin e

kësaj periudhe stresuese.

EFEKTI TE FËMIJËT Fëmijët janë po aq të prirur të shfaqin efekte fizike gjatë humbjeve të mëdha. Ata ankohen veçanërisht për dhimbje koke, dhimbje barke, urinim në shtrat dhe pagjumësi.

Gjithashtu mund të shfaqin probleme në sjellje, duke qenë agresivë dhe të pabindur, apo të izoluar dhe të heshtur për shkak të vështirësisë për të shprehur pikëllimin e tyre, ndërkohë që në të njëjtën kohë përballen me sfidat e rritjes.

Trajtimi adekuat për simptomat fizike është i rëndësishëm, ndaj kërkoni ndihmë. Por përveç medikamenteve, shumë probleme si çrregullimet e gjumit dhe oreksit mund të përmirësohen me terapi të thjeshta apo edhe të kalojnë vetë ndërkohë që personi kalon në fazat e pikëllimit.

20

E enjte, 24 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

Shëndeti mendor ARMINDA AVDULAJ

V

arësia ndaj lojërave kompjuterike përfaqë son vërtet një problem.

Pavarësisht se kjo varësi ende nuk është njohur zyrtarisht si diagnozë nga shoqatat e ndryshme mjekësore, ka gjithmonë e më shumë prova se individë të cilës do moshë, veçanërisht adoleshentë dhe preadoleshentë, janë duke u përballur me probleme si pasojë e përdorimit të pakontrolluar të lojërave kompjuterike.

Përherë e më shumë lojërat kompjuterike po bëhen më të ndërlikuara, me hollësi të pafundme dhe synojnë një publik ndërkombëtar të çdo moshe. Përmirësimi i grafikës, personazhet më realistë dhe krijimi i sfidave strategjike bën që adoleshentët, dhe jo vetëm, të zgjedhin këto lojëra e mos të të

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

NJËSOJ siç ndodh me kumarin, adoleshentët përfshihen aq shumë në botën imagjinare të lojës sa harrojnë familjen, shokët dhe shkollën (punën)

Lojërat kompjuterike: Kufiri ndërmjet lojës dhe varësisë Çrregullimi psikologjik i kohërave moderne

Kalimi i një kohe të gjatë duke luajtur mund të duket i padëmshëm krahasuar me rreziqet e një mbidoze nga droga

NDËR SHENJAT QË MUND TË TAKOHEN:

Të luajturit për një kohë të gjatë.

Të mendosh për lojën gjatë aktiviteteve të tjera.

dalin jashtë, mos të praktikojnë sport, biles mos të shohin as televizor.

Sigurisht që jo të gjithë ata që luajnë lojëra kompjuterike kanë krijuar varësi; një pjesë e mirë e adoleshentëve mund të luajnë vetëm pak orë në javë, duke pasur një shpërndarje të ekuilibruar të kohës së tyre ndërmjet aktiviteteve shkollore, notave, të dalurit me shoqërinë dhe detyrimeve familjare. Megjithatë, duke u bazuar në përkufizimin e varësisë të dhënë nga Organizata Botërore e Shëndetësisë, 10 deri 15% e atyre që luajnë shfaqin shenjat e varësisë. Njësoj siç ndodh me kumarin, adoleshentët përfshihen aq shumë në botën imagjinare të lojës sa harrojnë familjen, shokët dhe shkollën (punën).

Përkufizim i varësisë Pjesa më e madhe e personave e lidhin varësinë me substanca të ndryshme, si droga dhe alkooli, por mjekët njohin gjithashtu dhe sjelljet adiktive ose, ndryshe, që krijojnë varësi. Dy nga kriteret për të përcaktuar varësinë janë: 1. Personi ka nevojë gjithmonë e më shumë për substancën apo sjelljen adiktive në mënyrë që të ndihet mirë.

2. Në rast se personi ul dozën apo kohëzgjatjen e

sjelljes, atëherë ai irritohet.

Faktori psikologjik Ndryshe nga varësia nga substancat, aspekti biologjik i varësisë ndaj lojërave kompjuterike është i paqartë.

Ekspertët thonë se kumari rrit dopaminën dhe mendohet se lojërat kompjuterike kanë të njëjtin efekt. Por varësia shkon përtej substancave kimike. Qoftë dhe në rastin e alkoolit, varësia nuk mbështetet vetëm në pjesën fizike e kimike, por ka një faktor psikologjik që rrotullohet rreth: ‘Unë mund të fshihem nga jeta ime apo ndihem më mirë me jetën time nëse bëj këtë gjë’. Për të varurit nga lojërat kompjuterike është

hyrja në një botë imagjinare ajo që i bën të ndihen më mirë.

Cilat janë dëmet që vijnë nga kjo varësi?

Kalimi i një kohe të gjatë duke luajtur mund të duket i padëmshëm krahasuar me rreziqet e një mbidoze nga droga, por duhet ditur që varësia ndaj lojërave kompjuterike mund të shkatërrojë jetën. Fëmijët të cilët luajnë katër deri pesë orë në ditë nuk kanë më kohë për të ndërvepruar me shoqërinë, për të bërë detyrat e shtëpisë apo për të kryer aktivitet fizik. Kjo çon në një zhvillim shoqëror jonormal, pra mund të kemi një 21-vjeçar

me inteligjencën e një 12vjeçari i cili nuk ka mësuar kurrë si të flasë me vajzat apo nuk ka praktikuar kurrë sport. Te personat me moshë më të rritur, të luajturit në mënyrë të pakontrolluar mund të çojë në humbjen e vendit të punës apo të njerëzve pranë.

Cilat janë shenjat e varësisë?

Qëndrimi për një kohë të gjatë duke luajtur nuk përbën domosdoshmërisht varësi.

Pyetja qëndron këtu: A mund ta kontrollosh përherë kohën që shpenzon duke luajtur?

Për më tepër, ata që kanë varësi ndaj lojërave kompjuterike kanë prirje të izolohen,

Të gënjesh familjarët apo shokët për të arritur që të luash lojën kompjuterike.

Të luash për t’u larguar nga problemet e jetës reale, nga ankthi apo depresioni.

Të irritohesh kur përpiqesh të ndërpresësh lojën. duke lënë mënjanë rrethet shoqërore dhe hobit e tyre.

Një shëmbull do të ishte një fëmijë që lë basketbollin apo futbollin, pavarësisht se e ka filluar sportin me shumë dëshirë dhe këmbëngulje, për shkak se kalon shumë kohë me lojërat kompjuterike, qofshin këto në kompjuter, në

Trajtimi

Si mund të ‘’detoksifikohesh’’?

T

rajtimi për vartësinë ndaj lojërave kompjuterike është i ngjashëm me detoksifikimin nga vartësi të tjera, por ka një diferencë të rëndësishme. Kompjuterat janë shndërruar në një pjesë të rëndësishme të jetës së përditshme dhe të disa profesioneve, kështu që lojtarët kompulsivë sa herë që shohin këtë pajisje e lidhin me lojën. Është si puna e vartësisë ndaj ushqimit, ju duhet të mësoni të jetoni duke pasur ushqimin

pranë. Pra, duke qenë se personat me vartësi ndaj lojërave kompjuterike nuk mund të shmangin kompjuter-

at, ata duhet të mësojnë t’i përdorin me përgjegjësi. Kjo do të thotë që nuk duhet të luajnë. Kufizimi i kohës së lojës, dhe jo lënia e plotë e saj, nuk ka efekte të favorshme.

Pjesa më e vështirë qëndron te pranimi i vartësisë, dhe kjo duhet të tentohet të bëhet duke i treguar lojtarit pafuqinë e tij karshi vartësisë. Më pas duhen kryer përpjekje për të rritur kënaqësinë nga jeta reale kundrejt asaj virtuale.

internet apo në pajisje dedikuara (Xbox, PlayStation, Nintendo). Çfarë duhet të bëjnë prindërit?

Pjesa më e madhe e atyre që kanë krijuar varësi janë meshkuj nën moshën 30 vjeç.

Më shpesh janë fëmijë me vetëvlerësim të ulët dhe me probleme shoqërore. Këta fëmijë janë inteligjentë dhe me imagjinatë të zhvilluar, por nuk kanë shumë shokë në shkollë. Prania e varësive të ndryshme te familjarët gjithashtu mund të ndikojë.

Në rast se ju jeni të shqetësuar nëse fëmija juaj mund të ketë krijuar varësi ndaj lojërave kompjuterike duhet të dokumentoni sjelljen e tij duke u mbështetur në: Momentin e ditës gjatë të cilit fëmija luan dhe kohëzgjatja.

Probleme që vijnë si pasojë e të luajturit.

Si reagon fëmija ndaj vendosjes së kufizimeve kohore.