Almedicus

Të njohim frutat tropikale, ja sekretet

Celiakia, jeta me një dietë pa gluten

T

S

ë fusim në dietën tonë shije të reja dhe lëndë ushqyese të vyera për organizmin. Frutat tropikale nuk janë dhe aq të çuditshme në rast se...

Faqe 18

A

ëmundja celiake është një patologji që shkakton inflamacion në lumenin e zorrës së hollë. Sëmundja celiake nuk vjen si rezultat i një alergjie...

Faqe 15

Botim zyrtar i Fakultetit të Mjekësisë, Universiteti i Tiranës Adresa: Fakulteti i Mjekësisë, Nr371, Cel: 069 63 46688, E-mail: suplementi@almedicus.org

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

Nr.13

LMEDICU BOTIM I PËRJAVSHËM I GAZETËS SHQIPTARJA.COM

FORTËSISHT I KËSHILLUESHËM AKTIVITETI FIZIK

Variçet, si mund të parandalohen

Shtatzania

N

ë ditët e sotme, gjithnjë e më shumë, gratë e nisin jetën e tyre familjare pas mesit të dekadës së tretë ose në një moshë më të madhe. Në perëndim, 1 në 5 gra sjellin në jetë fëmijën e tyre të parë pas moshës 35 vjeçare.

Lajmi i mirë është se shumica prej tyre kalojnë një shtatzani të qetë dhe foshnjat gëzojnë shëndet të plotë gjatë...

V

enat varikoze janë vena të zgjeruara dhe të për dredhura. Çdo venë mund të bëhet varikoze, por ato që preken më shpesh janë venat e gjymtyrëve të poshtme. Kjo, për shkak të qëndrimit të gjatë në këmbë i cili rrit presionin në venat e këmbëve. Për shumë njerëz, venat varikoze dhe venat merimangë (një lloj i zakonshëm dhe më i lehtë i venave varikoze ) janë thjesht një shqetësim kozmetik, por për të tjerë mund të jenë një shqetësim i mirfilltë me ndjesinë e dhimbjes dhe parehatisë.

Veç kësaj, venat varikoze mund të çojnë në shqetësime akoma më serioze. Ato gjithashtu sinjalizojnë një risk të lartë për probleme të qarkullimit. Trajtimi konsiston nga kujdesi vetjak deri tek trajtimi nga...

Faqe 14

Drejtor: Taulant MUKA Kryeredaktore: Jana NANO Zv/Kryeredaktore: Fjorda KOROMANI Redaksia: Arminda Avdulaj Besiana Balla Blerta Dollaku Dea Qirjaqi Eralda Asllanaj Erklida Sula Isid Xhura

Faqe 17

Mbi 35 vjeç rriten rreziqet për anomali

Qëndrimi i gjatë në këmbë , “armiku’’ kryesor ODESA DYLGJERI

E ENJTE 03.05.2012

Farmaci

Kledia Dimroci Mirald Gina Këshilli botues: Departamenti i Shëndetit Publik Enver ROSHI Shërbimi i Endrokrinologjisë, QSUT Agron YLLI Shërbimi i Urgjencës, QSUT Edmond ZAIMI Shërbimi i Nefrologjisë, QSUT Arjana STRAKOSHA Shërbimi i Reumatologjisë, QSUT Argjend TAFAJ Shërbimi i Alergologjisë, QSUT

Etleva QIRKO Shërbimi i Kardiologjisë, Spitali Ushtarak Gerta KOÇEKU Shërbimi i Neurologjisë, Spitali Ushtarak Fatos JAHO Shërbimi i Ortopedi-Traumatologjisë, Spitali Ushtarak Gjergj ÇAUSHI Shërbimi i Tokosikologjisë, Spitali Ushtarak Zyhni SULAJ Biokimi Klinike, QSUT Ndok MARKU Farmaci Leonard DEDJA

Faqe 16

Barnat pa recetë, çfarë duhet të dini

J

o rrallë i drejtohemi farmacisë, si zgjidhja e shpejtë e problemeve tona shëndetësore duke evituar vizitën mjekësore, shpesh të sikletshme. Kështu farmacia paraqitet si një zgjidhje e mirë, e shpejtë e efikase ndaj shqetësimeve momentale që na orienton drejt barnave ‘mbi banak’ që mund të blihen pa recetën e mjekut apo të quajtura...

14

E enjte, 3 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

Jo vetëm estetikë…

V

CILAT JANË KOMPLIKACIONET një problem serioz, por shpesh mund të çojnë në ndërlikime.

Gjakderdhja nga një venë varikoze që mund të vijë

pas një dëmtimi të lëkurës së hollë mbi venën varikoze, por edhe pa një dëmtim të mirfilltë (si pasojë e lëkurës shumë të hollë mbi venë). Gjakderdhja mund të jetë e madhe, por mund të kontrollohet duke ngritur këmbën lart dhe duke ushtruar presion mbi zonën e çarë.

Tromboza ose inflamacioni ( tromboflebit

sipërfaqësor), zhvillohet kur koagula e gjakut dhe inflamacioni ndodhin në një venë të vogël afër sipërfaqes së lëkurës.

plagë të thella.

Evidentimi i ndryshimeve në vena dhe trajtimi në kohë i tyre, ka mundësi të mira për të parandaluar infeksione të rënda. Variçet duan muaj dhe vite të formohen.

Si mund të dallojmë ndryshimet e venave që predispozojnë për variçe?

Vazat e holla nën lëkurë - këto janë variçe shumë të vog-

Ndryshe nga trombozat e venave të thella, këto të

fundit nuk zhvendosen për në zemër ose mushkëri ku mund të shkaktonin bllokime të rrezikshme për jetën.

Lëkurë të thatë,e tendosur, enjtur që kruhet Lëkurë e hollë, e brishtë, lehtësisht e dëmtueshmë te kyçi i këmbës ose afër tij.

Plagë të hapura -Ulçerat e dhimbshme formohen në lëkurën afër venave varikoze, veçanërisht afër kyçeve.

Ato formohen nga qendrimi për një kohë të gjatë të lëngut që përbën këto inde, duke shkaktuar rritjen e presionit të gjakut në venat e prekura. Fillimi i ulçerës zakonisht paraprihet nga formimi në lëkurë i një njolle pa ngjyrë. Konsultohuni menjëherë me mjekun në rast se dyshoni se po ju formohet një ulçer.

Tregues i sigurt i sëmundjes së venave janë variçet që shoqërohen me enjtje të dukshme, dhimbje, ndyshime të ngjyrës së lëkurës la në shtresën më sipërfaqsore të lëkurës (dermës) dhe shpesh paraqesin vetëm një problem estetik. Ato nuk bëhen problematike kur përhapen në pjesën e jashtme të kofshës në formë degëzimesh.

Lokalizimi - Nëse ato shfaqen në rrjedhën e venës së madhe, në zonën e kyçit të këmbës apo në zonën e pasme të gjurit, atëhere kemi të bëjmë me shenja të një sëmundjeje të sistemit të ve-

LMEDICU

Pjesa më e madhe e venave varikoze nuk përbëjnë

Evitoni takat dhe qëndrimin në këmbë enat varikoze janë vena të zgjeruara dhe të për dredhura. Çdo venë mund të bëhet varikoze, por ato që preken më shpesh janë venat e gjymtyrëve të poshtme. Kjo, për shkak të qëndrimit të gjatë në këmbë i cili rrit presionin në venat e këmbëve. Për shumë njerëz, venat varikoze dhe venat merimangë (një lloj i zakonshëm dhe më i lehtë i venave varikoze ) janë thjesht një shqetësim kozmetik, por për të tjerë mund të jenë një shqetësim i mirfilltë me ndjesinë e dhimbjes dhe parehatisë.

Veç kësaj, venat varikoze mund të çojnë në shqetësime akoma më serioze. Ato gjithashtu sinjalizojnë një risk të lartë për probleme të qarkullimit. Trajtimi konsiston nga kujdesi vetjak deri tek trajtimi nga mjeku specialist, i cili mund të mbyllë apo heqë venat varikoze.

Si dhe pse formohen?

Arteriet transportojnë gjak nga zemra në indet e tjera. Venat e kthejnë gjakun nga trupi për në zemër në mënyrë që gjaku të riqarkullojë. Për të kthyer gjakun në zemër, venat e këmbës duhet të pompojnë kundër gravitetit. Kontraktimet e muskujve të kërcirit funksionojnë si pompa dhe muret elastike të venave ndihmojnë në kthimin e gjakut në zemër. Valvula të vogla në vena hapen kur gjaku rrjedh për në zemër dhe mbyllen për të evituar rrjedhjen e gjakut mbrapsht. 90% e të rriturve kanë vaza të holla nën lekurë ose siç i njohim ndryshe, variçe. Shkak është një defekt në sistemin e venave. Ndërhyrja në kohën e duhur parandalon komplikacione të rënda.Një dëmtim i trashëguar i indit lidhor, i kombinuar me një mënyrë jetese të pafavorshme, dëmton muret e enëvë të gjakut dhe bën të pamundur zgjerimin e vazave të këmbëve duke krijuar kështu variçet. Në pjesën më të madhe të rasteve ato janë shqetësuese vetëm estetikisht, por ndonjëherë kanë ndikime të rënda mbi shëndetin tonë të tilla si prirje për tromboza apo

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

RRETH 90% të të gjitha sëmundjeve të venave prekin sistemin sipërfaqësor të venave që do të thotë venat në indin dhjamor të nën lëkurës.

Variçet, si mund të parandalohen ODESA DYLGJERI

A

Ndryshime të ngjyrës së lëkurës ( pigmentimi nga staza e gjakut) rreth kyçeve dhe kërcirit.

nave.

Tregues i shpeshtë për sëmundje venash: variçe të dukshme në kërci dhe në kofshën e sipërme janë gjithmonë një arsye për një vizitë te mjeku. Ato formohen kryesisht në sistemin sipërfaqësor të venave në indin dhjamor të nënlëkurës. Pikënisje është shpesh një valvul e dëmtuar e venave në pjesën e sipërme të kofshës.

Nëse nuk trajtohet ajo e zhvendos defektin nga lart poshtë në

drejtim të shputave.

Tregues i sigurt i sëmundjes së venave janë variçet që shoqërohen me enjtje të dukshme, dhimbje, ndyshime të ngjyrës së lëkurës apo ekzema përreth kyçeve. Me rritjen e presionit në vena, enët bëhen më të përshkueshme.

Uji dhe lëndët proteinike dalin nga vazat e gjakut duke formuar edema. Presioni në rritje dëmton metabolizmin e indit rrethues dhe si pasojë ndodhin

Infeksione fungale dhe bakteriale, të cilat vijnë si

pasojë e problemeve të lëkurës duke dhënë edemë në këmbë dhe risk të lartë për infeksion të indit (celulit).

dëmtime të lëkurës deri në plagë të thella. Rreth 90% të të gjitha sëmundjeve të venave prekin sistemin sipërfaqësor të venave që do të thotë venat në indin dhjamor të nën lëkurës. Këtu formohen variçet që shpesh janë të dukshme si linja ngjyrë blu, gjarpëruese dhe të trasha. Në shu-

micën e rasteve preket një nga të dyja vazat kryesore, valvulat e të cilave pak nga pak dalin nga funksioni. Variçet janë vena defektoze që nuk e përmbushin më funksionin e tyre të transportimit të gjakut . Trajtimi ka si qëllim të korrigjojë venën e dëmtuar për të lehtësuar qarkullimin e gjakut.

Rekomandime

Venat, sport dhe ushqim të shëndetshëm Sporti dhe ushqimi i shëndetshëm ndihmojnë funksionimin e venave madje edhe kur variçet janë aty.

Nëse dikush zhvillon apo jo variçe kjo varet ekskluzivisht nga gjenet. Vetëm një mënyrë jetese e papërshtatshme nuk është shkak i vetëm për zhvillimin e tyre. Nëse prindër apo gjyshër kanë vuajtur nga një problem i tillë, mundësia që të trashëgohet edhe në pasardhësit e tjerë të familjes është e madhe.

Indi i dobët lidhor është arsyeja kryesore për një zgjerim të mureve të venave. Ato lëshohen dhe kështu valvulat venoze, të cilat bëjnë të mundur kanalizimin e gjakut për në zemër, nuk mbyllen. Si pasojë gjaku grumbullohet në këmbë.

Hormonet femërore dhe mbi të gjitha estrogjeni e lëshojnë më tej indin lidhor. Kjo është arsyeja pse gratë janë më të rrezikuara se burrat.

Veçanërisht kur ato përdorin pilulat kontraceptive apo janë shtatzënë (pra kur niveli i estrogjenit në organizëm është i rritur).

Si të luftojme pushtetin e gjeneve?

Për shkak se sëmundjet e venave varikoze më shpesh vijnë si pasojë e një trashëgimie, duhet të shfrytëzohen të gjitha masat parandaluese për të pakësuar mundësinë e shfaqjes së sëmundjes.

Normalizimi i peshës, humbja e indit dhjamor, lëvizja (aktivizimi i muskulaturës së këmbëve) janë metoda efektive që ndihmojnë në parandalim. Nëse muskujt e pulpave tendosen gjatë ushtrimeve fizike bëhet e mundur rritja e presionit të gjakut në muret e venave dhe gjaku e ka më të lehtë të ngjitet sipër. Sporte

të këshillueshme janë ecja e lirë, vrapi, biçikleta, kërcimi ,noti madje dhe vetëm shëtitja ndihmon. Gjatë këtyre lëvizjeve në këmbë vihet në punë pompa e muskujve të kërcirit. Këmba nuk duhet të qëndrojë e ngjeshur në këpucë, madje dhe takat e larta janë armike të venave. Më pak të përshtatshme janë sporte si futbolli dhe tenisi sepse bëjne një shtim të menjëhershëm të presionit në vena që nuk është shumë favorizues.

Sportet që kërkojnë frymëmarrje të sforcuar kanë efekte negative.

Presioni i rritur menjëherë në hapësirën e gjoksit ndalon kthimin e gjakut nga venat në zemër, prandaj nuk rekomandohen sportet e vështira. Nëse ju duhet që gjatë ditës të rri-

ni ulur për një kohë të gjatë, ngrihuni herë pas here dhe bëni lëvizje të thjeshta dhe mundohuni të evitoni qëndrimet këmbë mbi këmbë sepse shtypni enët e gjakut dhe pengoni qarkullimin. Nuk ju këshillohet çdo veprim që pasohet me zgjerim të venave si banjot e nxehta, qëndrimi i gjatë në diell dhe sauna, ndërsa i ftohti ndihmon që vena të tkurret lehtë. Masazhi i kofshëve dhe pulpave me ujë të ftohtë i ndihmojnë venat.

Pijet alkoolike të kufizuara dhe pijet e pasura me natrium bëjnë që të mbahet uji në trup dhe të rritet vëllimi i gjakut. Ushqimi nuk duhet të përmbajë sasi të madhe kripërash, por sasi të madhe fibrash. Në rast diagnostikimi me vena varikoze në ndihmë vjen mbajtja e çorapeve. Ato duhen veshur në mëngjes kur këmbët janë më pak të fryra dhe duhen mbajtur veshur deri në mbrëmje.

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

Sëmundja celiake DEA QIRJAQI Çfarë është sëmundja celiake?

Sëmundja celiake është një patologji që shkakton inflamacion në lumenin e zorrës së hollë.

Sëmundja celiake nuk vjen si rezultat i një alergjie apo intolerance ushqimore. Ajo është sëmundje autoimune që do të thotë se sistemi imun (që normalisht mbron organizmin nga infeksionet) gabimisht sulmon vetë organzimin. Sëmundje të tjera autoimune janë diabeti tipi I, artriti reumatoid (AR) dhe disa patologji të gjendrës tiroide.

Lumeni i zorrës së hollë përmban miliona struktura tubulare mikroskopike që quhen vile. Ato ndihmojnë ushqimin dhe përbërësit e tij të treten shumë mirë.

Në sëmundjen celiake, këto vile sheshohen për shkak të inflamacionit të lumenit duke bërë që ushqimi të mos përpunohet aq mirë.

E enjte, 3 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

15

PERSONAT me celiaki prodhojnë antitrupa ndaj glutenit. Zorrët e njohin glutenin si të dëmshëm dhe reagojnë ndaj tij duke e luftuar sikur të ishte bakter

Trajtimi, një dietë pa gluten për gjithë jetën Rreth 1 në 4 raste diagnostikohen pas moshës 60 vjeç

Kush preket nga sëmundja celiake?

Zakonisht haset tek fëmijët e vegjël. Gjithsesi diagnostikohet në moshë të rritur, sidomos në dekadën

DIETA PA GLUTEN

Ushqimet nuk përthithen tamam, feçet mund të jenë të zbehta. Kanë diarre të ujshme me erë të keqe. Barku fryhet dhe ndodhin episode të përsëritura vjelljeje e 4-5 të jetës. Rreth 1 në 4 raste diagnostikohen pas moshës 60 vjeç.

Sëmundja celiake shpesh trashëgohet nga brezi në brez. Pra, nëqoftëse në familje keni një person më këtë sëmundje (vëlla, motër, prind apo fëmijë) keni probabilitet 10% për ta zhvilluar. Gjithashtu takohet edhe në persona me sëmundje të tjera autoimune – patologji të tiroideve, AR dhe diabet tipi I. Cilat janë shkaqet e sëmundjes celiake?

Shkaku është ndjeshmëria ndaj glutenit. Gluteni ndodhet në ushqime që përmbajnë grurë, elb dhe thekër, si edhe në ushqime të tilla si buka, brumërat dhe biskotat. Disa persona me sëmundje celiake mund të jenë të ndjeshëm edhe ndaj tërshërës.

Personat me celiaki prodhojnë antitrupa ndaj glutenit. Antitrupat janë proteina të sistemit imun që normalisht sulmojnë bakteriet, viruset dhe mikrobe të tjera. Zorrët e njohin glutenin si të dëmshëm dhe reagojnë ndaj tij duke e luftuar sikur të ishte bakter. Kështu në lumenin e zorrës zhvillohet inflamacion.

Sëmundja celiake zhvillohet edhe në bebe. Edhe fëmijët apo adultët që nuk kanë patur më parë celiaki mund të bëhen të ndjeshëm ndaj glutenit. Nuk njihet arsyeja pse disa

Cili është trajtimi i sëmundjes?

TRAJTIME TË TJERA

Përveç eleminimit të glutenit mund t’iu këshillojnë që të

merrni vitamina, kalcium dhe hekur, të paktën për 6 muaj që nga momenti i diagnozës. Kjo bëhet për të kompensuar çdo defiçit të krijuar.

Sëmundja celiake mund të prekë edhe funksionin normal të shpretkës duke ju bërë edhë më të brishtë ndaj infeksioneve nga disa baktere.

Do t’iu duhet të imunizoheni ndaj: 1.Virusit të influences 2.Haemophilus influenzae tip b (Hib) – që ju mbron nga toksikimi i gjakut, pneumonia dhe nga meningiti me Hib. 3.Virusit të pneumokokut – ju mbron nga infeksionet e shkaktuara nga bakteri Streptococcus pneumoniae.

njerëz bëhen të ndjeshëm ndaj tij.

Cilat janë simptomat e sëmundjes celiake?

Inflamacioni në lumenin e zorrës së hollë shkakton keqpërthithje të ushqimit. Duke mos thithur nutrientët e duhur shkaktohen simptoma të ndryshme.

Bebet Shenjat mund të zhvillohen direkt, kur fëmija fillon të hajë ushqime që përmbajnë gluten. Ai mund të mos shtojë në peshë. Ush-

qimet nuk përthithen tamam, feçet mund të jenë të zbehta. Kanë diarre të ujshme me erë të keqe. Barku fryhet dhe ndodhin episode të përsëritura vjelljeje.

Fëmijët Simptomat e fëmijëve me celiaki janë të njëjta me ato të bebeve.

Keqpërthithje i nutrientëve shkakton defiçit vitaminash, hekuri dhe elementësh të tjerë. Si rrjedhojë shkaktohet anemi apo shqetësime të tjera. Duke qenë se yndyrnat nuk përthithen mirë feçet mund të jenë

T

rajtimi kryesor për sëmundjen celiake është të mos konsumosh më asnjë ushqim që përmban gluten. Simptomat zhduken brenda pak javëve. Ushqimet që nuk duhen ngrënë janë ato që kanë grurë, elb dhe thekër. Këto ndodhen në ushqime të tilla si buka, brumrat, ëmbëlsirat, etj. Ushqimet si patatet, orizi, misri, frutat, bulmeti dhe ato me bazë soje nuk përbëjnë rrezik.

Gjithsesi duhet të këshilloheni më një dietolog. Gluteni duhet të shmanget për tërë jetën, nëse e konsumoni një herë simptomat do të rikthehen. Edhe sasi të vogla gluteni janë në gjendje t’i sensibilizojnë zorrët.

të zbehta dhe me erë. Zhvillohet diarrea. Gjithsesi, simptomat nuk janë shumë tipike dhe të dukshme.

Nëse simptomat në zorrë janë të lehta gjëja e parë që vihet re është rritja e kufizuar dhe e vonuar.

Të rriturit Keqpërthithja shkakton defiç-

encë në vitamina, hekur dhe nutrientë të tjerë. Anemia nga mungesa e hekurit ndodh shpesh. Simptoma të tjera përfshijnë: dhimbje barku që ikën dhe vjen, fryrje barku, distendim, diarre dhe lodhje ose këputje. Mund të ketë ulçër në gojë.

Ka humbje peshe edhe pse jo te të gjithë.

Ka raste që lëkura irritohet, ka kruarje, quhet dermatit herpetiformis.

Nëse zhvillohen simptomat e mësipërme, celiakia diagnostikohet shpejt. Gjithsesi, jo gjithmonë zhvillohen simptomat tipike.

Si konfirmohet diagnoza?

Nëse dyshohet për sëmundje celiake duhet bërë analiza e gjakut për të parë praninë e një antitrupi të caktuar. Duhet që të konsumoni ushqim që përmbanë gluten për të paktën 6 javë përpara analizës.

Nëse analiza e gjakut është pozitive duhet t’i drejtoheni një specialisti për të kryer biopsi. Biopsia konsiston në marrjen e qelizave apo indeve nga lumeni i zorrës së hollë.

Më pas ato vëzhgohen në mikroskop ku vihet re prania ose jo e ndryshimeve tipike të celiakisë. Biopsia zakonisht kryhet me një tub të hollë fleksibël (endoskop) i cili kalohet përmes ezofagut, arrin në stomak e deri në zorrën e hollë.

Nevojiten edhe teste të tjera për të kontrolluar gjendjen tuaj të përgjithshme si rrjedhojë e malnutricionit. Për shembull, analiza e gjakut bëhet edhe për aneminë dhe për nivelin e vitaminave, hekurit, proteinave, etj. Mjeku gjithashtu mund t’iu këshillojë për të bëre skaner të kockave për të parë nëse kockat janë prekur nga keq thithja e kalciumit dhe vitaminës D.

16

E enjte, 3 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

Farmaci EVI HOXHA

J

o rrallë i drejtohemi far macisë, si zgjidhja e shpejtë e problemeve tona shëndetësore duke evituar vizitën mjekësore, shpesh të sikletshme. Kështu farmacia paraqitet si një zgjidhje e mirë, e shpejtë e efikase ndaj shqetësimeve momentale që na orienton drejt barnave ‘mbi banak’ që mund të blihen pa recetën e mjekut apo të quajtura ndryshe barna OTC (over-the-counter). Kështu fillojmë të marrim më shumë përgjegjësi, përdorim një medikament pa bërë vizitën, lexojmë fletën përshkruese e mund të përdorim të tjera barna njëkohësisht. Por cilët janë kufijtë? Kur duhet t’i drejtohemi mjekut dhe çfarë duhet të dimë për barnat?

Të gjithë në një moment të caktuar kemi pasur nevojën të përdorim një bar që mund të merret pa përshkrimin e mjekut që shërbejnë për eliminimin ose zvogëlimin e një problemi shëndetësor të momentit. Këto barna përdoren gjerësisht për dhimbjen e kokës, hundët e zëna, kollën, kapsllëkun etj. Në vendin tonë mund të blihen në farmaci pa recetën e mjekut e në parafarmacitë e supermarketet jashtë vendit.

TË KUPTOJMË BARNAT Megjithëse këto barna mund të merren pa recetën e mjekut, nuk duhen nënvlerësuar. Nuk duhet t’i mendojmë si të padëmshme apo t’i përdorim kur, si e sa duam pasi rezultoi të ketë efekt. Çdo medikament i tillë përmban (ashtu si çdo bar) një princip aktiv, pra substancën kimike që është përgjegjëse për veprimin. Kjo lëndë: Ka indikimin, pra simptomat mbi të cilat ka efekt Ka kundërindikimin, që përbën situatën apo kushtet e trupit në të cilat nuk duhet përdorur bari Mund të shfaqë ndërveprime me barna të tjerë që po përdorim njëkohësisht.

Këshillohuni me farmacistin që të mos përdorni kurrë dy barna me të njëjtin princip aktiv. Është e domosdoshme që kur marrim këto lloj barnash të këshillohemi gjatë me farmacistin pasi nuk i jemi nënshtruar vizitës mjekësore, çka lë vend për gabime. Një metodë e mirë është plotësimi i tabelës së paraqitur, shumë efikase sidomos për pacientë të moshës së mesme. Plotësojeni e tregojani farmacistit ose mjekut tuaj kur i drejtoheni për të zgjidhur një

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

BARNAT PA RECETË kanë vetëm një qëllim: zhdukjen e shqetësimit të momentit, nuk mund të përdoren për kohë të gjatë. Nëse nuk arrijmë të marrim rezultatin që duam, duhet të konsultohemi me mjekun.

Barnat pa recetë, çfarë duhet të kemi kujdes Nëse nuk kanë efekt, konsultohuni me mjekun TË KUPTOJMË TERMAT Në rastin e barnave pa recetë, rëndësia e fletës përshkruese të barit, megjithëse asnjëherë nuk nënvlerësohet, merr një kuptim tjetër. Duhet medoemos t’i drejtoheni e ta lexoni me kujdes, meqënëse nuk keni folur paraprakisht me mjekun.

Për ta kuptuar më mirë këtë fletë informuese, po japim disa shpjegime të shkurtra për pjesët përbërëse kryesore të saj.

Emri i lëndës vepruese, përgjegjëse për efektin e barit.

Për çfarë përdoret bari.

Kur nuk duhet përdorur (kundërindikacioni)?

Rastet në të cilat nuk duhet të përdoret bari.

Masa për përdorimin e duhur.

Veprime ose sjellje të nevojshme që mund të parandalojnë ose kontrollojnë efektet e padëshiruara.

(mbidozimi)? Çfarë efektesh mund të shfaqen nëse e tejkalojmë dozën dhe çfarë veprimesh duhen bërë.

Efekte të padëshirura.

Çfarë problemesh mund të shkaktojë përdorimi i barit.

Këtu duhet t’i drejtohemi në rast paqartësie apo harrese, fletës përshkruese. Në to paraqitet një sasi minimale (sasia nën të cilën bari nuk vepron ose vepron shumë pak) dhe maksimale (sasia mbi të cilën bari mund të përbëjë rrezik. Mos e tejkaloni!).

Referojuni fletës për sasinë e duhur.

Për sa kohë?

Si t’i përdorim?

A mund të kem probleme?

Tabela për përdorimin i njëkohshëm të disa barnave

Çfarë të bëjmë nëse kemi tejkaluar dozën

Si përdoren këto barna? Si dhe sa të përdorim?

Në këtë rast nuk mund të bëjmë përgjithësime, çdo bar ka udhëzimet e tij që mund t’i gjeni në fletën përshkruese ose mund të pyesni farmacistin. Për shembull, barnat kundër dhimbjeve këshillohet të përdoren pas ngrënies për të evituar probleme me stomakun.

Përse përdoret (indikacioni)?

Si dhe sa medikament duhet të marrim gjatë ditës në bazë të moshës apo peshës.

PYETJE PERGJIGJE

Barnat pa recetë kanë vetëm një qëllim: zhdukjen e shqetësimit të momentit, nuk mund të përdoren për kohë të gjatë. Nëse nuk arrijmë të marrim rezultatin që duam, duhet të konsultohemi me mjekun.

Çfarë është (principi aktiv)?

Si ta përdorim barin (dozimi)?

?

shqetësim tuajin.

BARNAT PATENTË (MARKA) OSE XHENERIKË Principet aktive të barnave “mbi banak’’ mund të blihen në formën e barnave patentë ose xhenerikë. Praktikisht ata përmbajnë të njëjtën substancë vepruese, në të njëjtën

sasi, me të njëjtat karakteristika dhe veprim, por ndryshimi më i dukshëm për pacientin është çmimi. Barnat xhenerikë kushtojnë më pak pasi fabrika e prodhimit nuk ka shpenzuar për të zbuluar formulën e lëndës vepruese, por e ka marrë të gatshme nga fabrika, që ka patentën e barit.

Fakti që blihen pa recetë, siç shpjeguam, nuk do të thotë që këto barna nuk kanë efekte të padëshiruara apo anësore.

Kur nuk kemi probleme shëndetësore dhe nuk përdorim barna të tjerë njëkohësisht, mundësitë për këto efekte janë shumë të pakta, por gjithsesi nuk duhen nënvlerësuar. Në rast problemi, drejtohuni te farmacisti ose mjeku.

Barnat “mbi banak”

Shqetësimet që kërkojnë barna pa recetë S

zgjat 5-7 ditë), nga alergji, infeksione të përsëritura, tymi i duhanit, ndotja e ajrit në mjediset e punës e të tjera.

Duhet patur shumë kujdes me barnat për hundën, ndalohet rreptësisht përdorimi për një kohë të gjatë pasi më shpesh do jenë ato përgjegjëse për problemin, në vend që ta kurojnë.

hqetësimet më të shpeshta që na drejtojnë tek farmacisti e rrjedhimisht barnat OTC janë shpesh shenjat e para të një patologjie më të rëndë. Le të mësojmë pak më shumë rreth tyre e të kuptojmë kur duhet t’i drejtohemi mjekut e të mos vet-kurohemi.

DHIMBJA E KOKËS Është një dhimbje që pak njerëz nuk e kanë provuar në jetën e tyre.

Mund të ketë origjinë shumë të ndryshme. Nëse bëhet fjalë për një shqetësim të rastit, jo alarmues që zgjat pak dhe shkalla e dhimbjes nuk bëhet e padurueshme, zgjidhja gjendet lehtë në farmaci. Në këto raste si shkak mund të jetë lodhja, cikli menstrual, ftohja, tretja jo e mirë (mund të jetë e mjaftueshme thjesht të qetësohemi për pak duke ndenjur të sh-

tirë në një krah që të ndihmojmë zbrazjen e stomakut).Nëse vazhdon e nuk zvogëlohet dhimbja, është koha kur duhet të këshillohemi me mjekun për të përcaktuar arsyen e vërtetë të dhimbjes, pasi këto barna nuk duhen përdorur shumë gjatë.

RRUFA Në këtë rast duhet patur parasysh sa shpesh na shqetëson ky problem. Rasti më tipik është shfaqja gjatë një ftohjeje të zakonshme (që

VËSHTIRËSI NË JASHTËQITJE (KAPSLLËKU) Shqetësim shumë i përhapur në vendin tonë kryesisht i lidhur me dietën ushqimore dhe mungesën e aktivitetit fizik. Si masë paraprake këshillohet të hahen sa më shumë fruta, perime, drithëra integrale, të pihet shumë ujë e të kryhet aktivitet fizik. Laksativët duhet të përdoren vetëm për pak ditë (nga 1 në 3), pasi trupi mund të krijojë varësi prej tyre.

Zorrët fillojnë ‘’të dembelosen’’ dhe arrijnë të punojnë normalisht vetëm nën veprimin e dozave gjithmonë e më të mëdha të këtyre barnave.

KOLLA Kur i drejtohemi farmacistit për këtë shqetësim, pyetja e parë është ‘Si e keni kollën?’ Kolla ka 2 forma: me sekrecione, kur përfshin pjesët e sipërme të traktit respirator dhe të thatë, kur problemi qëndron me pjesën e poshtme të traktit (kryesisht bronket). Në rastin e parë mund të përdoren shirupët sedativë, në rastin e dytë duhet të përdoren shirupët ekspektorantë dhe mukolitikë, që shërbejnë për shpërbërjen dhe nxjerrjen e sekrecioneve. Është i nevojshëm pushimi dhe të evitohen ndryshimet e forta të temperaturës.

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

E enjte, 3 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

Obstetrikë

NËSE pas 6 muaj përpjekjesh, nuk ka ndodhur koncepsioni, një grua mbi 35 vjeç duhet të konsultohet me mjekun. 1 ne 3 gra të moshës 35-39 vjeç dhe 1 në 2 gra mbi 40 vjeç hasin në probleme të pjellorisë

Shtatzania pas moshës 35 vjeç Anomalitë gjenetike risk për abort spontan

8 KËSHILLA TË VLEFSHME

Merrni mjaftueshëm acid folik (Vitamina B9). Ai

është një acid i rëndësishëm organik i cili kujdeset për një ndarje të shpejtë qelizore dhe rritjen e organizmit.

Ai gjithashtu luan rol në prodhimin e rruazave të kuqe të gjakut të shëndetshme. Mungesa e tij çon në anemi dhe në keqzhvillim nervor. Sasia ditore e domosdoshme e acidit folik është 0.4 mg. Disa nga ushqimet që përmbajnë këtë acid janë: sallata jeshile, spinaqi, brokoli, rradhiqet, lulelakra, bizelet, mëlçitë, drithërat dhe agrumet.

Kufizoni konsumimin e kafeinës. Nuk duhet t’i kaloni 300 mg në ditë. Bëni kujdes me çokollatën, çajin e zi dhe kafenë (jo më shumë se 2 të tilla në ditë).

BORANA LULI

Sigurohuni të ndiqni një dietë të shëndetshme e të

N

ë ditët e sotme, gjith një e më shumë, gratë e nisin jetën e tyre familjare pas mesit të dekadës së tretë ose në një moshë më të madhe. Në perëndim, 1 në 5 gra sjellin në jetë fëmijën e tyre të parë pas moshës 35 vjeçare. Lajmi i mirë është se shumica prej tyre kalojnë një shtatzani të qetë dhe foshnjat gëzojnë shëndet të plotë gjatë dhe pas gravidancës. Pavarësisht kësaj, studimet tregojnë se gratë në mesin apo fundin e të tridhjetave mund të përballen me rreziqe të veçanta.

Për këtë arsye, ato duhet të jenë në dijeni të këtyre problematikave dhe të ndërgjegjësohen për të marrë vendimet e duhura mbi shtatzanitë e tyre. Nga ana tjetër nuk duhet harruar se edhe burrat fillojnë të shfaqin problemet e para të fertilitetit pas moshës 30-vjeçare. Këto përfshijnë ndryshime si në sasinë ashtu edhe në cilësinë e spermatozoidëve.

Si ndikon mosha në pjellori (fertilitet)?

Teksa mbërrijnë në të tridhjetat e tyre, gratë pësojnë një rënie të pjellorisë. Për më tepër ndërlikimet janë më të zakoshme pasi ato arrijnë moshën 35-vjeçare. Sa më shumë kalojnë vitet, aq më tepër kohë i nevojitet një gruaje për të mbetur shtatzënë.

Kjo rënie e fertilitetit e lidhur me moshën i dedikohet pjesërisht shkaqeve të mëposhtme: Reduktim i numrit dhe cilësisë së vezëve që kanë mbetur për tu ovuluar (Ovulimi është proçesi i lëshimit të vezës nga vezorja).

Ndryshimet hormonale të cilat çojnë në çrregullime të ovulimit.

Prania e një numri të vogël vezësh në vezore.

Pakësim i përqendrimit të spermës (numri i spermatozoidëve për çdo njësi vëllimi të ejakulacionit) tek partnerët e tyre.

Ulje e shpeshtësisë së marrëdhënieve intime në çift.

Prania e gjendjeve të tjera gjinekologjike ose mjekësore të cilat pengojnë koncepsion-

17

mirëbalancuar. Konsumoni një shumëllojshmëri produktesh që të furnizoni organizmin tuaj me të gjitha lëndët ushqimore thelbësore. Zgjidhni ushqime të pasura në karbohidrate dhe fibra; vitamina (Vitaminat A, B dhe C) dhe minerale ditore; produktet e qumështit të pasura në Kalcium dhe Vitaminë D. Për të hartuar një dietë sa më specifike dhe të përshtatshme për çdo grua shtatzënë, drejtohuni mjekut dietolog.

Nënshtrojuni një aktiviteti fizik të rregullt. Kryeni

ushtrime specifike sipas një programi të paracaktuar në këshillim me mjekun specialist.

Shmangni rreptësisht alkoolin dhe duhanin.

Qëndroni larg ambienteve ku konsumohet duhani dhe me ajër të ndotur.

Mos përdorni asnjë medikament pa rekomandimin e mjekut.

Mos konsumoni mish të pagatuar mirë (të pazier) TESTET PËR NJË GRUA SHTATZËNË

EKO- një ekzaminim imazherik në të cilin valët me

frekuencë shumë të lartë shfrytëzohen për të vizualizuar foshnjën. Ajo përdoret herët në shtatzani për të përcaktuar nëse foshnja ndodhet ose jo në mitër apo nëse zemra e tij ka nisur të rrahë; praninë e më shumë se një foshnjeje dhe parashikimin e datës së lindjes. Më vonë në shtatzani, EKO-ja përdoret për të ndjekur ecurinë e zhvillimit të fëmijës.

Testi Squad Marker, është një ekzaminim biokimik i gjakut që kryhet për të diagnostikuar probleme në zhvillimin e trurit të fëmijës, të palcës së tij kurrizore dhe të sistemit të tij nervor në tërësi. Ky test mundet gjithashtu të diagnostikojë edhe çrregullime gjenetike si Sindromën Down apo anomalitë kromozomike. Ky test mund të realizohet ndërmjet javës së 15-të dhe 20-të të shtatzanisë.

Amniocenteza, është një procedurë në të cilën një sasi e vogël e lëngut amniotik (lëngu në të cilin qëndron e zhytur foshnja gjatë gjithë shtatzanisë e që shërben për ta mbrojtur dhe ushqyer atë) merret përmes një shiringe për të diagnostikuar defekte të ndryshme të lindjes. Ky test shoqërohet me një rrezik të ulët për dështim. Periudha e duhur për t’iu nënshtruar amniocentezës është nga java e 15-të deri në të 18-ën. Saktësia e saj shkon deri në 99.4%.

Testet imunologjike për rubeolën dhe linë e dhenve para mbetjes shtatzënë dhe vaksinimi në rastin kur gruaja nuk ka fituar imunitet ndaj tyre. Pas vaksinimit, asaj i duhet të presë të paktën 1 muaj për të mbetur shtatzënë. in (bashkimi i qelizës seksulale mashkullore me atë femërore). Shembuj të tillë janë: Endometrioza (është prania e indit të mitrës në zona ku ajo normalisht nuk

gjendet si psh. në vezore ose në tubat e Fallopit).

Bllokimi i tubujve të Fallopit (janë kanalet apo gypat që lidhin vezoret me mitrën.

Nëpër këto tuba veza kalon nga vezorja drejt mitrës).

Shpesh herë është pasojë e infeksioneve të kaluara të këtyre rrugëve riprodhuese Fibroza (shumëzim qelizor, por me natyrë jo kanceroze në mitër).

Nëqoftëse pas 6 muaj përpjekjesh, nuk ka mundur të ndodhë koncepsioni, një grua mbi 35 vjeç duhet të konsultohet me mjekun specialist. 1 ne 3 gra të moshës 35-39 vjeç dhe 1 në 2 gra mbi 40 vjeç hasin në probleme të pjellorisë.

Fatmirësisht, shumë prej këtyre vështirësive mund të trajtohen sot me sukses.

Shtatzania mbi 35, a rritet rreziku për defekte të lindura?

Nga studimet është vënë re se ka një rritje të rëndësishme të shpeshtësisë së sëmundjeve gjenetike tek foshnjat e lindura nga nënat mbi 35 vjeç. Kjo shifër e bazuar në të dhëna statistikore, mbështetet edhe në fakte mjekësore.

Këto të fundit akuzojnë si shkaktarë të anomalive të lindura çrregullimet në proçesin e ndarjes qelizore të vezës. Nga ndarja normale qelizore prej një qelize vezë paraardhëse (qeliza mëmë) burojnë dy qeliza pasardhëse të reja (dy qeliza bija), të cilat kanë numër të barabartë kromozomesh (janë struktura të përbëra nga materiali gjenetik-ADN dhe proteinat. Ato gjenden në të gjitha qelizat me bërthamë të trupit të njeriut). Nëse nuk

dhe shmangni kontaktin me macen dhe enët e saj (nëse strehoni një të tillë). Të dyja këto përbejnë burimin kryesor të toksoplazmozës, një infeksion që shkakton defekte të lindjes.

8 javët e para të shtatzanisë janë veçanërisht

kritike për zhvillimin e foshnjës. Kontrollet e hershme dhe të rregullta rrisin mundësitë e sjelljes në jetë të një fëmije të shëndetshëm.

ndodh një ndarje korrekte qelizore, këto qeliza bija nuk trashëgojnë më secila nga një numër të barabartë dhe të duhur të kromozomeve. Ato do të karakterizohen nga tepria ose mangësia e këtyre strukturave gjenetike. Nëse një qelizë e tillë fekondohet ( bashkohet me spermatozoidin) për të dhënë një individ të ri atëherë edhe foshnja do të trashëgojë të njëjtat anomali të numrit të kromozomeve si të qelizave seksuale prindërore, qofshin të nënës apo të babait.

Sindroma Down përbën anomalinë kromozomike më të shpeshtë ndër defektet e lindura. Fëmijët e prekur nga ky sindrom vuajnë vonesë mendore të shkallëve të ndryshme dhe defekte fizike në lindje.

Një tjetër problem është edhe ai i abortit spontan (dështim i rastësishëm),

humbja e fëmijës (fetusit) përpara javës së 20-të shtatzanisë. Për këtë arsye të gjitha gratë shtatzëna duhet të tregojnë kujdes maksimal veçanërisht në tremujorin e parë të barrës së tyre. Prezenca e anomalive gjenetike (kromozomale) kontribuon në shtimin e rrezikut për aborte spontane te gratë në moshë të madhe.

Karakteristikat e patologjive në këtë grupmoshë.

Sëmundje kronike si diabeti, presioni i lartë i gjakut ( Hipertensioni), sëmundje të veshkave apo të zemrës janë më të zakonshme në gratë e moshës 30 apo 40 vjeçare. Të tilla gjendje shëndetësore shfaqin ndërlikime të cilat dëmtojnë si nënën ashtu edhe fëmijën. Ndër këto përmendim: abort spontan dhe defekte të lindjes nga diabeti ose ngadalësim i zhvillimit të fetusit nga hipertensioni.

18

E enjte, 3 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

Dietologji

Në perëndim pushtojnë tregjet ushqimore ARMINDA AVDULAJ

ARRË KOKOSI

T

Rol në sëmundjet e kockave

ë fusim në dietën tonë shije të reja dhe lëndë ushqyese të vyera për organizmin. Frutat tropikale nuk janë dhe aq të çuditshme në rast se i përdorim në mënyrën e duhur. Çdo herë e më shumë

O

Lëndët ushqyese kryesore në përmbajtje të tyre janë vitaminat A, B dhe C, kalciumi, hekuri dhe kaliumi Këto fruta ekzotike shpesh janë plotësisht natyrale dhe ekologjike. Ngjyrat dhe aromat e panjohura e kanë origjinën nga vende si Kolumbia, Porto Riko, Malajzia, Brazili, El Salvadori apo Ekuadori. Zakonisht këto fruta vijnë te konsumatori në formën e frutave të freskëta apo si fruta të dehidratuara (të thata). Ende ka pak njohuri për sa i përket mënyrës së përdorimit të frutave tropikale, ç’ka mund të çojë në mospranimin e tyre. Frutat ekzotike janë ideale për përgatitjen e lëngjeve të frutave,

PAPAJA (PAPAYA) NDIHMON TRETJEN

Është një frut i butë, me lëng dhe me konsistencë të gjalptë. Rritet në zonat tropikale të Afrikës dhe Amerikës së Jugut, pavarësisht se kultivohet në të gjitha vendet tropikale. Forma e papajës të kujton dardhën dhe ka ngjyrë jeshile ose të verdhë. Nga brenda, pjesa e tultë ka ngjyrë portokalli.

Ky frut zë vendin e parë në botë në eksport.

Ka shumë vitaminë A, B dhe C, prandaj rekomandohet në dietat me përmbajtje të lartë natriumi. Përveç kësaj, është një frut shumë digjestiv dhe ndihmon në zbërthimin e yndyrnave në organizëm. Në rast se konsumohet kur është ende jeshile dhe të zier, ndihmon në lehtësimin e dhimbjes së stomakut.

Shembuj gatimi Zakonisht fruti i papajës konsumohet i freskët. Kur është ende jeshil mund të gatuhet. Farat e zeza të papajës janë të ngrënshme. Në Amerikën e Jugut përdoren si zëvendësues të piperit të zi. Papaja mund të kalohet në mikser dhe të konsumohet si pije.

Përveç kësaj, papaja është ideale për të përgatitur antipasta, duke u mbushur qoftë me mish ashtu dhe me fruta deti, apo mund të jetë pjesë e sallatave.

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

TË FUSIM në dietën tonë shije të reja dhe lëndë ushqyese të vyera për organizmin. Frutat tropikale nuk janë dhe aq të çuditshme në rast se i përdorim në mënyrën e duhur

Të njohim dhe të shijojmë frutat tropikale

takojmë një llojshmëri të madhe frutash tropikale, të cilat me përjashtim të bananes, deri para pak kohësh ishin të panjohura për pjesën më të madhe të njerëzve.

Këto fruta na tërheqin vëmendjen dhe na habisin me format e tyre ekzotike, ngjyrat e ndezura, aromat e veçanta dhe... në rast se vendosim t’i blejmë, me shijen e tyre. Kohët e fundit, frutat tropikale kanë filluar të hasen shpesh në tregjet e vendeve perëndimore, ku deri tani ishin kanë qenë të panjohura për shumë nga ne.

A

të përziera me qumësht apo të kombinuara me fruta të tjera, të akulloreve dhe ëmbëlsirave.

Lëndët ushqyese kryesore në përmbajtje të tyre janë vitaminat A, B dhe C, kalciumi, hekuri, kaliumi dhe magnezi; prandaj janë ideale për sistemin nervor dhe atë imun, për të luftuar stresin dhe përfaqësojnë një armë të fuqishme kundër plakjes. Për më tepër, këto fruta rekomandohen veçanërisht për ata persona që mbajnë dietë për të rënë në peshë, pasi me përjashtim të avokados dhe bananes, frutat e tjera kanë shumë pak kalori.

rigjinën kjo palmë e ka në ishujt tropikalë dhe subtropikalë të oqeanit Paqësor. Ky frut përmban ujë dhe yndyrna.

Acidet yndyrore janë të ngopura, prandaj dhe vlera kalorike e arrës së kokosit është më e larta krahasuar me frutat e tjera. Sasia e karbohidrateve dhe proteinave është e ulët. Arra e kokosit përmban shumë kripëra minerale që marrin pjesë në mineralizimin e kockave (magnez, fosfor, kalcium) si dhe kalium. Për sa i përket lëndëve të tjera ushqyese, bie në sy sasia e lartë e fibrave, e cila përmirëson kalimin e masës ushqimore në zorrë dhe kontribuon në reduktimin e rrezikut për sëmundje të zorrës.

ANANASI, VETI ANTI-INFLAMATORE

Pavarësisht se e ka

origjinën në Amerikën e Jugut, sot kultivohet gati në të gjitha vendet tropikale dhe subtropikale. Është i pasur me vitamina C, B1 dhe B2, fosfor, kalcium, hekur dhe fibra. Ka karakteristika të fuqishme diuretike dhe antiinflamatore. Ideale do të ishte të konsumohej i freskët, sidomos pas një vakti të rëndë pasi ndihmon në zbërthimin e yndyrnave dhe albuminave.

Shembuj gatimi

Ananasi mund të konsumohet i freskët, i prerë

në feta. Duhet pasur kujdes, pasi trungu i mesit nuk është i ngrënshëm. Përveçse i freskët, ananasi mund të përdoret në ëmbëlsira, në sallata dhe si shoqërues i pjatave me mish pule.

Sallatë me ananas dhe mollë

Ingredientët e kësaj sallate përfshijnë 4 mollë golden, 200 g ananas, 125 g djathë, sallatë jeshile, lëng limoni, vaj dhe kripë. Presim mollët dhe ananasin në copa të vogla, e më pas i përziejmë me pjesën tjetër të ingredientëve.

Mango

Fruti që parandalon kancerin e qafës së mitrës K

y frut i mishtë, i shijshëm dhe freskues, njihet dhe si “pjeshka e zonës tropikale”. Mango përmban sasi të mëdha karbohidratesh prandaj dhe ka kalorazh të lartë. Është e pasur me magnez dhe me provitaminë A dhe vitaminë C (200 gramë mango mbulojnë nevojat e një individi për këto vitamina). Ka veti të mira antioksiduese. Këto vitamina, së bashku me flavonoidet (kercetina dhe kamferol), kanë një funksion antikancerogjen shumë efektiv. Disa studime kanë treguar se antioksidanti beta-kriptoksantinë që gjendet te mango ndihmon në parandalimin e kancerit të qafës së mitrës te gratë. Përveç vitaminave A dhe C, mango është e pasur edhe me vitamina B3 e B6, të nevojshme për funksionimin e sistemit nervor, për metabolizmin e yndyrnave dhe kujdesin e lëkurës. Ky frut përmban enzima proteolitike (enzima që janë të afta të tresin proteinat) të cilat ndihmojnë në përdorimin më të mirë të lëndëve ushqyese. Këto enzima e bëjnë mishin më lehtësisht të tretshëm,

prandaj dhe në vendet aziatike mango përdoret për të marinuar dhe ruajtur peshkun ose mishin.

SHEMBUJ GATIMI Mangoja mund të konsumohet si frut i freskët, në përbërje të salcave, në sallatë apo në ëmbëlsira.

MOUSSE ME MANGO Për të përgatitur një mousse me mango nevojitet qumësht i kondensuar, vezë, lëng limoni, mango, fletë xhelatine dhe ujë. Në mikser hidhet qumështi i kondensuar, të verdhat e vezës, lëngu i limonit dhe tuli i mangos. Në një enë në zjarr të ngadaltë përgatiten fletët e xhelatinës me ujë e më pas hidhet përzierja e mësipërme. Rrihen të bardhat e vezëve dhe përzihen ngadalë me pjesën tjetër të ingredientëve. Lihet të pakën 3 orë në frigorifer.

AVOKADO, VONON PROCESIN E PLAKJES

E ka origjinën në Amerikën Qendrore, pavarësisht se kultivohet dhe në vendet tropikale dhe subtropikale. Ka dy varietete, njëri me lëkurë të errët dhe me rrudha, ndërsa tjetri me lëkurë jeshile dhe të lëmuar. Avokado është i pasur me kripëra minerale dhe vitaminë B dhe E, ç’ka e shndërron në një ushqim antistres, ideal për personat nervozë. Për më tepër, përmban 30% yndyrna të pangopura, pra yndyrna bimore pa kolesterol (acide yndyrore esenciale); pra, ka efekte shumë të mira për zemrën tonë. Avokado është një frut shumë energjetik dhe ka rol aktiv në vonimin e procesit të plakjes. Përfaqëson ushqimin ideal për zëvendësimin e proteinave që ndodhen te mishi, vezët dhe djathi me proteina bimore.

Shembuj gatimi Avokado mund të konsumohet i freskët në sallata, apo mund të gatuhet si salcë apo si avokado të mbushura.

Sallatë me avokado Janë të shumta recetat e sallatave që përmbajnë avokado. Njëra prej tyre do të ishte me domate, qepë të kuqe, kastavec dhe avokado e shoqëruar me lëng limoni, uthull molle, vaj ulliri, kripë, piper dhe majdanoz.

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

Ortopedi ISID XHURA

S

indromi i tunelit karpal është një grup shqetësimesh neuromuskulare të dorës që shkaktohen nga shtypja e nervit median. Karpos në greqisht do të thotë kyç. Kyçi i dorës në pjesën e brendshme mbështillet nga një shirit fibroz i cili ka funksion mbështetës. Midis këtij shiriti dhe kockave të kyçit ka një hapësirë të ngushtë e cila quhet tuneli karpal. Në këtë hapësirë kalojnë 9 tendinë muskujsh dhe nervi median.

Nervi median është elementi që sjell shqetësimet. Ky nerv kalon në tunelin karpal dhe përcjell impulset e ndjeshmërisë dhe lëvizjes së gishtit

E enjte, 3 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

LMEDICU

19

SINDROMI i tunelit karpal mund të vetëshërohet ose të përparojë.

Rënia e forcës kapëse të dorës tregon për sëmundje të përparuar.

Trajtimi i sindromit varet nga shkalla e dëmtimit dhe shkaktari.

Mpirje dhe fryrje e gishtave ja shkaqet e mundshme Kujdes qëndrimin e gabuar para kompjuterit PARANDALIMI E TRAJTIM I SINDROMIT

Ndryshimi i stilit të punës është mjaft i rëndësishëm.

Nëse punoni në kompjuter, mos mbështetni kyçet

në tavolinë kur shkruani në tastierë (për këtë rregulloni lartësinë e karriges dhe posturën e shpinës).

Bëni rregullisht pushime nga 5-10 minuta.

Evitoni presionin dhe shtypjen mbi kyç.

Profesione të cilat kërkojnë lëvizje të shpejta e të përsëritura të duarve konsiderohen si faktorë favorizues për sindromin të madh, tregues, të mesit dhe gjysmës së gishtit të katërt.

Sindromi i tunelit karpal prek rreth 5% të njerëzve. Më të prekura janë femrat (3 herë më shumë se meshkujt).

Mosha e të prekurve është zakonisht 45-60 vjeç.

Pse shkaktohet sindromi?

Shtypja dhe irritimi i nervit median, janë përgjegjës për sindrmonin e tunelit karpal. Mund të shkaktohet nga trauma (frakturë e kyçit), nga një tumor i kockave të kyçit (karpet) ose i indeve përreth, nga infeksioni i cili shkakton fryrjen e zonës (edema) dhe shtyp nervin. Favorizohet nga shtatzania, obeziteti, diabeti, artiriti reumatoid.

Shkaktarë të tjerë që akuzohen për sindromin e tunelit karpal janë kushtet e punës.

Profesione të cilat kërkojnë lëvizje të shpejta e të përsëritura të duarve, puna me vegla dridhëse (matrapik, trapano), ushtrimi i një force të madhe mbi kyç për një kohë të gjatë, konsiderohen si faktorë favorizues për zhvillimin e sindromit. Megjithëse ende ka debat nëse sindromi është sëmundje e lidhur me profesionin ose jo, kushte të veçanta të punës është parë të favorizojnë shfaqjen e sindromit.

Si shfaqet sindromi?

Mpirja e gishtave dhe ndjesia therëse në to jane shenjat kryesore të sindromit. Këto shfaqen më

Mos mbani ora ose byzylykë të ngushtë.

Mos përdorni vegla sforcuese për dorën (si p.sh. gërshërët e lulishtarit) Nëse e keni të pamundur mundohuni të gjeni modele sa më të lehta në përdorim.

tepër natën dhe në mëngjes pacienti zgjohet me duar të mpira, i paaftë për të mbajtur objekte në dorë. Mpirja e gishtave krijon tek pacienti ndjesinë e “duarve të fryra”.

Për shkak se nervi është i domosdoshëm për të ruajtur integritetin e muskulit, shtypja e tij shkakton atrofi të muskulit që ky e inervon. Për pasojë muskujt e dorës me kalimin e kohës atrofizohen (dobësohen, ‘shkrihen’) dhe forca kapëse e dorës bie gradualisht derisa humbet. Tipike për këtë është ‘zhdukja’ e em-

Klinika Mpirja e gishtave dhe ndjesia therëse në to jane shenjat kryesore të sindromit. Këto shfaqen më tepër natën dhe në mëngjes pacienti zgjohet me duar të mpira, i paaftë për të mbajtur objekte në dorë

inencës tenare (pjesa e fryrë nën gishtin e madh). Shenja të tjera janë dhimbja në kyç dhe ‘djegia’ e duarve.

Sindromi i tunelit karpal mund të vetëshërohet ose të përparojë. Rënia e forcës kapëse të dorës tregon për sëmundje të përparuar.

Trajtimi i sindromit varet nga shkalla e dëmtimit dhe shkaktari.

Si fillim rekomandohet që dora të pushojë. Më tej mund të përdoren kortikosteroide nga goja ose të injektohen në kyç.

Vitamina B6 (piridoksina) rekomandohet si suplement, pasi është e domosdoshme për funksionimin e nervave.

Evitoni ujin e ftohtë nëse lani enë ose rroba me duar. (I ftohti keqëson punëne e muskujve dhe nervave)

Masazhoni vazhdimisht zonën e dhimbshme.

Përdorni doreza të posaçme që mbajnë kyçin drejt.

Vendosni kyçet mbi akull, kjo qetëson dhimbjen, vetëm kur ju duhet të kryeni një punë medoemos.

Veshja e dorezave imobilizuese për të shmangur tensionimin e nervit nga lëvizjet është një tjetër mundësi.

Nëse metodat e më-

sipërme nuk funksionojnë, kirurgjia është alternativa tjetër me anë të së cilës këllëfi fibroz pritet për të çliruar nervin nga shtypja.

Shfaqja në këmbë

Alternativë trajtimi edhe kirurgjia S

indromi i tunelit tar sal është analog me sindromin e tunelit karpal, por ky shfaqet në këmbë. Ky sindrom është shumë më i rrallë.

Tuneli tarsal është një hapësirë e ngushtë në pjesën e brendshme të kyçit të këmbës. Mbulohet nga një ligament që mbron strukturat brenda tunelit - arterie, vena, tendinë muskujsh dhe nervi tibial. Sindroma në fjalë ndodh kur nervi tibial ‘kapet kurth’ – shtypet, tensionohet e për pasojë nuk furnizohet me gjak. Ky nerv ndjek një

SHKAQET

Lodhja e këmbës nga përdorimi i tepërt (në punë ose stërvitje)

TRAJTIMI Qëllimi i trajtimit është pakësimi i dhimbjes dhe rikthimi i funksionit të këmbës.

Këmba dystaban (pes planus) dhe deformime të tjera të këmbëve

Ftohja me akull ne pjesën e

Obeziteti - Mbipesha dhe diabeti

Masazh dhe fizioterapi e pjesës së

dhimbshme

brenshme të këmbës

Veshja e këpucëve me taka ose shumë të ngushta dhe trauma

rrugë me dredha përgjatë pjesës së brendshme të kyçit të këmbës. Shtypja e tij mund të ndodhë kudo gjatë kësaj rruge duke dhënë shenjat e sindromit.

Nëse nuk trajtohet, ky sindrom mund të japë deformime të rënda të këmbës, humbje të ndjeshmërisë (mpirje e përhershme) dhe paaftësi për të lëvizur të këmbës.

Barna anti-inflamatore si Ibuprofeni

që mund të aplikohen në formë pomade

Veshje ortopedike për këmbën Nëse të gjitha metodat e mësipërme nuk funksionojnë, zgjidhja tjetër është kirurgjia me qëllim çlirimin e nervit nga shtypja.

20

E enjte, 3 maj 2012

WWW.SHQIPTARJA.COM

Tatuazhet & Piercing

A

S

SUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

TRE JANË TEKNIKAT kryesore të heqjes së tatuazheve: prerja dhe heqja e lëkurës së tatuazhuar, dermoabrazioni ose heqja me laser

Përpara se të vendosni mendohuni dy herë!

Ndërlikimet e mundshme që duhet të dini MIRALD GINA

HEQJA E TATUAZHEVE

N

dërkohë që gjithmonë e më shumë njerëz bëjnë tatuazhe dhe piercing, mjekët dhe pacientët duhet të njohin ndërlikimet që mund të shfaqen.

Aktualisht, afërsisht 25% e personave të moshës 18-30 vjeç kanë një ose më tepër tatuazhe. Në vitet në vijim, do të jenë 40% e personave të kësaj grupmoshe që do të kenë një tatuazh. Tatuazhet nuk i bëjnë vetëm meshkujt.

Përkundrazi, 65% e personave që kanë tatuazhe janë femra. Por përpara se të vendosni të ngjyrosni trupin tuaj, mësoni më tepër për tatuazhet, llojet e tyre dhe rreziqet që përmbajnë.

Nga ana tjetër, piercing janë më të shpeshtë te 16-20 vjeçarët, 47% e të cilëve kanë unaza apo objekte të tjera metalike që shpojnë pjesë të ndryshme të trupit.

JA CILAT JANË PROBLEMET E MUNDSHME Pigmentet e tatuazheve mund të përmbajnë metale të rënda dhe hekur, të cilat krijojnë problemeve gjatë kryerjes së rezonancës magnetike. Rezonanca magnetike mund të shkaktojë një ndjesi

Laseri, teknika më e preferuar nga mjekët

T

atuazhet mund të hiqen. Ndonjëherë, sido mos kur është përdorur vetëm bojë e zezë, rezultatet janë të shkëlqyera. Por ndodh shpesh që lëkura nuk mund të kthehet në ngjyrën apo cilësinë fillestare. Janë tre teknikat kryesore të heqjes së tatuazheve: prerja dhe heqja e lëkurës së tatuazhuar, dermoabrazioni (fërkimi i lëkurës së tatuazhuar me një pajisje gërryese), ose heqja me laser. Pjesa më e madhe e mjekëve parapëlqejnë përdorimin e laserit. Disa bojëra janë më të vështira për t’u hequr sesa disa të tjera dhe nevojiten disa seanca; tatuazhet e përhershme mund të mos largohen asnjëherë plotësisht. Federata Amerikane për Ushqimet dhe Medikamentet i paralajmëron njerëzit të mos përdorin asnjë prej tatuazheve të përkohshme që shiten dhe mund t’i vendosësh vetë, pasi përmbajnë acide dhe mund të shkaktojnë reaksione të rrezikshme në lëkurë. djegieje dhe dhimbje të forta.

Ka disa raportime djegiesh të lidhura me tatuazhet dhe rezonancën magnetike. Nëse shfaqet ky ndërlikim, përdorni kompresa të ftohta.

Nuk është e lehtë të merrni vesh nëse tatuazhi juaj ka pigment apo jo. Nuk ka rregullore për pigmentet e tatuazheve apo studiot që kryejnë tatuazhe dhe furnizuesit e

pigmenteve rrallëherë i tregojnë përbërësit.

Kryqi i Kuq e ndalon dhurimin e gjakut nga çdokush që ka kryer një tatuazh apo piercing gjatë 12 muajve të fundit, përveçse kur tatuazhi është kryer në një studio të çertifikuar.

Infeksioni është një tjetër problem i shpeshtë. Një studim i 766 studentëve zbu-

loi se tatuazhet shoqëroheshin me infeksione në 45% të rasteve, me reaksione kutane lokale në 39% të rasteve dhe me hepatit në 2 raste. Infeksionet nga virusi i hepatiti B dhe C, nga HIV, Pseudomonas, Stafilokoku, tetanozi, dhe sifilizi janë lidhur me kryerjen e tatuazheve.

Tatuazhet nga artistë të palicensuar janë shoqëruar me shpërthime të infeksioneve nga stafilokoku i artë në zona të ndryshme.

Infeksionet e marra nga kryerja e tatuazheve mund të jenë vdekjeprurëse. Nëse keni temperaturë pak kohë pas kryerjes së një tatuazhi dhe nuk keni burim tjetër infeksioni, njoftoni menjëherë mjekun tuaj.

Gjithashtu kryerja e piercing mbart riskun për infeksione. Një studim i 225 adoleshentëve me piercing, të cilët ishin vizituar në një spital urban, zbuloi infeksione nga piercing në 74% të rasteve, hemorragji në 30%, reaksione alergjike në 26% dhe cikatrice keloide në 19%.

Pjesa e sipërme e kërcit të veshit është pak e furnizuar me gjak, ndaj vendosja e piercing në këtë zonë ka tendencë të lartë për shfaqjen e infeksioneve dhe mbylljen e vonuar të plagës.

KËSHILLA

Mos pini pije alkoolike apo medikamente

(veçanërisht aspirinë) natën përpara, apo gjatë kohës që kryeni tatuazhin.

Mos bëni tatuazh nëse jeni të sëmurë.

Sigurohuni që të gjitha gjilpërat të nxirren nga pako sterile njëpërdorimshe përpara se të përdoren mbi trupin tuaj.

Sigurohuni që studioja ka pajisje sterilizimi për të pastruar instrumentet pas çdo përdorimi.

Sigurohuni që artisti t’i lajë duart dhe të përdorë doreza sterile.

Sigurohuni që vendi i punës të jetë i pastër dhe pa objekte josterile (shishe uji, çanta, etj.)

Merrni një listë të pigmenteve të përdorura, duke përfshirë ngjyrën, emrin e prodhuesit dhe numrin e serisë.

Pas kryerjes së tatuazhit, ndiqni me kujdes

udhëzimet për shërimin, duke përfshirë pomadat me antibiotikë.

Piercing

Më thuaj ku e do, të të them çfarë rrezikon!

M

ë mirë në kërthizë apo në buzë? Në vetull apo në gjuhë?

Specialistët thonë se më e rëndësishme se lokalizimi i këtij aksesori në trup, është rreziku që mbart kjo procedurë dhe fakti nëse lokalizime të caktuara mbartin më tepër rreziqe se disa të tjera. Një studim i publikuar në revistën amerikane të dermatologjisë zbulon se 20% e rasteve shoqërohen me ndërlikime si infeksionet dhe hemorragjia lokale.

Përveç këtyre ndërlikimeve të shpeshta, mund të shfaqen edhe ndërlikime të rralla, por tepër të rrezikshme, si hepatiti, endokarditi (infeksioni i endokardit të zemrës) dhe absceset (qeska me qelb) në tru.

Gjithashtu janë parë dermatiti nga

kontakti, formimi i cikatriceve dhe dëmtimi i nervave. Problemet, të cilat mund të shfaqen ose jo, varen nga materialet e përdorura, përvoja e personit që kryen procedurën, nga kujdesi i mëpasshëm e padyshim nga lokalizimi në trup.

Goja, vend infeksioni Sipas revistës amerikane të dermatologjise klinike, kryerja e piercing në gojë shkakton shumë lezione pas vendosjes: inflamacion, dhimbje, vështirësi në të folur dhe përtypje, ndryshime në shijim, hemorragji, shtim të prodhimit të pështymës, infeksione dhe reaksione alergjike ndaj materialit. Sidomos kur objektet vendosen në gjuhë, ka një

risk të shtuar për hemorragji, duke qenë se ky organ ka shumë enë gjaku. Me kalimin e kohës, shpimet e bëra në gjuhë dhe buzë shkaktojnë dëmtime të tjera, si çarje, abrazione, pigmentime, ulcera, formim të cika-

triceve apo humbje të trekëndëshit të mishtë mes dhëmbëve. Sipas një studimi, të paktën 35% e personave me piercing në gjuhë apo buzë kanë recesion të gingivave, e cila nëse nuk trajtohet mund të shkaktojë humbjen e dhëmbit. Specialistët theksojnë se goja është një burim i rëndësishëm infeksioni, pasi në të gjenden me miliona baktere. Madje, shpimi në gojë rrit riskun edhe për infeksione në vende të tjera të trupit, si për shembull formimi i absceseve në tru.

Organet gjenitale, thithat e gjoksit dhe kërthiza Përsa i përket shpimit të organeve gjenitale, studimi thotë se mund

të shkaktohet bllokim i uretrës dhe infeksione që shkaktojnë infertilitet.

Këto objekte favorizojnë transmetimin e disa infeksioneve dhe sëmundjeve si hepatiti, sifilizi, HIV etj. pasi mund të dëmtojnë mukozën duke hapur një portë për kalimin e infeksionit. Kur shpimi bëhet në thithat e gjoksit, rritet mundësia për shfaqjen e galaktorresë, e cila është sekretimi spontan i qumështit. Nëse zgjidhet që shpimi të bëhet në kërthizë, kërkuesit shpjegojnë se duhet një vit që plaga të shërohet. Kjo zonë është tepër e prirur për infeksione, duke qenë se është një zonë pak e ajrosur dhe me lagështirë, faktorë që favorizojnë rritjen e kërpudhave dhe baktereve.