Rilindasi

PROJEKTI PER NJE BANKE KOMBET ARE DHE ÇF ARE E NXITI RIV ALITETIN IT ALI- AUSTRI KOMBETARE ÇFARE RIVALITETIN ITALI-

RILINDASI Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Viti II - Nr: Nr:20

E diel, 20 maj 2012

E-mail: rilindasi@gmail.com

Na ndiqni edhe online www.shqiptarja.com

Kryeredaktore: Admirina PEÇI

PLANI EKONOMIK I ISMAIL QEMALIT

Koncensione, por asnjë pëllëmbë tokë mos t’u shitet të huajve Prof.dr Kaliopi Naska

A

utoriteti i Qeverisë së Vlorës për arsyet e pushti meve të huaja dhe të partikularizmit çifligar u shtri në një zonë mjaf të ngushtë, e cila, për më tepër kishte pësuar dëme të mëdha ekonomike nga Lufta Ballkanike. Brenda saj bënin pjesë krahina të varfra, me toka kryesisht moçalore që nuk plotësonin me drithë nevojat e vendit.

Në fshat sundonin marrëdhënie gjysmë feudale. Popullsia ishte pothuajse krejtësisht analfabete.

Klasa punëtore ishte një klasë tepër e dobët, e cila nuk çonte peshë të madhe në jetën ekonomike e politike të vendit.

Në këto kushte, kur premisa politike pavarësia kombëtare qe fituar, Ismail Qemali kryetari i Qeverisë së përkohshme deklaroi se ishte e domosdoshme të merreshin masa për ta nxjerrë vendin nga prapambetja dhe për ta

Në foto: Ismail Qemal bej Vlora në zyrën e punës në Qeverinë e Vlorës 1913 dhe një pamje nga Vlora në 1913

Xhevahir Spahiu, si e kam njohur unë...

Agim V inca Vinca

K

ur dëgjova lajmin për sëmundjen e Xhevahirit u pikëllova shumë. Aq më shumë kur mora vesh për llojin e sëmundjes. Po e humbte të folu-

rit njeriu që edhe bisedën e bënte art. Ç’fatkeqësi! Sepse, është kënaqësi të lexosh poezitë e Xhevahir Spahiut, të cilat me bukurinë e tyre të ofrojnë një përjetim të rrallë estetik, por është përjetim i veçantë të rrish me të rreth tav-

olinës, sidomos kur mbi të ka edhe ndonjë gotë verë a raki. E kam provuar këtë shumë herë jo vetëm në Tiranë, por edhe në Prishtinë. Në Strugë gjithashtu.

Kam pasur kënaqësinë ta shijoj “artin” e tij bisedor... faqe 16 ○

○

○

○

shpejtuar zhvillimin ekonomik të tij. Por futja e Shqipërisë në këtë rrugë vështirësohej nga gjendja e ngushtë financiare dhe nga faktorë të tjerë objektivë e subjektivë.

Përballë këtyre vështirësive dhe mungesave të shumta, Ismail Qemali mendonte se zhvillimi i shpejtë i vendit, ngritja e industrisë, modernizimi i bujqësisë, zhvillimi i komunikacionit, nuk mund të realizoheshin pa një ndihmë financiare nga jashtë dhe pa përkrahjen e kapitalit të huaj nëpërmjet dhënies së koncesioneve. Por, ai mendonte se koncesionet nuk i duheshin dhënë vetëm një fuqie të madhe, por disave prej tyre, sepse ruajtja e ekuilibrit ndaj fuqive që ushqenin synime ndaj Shqipërisë mund të shmangte rrezikun e futjes së Shqipërisë nën varësinë ekonomike dhe politike të njerës prej tyre. Sipas tij ky rrezik vinte sidomos nga Austro-Hungaria dhe Italia, të cilat kishin shumëfishuar presionin për marrjen... vijon në faqen 14-15 ○

○

○

○

○

○

○

Personazhi i harruar harruar,, legjenda e Aliut me pesë mbiemra

Mynever Shuteriqi: Nga malet drejt Elbasanit të çliruar

Një informacion që zbulohet pas një shekulli. Personazhi historik, Ali Çepani, mik dhe bashkëpunëtor me Ismail Qemalin e Jani V reton Vreton është lënë në harresë.

Kujtimet e ditëve të fundit të pushtimit.

Si e pritën lajmin në fshatin e vogël malor të Shpatit në rajonin e Elbasanit dhe zbritjen në qytet, atmosferën, njerëzit, dhe dëshmitë e atyre ditëve...

Ilmi S.Qazimi

J

a si i shkruan Jani Vre to nga Kajro i Egjyptit Ali Farmaqit në Çepan të Skraparit, në vitin 1909: “Zoti Ali Çepani, ju falemnderjes; na rruash sa malet; na ndjeni se për Zotin s’mund të shtypim vjersha nga të ngushtët e fletës; gëzohem që shkruani bukur!”

Ky informacion jepet në gazetën “ Rrufeja” nr. 6 faqe 4, viti 1909, që botonte patrioti rilindas Jani Vreto në Kajro, në rubrikën “Posta e vogël”. Në atë kohë Jani Vruho drejtonte gjithashtu edhe degën e shoqatës atdhetare kulturore “Tomorri” në kryeqytetin egjiptian.

Dhe përderisa drejtori i gazetës “Rrufeja” z. Jani Vreto i njohur tashmë për

ne brezat e mëvonshëm, si atdhetar dhe mendimtar i shquar i Rilindjes tonë Kombëtare, prej Postenanit të Përmetit, autori i disa librave dhe pamfleteve politike e filozofike, i thotë Aliut tonë nga Çepani “gëzohem që shkruani bukur”, cilësia, brendia dhe stili i të shkruarit të Aliut, ka qënë i një niveli të lavdërueshëm gjuhësor dhe patriotik.Për ne, pas një shekulli ky informacion ka rëndësi të shumfishtë. E para, del më e plotë figura shumëplanëshe e Aliut. Ai, kur sa po ishte miratuar alfabeti shqip në Manastir, kur sa kish filluar të shkruheshin dhe të shtypeshin libra shqip, dinte të shkruante shqipen me këtë alfabet, me gërma shqipe, krahas greqishtes, turqishtes dhe anglishtes që i njihte me të folur... faqe 18-19

○

○

○

○

Mynever Shuteriqi

“Parajsa e Gogoleve”, nis saga e famshme e Malosenëve “Parajsa e Gogolëve” është libri i parë i sagës së Malosenëve, një familjeje e çuditshme, ku kryetari i saj Beniamini gjendet i pleksur në një histori të dyshimtë atentatesh ... atentatesh... ○

○

faqe 20 ○

○

Atë Nëntor Ishin ditët e fundit të muajit historik 1944, ditët e fundit të pushtimit mizor nazifashist të vendit tonë. Ne, në atë kasollen e bagëtive të fshatit të vogël malor të Shpatit, ku ishte vendosur baza ilegale e shtypit për qarkun e Elbasanit, i përjetonim me ankth e ngazëllim jo të zakontë ato ditë. E dinim se çlirimi i vendit ishte në prag, por dinim gjithashtu se pushtuesit të tërbuar para humbjes përfundimtare do të tërhiqeshin duke shkretuar gjithshka. Në netët e gjata pa gjumë të atij Nëntori, me veshët ngrehur, ne përgjonim gjëmimet e topave

○

që sillnin honet e maleve nga Kërraba përkundrejt, ku bëheshin luftime të ashpra për çlirimin e kryeqytetit.

Elbasani u çlirua më 11 Nëntor. Përgjegjësi ynë, (shefi si i themi sot) Dhimitër Shuteriqi, la menjëherë bazën tonë për të marrë funksionet drejtuese në pushtetin e ri, Komitetin Ekzekutiv, komitet që ishte zgjedhur në shtator të atij viti në mbledhjen e zhvilluar në fshatin Gjinar të Shpatit. Disa ditë më vonë, unë me shokët e tjerë pasi u dorëzuam bazën me gjithshka kishte fshatarëve mikpritës Dhimitër e Lef Shati zbritëm në Elbasan. Kanë kaluar dekada nga ajo ditë po ruaj të gjallë në kujtesën time... ○

faqe 17 ○

○

○

14 HISTORI SH SH..com

www.shqiptarja.com

E diel, 20 maj 2012

PAVARËSIA

100- VJETORI

Prof.dr Kaliopi Naska

vijon nga faqja 13 ...e koncesioneve ekonomike dhe për një ndërhyrje në shkallë të gjerë në Shqipëri.

Sapo Ismail Qemali dhe qeveria e tij shpalli se do të jepnin koncesione të natyrës ekonomike, kapitali i huaj dhe në radhë të parë, kapitali italian e austriak, shpejtuan të tregoheshin dashamirës për plotësimin e kërkesave të qeverisë së parë shqiptare. Por Ismail Qemali, duke mos dashur që koncesionet të bëheshin monopol vetëm i Italisë dhe i Austro-Hungarisë tërhoqi edhe interesimin e Fuqive të Antantës.

Në bisedën që ai pati me Krajevskin, delegatin francez në KNK, e hodhi poshtë akuzën e tij, se Qeveria e Vlorës në dhënien e koncesioneve, sidomos në koncesionin për krijimin e Bankës Shqiptare vinte në diskutim kapitalin francez, ndërsa favorizonte atë italian e austro-hungarez. Ai i tha Krajevskit, “nuk kishte asnjë preferencë, të paravendosur njëherë e përgjithmonë” dhe “ se kishte bërë përpjekje në Londër e në Paris për të marrë kredi për shtetin e ri, por pa rezultat”. Në Paris, Drejtoria e Bankës Perandorake otomane e quajti Ismail Qemalin “të marrë kur guxonte të kërkonte hua për një shtet që nuk ekzistonte akoma”.

RILINDASI SUPLEMENT JAVOR I

ISMAIL QEMALI

Ja koncesionet shqiptare që nxitën rivalitetin Itali- Austri Koncesionet që vendosi të jepte qenë kryesisht: për Bankën Kombëtare, për një shtypshkronjë të madhe, për vendosjen e një kablloje telegrafike nga Shëngjini në Bari, për ndërtimin e një hekurudhe Vlorë-Durrës -Shkodër -Shkodër,, për ndërtime portesh...

Ky qëndrim negativ e shtyu Ismail Qemalin t’i drejtohej Vjenës e Romës, duke hyrë në bisedime për dhënien e koncesioneve mjaft shoqërive italiane e austro-hungareze, të cilat i bënë oferta të ndryshme. Koncesionet që vendosi të jepte qenë kryesisht për Bankën Kombëtare, për një shtypshkronjë të

Ismail Qemali, dhe përfaqësuesit e tjerë të borgjezisë në qeveri nuk arritën të hartonin një program të qartë ekonomik për fshatarësinë, që ishte edhe problemi më i rëndësishëm që kërkonte zgjidhje... madhe, për vendosjen e një kablloje telegrafike nga Shëngjini në Bari, për ndërtimin e një hekurudhe Vlorë-Durrës -Shkodër, për ndërtime portesh etj.

Marrja e koncesioneve u bë fushë rivaliteti midis shoqërive koncesionare italiane dhe austro-hungareze. Për dhënien e koncesionit të tramit VlorëUjë i Ftohtë një shoqërie italiane, qeveria përcaktoi disa kushte: 1) ai do të qe nën kontrollin e saj; 2) do të jepej mbi parimin e garancisë reciproke që do të fiksohej në një rregullore të veçantë; 3) koncesioni mund të merrej edhe nga ndonjë shoqëri tjetër, në rast se ajo do të afronte kushte më të favorshme për qeverinë etj. Me të tilla kritere veproi kryetari i qeverisë edhe në dhënien e

Në foto: Rruga nga qendra e Vlorës për në port. Në majë të kodrës ndodhen gërmadhat e teqes bektashiane të Kuz Babait.

1913-1914.

Majtas: Gjenerali De Veer dhe Et’hem Vlora (Foto: Thomson).

koncesionit për ndërtimin e hekurudhës Vlorë-Durrës-Shkodër. Ai u nis nga parimi për të pranuar atë projekt hekurudhor që do të ishte me më pak shpenzime, më i leverdisshëm dhe më i favorshëm për Shqipërinë. Këto kushte i plotësonte projekti austriak prandaj atij iu dha ky koncesion. Mirëpo dhënia e tij preku palën italiane.

Prandaj konsulli i Italisë në Vlorë filloi, të bënte presione të hapura duke e akuzuar Ismail Qemalin sikur ai i kishte “trajtuar në mënyrë jo të barabartë” projektin italian ndaj projektit austro-hungarez për koncesionin e hekurudhës.

Për ndërtimin e hekurudhës, Ismail Qemali mendonte të angazhonte si ndërmjetës grupin bankar austro-italian. Lidhur me kushtet e ndërtimit ai përcaktoi se qeveria shqiptare nuk do të luante rolin e vëzhguesit pasiv, por do të përpiqej ta mbante në dorën e saj nismën e punimeve me qëllim që veprimtaritë e shoqërisë në Shqipëri të mos paralizohej qoftë nga plogështia e të dy shteteve, qoftë dhe nga mosmarrëveshjet e tyre. Këtë qëndrim ai vendosi ta mbante edhe për ndërtimin dhe vënien në shfrytëzim të objekteve ekonomike që do të ngriheshin, për të cilat kishte kërkuar specialistë nga të dy fuqitë, me një afat “kohe të caktuar

nga një deri në tre vjet. Ai kërkonte që ardhja e tyre të bëhej sa më shpejt, para se të vinte Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit, me qëllim që ky të vihej para një fakti, të kryer dhe të mos pengonte masat e marra nga qeveria.

Ngritjen e një banke kombëtare Ismail Qemali e shihte si një çështje tepër të rëndësishme, për zhvillimin ekonomik të vendit dhe për t’i ardhur në ndihmë borgjezisë së dobët shqiptare. Mbas bisedimesh, të gjata të bëra midis Ismail Qemalit dhe përfaqësuesve të kapitalit austriak dhe italian, iu dha atyre koncesioni për të krijuar një bankë emisioni në Shqipëri me emërtimin Banka Kombëtare Sh-

HISTORI 15 SH SH..com

RILINDASI

E diel, 20 maj 2012

SUPLEMENT JAVOR I

www.shqiptarja.com

Plani për ngritjen e një banke kombëtare Kapitali i bankës prej 10 milionë frangash ari, do të përdoreshin nga shqiptarët për çdo veprimtari ekonomike me një kamatë prej 4,5 deri 6 për qind e jo me kamatë, 20,30 e 70 për qind, siç praktikonin fajdexhinjtë. qiptare. Më 4 tetor 1913 Qeveria e Vlorës lidhi marrëveshje me Viner Bank Ferain (Ëiener Bank Verein) dhe Bankën Tregtare Italiane (Banca Commerciale Italiana). Në marrëveshje parashikohej krijimi i Bankës Kombëtare Shqiptare me pjesëmarrjen e kapitalit austro-italian, me afat 60vjeçar që mund të zgjatej me pëlqimin e të dy palëve.

Gjatë bisedimeve për themelimin e bankës, Ismail Qemali luftoi kundër orvatjeve të grupeve financiare austriake e italiane për t’i imponuar qeverisë kushte skllavëruese dhe ia arriti deridiku qëllimit. Këto grupe pranuan një varg kërkesash të tij, të cilat gjetën miratim në akt-koncesionin. Kështu banka do të ngrihej në Shqipëri dhe do të themelonte brenda dhe jashtë shtetit degë dhe agjenci të saj. Ajo do të administrohej nga një këshill që do të qe i përbërë nga përfaqësues të dy grupeve dhe me elemente shqiptare.

Qeverisja e saj do të bëhej sipas ligjeve në fuqi në Shqipëri. Qeveria shqiptare kishte të drejtë të emëronte dhe të kontrollonte nxjerrjen e biletave, por nuk do të ndërhynte në administrimin dhe studimin e punëve të Bankës etj.

Me këto masa banka do të ndihmonte konkretisht në krijimin e sistemit monetar dhe të kreditit në Shqipëri.

Pavarësisht nga disa anë pozitive që kishte marrëveshja, kjo i dha shkas shpërthimit të një kundërshtimi të mjaft rretheve shqiptare që u shqetësuan mjaft nga ndërhyrja e huaj të cilën e kuptuan si një rrezik për pavarësinë ekonomike e politike të vendit, gjë që e detyroi Ismail Qemalin të jepte shpjegime. Në fjalimin që mbajti para popullit të Vlorës, më 21 tetor 1913, ai e vlerësoi krijimin e Bankës Kombëtare në përshtatje me kushtet e atëhershme ose “pas kohës që gjendemi”, siç theksonte ai, si një forcim të pozitave të brendshme dhe të jashtme të shtetit shqiptar. Kamata që do të merrte banka do të qe me leverdi dhe për pagimin e saj, sipas tij “asnjeri nuk do të gjindej në shtrëngim”.

Ismail Qemali nënvizoi në këtë fjalim se kapitali i bankës prej 10 milionë frangash ari, do të përdoreshin nga shqiptarët për çdo veprimtari ekonomike me një kamatë prej 4,5 deri 6 për qind e jo me kamatë, 20,30 e 70 për qind, siç praktikonin fajdexhinjtë. Dhënia e huasë me kamatë të ulët, sipas tij, por që në fakt nuk ishte aspak e ulët sidomos për Shqipërinë, do t’i priste rrugën shitjes së tokës nga ana e fshatarësisë.

Banka Kombëtare mendonte Ismail Qemali do të shërbente edhe për ngritje objektesh industriale, për ndërtime hekurudhash për ndreqje limanesh etj.

Në këtë drejtim qeveria do t’i jepte asaj të drejtën të kryente investime vetëm aty ku kishte leverdi ekonomike. Por nga ana tjetër Ismail Qemali shprehej dhe kundër frymës së monopolit, sepse “monopoli e bën njerëzimin të paguajë shumë e qeverinë të fitoje pak”.

Me gjithë kushtet që i vuri Ismail Qemali marrëveshjes së Bankës, të cilën ai e quajti “i dyti fitim, pas lirisë dhe nga pikëpamja ekonomike e politike”, duhet thënë se krijimi i një banke me kapital shqiptar do të qe zgjidhia më e drejtë e këtij problemi. Por këtë

me sa duket Ismail Qemali dhe shokët e tij e shikonin të vështirë dhe preferuan bankën me kapital të huaj, por nën kontrollin shqiptar, e cila mund të ngrihej më lehtë e më shpejt.

Ky koncesion nuk u aprovua nga një pjesë e mirë e opinionit publik shqiptar dhe u konsiderua si një hap drejt skllavërimit ekonomik e politik të Shqipërisë, për shkak se sistemi monetar, krediti bankar dhe financat e vendit do të viheshin nën kontrollin e Austro-Hungarisë dhe të Italisë.

Një qëndrim pak a shumë të ngjashëm mbajtën edhe disa rrethe patriotike të disa kolonive shqiptare të mërgimit. Në gazetat shqiptare që dilnin jashtë vendit u shfaqën mendime për krijimin e bankës me kapitale shqiptare. U shfaqën madje edhe mendime se Banka Shqiptare mund të krijohej edhe duke mobilizuar kursimet e shtresave të gjera të popullit.

Pikëpamja e Ismail Qemalit se pari-

teti austro-italian në përbërjen e kapitalit themeltar të Bankës Kombëtare si dhe interesat kontradiktore që ekzistonin midis tyre në lidhje me çështjen shqiptare nuk do ta lejonin institucionin financiar që të bëhej vegël e Vjenës ose e Romës, nuk u miratua nga rrethet përparimtare të vendit. Sipas tyre ekuilibri midis Austro-Hungarisë dhe

Në foto: Ismail Qemali

Në Paris, Drejtoria e Bankës Perandorake otomane e quajti Ismail Qemalin “të marrë kur guxonte të kërkonte hua për një shtet që nuk ekzistonte akoma”...

Italisë me kalimin e kohës mund të prishej dhe si rrjedhim banka do të binte patjetër në dorën e njërës prej tyre. Kjo do të qe me pasoja të rrezikshme për lirinë dhe pavarësinë e Shqipërisë, të fituar me shumë sakrifica. Pavarësisht

nga kundërshtimi i qarqeve patriotike shqiptare, kontrolli i rreptë që filloi të ushtronte KNK mbi financat e Shqipërisë dhe protestat e fuqive të tjera të mëdha që u përjashtuan nga pjesëmarrja në kapitalin themeltar, e paralizuan krejtësisht Bankën Kombëtare të Shqipërisë që në lindjen e saj.

Në fjalimin që mbajti më 21 tetor 1913, Ismail Qemali preku disi por jo në mënyrë aq të qartë edhe çështjen e tokës. Me këtë rast ai shfaqi edhe pikëpamjen e tij lidhur me problemin agrar, zgjidhja e të cilit ishte një problem kyç për fshatarësinë “Ju e dini fort mire, tha- ai, - se një zot i çifligut a zot i një copës së madhe dheu, kur shtrëngohet për të bërë një shtëpi, për të blerë bagëti e për të përparuar bujqësinë e tij, huet (merr hua), e kur faisi është i lirë e koha e (shlyerjes) e gjatë dhe të ardhurat të shtuara, dheu mbetet pa shitur”. Ismail Qemali goditi veprimet e fajdexhinjve, të cilët “prisnin të blinin nga të zotët që gjendeshin në shtrëngim dhenë për ta shitur më shtrenjtë të huajve”. Ai nuk do të lejonte që toka t’u shitej të huajve. “Kemi venduar (vendosur) me një mënyrë të patundshme - theksonte ai - që të mos nxjerrim prej dorës së qeverisë (është fjala për të mos ia shitur tokën të huajve) asnjë shuplakë (pëllëmbë) nga çifligjet e saj edhe të marrim çdo masë që të mos jetet kurrë shqiptari pa qenë zot i dheut”. Shkurt, Ismail Qemali çështen agrare nuk e trajtoi siç e kërkonin interesat e vendit, në mënyrë radikale, por në mënyrë të ngushtë.

Rezultati konkret i masave të marra nga I. Qemali si kryetar i Qeverisë së Vlorës, për çështjen agrare ishte shtetëzimi me anë të konfiskimit të 175 çifligjeve që kishin qenë zotërime të sulltanit dhe të shtetit osman, me një sipërfaqe 56,237 ha, duke u bërë kështu vetë shteti shqiptar çifligari më i madh i vendit.

Kalimi i këtyre çifligjeve nga pronë e shtetit osman në pronë e shtetit shqiptar, ishte një masë e rëndësishme nga pikëpamja kombëtare por kjo nuk e ndryshonte përmbajtjen e marrëdhënieve të pronësisë mbi tokën, sepse marrëdhëniet e vjetra nuk u ndryshuan.

Kështu as Ismail Qemali, dhe përfaqësuesit e tjerë të borgjezisë në qeveri nuk arritën të hartonin një program të qartë ekonomik për fshatarësinë, që ishte edhe problemi më i rëndësishëm që kërkonte zgjidhje. Ndonëse Ismail Qemali dhe elementet demokratikë të qeverisë në kushtet e acarimit të luftës me çifligarët e mëdhenj mund të kenë menduar për një reformë agrare borgjeze të kufizuar, ata nuk arritën ta realizonin as këtë.

Koha e shkurtër e qëndrimit të Ismail Qemalit si kryetar qeverie dhe problemet e rëndësishme që u shtruan para vendit, si çështja e kufijve, çlirimi i vendit nga ushtritë pushtuese etj e vështirësonin zgjidhjen e këtij problemi. Këtu shtojmë dhe gjendjen, tepër të prapambetur ekonomiko-shoqërore të vendit,të trashëguar nga sundimi i gjatë osman. *) Autorja është dekane e fakultetit të Shkencave Politike në Universitetin ILL YRIA, T iranë.

ILLYRIA, Tiranë.

16 KUJTIME SH SH..com

www.shqiptarja.com

P OETI

RILINDASI

E diel, 20 maj 2012

SUPLEMENT JAVOR I

NGJARJET

Agim V inca Vinca

K

ur dëgjova lajmin për sëmundjen e Xhevahirit u pikëllova shumë. Aq më shumë kur mora vesh për llojin e sëmundjes. Po e humbte të folurit njeriu që edhe bisedën e bënte art. Ç’fatkeqësi! Sepse, është kënaqësi të lexosh poezitë e Xhevahir Spahiut, të cilat me bukurinë e tyre të ofrojnë një përjetim të rrallë estetik, por është përjetim i veçantë të rrish me të rreth tavolinës, sidomos kur mbi të ka edhe ndonjë gotë verë a raki. E kam provuar këtë shumë herë jo vetëm në Tiranë, por edhe në Prishtinë. Në Strugë gjithashtu. Kam pasur kënaqësinë ta shijoj “artin” e tij bisedor. Fjalën e mençur, humorin, gjestin, temperamentin.

Dhe ja, tani, ky lajm i dhembshëm, që tronditi të gjithë miqtë dhe dashamirët e tij.

Herën e fundit ia kisha dëgjuar zërin pak muaj më parë dhe pikërisht më 17 shkurt 2008, në ditën e shpalljes së Pavarësisë së Kosovës. Atë ditë Xhevahir Spahiu nuk mund të mos ishte në Prishtinë, sepse aty atë ditë ishin të gjithë ata që e kishin pritur gjatë atë ditë dhe që kishin kënduar e luftuar për të.

Xhevoja kishte rënë “në konak” te një ish-student imi, adhurues i poezisë së tij, me të cilin e kisha njohur unë vite më parë dhe ndërkohë ata ishin bërë miq bashkë.

Atë ditë bënte ftohtë në Prishtinë, por zemrat e njerëzve i nxente një zjarr i madh, i ndezur shumë kohë më parë. Një zjarr që dehte turmën e njerëzve që festonin me këngë e valle rrugëve të Prishtinës dhe të krejt Kosovës, ku mbizotëronte ngjyra e kuq e zi e flamurit kombëtar. (Mbesa ime, Bora, që tani është në klasë të parë, edhe para se të shkonte në shkollë e dinte përmendsh dhe e recitonte shpesh poezinë e bukur të Xhevos për shqiponjën trimërore që zuri vend në flamur). Në një ditë si kjo nuk mund të mungonte poeti, që kishte shkruar vargjet lapidare: “Kosova është në muajin e nëntë dhe do të pjellë lirinë”.Në mbrëmje, në shtëpi tek unë, në orët e vona të natës, ra edhe një herë zilja e telefonit, që s’kishte pushuar pothuajse gjatë tërë ditës. Në pamundësi që t’i takonte, Xhevahiri nuk mund të mos i uronte miqtë e tij në këtë ditë të madhe të kombit, qoftë edhe përmes telefonit. “Shtatzënia” e Kosovës kishte zgjatur shumë, por liria kishte ardhur më në fund, falë gjakut të derdhur dhe sakrificave të shumta, pa harruar as vargjet e poetëve që kishin kënduar për të. Tash tridhjetë e sa vjet u flas studentëve për poezinë e Xhevahir Spahiut.

Në çdo fillim të vitit akademik, kur flas për rrethanat historike në të cilat është krijuar letërsia shqipe, u them se një poet shqiptar ka arritur ta përmbledhë historinë shqiptare në vetëm dy vargje. Dhe, duke dashur të zgjoj tek ata kërshërinë për poezinë dhe dëshirën që të mësojnë vargje përmendsh, shtoj se vetëm me dy vargje ky poet ka arritur të thotë për historinë shqiptare më shumë se historianët tanë me dhjetëra vëllime. Ky poet quhet Xhevahir Spahiu, kurse poezia për të cilën e kemi fjalën titullohet Historia jonë. “Tehut të shpatës kemi ecur rrufé./ Pastaj shpata ka ecur mbi ne” thuhet në të. Ky është teksti i saj. Dy vargje gjithsej, asgjë më shumë. Por poezia, më shumë se nga teksti, jeton nga nënteksti i saj. Kurse vlera dhe kuptimi i saj, nuk varen shumë nga sasia e fjalëve, por nga mënyra si shfrytëzohen ato.

“Tehut të shpatës kemi ecur rrufé./ Pastaj shpata ka ecur mbi ne”.

Ritmi, rima, kadenca, gjithçka këtu pret si shpatë. Vargu i parë ka 11 rrokje dhe merr fund me fjalën oksitone: rrufé, së cilës poeti qëllimisht i vë edhe një theks (ndryshe nga ç’parashohin rregullat e drejtshkrimit), kurse vargu i dytë është më i shkurtër (ka gjithsej nëntë rrokje), por edhe ky mbyllet me një fjalë

Në foto: Xhevahir Spahiu fotografuar nga Stéphane Barbery

Xhevahir Spahiu si e kam njohur unë Poet me vetëdije të lartë kombëtare e estetike. V argjet, bota e pasur shkrimore, jeta dhe miqtë, Vargjet, ngjarje nga më emocionueset deri tek drama e sëmundjes së tij, ku humbi shumë prej të folurës… oksitone: me përemrin vetor “ne”. Është një poezi që flet për fatin kolektiv, për dramën e një populli që ka luftuar gjatë tërë jetës me shpatë në dorë, që “ka ecur rrufeshëm tehut të saj”, duke çuditur botën me bëmat e tij (le të kujtojmë për një çast epopenë skënderbejane), por që pastaj, si për ironi të fatit, “shpata ka ecur përmbi të” (vini re: poeti thotë “ka ecur” e jo ka rënë). Fjala “shpatë”, ndonëse del veç dy herë në këtë poezi që ka gjithsej 11 fjalë, është bartëse e kuptimit të saj. Jo pushka, as topi, shpata. Ajo që zgjon më së shumti asociacionin e Skënderbeut dhe të dikuj që deshi të bëhet Skënderbe i dytë! Herën e parë, në vargun e parë, shpata është simbol i shpirtit kryengritës e liridashës, i guximit dhe i trimërisë, kurse në vargun e dytë, i pësimit nga pushtuesit dhe agresorët; diktaturat dhe diktatorët.Është poezia e parë e ciklit Shkurtima të vëllimit Kohë e krisur (1991), një poezi-sentencë, ku fjala shpatë është fjalëçelës, kurse antiteza prosede krijues.Si për ta plotësuar idenë dhe mesazhin e saj, pason vjersha me titull Popujt e vegjël, që ka dyfishin e vargjeve të saj, katër sosh dhe që ndërtohet në formë të një pyetjeje dhe një përgjigjeje. Pyetja shtrohet shtrohet në dy vargjet e para, kurse përgjigjja jepet në dy vargjet pasuese. “Për popujt e vegjël/ ka fat apo s’ka? / Hyjnë e dalin nga dyert e tragjedive të mëdha”. Kurse në kllapa, poshtë titullit, shënimi: “Sipas I. Qemalit”, që do të thotë se poeti ndërlidhet me një thënie të themeluesit të shtetit shqiptar, Ismail Qemalit, i cili e kishte provuar mbi kurriz të tij se ç’do të thoshte të ishe përfaqësues i një populli të vogël. Edhe këtu efekti poetik sajohet (përftohet) mbi kundërvënien ose antitezën: “e vegjël/ të mëdha”. Popujt e vegjël, me fat tragjik historik, çfarë është edhe populli shqiptar, hyjnë e dalin nëpër dyert e tragjedive të mëdha. Kështu thotë përvoja historike dhe këtë përvojë poeti ka arritur

ta shqiptojë me një gjuhë lapidare poetike, koncize e metaforike njëkohësisht. Vetëm edhe Azem Shkreli ka ditur ta shkruajë kaq bukur poezinë sentencë, që me pak thotë shumë. “Sikur të takoheshim me vetveten sy më sy/ Do t’putheshim apo kishim për t’u pështy?” ose: “Mësojeni kohën të mos i hajë të vetët/ Ç’u shemb shëmtie do të ngrenë poetët”.Xhevahiri i deklamon bukur vargjet e veta. Shumë sosh i di përmendsh dhe i reciton pa përtesë. Në takime letrare dhe rreth tryezës me miq. (Mjafton të kujtojmë sidomos vjershën Këngë e dalldisur të recituar në mënyrë maestrale në darkën e organizuar në hotel “Adriatiku” në edicionin e parë të “Poetekës” në Durrës). Por ai edhe këndon bukur. I këndon si një këngëtar i vërtetë këngët polifonike të Jugut, sidomos po qe ka kush ta shoqërojë. (Për këtë kujtoj darkën në Vlorë, në konferencën shkencore për Petro Markon më 2009-n, ku pedagogu i letërsisë, Petrit Qejvani, mik i poetit, i mbante ison).

E njeh mirë folklorin shqiptar dhe di të përfitojë prej tij, edhe pse në asnjë rast nuk është e as nuk ka qenë ndonjëherë poet foklorizant.

Jo, aspak. Ai është një poet me sensibilitet modern. Sinteza e mendimit është një nga veçoritë kryesore të poezisë së Xh. Spahiut.

Vargu plot nerv e temperament gjithashtu.

Si për nga ndjeshmëria, ashtu edhe për nga shprehja, poezia e tij përafrohet me tipin e poezisë së revoltës. Jo rastësisht Migjeni është ndër poetët e tij të preferuar. Lorka gjithashtu. Në mars të vitit 1997, për shkak të një cikli poezish kushtuar Vlorës, desh e pësoi si Lorka. Reagoi me atë rast, me vargje, bardi Dritëro. “Poeti natën kohën shtynte/ Dhe sillte vargje nëpër mend,/ Kulloste hëna dhe përtypte/ Mes yjesh fijet me argjend. / Ai përhumbej mes lirikash/ Prej botës larg si çdo poet/ Kur i treguan katër shikas/ Realitetin krejt konkret” - do të shkruante, ndër të tjera, poeti devollit në vjershën me titull Poeti i fyer,

kushtuar Xhevahir Spahiut, shkruar më 12 mars 1997. Ndërsa shkrimtarja dhe përkthyesja e njohur Mira Meksi, në letrën dërguar Sabatos, po në mars ’97, shkruante: “Të kujtohet Xhevua? E goditën, e përgjakën Lorkën tonë, Ernesto”. Në jetë e donte shumë Petro Markon, dashuri kjo që ishte e dyanshme. Në ciklin Migjeni flet, të përbërë nga pesë poezi (Shigjeta, Plagosja ose Migjeni i censuruar, Poeti, Në emër të gëzimit tuaj dhe Zemra), nëpërmjet figurës së poetit të Vargjeve të lira, ai flet për fatin e poetit në kushtet e censurës dhe të mungesës së lirisë.

Ligjërimi në vetën e parë i bën të mundur shfrimin e pakënaqësive ndaj kohës në të cilën jeton. Kjo vlen sidomos për vjershën e parë të ciklit, poezinë me titull Shigjeta. “Ma shkulni, shokë, atë shigjetë prej gjoksit/ me të u bini atyre që më ranë!”. Vargu i tij është i fortë, i ashpër, goditës, sarkastik, por di të jetë edhe i butë, skofiar, lirik, varësisht nga tema që trajton dhe nga qëllimi që i parashtron vetes poeti. Në poezinë Kalorësi ngre lart figurën e Petro Markos si njeri dhe krijues, që e stolisin guximi, krenaria dhe stoicizmi. Kalorësi është, siç dihet, simbol i triumfit dhe i lavdisë.

Ishte temë e preferuar e Lorkës dhe poetëve të brezit të tij, spanjollë e të tjerë. Petro Marko i Xh. Spahiut është kalorës i vetmuar i një kohe të vështirë dhe si i tillë edhe më i çmuar.

Ai “fliste për ne kur qemë pa gojë”, në diktaturë, kurse tani, kur s’ka më censurë, por as gjeste kalorësiake (S’ka më kalorës,/ s’ka kapedanë), edhe nga varri dërgon mesazhe guximi, qëndrese e shprese. Duke shkruar për Migjenin dhe Petron, Xhevahiri shkruan në të vërtetë për veten: “Me thikat e sarkazmave ju rashë”, me të vetmen armë që pata, fjalën, si Herkuli çomangen - flet shpirti i tij i rebeluar, që nuk e njeh heshtjen.

(Marrë nga libri “Xhevahir Spahiu, sfidat e poetit” me autor Nuri Dragoj, Shtëpia Botuese “albP APER”, T iranë, 2012) “albPAPER”, Tiranë,

KUJTIME 17 SH SH..com

RILINDASI

E diel, 20 maj 2012

SUPLEMENT JAVOR I

www.shqiptarja.com

L UFT A P ERSONAZHE UFTA

M

e 9 maj 2012 u shënua 57 vjetori i fitores mbi nazifashizmin. Në këtë datë të vitit 1945, me nënshkrimin e kapitullimit të pakusht të Gjermanisë naziste, zyrtarisht iu vu fundi Luftës së Dytë Botërore. Mynever Shuteriqi, një nga partizanet shqiptare që mori pjesë në Luftën Nacional Çlirimtare, ruan ende sot kujtimet e ditëve të fundit të luftës. Atëkohë ishte 20 vjeç, ishte në fillimet e dashurisë me Dhimitër Shuteriqin, të cilin e kishte pasur edhe përgjegjës në bazën ku luftonte. Për suplementin RILINDASI, Mynever Shuteriqi sjell kujtimet e ditëve të fundit të pushtimit nazifashist në vendin tonë, dhe saktësisht si e pritën lajmin në fshatin e vogël malor të Shpatit në rajonin e Elbasanit dhe zbritjen në qytet, atmosferën, njerëzit, dhe dëshmitë e atyre ditëve.

MYNEVER SHUTERIQI

Nga malet drejt Elbasanit të çliruar Kujtimet e ditëve të fundit të pushtimit. Si e pritën lajmin në fshatin e vogël malor të Shpatit në rajonin e Elbasanit dhe zbritjen në qytet, atmosferën, njerëzit, dhe dëshmitë e atyre ditëve...

Mynever Shuteriqi Atë Nëntor Ishin ditët e fundit të muajit historik 1944, ditët e fundit të pushtimit mizor nazifashist të vendit tonë. Ne, në atë kasollen e bagëtive të fshatit të vogël malor të Shpatit, ku ishte vendosur baza ilegale e shtypit për qarkun e Elbasanit, i përjetonim me ankth e ngazëllim jo të zakontë ato ditë. E dinim se çlirimi i vendit ishte në prag, por dinim gjithashtu se pushtuesit të tërbuar para humbjes përfundimtare do të tërhiqeshin duke shkretuar gjithshka. Në netët e gjata pa gjumë të atij Nëntori, me veshët ngrehur, ne përgjonim gjëmimet e topave që sillnin honet e maleve nga Kërraba përkundrejt, ku bëheshin luftime të ashpra për çlirimin e kryeqytetit.

Elbasani u çlirua më 11 Nëntor.

Përgjegjësi ynë, (shefi si i themi sot) Dhimitër Shuteriqi, la menjëherë bazën tonë për të marrë funksionet drejtuese në pushtetin e ri, Komitetin Ekzekutiv, komitet që ishte zgjedhur në shtator të atij viti në mbledhjen e zhvilluar në fshatin Gjinar të Shpatit.

Disa ditë më vonë, unë me shokët e tjerë pasi u dorëzuam bazën me gjithshka kishte fshatarëve mikpritës Dhimitër e Lef Shati zbritëm në Elbasan.

Kanë kaluar dekada nga ajo ditë po ruaj të gjallë në kujtesën time emocionet e forta të atij gëzimi të veçantë, të asaj dite që do të merrja rrugën për në qytetin e çliruar. Për të mbërritur sa më shpejt ndoqëm rrugën më të shkurtër, po më të vështirë, përmes rrëpirash të thikta gjithë driza, ferra e përrenjsh të rrëmbyer, e megjithatë mbaj mend që nuk ecja po rendja si nuk kisha rendur ndonjëherë. Ishte hera e parë dhe e fundit që bëja një rrugë aq të vështirë por edhe aq të gëzuar.

Kur arritëm në fshatin më të afërt të Elbasanit, në Kryezjarr, morëm vesh se ura e Shkumbinit që çonte në Elbasan, ishte hedhur në erë nga nazistët gjatë tërheqjes, pra kalimi ishte i pamundur. Unë e kisha kapërcyer në vah lumin e Shkumbinit në muajin qershor, për mos u diktuar nga gjermanët që kishin nën kontroll të fortë urën.

Atëherë ishte verë dhe lumi i shterur mund të kalohej, por tani në prag dimri a ishte e mundur?! Nuk patëm kohë

Në foto: Mynever dhe Dhimitër Shuteriqi në dy momente nga periudha e luftës ku edhe janë njohur së

për të gjetur një zgjidhje a për tu pezmatuar. Një fshatar që sapo kishte ardhur nga qyteti, na dha lajmin e mirë se falë xhenierëve tanë, i ishin bërë urës disa meremetime të përkohshme që lejonin kalimin.

Elbasanin e gjetëm në një festë mbarë popullore. Turma të hareshme poshtë e lart, flamurë kombëtarë ngado. Një grumbullim i madh njerëzish ishte në qendër të qytetit para godinës së Komitetit Ekzekutiv. Hyra midis tyre dhe mësova se herë pas here anëtarë të komitetit dilnin në ballkon dhe informonin qytetarët, që prisnin në ankth, lajmet që vinin nga fronti i luftës për çlirimin e Tiranës.

Dhimitri më vuri revolen e tij në duar duke më thënë se ky nder të takon ty sot, në emër të gjashtëmijë vajzave partizane që luftuan heroikisht në radhët e Ushtrisë heroike Nacionalçlirimtare për çlirimin e vendit.

Altoparlantët që na kish lënë “peshqesh” fashizmi italian, për të dëgjuar fjalimet bombastike ndjellkeqëse të Duçes së madh, gjëmonin nga këngët patriotike e partizane.

Sakaq vrapova drejt shtëpisë sime për të përqafuar familjarët e mi dhe për të festuar me ta ngjarjen e madhe.

Gjeta një heshtje që ma ngriu zemrën: prindërit e mi ishin nisur me urgjencë për në Tiranë përmes Peqinit ku kishte gjetur vdekjen nga një mortajë gjermane daja im i ri me një mbesë tetë vjeçare. E njëjta atmosferë ishte edhe në shtëpinë e Dhimitrit. Djali i tyre Pirrua (dëshmor i luftës), 22 vjeçar kishte humbur jetën pas një lëngimi të gjatë të shkaktuar nga një goditje e rëndë në përleshjen me armë me forcat e karabinierisë fashiste në “Demonstratën e Bukës”. Por Simoni, patriot i njohur, i tha të birit: sot nuk kemi ditë zie, po festë të madhe, pra respekto traditën tonë të festave, var flamurin kombëtar në ballkonin e shtëpisë dhe qit me pushkë. Dhimitri më vuri revolen e tij në duar duke më thënë se ky nder të takon ty sot, në emër të gjashtëmijë vajzave partizane që luftuan heroikisht në radhët e Ushtrisë heroike Nacionalçlirimtare për çlirimin e vendit. Krisma pushkësh që përshëndesnin çlirimin e qytetit dëgjoheshin ngado ato ditë Nëntori në Elbasan, kurse netëve të asaj vjeshte të

hareshme qyteti ziente nga këngët dhe vallet që bëheshin në mbrëmjet e shumta të vallëzimit me orkestrat e improvizuara nga të rinjtë e qytetit.

Elbasani i dha Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare 136 dëshmorë, 50 të humbur në kampet e përqëndrimit, dëshmorë edhe ata, 19 dëshmorë jashtë territorit të Shqipërisë, në Jugosllavi. Do t’i quaja dëshmorë të Elbasanit edhe ata 400 normalistë që studiuan në Normalen e këtij qyteti dhe ranë heroikisht në luftë në krahina të ndryshme të Shqipërisë.

Duke përkujtuar ato ditë Nëntori të hareshme nuk mund të harroj respektin, dashurinë, mirënjohjen që qytetarët shprehën në ato ditë për familjet e dëshmorëve. Hyrje-daljet në shtëpitë e tyre ishin pafund, kurse në drekat dhe darkat festive që shtroheshin ata ishin në krye të vendit. Ky rit fisnik i mrekullueshëm u simbolizua me 5 Majin “Ditën e dëshmorëve” që populli ynë i kushtoi bijve që u flijuan për atdheun e tyre dhe e përkujton çdo vit me krenari dhe mirënjohje.

18 ARKIVAT SH SH..com

www.shqiptarja.com

P ATRIOTI

E diel, 20 maj 2012

SUPLEMENT JAVOR I

I HARRUAR

Ilmi S.Qazimi

J

RILINDASI

a si i shkruan Jani Vreto nga Kajro i Egjyptit Ali Farmaqit në Çepan të Skra parit, në vitin 1909: “Zoti Ali Çepani, ju falemnderjes; na rruash sa malet; na ndjeni se për Zotin s’mund të shtypim vjersha nga të ngushtët e fletës; gëzohem që shkruani bukur!”

Ky informacion jepet në gazetën “ Rrufeja” nr. 6 faqe 4, viti 1909, që botonte patrioti rilindas Jani Vreto në Kajro, në rubrikën “Posta e vogël”. Në atë kohë Jani Vruho drejtonte gjithashtu edhe degën e shoqatës atdhetare kulturore “Tomorri” në kryeqytetin egjiptian.

Dhe përderisa drejtori i gazetës “Rrufeja” z. Jani Vreto i njohur tashmë për ne brezat e mëvonshëm, si atdhetar dhe mendimtar i shquar i Rilindjes tonë Kombëtare, prej Postenanit të Përmetit, autori i disa librave dhe pamfleteve politike e filozofike, i thotë Aliut tonë nga Çepani “gëzohem që shkruani bukur”, cilësia, brendia dhe stili i të shkruarit të Aliut, ka qënë i një niveli të lavdërueshëm gjuhësor dhe patriotik.Për ne, pas një shekulli ky informacion ka rëndësi të shumfishtë. E para, del më e plotë figura shumëplanëshe e Aliut. Ai, kur sa po ishte miratuar alfabeti shqip në Manastir, kur sa kish filluar të shkruheshin dhe të shtypeshin libra shqip, dinte të shkruante shqipen me këtë alfabet, me gërma shqipe, krahas greqishtes, turqishtes dhe anglishtes që i njihte me të folur dhe pjesërisht me të shkruar. E dyta, Aliu paska patur talent për të shkruar vjersha dhe këto i shkruan në gjuhën e nënës nga Vëseshta dhe të babait nga Çepani.

Nga hulumtimet e bëra deri tani, rezulton që Ali Farmaqi të jetë i pari në fshatin e tij të lindjes, i cili shkruan vjersha shqip. E treta, Aliu ka qenë njohur qysh më parë me patriotin rilindas shqiptar Jani Vreto, ndaj edhe me besim ia dërgon pikërisht atij vjershat për t’i botuar. Kështu që kemi të bëjmë, e katërta, me një skraparas atdhetar që shkruan vjersha shqip dhe që kërkon t’i botojë ato në një organ shtypi periodik shqiptar në Egjipt, ku trajtoheshin probleme të mprehta për Shqipërinë. Të tilla çështje ishin zgjimi i ndërgjegjes kombëtare shqiptare për tu ngritur kundër sunduesve turq, përhapja dhe mësimi i gjuhës shqipe prej shqiptarëve kudo që ishin, kërkesa për pavarsi dhe moslejimi i fqinjëve tanë serbë dhe grekë të skllavëronin Shqipërinë etj. Kështu që Ali Çepani ka qënë jo vetëm i pari vjershëtor i një fshati të dokumentuar me vjetërsi pesëshekullore, por edhe një intelektual me interesa të gjëra e të shumta patriotike, luftarake, letrare. Kjo dëshmon se Aliu ka lexuar libra në shqip dhe në gjuhë të huaj dhe ka pasur një horizont jo të ngushtë kulturor. Madje ai ndihmoi materialisht për kompletimin me bazë materiale, për kushtet e kohës, shkollën e fshatit.Ja se si fliste 83 vjeçari z. Ferhat A. Meta më 22. 03. 2003 në Çepan: “Aliu njihte ligjet e shtetit, ai ishte me të vërtetë personalitet. Rrinte i veshur mirë me kostum. Ishte i shkolluar dhe fliste me argumente. Kishte kulturë por ishte dhe trim.

Më 1925, ai preu arrën e Liqedhit që e kishte pronë të tij dhe ia dhuroi shkollës për ta bërë dhoga.”

Shpresojmë që të na bien në dorë ndonjë prej vjershave të tij.

Kush ishte Ali Farmaqi Qysh në fillim duhet të thuhet se Ali Hasan Zyka, ky burrë historik, i ka rrënjët në fisin e Zykajve në Çepan të rrethit të Skraparit edhe pse është thirrur e njohur nga njerëzit (të huaj e shqiptarë) me disa mbiemra, në kohë, rrethana e vende të ndryshme, gjatë jetës së tij 84 vjeçare: Ali Çepani, Ali Vetëtima, Ali Farmaqi, Ali Cane, Ali Mjekra dhe fare më pak Ali Zyka. U quajt Ali Çepani për disa arsye. Së pari, ashtu si shumë banorë të tjerë të këtyre anëve (bile edhe të trevave të tjera të farës shqiptare, brenda kufijve dhe në Itali, Greqi, Ukrainë, Turqi, Kroaci, Arabi, Egjypt, Sh.B.A,

Legjenda e Aliut me pesë mbiemra nga Skrapari Një informacion që zbulohet pas një shekulli. Personazhi historik, Ali Çepani, mik dhe bashkëpunëtor me Ismail Qemalin e Jani V reton është lënë në harresë.

Vreton kur mbushi të tetëdhjetat. Ali Zyka është përdorur shumë pak, për të mos thënë aspak.

Ali Çepani ka qënë jo vetëm i pari vjershëtor i një fshati të dokumentuar me vjetërsi pesëshekullore, por edhe një intelektual me interesa të gjëra e të shumta patriotike, luftarake, letrare.

Kjo dëshmon se Aliu ka lexuar libra në shqip dhe në gjuhë të huaj dhe ka pasur një horizont jo të ngushtë kulturor

Në foto: Një nga imazhet e rralla të Ali Çepanit Australi etj ) me bëma që kanë lënë gjurmë gjatë shekujve, sidomos në ata XVII deri në XX, edhe Aliu e kishte për nder që të mbante si mbiemër emrin e fshatit ku lindi. Së dyti, ka patur arsye edhe atë që të përfaqësonte banorët e fshatit të vet në trevat përreth ose në kuvende,organe apo forume të ndryshme jashtë fshatit dhe krahinës. Së treti, meqë nuk ka patur dokumente zyrtare të regjistrimit të rregullt të popullsisë sipas normave, me emër dhe mbiemër e gjeneralitetet përkatëse (të cilat shtetet e tjera i kanë patur prej kohësh kurse ne i gjejmë pjesërisht pas viteve 1925), ka qenë më e lehtë të thuhej Ali Çepani se sa Ali Zyka, për veprën e tij jashtë fshatit, dhe Ali Cane kur gojosej brenda fshatit. S’mund të lëmë pa përmendur se Çepani, si fshat i hershëm ka qënë shumë i njohur në trevat e jugut për bijtë që ka nxjerrë, para dhe në një kohë me Aliun, katund me tradita lufte, punë bujqësie, blegtorie dhe pemëtarie.Së fundi, mbiemri i këtij lloji në më të shumtën e rasteve, atribuohet prej të tjerëve, se sa ia ngjit vetvetes, edhe pse parapëlqehet. Ali Vetëtima ia tha mbiemrin Ismail Qemali në vitin 1912, në nëntor, sepse çeta e parë nga Skrapari që mbërriti në Vlorë, në mbrojtje të veprimeve historike luftarake e diplomatike për shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë, ishte ajo e Ali Çepanit. Kur u paraqit Aliu, Plaku i madh i Vlorës, siç thonë, e përgëzoi: “Më të lumtë o bir! Ali Vetëtima do të themi nga se si vetëtima erdhe së toku me trimat e çetës”.Kjo gojëdhënë që ka jetuar e pa coptuar dhe e pa tjetërsuar për një shekull, është kup-

timplote edhe pse nuk e kemi gjetur ende të dokumentuar kund. Sa për vijueshmërinë e më tejshme të Aliut dhe çetës së tj në Vlorën e shpalljes së pavarësisë, dimë vetëm se ai qëndroi i gatshëm për të marrë detyra. Dhe këto i materializoi më pas në luftimet kundër andartëve grekë në vitet 1913-1914.Është e vërtetë se dikush, diku, dikur (hamendësohet aty nga viti 1907), dhe për një kohë shumë të gjatë, madje shumë njerëz të mendjes, penës, pushkës dhe politikës, e kanë thirrur,njohur dhe e kanë shkruar emrin e tij Ali Farmaqi. Dhe kështu skraparasi nga Çepani, Ali Hasan Zyka u fut në kujtesë e në dokumente të kohës me emrin Ali Farmaqi. Kjo mbetet e besueshme thjesht si një llagap për hidhësinë e këtij trimi, komit e patriot, për “helmin” që derdh arma e tij, e cila vret e pret pa asnjë mëshirë, grekët e pabesë, turqit pa iman që na sundonin, përçanin e çfarosnin neve shqiptarët, duke masakruar banorët e krahinave Skrapar, Përmet, Kolonjë, Fier- vende këto ku ka luftuar me ashpërsi Ali Çepani. Natyrisht mbajtja dhe përdorimi i shumë mbiemrave për veç anëve të mira, krijon edhe mundësitë për egzistencën e keqkuptimeve jo pa dëm. Ali Cane u quajt sepse Hasan ishte emri i babait të tij, (nofka e shkurtuar përkëdhelëse është Cane). Me këtë mbiemër ka qënë i njohur për të afërmit, dhe mbas viteve ’40 të shekullit të njëzetë. Ali Mjekra (është mbiemri më i rrallë përdorur) i thanë ngaqë ai mbante një mjekër të shkurtër, të paqme e që i shkonte shumë fytyrës karizmatike e shtatit të tij si prej djali azgën edhe

25 vjet luftë dhe aktivitet luftarak i lënë në harresë Veprimtaria e gjallë patriotike dhe aktiviteti luftarak i mirëfilltë i Ali Çepanit, shtrihen në një periudhë kohore më tepër se 25 vjeçare.

Ali Çepani qysh në vitin 1903, kishte grupuar rreth vetes disa bashkëfshatarë besnikë trima e luftëtarë kaçakë, dhe kryente veprime luftarake sulmuese, goditëse, spontane kundër turqve. Në këtë grup, thuhet se midis të tjerëve, fillimisht, kanë qënë edhe Rustem Hajrullah Osmani dhe Kapllan Asllan Bego, edhe këta nga Çepani.

-1903 – 1906, ky grup i Aliut (që dikush diku e quan çetë), kryen luftime së toku me Lace Backën, në malet e Kolonjës, Gryka e Barmashit, Qafa e Qarrit dhe Gryka e Lubonjës.

-1903: Aliu së bashku me Duçe Muzhakën, Abedin Prishtën dhe Barjam Koprënckën me 27 delegatë të tjerë skraparas merr pjesë në mbledhjen e Frashërit, ku u trajtuan çeshtje të luftës kombëtare shqiptare.

-Nëntor 1905: Aliu merr pjesë në mbledhjen e Frashërit për të cilën qe nismëtar Bajo Topulli. Aliu, me sa merret me mend, falë zgjuarsisë, intuitës dhe informacionit që merrte, kishte dijeni për krijimin e komitetit të fshehtë “Për lirinë e Shqipërisë”. Vjen në fshat, bisedon me bashkëfshatarët dhe punon për të krijuar një çetë patriotike.

-1906: Aliu në krye të grupit të vet merr pjesë në luftimet kundër forcave turke në fshatin Bubës të Përmetit. Këtu ai urdhëroi të pushkatoheshin 18 turq të kapur rob. Bimbashit ia preu kokën vet dhe i nguli të gjitha kokat nëpër hunj në një udhëkryq që t’i shikonin të tërë kalimtarët -1907: Rreth këtij viti është krijuar në formën e saj më të plotë çeta patriotike e zonës së Çepanit me komandant Ali Farmaqin. Nuk duhet të jetë rastësi që pikërisht në këtë vit u krijua dhe filloi nga aktiviteti luftarak çeta e Çerçiz Topullit Në çetën e Ali Farmaqit bënin pjesë fshatarë të Çepanit dhe të fshatrave përreth, bile edhe nga fshatrat e Përmetit, të cilët iu qëndronin besnikë idealeve për lirinë e vatanit të robëruar nga Turqia, si dhe luftës për të mos lejuar andartët grekë që të futeshin brenda trojeve të Shqipërisë.

Të rreshtuar në çetën e Ali Çepanit kanë qënë: Ali Hasan Zyka ( Farmaqi ), Çepan – komandant i çetës. Nga Çepani: Ali Medi Basho, Dilaver Sadik Zyka, Dine Sejat Satka,Hajdar Bilal Zyka, Hekuran Bërsaka, Lamkë Bebeshi, Lyte Rakip Gogo, Malush Rakip Osmani, Muhamet Shahin Osmani,Musa Turhani, Musa Isak Basho, Myftar Shahin Osmani, Tahir Shahin Osmani, Veli Xhelo Abazi, Xhevahir Arif Osmani. Nga fshati Zabërzan: Hamit Lame, Riza Naska.

Nga fshati Prishtë: Abedin Prishta, Bejdo Prishta,Zenel Feimi,Caush Llane. Nga fshati Muzhakë: Duçe Llapi. Nga fshati Muzhënckë: Bektash Dervishi. Aktivitetin luftarak kjo çetë e ka pasur në zonën e Çepanit, Dangëllisë, Dëshnicës, Përmetit, Kolonjës, Korçës, Tepelenës, Fierit, Lushnjës.

ARKIVAT

RILINDASI

E diel, 20 maj 2012

SUPLEMENT JAVOR I

SH SH..com

19

www.shqiptarja.com

Në legjendat popullore ai njihet për bëmat që lanë gjurmë gjatë shekujve XVII deri në XX. Studiuesi Ilmi Qazimi ofron edhe dokumente arkivore për ta nxjerr nga pluhuri i harresës Kronologjia e veprimeve luftarake e patriotike e çetës -1909 – 1912: Aliu dhe disa nga pjestarët e çetës së tij u morën me shpërndarjen e librave në gjuhën shqipe të shtypura në Bukuresht, Stamboll, Kajro, si dhe me mësimin e gjuhës shqipe për fshatarët sipas mundësive të kohës, krahas me atdhetarët e tjerë Tefik Xh. Rogu, Meleq Staravecka, Tajar Vëndresha, Abedin Prishta etj.

-1911, luftime me forca jo të pakta turke në Pagri të Përmetit, ku mbetën të vrarë 12 vetë nga pala armike.

-Pranverë 1911: Aliu vendos lidhje me çetën e Lace Backës i cili sapo qe kthyer nga Selaniku. Ata bashkërenduan qëllimet dhe veprimet patriotike të çetave kundër turqve dhe sidomos kundër andartëve grekë.

-Mesi i vitit 1911: Ali Cerova, i vëllai i Rizait, shkon në çetën e Ali Farmaqit dhe qëndron në të disa muaj.

-23 Korrik 1912: Ali Çepani merr pjesë në Kuvendin e Sinjës së Beratit dhe firmos në Memorandumin e Sinjës prej 12 pikash.

-Gusht 1912: Në ngjarjet e Çorovodës, ku u sulmua garnizoni turk i vendosur aty, Aliu me çetën e tij ishte në formacionin luftarak përkrah çetave të tjera të Skraparit.

-Nëntor 1912 deri Janar 1913: Ali Farmaqi me çetën e tij gjendet në Vlorë, në mbrojtje të shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë dhe qeverisë së kryesuar nga Ismail Qemali.

-3 Janar 1913: Fillon mobilizimi i çetës dhe marshimi drejt Kolonjës ku kishin hyrë forcat greke. Zhvillohen luftime në Malin e Qelqit dhe në Qafën e Qarrit. Në këto luftime kanë marrë pjesë edhe luftëtarët Tefik Rogu, Kajmak Rogu, Hysen Jaubashi, Sadik Shkëmbi, Xake Rogu, Halim Rogu, Qazim Zabërzani, Veis Naska dhe Mete Zabërzani.

-Pranverë 1913: Aliu me çetën e vet zhvilloi luftime të ashpra në Tendën e Qypit kundër andartëve grekë.

-Janar 1914: Luftime kundër forcave të ushtrisë greke në vijën: Dërrasa e Kajcës, Qafa e Shelqit, Topojan, Qarrishtë e Sevranit. Në luftime morri pjesë e gjithë çeta.

-Shkurt 1914: Së bashku me çetën e Sulejman Spatharës, Aliu me çetën e vet merr urdhër nga qeveria e kohës që të mbrojnë vijën Spatharë, Tenda e Qypit, Taroninë, Qarrishtë, Frashër për të penguar përparimin e forcave greke drejt Beratit.

-Maj 1914, luftime shumë të ashpra në Kokojkë të Frashërit. Ra në fushën e luftimit Myftar Shahin Osmani.

-1915, Ali Farmaqi tok me patriotë të tjerë si Ali Koprëncka, Avni Kapinova, Riza Kodheli, Servet Zaloshnja, Mustafa Spathara etj shikonin si një mundësi për të ruajtur kombin dhe tërësinë tokësore të vendit, edhe bashkëpunimin me fuqitë e mëdha, pavarsisht nga synimet e tyre. Aleat më të mundshëm ata vlerësonin për atë moment historik, Italinë.

-1916, në Nishicë Aliu merr pjesë në mbledhjen që u bë nga patriotë skraparas dhe kolonjarë, midis të cilëve edhe Riza Cerova, ku u vendos që të goditeshin austriakët pushtues dhe të ruhej autonomia e çetave shqiptare.

-Gusht 1919, Aliu me çetën e vet i përgjigjet thirrjes së Sali Butkës për të shkuar në mbrojtje të Korçës. Ai u nis me luftëtarët e tij dhe u përqendrua në Gjergjevicë.

-19 Janar – 2 Shkurt 1920: Aliun me çetën e vet e gjejmë në mbrojtje vullnetare të Kongresit të Lushnjës në kodrat e Ardenicës, së bashku me shumë forca të tjera patriotike nga Fieri, Mallakastra, Lushnja. Forcat vullnetare të mbrojtjes së punimeve të këtij kongresi i drejtonte Riza Cerova.

-5 Shkurt 1920, Aliu zgjidhet anëtar në komisionin që kryesonin Riza Cerova e Ali Koprëncka i cili do të krijonte një fuqi të armatosur për të qënë në dispozicion të qeverisë. Në këtë komision ishte edhe Abedin Prishta.

-1922-1923. Së bashku me patriotët Sinan Leshnja, Pasho Hysi, Hysen Zaloshnja e Sule-

jman Qafa ai u kundërvihet grupit të bejlerëve deputetë.Ali Farmaqi- komandant ushtarak me prirjeAli Hasan Çepani rezulton që të jetë jo thjesht kaçak e komit por edhe një komandant ushtarak me prirje. Ai për afro 20 vjet drejtoi çetën në të gjitha fazat e luftimit, të përcaktimit të detyrës luftarake, rikonjicionit të terrenit ku do të zhvillohej luftimi, llogaritja e forcave dhe e mjeteve si dhe faktorëve ndihmues e pengues, organizimin e luftimit, realizimin e detajuar të bashkëveprimit, mënyra e sulmit për asgjësimin e armikut, mënyrën e daljes nga luftimi si dhe çfarë do të bëhej me robërit e me plaçkën e luftës. Duke studiuar vetëm kalimthi, dhe me aq dokumente sa kemi në dispozicion, pritat, goditjet e befasishme, luftimet në segmente të vogla të frontit që ka kryer çeta patriotike e Çepanit, del se Aliu, komandanti i saj, ka qënë mjeshtër i taktikës së vogël së luftës popullore, vazhdimësi kjo e pavdekshme e traditës shqiptare për ruajtjen

Në foto: Faksimile të gazetës “Rrufeja” ku flitet për atdhetarin Ali Çepani e egzistencës dhe të truallit mëmë. Fejzi Zabërzani, patriot i njohur,i zoti i Mullirit të Hambullit ka pasë thënë: “...kjo shtëpi është e madhe. Dera për ju rri e hapur ditë e natë. Këtu more djema, ka qëndruar edhe kapedani i çetës Ali Farmaqi nga Çepani me luftëtarët e tij, e shumë komitë të tjerë.” Këtë thënie e përcjell te ne nipi i Fejziut, Fatos H.Hasanaj në Çorovodë më 12.09.2004.Në qoftë se kronikani turk Kemal Pashë Zadeja i quan shqiptarët “tigra të luftës malore”, njëri nga këta mijëra tigra ka qënë padyshim, për kohën e vet, edhe Ali Çepani.Jo më kot atij është ngjitur edhe epiteti –mbiemër “Farmaqi”. Aliu kishte miqësi lufte e pune me personalitete shqiptarë të mirënjohur si Ali Koprëncka, Bajo Topulli, Jaçe Gjergjova, Jani Vreto, Kajo Babjeni Lace e Zote Backa, Papa Kristo Negovani, Riza e Ali Cerova, Riza Kodheli, Riza Velçishti, Sali Butka, Shahin Matraku, Sinan Leshnja, Spiro Bellkameni, Sulejman Spathara, Themistokli Gërmen-

ji, Zaim Bubsi, e shumë të tjerë patriotë e figura të shquara të Kolonjës, Vakëfeve, Korçës, Gorës, Oparit, Përmetit dhe gjithë Shqipërisë së Jugut. Ali Çepani më të shumtën e aktivitetit të vet patriotik e kreu kur jetonte në Çepan e në Përmet. Ai ka jetuar e luftuar pothuajse në të njëjtën kohë me burra të tjerë të dëgjuar të Çepanit, Rustem Hajrullah Osmani, Kapllan Asllan Bego. Me ta, ai aq sa bashkëveproi e u lidh, si bashkëfshatarë me ideale të njëjta patriotike, aq edhe veproi i pavarur dhe i veçuar prej tyre.Ali Farmaqi ishte luftëtar trim me një zgjuarsi natyrale më tepër se sa e fituar në shkollë, me prirje patriotike e liridashëse por spontane. Ai kishte një nivel të dukshëm intelektual e kulturor për kohën që jetoi. Nuk mund të thuhet se ai kishte bindje të mbështetura në një sistem të përparuar pikpamjesh teorike shumë të ndritura për kohën, apo ca më pak revolucionare. Madje, lipset të mos anashkalohet karakteri i tij prej kaçaku kokëkrisur. Sepse Aliu nuk e kish për gjë një vrasje të një personi për të cilin ai kish dyshime apo shihte veprime keqdashëse. Por mund të themi pa më të voglën mëdyshje se kur vinte puna për vatanin, për Shqipërinë, ai mjet të parë kish dyfekun.

Aliu ka patur një jetë të trazuar familjare. Është martuar tre herë. Ka ndërruar disa herë vendin e banimit.

Ka pasur humbje jete të pjestarëve të familjes etj.Kur pushoi së rrahuri zemra e Aliut në vitin 1950 ishte i stabilizuar familjarisht në Fier. Përse qarqe të caktuara kanë abuzuar me emrin e tij Lipset të sqarojmë se është një tjetër figurë historike madhore arvanitase (shqiptarë që banojnë të ngulmuar prej shekujsh në Greqi), i quajtur Ali Farmaqi, për të cilin përmbledhtas duhet të themi: Lindi dhe banoi në More (Greqi), nga fisi i laliotëve, u bë prijës i famshëm i tyre, luftëtar i shpatës e i mëndjes.

Në vitet para revolucionit grek të 1821 – shit, tok me Teodor Kollokotronin (një tjetër trim dhe udhëheqës arvanitas), me të cilin qe bërë vëllam, kishte përpiluar dhe shtruar për zgjidhje planin e çlirimit të Moresë nga turqit. Teodori ishte i krishterë kurse Aliu ishte mysliman, por atdheu – siç njihet tashmë botërisht për tërë ata që janë shqiptarë të vertetë - për ta ishte para fesë e para gjithçkaje. Të bashkuar arvanitasit myslimanë e të krishterë, me një komision qeveritar 24 vetësh 12 nga çdo palë, me një flamur i cili nga njëra anë do të kishte kryqin dhe nga ana tjetër gjysmëhënën, Aliu e Teodori mobilizuan rreth 3000 luftëtarë e do të luftonin për bashkim kombëtar.... Aliu ishte shok lufte edhe me Gjergji Lazen ( Olimpi ) edhe ky një tjetër trim arvanitas i lindur më 1772, me të cilin, në krye të 450 vetëve bënë kërdinë kundër turqve. Ky, Gjergj Olimpi kishte në shtabin e vet, me detyrën ekonomat – intendentit 24 vjeçarin shqiptar Naum Veqilharxhi, më vonë ideolog ndër më të parët të Rilindjes Kombëtare Shqiptare. (Emri i plotë i Naumit ishte Naum Panajot Haxhi Llazar Bredhi). Fara e laliotëve dhe emrat e tyre arvanitas si Farmaqi, Bello, Bellojani, Lalioti janë edhe sot në Greqi. Ali Farmaqi i laliotëve afërsisht ka jetuar në harkun e viteve 1770 – 1830.Mbeten të skalitura ndër shekuj vargjet e këngës së popullit: “Ali Farmaqi më thonë, U’s’e shes Kollokotronë”.

Nga sa parashtruam, lidhur dhe midis Ali Farmaqit shqiptar nga Çepani (1866 – 1950)

dhe Ali Farmaqit shqiptar arvanitas të Moresë (1770 – 1830), egzistojnë lidhjet e të qënit trima patriotë të kombit shqiptar, secili në përmasa të caktuara, të cilët kanë lindur (me sa dimë për të dytin), në vende të ndryshme, me diferencë kohe më tepër se një shekull. I dyti vritet heroikisht në luftë në Greqi, të parit i shuhet qiriri normalisht, mbas 120 vjetësh, në Fier të Shqipërisë. Nuk ekzistojnë dokumente ose gojëdhëna (më saktë deri tani nuk disponojmë të tilla) që të kenë lidhje të tjera.

Nuk mund të quhet e tepërt që të përmendet shkurtazi se në vitet 1820 deri 1850 ka ekzistuar edhe një hierark i krishterë grek i quajtur Teoklit Farmaqidhi, i cili ka qenë një nga përfaqësuesit më të zellshëm të atyre shtresave sociale greke që luftonin kundër të madhit Ali Pashë Tepelena. Kuptohet se të tillë emra dhe mbiemra mund të ketë edhe të tjerë por që s’kanë të bëjnë fare me Ali Farmaqin nga Çepani. Artikulli i vockël i gazetës “Liria e Shqipërisë” datë 20 maj 1912,ku shkruhet nga një emigrant shqiptar në Amerikë, mbi bazën e atyre çka ai ka pasë dëgjuar e pa i saktësuar, se “Aliu është vrasës i shqiptarëve të pafajshëm”, hedh dritë për një sërë problemesh që lidhen me jetën dhe emrin e Ali Çepanit.

E gjej me vënd, që lidhur me këtë shkrim, së pari, të sqaroj se në vitet 1908 – 1912, një nga “marifetet” më të ndyra të xhonturqve në Shqipëri ishte krijimi i çetave të kusarëve të përbëra kryesisht nga turq dhe kontigjente individësh shqiptarë të gënjyer. Këto futeshin midis popullsisë shqiptare të fshatrave e të krahinave ku banorët kishin besime fetare të ndryshme, ca myslimanë dhe ca ortodoksë. Këto të ashtuquajtura çeta kryenin veprime shumë të rënda e antinjerëzore si vrasje, plaçkitje, përdhunime, raprezalje duke ngjallur tmerr e panik. Dhe për më keq akoma, bëmat e tyre ua atribuonin çetave me të vërtetë patriotike të komitëve shqiptarë dhe kapedanëve të tyre emërdëgjuar. Këta kusarë që propagandoheshin si patriotë, synonin përçarje, gërryerje nga brenda të unitetit dhe të bashkimit luftarak të shqiptarëve duke sabotuar luftën e popullit për liri. Xhonturqit këtë e bënë në toskëri, gegëri dhe në çamëri. Këto veprime kusarie e përçarëse i përkrahte plotësisht edhe shovinizmi grek i kohës që kurrë nuk hoqi dorë nga Shqipëria e jugut.Së dyti, të ripohoj se Ali Farmaqi ka qënë trim i egër.

Së treti, këtë trimëri shpesh atij ia kanë vjedhur të tjerët për të bërë edhe ndonjë vrasje jashtë qëllimeve patriotike, e për rrjedhojë, me qëllime keqdashjeje e ogurzeza për të tjetërsuar imazhin e tij atdhetar, persona të caktuar, të mirëpaguar nga klane të caktuara greke të asaj kohe, kanë hedhur baltë mbi emrin e Aliut.Së katërti Aliu, vërtetohet me dokumente se ka pasë qenë hedhur dhe i vendosur plotësisht në istikamin e luftës pa asnjë rezervë, për liri e pavarsi, kundër turqëve e grekërve, ashtu siç ishte vendosur në komitetin e fshehtë “Për Lirinë e Shqipërisë”. Edhe pse jetoi luftën antifashiste nacionalçlirimtare si dhe pak vite të pushtetit socialist, Aliu së fundi, si shumë kush me kushte të përafërta ekonomike e sociale si ai, mbeti vetëm një fanolist i pasionuar dhe antizogist i tërbuar.

Gjithëaq, ne nuk kemi as arsye dhe as të drejtë që të kërkojmë më tepër prej Aliut tonë, i cili luftoi për vatanin, për të mos lënë grekërit e turqit që të na sundonin, për një periudhë aktive prej mbi çerek shekulli. Diku nga vitet 1946 është propozuar për dekorim por segmente të caktuara të pushtetit të asaj kohe nuk miratuan propozimin e bërë. Ecuria e Ali Çepanit ishte e njëllojtë si ajo e mjaft prej atdhetarëve bashkëkohës të vet të spikatur të cilët nuk u larguan kurrë nga atdheu: Luftëtarë të afshtë në rini e mesomoshë, optimistë të qetë e të rrafshtë në moshë të thyer, me besimin e patundur se “ditët më të mira për Shqipërinë më pas do të vijnë”. *Autori është studiues i historisë

20 BIBLIOTEKE SH SH..com

www.shqiptarja.com

L IBRI

RILINDASI

E diel, 20 maj 2012

SUPLEMENT JAVOR I

V ITRINA

I RI

“PARAJSA E GOGOLEVE” Flet shqip pas 20 gjuhëve të tjera “Parajsa e Gogolëve” është libri i parë i sagës së Malosenëve, një familjeje e çuditshme (me gjashtë gjysmëvëllezër e gjysmëmotra), ku kryetari i saj Beniamini gjendet i pleksur në një histori të dyshimtë atentatesh që vulosin fatin e tij prej dash kurbani.

L

ibri “Parajsa e gogolëve” i autorit Daniel Pennac (në origjinal “Au bon heur des ogres”), i përkthyer në botë në mbi 20 gjuhë, botohet edhe në gjuhën shqipe. Përkthyesja Margarita Skënderaj këtë herë iu është drejtuar romaneve policeskoromantikë. Libri sapo ka dalë në dritën e botimit dhe ajo që e ka bërë shumë të lexueshëm është humori i hollë, dhembshuria dhe dashuritë e një personazhi të veçantë dhe të familjes së tij të pazakontë. Megjithëse në kontekst ky libër ka ngjarje dramatike, për sa u përket marrëdhënieve familjare, këto shihen si të përballueshme dhe shmangen situatat e stresit, ku vijon të burojë një lloj humori edhe përmes rrëfenjave më të trishtuara. “Për sa i përket familjes, mamaja u zhduk përsëri, duke më lënë në derë kalamajtë dhe Pëtija filloi të ëndërrojë babagjyshër gogolë. Për sa i përket zemrës, teto Zhylia u josh nga natyra ime prej dashi (dash kurbani). Për sa i përket punës, bomba e parë shpërtheu në repartin e lodrave, pesë minuta pasi kalova unë. E dyta, pesëmbëdhjetë ditë më vonë, në repartin e pulovrave, përballë meje. Meqë isha i pranishëm edhe në shpërthimin e tretë, të gjithë e morën me mend të vërtetën. Po pse më bien të gjitha mua xhanëm? Duhet të kem ndonjë dhunti...”. Kjo është mënyra komike e të shprehurit të personazheve që e bën leximin të këndshëm. Në këtë roman kryetari i një familjeje të çuditshme (gjashtë gjysmëvëllezër e gjysmëmotra)gjendet i pleksur në një histori të dyshimtë atentatesh, që vulos fatin e tij prej dashi, dash kurbani.

Beniamin Maloseni punon në një Qendër Tregtare si dash kurbani... Ai paguhet që të mbartë të gjitha fajet e Qendrës Tregtare në sytë e klientëve. Kur në Qendër fillojnë të shpërthejnë bomba, që lënë pas nga një a dy viktima, situata komplikohet. Beniamini bie në dashuri, viktimizohet, bëhet hetues e i dyshuar në të njëjtën kohë... e gjitha kjo rrëfehet me një humor të hollë, që të bën të qeshës edhe në ditët më të zymta. Ky libër është libri i parë i sagës së Malosenëve. Autori Pennac i vazhdoi aventurat e Beniaminit dhe familjes së tij edhe në pesë romane të tjerë po aq të hollë e të këndshëm sa edhe ky. Por, është një libër për të rritur, pohon autorja.

“Bëhet fjalë për lexues mbi 30 vjeç e lart, sidomos ata që janë dashamirësit e romaneve policeske dhe romaneve rozë.

Kritika ka nxjerrë në dukje disa veçori të stilit me të cilën shkruhet një roman i tipit policor. “Do të qeshni derisa t’ju dalin lot... një roman i një kategorie të veçantë.” shkruan Le Monde. “Në shtëpinë e lagjes arabe të Belvillit, Beni luan rolin e babait të një turme të çrregullt gjysmëvëllezërish e gjysmëmotrash. E gjitha kjo është shumë e këndshme, madje trheqëse...”, shkruhet në faqet e Publishers VVeekly. “Skena të jashtëzakonshme, dialogë shumë zbavitës dhe personazhe simpatike e mbajnë lexuesin të mbërthyer. Një goxha libër.”, shkruhet në Kirkus Uk. «Ka ende edhe disa romane të tjera të sagës Malosen që duhen përkthyer.

“Simfonia e numrave të thjeshtë” V

Në foto: Daniel Pennac autori i librit “Parajsa e gogolëve”

Kush është Daniel Pennac

D

aniel Pennac është pseudonim i Daniel Pennacchioni-t, lindur më 1944 në Kazablanka, Marok. Ai është një shkrimtar francez. Pennac filloi të shkruante për fëmijët dhe më pas gjeti famën me serinë e librave të sagës Malosen, që tregojnë aventurat e Beniamin Malosenit (një dash kurbani) dhe të familjes së tij atipike. Stili i tij është gazndjellës dhe me fantazi të shfrenuar, si në sagën Malosen, por ai mund të shk-

ruajë edhe ese pedagogjike, si: “Comme un roman”. “Parajsa e gogolëve” është titulli i parë i Daniel Pennac-ut i përkthyer në gjuhën shqipe. Pennac ka botuar mbi 30 libra. Ka fituar çmime të rëndësishme, ka qenë një autor bestseller ndërkombëtar dhe është përkthyer në mbi 30 gjuhë. Por dyshimet e fëmijërisë, të ngjizura nga vite dështimesh shkollore, janë ende aty. “Po, jam i vënë në prizë mbas dyshimit, sikur të ishte elektricitet apo gaz”..

Të dhënat e librit Parajsa e gogolëve Autori: Daniel Pennac Përktheu: Margarita Skënderaj Botoi: “Pegi” Tipologjia: Roman policesko-romantik Data e botimit: Prill 2012 Numri i faqeve: 234 Çmimi: 800 lekë

Nëse përmbajnë të njëjtën përzierje humori, misteri dhe thellësie të mprehtë e të natyrshme, do ishte mirë t’i kishim.” Shkruhet në Sun-Sentinel. Ndërsa nuk ka mbetur pa u përmendur edhe nga Daily Telegraph, që shkruan se kemi të bëjmë me histori gazmore, idiosinkratike.”

Në foto: Kopertina e librit “Parajsa e gogolëve”

jen për herë të parë në shqip Mar cus Du Sautoy, autori i famshëm i serisë së dokumentarëve të BBC-së për historinë e matematikës. Botimet IDK sjellin në shqip librin Simfonia e numrave të thjeshtë të Marcus Du Sautoy, përkthyer nga Aleko Minga. “Edhe pse flitet me gjuhën e shifrave bëhet fjalë për një rrëfim magjepsës, për një nga misteret më të mëdha të matematikës ende të pazbuluara.”, pohojnë botuesit e IDK-së. Du Sautoy i prin lexuesit në një rrugëtim fantastik në botën e mrekullueshme të numrave të thjeshtë. Ky rrugëtim bëhet më njerëzor dhe më rrëmbyes, sepse na njeh me aspekte të veprimtarisë dhe me çaste ndër më interesantet të jetës të disa prej matematikanëve më të mëdhenj në historinë shumë shekullore të kësaj shkence, duke na i bërë më të afërta përshkënditjen brilante dhe madhështinë e ideve të tyre.

Entuziazmi i autorit ndihet në çdo rresht të këtij himni gëzimi për inteligjencën e lartë, por spikat dhe mjeshtëria e tij për të hedhur dritë edhe në këndet më të errëta të këtij universi befasues e plot të papritura. Këtë libër të shkruar me ndjesi poetike, siç e ka cilësuar kritika, mund ta lexojë me ëndje dhe me përfitim çdo njeri me përgatitje matematikore modeste, por në të gjitha vendet ku është botuar është veçanërisht i rekomanduar për të rinjtë shkollarë dhe për mësuesit e matematikës. Në dhjetëvjeçarët që pasuan u zgjidhën shumë probleme dhe ata që i zbuluan zgjidhjet bëjnë pjesë në një grup të shquar matematikanësh të quajtur me emrin “klasa e nderit”. Në të gjen njerëz të kalibrit të Kurt Gödel-it dhe të Henri Poincaré-së, si edhe pionierë të tjerë idetë e të cilëve kanë shndërruar rrënjësisht peizazhin matematik. Numrat e thjeshtë kanë intriguar edhe botën e internetit sot. “Historitë e një llogaritari në Indi, të një spiuni francez që i shpëton ekzekutimit dhe të një hebreu hungarez që merr arratinë nga përndjekjet e nazistëve janë të përziera me një ide të ngulët, atë për numrat e thjeshtë.”, shkruhet veç të tjerash në këtë libër. Numrat e thjeshtë janë atomet e vërteta e të mirëfillta të aritmetikës. Numra të thjeshtë janë numrat e plotë të paplotpjesëtueshëm, domethënë ata numra që nuk mund të paraqiten si prodhim dy numrash të plotë më të vegjël. Numrat 13 dhe 17 janë të thjeshtë ndërsa numri 15 nuk është i tillë, sepse është prodhimi i numrave 3 dhe 5. Pra, si në çdo fushë të jetës njerëzore, edhe ky libër është intrigues sepse ka një seri hipotezash, debatesh dhe zbulimesh gjigante në fushën e matematikës. Bashkë me këto të dhëna në këtë libër ne njohim respektivisht edhe heronjtë e matematikës.