rilindasi, numri 8,viti 2

KOMENTET E OBORREVE: "AI MUND TË MARTOHEJ ME ÇDO PRINCESHË EVROPIANE”

RILINDASI Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Viti II - Nr: Nr:8

E diel, 26 shkurt 2012

E-mail: rilindasi@gmail.com

Na ndiqni edhe online www.shqiptarja.com

Kryeredaktore: Admirina PEÇI

DASMA E MBRETIT LEKA

Suzana ishte e divorcuar divorcuar.. Oborri: Kjo nuk është pengesë

P

as një harrese të gjatë disa dekadëshe dhe rënies së komunizmit në Shqipëri, është arritur jo vetëm të diskutohet gjerësisht, por edhe të sillen plot fakte e dëshmi të kohës, rreth martesës së ish-Mbretit Zog me Mbretëreshën Geraldinë në vitin e largët 1938, çka përbën padyshim edhe një nga ngjarjet më të spikatuara të shekullit të shkuar për shqiptarët dhe historinë e tyre. Po kështu, ajo në vetvete nuk ka qenë vetëm një material i çmuar në duart e historianëve, por edhe në ato të artistëve, shkrimtarëve, stilistëve e më gjerë. Por ndërsa janë bërë tashmë të ditura shumë detaje rreth saj, paksa është zbuluar e sjellë për shqiptarët rreth martesës dhe atmosferës së dasmës së trashëgimtarit të tyre, Mbretit Leka, ose Princit Leka I, siç njihej ai gjerësisht në më të shumtën e kohës nga shqiptarët në diasporë. Këtë, në mënyrë

Në foto: Dy momente nga ceremonia e dasmës së mbretit Leka i I e zhvilluar mes Madridit dhe Toledos

Në ceremoni 1000 të ftuar ftuar,, shqiptarët britma gëzimi si në stadium

F

estimet për dasmën e Mbretit Leka I të Shqiptarëve dhe nuses së tij australiane, Susan Cullen-Ward, zgjatën tetë orë – përtej toneve të mbitheksuara politike, të cilat penguan shumëkënd nga

miqtë e ftuar në ceremoni, duke shkaktuar edhe ndryshim destinacioni në minutat e fundit.

Mbreti Leka dhe Suzana, tashmë Mbretëresha Suzanë, u martuan tri ditë para pritjes që do organizohet në Spanjë, në një cere-

moni me përmbajtje plotësisht civile në Biarritz, Francë (ku Mbretëresha e Britanisë, Elizabeta, u dërgoi atyre një letër të gjatë plot me dëshira e urime për lumturi). Fillimisht, 1000 të ftuarit, u orientuan të... faqe 15 ○

○

○

shumë të detajuar përpiqen të na e japin disa materiale nga arkiva e revistës australiane “The Australian Women’s Weekly”, në disa numra të vitit 1975, të cilat na dëshmojë, jo vetëm atmosferën para dhe gjatë dasmës, por na sjellin më pranë se cilat ishin dëshirat, rrethanat e njohjes dhe planet për jetën që kishte çifti i ri mbretëror, sjellja dhe përshtatja me realitetin e ri të Mbretëreshës së re të Shqiptarëve, përpjekjet për tu solidarizuar me kauzën që përfaqësonte e mbronte Mbreti Leka, cilat ishin komunitetet shqiptare në diasporë, sa shkonte numri i tyre dhe ku ishin të shpërndarë, ç mendonin asokohe familjet mbretërore për Mbretin Leka e Princeshën Suzanë, duke prekur kësisoj mjaft çështje që të përmbledhura, do sillen në materialin e mëposhtëm për herë të parë në mënyrë ekskluzive për lexuesit e RILINDASIT...

○

vijon në faqen 14-15 ○

○

○

○

○

○

○

○

Shfaqjet e para teatrale në shqip në Stambollin e 1910-ës

Ndre Mjeda i studiuar nga 413 autorë

Lojtja e kësi çfaqesinash ka qenë një nga menyrat që përdori djelmuria shqiptare e Stambollit në vitet e parë pas hyrietit për të zgjuar ndjenjën kombëtare

Botimi përmbledh 1 1175 175 zëra bibliografikë, të cilët japin njohuri mbi jetën dhe veprën e Ndre Mjedës dhe ndriçojnë plane të ndryshme të figurës së shquar të këtij rilindësi.

Anastas FRASHERI

M

e shpalljen e konstitu cionit në Turqi më 10 korrik 1908, populli shqiptar, më tepër se çdo popull tjetër nga ata që jetonin nën sundimin e imperatoris ottomane, e ndjeu më thellë dhuratën e lirisë q’i jepesh me ndryshimin politik në Turqi, mori frymë lirisht dhe filloi të organizohet e të çelë klube për të qenë të bashkuar që të kërkojnë e të sigurojnë të drejta kombësije, gjuhe e shkollash si ato që kishin dhe kombet e tjerë, Grekët, Ermenët e Israelitët.Por për fat të keq, nuk u optenua ajo që dëshirohesh se, Shqiptarve, asi kohe, nuk u binte sëpata në një vend dhe në klubet e tyre hynë persona që, veç emerit, s’kishin asnjë ndjenje Shqiptari dhe klubet

deshnë t’i përdorin për qellime politike të ndryshme të tyre.Si në gjithe qytetet ashtu edhe në Stamboll – merret vesh se atje me pare se në kund gjetke – u çel klubi dhe për fat të keq as ky nuk shpetoi nga influenza e nderhyresve dhe, me gjithe luftimin q’u be nga an’ e disa me të vertet patrioteve për të nilezuar ate influenze, klubi nuk mundi të kryeje me sukses të plote gjer në fund misionin e naltë që kish në ato vitet e para të lirisë. Por këtë çështje e lemë pa prekur; këtë ia leme atij që do të merret me historinë e veprimeve të personave e instituteve politike shqiptare. Ne do të merremi vetëm me lëvizjen intelektuale të djelmurisë shqiptare në Stamboll në vitet e para pas shpalljes të konstitucionit në Turqi... ○

faqe 19

○

○

○

Admirina Peçi

S

Musa Ramadani Portreti i avangardistit në pleqëri Një cikël poetik shoqëruar me vizatime nga poeti, shkrimtari, artisti dhe eseisti Musa Ramadani, prezantuar javën e shkuar përmes një pjese bisede për Kadarenë dhe Pashkun ○

faqe 16

○

○

○

apo ka dalë nëpër libra ri “MJEDA-6”, libri i dytë, Bibliografia e Mjedës i studiuesit Mentor Quku.

Libri i ri hapet me parathënien e Begzad Baliut me titull: Bibliografi e komentuar e studimeve për Ndre Mjedën. Libri që sapo ka dalë nga shtypi, paraqet një histori të detajuar dhe interesante të studimeve mbi një nga personalitetet më të spikatura të Rilindjes sonë Kombëtare, Ndre Mjedën. Janë gjithsej 413 autorë, kryesisht studiues, shkrimtarë, gazetarë, që paraqiten me 1175 zëra bibliografikë, të cilët japin njohuri mbi jetën dhe veprën e Ndre Mjedës dhe ndriçojnë plane të ndryshme të figurës së shquar të këtij rilindësi. Në krye të

toplistës së studiuesve më të spikatur të Mjedës, qëndron shkrimtari dhe studiuesi i8 mirënjohur, Mark Gurakuqi (19221970), i cili nga viti 1956 e deri sa vdiq iu kushtua plotësisht kërkimeve, studimeve dhe botimeve mbi poetin dhe gjuhëtarin e madh. Jehona e veprimtarisë shkencore të tij do të vazhdojë edhe pas vdekjes, duke iu botuar veprat edhe deri në ditët e sotme. Plejada prej dhjetë studiuesve më të përkushtuar, që kanë punuar më gjatë dhe që janë më prodhimtarë në fushë të studimeve mjedologjike, plotësohet me studiues dhe shkencëtarë të shquar, si : Jup Kastrati, Dhimitër Shuteriqi, Rexhep Qosja, Injac Zamputi, Vehbi Bala, ... ○

faqe 20 ○

○

○

2

SH SH..com

www.shqiptarja.com

ARKIVA

RILINDASI SUPLEMENT JAVOR I

E diel, 26 shkurt 2012

C EREMONIA P RAP ASKENA RAPASKENA ASKENATT

vijon nga faqja 13 Jeta e re për Mbretëreshën Suzanë Pas Martesës së Mbretit Leka të Shqiptarëve dhe vajzës australiane, Susan Cullen-W ard, mbreCullen-Ward, ti dhe nusja e tij do të zhvillojnë një tur nëpër Australi, për të vizituar komunitetet shqiptare në këtë vend Nga Anne Matheson, Madrid Monarkë në ekzil, mbretër të kurorëzuar dhe mbretëresha në fron, përfaqësues shtetesh nga të gjitha anët e botës, do të mirëpresin celebrimet festive të dasmës së Mbretit Leka I të Shqiptarëve me Susan Cullen-Ward në Francë, në fund të shtatorit. Gjithashtu, do të ketë më shumë se 1000 vetë që përfaqësojnë 76 komunitetet shqiptare të diasporës të shpërndarë ngado në botën e lirë. 34-vjeçarja Sue Cullen-Ward do të jetë kësisoj dy herë e martuar dhe tri herë e bekuar për shqiptarët, duke i shtuar edhe një bekim të katërt që ajo do ta marrë nga pastori i Kishës Anglikane. E para nga dy ceremonitë e saj të dasmës do të jetë civile. Tjetra, në përputhshmëri me kushtetutën mbretërore shqiptare, do të bëhet nën prezencën e Avokatit Selim Beu, Kryekancelar mbretëror. Sue do të njihet nga shqiptarët si Mbretëresha Suzani ( shën.: duket qartë se emri Suzani është vetëm perceptim i gabuar i shqiptimit të emrit Suzanë, që ngjan disi i vështirë për anglishtfolësit e që gjatë gjithë materialit, vijon të shkruhet si i tillë nga autorja), siç shqiptohet ajo në shqip.

“Unë nuk vendosa ta ndryshoj emrin tim në martesë, siç më sugjeruan, thotë ajo. Ajo shpreson të mësojë mjaftueshëm shqip, një gjuhë që ajo e mendon se është e lehtë për tu shkruar, porse e vështirë për tu shqiptuar, në mënyrë që të jetë e aftë të mirëpresë njerëzit e bashkëshortit të saj gjatë ceremonisë së dasmës zyrtare, që do të mbahet tri javë pas asaj civile në kështjellën mesjetare të Markezit të Kalderonit (Marquis de Calderon) në Toledo të Spanjës. Mbreti Leka dhe e shoqja do të bekohen nga myslimanët (ai është mysliman, pasi 75 % e shqiptarëve janë të tillë), Kisha Orthodokse e Shqipërisë, Kisha Katolike dhe ajo Anglikane.

Nëna e Mbretit, Mbretëresha Geraldinë, është një nga 10 përqind e shqiptarëve që mbartin

DASMA E MBRETIT LEKA Sekrete e të pathëna në revistën australiane

Në foto: Mbreti Leka i Parë dhe Suzana

Në foto: Suzana dhe Leka gjatë ceremonisë së martesës besimin katolik. Sue do të vijojë të mbetet një anëtare e Kishës Anglikane. Fakti se ajo është e divorcuar (ajo ka qenë martuar para pesë vjetësh me një anglez, Richard Williams, por ata u divorcuan katër vjet më parë) nuk përbën ndonjë pengesë për martesën me një Mbret mysliman.

“Profeti Muhamed u martua me një të krishterë dhe pastaj pati një divorc”, na thotë një zëdhënës i Mbretit, “kështu që e kemi një preçedent”. Sue do të mbajë veshur pjesërisht kostumin kombëtar shqiptar përgjatë ceremonisë së dasmës, si dhe simbolet e familjes mbretërore e bizhutë e dhuruara asaj nga Nëna Mbretëreshë, Geraldinë. Fustani i dasmës, është i këndshëm dhe elegant; i zbukuruar me qëndisje në fije ari, modeluar nga stilistja australiane, Zonja Hughes, që po bëhet gati në Madrid. Ajo nuk do të mbajë një kurorë mbretërore.

Mes të parëve që i dërguan urimet më të mira për lumturi çiftit kur u shpall fejesa, ishin miqtë më të afërt të Mbretit. Mbreti Boduin dhe Mbretëresha Fabiola e Belgjikës. Të tjerë koka nën kurorë që kanë nisur urimet dhe lajmëru-

Unaza Nëna Mbretëreshë privatisht na thotë: “Mua më pëlqeu shumë unaza e martesës së Suzanës.

Diamanti ka një ngjyrë të bardhë në nuance bojëqielli, shumë i rrallë, punuar në formë ovale me skaje të theksuara i rrethuar nga gjashtë diamantë të tjerë ….

Mbretit iu deshën gjashtë muaj për të gjetur gurët perfektë.

an se do jenë në ceremoni, ishin edhe Shahu i Persisë dhe Mbretëresha Farah Diba, Mbreti Hussein i Jordanisë dhe Mbretëresha Alia, si dhe Mbreti Bhumibol dhe Mbretëresha Sirikil e Tailandës.

“Ai mund të martohej me çdo princeshë europiane” Gjenerali Franco nuk do të mundet të jetë prezent, por ai do të dërgojë atje bashkëshorten e vet, Zonjën Franco, dhe pasardhësin e tij të shpallur, Princin Juan Carlos dhe të shoqen,

Princeshën Sophia. Mbreti Simeon i Bullgarëve, i cili gjithashtu jeton në ekzil, në Spanjë, dhe Mbretëresha Margarita, ambasadorë nga shumë vende, ambasadori Australian në Madrid, dhe një kushëri i Suzanës, David Brown i Sidnejt, i cili ndodhet në Europë për një kurs studimor, numërohen ndër të ftuarit e tjerë. .....Nëna Mbretëreshë privatisht na thotë: “Mua më pëlqeu shumë unaza e martesës së Suzanës. Diamanti ka një ngjyrë të bardhë në nuance bojëqielli, shumë i rrallë, punuar në formë ovale me skaje të theksuara i rrethuar nga gjashtë diamantë të tjerë ….

Mbretit iu deshën gjashtë muaj për të gjetur gurët perfektë që nga momenti që unë u takova me të.

Përgjatë dy vjetëve ajo ka jetuar në Spanjë ku ne na u desh ta njihnim më mirë njëri-tjetrin. Unë mendoj se ajo është shumë e sinqertë, zemërgjerë dhe simpatizon çështjen tonë. “Ajo është një vajzë e dashur. Unë nuk u surprizova kur Madhëria e tij ra në dashuri”. Të tjerët në botën e sofistikuar të monarkëve në ekzil dhe miqtë e tyre aristokratë ishin, gjithsesi, të surprizuar e disa madje të shokuar e të zhgënjyer. “Ai mund të martohej me çdo princeshë europiane”, na thotë gruaja e një dip-

lomati. “Ne e konsiderojmë Madhërinë e tij njërin nga dhëndurët më të lakuar të Europës”, na thotë kyreredaktori i një reviste. “Askush nga ne nuk kishte dëgjuar për Susan CullenWard më parë”, thotë ajo me një vështrim nga lista e gjatë plot emra aristokratësh e trashëgimtarësh mbretërorë, me të cilët emri i saj është mpleksur tashmë, duke zënë vend në kolonën e rubrikës “gossip”.

Leka I është një djalë 36vjeçar, pak më i gjatë se 2 metra, një djalosh sharmant e që mbart një karakter heroik.

Ai nuk është vetëm një goxha trup, por mban me vete edhe dy armë: është një ushtarak i stërvitur në Sandhurst, një pilot avioni, ekspert i infiltrimeve dhe mjeshtër i taktikave të luftës guerrile. Mes këshilltarëve të tij bëjnë pjesë edhe ata të cilët u përpoqën të rregullonin një martesë mes mbretit të tyre dhe njërës nga priceshat gjermane që ka një pasuri të madhe dhe gjithashtu edhe një kështjellë për të krijuar një aleancë. Baroni von Blomberg, biznesi i të cilit konsiston në ndërmjetësimin e martesave mbretërore dhe në këshillimin e familjeve monarkike, thuajse ishte bërë gati të deklaronte këtë fejesë mes tyre. Ai na tha se ai kish-

PERBALLJE

RILINDASI SUPLEMENT JAVOR I

E diel, 26 shkurt 2012

SH SH..com

3

www.shqiptarja.com

Komentet e oborreve: “Ai mund të martohej me çdo princeshë evropiane” Cilat ishin dëshirat, rrethanat e njohjes dhe planet për jetën që kishte çifti i ri mbretëror mbretëror,, sjellja dhe përshtatja me realitetin e ri të Mbretëreshës së re të Shqiptarëve, përpjekjet për tu solidarizuar me kauzën që përfaqësonte e mbronte Mbreti Leka, cilat ishin komunitetet shqiptare në diasporë, ç’mendonin asokohe familjet mbretërore për Mbretin Leka e Princeshën Suzanë...

1000 TË FTUAR

Një ceremoni e vërtetë mbretërore Raport nga ANNE MA THESON, Londër MATHESON, Festimet për dasmën e Mbretit Leka I të Shqiptarëve dhe nuses së tij australiane, Susan Cullen-Ward, zgjatën tetë orë – përtej toneve të mbitheksuara politike, të cilat penguan shumëkënd nga miqtë e ftuar në ceremoni, duke shkaktuar edhe ndryshim destinacioni në minutat e fundit. Mbreti Leka dhe Suzana, tashmë Mbretëresha Suzanë, u martuan tri ditë para pritjes që do organizohet në Spanjë, në një ceremoni me përmbajtje plotësisht civile në Biarritz, Francë (ku Mbretëresha e Britanisë, Elizabeta, u dërgoi atyre një letër të gjatë plot me dëshira e urime për lumturi). Fillimisht, 1000 të ftuarit, u orientuan të merrnin pjesë në pritjen e zhvilluar në kështjellën mbresëlënëse mesjetare të kushëririt të Mbretit, Markezit të Kalderonit, në Toledo, dhe qyteti ishte bërë gati për festime me këtë rast. Por situata politike në Spanjë, e cila kërcënohet nga terroristët dhe nga frika e ndonjë bombe, i detyruan organizatorët të ndryshonin vendin e ceremonisë nga kështjella e Toledos në një vend ndanë rrugës mes Madridit dhe Toledos. Pronari i restorantit, Jose Luis Illescas, është i famshëm për gatimet e tij të shijshme. “Ne jemi shumë të zhgënjyer që s´po mundemi t´u urojmë e të mirëpresim organizimin e dasmës së Mbretit Leka dhe mbretëreshës së tij”, na thotë Kryebashkiaku i Toledos, “por me kaq shumë kërcënime për dhunë, ne nuk mund të ndërmarrim dot një rrezik të tillë”.

Qëndisur në ar Nusja e veshur bukur duket si një flamurtare krenare e linjës së parë të mbrojtjes, ndërsa ajo rri së bashku me dhëndrin duke shijuar mëngjesin e dasmës. Ambasadori britanik në Spanjë dërgoi të shoqen, Zonjën Charles Wiggin, Pinci Simeon i Bullgarisë dërgoi mbretëreshën e tij të bukur, Margarita, familja mbretërore tailandeze një hallë të mbretit dhe Shahu i Iranit, kunatën e tij. Motra e Farah Dibas solli dhurata martese nga Shahu dhe Perandoresha: për mbretëreshën Suzanë – një karficë turkuaz, guri i tyre simbol

te qenë gjithmonë në prapaskenë, duke lëvizur në këtë drejtim. “Por unë kuptova - ndërsa përpiqesha të rregulloja këtë martesë për Mbetin Leka - se kjo ishte një detyrë tashmë e pashpresë për mua, pasi nëse ai do të martohej, atëherë ai do ta bënte këtë vetëm për dashurinë dhe për asgjë tjetër”, pohon ai. “Dhe të lë fare pak të dyshosh se Mbreti ndodhet si në qiellin e shtatë në krah të Sue”. Kjo ishte pikërisht ajo që më dha goditjen e parë. Fytyra e Mbretit merr një buzëqeshje të lehtë ndërsa Sue afrohet drejt dhomës për të biseduar me të.

Ndërsa Susan Cullen Ward në ditët e para të trajnimit për të marrë rolin e Mbretëreshës ndjek në mënyrë rigoroze protokollin, duke

kombëtar dhe për Mbretin Leka, një kuti cigaresh me përmasa të stërmëdha në ngjyrë argjendi. Mbreti Leka vetë mbante edhe dy pistoleta, njërën në secilën anë të gjoksit të tij të gjerë. Ndanë tij Mbretëresha Suzanë, me një trup prej 153cm, mbanet veshur një kostum tradicional shqiptar ceremonial të qendisur në ar që peshonte aq shumë saqë nëna Mbretëreshë Geraldine (e cila vetë mbate veshur një shifon blu), tha: “Unë mendoj se Mbretëresha jonë e re është e mrekullueshme për të kaluar mbrëmjen në ato rroba. Mua vetë mu duk e vështirë dikur”. Ceremonia, megjithëse me një pjesëmarrje vip-ash ..., ishte qartësisht një natë shqiptarësh, britmat e gëzimit dhe ovacionet e të cilëve me zë të lartë ishin më të mëdha edhe se sa ato të një turme tifozësh të zjarrtë futbolli. Mbretëresha Suzanë puthte secilin prej tyre, pa i vënë rëndësi faktit nëse ishin miq të ngushtë të familjes apo njerëz në ekzil për ët cilët ajo tashmë është, në krah të Mbretit Leka, një pikë fokale e shpresave të tyre për rikthim të mundshëm ndonjë ditë në Shqipëri.

Pranë lotëve Në kohën kur ajo tashmë po i tejkalonte këto momente, ishte gati të qante. Kur i fliste shqiptarëve , e bënte në gjuhën e tyre. “Ata janë populli im”, thoshte Mbretëresha Suzanë. “Sigurisht se kam mësuar të flas shqip”....zjarri i shqiptarëve më pas u ndez kur vajza në kostume kombëtare shqiptare u deshën në shesh e pas tyre burrat, me asnjë mendim tjetër veçse kërcimit së bashku, duke formuar një rreth në një mënyrë tradicionale, duke vijuar kësisoj deri në mëngjes. Mbreti Leka dhe mbretëresha Suzanë u nisën për muajin e tyre të mjaltit pasi i nisën dhuratat e dasmës drejt shtëpisë së tyre të re që po e dekorojnë së bashku e që ndodhet 17 km larg Madridit. Mbretëresha Geraldinë, më vonë shtroi një drekë party ndanë pishinës dhe nisi ti tregonte miqve të vet australianë, ambientet e shtëpisë së re.

Marrë nga: The Australian W omen’ eekly Women’ omen’ss W Weekly eekly,, 5 nëntor 1975

iu referuar atij si “Madhëria Juaj”, Mbreti vetë thjesht i drejtohet asaj me fjalën “darling”. Çifti u njoh në Sydney (Australi) gjatë një party dhe ata patën rast të takoheshin sërish shkurtimisht në Londër. Ajo ishte rrugës për në Sorbonë, në Paris, për të vijuar studimet e saj të artit. ....”Interesi im ndaj kauzës së Madhërisë së tij, sa vjen e shtohet tek mua”, thotë ajo. “Unë e admiroj atë për gjithçka ai ka bërë për t’i mbajtur shqiptarët të bashkuar në ekzil, si një popull me zakonet e kulturën e vet, ruajtur ndër breza”. Mbreti Leka shpjegon se ai nuk është Mbret i Shqipërisë, siç përshkruhet ndonjëherë gabimisht. Ai vend i vogël është nën një regjim komunist. Ai është Mbreti i Shqiptarëve. Janë më

shumë se 5 milionë shqiptarë që jetojnë jashtë vendit, të shpërndarë në 35 shtete të ndryshme.

Janë rreth 80.000 në SHBA dhe 16.00 në Australi. “Komunitetet e para që ata do viziojnë janë pikërisht ato të shqiptarëve të Australisë”, thotë ajo. Më të moçmet prej tyre gjenden në Mareeba dhe në Cairns në shtetin e Queenslandit, e më të rinjtë, në Shepparton e gjetkë në shtetin e Viktorias”.

Mbreti Leka i viziton të paktën një herë në vit ata. “Ata më ftojnë e unë i kushtoj vëmendjen e respektin tim”, shpjegon ai. “Më pas... unë marr prej tyre ose shtrëngime duarsh, ose puthje, siç është edhe zakoni. Përpiqem t´u flas të gjithëve”.

Mbreti dhe Suzana do të jetojnë

Në foto: Suzana (Djathtas) me kostum kombëtar, në shoqërinë e mbretëreshësh Geraldinë në Madrid pas martesës “Madhëria e tij është shumë i dhënë pas arredimit e dizenjimit të ambienteve të brendshme”, thotë Suzana. “Ne do të ndërtojmë dhe dekorojmë shtëpinë tonë së bashku. Nuk do të jetë një pallat. Por do të ketë sigurisht, mjaft hapësirë për t u argëtuar”.

Jeta për Mbretëreshën Suzanë do të jetë më shumë se formale në Spanjë, se sa çka qenë për Mbretëreshën Geraldinë në Shqipëri.

Monarkët në ekzil vijojnë ta mbajnë akoma fasadën.

Dhe po kështu edhe ai spanjoll, megjithëse ata e kanë hedhur pas krahëve monarkinë e tyre, janë ndër më të apasionuarit pas respektimit të protokolleve mbretërore. Ata kanë të paktën tri familje mbretërore në ekzil që kanë gjetur strehë në Madrid. Mbreti Leka është një biznesmen, me interesa në industrinë e rëndë dhe atë të hekurit.

Por ambasadorët në Spanjë shpesh janë të detyruar ta thërrasin atë në ndihmë, e s’ka rëndësi se sa e madhe është çështja. Ai është një mbret dhe qeveria spanjolle insiston që ai të trajtohet si i tillë, edhe pse froni i tij është veçse një sedilje e rrotullueshme në një zyrë të

dekoruar me pjesë e ornamente nga ekspozita të ndryshme dhe pallate mbretërore që i përkasin të shkuarës. Selim Beu nuk lodhet kurrë së mbikqyruri e përmenduri kushtetutën mbretërore shqiptare dhe traditat shqiptare. Si kancelar i Mbretit, ai nuk ka kursyer asnjë përpjekje për të parë jo vetëm që martesa të bëhet sipas rregullave strikte, në përputhje me kodin civil, por edhe që jeta brenda kornizave të ligjit, të jetohet sipas disa normave strikte.

Marrë nga: The Aust ralian Australian Women’ eekly 1 qershor 1975 omen’ss W Weekly eekly,, 1 11

4

SH SH..com

www.shqiptarja.com

POEZI

RILINDASI SUPLEMENT JAVOR I

E diel, 26 shkurt 2012

MUSA RAMADANI

Portreti i avangardistit në pleqëri Një cikël poetik shoqëruar me vizatime nga poeti, shkrimtari, artisti dhe eseisti Musa Ramadani. Prezantuar javën e shkuar përmes një pjese bisede për Kadarenë dhe Anton Pashkun dhe nj ë biografie e bibliografi e të përmbledhur një bibliografie përmbledhur,, “Rilindasi” sjell në këtë numër numër,, një dimension tjetër të Musa Ramadanit, atë të poezisë...

Përsiatje asociative K. + K Po të ishte gjallë Kafka F. ende Do të bindej që jo sall në Pragë Po edhe në Kosovë lindin Jozef K.-të Shumëzohen për çdo dhjetë vjet Ndoshta s’dinë për protagonistin E romanit të Kafkës “Procesi” Po të akuzuar, dënuar, ekzekutuar Janë për vepra që nuk ekzistojnë Mbase Kafka ka lindur në Kosovë E në Pragë ka jetuar gabimisht Shqiptarët tash e lexojnë Kafkën Pasi përjetuan të gjitha proceset Ata që ende kanë shpëtuar gjallë Hebreun Kafka po e bëjnë mik Praga e Prishtina: koincidencë?!? /20 janar 1993/

Reflekse intimiste Historia e pikës sime S’para unë isha veçse një pikë Më pas u mërzita e u bëra presje Aventura filloi brenda gjysmëkrahu Kaluan shekuj, era e mileniume, epoka Luftëra, armëpushime, shumë paqe pak liri Harku ecte udhës së rrethit e u mbyll Gjysmë shekulli isha një zero e madhe Në fillim të këtij mileniumi të tretë Droj në mos kthehem sërish në pikë. /Më 30.8.1993/

Kur nuk flas – shkruaj E kur shkruaj pandalur Është e tepërt të llomotis Fjala më mungoi n’fëmijëri Shkrimi paguhet shtrenjtë Heshtjen më falin gratis M-logun e brendshëm shijova Para njohjes me letërsinë Dhe mësimit të estetikës Sa i parrezik e vrastar Dialogu me veten time Edhe në këtë kohë-kurvë.

Nirvana Zero Hiç libër-njeri) (Njeri-libër e libër -njeri) Libri tha: do të bëhem njeri i gjallë Njeriu tha: libër i vdekur do të bëhesha Që kur e mvesha me shkronja lëkurën Hyra dhe mbeta në trupin e njeriut Që kur belbëzova fjalët e para vetë Në faqet e librit peng u çerdhova Pashë rrugës një njeri tek ecte si libër Takova një libër tek bënte rojë si njeri Pakësohen njerëzit e shtohen librat plot Në qytet ka njeri-libër e libër-njeri. /Më 15 tetor 1993/

Krejt ç’them pa zë Hije e asaj që ndiej Krejt ç’shkruaj n’vetmi Trajtë e zbehur mendimi

Veronika kërkon vrapuesen e Prizrenit Po mbyllet tashmë harku i një viti të madh Veronika veshi pelerinën e mjegullt londineze Mbase shkon e vjen andej nga Muzeu britanik Duke intervistuar Vrapuesen ditë për ditë Që arkeologu Evans diplomat sur koleksionuar Nga zgorka e nëntokës së lashtë të Prizrenit E shpuri ngaherë në vitrinat e Muzeut të Londrës Sa herë e ngashënjente ajo mjegull blu londineze Veronika hidhej në qafë të Vrapueses së Prizrenit Tashmë përfundimisht do të ketë rënë në dashuri Se kur bien në dashuri femra me tjetër femër Një Vrapuese Moderne me një Vrapuese An(ti)ke-ike Edhe poetja e Lezbos- Safo-do t’u kish zili Dashuria mashkullore mbetet platonike-tonike Po mbyllet tashmë harku i një viti të madh Rrethi do ta këpusë së shtrënguari krejt Veronika veshi pelerinën blu londineze-ze

POEZI

RILINDASI SUPLEMENT JAVOR I

E diel, 26 shkurt 2012

SH SH..com

Me poezinë e tij personale e mitike, herë me shenja autobiografike, herë me finesa filozofike, shënjon një hap më tutje drejt një avancimi të gjuhës poetike. Në mënyrë të veçantë, duhet të theksohet sprova e tij e suksesshme për një poezi sinjalistike, konkrete, intermediale.

Kësisoj, Ramadani është nismëtar dhe përfaqësues i poetikes vokovizuale, sinjalistike dhe intermediale në letërsinë shqipe.

Të marrim narkotik sivjet?

(Jo, ashtu mplakemi më shpejt) /Më 12.4 dhe më 21. 4. 1993/

Efemerizma Vjeneze Veç në mëngjes, Vjenë E di esullisht se sa (e) Paskam jetuar ditën dje E sotmja i ngjason ëndrrës Vjenë, mëngjesin që do të vije Vallë, do ta dija se si (e) Paskam shpenzuar ditën Ditë-e- Natë, Natë –e – ditë Vjenën efemere përjetoj. //Vjenë, më 4/5 mars 2010//

Ca poetëve dhe atyre që kujtojnë se janë

Hyri në mjegull e u shndërrua në Vrapuese Vrapuesja tash shëtit rrugëve të Londrës E Veronika rri në vitrinat e Muzeut britanik. /Më 29.3.1993/

As i mbys të dashurit e mi as i ngjall Njeriu e koha shpalojnë misteret Mistike mbetet vetëm vdekja mistike Ç’të bëj me një jetë njëmijë vdekje S’mund t’ju ngjall nga mjegulla Pas katërmijë e pesëqind vjetësh Si Gilgameshi i lashtë e mitik Mund të provoj të gjej ndoj barishte Kundër pavdekësisë ose amshimit Por droj nëse në udhëkryqet e botës Do të has papritmas ndonjë pasardhëse Të Nimfave sikundër ajo Sabita e urtë Që të vërtetojë kotësinë e gjurmimit Nuk dua t’i ngjall përsëri nuk dua As t’i mbys nuk dua dot t’i mbys Të dashurit e botës nga mjegulla Misteret i shpalojnë njeriu e koha Vetëm vdekja nuk gënjen në botë Ligjëron nga përvoja Sadek Hedajati. /26.9.1979/

Empiria në vargje (Dialog me veten ) Të pimë raki sonte?

(Jo, na çartët bukuria) Të flemë me gra më shpesh?

(Do të na thinjen flokët, jo)

Poet do të thotë të jesh Natën zgjuar e ditën fjetur I marrë që shtiret vetë Palaço që qan e qan Hamall që s’kërruset Pijanik që nuk dehet Asket që qesh e qesh Rregull që shkelet Parim që s’përmblidhet Ditar që nuk shlyhet Libër që nuk shqyhet Bishë që nuk zbutet Rrjedhë pa një pendë Natën zgjuar e ditën fjetur Ku ta di si ta di kur s’e di Se ç’do të thotë të jesh poet Pak nga të gjitha apo e plota Pjesëtuar pjesërisht pjesëtuar Shumëzo e mblidh e zbrit ende Vetvetja frymon te të tjerët

Grafite este(je)tike Pa vuajtje të thellë s’ka art!

Arti, ndaj dhe letërsia, lind nga dëshpërimi.

Punojmë vetëm e vetëm që ta harrojmë vdekjen.

Shkalla ose faza e parë e çmendurisë vjen kur njeriu nuk ka apo nuk di se çfarë të punojë ose me se te merret...

Shkrimtarët: nuk mund ta ndryshojnë vetveten e pale ta provojnë ta ndryshojnë krejt botën: shkrimtarët.

Vetëm vera e zezë zbut shqisat e bardha e rrit tensionin e kuq.

I vetmuar di më se miri se ç’do të jesh Ndër njerëz ose në mesin e tyre!

Vetmia nuk është vetmi po qe se s’e shkaktojnë njerëzit.

Sadik Hedajat- ç’ishe ti: fantazmë apo njeri?! Çdo natë duhet të vdesësh për të lindur diçka.

Natën, kur njerëzia fle pa brekë apo pa to, Unë Kërkoj e madje gjurmoj frymëzimin për veprën time që po shkruhet ngadalë e vështirë. Çka di nata, nuk di dita, viti as shekulli!

Do të vdes një natë të vonë Pa dëshmitar Duke pritur absurdin Çdo gjë ka kuptim E krejt bota është e pakuptimtë!

5

www.shqiptarja.com

6

SH SH..com

STUDIMI

www.shqiptarja.com

RILINDASI SUPLEMENT JAVOR I

E diel, 26 shkurt 2012

KONTRIBUTI HISTORIA

Uk Lushi

Q

ysh prej kur arritën në tokën e Amerikës për shu micën e shqiptaro-amerikanëve ndër çështjet kryesore të preokupimit të tyre ka qenë shqetësimi për atdheun origjinal dhe bashkatdhetarët e tyre në tokat shqiptare. Është e padiskutueshme që sa i përket influencimit të qeverisë amerikanë të veprojë në interes të bashkatdhetarëve të tyre në Ballkan, shqiptarët e Amerikës kanë qenë një ndër grupet etnike më të suksesshme. Shqiptaro-amerikanët kanë arritur rezultate të shquara që prej se ata zgjodhën Amerikën të jetë vendi i tyre i ri; sidoqoftë, në aspektet e veprimit si grup i organizuar në segmente të rëndësishme të jetës institucionale dhe formale, siç janë arsimimi, biznesi, politika, kultura dhe zbavitja, suksesi nuk ka qenë i madh sa ka mundur të jetë dhe sa do të duhej të kishte qenë. E vërteta mund të lëndojë, por është më mirë të thuhet lakuriq. Sociologët në përgjithësi i klasifikojnë grupet etnike në dy tipe: tradicionale dhe moderne. Një grup etnik konsiderohet tradicional nëse i jepet prioritet partikularizmit etnik në sferën publike dhe private dhe nëse shërbimet e nevojshme për grupin sigurohen ekskluzivisht nga njerëzit përbrenda grupit. Një grup etnik kategorizohet të jetë modern nëse ai njeh si prioritet universalizmin në sferën publike, partikularizmin etnik në sferën private dhe përdor shërbime që vijnë nga grupe diverse etnike dhe nga njerëz jashtë grupit etnik ose mbarë shoqëria. Shqiptaro-amerikanët nuk janë grup i lehtë për t’u kategorizuar, por pozita e tyre në jetën amerikane lejon të konkludohet, që, edhe nëse jo ende, ata janë në rrugë e sipër të hyjnë në radhën e grupeve etnike moderne. Çfarë është baza e një konstatimi të këtillë? Le t’i shtjellojmë argumentet që portretizojnë shqiptaro-amerikanët si grup etnik tradicional dhe si grup etnik modern.

Së pari, shqiptaro-amerikanët e sotëm është vështirë të kualifikohen si grup etnik modern sepse etnocentrizmi përshkon pikëpamjen e tyre për botën. Shqiptarët e Amerikës preferojnë të kenë kontakt dhe të bashkëpunojnë me shqiptarë tjerë më shumë se sa me anëtarët e grupeve tjera etnike. Një ndër arsyet pse ndodh kjo është fakti që shumica e tyre operojnë biznese të vogla familjare në zonat ku koncentrimi i shqiptaro-amerikanëve është i madh.

Së dyti, shqiptaro-amerikanët ende lejojnë etnicitetin dhe traditat e tyre etnike të mbushin sferën e tyre publike dhe private, ndërkaq që grupet moderne etnike pranojnë një sovranitet të limituar të zakoneve dhe traditave vetëm se në sferën private.

Së treti, edhe pse endogamia nuk është e detyrueshme, shqiptaroamerikanët ende posedojnë ndjenja të fuqishme që do duhej të martoheshin brenda për brenda grupit ose të shkojnë në vendet shqiptare në Ballkan për të gjetur nuse apo dhëndër. Me fjalë tjera, rekrutimi i

SHQIPTARO-AMERIKANET Cilët janë ata sot dhe cilët do të jenë nesër?

anëtarëve të rinj bëhet kryesisht përmes lindjes si shqiptar apo shqiptaro-amerikan. Por, në anën tjetër, kohëve të fundit ka ndryshime sepse disa shqiptaro-amerikanë kanë filluar të martojnë anëtarë nga grupe tjera etnike amerikane dhe t’i integrojnë ata ose ato në komunitetin shqiptaroamerikan. Ky integrim dhe rekrutim për zgjerim janë veçantësi të grupeve etnike moderne.

Së katërti, shqiptaro-amerikanët nuk i japin vlerë të veçantë bazës gjeografike, si një nga tri elementet të cilat përcaktojnë identitetin etnik, për arsye se ata besojnë që dy elementet tjera- origjina e përbashkët dhe historia kulturore janë të mjaftueshme që t’i bëjnë ata të ndihen pjesë e komunitetit, çfarë në të shumtën e kohës reflektohet përmes socializimit të përditshëm të shqiptaro-amerikanëve me shqiptaroamerikanë.

Argumentet e paraqitura më lartë dhe përshkrimi i deritanishëm i shqiptaro-amerikanëve mund të çorientojë drejt të të menduarit se ata qenkan grup etnik tipik tradicional. Mirëpo, një vlerësim i tillë nuk është reflektim i plotë i situatës dhe pozitës së tyre në mozaikun etnik të Amerikës.

Sipas regjistrimit federal amerikan të popullsisë nga viti 2000, nga 4,756 imigrantë shqiptarë të pranuar në SHBA gjatë vitit fiskal 2000, 577 punonin si profesionistë në fusha teknologjike apo specialistike;

Në foto: Joe DioGuardi dhe Shirley Cloyes DioGuardi

baba shqiptaro-amerikan dërgon vajzën e tij të marrë diplomë universiteti, por, në të njëjtën kohë, i kufizon asaj lëvizjet jashtë orarit të shkollës. Apo një rast tjetër, një bashkëshort shqiptaro-amerikan pret nga e shoqja e tij të luajë rolin e gruas Madonë duke qëndruar në shtëpi për t’u kujdesur për fëmijët, ndërsa ai vetë bën dy punë për të mbajtur familjen. Sidoqoftë, në tërësi, kjo gjendje e mjegulluar e qenies midis tipit modern dhe tradicional etnik është duke u venitur. Shqiptaro-amerikanët kanë parë përfitimet e investimit në edukim, sidomos në dekadën e fundit, dhe shumë prej tyre kanë mbaruar apo vazhdojnë shkollat më prestigjioze në Amerikë.

Ata ose ato kanë zënë pozita të respektuara me korporatat më të rëndësishme amerikane, prej industrisë së reklamave në Sot, 135 vite pas arritjes së të parit Madison Avshqiptar të njohur në tokën amerienue e deri në botën e fikane, shqiptaro-amerikanët duket të nancave në Wall Street, kenë gjetur shtegun e duhur ndërsa janë duke përparuar në hi74 në pozita ekzekutive, administra- erarkinë e karrierave të tyre me tive dhe menaxheriale; 141 në shpejtësi. shitje; 177 në mbështetje adminisNjë dekadë në shekullin XXI, më trative; 169 në prodhimtari precize, shumë se kurrë deri më tash, ka një zejtari dhe riparime; 66 ishin oper- rizgjim të fortë të interesit në stuatorë ose punëtorë të thjeshtë; 135 dimet etnike në Amerikë. Nocionet punonin në bujqësi, peshkatari apo si “tenxherja e zierjes etnike” (“the pylltari; 632 punonin në industrinë melting pot”), “pluralizmi kulture shërbimeve dhe 2,585 nuk kishin or” (“cultural pluralism”), “akulturiprofesion apo nuk kishin raportuar mi” (“acculturation”) dhe “asimilimi” (“assimilation”) janë duke u përnjë të tillë.

Pra, me 2011, shqiptaro-ameri- dorur me frekuencë të shpeshtuar. kanët e shekullit XXI janë të inte- Studimi i grupeve të vogla etnike gruar dhe marrin pjesë në të gjitha amerikane ka filluar të ngrejë kokë. fushat e jetës amerikane. Shqiptarët Ç’është e vërteta, asimilimi i pritur që jetojnë në Amerikë, ata që janë dhe predikuar nga gjeneratat e vjeimigrantë të rinj dhe ata që jetojnë tra të sociologëve dhe shkollarëve të në Amerikë për disa breza, drejtojnë etnicitetit është dëshmuar të ketë apo menaxhojnë një koleksion të qenë parashikim jo i saktë. Fjala tërë të kompanive prej sektorit të vjen, Richard Alba, Herber J. Gans ndërtimtarisë, tregtisë, patundsh- dhe Milton M. Gordon, të gjithë mërive e deri te sektorët e prodhimit kanë prognozuar fundin e etnicitetit dhe financave. Ama është një para- në asimilim; të tjerë si Alejandro doks i vërtetë për shembull që një Portes, Min Zhou dhe Ruben G.

Rumbaut kanë tentuar të ndërtojnë teori të reja të asimilimit, dhe disa të tjerë, si William J. Wilson, Bart Landry dhe Kathryn M. Neckerman kanë ardhur në përfundim se eventualisht në luftimin e klasës kundër enticitetit, e para do të fitonte. Mirëpo realiteti kryeneç ka treguar diçka tjetër përsëri dhe përsëri.

Etniciteti jo vetëm që ka mbizotëruar, por ka hedhur filiza dhe është duke mugulluar në vende ku pritej më së pakut, njëra ndër to në mesin e atyre që marrin edukimin e lartë më të mirë dhe në brezin e parë të amerikanëve të rinj. Një rast ilustrues për rilindjen e etnicitetit në tokën amerikane janë vetë shqiptaro-amerikanët. Me 1999, ata u bënë grupi i parë etnik që në mënyrë të organizuar dhe hapur dërguan një formacion ushtarak (Batalioni “Atlantiku”) nga toka amerikane për të luftuar për një vend tjetër. Batalioni “Atlantiku” përbëhej nga luftëtarë vullnetarë të cilët u rekrutuan nga komuniteti shqiptaro-amerikan anekënd Amerikës për t’ ju bashkuar UÇK-së gjatë Luftës së Kosovës.

Ushtarët e këtij batalioni u regjistruan dhe luftuan për të ndihmuar përpjekjen e Amerikës, NATO-s dhe bashkëkombësve të tyre për të çliruar Kosovën nga zgjedha serbe. Në mesin e qindra luftëtarëve të Batalionit “Atlantiku”, gati një e treta ishin shqiptaro-amerikanë të brezit të parë dhe të lindur në SHBA. Ky shembull konkret mbështet fuqishëm teorinë e pro-etnicitetit.

Dërgimi i luftëtarëve të lirisë shqiptaro-amerikanë për të çliruar tokat stërgjyshore nuk mund të jetë vetëm simbolizëm etnik.

Shqiptaro-amerikanët janë shembulli më shpjegues që entiniciteti nuk është duke vdekur. Përkundrazi, ai është duke u ringjallur. Pavarësisht këtij trendi, çfarë nuk është duke u zhvilluar si duhet dhe ende është shumë rudimentar lidhur me rastin e etnicitetit mes shqiptaro-amerikanëve është literatura studimore mbi shqiptaro-amerikanët. Burime dhe punimet shkencore dhe studimore për shqiptaro-amerikanët dhe historinë e tyre në Amerikë janë shumë të pakta. Ca nga ato që mer-

itojnë të përmenden janë: “The Albanian Struggle in the Old World and the New” përgatitur nga Federal Writers Project of the Works Progress Administration of Massachusetts nga viti 1939, “Albanians in America” nga Constantine Demo e shkruar në vitin 1960, “The Albanian-American Odyssey- A Pilot Study of the Albanian Community of Boston, Massachusetts” përpiluar nga Dennis L. Nagi në vitin 1989, “Albanians in Michigan” nga autorja Frances Trix botuar me 2001, “The Albanian-American Community in the United States: A Diaspora Coming to Visibility” nga studiueset Nadege Ragaru dhe Amilda Dymi publikaur me 2004 dhe “Albanian Refugees Seeking Political Asylum in the United States: Process and Problems” nga profesori Bernd J. Fischer botuar me 2005.

Mbase hulumtimet dhe shkrimet etnike dhe sociologjike mbi shqiptaro-amerikanët është një fushë që kërkon përqendrimin e vetë studiuesve shqiptaro-amerikanë, në vend se të pritet që të tjerët të bëjnë këtë për shqiptaro-amerikanët. Thënë shkurt dhe troç, shqiptaro-amerikanët do të duhej të ndjekin shembujt e grupeve tjera etnike në Amerikë, të cilat studiojnë dhe dokumentojnë praninë, kontributet dhe zhvillimet e tyre si grupe etnike brenda shoqërisë amerikane.

Deviza e botës moderne është dija teknike dhe teknologjike, e cila kërkon shumë shkëmbime të marrje-dhënies dhe më së miri përvetësohet duke kryer trajnime speciale dhe jo vetëm përmes socializimit të përditshëm me njerëz nga grupi i njëjtë etnik. Shqiptaro-amerikanët, si grupet tjera etnike në Amerikë, do duhej të krijonin organizata të forta formale si fjala bie qendra për karrierë dhe institute edukative për studimin e historisë dhe kulturës shqiptaro-amerikane, sepse institucionet formale janë më adekuate për menaxhimin e punëve që kërkojnë dije teknike. Kjo nuk do të thotë që shqiptaro-amerikanët nuk nevojisin edhe organizata informale si për shembull ansamblet folklorike dhe festivalet. Institucionet informale u ndihmojnë grupeve etnike të mbajnë lidhjet dhe të bashkëveprojnë me njëri-tjetrin në angazhimet internale. Shumë studime kanë treguar që njerëzit me orientim të fortë nga familja dhe komuniteti kanë gjasa më shumë të jenë të suksesshëm profesionalisht. Si të mbahet në balancë kjo ndërvarshmëri? Ka një lidhje reciproke midis grupeve etnike dhe organizimit formal përkundër strukturave të tyre konfliktuale me njëratjetrën. Shqiptaro-amerikanët do të duhej të zgjedhin një sintezë mes formalizmit dhe informalizmit. Është e vërtetë organizatat formale janë më efiçiente në shumë aspekte, porse, në situatat kur dija teknike nuk është shumë e nevojshme dhe paqartësia

HISTORIA

RILINDASI SUPLEMENT JAVOR I

është e madhe, organizatat informale dhe strukturat e vjetra të grupeve etnike janë më efektive dhe më të përshtatshme.

Pra, në përgjithësi, grupet etnike moderne karakterizohen me zbatim të universalizmit në sferën publike dhe partikularizëm etnik në sferën private, për dallim prej grupeve etnike tradicionale, të cilat izolojnë veten në aspektin social dhe gjeografik. Zgjidhja më optimale për shqiptaro-amerikanët duket të jetë që ata të vazhdojnë të punojnë shumë dhe të jenë mendjehapur, ashtu që të bëhen plotësisht grup etnik modern. Hebrenjo-amerikanët janë një model i kësaj qasjeje. Hebrenjtë paraqesin një grup etnik modern ngase ata ditën të kthejnë persekutimin dhe diferencat kulturore në fuqi dhe përparësi. Ata e ndanë dhe ndajnë botën private nga ajo publike. Hebrenjtë zbatuan kriteret e efiçiencës në sferën publike dhe mbajtën lidhjet intime sociale brenda sferës private të grupit të tyre, prandaj dhe janë ndër grupet etnike më të përparuara të Amerikës.

Sot, 135 vite pas arritjes së të parit shqiptar të njohur në tokën amerikane, shqiptaro-amerikanët duket të kenë gjetur shtegun e duhur ndërsa përpiqen të krijojnë dhe forcojnë organizata të vjetra dhe të reja formale çdo ditë e më shumë. Gjashtë nga to janë më të fortat dhe më të dalluarat. Ato janë: Federata Panshqiptare VATRA, e cila u formua me 12 prill 1912; Organizata Kombëtare Shqiptaro-Amerikane (A.A.N.O) e cilua u themelua me 1946; Liga Qytetare Shqiptaro-Amerikane (AACL) e cila u formua nga kongresmeni i parë shqiptaro-amerikan me prejardhje nga Diaspora arbëreshe në Itali- Joe DioGuradi; Këshilli Kombëtar Shqiptaro-Amerikan (NAAC) që u krijua me 1996; Organizata e Grave ShqiptaroAmerikane “Motrat Qiriazi” që filloi aktivitetet e saj me 1998; dhe Rrjeti Profesionistëve dhe Ndërmarrësve Shqiptaro-Amerikanë (APEN) që u formua me 2008. Por, shqiptaroamerikanët assesi nuk do duhej të lënë anash mbështetjen për institucionet informale. Ata do të duhej të angazhoheshin njëjtë të forcojnë edhe organizatat formale edhe informale. Gjithnjë e më shumë shqiptaro-amerikanë janë duke përparuar në edukim, janë duke krijuar lidhje me komunitete tjera rreth shqiptaroamerikanëve dhe të gjitha këto aktivitete janë evidencë që me arsye të vihet te përfundimi që shqiptaroamerikanët shumë shpejt do të jenë grup etnik modern në tërë plotninë e tyre si komunitet etnik në SHBA. Shqiptaro-amerikanët kanë të drejtë të jenë krenarë për historinë, trashëgiminë, identitetin e tyre si dhe atdheun e tyre të ri- Shtetet e Bashkuara të Amerikës, i cili ka bërë aq shumë për ta dhe për vendet e tyre origjinale në Ballkan.

Rrugëtimi për në modernitet tashmë ka filluar. E ardhmja e shqiptaro-amerikanëve duket e premtuese dhe e ndritshme. Vazhdimi i mbajtjes dhe sjelljes së pishtarit të përpjekjeve dhe sukseseve të shqiptaro-amerikanëve varet nga vetë shqiptaro-amerikanët dhe si do të sillen ata në botën moderne.

(Pjesa e tretë dhe e fundit. Origjinali i këtij punimi është botuar në anglisht me titullin “AlbanianAmericans Their Genealogy, Who They Are And Who Shall They Be” në gazetat Dielli dhe Illyria në New York në nëntor 2010. Përktheu nga anglishtja në shqip- Uk Lushi)

E diel, 26 shkurt 2012

SH SH..com

7

www.shqiptarja.com

DJELMURIA SHQIPTARE Shfaqjet e para teatrale në shqip në Stambollin perandorak 1910 Anastas FRASHERI

M

e shpalljen e konstitucionit në Turqi më 10 korrik 1908, popu lli shqiptar, më tepër se çdo popull tjetër nga ata që jetonin nën sundimin e imperatoris ottomane, e ndjeu më thellë dhuratën e lirisë q’i jepesh me ndryshimin politik në Turqi, mori frymë lirisht dhe filloi të organizohet e të çelë klube për të qenë të bashkuar që të kërkojnë e të sigurojnë të drejta kombësije, gjuhe e shkollash si ato që kishin dhe kombet e tjerë, Grekët, Ermenët e Israelitët.Por për Në foto: Abdyl bej Ypi, patriot i shquar, perkthyesi fat të keq, nuk u optenua ajo që dëshirohesh se, Shqiptarve, asi dhe adaptuesi i drames “Besa” të Sami bej Frasherit kohe, nuk u binte sëpata në një vend dhe në klubet e tyre hynë persona që, veç emerit, s’kishin asnjë ndjenje Shqiptari dhe klubet deshnë t’i përdorin për qellime politike të ndryshme të tyre.Si në të cilën e ka përkthyer në shqip Z. Sabri Qyteza. Suksesi ka qenë mjaft i gjithe qytetet ashtu edhe në Stamboll – merret vesh se atje me pare kënaqeshëm e sidomos në inkasime nga të cilat një pjesë ju dërgua Norse në kund gjetke – u çel klubi dhe për fat të keq as ky nuk shpetoi males së Elbasanit dhe gjysma mbeti për dobi të Klubit të Stambollit. Po nga influenza e nderhyresve dhe, me gjithe luftimin q’u be nga an’ e kjo dramë u lojt edhe më vonë prap në një nga theatrot e Shehzadebashit. disa me të vertet patrioteve për të nilezuar ate influenze, klubi nuk Në Stamboll, me 1909 filloi të botohet gazeta “Shqiptari” nën drejtimin e mundi të kryeje me sukses të plote gjer në fund misionin e naltë që të ndjerit patriot Dervish Hima. Rreth tij qenë mbledhur një grumbull i kish në ato vitet e para të lirisë. Por këtë çështje e lemë pa prekur; vogël djelmoshash plot gjallni dhe enthuziazmë dhe që e kishin krijuar këtë ia leme atij që do të merret me historinë e veprimeve të perçerdhen e tyre në Parmak-kapu të Bejollës. Financat e gazetës nuk vinin sonave e instituteve politike shqiptare. Ne do të merremi vetëm me mirë. Nga mungesa e të hollave gazeta filloi të mos dalë rregullisht. Burrlëvizjen intelektuale të djelmurisë shqiptare në Stamboll në vitet e im tjetër s’kish veç grosharkat e shqiptarëve. Por populli sot dhe në këtë para pas shpalljes të konstitucionit në Turqi, e konkretisht, me preShqipëri të lirë e të përmbledhur nuk mban dot gazetë e jo të mbante në zantimin e disa ç’faqësinave në gjuhën shqip që lanë kujtim, bënë ato kohëra! Gazeta ish në rrezik të mbyllej. Në krye të bashkëpunëtorëve bujë, u përmenden prej gjithë shtypit të qytetit kosmopolit që shtritë “Shqiptarit” qendronte patrioti i palodhur dhe idealisti ndjesë pastë het në buzë-detet magjike të Bosforit. Djelmuria shqiptare, si ajo që Cile Vreto Postenani. Hidhet një mendim i lojtjes së të një çfaqësine për vazhdonte ende në bankot e shkollave të ndryshme si dhe ajo që dobi të gazetës. Asi kohe qe mode në Stamboll të jepeshin çfaqësina prej merresh me jetën praktike, ndjente një shtytje të madhe për vepshoqërive mirëbërëse për beneficin e tyre. Fjala u bë punë dhe për organirime që kishin për qëllim ngjalljen e idesë së kombësisë dhe shzimin u ngarkuan Cile Vretua dhe Lonidha Frashëri. Duhesh një çfaqëstytjen për të arritur dhe Shqipëtari inë tjetër se të dyja që ishin adoptuar në në serën e popujve të tjerë në gjithë shqip qenë lojtur dhe do të hiqnin interefushat e manifestimeve shoqnore e simin. Por edhe kjo u gjend. Drama intelektuale. Dhe kështu pamë në “Gollfo” e shkrimtarit grek Peresiadhis. vitet e para të formohen shoqërira Një idil që mbaron në tragjedi dhe që zhprej djelmurisë, një shoqeri intelevillohet në bjeshkat e malit Parnas ku ktuale prej studentave të shkollave kanë goditur kasollet e tyre çelnikët. Një turke, tjetër prej atyre të Robert vepër që mban erë stan, shpendër dhe Kolezhit, dhe tjetër prej krijonjësve trendelinë! Sikur qe shkruar me porosi dhe klubit letrar “Diturija” në që të bëhet në bjeshkët shqiptare. Asnjë Ballek Pazar të Stambollit dhe më ndryshim. Mbi këto dhe adoptimi në gjuvon rreth gazetes “Shqyptari” dhe hën shqip qe i mbaruar. U ndanë rolet. organit “E Verteta”.

Provat vazhduan gati gjashtë javë. MuDjelmuria shqiptare e Stambolngesa teknike q’u konstatua në dy çfaqëlit plot zel, enthuziasmë dhe me sinat e para, kësaj here u evitua. Tri vaNë foto: Grupi artistik i kryesuar nga deshirin që të futje në zemrat e shjza shqiptare, dy bija të një familje nga Leonidha Frasheri që luajti dramen “Gollfo” qiptarëve dashurin për kombësi, Frashëri dhe një prej Stegopuli të Lunxpër gjuhën e për shkronjat shqip, mori inisjativën e pëlqyer dhe heris, ofruan bashkëpunimin e tyre. Biletat që ditet e para u disponuan. vendosi lojtjen e një theatroje me çfaqësinën “Besa” dramën e Sami Komisjoni i plasarimit të tyre derdhi gjithë aktivitetin e tij. Ditë prezantiFrasherit q’e kish përkthyer në gjuhën shqip i ndjeri Abdyl Ypi. Pas mi u caktua dhe u lajmerua mbrëmja e 20 shkurtit 1910 në theatrin pregatitjeve të gjata u dha çfaqësina në mbrëmjen e së shtunës me “Variété” të Bejollës. Qysh herët llozhat e plazha qenë mbushur. Lozhat 24 nëntor 1908 në një nga theatrot e Bejollës, në “Odeon” dhe pati ishin mbushur ding prej funksionareve, deputeteve e personalitete të çquar një sukses të pashpresuarë. Gjithë plazha dhe lozhat e theatrit qene nga elita e Stambollit. Në plazhen e gjere s’keshe ku të hidhej mollën. plot, të mbushura me një popull, i cili kish vrapuar të shohi të paren Gjisheja mbylli që shpejt se nuk kish ku hynin të tjerë. Para se të fillonte çfaqesine që jepesh në gjuhën shqip. Qe një pamje e ngashërueshme, çfaqesina, i ndjeri Dervish Hima, mbajti një fjalim shqip e turqisht në të tepër mallëngjyese kur u çel perdeja dhe u pa Merushja që po qante cilin, mbasi bëri një përshkrim të mundimeve që heqin fletoraret shqiptare, në gjuhën e ëmbël, brengun e dashurisë. E kujt nuk ju levrit zemra theksoi mirenjohjen e tij si drejtor i gazetës “Shqiptari” për këtë zhest atë çast me atë pamje aqë mallëngjyese? Amatorët, për nder të tyre spontant të djelmuris shqiptare që beri për mprojtjen e përkrahjen e sht’a themi, ishin pregatitur mjaft mirë dhe e lojtën me gjith shpirt typit kombëtar. Ne intervalin e skenes se dyte, Z. Fehim Zavalani, mbajti rolin e tyre. Kush e di! Mbase e ndjenin në vetë-vehte atë minutë një të thekshem ku tregoi qëllimin e lojtjes dhe citoi virtutet e nalta, fjalim rolin që loznin në zgjuajtjen e ndjenjave të fjetura kombëtare të kaq q’e karakterizojnë popullin shqiptar. Çilet perdeja dhe fillon çfaqesina. e kaq spektatorëve! Edhe me të vërtet, ajo godinë e përmbledhur e Një sukses i paharrueshëm. Sukses materjal, por më shumë sukses mor“Odeon-it” atë mbrëme u bë “pellga e Silloam-it”, se shumë hynë al. Zemra shqiptare edhe kësaj here levriti nga ngashërimi se pa dhe një indiferente dhe kundërshtare të idesë kombëtare, por duallë të herë çfaqesinë në gjuhën e ëmbël shqip. Amatoret që muare pjesë në këtë ngashëryer, duallë të ndryshuar! çfaqesine ishin: Znj. Katerina K. Noço si Gollfo, Illi Izgari si Tashua, Lonidha Amatorët e q’e lotën këtë drame qenë: Sh.Leskoviku, si MerushFrasheri si Kiçua, Illi Kristoprifti si Xha Thanasi, Thoma Melani si Zisua, ja, Pandeli Papalilo si Rexhepi, i ndjeri Mustafa Qulli si Zyberi, Zonjeza Dhespo K. Noço si Sterja, Zonjusha Zoica Stegopulli si Stavrulla, Skendo Pojani si Selfua, Karaman Frasheri si Rrapua, Sulejman Mihal Qirjazi (adoptuesi në shqip i drames) si Janua, Pandeli Alldupi si Permeti si Asllani, Fejzi Leskoviku si Fetahu, Sabri Qyteza si Dhimoja, Jani Zallari si Xhoxhi, Anastas Frasheri si Lord ingliz shetites, Demir beu, Sadedin Ohri si Evrenozi, Sami Berati si Xhakua, Sotir Kristoprifti si një fshatar, i ndjeri Cile Vreto si shufler dhe Vasil Ahmet Korça si Sulçeja, Faik Dishnica si kalores, Myin Vlora si Pengenika si kujdestar i skenës. Po prej këtij grupi u lojt pas tri jave dhe Vahideja, Fuat Gjinokastra si Telhaj, Faik Emin Korça si Saideja drama “Trimi i Maleve” adoptuar shqip prej të ndjerit Cile Vreto. Lojtja e dhe Haki Vlora si Selmani. E vetemja e metë e kësaj çfaqësine ka kësi çfaqesinash ka qenë një nga menyrat që përdori djelmuria shqiptare qenë një pikë teknike që rolin e vajzave e losnë djem. Po kjo e e Stambollit në vitet e parë pas hyrietit për të zgjuar ndjenjën kombëtare, metë a nuk vazhdon edhe sot pas 29 plot vjet?! dashurin e gjuhes dhe të shkronjave shqip.”

Prapë me 5 tetor të vitit 1909 prej një grupi studentesh e amaBotuar me rastin festimeve të 25 vjetorit të shpalljes së pavarësisë, në toresh shqiptare u lojt nën patronazhin e Klubit shqiptar të Stam“JA VA”, 28 nentor 1937, ff. 18-25. bollit drama “Mëmëdheu” e shkrimtarit turk Namik Qemal dhe “JAV

8

SH SH..com

LIBRI I RI

www.shqiptarja.com

RILINDASI SUPLEMENT JAVOR I

E diel, 26 shkurt 2012

B IBLIOGRAFIA B OTIMI

Admirina Peçi

S

apo ka dalë nëpër librari “MJEDA-6”, libri i dytë, Bib liografia e Mjedës i studiuesit Mentor Quku. Libri i ri hapet me parathënien e Begzad Baliut me titull: Bibliografi e komentuar e studimeve për Ndre Mjedën. Libri që sapo ka dalë nga shtypi, paraqet një histori të detajuar dhe interesante të studimeve mbi një nga personalitetet më të spikatura të Rilindjes sonë Kombëtare, Ndre Mjedën. Janë gjithsej 413 autorë, kryesisht studiues, shkrimtarë, gazetarë, që paraqiten me 1175 zëra bibliografikë, të cilët japin njohuri mbi jetën dhe veprën e Ndre Mjedës dhe ndriçojnë plane të ndryshme të figurës së shquar të këtij rilindësi. Në krye të toplistës së studiuesve më të spikatur të Mjedës, qëndron shkrimtari dhe studiuesi i8 mirënjohur, Mark Gurakuqi (1922-1970), i cili nga viti 1956 e deri sa vdiq iu kushtua plotësisht kërkimeve, studimeve dhe botimeve mbi poetin dhe gjuhëtarin e madh. Jehona e veprimtarisë shkencore të tij do të vazhdojë edhe pas vdekjes, duke iu botuar veprat edhe deri në ditët e sotme. Plejada prej dhjetë studiuesve më të përkushtuar, që kanë punuar më gjatë dhe që janë më prodhimtarë në fushë të studimeve mjedologjike, plotësohet me studiues dhe shkencëtarë të shquar, si : Jup Kastrati, Dhimitër Shuteriqi, Rexhep Qosja, Injac Zamputi, Vehbi Bala, Rinush Idrizi, Tomor Osmani, Milazim Krasniqi, Mark Ndoja dhe Llazar Siliqi. Për Mjedën kanë shkruar me sukses edhe personalitete të tjera të shquara, vendas dhe të huaj, si: Jolanda Kodra, Mark Krasniqi, Henrik Lacaj, Dom Nikoll Marreku, Jakov Mile, Rajko Nahtigal, Filip Ndocaj, Holger Pedersen, Arshi Pipa, Fadil Podgorica, Ilo Mitko Qafëzezi, Selman Riza, Paul Sibertz, Engjëll Sedaj, Atë Aleksandër Sirdani, Sterjo Spase, Gjush Sheldija, Atë Viktor Volaj, Atë Carlo Villavicenzo, Dom Ndre Zadeja, Atë Gjon Shllaku, Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Idriz Ajeti, Ali Aliu, Eqrem Cabej, Anton Cetta, Palokë Dakaj, Bedri Dedja, Mahir Domi, Qemal Dracini, Skënder Drini, Atë Antonin Fishta, Atë Gjergj Fishta, Dom Nikollë Gazulli, Giusepe Gradilone, Padër Daniel Gjecaj, Enver Gjergjeku, Ndoc Gjetja, Dom Nikoll Gjini, Hamid Gjylbegu, Nexhat Hakiu, Atë Mark Harapi, Gaspër Mërturi

NDRE MJEDA I STUDIUAR NGA 413 AUTORË

Ja kulmet e interesit ndaj tij dhe studiuesit që hodhën baltë Botimi përmbledh 1175 zëra bibliografikë, të cilët japin njohuri mbi jetën dhe veprë ne veprën Ndre Mjedës dhe ndriçojnë plane të ndryshme të figurës së shquar të këtij rilindësi.

Në foto: Kopertina e vëllimit të gjashtë të Mjedës me bibliografi

Jakova, Willy Kamsi.

Duke parë grafikun e studimeve mbi Mjedën, të cilin na e pasqyron më së miri bibliografia e sapo botuar, mësojmë shumë gjëra mbi ecurinë e këtyre studimeve, mbi ndjeshmërinë që ka pasur emri dhe vepra e Mjedës në rrethet kulturore, letrare apo ato zyrtare të kohës, për vlerësimet, sulmet, gafat, paragjykimet ndaj figurës së tij. Për herë të parë emri i Mjedës gjeti jehonë në shtyp, sapo u kthye në Shkodër, në pranverë të vitit 1899, me argumentin kryesor, atë të debateve që pati me anëtarët e shoqërisë Bashkimi për problemin e alfabetit të gjuhës shqipe. Më tej ai do jetë prezent në tekstet shkollore, në leksionet e letërsisë, në kronikën e ngjarjeve të ditës, gjithnjë sa më në hije, gjithnjë pa pretendime, në ndryshim nga shumë bashkëkohës të tij. Mjeda

ndoqi tërë jetën parimin e modestisë dhe të përkorjes: “Ma mirë me qenë se me u dukë”. Sa qe gjallë pati vetëm një kulm të shkrimeve në shtyp për Mjedën dhe veprën e tij: atë të viteve 1936-1938, periudhë që përkon me momentin që shuhet një nga krojet më të pastra të poezisë shqipe, Dom Ndre Mjeda. Kulmi i dytë do të jetë ai i viteve 1942-43, koha kur shpërthyen debate të zjarrta rreth figurës së poetit, lidhur me problemin e alfabetit të Kongresit të Manastirit, si edhe atë hierarakisë në poezinë shqipe. Me këtë rast hodhën shumë baltë mbi emrin e tij, deri sa mohuan që ishte poet.

Kjo gjë pati efekt të kundërt: bëri të rritet interesimi për figurën e Mjedës, si edhe të rilexohej vepra e tij. Nga i gjithë ky debat doli edhe më e ndritur figura e tij e shquar. Pastaj vjen periudha e instalimit të diktaturës në Shqipëri,

që shoqërohet me një heshtje dhe më vonë një pranim me rezerva i veprës së dom Ndre Mjedës. Në vitin 1966, me rastin e jubileut të 100-vjetorit të lindjes pati një bum studimesh, botimesh për Mjedën. U duk sikur do të kishte një hov në studimet mbi poetin, mirëpo përsëri ra intensiteti i botimeve mbi Mjedën, për të pasur një farë ringjitje në vitet ’80, për të rënë në fund fare gjatë viteve të tranzicionit ’90. Kjo përkon me humbjen edhe të eshtrave të poetit që deri atëherë ishin në ruajtje në zyrën e varrimeve të qytetit të Shkodrës. Ishin kohë tranzicioni dhe eshtrat e tij u varrosën pa kujdes, në Rrmaj, një 20 metra në të majtë të Kishës së Vorreve, mbi të cilin u vendosën disa gurë të mëdhenj. Njerëz që punuan në këto vorre, tregojnë se ndofta një dorë e panjohur ndërtoi një vorr të ri mbi atë të Mjedës.

Me fillimin e shekullit XXI, për një dekadë, pati një fluks të dukshëm të studimeve mbi jetën dhe veprën e Mjedës. Kemi një katërfishim të intensitetit të studimeve në krahasim me mesataren e shekullit që shkoi. Kemi sesione speciale për Mjedën, botime special, emisione speciale. Një brez i ri studiuesish i dhanë impulse shkencës së re Mjedologjisë, ku dallohen Milazim Krasniqi, Ahmet Isaku, Kolec Cefa, Begzad Baliu, Gazmend Krasniqi, Vjollca Osja, Flamur Maloku, Marjana Ymeri, Adil Olluri, Evalda Manovi, Tonin Cobani, Ismet Durmaku, Mehmet Elezi, Arjeta Ferlushkaj, Tahir Foniqi, Fatbardha Hoxha, me në krye patriarkët e letrave shqipe, Rexhep Qosja, Shaban Sinani, Stefan Çapaliku, Emin Kabashi, Alfred Capaliku, Italo Kostante Fortuno, Tefë Topalli, etj. Në 2009 u zhvillua një sesion shkencor kushtuar Mjedës në Prishtinë nga Alb-Shkenca, i cili u botua plotësisht, pati edhe një numër special reviste shkencore kushtuar Mjedës “Malësia, nr.3” meritë kryesore e kryeredaktorit të saj, Nikë Gashaj. Një nxitje dha në këtë hov, komuniteti shqiptaroamerikan me organizimet e tij, seminari “Shkodra në Shekuj” i dha një shtysë studimeve mbi Mjedën, ato u botuan. Në 2007 u mbajt në Bibliotekën Marin Barleti një sesion shkencor kushtuar Mjedës, por që nuk u botua asnjëherë. Shtysa filloi me ardhjen e Dom Nikë Ukgjinit në krye të famullisë së Kuklit. U xhirua një film kushtuar Mjedës.

Shumë studiues të rinj u angazhuan me tema diploma dhe master, nga vepra e Mjedës.

Vëllimi i ri lexohet si një histori intriguese me kohëzgjatje më shumë se një shekull, me protagonist kryesor një figurë të ndritur, por edhe me shumë personazhe të tjera e shumë interesante të historisë kombëtare, gjatë shekullit që shkoi, por me pritmëri edhe në shekujt që do të vijnë.