Crowdfunding voor Gemeenten by Simon Douw

Crowdfunding voor gemeenten

Versie 2 Deze gids is opgesteld door crowdfunding bureau Douw&Koren en gepubliceerd op 13 augustus 2014. © Copyright Douw&Koren. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag zonder bronvermelding worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door kopieën of op welke andere manier dan ook. De foto op de voorpagina van deze gids is van Big Rivers Festival Dordrecht, dat met crowdfunding mogelijk is gemaakt. Meer over deze crowdfunding case vindt u verderop in deze gids. Douw&Koren info@douwenkoren.nl www.douwenkoren.nl

Deze gids toont gemeenten de diverse gezichten van civic crowdfunding - de inzet van crowdfunding voor projecten met een publieke waarde. Met de interviews, cases, onderzoek en aanwijzingen uit deze uitgave willen we lokale overheden kennis laten maken met de snelle opkomst van dit fenomeen uitnodigen om te bezien of en hoe crowdfunding een en hen bijdrage kan leveren aan de eigen gemeente. door Douw&Koren

Crowdfunding voor gemeenten

Inhoud Introductie

Case 1: Het Groenste idee van Haarlemmermeer Met wethouder John Nederstigt, communicatie medewerker Remco Asselbergs en projectleider Stephanie Buijs, Gemeente Haarlemmermeer

Case 2: De Stint Met beleidsmedewerker Donja Maeten, stichting Openbare Kantoortijdenschool SOKS

Wat kan een gemeente met crowdfunding?

Crowdfunding platforms

De groei van crowdfunding

Case 3: Voorjebuurt Met Aster van Tilburg, Voorjebuurt

Case 4: Gouda Bruist! Met initiatiefnemer Heleen van Praag, Gouda Bruist!

Case 5: Big Rivers Festival

Case 6: Stadsinitiatief Met projectleider Rob van den Bos, Gemeente Rotterdam

Case 7: Crowdfunden in Amsterdam Oost Met beleidsanalist Anne-Jan Zieleman, Amsterdam Oost

Over Douw&Koren

Aan de slag?

Introductie Van steeds meer wetten komt de uitvoering bij de gemeente te liggen. De gedachte daarbij is dat gemeenten dicht bij hun burgers staan, en daardoor beter dan op afstand opererende organisaties en overheden in staat zijn om in te spelen op de lokale situatie. Dat zou niet alleen beter voor de burger moeten zijn, maar ook aanmerkelijk goedkoper, zo is de redenatie. De bijbehorende budgetten zijn dan ook flink gekort. Gemeenten moeten daardoor pijnlijke keuzes maken: de muziekschool of het buurtcentrum? Een beweegproject voor ouderen of een sportprogramma voor de jeugd? De kringloopwinkel of een beleeftuin? En wat de gemeente ook kiest, het komt haar altijd op forse kritiek te staan. Burgers voelen zich niet zelden het slachtoffer van gemeentelijk beleid, terwijl de gemeente zich van haar kant met handen en voeten gebonden weet door de beperkingen van het beschikbare budget. “De participatiesamenleving die politiek en beleid nu nastreven, is helemaal gericht op sociale participatie – meedoen; politieke participatie – meepraten is uit beeld.” - Evelien Tonkens, bijzonder hoogleraar Actief Burgerschap (UvA) Tegen deze achtergrond en met het streven naar een ‘participatiesamenleving’ mee, komt veelvuldig de vraag naar voren welke bijdrage crowdfunding kan leveren aan voornoemde uitdagingen. Mits goed ingezet, maakt crowdfunding namelijk niet alleen gelden vrij die relevante projecten in de gemeente mogelijk maakt, maar fungeert het ook als vliegwiel om burgerparticipatie in de wijk of gemeente op gang te krijgen. “Het is een gegeven dat gemeenten steeds minder geld te besteden hebben. Tegelijk zie je, juist in een stadsdeel als Amsterdam Oost, een enorm potentieel aan initiatiefrijke, enthousiaste burgers met goede ideeën. Ik dacht: als crowdfunding werkt voor de kunst, waarom dan niet voor de buurt?”  - Anne-Jan Zieleman, beleidsanalist Stadsdeel Amsterdam Oost Crowdfunding genereert veel enthousiasme: uit een recente steekproef die we deden onder 70.000 Nederlanders, blijkt dat burgers geloven dat crowdfunding bijdraagt aan het vertrouwen in de economie. En ook de Tweede Kamer en ministers juichen de opkomst van crowdfunding toe. Al met al een goede voedingsbodem dus voor de opkomst van civic crowdfunding, waarbij een grote groep burgers kleine financiële bijdragen leveren en zo een project met publiek karakter mogelijk maken. Maar de vele gemeenten die nu verkennen wat de mogelijkheden en belemmeringen van crowdfunding binnen hun gemeente zijn, merken al snel dat dat zo eenvoudig nog niet is: de expertise op crowdfunding gebied binnen gemeenten is nog schaars en de ervaringen met crowdfunding worden maar beperkt gedeeld. Wij willen daar verandering in brengen en deze gids is een eerste stap. Met analyse en onderzoek geven we u graag meer grip op de actuele ontwikkelingen, en nog belangrijker: we nemen u mee naar de praktijk. Middels 7 cases in verschillende (kleine en grote) gemeenten geven we u graag inzicht in hoe gemeenten met crowdfunding heel concreet werken aan de veranderende relatie tussen (participerende) burgers en (participerende) gemeente. We zijn geïnspireerd door de gemeenten en projecteigenaren die we afgelopen jaren mochten begeleiden bij hun crowdfunding ambities: we hebben groot respect voor hun pioniersmentaliteit! Met hun doorzettingsvermogen, en dankzij hun ‘ups en downs’, plaveiden zij de weg voor een generatie gemeenten die crowdfunding effectief kunnen inzetten om met hun burgers mooie projecten voor elkaar te krijgen. Wij horen dan ook graag als ú stappen zet of wilt zetten op dit terrein, want als er iets is dat we leerden van afgelopen jaren werken met crowdfunding, dan is het wel: samen kom je verder. - Simon Douw, Hanneke Bonfrer, Aram Goudsmit en Gijsbert Koren

Case 1 Het groenste idee van Haarlemmermeer Met wethouder John Nederstigt (duurzaamheid, werk, jeugd en onderwijs), communicatiemedewerker Remco Asselbergs en projectleider Stephanie Buijs, Gemeente Haarlemmermeer.

Wat is er nodig om als gemeente succesvol het gebruik van crowdfunding te stimuleren? Een innovatieve, enthousiaste wethouder, een paar ambtenaren die buiten de bestaande hokjes kunnen denken, een uitgekiende communicatiecampagne en een dosis gezond verstand. Resultaat: 46 ideeën van burgers op het gebied van duurzaamheid, waarvan er inmiddels vier met succes zijn gefund. Maar ook (en vooral) een positieve ‘buzz’ zoals communicatiemedewerker Remco Asselbergs het omschrijft: “De campagne heeft een groeiende groep inwoners ertoe aangezet na te gaan denken over duurzaamheid en er ook actief mee aan de slag te gaan.” Terug naar 2010. In dat jaar sloot het college van B&W in de gemeente Haarlemmermeer een coalitie-akkoord, waarin duurzaamheid één van de speerpunten was. De verantwoordelijke wethouder John Nederstigt, niet wars van een experiment, besloot een prijsvraag uit te schrijven onder de inwoners om te komen met ideeën en projecten op het gebied van duurzaamheid. Dat was de eerste editie van Het Groenste Idee. De acht winnende projecten werden vervolgens gerealiseerd met hulp van gemeentelijke subsidie of een gunstige lening. Maar de ambities reikten verder. Nederstigt wilde nog meer inwoners betrekken, nog meer ideeën verzamelen en realiseren. En zocht naar mogelijkheden om burgers daarin ook zelf te laten investeren. Juist op dat moment werd crowdfunding platform Oneplanetcrowd gelanceerd, een platform specifiek voor projecten op het gebied van duurzaamheid. De stap naar een vruchtbare samenwerking was toen snel gezet. Haarlemmermeer heeft nooit, zoals sommige andere gemeenten, overwogen een eigen platform voor crowdfunding op te zetten. Nederstigt: ‘Het bouwen van een eigen platform vraagt veel specifieke expertise. Die hebben wij niet in huis. Maar anderen wel. Dus waarom zou je daar niet meer samenwerken?’ Maar zo snel als het idee ontstond werd het nog

Maar zo snel als het idee ontstond, werd het nog niet uitgevoerd. Daar ging een zorgvuldige voorbereiding aan vooraf. Een aantal ambtenaren, onder wie communicatiemedewerker Remco Asselbergs sloot zich een paar dagen op met medewerkers van een communicatiebureau om een goede marketingstrategie te bedenken. Besloten werd tot een gewaagde en ludieke actie. Remco denkt er nog met plezier aan terug. ‘We doopten het project “Green Light District”. De gemeente Haarlemmermeer zou als eerste gemeente alle straatverlichting vervangen door verlichting op zonne-energie. Dat trok meteen de aandacht en gaf heel wat commotie. Tot in de landelijke pers aan toe. We wilden er vooral mee uitstralen, dat wat de gemeente betreft geen idee te gek zou zijn.’ Dat hebben ze geweten in Haarlemmermeer: in korte tijd werden 46 plannen bij de gemeente ingediend. Die overigens, zo gebiedt de eerlijkheid te zeggen, lang niet allemaal even bruikbaar waren. Projectleider Stephanie Buijs: ‘We waren op zoek naar uitgewerkte plannen. Maar veel van de inzendingen gingen niet verder dan een idee, dat de gemeente dan zou moeten uitvoeren. En dat was nu juist niet de bedoeling. Het ging er ons juist om dat burgers met een haalbaar voorstel komen en zelf de verantwoordelijkheid nemen voor

“Het ging er ons juist om dat burgers met een haalbaar voorstel komen en zelf de verantwoordelijkheid nemen voor de realisatie.” de realisatie. En dan ook nog binnen de termijn van een jaar.’ Uiteraard zaten er ook veel goede plannen tussen. Vijf daarvan werden door een vakkundige jury geselecteerd. De winnaars kregen een workshop crowdfunding en daarnaast konden ze gedurende de crowdfunding campagne rekenen op ondersteuning van de gemeente op het gebied van PR. In de 60 dagen dat de projecten online stonden op het crowdfunding platform, moesten zij elk een minimaal doelbedrag halen om voor verdere financiering door de gemeente in aanmerking te komen. Dat doelbedrag was voor elk van de vijf winnaars anders en werd bepaald door de jury op basis van de totale kosten van het project. Na afloop bleken vier van de vijf winnaars het doel te hebben behaald. Eén initiatief viel alsnog af. Stephanie: ‘Op zich jammer, want het was echt een goed plan. Anders hadden we het ook niet geselecteerd. Het is niet gelukt, omdat de crowd, die je nu eenmaal nodig hebt om een project te financieren beperkt was tot de bewoners van een straat. Dat was niet genoeg. Langs een andere weg is ook dit plan gerealiseerd. Maar het bevestigt nog maar eens, dat een goed plan op zich niet voldoende is om een succesvolle campagne te voeren.’ Het succes van Het Groenste Idee smaakt, in elk geval bij de direct betrokkenen, naar meer. Wethouder Nederstigt: ‘Crowdfunding zie ik als een mooie manier om als gemeente burgerinitiatief te stimuleren en te faciliteren. Dat zou je veel breder kunnen toepassen dan alleen op het gebied van duurzaamheid. Maar dat realiseer je niet van de ene op de andere dag. Zelfs in deze gemeente, ondanks het succes van deze campagne, is de basis nog smal. Het drijft nu op één gedreven wethouder en een stel enthousiaste medewerkers. Het duurt dus nog wel even, voor deze manier van werken overal is doorgedrongen. Er liggen kansen genoeg. Je moet ze alleen wel zien.’

Case 2 De Stint Met beleidsmedewerker Donja Maeten, stichting Openbare Kantoortijdenschool SOKS

‘Crowdfunding heeft mij niet alleen een prachtig project opgeleverd, maar het heeft ook veel betekend voor mijn persoonlijke en professionele ontwikkeling. Ik heb echt het gevoel dat ik iets nuttigs heb kunnen bijdragen.’ Aan het woord is Donja Maerten. Als beleidsmedewerker is zij verbonden aan een grote organisatie voor kinderopvang in Haarlemmermeer (stichting Openbare Kantoortijdenschool SOKS). Maar inmiddels heeft ze in haar woonplaats meer bekendheid als initiatiefnemer voor de aanschaf van de Stint: een elektrische bolderkar voor het vervoer van kinderen. De Stint was in beide edities van de duurzaamheidsprijsvraag ‘Het Groenste Idee’ in Haarlemmermeer één van de winnaars. De eerste keer was min of meer bij toeval. ‘Ik zocht een oplossing voor het vervoer van de kinderen van de buitenschoolse opvang,’ vertelt Donja. ‘Op internet had ik een soort tienpersoonsfiets gezien, en die leek me ideaal. Ik klopte bij de gemeente aan voor ondersteuning, en de ambtenaar wees mij op Het Groenste Idee. Ik had nog precies een dag om een plan in te dienen. Tot mijn grote verrassing werden we geselecteerd en kon ik, op kosten van de gemeente, de fiets aanschaffen.’ Dat was in 2011. In 2013 deed Donja opnieuw mee, maar nu was ze beter voorbereid. ‘Op de vestiging van SOKS in Zwaanshoek deed zich eenzelfde vervoersprobleem voor. Openbaar vervoer is er niet en met tien kinderen kun je dan eigenlijk geen kant uit, als je eens naar een speeltuin, bibliotheek of een zwembad wilt. Inmiddels had ik meer onderzoek gedaan naar vervoersmogelijkheden en was uitgekomen bij de Stint: een elektrisch aangedreven bolderkar.’ Met de directeur van de plaatselijke basisschool diende ze een plan in bij Het Groenste Idee, en opnieuw hoorde ze tot de gelukkige winnaars. Het grote verschil met de editie van 2011 is, dat de initiatiefnemers van Het Groenste Idee 2013 tenminste een deel van het benodigde bedrag via crowdfunding bij elkaar moesten krijgen. Het restant werd dan door de gemeente aangevuld. ‘Veel beter’, meent Donja.

‘De eerste keer, toen ik de fiets wilde aanschaffen, kreeg ik achteraf veel kritiek. De fiets had de verkeerde kleur, hij was te zwaar, het was net een bierfiets, en ga zo maar door. In de Stint hebben mensen zelf geïnvesteerd. En als je ergens aan hebt meebetaald, ben je ook veel enthousiaster over het eindresultaat.’ De Stint is van iedereen. Dat is echt de kracht van crowdfunding.’ Ze vertelt het als een ware crowdfunding expert. Dat was ze bepaald niet toen ze aan het avontuur begon. ‘Ik had wel eens van crowdfunding gehoord, maar had eigenlijk geen idee dat het ook al in Nederland werd toegepast. En al helemaal niet voor dit soort initiatieven.’ De begeleiding van crowdfunding platform Oneplanetcrowd was dan ook meer dan welkom. ‘Die hebben ons geholpen met het opstarten van de campagne en met ons meegedacht hoe we ons netwerk nog beter konden inzetten.’ Ook van de gemeente heeft ze veel steun ondervonden. Met de basisschooldirecteur en de begeleiders van de BSO bedacht Donja ideeën voor de campagne. ‘De directeur is heel actief geweest in het benaderen van mensen uit haar eigen netwerk: leerkrachten, ondernemers. En natuurlijk de ouders. Er werd een bingo georganiseerd (‘Verrassend leuk’), een statiegeldactie gehouden (resultaat: 800 euro) en er werden koekjes verkocht. ‘Het hele dorp had het erover. Ouders spraken elkaar aan in de supermarkt: ‘Ook aan de cola? Zeker voor het statiegeld?’ De koekjes bleken een regelrechte hit. De kinderen bleven bakken.’

Bedrijven bleken iets minder happig om geld te doneren. ‘De truc is dat je je netwerk moet kennen,’ onthult Donja. ‘Je moet snappen waar de belangen liggen van de sponsoren, om te weten waarmee je ze kunt prikkelen. De snackbar ging om toen ze zich voorstelden dat de kinderen met de Stint, met daarop hun logo, bij hen een ijsje zouden komen eten. Het schoolbestuur wilde eerst uit principe geen geld geven, omdat onderwijsgeld niet bestemd is voor sponsoring. Toen hield ik ze voor dat ze toch ook krantenadvertenties plaatsen. Ik rekende voor dat adverteren op de Stint niet alleen goedkoper zou zijn, maar ook een veel langere zichtbaarheid zou opleveren. Toen wilden ze wel.’ Bedrijven die echt geen geld wilden investeren, werd gevraagd of ze dan misschien wel een prijs voor de bingo ter beschikking wilden stellen. Er was vrijwel geen bedrijf dat dat weigerde. ‘Mensen vinden het heel vervelend om twee keer achter elkaar ‘nee’ te zeggen. En zo leverden ze toch indirect een bijdrage.’ Na een wat langzame start (het begin van de campagne was midden in de kerstvakantie) haalde de Stint uiteindelijk meer dan 300% van het drempelbedrag van 1.500 euro. In plaats van één Stint konden er wel drie worden aangeschaft. De campagne kostte Donja behoorlijk wat tijd en energie. Maar het leverde haar ook een schat aan nieuwe ervaringen en contacten op. ‘Crowdfunding dwingt je om de boer op te gaan, om mensen en bedrijven aan te spreken. Dat is goed voor je netwerk. Maar ook voor je eigen persoonlijke en professionele ontwikkeling. Mijn werkgever heeft een heel andere kant van mij gezien. En bij mijzelf heb ik ook nieuwe talenten ontdekt. Het succes van de campagne geeft een voldaan gevoel: dit hebben we toch maar mooi voor elkaar.’ Voor Donja is dat misschien nog wel het grootste winstpunt: door ziekte is zij beperkt in haar mogelijkheden om te werken, maar op deze manier kan zij toch een waardevolle bijdrage leveren aan de samenleving. Ze is alweer bezig met een volgend initiatief. Een buurtkroeg in Rijsenhout, aan het water: dat is het nieuwe idee. Maar eerst even rust. Want crowdfunding is wel hard werken. ‘Ik zou dit niet het hele jaar kunnen doen. Maar het blijft zeker niet bij deze ene keer.

Wat kan een gemeente met crowdfunding?

Waar enkele jaren terug het aantal Nederlandse crowdfunding projecten nog op één hand te tellen was, gaat het inmiddels om honderden projecten en miljoenen euro’s (zie de cijfers verderop in deze uitgave). En na de adoptie van dit innovatieve instrument door achtereenvolgens musici, ‘creatieven’, goede doelen en ondernemers is ook het crowdfunden van publieke initiatieven in opmars. Dat maakt de vraag actueel: wat kan een locale overheid met crowdfunding? De afgelopen jaren maakte crowdfunding een exponentiële groei door, zowel wereldwijd als in Nederland. In 2013 werd voor 32 miljoen euro via crowdfunding opgehaald. Daarmee werden meer dan 1250 projecten en ondernemingen gefinancierd. Zowel het opgehaalde bedrag als het aantal gefinancierde projecten is meer dan verdubbeld ten opzichte van 2012. Die groei is natuurlijk deels toe te schrijven aan een vanwege de economische recessie verslechterde toegang tot zowel private als publieke financieringsbronnen. Daarnaast past het echter ook naadloos in verschillende trends van deze tijd: de opkomst van horizontaal organiseren, het in toenemende mate benutten van sociale netwerken, de maatschappelijke doe-het-zelf-tendens, toenemend wantrouwen jegens instituties en een groeiende gewenning aan online communiceren en samenwerken. Modellen en toepassingen Tegen die achtergrond is er een rijke waaier aan verschillende vormen van crowdfunding ontstaan. Zo zijn de projecten die crowdfunding gebruiken inmiddels zeer divers, en kan men bij projecten kiezen om de crowd aan zich te binden middels donaties, leningen, investeringen of winstdeling, of besluiten om de crowd in ruil voor hun inleg een beloning in natura in het vooruitzicht te stellen. Sommige projecten halen zo enkele duizenden euro’s op, maar het gemiddelde ingezamelde bedrag is intussen gestegen naar zo’n 25.000 euro per project, met uitschieters naar boven toe. Zo wist de Windcentrale bij 5500 Nederlandse huishoudens in totaal zeven miljoen euro op te halen voor de financiering van twee windmolens.

Civic crowdfunding In de term ‘civic crowdfunding’ valt de opmars van crowdfunding samen met een andere tendens: een overheid die manieren zoekt om het initiatief bij burgers neer te leggen en zelf zo veel mogelijk een, aldus het huidige kabinet, ‘faciliterende rol’ te vervullen. Goed voorbeeld hiervan is de Rotterdamse Luchtsingel (www.luchtsingel.org), een houten voetgangersbrug die Rotterdam-Noord weer met het centrum van de stad moet verbinden. De Luchtsingel zorgt voor meer levendigheid op het door auto’s gedomineerde Hofplein. In 2011 startte architectenbureau ZUS met een crowdfunding campagne voor de Luchtsingel. Burgers kregen in ruil voor een bijdrage van 25 euro hun naam op een plank van de brug vermeld (en voor 125 euro op een groter element, et cetera). Dit voorbeeld van crowdfunding voor een publiek object toonde direct dat crowdfunding om meer gaat dan geld alleen: burgers die participeerden in de Luchtsingel, hadden het online en offline volop over ‘hun’ Luchtsingel, en maakten dit initiatief tot een project van de stad en de burgers zelf. Binding met burgers: draagvlak Hoe sterk die binding tussen een publiek project en de via crowdfunding participerende burgers kan zijn, bleek ook uit het feit dat de Luchtsingel een jaar later in de Rotterdamse publieksprijsvraag het Stadsinitiatief de meeste burgerstemmen verwierf, en hiermee vier miljoen euro aan publieke financiering binnen haalde.

De dynamiek van crowdfunding resulteert zo niet alleen in de financiering van publieke goederen, maar creëert ook draagvlak en binding. Hoe crowdfunding publiek in te zetten Civic crowdfunding beperkt zich niet tot iconische projecten als de Luchtsingel. Sterker nog: het merendeel van de projecten bestaat uit kleinschalige buurtinitiatieven die allicht minder indrukwekkend zijn, maar wel een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de leefbaarheid van een stad en de uitstraling ervan naar buiten toe. Dat betekent overigens niet dat ieder project middels crowdfunding is te financieren, wat één van de redenen is dat we crowdfunding nooit moeten zien als vervanging van publieke funding. De ervaring leert dat een project dient te beschikken over een aansprekende, urgente en liefst zelfs revolutionaire visie, gecombineerd met een tastbare uitwerking. Een project is liefst in staat zijn gevers een interessante beloning in het vooruitzicht te stellen en kan zijn succeskansen vergroten naarmate het reeds beschikt over een opgebouwde community van geïnteresseerden. Daarnaast is crowdfunding bepaald geen easy money: het vergt een slimme campagne die burgers treffend uitnodigt om te participeren. Kans voor overheden Er zijn diverse terreinen waarop de overheid een rol kan spelen bij crowdfunding, zoals de matching van opgehaalde bedragen, het aanjagen van het gebruik door voorlichting of het starten van een lokaal platform. Matching ` Dat bij crowdfunding de bal bij het publiek wordt gelegd, betekent niet dat voor de overheid geen faciliterende rol is weggelegd. Zo kan een overheid een stimulerend effect hebben op initiatieven door financiering van crowdfunding projecten te matchen: indien het project bijvoorbeeld vijftig procent van het doelbedrag middels crowdfunding weet op te halen – tevens een indicatie van draagvlak – kan de andere helft vanuit publieke financiering komen.

Aanjagen Daarnaast kunnen overheden het gebruik van crowdfunding effectief aanjagen: hoewel het sterk in opkomst is, weten veel partijen nog steeds niet van het bestaan van crowdfunding, en indien ze ermee bekend zijn, zijn er veelal weinig praktische handvatten beschikbaar om aan de slag te gaan. Overheden beschikken vaak over een uitstekende infrastructuur die het scouten van passende projecten én het voorlichten en/of doorverwijzen mogelijk maakt. Hiermee hebben overheden een troef in handen die nog niet ten volle wordt uitgespeeld. Het kan bovendien een troef zijn die noodzakelijk blijkt om projecten effectief toegang te geven tot dit financieringsinstrument. Lokaal platform Tot slot kan een lokale overheid ook besluiten om zelf een crowdfunding platform te lanceren, maar daarbij moeten we het middel niet met het doel verwarren. Allereerst kent Nederland inmiddels vele tientallen crowdfunding platforms die in de benodigde online infrastructuur kunnen voorzien: voor vrijwel ieder project is een platform beschikbaar. En ook voor projecten die niet via een platform, maar via de eigen website willen crowdfunden, zijn er legio mogelijkheden; nog los van de soms niet geringe investering die het oprichten en in bedrijf houden van een platform met zich meebrengt. Conclusie Een cruciale factor bij het crowdfunden van publieke projecten (of voor de optimisten onder u: een kans voor overheden) is dus het ruchtbaarheid geven aan deze nieuwe financieringsmogelijkheid, het optimaal organiseren van de doorverwijzing en het verspreiden in de regio van de kennis over hoe crowdfunding effectief toe te passen. Bijvoorbeeld door als pilot enkele lokale initiatieven te stimuleren om crowdfunding in te zetten en het voorbeeld dat zij vormen, kenbaar te maken. Goed voorbeeld doet immers volgen.

Crowdfunding platforms Veel crowdfunding projecten maken gebruik van zogeheten crowdfunding platforms. Op deze websites kunnen projecteigenaren zichzelf en hun project presenteren. Het platform biedt alle benodigde technische faciliteiten voor een crowdfunding campagne: de mogelijkheid om clips, tekst en foto’s te uploaden, manieren om de campagne te verspreiden in het netwerk van de projecteigenaar en natuurlijk de nodige juridische en financiële voorzieningen. In ruil hiervoor ontvangen platforms doorgaans een percentage van het opgehaalde doelbedrag. In Nederland zijn tientallen crowdfunding platforms actief. Op www.douwenkoren.nl/platforms vindt u een actueel en compleet overzicht. Een platform dat zich met name richt op civic crowdfunding projecten is www.voorjebuurt.nl. Een internationale variant is neighbor.ly.

Dennis van Duijn, O kijk! fotografie

De groei van crowdfunding De afgelopen 5 jaar vertoonde crowdfunding een enorme groei in Nederland. In 2013 werd voor 32 miljoen euro via crowdfunding opgehaald. Daarmee werden meer dan 1250 projecten en ondernemingen gefinancierd. Zowel het opgehaalde bedrag als het aantal gefinancierde projecten is meer dan verdubbeld ten opzichte van 2012. Voor 2014 voorspellen we een groei naar 80 tot 85 miljoen. Ieder halfjaar publiceren we cijfers over de ontwikkeling van crowdfunding. Deze zijn te downloaden via www.douwenkoren.nl.

Case 3 Voorjebuurt Met Aster van Tilburg, Voorjebuurt

Dat civic crowdfunding leeft, merken ze ook bij Voorjebuurt: een crowdfunding platform voor kleinschalige burgerinitiatieven. ‘We zijn in 2013 gestart en hebben nu zo’n 35 projecten online staan’, vertelt Aster van Tilburg. ‘Elke week komen er verschillende aanvragen binnen.’ Maar niet elk plan haalt het platform. ‘Niet elk idee leent zich voor crowdfunding,’ weet Aster inmiddels. ‘De eerste vraag die ik aan de initiatiefnemer stel, is waar hij of zij het geld denkt te kunnen ophalen. In vaktermen: wat is je community? Als je bij wijze van spreken geld nodig hebt voor de instandhouding van een Voedselbank, moet je niet bij de klanten zijn, ook al hebben die er het meeste belang bij.’

Verder verkijken mensen zich vaak op de inspanning die het kost om van crowdfunding een succes te maken. ‘Je moet echt de boer op, je product of dienst verkopen, een goede campagne bedenken, en die uitvoeren. Het is geen easy money.’ Initiatiefnemers van crowdfunding projecten zijn dan ook doorgaans echte pioniers, doorzetters die vastbesloten zijn om hun idealen te realiseren. Juist die mensen hebben voor een gemeenschap een enorme potentie, die met crowdfunding kan worden aangeboord. Niet alleen initiatiefnemers zelf, ook gemeenten staren zich soms blind op de succesverhalen uit de kunst en de industrie, waar in sommige gevallen miljoenen uit de markt worden gehaald. Aster van Tilburg: ‘Veel gemeenten denken als eerste aan het bouwen van een eigen crowdfunding platform, waar dan lokale initiatieven op kunnen worden geplaatst.’ Maar een eigen lokaal platform is volgens Aster zeker geen garantie voor succes. Het bouwen van een platform is kostbaar en complex. Niet alleen softwarematig, maar ook gezien de achterliggende administratieve en juridische processen. Het vergt een forse investering.

Daarbij komt, dat de aantrekkingskracht van een platform in hoge mate wordt bepaald door de hoeveelheid traffic: je wilt steeds nieuwe bezoekers op je site en die trek je met een breed aanbod van projecten. Dat is voor de meeste individuele gemeenten niet haalbaar. Veel gemeenten kiezen er daarom voor om samen te werken met bestaande platforms. Aster: ‘Daar kan overigens ook heel goed een lokale ‘kleur’ aan worden gegeven.’ Sinds 2013 stonden er allerlei soorten projecten op Voorjebuurt. Is er een gemene deler? Aster: ‘Bij civic crowdfunding is geld vaak ondergeschikt. De meeste projecten op ons platform vragen een investering van niet meer dan tien-, misschien vijftienduizend euro. Dat is echt anders dan bij commerciële campagnes. Het rendement zit ‘m voor de funders dan ook niet in het geld. Civic crowdfunding is een prachtig middel om draagvlak voor plannen te toetsen en te creëren, en zo de betrokkenheid van burgers bij hun omgeving te vergroten. Dat hoeft niet persé met geld, maar kan ook met materiaal, of met tijd.’ Als één van de weinige platforms maakt Voorjebuurt ook die bijdragen inzichtelijk. Aster: ‘Het maakt niet uit of je geld of tijd doneert. Het simpele feit dat je een bijdrage hebt geleverd, maakt het project ook een beetje van jou.’

Case 4 Gouda Bruist! Met initiatiefnemer Heleen van Praag, Gouda Bruist!

Een succesvol en aansprekend voorbeeld van civic crowdfunding is de Bruisplaats in Gouda. De Bruisplaats is de fysieke ontmoetingsplek van Gouda Bruist!, een platform voor initiatieven van creatieve Gouwenaren die hun gemeente leuker en levendiger willen maken. Sinds de zomer van 2013 kunnen ondernemende burgers met goede ideeĂŤn bij de Bruisplaats terecht om elkaar te ontmoeten, inspiratie op te doen en goede voorbeelden te bekijken, die hun eigen plan verder helpen.

‘We kregen de mogelijkheid van de Bruisplaats eigenlijk door toeval in onze schoot geworpen’, bekent initiatiefnemer Heleen van Praag van Gouda Bruist. ‘De Bruisplaats is gevestigd in een oud, verwaarloosd complex van bedrijfspanden. Nadat de gemeente de plannen van een projectontwikkelaar voor de herontwikkeling van het complex had afgeblazen, werd onze stichting door de buurt benaderd met de vraag of wij er iets mee konden. Wij hadden het met Gouda Bruist wel eens gehad over een fysieke ontmoetingsplek, maar hadden geen geld om dat te realiseren. Dit was voor ons een gouden kans. Met behulp van een lokaal fonds en de inzet van crowdfunding hebben we van dat pand onze Bruisplaats gemaakt.’ Een substantieel deel van het benodigde geld kwam van een lokaal fonds. Dat is gebruikt voor de noodzakelijke bouwkundige aanpassingen en het doen van achterstallig onderhoud, zoals nieuwe kozijnen en de aanschaf van een cvketel. Daarnaast werd weloverwogen crowdfunding ingezet. Niet alleen om de Bruisplaats te financieren, maar ook om de betrokkenheid van de inwoners bij het initiatief te stimuleren. Van de opbrengst van crowdfunding zijn vooral leuke dingen aangeschaft voor de inrichting en de aankleding. Het ging daarbij niet om wereldbedragen. ‘Ik denk dat we alles bij elkaar zo’n 3000 euro hebben opgehaald’, zegt Heleen. Dat lijkt misschien niet zo veel, maar de echte ‘winst’ zit in het sneeuwbaleffect dat crowdfunding teweeg heeft gebracht. Heleen: ‘Mensen konden niet alleen geld doneren, maar ook spullen. Of klusjes doen. Daardoor kwam de bal aan het rollen en raakten mensen betrokken die we anders nooit hadden bereikt.’ Ook die immateriële bijdragen werden op het crowdfunding platform zichtbaar.

Op een goed moment werd zelfs besloten geen nieuwe klussen meer op het platform te zetten, om mensen te stimuleren toch ook geld te geven. De begeleiding van het platform Voorjebuurt is heel belangrijk geweest. Heleen: ‘Crowdfunden is gewoon hard werken. Zelfs als mensen beloven geld te geven, is dat nog geen garantie dat ze ook over de brug komen. Je moet eraan blijven trekken, steeds weer nieuwe manieren verzinnen om je boodschap over te brengen. Bij Voorjebuurt hebben ze daar veel ervaring mee.’ Maar het is ook belangrijk dat je als initiatiefnemer een team om je heen verzamelt van gelijkgestemden, die niet alleen meedenken, maar ook meedoen, weet Heleen inmiddels uit ervaring. ‘Je kunt het niet alleen. En bovendien hebben alle mensen die je betrekt weer een eigen netwerk, en zo wordt de kring van supporters steeds groter.’ De gemeente had bij de Bruisplaats een rol op de achtergrond. ‘De gemeente heeft er alleen voor gezorgd dat dit mogelijk werd, door een vergunning af te geven. Verder is het echt een initiatief van inwoners, voor de stad. Ik denk dat dat een rol is die een gemeente goed past: het is juist mooi als de ideeën komen van de inwoners zelf. Als gemeente hoef je die alleen maar te faciliteren.’

Case 5 Big Rivers Festival Big Rivers is het Blues Festival van Dordrecht dat jaarlijks tienduizenden bezoekers trekt. In aanloop naar de 2014 editie van het festival verloor de organisatie 20% van de subsidie. Een behoorlijke aderlating die een groot deel van de programmaring en activiteiten in gevaar bracht. In 6 weken tijd wist festival-vrijwilligster Miranda Groenendijk echter onder begeleiding van Douw&Koren een intensieve crowdfunding campagne op te zetten die 16.295 euro ophaalde onder 394 supporters. Daarmee zijn de programmering en activiteiten veilig gesteld ĂŠn konden fans zelf meebouwen aan het succes van het festival.

Een greep uit de vele reacties die Big Rivers “fans” achterlieten op de crowdfunding pagina van het festival:

Is dit de tijd van meer met minder, of de tijd van meer met burgers?

Case 6 Met projectleider Rob van den Bos, Stadsinitiatief Hoe kunnen wij als gemeente burgerparticipatie bevorderen? Dat is een vraag die veel gemeenten zichzelf stellen. Een instrument als crowdfunding komt steeds vaker in beeld. Toch zijn veel gemeenten nog huiverig om zich op daarbij deze weg te begeven. Ze zien wel kansen, maar toch ook de beren op de weg. Want wat te doen, als burgers met onhaalbare voorstellen komen die niet passen binnen de beleidsvisie? En hoe samen te werken met ondernemers, die toch vooral hun eigen commerciële belang op het oog hebben? Zet de angsten overboord. Dat adviseert Rob En dat geeft zowel de initiatiefnemer als de van den Bos, één van de projectleiders van het stemmers vertrouwen. Aan de andere kant is het Stadsinitiatief in Rotterdam. Via het bedrag zo hoog, dat we mogelijk daardoor een Stadsinitiatief worden Rotterdammers drempel opwerpen voor waardevolle en uitgenodigd ideeën en plannen in te dienen voor kansrijke kleine initiatieven. Het hoeft niet altijd de verbetering van hun stad. Vervolgens kiezen groots en kostbaar. Dat is voor ons wel een de inwoners van de stad welk plan zij uitgevoerd belangrijk leerpunt.’ willen zien. Voor de winnaar ligt een bedrag klaar van drie miljoen euro. Maar het Stadsinitiatief biedt initiatiefrijke Rotterdammers meer dan geld: zij krijgen ook Bewust is daarbij niet gekozen voor een bepaald toegang tot een netwerk. Rob van den Bos: ‘De beleidsterrein. Rob van den Bos: ‘Gemeenten ingediende plannen worden voor plaatsing op de zijn gewend te werken vanuit structuurvisies en website gescreend en beoordeeld door een beleidskaders. Maar als je je daartoe beperkt sla externe jury van kopstukken uit allerlei sectoren je de eigen creativiteit van burgers eigenlijk van de Rotterdamse samenleving. Die mensen dood. Bovendien loop je de kans dat mensen hebben een enorm netwerk. Voor de hun idee initiatiefnemers, ook voor degenen die buiten de naar het beleid gaan toeschrijven, en daarmee prijzen vallen, organiseren we regelmatig de kracht eruit halen. Werkelijke innovatie begint als je de kaders durft los te netwerkavonden. Daar brengen we ze in contact laten.’ met organisaties, personen en partijen die hun plan verder kunnen helpen en waar ze op eigen Als voorbeeld noemt Rob de Luchtsingel: als het kracht nooit binnengekomen zouden zijn. Ook had moet passen binnen de visie van de werkt het Stadsinitiatief samen met gemeente, was er naar zijn stellige overtuiging crowdfunding platforms, zoals Symbid en eerder nooit voor deze spraakmakende en met Voorjebuurt. Dat hebben we allemaal niet beeldbepalende oplossing gekozen. ‘Dan was er van tevoren bedacht, maar dat is zo ontstaan waarschijnlijk gewoon een oversteekplaats met gedurende het proces. En inmiddels zie ik het verkeerslichten gekomen.’ Het Stadsinitiatief als een belangrijke meerwaarde van het hele open voor ondernemers en andere staat ook programma.’ commerciële partijen. ‘Het gaat ons om de kwaliteit van het idee. Als een ondernemer een Rob erkent dat het lef vraagt van gemeenten om plan heeft voor de stad, waarom zou fantastisch burgerinitiatieven op deze manier te helpen de gemeente daar dan niet in mogen realiseren. ‘Het vraagt een heel andere manier investeren?’ van denken en van werken. Niet meer de visies en beleidsstukken als uitgangspunt nemen, Drie miljoen euro lijkt heel veel geld. Rob van maar de mogelijkheden. Er kan vaak veel meer

Stadsinitiatief Rotterdam

den Bos: ‘De hoogte van het bedrag is tegelijk een stimulans en een drempel. Het is een stimulans, omdat bij deze bedragen de uitvoering van het plan is gegarandeerd.

dan je denkt. Als je crowdfunding zo inzet, kan het een geweldige katalysator zijn voor innovatie.’

Case 7 Met beleidsanalist Anne-Jan Zieleman, Amsterdam Oost om crowdfunding gaat loopt het stadsdeel Amsterdam Oost ruim voor de Als het uit. Al in 2009 zette het stadsdeel de eerste schreden op dit tot dan toe troepen onontgonnen gebied. Anne-Jan Zieleman stond aan de wieg. Hij had gezien wat crowdfunding doet in de commerciële markt en de kunst, en zag de potentie om het instrument ook voor burgerinitiatieven in te zetten. ‘Het is een gegeven dat gemeenten steeds minder geld te besteden hebben. Tegelijk zie je, juist in een stadsdeel als Amsterdam Oost, een enorm potentieel aan initiatiefrijke, enthousiaste burgers met goede ideeën. Ik dacht: als crowdfunding werkt voor de kunst, waarom dan niet voor de buurt?’ In eerste ‘Het slimme aan dit project is, dat van de instantie was het idee om een eigen crowdfunding platform te starten, maar dat werd starters zelf wordt gevraagd dat zij bij wijze van al snel verlaten ‘Nog even los van de praktische tegenprestatie hun eigen netwerk inzetten om aspecten het initiatief van de grond te krijgen,’ vertelt en de kosten, kom je als gemeente in een vreemde positie te zitten,’ meent Anne-Jan. Anne-Jan. ‘Juist die combinatie van geld en ‘Je bent dan aanjager, beoordelaar en financier netwerk maakt crowdfunding voor mij (en voor tegelijk. Ik denk dat je die rollen beter wat meer een gemeente) aantrekkelijk.’ gescheiden kunt houden.’ Het stadsdeel sloeg ineen met Kennisland. Daar zocht de handen Waar de meeste gemeenten nog moeten nieuwe manieren om men naar beginnen, is men in Amsterdam Oost al toe aan burgerparticipatie handen en voeten te geven. een volgende stap. ‘We willen veel meer ‘Wij hadden de initiatieven en de community, zij ervaring opdoen met crowdfunding. Het plan is, de infrastructuur.’ En voila: crowdfunding om ambtenaren van het stadsdeel als coach te platform Voorjebuurt werd geboren. verbinden aan burgerinitiatieven, en daarvoor met de initiatiefnemers een campagne te Dat het stadsdeel zo’n voortrekkersrol heeft verzinnen en die te begeleiden. Een soort gehad in het stimuleren en faciliteren van training ‘on the job’, die ambtenaren meer crowdfunding, mag tamelijk uniek worden bekend moet maken met de mogelijkheden van genoemd. ‘Veel gemeenten zijn huiverig om de crowdfunding. touwtjes uit handen te geven,’ weet Anne-Jan. ‘En wat ook meespeelt, is dat de noodzaak op Ondanks zijn enthousiasme ziet Anne-Jan dit moment nog niet al te groot is. Er is crowdfunding niet als een wondermiddel. ‘Voor weliswaar minder geld, maar het is er nog wel. mij is het één van de instrumenten die je als Veel valt nog via de reguliere subsidiekanalen te gemeente hebt om initiatieven van burgers te financieren. Naarmate die geldstromen helpen van de grond te krijgen. Maar het is lang zullen gemeenten, maar ook opdrogen niet voor elk project of idee geschikt. Met dit initiatiefnemers, creatiever moeten zijn en scholingstraject willen we ervaring opdoen én ontstaat er meer ruimte en aandacht voor ambtenaren een extra stuk gereedschap bieden, instrumenten als crowdfunding.’ naast de reguliere mogelijkheden die er al zijn. Daarmee kunnen ze in de toekomst nieuwe De afgelopen jaren heeft Anne-Jan verschillende initiatieven weer verder helpen. Ik verwacht niet succesvolle campagnes voorbij zien komen. Van dat alle initiatieven succesvol zullen worden een fietsroute tot een Buurtcamping. Maar ook gefund. Maar dat is helemaal niet erg. Ik een initiatief als Starters voor Community, beschouw het als een spannende leerschool.

Amsterdam Oost

waarbij net afgestudeerde young professionals worden gematcht met sociale initiatieven, om die met hun kennis en kunde verder te helpen.

Als het al geen mooie initiatieven oplevert, dan in elk geval een schat aan ervaring.’

Oprichters Gijsbert Koren en Simon Douw werken al vanaf het prille begin van crowdfunding aan de opkomst ervan en als gids en eerste aanspreekpunt voor mensen en gelden organisaties die gebruik willen maken van de mogelijkheden van crowdfunding. Zo heeft Douw&Koren de afgelopen 5 jaar met veel plezier meer dan 15.000 mensen en organisaties in workshops en lezingen meegenomen in de ontwikkeling van crowdfunding. Daarbij spreken ze vanuit een jarenlange intensieve praktijk in het maken en begeleiden van crowdfunding campagnes (zoals WakaWaka), het introduceren van crowdfunding bij het grote publiek via de media (zoals NOS journaals en EenVandaag), het doen van onderzoek (zoals naar de groei van crowdfunding en de beeldvorming rondom crowdfunding), het (internationaal) publiceren van artikelen en boeken over crowdfunding en strategisch advies (onder voor banken, gemeenten en het Ministerie van andere Economische Zaken). Ze richtten ooit het eerste en prijswinnende crowdfunding platform in Nederland voor ondernemers op, maar opereren nu volledig onafhankelijk crowdfunding platforms. van de De mensen van Douw&Koren hechten er enorm aan om op alle niveaus van crowdfunding actief te zijn: van het adviseren van de Europese Commissie tot lokale overheden en van het maken van een crowdfunding campagne voor een lokaal festival tot een internationaal product. Wij geloven dat expertise op het gebied van beleid én de praktijk het verschil moet maken.

Over Douw&Koren

Aan de slag? Wij kunnen ons goed voorstellen dat u naar aanleiding van de inspirerende voorbeelden ook mogelijkheden ziet voor crowdfunding in uw gemeente. Wij helpen u daar graag bij! Onze bijdrage doen we steevast op maat, maar hierbij geven we u alvast een greep uit de mogelijkheden. Neem vooral contact op als u wilt sparren over wat u past. Civic Crowdfunding Seminar: In één dagdeel maakt u kennis met de (on)mogelijkheden die crowdfunding uw gemeente kan bieden. Civic Crowdfunding Campus: Een praktijkgericht leertraject waarin gemeenten al doende leren wat de mogelijkheden van crowdfunding zijn en kennis en ervaring uitwisselen over hun rol in de opkomst van crowdfunding. Workshop voor uw gemeente: Een workshop voor ambtenaren die veel werken met projecteigenaren, zoals bijvoorbeeld wijkprocesmanagers. Doel van de workshop is dat de deelnemers straks zelf burgers en initiatiefnemers kunnen informeren over crowdfunding. Daarnaast geven wij workshops aan beleidsmakers, op lokaal en regionaal niveau, over de manier waarop crowdfunding onderdeel uit kan maken van beleid. Begeleiding op maat: Vanuit uw situatie adviseren we hoe crowdfunding onderdeel kan uitmaken van uw actieve beleid. Wilt u geholpen worden met één van deze mogelijkheden? Of op de hoogte blijven via onze Civic Crowdfunding Nieuwsbrief? Laat het ons dan weten via: info@douwenkoren.nl

Auteurs

Aan deze gids over civic crowdfunding werkten de volgende mensen van Douw&Koren mee:

Simon Douw Aram Goudsmit

Hanneke Bonfrer

Gijsbert Koren

Douw&Koren A Lab Overhoeksplein 2 1031 KS Amsterdam 010 – 303 1225 info@douwenkoren.nl www.douwenkoren.nl