PSC Magazine editie 2 - 2017 by Inspired Publishing

Editie 2 • 2017 • 7 e jaargang

Meditatie als vorm van introspectief onderzoek

Persoonlijke autonomie: hoe blijf je in balans?

Suïcidaliteit bij jongeren DE INFORMATIEBRON VOOR PROFESSIONALS IN DE PSYCHOSOCIALE GEZONDHEIDSZORG AANGESLOTEN BIJ DE NFG, ROSEGARDEN EN TPNET

Vo or woord

Lente Geniet u ook zo van al die lentegeluiden,

en de overgang waren lange tijd

lentegeuren en, misschien voor

een doodgezwegen fase in een

sommigen van ons, lenteproeverijen?

vrouwenleven. Gelukkig is dat nu anders.

Wij op de redactie volop. Al die geluiden

Isa Hoes bracht vorig jaar een boek uit

en geuren frissen de geest op, maken

over dit onderwerp en nu heeft Jolanda

waarnemingen scherper en openen je

Rommers-Musqutier een prachtig boek

ogen en je geest.

met 24 openhartige verhalen geschreven. Voor iedereen die meer wil weten over

"Daar gaat beoefening van meditatie over: om meer zicht te krijgen, en dan om ons te bevrijden van die mentale patronen."

Dat doen de artikelen in deze 2e

hoe het echt gaat in de overgang, een

editie zeker ook. Zo vertelt dr. Han F.

must.

de Wit over meditatie als een vorm

Stanneke Lunter en Riet Fiddelaers-

van introspectief zelfonderzoek. Met

Jaspers geven in hun artikel

introspectie kunnen we ons trainen om

aanknopingspunten voor het herkennen

onze gedachten helder te ervaren en

van en omgaan met suïcidaliteit bij

dat levert perceptuele kennis op over

jongeren. Een indringend, waardevol

onze gedachtewereld. We krijgen zo

artikel.

met meditatie een zo helder mogelijk

Dat kanker het leven van mensen op zijn

zicht op onze mentale patronen. Daar

kop zet, weten we. Hoe je uit dat diepe

gaat beoefening van meditatie over: om

dal na de diagnose en de behandelingen

meer zicht te krijgen, en dan om ons te

weer omhoog richting toekomst kunt

bevrijden van die mentale patronen die

komen, is een ander verhaal. Ina Borgers

destructief zijn. Zijn laatstverschenen

heeft schrijft daarover in haar boek

boek, De Lotus en de Roos, gaat specifiek

Mevrouw Kahler. “In helder geschreven

over de visie op de menselijke geest, het

taal heb jij het hele proces van ziekte

menselijk handelen zoals dat vanuit de

en herstel weergegeven. Met alle

boeddhistische traditie wordt gezien.

hoogte- en dieptepunten die daarbij

Astrid Engel introduceert PRI, Past

horen; heel herkenbaar! Jij verstaat de

Reality Integration, een instrument dat

kunst om zeer goed gekozen woorden

transformerend kan zijn in de meest

te gebruiken om diepe emoties weer te

positieve zin van het woord. Voor

geven.”(ex-borstkankerpatiënt)

cliënten, maar ook voor jezelf. PRI als therapievorm en bewustzijnsleer helpt

Het gaat te ver om in deze inleiding al die

je niet alleen van je klachten af, maar

nieuwe inzichten, boeken en columns

je (her)ontdekt ook je eigen innerlijke

aan te stippen. Alle inhoud verrijkt je,

kracht. Je gaat meer leven vanuit je

geeft verdieping en brengt wat nieuws.

hart, in verbinding met jezelf en met

Ik hoop dat u, net zoals wij, geroerd raakt

je omgeving. Astrid heeft over PRI

door deze editie en na lezing ervan kunt

inspirerend boek geschreven.

zeggen: voor mij een nieuw geluid in

Inspirerende en mooie woorden die

deze lente.

aansluiten bij het hoofd ‘fris’ te maken,

Ik wens u veel leesplezier

alles weer ‘fris’ te zien. Sacha van den Ende In de moderne medische wetenschap

Hoofdredacteur

is Vrouwengezondheid nooit een

redactie@pscmagazine.nl

speerpunt geweest. De menopauze

PSC

C o lofon

Colofon PSC MAGAZINE, DE INFORMATIEBRON VOOR PROFESSIONALS IN DE PSYCHOSOCIALE GEZONDHEIDSZORG AANGESLOTEN BIJ DE NFG, ROSEGARDEN EN TPNET Hoofdredactie Sacha van den Ende E-mail: sacha@pscmagazine.nl Bladmanagement: Maartje Albert E-mail: maartje@pscmagazine.nl Eindredactie: Marianne Smits Redactieadres Arthur van Schendelplein 130 2624 CV Delft Telefoon: +31 (0)6 12 98 64 89 E-mail: redactie@pscmagazine.nl

Uitgever Inspired Publishing Contactpersoon: Sacha van den Ende Arthur van Schendelplein 130 2624 CV Delft Telefoon: +31 (0)6 23 63 38 65 info@inspiredcommunications.nl Vormgeving Eefje Kleijweg | The Fine Line Studio www.thefineline-studio.com Druk Drukkerij Damen Lezersservice PSC Magazine verschijnt zes keer per jaar. Het wordt toegezonden aan alle register- en aspirantleden van de beroepsorganisatie NFG en de leden van TPnet en Rosegarden. Abonnementen Jaarabonnementen per zes nummers: â&#x201A;Ź 39,95. De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. U ontvangt hiervoor een factuur. Nieuwe abonnementen kunnen op elk moment van het jaar ingaan. Opzegging dient schriftelijk, ten minste 2 maanden voor afloop van de abonnementsperiode te worden ingediend bij de uitgever. Adreswijzigingen Adreswijzigingen graag zo spoedig mogelijk schriftelijk indienen bij de uitgever per post of per e-mail: abonnement@pscmagazine.nl Losse edities Kijk voor losse edities op www.pscmagazine.nl Disclaimer De informatie in dit blad is uitermate zorgvuldig opgesteld en gecontroleerd. De uitgever is evenwel niet aansprakelijk voor de inhoud van ingestuurde c.q. aangeboden artikelen, product-informatie en voor eventuele schade als gevolg van vermeende (medische) adviezen, onverhoopte onjuistheden en/of onvolledigheden. De uitgever draagt geen verantwoordelijkheid voor de inhoud van advertenties. Informatie over gebruikte bronnen kan opgevraagd worden bij de redactie. ÂŠCopyright Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Inspired Publishing. Alle rechten voorbehouden.

PSC

Inhoud 3 Voorwoord

Sacha van den Ende

Meditatie als vorm van

introspectief onderzoek

Interview met Dr. Han F. de Wit

Persoonlijke autonomie: hoe blijf je

in balans? Saskia de Bel

13 Column Wilma de Haas 14

Past Reality Integration

Astrid Engel

In h o u ds opg ave

36 E D I T I E 2 • 20 1 7

Openhartig over de overgang 29 Column Hanneke Nijkamp

Jolande Rommens-Musquetier 30

Leven met kanker TPnet Column Martine Clausen

Suïcidaliteit bij jongeren

Stanneke Lunter en Riet Fiddelaers

Bij twijfel zeker doen Marly Senden

34 Zintuigenprikkels

24 Zintuigenprikkels 27

Mijn verdriet houd ik binnen

Marieke Lips

36 Labyrinthos® Rouwkwartet

Germien Grimmelikhuizen

Professionalisering door digitalisering

in de praktijk Crossuite

28 Column Cathelijne Wildervanck

PSC

Medi tati e als vorm v a n i n tro sp ec ti ef o n d erzo ek

I N TERV IEW MET DR. HAN F. D E W IT

Meditatie als vorm van introspectief onderzoek Han de Wit (1944) ontving zijn opleiding tot researchpsycholoog op 2 Nederlandse en 2 Amerikaanse universiteiten. Zijn wetenschappelijk werk op het gebied van de psychologie verwierf internationale bekendheid onder de naam van contemplatieve psychologie. Daarnaast bestudeert en praktiseert hij sinds 1975 het boeddhisme; hij werd leerling van de meditatie-meester Chögyam Trungpa, die hem opleidde en machtigde om de boeddhistische visie en beoefening te onderrichten. Na zijn overlijden werd hij leerling van diens opvolger Sakyong Mipham, die hem in 2000 tot acharya (leraar) wijdde in de traditie van het Shambhala-boeddhisme. Naast het geven van lezingen en workshops schreef hij een aantal veel gelezen en vertaalde boeken waaronder: De verborgen bloei: over de psychologische achtergronden van spiritualiteit. Onlangs verscheen een geheel herziene versie van De Lotus en de Roos: Boeddhisme voor westerlingen, met daarin veel aandacht voor de relatie tussen boeddhisme, mindfulness en psychotherapie.

Wat bracht u tot het schrijven van uw laatste boek en de boeken die daaraan voorafgingen? ‘Een van die dingen die mij opvielen (jaren ‘70), was dat de psychologie en haar onderzoek niet over de psyche ging, maar meer over het menselijk gedrag. Zowel verbaal als fysiek. Ik vond dat daar iets ontbrak. Ik ben verder gaan kijken en heb gemerkt dat in de spirituele/ religieuze tradities wel degelijk methodes bestaan waarmee je systematisch je ‘mentale gedrag’, de activiteit van je eigen geest, observeert en onderzoekt. 6

PSC

Daar ben ik me in gaan verdiepen. Ik ben daarbij in de leer gegaan bij Chögyam Trungpa, een beroemde boeddhistische meditatie-meester en heb de boeddhistische theorieën en onderzoeksmethoden over de menselijke geest bestudeerd. De boeddhistische traditie, een non-theïstische traditie, is vooral gericht op de vraag: hoe kunnen we ons bevrijden van de blindheid en kortzichtigheid die het gevolg is van een egocentrische levenshouding en van het lijden, dat daaruit ontstaat? En hoe kunnen we onze humaniteit, onze boeddha-natuur, tot bloei brengen en haar bevrijden van allerlei vormen van blindheid, egocentrisme, die haar frustreren? Daarna ben ik teruggegaan naar de psychologie en kon nu in een taal die mijn collega-psychologen verstaan, vertellen

wat meditatie is binnen het boeddhisme. Hoe dat een vorm van introspectief onderzoek is.

"Ik zie mezelf als een schatgraver, niet als een uitvinder, die de contemplatieve psychologie boven de grond heeft gekregen." Het gaat om inzicht. En daar is mijn 1e boek uit voortgekomen: Contemplatieve psychologie. Die benaming ben ik gaan

In t e r v i e w m e t d r. H an F. de Wit

geven aan de psychologische inzichten die je in de grote religieuze tradities kunt vinden. Want deze tradities hebben het ook over gevoelens, over verlangens, over inzicht en compassie. Begrippen die we ook in onze westerse psychologie tegenkomen, maar die nu vanuit een andere insteek dan de academische psychologie worden aangeboden. Ik zie mezelf als een soort schatgraver, niet als een uitvinder, die de contemplatieve psychologie boven de grond heeft gekregen. Daar zijn verdere boeken uit gevolgd en het laatst verschenen boek is De Lotus en de Roos. Dat gaat heel specifiek over de visie op de menselijke geest, het menselijk handelen zoals dat vanuit de boeddhistische traditie wordt gezien.’

Hoe kunnen we deze visie toepassen in onze westerse wereld, onze westerse manier van leven? ‘Het belangrijkste punt is dat we door meditatie een vorm van inzicht kunnen ontwikkelen. Onze westerse manier van kennis verwerven is vooral het maken van theorieën, zo helder mogelijk denken over onze ervaring. Heel waardevol. Je kunt immers zowel helder als verward denken over je ervaring. En goede theorieën doen daar wat aan. Ze leveren bruikbare conceptuele kennis. Maar het kan ook andersom: we kunnen ons er ook in trainen om onze gedachten helder te ervaren. Dat doen we met introspectie en dat levert ons perceptuele kennis op over onze gedachtewereld. Wat we met introspectie, met meditatie, dus doen is proberen zo helder mogelijk zicht te krijgen op onze mentale patronen. Daar gaat beoefening van meditatie over: om meer zicht te krijgen, en dan om ons te bevrijden van die mentale patronen die destructief zijn. Volgens het boeddhisme zijn dat al onze egocentrische patronen. Daar zijn we meestal in bevangen: we zien onszelf als centrum van onze belevingswereld en dat leidt tot veel lijden.

ons er ook van bewust dat die egocentrische patronen destructief zijn. En dat motiveert ons erin te oefenen om ons ervan los te maken. Dat werkt op alle vlakken van het leven door. Bijvoorbeeld, je hebt de neiging (bij een langer durende relatie) die relatie te zien vanuit de voorgeschiedenis die je hebt met die persoon. De mogelijkheid die persoon ‘fris’ te zien raakt op de achtergrond. Als je zo gefixeerd bent op je eigen herinneringen, je verwachtingen van die persoon, kun je die persoon eigenlijk helemaal niet meer zien. Het is de fixatie die een groot probleem kan zijn. Als je je daarvan bewust bent en je ervan kan bevrijden, ben je in staat met een frisse blik te kijken. Dat is volgens de Boeddha ook heel belangrijk: alles steeds fris zien, niet gekoppeld door hoop, vrees of verwachtingen. Dat schept een soort communicatieve en creatieve ruimte waarin veel meer mogelijk is dan wanneer je vanuit patronen naar een situatie kijkt. En dat is ook de benadering die je in de psychotherapie terugvindt.’

Zou je daarmee kunnen zeggen dat meditatie of boeddhisme een soort gelijke van psychotherapie kan worden? ‘Ja en nee. ‘Ja’ omdat elke vorm van zicht krijgen op die mentale patronen en wat ze met je doen, of ze iets constructiefs bewerkstelligen of niet, verwant is aan veel psychotherapie. Psychotherapie heeft als doel mensen die in de problemen zijn geraakt, op de een of andere manier te helpen zodat ze hun dagelijks leven weer aankunnen. Waarom ook ‘nee’? Omdat je bevrijden van elke vorm van egocentrisme veel verder gaat dan wat we met psychotherapie nastreven. Het is een soort van ultieme psychotherapie die we op onszelf toepassen, gericht op het realiseren van de ontwaakte staat van de Boeddha: het totaal vrij zijn van elke fixatie op onze egocentrische patronen, zodat ons handelen en spreken, net als bij de Boeddha (= de ontwaakte) niet wordt gemotiveerd

Gelukkig kennen we ook momenten

door wat-heb-ik-eraan, maar door wat

waarop dat egocentrisme niet speelt,

heilzaam is voor de totale situatie waarin

momenten waarop we met totale toe-

we ons bevinden. Anders gezegd: er is

wijding iets doen. Die momenten maken

dan totale toewijding aan, intimiteit met

de situatie waarin we ons bevinden. Het non-dualistische perspectief van ‘ik hier – dat daar‘ is verdampt. Dan valt het welzijn van de totale situatie samen met ons eigen welzijn. Ze zijn ononderscheiden. Dat is wel iets heel radicaals, dat verdergaat dan welke vorm van psychotherapie ook.

"Op het vrede sluiten met die grote realiteiten richt de boeddhistische meditatie zich." We hebben allemaal te maken met de grote realiteiten van het menselijk bestaan; dat is niet alleen vreugde of iets positiefs. We hebben ook allemaal te maken met ziekte, ouderdom en dood, met niet krijgen wat je wil en wel krijgen wat je niet wil; allemaal grote existentiële feiten in ons bestaan. Daar hoef je niet neurotisch of psychotisch voor te zijn. Op het vrede sluiten met die grote realiteiten richt de boeddhistische meditatie zich. Laten we even teruggaan naar een van de grondleggers van psychotherapie: Freud. Hij zegt dat het enige wat hij kan doen is het psychisch lijden omzetten in gewoon menselijk lijden. Dat existentiële lijden, het lijden dat Freud het gewoon menselijke lijden noemt en waar we allemaal mee te maken hebben, daar kan, zegt hij, zijn psychotherapie niets aan doen. Eigenlijk heel bescheiden. Psychotherapie gaat over het opheffen van psychisch lijden en het boeddhistische pad gaat over het opheffen van het existentiële lijden. Dat is ook de reden dat, als de boeddha les gaat geven, hij allereerst zegt: laten we eens even heel concreet naar ons leven kijken, hoe zit dat in elkaar, waaraan lijden we, en dan noemt hij ziekte, ouderdom en dood en nog 4 andere vormen van lijden. Het is een universeel menselijk lijden. Ik zeg het weleens zo: een geslaagde psychotherapeut eindigt ermee dat de cliënt en de therapeut tegenover elkaar zitten en zeggen: ja, en dan is er nog het feit dat we ouder worden, ziek worden en soms niet krijgen wat we PSC

Medi tati e als vorm v a n i n tro sp ec ti ef o n d erzo ek

willen en wel krijgen wat we niet willen. En in die zin kunnen ze vrij met elkaar praten over dat existentiële lijden waar we allemaal mee te maken hebben. De problematiek wordt dan existentieel i.p.v. psychotherapeutisch.’

Zou je kunnen zeggen dat de westerse samenleving anders omgaat met deze existentiële problematiek dan de boeddhistische? ‘Ja, maar ik zou eerder onderscheid willen maken in de spirituele en de niet-spirituele benadering. Er is altijd in elke cultuur een besef, een onderstroom geweest, die ziet dat een egocentrische levenshouding onze humaniteit doet verkrampen. En als we het over een boeddhistische vorm van spiritualiteit hebben is dat een van de tradities die op dat punt inzoomt en kijkt hoe we die humaniteit tot bloei kunnen brengen. Want die humaniteit wordt gevoed door de tendens om iets van je leven te maken, niet alleen van je eigen leven, maar ook dat van andere mensen. Het doet ons goed, als we zien dat de situatie bloeit; we vinden het fijn als we zien dat het goed gaat met de mensen om ons heen. Dat appelleert aan onze boeddha-natuur, aan een niet-egocentrische levenshouding. Je kan zeggen dat we een cultuur kunnen hebben, die er vanuit gaat dat ieder mens ten diepste het goede wil of een cultuur waarin wantrouwen tegenover die goede wil de keuzes bepaalt. Wantrouwen versus vertrouwen. Natuurlijk is dat niet zo zwart-wit. Het loopt door elkaar heen. Je kunt heel goed tijden hebben waarin een cultuur meer wordt beheerst door wantrouwen in elkaars fundamentele goedheid. Weliswaar kan dat diepe verlangen om iets van ons leven en van de wereld om ons heen te maken, heel extreme vormen krijgen, waarin mensen heel domme dingen kunnen doen. Maar een humane cultuur is toch gebaseerd op het idee dat je gesprekspartner, de mensen om je heen, van goede wil zijn, iets van het leven willen maken. Dat de handelingen die eruit voortkomen, heel kortzichtig en destructief kunnen zijn, is ook waar. Als we geconfronteerd worden met 8

PSC

negatieve daden van anderen, maakt het heel veel uit of je tot de conclusie komt: die ander is slecht, dus afserveren, of dat je op zoek gaat of je die totaal gefrustreerde diepe wens om van het leven wat te maken, bij de ander nog kunt aanraken en vandaaruit dan verdergaat. Dat is een andere insteek dan mensen wegzetten als goed of slecht. Vanuit deze boeddhistische optiek, die zegt dat alle mensen een boeddha-natuur hebben, kun je mensen daarop proberen aan te spreken en te benaderen. Eigenlijk doe je dat als ouders met je kinderen ook. Als een peutertje uit zijn dak gaat, een woede-uitbarsting krijgt, zijn we geneigd daarop te reageren met: ach jee, kijk nou eens hoe dat meisje, dat kereltje helemaal het spoor bijster is en om zich heen slaat. Wat doe ik eraan? In plaats van zelf woedend te worden en ertegen te vechten, voelen we compassie en kijken we hoe we die woede uit dit peutertje kunnen halen. Met compassie en zorgzaamheid kijken naar het kindje. (Naarmate ze groter worden, vinden we dat vaak moeilijker!) Vanuit deze optiek zou je de houding die je tegenover zo’n peutertje hebt, die fundamentele welwil-

lendheid die daarin zit, als een basishouding voor de omgang met mensen in het algemeen moeten zien te ontwikkelen. Dan ziet het er allemaal heel wat plezieriger uit.’

Is dat eigenlijk ook niet wat de Dalai Lama doet? ‘Jazeker. Ik heb de Dalai Lama een aantal keren mogen ontmoeten en ik herinner me heel goed dat hij een paar jaar geleden in het Congresgebouw een lezing gaf. Toen hij binnenkwam in die volle zaal, ontstond er een sfeer van een kleine huiskamer, waarin iedereen a.h.w. privé zat. Met dat gevoel van intimiteit. Van zijn kant volledige toewijding. Je kon voelen dat wat hij zegt en doet, voortkomt niet uit wat zijn belang is, maar wat het belang is van de totale situatie: op dat moment het belang van de toehoorders. Hij praat tegen je boeddha-natuur. Dat is ook zo in persoonlijk contact met iemand van wie je de nabijheid meteen voelt. Als er geen vertrouwen in elkaars boeddha-natuur is, maar wantrouwen, is dat het einde van de cultuur. Dan verbinden mensen zich niet meer met elkaar. Als

In t e r v i e w m e t d r. H an F. de Wit

je met iemand wil samenwerken, is dat gebaseerd op vertrouwen en dat zie je al tussen vader/moeder en kind. En dat is een wederzijds vertrouwen en dat maakt dat je samen iets kunt opbouwen. Als dat vertrouwen wordt ondermijnd, zoals we dat de laatste 15 jaar in de westerse cultuur zien, speel je mensen uit elkaar. Dan gaat de verbinding verloren. Dan verdwijnt de samenhang uit de samenleving; niet alleen uit een maatschappij, maar ook uit een gezin. Er moet wederzijds vertrouwen zijn op een bepaald dieper niveau, en dan kun je het natuurlijk oneens zijn met elkaar, maar daaronder moet het verlangen liggen om samen te zijn, goede intenties aan te nemen. Dan kan een gezin heel wat hebben en een relatie ook. Dat speelt op micro-, meso- en macroniveau.’

Ik denk dat de laatste 15 jaar met alle dingen die er zijn gebeurd, het wantrouwen alleen maar groter is geworden. Hoe zouden we dat kunnen omdraaien? ‘Het allerbelangrijkste is, dat je elkaar niet moet verketteren. Zodra je iemand wegzet en negatief etiketteert op een bepaalde manier, is dat het einde van het gesprek. Je moet juist het gesprek blijven aangaan, uitvinden van elkaar waar dat diepe verlangen zit, als een gemeenschappelijke basis over en weer en vandaaruit kun je dan kijken hoe ideeën zijn gevormd, waar zulke houdingen als vreemdelingenhaat, discriminatie, superioriteit enz. vandaan komen, welk dieper verlangen daarachter ligt. M.a.w. wat we kunnen doen is, vermijden te etiketteren, en op een dieper niveau het gesprek aangaan. Dan kun je verhoudingen veranderen. Als je op die humane manier omgaat met mensen, schep je ook cultuur.’

Ik kan me voorstellen dat, als er een zeker inzicht bestaat in je eigen diepere wens, je ook milder wordt. Hoe zouden therapeuten dat in een behandeling kunnen verweven? ‘Ook als je jezelf hebt bevrijd van bepaalde ideologische kortzichtigheid, ben je als therapeut toch vooral probleemgericht bezig. Iemand komt met

een hulpvraag en die ga je bekijken; je gaat kijken waar de pijn zit. Maar het helpt als je dat doet vanuit het besef dat die ander het goede wil, - dat dus naast het probleem uit de hulpvraag er een ondergrond is in die therapie waarin die diepe wens die de cliënt en de therapeut beiden hebben, wordt aangeraakt. Het verschijnsel van goede gezindheid is op zich al interessant. Je zegt eigenlijk: er moet een diep humaan contact liggen, helemaal afgezien van de soort therapie en werkwijze die je als therapeut gebruikt. Carl Rogers benadrukte dat heel sterk. Dat heeft niets te maken met of je nu een directieve of non-directieve aanpak hebt. Welke methode je volgt, maakt niet uit, Maar als die goede gezindheid, die fundamentele goedheid, er niet is, gebeurt er niks. Hij ging zelf zo ver door te zeggen: die basis is de therapie. Je moet dus dezelfde zorgzaamheid hebben voor een cliënt die er bv. uitgesproken racistische ideeën op na houdt als de moeder voor dat peutertje dat roept: ik haat je. Dat kan soms heel moeilijk zijn.’

Tot slot, dit idee van fundamentele goedheid zie je ook terug in andere religies. Hoe komt het dan dat het bij het boeddhisme op de een of andere manier wel uit de verf komt en bij andere religies niet? ‘Daar heb ik wel een antwoord op. Dat is vanwege de beoefening van de meditatie. De meditatie is een vorm van helder zicht krijgen op je mentale patronen en dat zicht, die perceptuele kennis, is heel wat anders dan nadenken over je mentale patronen en vaststellen dat je bepaalde patronen hebt. Toen ik een jaar of 5 was, kwam er bij ons een neger op bezoek. (Dat woord mag je eigenlijk niet meer gebruiken.) Ik was bang voor hem. Hij zag er zo anders uit. En dat laat zien dat er allerlei patronen zijn. Als je je daar bewust van wordt door goed naar je geest te kijken, ga je daar anders mee om. Dat heb ik geleerd. Helder zicht krijgen is wat anders dan helder nadenken. De meeste religies, zeker het christendom, hebben een beoefeningskant in de vorm van wat vroeger contemplatie

heette: het schouwende gebed. Je ging op een rustig plekje zitten, je keek, je lette op de beweging van je geest en als je merkte dat je bevangen raakte in een gedachte, plaatste je je aandacht terug op bv. het kruisbeeld dat je voor je had geplaatst, of je lette op je ademhaling. Er zijn veel christelijke beoefenaars, bv. Cassianus en de oude woestijnvaders die allemaal een vorm van meditatie beoefenden. Niet nadenken over jezelf, maar kijken wat je geest doet, hoe je erin bevangen raakt met allerlei gedachtes van hoop en vrees, zelfhaat enz. Dat hele gedoe om je ervan los te weken. Die meditatieve traditie is zeker in reformatorische stromingen verdwenen. Daar is het een religie van het woord geworden. Van overtuigingen, van opvattingen, van geloven. Je ziet dat onderzoek nog wel in de monastieke hoek van het christendom. Ik heb veel lezingen gegeven voor de monastieken en een boek daarover geschreven: Verborgen bloei, een bescheiden bestseller die gaat over de lezingen die ik voor novicemeesters van de katholieke kloosters heb gegeven. Het gaat allemaal over het beoefenen en het trainen van onze geest, het onderzoeken van onze geest, het onderzoeken hoe onze gedachtewereld de ervaring kleurt, vaak op een destructieve manier. Hoe we ons daarvan kunnen bevrijden. Dus dat verlangen om deze aanpak weer terug te brengen is er zeker, ook in de christelijke traditie. In het boeddhisme staat mediteren heel erg voorop. De beoefening daarvan is ook de achtergrond van wat de Dalai Lama allemaal zegt en dat is op meer gebaseerd dan op boeddhistische opvattingen. Het is gebaseerd op de inzichten, die meditatie ons oplevert.'

PSC

P e rsoonli j ke au ton o mi e: h o e b l i j f j e i n b a l a n s?

Persoonlijke autonomie: hoe blijf je in balans? (Werk)stress

meet ons inziens een essentieel aspect

erop dat het functioneren wordt beperkt,

Onder bepaalde omstandigheden kan

van persoonlijke autonomie: zelfreflectie

wat kan leiden tot psychische klachten

afhankelijkheid van de mening van ande-

en -bewustzijn, en de mate waarin het

of stoornissen. Aan de andere kant duidt

ren het functioneren belemmeren en

eigen gedrag in overeenstemming is met

een hoge score op persoonlijke autono-

leiden tot psychische klachten of stoor-

de eigen doelen (congruentie). We zijn

mie op een te sterke drang naar onaf-

nissen. Hetzelfde geldt voor een te sterke

verheugd dat we na twee jaar onderzoek

hankelijkheid en ongevoeligheid voor

drang naar onafhankelijkheid, waarbij

de S.P.A. hebben kunnen hernormeren

anderen, waardoor mensen het contact

mensen het contact en de verbonden-

en voor de praktijk interessante resul-

en de verbondenheid met anderen

heid met anderen kwijtraken.

taten kunnen presenteren (Bel & Wees,

kwijtraken.

Een te grote afhankelijkheid van de

2017). Inmiddels is de S.P.A. in een her-

mening van andere mensen uit zich

ziene, digitale vorm beschikbaar (zie:

vaak in moeite met nee zeggen en

autonomietest.nl).

grenzen stellen, en te veel aanpas-

"Een essentieel aspect bij persoonlijke autonomie

sen aan de (mogelijke) meningen en

De gulden middenweg

wensen van anderen. Dit kan op termijn

Een essentieel aspect bij persoonlijke

tot werkstress en overbelastingsklach-

autonomie is de balans tussen zelfstan-

ten leiden. Er zijn ook mensen die niet

dig handelen (onafhankelijkheid) en soci-

zozeer afhankelijk zijn van de mening

aal functioneren (verbinding en gevoe-

van anderen, maar wel moeite hebben

ligheid voor anderen). Dit houdt in dat

hun mond open te trekken en zich uit

mensen ruimte kunnen vinden te midden

te spreken. Hierdoor zijn zij te weinig

van voor hen belangrijke anderen, zich

Na het online invullen van de vragenlijst

zichtbaar op het werk en kan de interne

voor hen kunnen afgrenzen maar tege-

krijgen mensen een overzicht van hun

spanning ook flink oplopen. Andersom

lijkertijd ook een bevredigend contact

totale score, de scores op alle subscha-

kunnen te assertieve werknemers door

met hen kunnen handhaven (Bekker &

len en hoe hun score zich verhoudt tot

hun (te) directieve communicatie juist

Assen, 2008; Bel, 2014). De S.P.A. onder-

hun normgroep (vrouwen/mannen,

weer stress bij collega’s veroorzaken.

scheidt zeven verschillende aspecten

opleidingsniveau). Het gaat er uiteraard

Onderzoeksresultaten laten dan ook

en vaardigheden die de mate van per-

niet alleen om of iemand een totaalscore

zien dat er een samenhang is tussen

soonlijke autonomie van een individu

heeft die gemiddeld is; interessanter is

autonomie en werkstress, en dat per-

in kaart brengen. De zeven subschalen

het te kijken naar de verdeling van de

soonlijke autonomie van invloed is op

zijn: beëindigen onaangename situaties,

scores op de subschalen en deze dan

de werk-privébalans (Bekker, Willemse &

angst voor aversieve stimuli, weigeren,

vervolgens in samenhang met elkaar te

Goeij, 2010; Bel, 2010).

emoties tonen, streven naar en accep-

interpreteren. Zo ontstaat een dynamisch

tatie van positieve stimuli, informeren/

beeld van de persoonlijke autonomie van

Persoonlijke autonomie meten

tegenspreken/discussiëren en auteur-

een individu en de mogelijke ontwikkel-

Voor het gezond en vitaal houden van

schap. Hierbij geldt niet hoe hoger de

punten. Het is ook heel boeiend om de

werknemers is het dan ook van belang

totale score, hoe beter het gesteld is met

scores op de S.P.A. te combineren met

de persoonlijke autonomie in kaart te

de persoonlijke autonomie, maar een

andere tests of vragenlijsten.

brengen en zo nodig, te helpen verbe-

gemiddelde score is het optimum. Dit wil

teren. Wij doen dit sinds jaar en dag met

zeggen dat een individu meer in balans

M/v verschillen

de Schaal voor Persoonlijke Autonomie

is naarmate de scores op de subschalen

De grotere sociale gevoeligheid voor

(S.P.A). De S.P.A. is gebaseerd op de Vra-

-met uitzondering van de schaal Auteur-

anderen heeft ertoe geleid dat vrouwen

genlijst voor Interpersoonlijk Gedrag

schap - rond het gemiddelde liggen en

vaak minder persoonlijke autonomie

(Oostburg, 1977) en is uitgebreid met de

dus gelijkmatig verdeeld zijn. Een lage

is toegeschreven. Dat is, zo blijkt, ten

schaal Auteurschap. Deze nieuwe schaal

score op persoonlijke autonomie duidt

onrechte: vrouwen en mannen verschil-

PSC

is de balans tussen zelfstandig handelen en sociaal functioneren."

S as ki a d e B e l & S u z anne v an d e r We e s

Tot slot De komende jaren zullen wij het onderzoek naar de S.P.A. verder voortzetten. Voor nu hopen wij collega’s een goed en praktisch screenings- en coachingsinstrument aan te reiken. Een instrument om werknemers te helpen werkstress te verminderen en hun functioneren te verbeteren/optimaliseren. Collega’s die geïnteresseerd zijn in de S.P.A., kunnen op autonomietest.nl de test gratis invullen. Voor een professionele toepassing van dit praktische instrument bieden wij een uitgebreide handleiding, supervisie en trainingen.

len inderdaad in hun mate van gevoelig-

splitst naar zelfreflectie en –bewustzijn

heid voor anderen (Taylor et al., 2000),

enerzijds en congruentie anderzijds.

maar over het geheel genomen zijn

Dit zal een aandachtspunt zijn in

vrouwen en mannen even autonoom. Er

vervolgonderzoek.

lijkt dus een verschil in type autonomie te bestaan tussen vrouwen en mannen,

• Mannen scoren significant hoger op

zonder dat we van meer of minder auto-

het beëindigen van onaangename situ-

noom kunnen spreken. Dit bleek eerder

aties dan vrouwen. Dit geeft aan dat zij

al uit onderzoek van Bekker & Assen

makkelijker actief ingrijpen in onaange-

(2008) naar autonomie en dit wordt nu

name situaties of zonder omwegen de

ook bevestigd door de resultaten uit ons

betrokkene(n) duidelijk maken ergens

onderzoek naar autonomie (Bel & Wees,

mee te stoppen. Mannen zijn ook minder

2017).

sociaal gevoelig dan vrouwen en uiten in iets mindere mate hun positieve en

Seksespecifieke patronen

negatieve emoties.

De onderzoeksresultaten van de onlinevragenlijst S.P.A. laten zien dat vrouwen

• Vrouwen en mannen blijken in even

en mannen als geheel genomen even

grote mate in staat zichzelf iets te

autonoom zijn. Er is echter sprake van

gunnen en complimenten te accepteren.

twee verschillende, seksespecifieke

Dit geldt eveneens voor de mate waarin

gedragspatronen.

zij ‘nee’ kunnen zeggen en geneigd zijn tot informeren, tegenspreken en discus-

• Vrouwen scoren statistisch significant

siëren in sociale situaties. Ook blijkt voor

hoger op sociale gevoeligheid, auteur-

zowel mannen als vrouwen het oplei-

schap en expressie van emoties. Het

dingsniveau van invloed: hoger opgelei-

beeld dat hierdoor ontstaat, is dat vrou-

den scoren het hoogst.

wen, ongeacht leeftijd, gevoeliger zijn voor de mening van anderen en vaker

• Opvallend is dat bij vrouwen leeftijd

hun emoties uiten dan mannen.

niet significant blijkt samen te hangen

Ook blijken zij significant meer geneigd

met persoonlijke autonomie, terwijl dit

te zijn tot zelfreflectie en lijken zij zelf-

bij mannen juist wel het geval is. Hierbij

bewuster en ‘congruenter’. Dit laatste is

geldt hoe ouder, hoe hoger de score op

echter niet goed aan te geven, omdat

bepaalde subschalen.

de schaal Auteurschap niet is uitge-

Literatuur Bekker, M.H.J. & Assen, M.A.L.M. van (2008). Autonomy-connectedness and Gender. Sex Roles, 59(7-8), 532-544. Bekker, M.H.J., Willemse, J.J.P. & Goeij, J.W.J.M. de (2010). The Role of Individual Differences in Particular Autonomy-Connectedness in Women's and Men's Work-Family Balance. Women & Health, 50(3), 241-261. Bel, S.M. de (2010). Samen uit, samen thuis. Een recept om werk en zorg eerlijk te verdelen. Utrecht: Kosmos. Bel, S.M. de (2014). Vrouwen, mannen en de werk-privébalans. A&O-items, 12(4). http://www.aeno-items.nl/AenOsept2014/a_saskia_de_bel.html Bel, S. M. de & Wees, S. van der (2017). Handleiding Schaal voor Persoonlijke Autonomie. Den Haag: De Bel & Co. http://debel.co/ Bel, S.M. de & Wees, S. van der (2017). Autonomietest. Den Haag: De Bel & Co. http://autonomietest.nl/ Oostburg, R.I.M. (1977). Vragenlijst voor Interpersoonlijk Gedrag. Amsterdam. Taylor, S.E., Klein, L.C., Lewis, B.P., Grunewald, T.L., Gurung, R.A.R. & Updegraff, J.A. (2000). Biobehavioral Responses to Stress in Females: Tendand-Befriend not Fight- or- Flight. Psychological Review, 107, 411-429. Saskia de Bel, registerpsycholoog NIP/ Arbeid en Organisatie en GZ-psycholoog BIG Suzanne van der Wees, MSc Occupational Health Psychology Samen vormen zij De Bel & Co. http:// debel.co/

PSC

VOOR

TIJDENS

DE OVERGANG VROUW IN BALANS

MENO FORMULE

90 vegicaps Bestelcode 7255 Adviesverkoopprijs € 28,95

60 vegicaps Bestelcode 7256 Adviesverkoopprijs € 27,95

• 1 per dag formule met kruiden, vitaminen en GLA • Wilde yam en zilverkaars ondersteunen tijdens de menopauze • Monnikspeper helpt menopauzale en premenstruele symptomen verminderen • Geschikt voor vegetariërs

• 1 per dag formule met rode klaver, vitaminen en mineralen • Rode klaver (met isoflavonen) houdt de botten gezond en is goed voor het hart • Foliumzuur (Quatrefolic®) voor een goede geestelijke balans • Geschikt voor vegetariërs

Voor en tijdens de menopauze

Tijdens en na de menopauze

TOPKWALITEIT VO E D I N G S S U PPL E M E N T E N M E T E E N G E ZO N D E PR I JS VitOrtho levert exclusief voedingssupplementen van NOW en VitOrtho | www.vitortho.nl

Colu m n

Lieve vrede Eenmaal in de week mag niemand mij storen. Dan kan ik eindelijk het programma zien dat ík leuk vind. In plaats van die afgrijselijke actiefilms of komedies waarnaar de rest van het gezin, twee mannen, graag kijkt. Elke avond is het hetzelfde. Wát gaan we zien? ‘Kijk mam, er komt een heel goede actiefilm op. Met wel vier sterren!’ Omdat die sterren uit de gids van Canal Digital komen, hecht ik daar weinig waarde aan. Ik pak bij zo’n beoordeling direct mijn VPRO-gids, waar van die sterren weinig overblijft. Meestal één. Minder dan drie sterren, in de VPRO-gids, betekent voor mij niet de moeite waard om te kijken. Dat geldt ook voor die stomme komedies. Ik moet nog de eerste tegenkomen waar ik echt om kan lachen. Man en zoonlief zijn echter voor niets anders te porren. Dus slijt ik mijn avond poetsend en lezend tussen crashende auto’s, piepende remmen, knallende schoten of geautomatiseerde lachsalvo’s. Zo vergooi je je leven toch? Ik heb nog geprobeerd mijn zoon naar VPRO op Nederland drie te trekken, maar hij is echt in de voetsporen van zijn vader getreden. Samen laat ik ze hun tijd verdoen en laat die waardeloze televisie achter me. Behalve op die ene avond. Dan is er een detective. Die moet Engels of Zweeds zijn. Anders vind ik er niets aan. Een detective moet ik alleen kijken. Die wil ik met niemand delen. Er moet absolute stilte heersen en het enige geluid mag van de televisie komen. Of van mij. Want ik kan er zó in opgaan dat ik heel hard ‘Pas op!’ schreeuw wanneer een belager iemand van achteren nadert. Het geluid doe ik uit wanneer de scène op het randje van het draaglijke is.

Daarom kijk ik het liefst alleen. Dan kan ik kijken zoals ik wil. Wil je me echt pissig krijgen, dan moet je me storen terwijl ik een detective kijk. Dat doet mijn zoon dus. Op een of andere manier kunnen kinderen er niet tegen wanneer hun moeder zich aan hun gezichtsveld onttrekt. Dan moeten ze hun bestaansrecht opeisen. Net zoals op momenten dat jij telefoneert. Wanneer jij belt, hebben kinderen opeens héél belangrijke en urgente vragen. Stellen ze de meest onmogelijke vragen en vooral díé vragen waar jij nee op wilt zeggen. Maar omdat je een ander aan de lijn hebt, probeer jij je in te houden en je heel vriendelijk jegens jouw kind op te stellen. Waarbij je het ultieme voorbeeld bent van de inconsequente ouder. ‘Goed, we eten vanavond patat. Oké, pak maar een snoepje. Ja, je mag vanavond een uurtje later naar bed. Afgesproken, je mag die laptop een uurtje van mij lenen. Natuurlijk, vanaf volgende week krijg je wat meer zakgeld. Ja, je krijgt een brommer als je zestien bent. Vooruit, pak mijn auto maar.’

Vingers in de oren werkt ook goed. Om de lieve vrede maar te bewaren. Mijn ogen knijp ik dicht op het moment dat zelfs de beelden niet meer te verdragen zijn. Om de spanning te kanaliseren, wring ik mijn lichaam in allerlei bochten waarbij ik bij voorkeur mijn benen in stretchstand tegen mijn neus druk. Dat helpt heel goed.

Lieve vrede heeft een kostbare prijs.

Wanneer ik zo televisie zit te kijken, met vingers in de oren, ogen dichtgeknepen en knieën tegen de neus gedrukt, zou je je kunnen afvragen waarom ik überhaupt kijk. Die vraag stelt mijn man mij ook als hij me zo ziet. Dat vindt hij belachelijk.

WILMA DE HAAS IS EIGENAAR VAN HAAS & KONIJN®, EEN BUREAU VOOR PERSOONLIJKE EN PROFESSIONELE ONTWIKKELING EN AUTEUR VAN K-THERAPIE.

PSC

P a st Reali ty Integrati o n ( P R I )

DOOR: ASTRID ENGEL

Past Reality Integration (PRI) L AAT HET HOOFD WEER DIENAAR WORDEN VAN HET HART Graag stel ik je voor aan PRI, Past Reality Integration. Als collega-professional en als mens. Want PRI is meer dan (weer) een nieuwe methode. Mits goed toegepast is het een instrument dat transformerend kan zijn in de meest positieve zin van het woord. Voor cliënten, maar ook voor jezelf.

PRI aanpakte als laatste redmiddel en

geven er een andere waarheid voor in de

inmiddels hun passie voor elkaar weer

plaats, een illusie waar we ons als kind

heeft teruggevonden. Of de ouders die

aan vast kunnen houden. Bijvoorbeeld

vaker ruzie met hun kinderen hadden

‘het is mijn schuld en dus kan ik er nog

dan hun lief was. Zij zagen tijdens de the-

iets aan doen’. Vervolgens wordt onbe-

rapie niet alleen de rust in huis terugke-

wust, elk moment van de dag, informatie

ren, maar kregen ook een veel hechtere

die binnenkomt via de zintuigen, verge-

band met elkaar en met hun kinderen.

leken met de informatie die is opgesla-

Misschien vind je dit allemaal wel heel

gen in de amygdala, en wanneer er enige

rooskleurig klinken en vraag je je af of

gelijkenis lijkt te zijn, slaan de amygdala

ik niet wat té enthousiast ben? Dat kan

alarm en wordt de afweer geactiveerd.

ik me goed voorstellen. Maar voor veel

Op dat moment neemt het emotionele

mensen kan PRI wel zo’n groot effect

brein ons over. We kunnen niet meer

hebben. En dat is eigenlijk helemaal niet

rationeel en rustig nadenken over de

zo wonderlijk. Het heeft alles te maken

situatie, maar komen in de zogenaamde

met hoe ons brein zich heeft gevormd

fight-flight stand terecht.

Van klacht naar kracht

De theorie

Het mooie van PRI als therapievorm en

Als kinderen zijn wij totaal afhankelijk van

bewustzijnsleer is dat het je niet alleen

onze omgeving voor de vervulling van

van je klachten af helpt, maar je (her)ont-

onze behoeftes. Fysiek én emotioneel.

dekt ook je eigen innerlijke kracht, wie

Wanneer om welke reden dan ook deze

je in wezen bent. Daardoor ga je steeds

behoeftes niet of onvoldoende worden

meer leven vanuit je hart, in verbinding

vervuld, is dat een levensbedreigende

met jezelf en met je omgeving. En ga je

ervaring. We kunnen als kind immers

Dat dit zo werkt, is fantastisch, want als

steeds meer het leven leven dat werkelijk

niet voor onszelf zorgen, we kunnen

wij echt in levensgevaar zouden zijn,

bij je past.

niet weg, we kunnen onze omgeving

redt dit mechanisme ons leven. Het pro-

niet veranderen en we hebben geen

bleem ontstaat wanneer de amygdala

Een goed voorbeeld hiervan is een cliënt

tijdsbesef. Ons zeer jonge brein kan de

alarm slaan als er gelijkenissen lijken te

met spreekangst, die ontdekte dat zij

enorme hoeveelheid stresshormonen die

zijn met ervaringen uit onze jeugd die

voorbij de angst het heel leuk vindt om

wordt geproduceerd tijdens zo’n erva-

toen levensbedreigend waren, maar

lezingen te geven voor grote groepen en

ring, niet verwerken, en om overleving

nu niet meer. En dat gebeurt vaker dan

dat nu ook regelmatig doet over onder-

te garanderen zal de ervaring worden

we denken. De amygdala zijn namelijk

werpen die haar aan het hart gaan. Of

verdrongen uit het bewustzijn. Om voor-

niet zo nauwkeurig. Beter een keer te

een cliënt met depressieve klachten, die

bereid te zijn op eventueel nieuw gevaar

veel dan te weinig alarm slaan. Het gaat

weer in contact kwam met haar eigen

in de toekomst wordt deze opgeslagen

tenslotte om ons overleven. Daarnaast

levenslust en na jaren antidepressiva te

in een deel van het emotionele brein, de

blijkt dat niet alleen grote traumatische

hebben geslikt, nu zonder medicijnen en

amygdala. Tegelijkertijd ontwikkelen we

gebeurtenissen verdrongen worden,

mét plezier haar eigen bedrijfje is gestart.

afweermechanismen die de verdringing

maar ook veel meer alledaagse situa-

Een ander prachtig voorbeeld is een stel

op haar plek te houden: afweren. Deze

ties, die vanuit volwassen perspectief

dat op het punt stond uit elkaar te gaan,

afweren ontkennen de waarheid en

onschuldig lijken, maar voor een klein en

PSC

toen we heel jong waren.

"PRI heeft alles te maken met hoe ons brein zich heeft gevormd toen we heel jong waren."

A s t r id E ng e l

zelf. Hoe beter je als therapeut in staat bent PRI op jezelf toe te passen, hoe zuiverder de overdracht van het instrument zal zijn en hoe beter je zal kunnen aansluiten bij de cliënt. Als PRI-therapeut blijf je dus ook steeds aan je eigen proces werken. Een bijzonder avontuur met eenzelfde transformerende werking.

Zien hoe PRI werkt? Volg het gratis webinar over PRI en depressie Op 15 februari heeft psychologe en PRI-grondlegster Ingeborg Bosch een webinar voor professionals gegeven over PRI en depressie. Via de website www. prionline.nl (onder Nieuws en Lezingen) kun je dit webinar gratis volgen en een livedemonstratie zien met een cliënt.

Meer weten? Dank je wel voor je aandacht en ik hoop dat ik je heb kunnen inspireren met dit artikel. Als je meer informatie wilt over PRI en over wat het voor jou als professional kan betekenen, neem dan vooral een kijkje op de website en word lid van de nieuwsbrief voor professionals. afhankelijk kind niet te verwerken zijn.

hun functie en kunnen dan dus verdwij-

Dat betekent dus dat er voor de

nen. En dat is ontzettend goed nieuws!

amygdala in het heden voldoende aan-

Of ga naar het YouTubekanaal waar je vele informatieve filmpjes kunt vinden over hoe PRI werkt met verschillende klachten.

leiding is om veelvuldig alarm te slaan. En

De therapie

dat is precies wat er gebeurt wanneer we

Als PRI-therapeut leer je cliënten de

angstig zijn, ons onzeker voelen, somber

bewegingen van hun eigen bewustzijn te

of depressief worden, over onze grenzen

volgen, te ontcijferen en te veranderen.

tot PRI-therapeut

blijven gaan, ruzies of conflicten hebben

Met als gevolg dat ze zich in hun dage-

www.astridengel.nl

of lijden aan een verslaving. Al deze

lijks leven vrijer en krachtiger kunnen

info@astridengel.nl

klachten zijn niets meer dan de afweren,

bewegen en met meer verbinding hun

illusies dus, die we hebben moeten ont-

relaties aangaan en onderhouden, vanuit

wikkelen om ons te beschermen tegen

hun hart. Cliënten leren dit aan de hand

oude pijn die in het heden volstrekt

van een duidelijke structuur en concrete

ongevaarlijk is. Deze wetenschap biedt

tools. De therapie is opgebouwd in fases

een totaal ander perspectief! We hoeven

waarin cognitie, gevoel én gedrag alle

niet te leren omgaan met, strijden tegen,

drie even belangrijk zijn. Het is niet de

gebukt gaan onder of in veel gevallen

therapeut die de cliënt van zijn klachten

zelfs medicijnen te nemen tegen deze

afhelpt, de cliënt leert het zelf te doen

klachten. We zijn niet ziek, gek of zwak.

en heeft deze tools voor de rest van zijn

Wanneer we ontdekken waar deze

leven in handen. Om PRI goed te kunnen

klachten ons tegen beschermen, kunnen

overbrengen is kennis en vaardigheid

we ons brein leren dat dat in het heden

van de therapeut belangrijk, maar net zo

helemaal niet meer nodig is. Ze verliezen

belangrijk is het proces van de therapeut

Astrid Engel Maatschappelijk werker en in opleiding

PSC

O p enharti g ov er de o v erga n g

Openhartig over de overgang DOOR: JOLANDE ROMMENS-MUSQUETIER Wat veel vrouwen niet weten, is dat de

geworden bent, weet je het!” Testen had

menopauze een doodgezwegen fase in

overgang al vaak begint rond je 42ste.

volgens hem geen zin, want de hor-

een vrouwenleven. Waar we op school

Door afname van de vrouwelijke hormo-

moonwaarden in het bloed fluctueren

tijdens biologielessen van alles leren over

nen oestrogeen en progesteron begint

dagelijks en waren daarom onbetrouw-

puberteit, zwangerschap of bevalling,

het vrouwenlichaam zich klaar te maken

baar. Ik was toen 48.

daar valt het stil als het over de overgang

voor de menopauze. Deze afname van

Ik herinnerde me dat mijn moeder vroe-

gaat.

hormonen leidt tot fysieke klachten

ger naar een VIDO-groep ging (Vrouwen

zoals steeds stijver wordende spieren en

In De Overgang), maar ik kon ze nu niet

gewrichten, slechter slapen, verminderd

vinden in Breda. Waar kon ik er met

libido, opvliegers, allergieklachten die

andere vrouwen over praten? Aangezien

verergeren, en zweetaanvallen en hart-

ik veel op Facebook zat, besloot ik op

kloppingen kunnen zowel ’s nachts als

Facebook een virtuele VIDO-groep op

overdag optreden. Ook psychisch erva-

te richten, die ik Overgang/Menopauze

ren vrouwen meer klachten. Ze kunnen

noemde. Ik verwachtte zo’n 100 tot 150

in toenemende mate last krijgen van

vrouwen daarin te mogen treffen die

angst- en paniekaanvallen, stressklach-

informatie wilden uitwisselen over deze

ten of depressieve gevoelens. Ze hebben

periode, zodat we elkaar een beetje

vaak stemmingswisselingen, worden

konden bijstaan. Dat liep een beetje

meer prikkelbaar (sommige vrouwen

anders dan ik had verwacht. Binnen een

voelen zich ronduit agressief) en de

jaar zaten er ruim 1500 vrouwen in en

zorgbehoefte neemt af. Niet zelden zie je

nu drie jaar later, telt de groep ruim 3700

Zelfs daar wordt er niets over verteld.

dat in deze periode de relatie erg onder

vrouwen en groeit nog steeds. Onver-

Ook in medische beroepen wordt er

druk komt te staan.

wachts, maar wel heel leuk!

nauwelijks aandacht aan besteed, terwijl

Mijn eigen overgang

Geen sexy onderwerp?

Toen ik zelf in de overgang ging, wist ik

Toen we vorig jaar hoorden, dat Isa Hoes

keerde puberteit. Je gaat van vruchtbaar

dat niet. Ik kreeg wel steeds meer fysieke

een boek wilde uitbrengen over haar

en met een cyclus, naar onvruchtbaar

klachten zoals hierboven genoemd,

overgang, vond ik dat een prima idee.

zonder cyclus. Je hele hormoonhuis-

waarbij mijn allergieklachten vooral erg

Er is nog zoveel taboe op de overgang

houding staat op zijn kop en verandert

opspeelden. Ook kwamen angst- en

en menopauze. Linda de Mol trok haar

definitief met alle gevolgen van dien.

paniekgevoelens terug, waar ik sinds

neus er in 2012 nog voor op in DWDD,

mijn zwangerschappen geen last meer

toen haar werd gevraagd om er iets over

Onwetendheid en onbekendheid

van had gehad. Het werken viel me

te publiceren. Het is eigenlijk vreemd

Omdat ik in de Facebookgroep veel ver-

steeds zwaarder en ik kreeg meer last

dat er zo weinig over gesproken wordt.

schillende verhalen las van de vrouwen

van stress. Op een gegeven moment

De generatie van onze moeders sprak

die daar actief waren, leek het me raad-

ging mijn menstruatiecyclus een ander

er niet over behalve in de speciale groe-

zaam om een boek te maken met verha-

patroon krijgen en ging ik naar de huis-

pen. “Je moet er doorheen; niet zeuren

len van vrouwen anno 2016 in de over-

arts. Toen ik hem vroeg of ik in de over-

en doorgaan”, was het motto. “Daar

gang. Hun belevingen bleken divers en

gang zat en richting menopauze ging,

praat je verder niet over, dat deed je

leerzaam voor andere vrouwen die nog

kon hij me geen echt antwoord geven.

niet ”, zeggen veel vrouwen van ruim

niet in de overgang zaten, maar ook voor

“Als je een jaar lang niet meer ongesteld

in de 70 nu. Dat maakt de overgang en

hulpverleners die vaak geen idee hebben

PSC

"De generatie van onze moeders sprak er nier over behalve in de speciale groepen. “Je moet er doorheen; niet zeuren en doorgaan”, was het motto."

deze fase een enorme impact heeft op de vrouw. Het is eigenlijk een omge-

J o l and e R o m m e n s -M u s qu e t ie r

komt dan gelijk weer om de hoek kijken. Niet iedere vrouw wil haar menopauzeverhaal delen met haar buren, collega’s of familie. Gelukkig waren er 24 vrouwen zo moedig om mij hun verhaal toe te vertrouwen voor publicatie! Sommigen onder hun eigen naam, anderen onder een pseudoniem.

Echte verhalen! Het boek is er gekomen. Een oprecht boek vol met openhartige verhalen over hoe vrouwen hun overgang en menopauze hebben ervaren. Waar ze tegenaan liepen. Het onbegrip, de relatieproblemen, sommigen zelfs een scheiding en anderen met een hoop fysieke of psychische problemen. Ook zijn er vrouwen, die er makkelijk doorheen fietsten, want net als met de puberteit of met een zwangerschap, is het niet voor iedere vrouw hetzelfde. Het boek zit vol met ‘aha’- momenten. Het biedt troost en herkenning. Je bent niet de enige die het moeilijk vindt en hier doorheen moet. En wat ik ook erg belangrijk

wat de overgang precies is, wanneer

Weinig medisch onderzoek

deze begint en welke impact deze heeft.

Vrouwengezondheid is nooit een speer-

Ik heb begrepen dat 75% van de huisart-

wat wel en niet helpend voor hen was in

punt geweest. Modern medisch weten-

sen nauwelijks informatie geeft over de

deze levensfase. Wat waren hun beste

schappelijk onderzoek is vaak gericht

overgang, maar wel vlot antidepressiva

tips voor andere vrouwen? Hoe kijken

op mannen en ook medicijnonderzoek

of kalmeringsmiddelen voorschrijven als

ze er nu op terug? Wat hebben ze eruit

wordt vaak bij gezonde mannen gedaan.

een vrouw in de overgang met psychi-

meegenomen?

Vrouwen en hun hormooncyclus zijn

sche klachten komt. Ook komen veel

vaak wat complexer te onderzoeken

vrouwen in de overgang nogal eens

Het is een waardevol boek geworden

en dat is belemmerend voor medisch

op de eerste hulp terecht omdat ze de

voor iedereen die meer wil weten over

wetenschappelijk onderzoek. Aangezien

opvliegers en hartkloppingen zo beang-

hoe het echt gaat in de overgang!

ik geen wetenschappelijke opleiding heb

stigend vinden dat ze bang zijn voor een

Stichting Vuurvrouw van Eveline Bakker

gedaan, maar therapeut ben en veel van

hartinfarct. Andere vrouwen lopen jaren-

heeft geholpen met het realiseren van

deze vrouwen in mijn praktijk terugzie

lang allerlei ziekenhuizen, –logen en

het boek. Het is via internet te bestellen

met psychische klachten, besloot ik

–peuten af, voordat ze er eindelijk achter

onder meer via Mijnbesteller.nl, Bol.

daarom een ervaringsverhalenboek te

komen dat ze ‘gewoon’ in de overgang

com of Bruna.nl.

maken. Een ervaringsverhaal spreekt

zitten. Weer anderen worden met een

vaak boekdelen, het vertelt over hoe

burn-out gediagnosticeerd. Helaas

iemand iets beleeft en daar gaat het

werken veel specialisten niet samen en

toch om. Een oproep in de Facebook-

kijken ze niet holistisch naar vrouwen in

groep leverde al snel een hoop positieve

de overgang. Ik heb me laten vertellen

reacties op! “Ja dat moeten we doen!

dat in sommige artsenopleidingen het

Super initiatief! Heel belangrijk voor

onderwerp overgang slechts een enkele

onze dochters en voor hulpverleners!”

keer aan bod komt in een college en zo’n

Maar om uiteindelijk 24 vrouwen bereid

20 minuten duurt. Er is dus nog wel een

te vinden om hun overgangsverhaal te

wereld te winnen.

doen is nog niet zo makkelijk. Het taboe

vond, ik heb elke vrouw laten vertellen

PSC

Suïci dali tei t bi j j on geren

DOOR: STANNEKE LUNTER EN RIET FIDDELAERS

Suïcidaliteit bij jongeren Complexe materie voor jongeren, hun omgeving en hulpverleners ‘Kristalhelder is dat ze in die afschuwelijke laatste tien maanden heel vaak aan de dood heeft gedacht, dood heeft gewild, gemeend heeft dat de dood de enige oplossing was. Ze heeft meerdere suïcidepogingen ondernomen, die ook echt bedoeld waren haar einde te zijn. Ze schreef een gedicht dat ze niet meer verder kon of wilde en er vrede mee had, tekende een zelfportret met onderschrift ‘1997-2014’. Zelfs wanneer ze uitkeek naar iets fijns of net een mooie dag had gehad, kon ze voor ons onverwacht benoemen dat dit voor haar een mooi afscheid van het leven was.‘

en zeker niet zal overlijden? Op welke signalen moet ik letten? Wat kan ik wel of niet bespreken? De onzekerheid en machteloosheid zijn groot, evenals de verslagenheid na een fatale suïcidepoging. In dit artikel geven we aanknopingspunten voor het herkennen van en omgaan met suïcidaliteit bij jongeren.

Waardoor suïcidegedachten? Veel mensen kennen momenten of perioden met nare gevoelens, zoals somberheid, verdriet, angst, boosheid of machteloosheid. Doorgaans hebben we wel vertrouwen dat het weer beter wordt, al is het nu ook nog zo moeilijk. Soms kan de nare emotie echter gepaard gaan met een gevoel van uitzichtloosheid. Op dergelijke momenten kan de gedachte aan de dood opkomen, als manier om dit niet meer mee te hoeven maken, de onoplosbare problemen voorbij. Deze overtuiging wordt wel de 2 P’s en 3 O’s genoemd: de Pijnlijke Problemen zijn

FRAGMENT UIT HET BOEK GEEN PIJN, GEEN ANGST,

Onoplosbaar, Ondraaglijk en Oneindig.

GEEN LEVEN DOOR STANNEKE LUNTER.

Vaak is het schrikken als voor het eerst een gedachte aan

In de afgelopen jaren is het aantal suïcides in Nederland opgelopen tot ca. 1850 per jaar. Daaronder bevinden zich jaarlijks 130-140 jongeren onder de 25 jaar. Bij jongeren is zelfdoding inmiddels de meest voorkomende doodsoorzaak; die komt tweemaal zoveel voor als overlijden door kanker in deze leeftijdscategorie. Ook de andere cijfers zijn indrukwekkend: naar schatting 3000 keer per jaar moet een jongere vanwege een suïcidepoging behandeld worden door de huisarts of in het ziekenhuis. Ongeveer 4% van de adolescenten heeft ooit een suïcidepoging ondernomen waarvoor medische hulp nodig was. Onderzoek toont aan dat 6% van de jongeren ooit een poging tot zelfdoding heeft ondernomen, die niet leidde tot medische hulp. Als mensen een suïcidepoging ondernemen, al dan niet met de dood als gevolg, wordt hun omgeving hiermee geconfronteerd: ouders, kinderen, broers en zussen, vrienden en vriendinnen, buurtgenoten, klasgenoten of collega’s. Daarnaast zijn er de professioneel betrokkenen zoals hulpverleners, docenten of mentoren. Suïcidepogingen roepen veel vragen op bij anderen: waarom? Hoe kan iemand dit doen? Heb ik iets verkeerd gedaan.

de dood opkomt als oplossing. Het is een signaal dat er iets moet gebeuren, moet veranderen, dat er hulp gezocht moet worden, dat er stappen gezet moeten worden. De gedachte aan de dood geeft soms ook rust en dan wordt deze gedachte geleidelijk meer realistisch, een serieuze optie. Wanneer andere opties afvallen, komt de mogelijkheid van zelfdoding dichterbij. Het doen van een suïcidepoging kan de drempel verder verlagen, ook wanneer iemand er aanvankelijk spijt van heeft en blij is dat hij het overleefd heeft. Jongeren kennen vaak heftige emoties die hen op dat moment geheel kunnen beheersen en ze hebben daarbij het idee dat dit nooit meer anders zal worden. Ze hebben minder dan volwassenen de ervaring opgedaan dat problemen weer over kunnen gaan en hebben vaak meer moeite om een oplossing te bedenken of zich zelfs maar voor te stellen dat deze er kan zijn. Ook impulsiviteit past bij de levensfase, evenals zwart-wit denken. Meestal is er wel een verlangen om verder te leven, maar weet de jongere op dat moment niet hoe. ‘Wil je niet meer leven, of wil je dit leven niet meer?’ is een vraag, die René Diekstra weleens stelt.

Had ik het kunnen/moeten voorkomen? Hoe kan ik zorgen

Risicofactoren

dat het zich niet herhaalt. Dat de ander zich weer beter voelt

Factoren die het risico op suïcidaal gedrag kunnen verhogen,

PSC

St anneke Lu nt er en Ri et Fi dd e l aers

zijn onder meer het gevoel te falen, een mislukkeling te zijn,

ten uitbundig gedrag laten zien, al dan niet door toegenomen

een laag of juist opgeblazen gevoel van eigenwaarde, een nog

drank- of druggebruik. Ook veranderingen in het eet- en

niet uitontwikkelde identiteit, beperkte emotieregulatievaar-

slaappatroon, in concentratie en schoolprestaties, in sociale

digheden, emotionele teruggetrokkenheid, het niet delen van

contacten kunnen een signaal van depressie zijn. Depressieve

problemen of piekergedachten, een beperkte frustratietole-

jongeren zijn vaak sloom, besluiteloos en teruggetrokken

rantie. Op de achtergrond spelen vaak onrust en ingrijpende

maar kunnen ook onrustig en opgewonden zijn, prikkelbaar en

gebeurtenissen in hun levensloop, meerdere situaties waarin

agressief en zich jonger gedragen dan hun kalenderleeftijd. Tot

zij zich alleen en verlaten hebben gevoeld, de neiging tot alco-

slot spelen doorgaans vergaande minderwaardigheidsgevoe-

hol- en drugsgebruik.

lens, met het gevoel dat niemand van hen houdt, ze het ook

Toch zijn dit geen absolute voorspellende factoren. Er zijn

niet waard zijn dat ze geliefd zijn en de gedachte dat er geen

veel jongeren die aan bovenstaande criteria voldoen, maar

toekomst meer voor hen is.

niet komen tot een suïcide(poging), terwijl andere jongeren

De valkuil bij jongeren is vaak dat een depressie door de

met veel positieve eigenschappen en omgevingsfactoren zich

omgeving niet als zodanig wordt herkend of wordt aangezien

soms wel suïcideren.

voor puberaal gedrag, terwijl de jongere zelf vanuit de depressie ervan overtuigd is, dat hij toch niet te helpen is. Wanneer

Hoe om te gaan met suïcidegedachten?

een depressie bijtijds als zodanig wordt onderkend en behan-

Centraal staat zowel voor de jongere als voor diens omgeving

deld, zijn de behandelresultaten in het algemeen goed.

het contact. Het bespreekbaar maken van gevoelens, gedachten en problemen, niet omdat de ander het altijd op kan lossen maar omdat het delen al kan helpen. En wat niet kan worden opgelost, kan misschien wel worden verdragen. Meeleven, afleiding, weten dat je er niet alleen voor staat, kunnen daarbij behulpzaam zijn. Neem het serieus wanneer de jongere doodsgedachten benoemt, zoals ‘voor mij hoeft het niet meer’ of ‘wie zal mij nou missen’. Het idee dat mensen die suïcidale uitspraken doen, geen actie zullen ondernemen, is achterhaald; het zijn juist signalen van wanhoop en uitzichtloosheid. Dit is ook de basis in een hulpverleningscontact: de ander serieus nemen en ondersteunen bij het verdragen van narigheid, bijvoorbeeld door het maken van een plan van aanpak t.a.v. de

‘Ook wanneer ze zich aangepast sociaal gedraagt en zelfs af en toe lijkt te lachen, zie ik steeds weer die doffe blik in haar ogen, die somberheid, die kromme rug met hangende schouders, alsof ze het leed van de hele wereld moet torsen.’ FRAGMENT UIT HET BOEK GEEN PIJN, GEEN ANGST, GEEN LEVEN DOOR STANNEKE LUNTER.

Veerkracht bij de jongere Gelukkig blijken jongeren in het algemeen heel veerkrachtig.

problemen of stressoren die er zijn, om daarmee perspectief

Ook ingrijpende gebeurtenissen leiden niet tot toename van

te creëren. Door er te zijn, duidelijk te maken dat je beschik-

depressie of suïcidaliteit, tenzij er tevoren al klachten waren.

baar bent voor de ander, te bespreken wat zou helpen om het

Jongeren kunnen een episode van suïcidaliteit doormaken en

onoplosbare te hanteren, geen oordeel uit te spreken, je eigen

daarvan geheel herstellen.

brein kalm te houden, te onderzoeken welke krachtbronnen of

Beschermende factoren bij suïcidaliteit zijn onder meer intel-

eigenschappen de jongere zelf heeft en wat hij van zijn omge-

ligentie, een positief zelfbeeld, contact met leeftijdsgeno-

ving nodig heeft.

ten, een goede relatie met de ouders, beschikbaarheid van

Belangrijk hierbij is wel op te letten in hoeverre er sprake

hulpverlening.

zou kunnen zijn van psychopathologie, een depressie of

Voor versterking van veerkracht is het van belang om aan

angststoornis, verslavingsproblematiek of een persoonlijk-

te sluiten bij sterke kanten van de jongere en diens gezin en

heidsontwikkeling die scheef dreigt te gaan. In dat geval is

anderen om hem heen, de jongere zelf mee te laten bepalen

ondersteuning nodig naar nadere diagnostiek en behandeling

welke vorm van hulp of ondersteuning hij wil, te ondersteunen

binnen de geestelijke gezondheidszorg met aanvullende cri-

bij het verbeteren van vaardigheden (zoals communicatieve

sisinterventie- en behandelmogelijkheden t.a.v. de individuele

en sociale vaardigheden en assertiviteit) en het behalen van

counselingspraktijk.

succeservaringen die zelfvertrouwen en zelfbeeld kunnen

Besef daarbij dat een depressie bij jongeren er anders uit kan

versterken.

zien dan bij volwassenen. Waar de volwassene vaak langdurig somber en moedeloos is, weinig initiatieven neemt, zich

Veerkracht bij de omgeving

terugtrekt en tot weinig meer komt, kunnen depressieve jon-

Voor de omgeving van suïcidale jongeren is het essentieel,

geren soms juist wisselende stemmingen hebben, bij momen-

dat zij enerzijds worden ondersteund in het optimaliseren van

PSC

Kwaliteiteitsgarantie sinds 1982

Een echte apotheek waar u natuurlijke geneesmiddelen, voedingssupplementen en eigen recepten in één keer kunt bestellen. U bent van harte welkom in onze apotheek!

Uw voordelen op een rij:

Elke laatste woensdag van de maand organiseren wij een rondleiding voor artsen en therapeuten van 11.00 - 14.00 uur. Graag reserveren per mail.

Diagnose door een specialist De filosofie van de NatuurApotheek is dat een effectieve therapie voor de patiënt alleen gewaarborgd kan zijn na tussenkomst van een specialist. Door onze werkwijze - een product op maat op voorschrift van u als specialist - streeft de NatuurApotheek ernaar de patiënt zo snel mogelijk terug te brengen in een gezonde balans. U bepaalt of het wenselijk is de therapie te herhalen of bij te stellen. We leveren vele kant-en-klaar merken Onder andere AOV, Orthica, Vitals, VCL, Nutrisan, Gemmoproducten, MRL, Biosana en het hele assortiment van Holland Pharma. Verkrijgbaar op voorschrift met aanzienlijke kortingen (tot 25%) voor uw patiënt. Ook kunt u uw diagnose laten ondersteunen door onderzoek van het ELN (Europees Laboratorium voor Nutriënten).

De NatuurApotheek

t. +31 (0) 15 - 3614477

Eigen recept met betere controle op effect De door ons zelf bereide preparaten kunnen een meerwaarde vormen voor uw praktijk en patiënten. U kunt het effect van uw therapie beter volgen. En u kunt precies de hoeveelheid voorschrijven die uw patiënt nodig heeft. Mede daardoor zijn onze eigen bereidingen vaak de goedkoopste oplossing voor uw patiënt. De NatuurApotheek heeft kennis van twee werelden Wij geven advies over het gebruik van de voorgeschreven middelen samen met andere medicijnen. Ons team heeft kennis van zowel Oosterse als Westerse fytotherapie, mycotherapie en orthomoleculaire therapiëen. Kortom:

Wij willen uw praktijk deskundig en veilig ondersteunen! Drs. Edwin G. Lipperts, Apotheker

recepten@natuurapotheek.com

Weteringweg 14 f. +31 (0) 15 - 3614455 www.natuurapotheek.com De NatuurApotheek Weteringweg 14 2641 KM Pijnacker t: +31(0)15-3614477 recepten@natuurapotheek.com www.natuurapotheek.com 2641 KM Pijnacker - NL

Instituut voor E.E.N.® Eclectische Energetische Natuurgeneeskunde Geaccrediteerd door CPION, SNRO, KTNO, ZHONG, VIV, VBAG, LVNG, NFG, BATC, VNT en Rode Kruis.

Leslocaties in Soesterberg en Panheel Opleidingen (HBO niveau) Registeropleiding E.E.N.® Therapeut (240 ECTS) Registeropleiding Medische basiskennis Registeropleiding Psychosociale basiskennis (voldoet aan de Plato eindtermen)

Bij- en nascholing, cursussen en workshops Klassieke Homeopathie, Feng Shui, Ankhtherapie, Dolfijnenergie, communicatie en NLP binnen de hulpverlening, aromatherapie, enneagram, Introductie E.E.N.® Therapie, EHBO, klankschalen, Egyptologie, bij- en nascholing MPBK, EHBO en E.E.N.® Therapie (KTNO en SNRO geaccrediteerd.) Secretariaat: Pater Jac. Schreursweg 2B, 6097 NH Panheel, Telefoon 0475 - 47 51 78

E.E.N. ®

Instituut voor Eclectische Energetische Natuurgeneeskunde

Email: info@instituuteen.nl website: www.instituuteen.nl

Bloesem-remedies brengen de emoties in evenwicht en bevorderen daardoor indirect de gezondheid. De oorzaak aanpakken op een veilige manier.

De Dr. Schüssler Celzouten van Adler beziien kracht en kwaliteit. Zijn de cellen gezond, dan is ook het lichaam gezond. De mineralen zijn verwreven en niet geschud. Celzouten div. nummers in poedervorm, 10 verschillende mengsels, b.v. combinatie 1 t/m 12, het energie Met de hand verwreven mengsel. Alles in 250 gr. en 1 kg.

Essentïele oliën en producten voor de aromatherapie, biologische cosmetica. Het grootste assortiment biologische oliën, airsprays en massage oliën. Winkel: De 3Vrouwen St.Jansstraat 5 - 5964 AA Meterik Tel: 077-3526885 www.de3Vrouwen.nl

WWW.BLOESEM-REMEDIES.COM Bloesem Remedies Nederland

Tel: 077-3987826 / 077-3989011 E-mail: info@bloesem-remedies.com

S u ï c i d al i t e i t b i j j ong e re n

het contact met de jongere, maar anderzijds ook gesteund

Tot slot

worden in hun eigen veerkracht. Aandachtspunt is het zoeken

Gelukkig krijgt dit complexe thema veel aandacht in de media

naar balans tussen investering in de jongere, in evt. andere kin-

en worden er toegankelijke boeken over gepubliceerd, zowel

deren en in zichzelf. In tijden met grote spanning kan het een

voor leken als voor hulpverleners. In 2016 verscheen bijvoor-

valkuil zijn om alle leuke of ontspannen contacten en bezig-

beeld het Handboek suïcidaal gedrag bij jongeren (voor hulp-

heden te schrappen, terwijl deze noodzakelijk zijn om steeds

verleners) en in 2017 verschijnt Geen pijn, geen angst, geen

weer even bij te tanken, afstand te nemen en daarmee de

leven (voor ouders, scholen en hulpverleners).

situatie vol te kunnen houden. Ook voor de veerkracht in de

Voor hulpverleners is het essentieel dat ze bij suïcidaliteit con-

omgeving van de suïcidale jongere is het van belang dat men

tact onderhouden met collega’s en er niet alleen voor staan.

zijn verhaal kwijt kan, in contact blijft met mensen die kunnen

Beide genoemde boeken geven concrete handvatten voor

luisteren en meedenken.

het herkennen van en omgaan met suïcidale jongeren en hun omgeving.

Veerkracht bij nabestaanden Ondanks alle inspanningen van jongeren en hun omgeving

Stanneke Lunter is psychiater en ervaringsdeskundige. Haar

om door een nare periode met wanhoop en suïcidale gedach-

jongste dochter overleed in 2014 op 17-jarige leeftijd aan

ten heen te komen, gaat het soms mis. De jongere suïcideert

suïcide. Stanneke schreef hierover het boek Geen pijn, geen

zich en de omgeving blijft achter met alle vragen, gedachten

angst, geen leven - de veerkracht voorbij.

en gevoelens die dit oproept. Intense rouw en vertwijfeling is het gevolg, met vaak ook pro-

Riet Fiddelaers-Jaspers is sociaal

blemen tussen nabestaanden onderling. Het is essentieel om

pedagoog, rouwen trauma-

elkaar de ruimte te geven om elk op eigen wijze te rouwen,

therapeut. Zij is verbonden aan

maar hierover wel met elkaar in contact te blijven. Om het

Expertisecentrum Omgaan met Ver-

ingrijpende van de gebeurtenis te erkennen. Om daarnaast te

lies (www.omgaan-met-verlies.nl),

herijken wat belangrijk en van waarde is en het leven daarmee

gastdocent op diverse opleidingen

opnieuw vorm te geven.

en auteur van vele boeken op het gebied van traumatisch verlies zoals

‘Mijn idee over hoe ons leven was, ons fijne gezin, de opgroeiende kinderen, alles staat op zijn kop. Ik ga me vragen stellen over de afgelopen jaren, of het goed was, wat we fout hebben gedaan, waarom het met Jitske zo heeft moeten aflopen. Het dagelijks leven zit boordevol associaties met Jitske, in allerlei fasen van haar leven. Ik merk dat ik de neiging heb om heel veel terugblikkend vanuit rouw negatief in te kleuren – zoals Jitske dat vanuit haar depressie deed. In de loop der maanden kan ik overdag steeds beter bedenken dat ze ziek was. Dat wij best fouten hebben gemaakt, maar het niet slechter hebben gedaan dan de doorsnee ouder. Dat je als ouder niet alles in de hand hebt. Maar ’s nachts komen de vragen en schuldgevoelens weer spoken.’

FRAGMENT UIT HET BOEK GEEN PIJN, GEEN ANGST, GEEN LEVEN DOOR STANNEKE LUNTER.

zelfdoding. In de Wolken organiseert op 30-03-2017 een congres over suïcidaliteit bij jongeren. Op die dag verschijnt ook het boek van Stanneke. Literatuur: Erve, M. van ‘t & Windmeijer, P. (2011). Steun van ouder(s) en kind(eren) na zelfdoding van een gezinslid. Handleiding voor organisatie en begeleiding. Assen: Indigo. Pdf te downloaden via http://rouwnazelfdoding.nl. Fiddelaers-Jaspers, R. (2013). Kon je dan niet blijven voor mij? Kinderen en jongeren ondersteunen na zelfdoding in hun omgeving. Heeze: In de Wolken. Kerkhof, A. & Luyn, B. van (2010). Suïcidepreventie in de praktijk. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Lunter, S. (2017). Geen pijn, geen angst, geen leven. De veerkracht voorbij. Heeze: In de Wolken. Meerdinkveldboom, J., Rood, I. & Kerkhof, A. (2016). Handboek suïcidaal gedrag bij jongeren. Individuele & gezinsbehandeling. Amsterdam: Boom. Meer informatie • www.psychischegezondheid.nl/suïcide • www.113online.nl • http://rouwnazelfdoding.nl • www.psychotherapie.nl promotie Yvonne Stikkelbroek

PSC

Bij t wi j fel zeker doe n

DRS. MARLY SENDEN, PSYCHOLOOG NIP EN RELATIETHERAPEUT

Bij twijfel zeker doen Handboek voor de relatietwijfelaar Ruim twee jaar geleden ontstond het

thuis uit. Een van de goede tips in die

idee om een boek te schrijven, een soort

week: begin met de achterflap! Zo ben

van ‘nog op mijn bucketlist’ idee. Het

je je steeds bewust van de kern van het

thema was snel bedacht: twijfels over

boek en het resultaat voor de lezer.

je relatie. Een thema waar ik persoonlijk een paar jaar mee bezig ben geweest en

De titel Bij twijfel zeker doen heb ik

dat ik in mijn praktijk veel zie. Als mensen

gekozen om aan te geven dat je bij twij-

zich aanmelden voor relatietherapie, zou

fel zeker in actie moet komen, anders

je kunnen veronderstellen dat zij therapie

blijf je in die twijfels hangen. Ga er actief

voor hun relatie willen: er zijn moei-

mee aan de slag om een keuze te maken

lijkheden in de relatie en je wilt samen

om vol voor je relatie te gaan of je eigen

verder. Vaak blijkt dan al in het eerste

weg te gaan. Mensen met relatietwijfels

gesprek dat een van beiden twijfelt of

verkeren in een chaos van gedachten en

hij* nog wel verder wil met de relatie.

emoties. Als je nog van de ander houdt,

Dat is ook een begrijpelijke vraagstelling,

maar niet gelukkig bent in je relatie, kan

maar een andere dan naar relatiethera-

je gevoel je in de weg zitten. Naast je

pie. Dat benoem ik dan ook altijd in de

gevoel zijn er factoren te benoemen die

spreekkamer. Dan heb je nog een weg te

van invloed zijn op een gelukkige relatie:

gaan, voordat je echt van relatietherapie

relatievoorspellers. Daar is veel weten-

kunt spreken. Maar welke weg? Welke

schappelijk onderzoek naar verricht, dat

overwegingen zijn belangrijk. Dat wilde

overzichtelijk belicht wordt.

ik overzichtelijk maken. Uit de losse pols

Verhalen en voorbeelden uit de dage-

ben ik gaan schrijven. Verhalen uit de

lijkse praktijk maken de theorie herken-

praktijk en dan weer een stuk theorie,

baar. Inzicht gevende vragen worden

waardoor je vanzelf de literatuur induikt.

aan de lezer voorgelegd en antwoorden

Heel boeiend en ook weer leerzaam. Na

worden besproken. Zou je opnieuw voor

een paar maanden leek het mij toch ver-

een relatie met jouw partner kiezen? Kun

standig ook professionele ondersteuning

je jezelf zijn in deze relatie? Wat is accep-

te zoeken bij het schrijven van een boek.

tabel en waarin kun je je aanpassen? Wat

Ik ben naar een ‘schrijfweek’ op Mallorca

zijn jouw waarden en behoeften in een

gegaan. Daar ontmoette ik andere schrij-

relatie en in het leven? En zo nog veel

vers en een uitgever die juist gespeciali-

meer vragen, adviezen, tests en oefenin-

seerd is in medische en psychologische

gen. Dat zal helpen bij het analyseren van

boeken. Dat was echt een toevalstreffer;

twijfels en het nemen van een beslissing.

ik had mij er door een drukke verhuizing

Je krijgt meer inzicht in jullie relatie.

waar ik middenin zat, vooraf niet echt

Je relatie kan te goed zijn om te gaan, of

in verdiept. Er waren ook een redac-

te slecht om te blijven. Als je al lang wor-

teur en een ervaren schrijfster die de

stelt met gedachten en gevoelens, gaat

cursus organiseerden. Een topweek, veel

dat ten koste van je levensgeluk. Verder

geleerd, veel plezier en zon, en tegelij-

kunnen gaan, samen of alleen, is een

kertijd ruimde mijn man de verhuisdozen

bevrijding.

PSC

"Mensen met relatietwijfels verkeren in een chaos van gedachten en emoties."

M ar l y S e nde n

Of heb je (weer) een verbroken relatie achter de rug? Het lezen van dit boek geeft meer inzicht in eerdere relaties en waarom het misliep. Je wordt bewuster van je eigen behoeften en kunt in de toekomst betere keuzes maken. Je krijgt inzicht in aspecten die zorgen voor een gelukkige of juist ongelukkige partnerrelatie. Thema’s die aan bod komen: ieder op een eiland, we hebben communicatieproblemen, alles komt op mij neer, we zijn zo verschillend, verliefd op een ander, mezelf niet kunnen zijn, samen of alleen verder. Het schrijven was ontzettend leuk om te doen, en natuurlijk veel meer werk dan gedacht. Na Mallorca ben ik nog twee keer een week naar Terschelling gegaan met mijn golden retriever Famke, om ‘meters’ te kunnen maken.

Van een van mijn nalezers van het boek

Goedele Liekens heeft het manuscript

Even weg van alle drukte en tussen-

kreeg ik de opmerking 'geweldig boek

gelezen en van haar kreeg ik een mooie

door wandelen op het strand. Heerlijk!

voor iedereen die een relatie heeft,

recensie die op de flap van het boek

In september vorig jaar zat ik met zon,

ook als er geen twijfels zijn'. Ook zijn

vermeld is. Dat was wel de kers op de

27 graden, Famke en een glas rosé op

er mensen zonder relatie die het boek

pudding!

het terras van een strandtent, toen ik

besteld hebben, omdat ze meer inzicht

de laatste letter van het boek tikte. ‘Het

willen krijgen in de redenen waarom

manuscript’, corrigeerde de uitgever

het eerder misliep. Er zijn veel boeken

later. Een uitgever vinden is overigens

geschreven over liefdesrelaties, maar ik

geen vanzelfsprekendheid. Dan begint

wil hier vooral een onderscheid maken

in feite de tweede fase om te komen tot

voor 'de relatietwijfelaar'.

een boek. Het manuscript heb ik naar de uitgever gestuurd, die ik op Mallorca

Terwijl ik nog met de laatste verbeterin-

had leren kennen, en hij wilde het uit-

gen aan het boek bezig was, verscheen

geven. In Maastricht heb ik ook contact

het boek al op bol.com en andere sites,

gezocht met een uitgever en met hem

om te bestellen. Toen werd het wel

heb ik uiteindelijk een contract gesloten.

spannend. Uiteindelijk is het allemaal

Een wetenschappelijk redacteur heeft

gelukt en is het erg leuk je eerste eigen

het manuscript vervolgens doorgeno-

boek in handen te krijgen.

*) hij kan ook zij zijn en v.v., in het hele artikel Bij twijfel zeker doen SBN 978 90 8666 419 1 - NUR 767 Te bestellen bij: www.marlysenden.nl, www.mosaelibro.nl (Uitgeverij Mosae Libro) en bij de grote (online)boekhandels.

men en voorzien van adviezen voor verbeteringen en correcties, waardoor

Het boek is in feite een relatiecheck. Je

het boek een goede verbeterslag kreeg.

kunt achterhalen op welke punten het

Dan volgen er nog zaken als uitvoe-

niet goed zit in de relatie. Vervolgens is

ring en opmaak, de cover en het op

het de vraag of je anders kunt omgaan

de markt brengen van het boek. Als je

met hetgeen je mist of wat niet goed zit

overweegt een boek te schrijven, doe

in de relatie zonder jezelf te verliezen.

het dan omdat je het leuk vindt. Doe het

Therapeutische interventies uit de rela-

niet voor het geld, want het is een flinke

tietherapie komen ook aan bod met veel

investering, die je hoopt eruit te halen.

praktische tips en oefeningen. Je hebt

En je stelt je natuurlijk kwetsbaar op door

veel invloed op jouw eigen geluk. Dat

jouw visie de wereld in te sturen.

betekent wel dat je in actie moet komen.

PSC

Z intu i genpri kkels

Hechtingsgerichte gezinstherapie

In deze rubriek bespreken we elke editie vakgerelateerde boeken, cd’s, dvd’s en apps.

Nu even niet ‘Zullen we iets leuks doen?’ vraagt papa. ‘Pap, nu even niet’, zegt Oscar. ‘Ik ga in mijn tentje.’ ‘Wat ga je daar doen?’ ‘Even helemaal niets. Doe mee!’ Een geribbeld stokje, een gouden paperclip of een donzig veertje. Oscar ontdekt iedere dag iets bijzonders. Alle ontdekkingen bewaart hij in zijn kamer. In zijn bed, tussen zijn kleren, aan het plafond vind je honderden potjes met zijn schatten. Overal, behalve in zijn tentje: zijn lievelingsplek. Nu even niet is een prentenboek dat kleuters en volwassenen leert verwonderen. Het gaat over het vinden van rust en aandacht voor jezelf, de ander en de wereld om je heen. Nu even niet, Martine Verstraete Uitgeverij Pica, ISBN9789491806896

Al meer dan vijftig jaar geleden ontwikkelden zich uit het onderzoek van John Bowlby en Mary Ainsworth naar de ontwikkelingspsychologie van kinderen de basisprincipes voor de hechtingstheorie. Daniel A. Hughes, een eminent clinicus en hechtingsspecialist, plaatst dit traditionele model voor het eerst in een breder perspectief, waarbij hij de hechtingstheorie binnen de context van gezinstherapie toepast. Hughes presenteert een model waarin met alle leden van een gezin wordt gewerkt, en niet alleen met het gezinslid dat de problemen binnen het gezin lijkt te veroorzaken. Met dit model worden zowel persoonlijke als gezinsproblemen herkend, opgelost en geheeld, met behulp van principes uit de theorieën over hechting en intersubjectiviteit. Hoofdstuk voor hoofdstuk zet hij zorgvuldig uiteen wat de kernprincipes en -strategieën van zijn op het gezin gebaseerde benadering zijn. Hij weidt uit over de noodzaak van het gebruiken en blijven toepassen van speelsheid, acceptatie, nieuwsgierigheid en empathie (SANE) – de centrale therapeutische benadering voor hechtingsgerichte gezinstherapie – en geeft tips en voorbeelddialogen voor het implementeren van deze benadering. Het belang van het onderhouden van een emotionele/ beschouwende dialoog wordt tot in detail beschreven, net als de wijze waarop aan gezinnen hulp kan worden geboden bij het omgaan met schaamte, bij het begrijpen en aanvaarden van de cyclus van breuk en herstel die binnen hun interacties plaatsvindt, en bij het onderzoeken en oplossen van trauma's uit de kindertijd. Ook bespreekt hij de meer procedurele problemen: hoe ouders deel kunnen gaan uitmaken van de therapeutische gesprekken, wanneer en hoe naar de eigen hechtingsgeschiedenis van de ouders kan worden gevraagd, en hoe 'aanwezig zijn' bij kinderen vorm kan krijgen. Op basis van het fundamentele principe dat ouders de gezonde emotionele ontwikkeling van hun kinderen faciliteren, is Hechtingsgerichte gezinstherapie - Werken aan de basis het eerste boek in zijn soort, dat de therapeut een volledige handleiding biedt voor het gebruik van hechtingstherapie bij gezinnen. Hechtingsgerichte gezinstherapie, Daniel A. Hughes Uitgeverij SWP, ISBN 9789088506628

PSC

Z i n t u i g e n pr ik ke ls

Gewichtige gedachten Gewichtige gedachten van Sophie van Bragt en Frieda van der Loos-Boudesteijn is een prachtig werkboek dat voorgoed verandering brengt in de negatieve spiraal van (te veel) eten en diëten. Mindfulness en positieve psychologie vormen de basis van dit boek: in zes weken word je je bewuster van je gedachten en emoties en de invloed daarvan op je eetpatroon. Het werkboek geeft iedere dag een korte opdracht die inspireert en activeert tot een mindful, gezond leven, met een beter gewicht en meer zelfcompassie als resultaat. Voor iedere vrouw die wil afvallen, maar die niet langer wil diëten. Gewichtige gedachten, Sophie van Bragt en Frieda van der Loos-Boudesteijn Uitgeverij Ten Have, ISBN: 9789025905453

De baas van de piekerfabriek Iedereen piekert weleens; dat is heel normaal en die gedachten gaan meestal vanzelf weer weg. Maar wat doe je als dat niet gebeurt? Sommige kinderen blijven maar piekergedachten maken in hun hoofd. Er is geen ruimte voor blije gedachten; zorg en onrust zorgen ervoor dat handige gedachten geen toegang meer krijgen. Slapen wordt soms een probleem, de schoolprestaties gaan achteruit en vriendschappen verlopen moeizaam. Margreet van der Veen, kinderen jeugdtherapeute, heeft voor die kinderen van 7 tot ongeveer 10 jaar allerlei tips, opdrachten, oefeningen en voorbeelden gemaakt, die ervoor kunnen zorgen dat helpende gedachten weer de overhand krijgen. Door het doeboek samen door te werken krijgen kinderen een handvat om het piekeren los te laten, ze krijgen weer controle over hun eigen gedachten.

Het nieuwe mentaal In haar bestseller Mentaal Kapitaal toonde neuropsychologe Elke Geraerts hoe we ons brein beter kunnen wapenen tegen stress, burnout en andere mentale problemen. In Het nieuwe mentaal gaat ze een stap verder: het is hoog tijd dat we onze maatschappij aanpassen aan ons brein, en niet omgekeerd. Aan de hand van recent wetenschappelijk onderzoek laat ze zien hoe wij allemaal bewuster kunnen kiezen voor meer mentale groei. Ze ontmaskert de mythe van timemanagement, legt uit waarom onze eeuwige zoektocht naar een betere work-life balans tevergeefs is, verklaart hoe empathie kan leiden tot succes en beschrijft hoe leiderschap er in de 21ste eeuw zal uitzien. Het resultaat is een krachtig pleidooi om met meer lef aan het roer te staan van ons eigen leven en voor ons brein die keuzes te maken, die ons op lange termijn gelukkiger en succesvoller zullen maken. Elke geeft je bovendien 26 uitdagingen om een half jaar lang jouw eigen lef te vergroten. Een absolute must-read voor iedereen die mentaal sterker wil staan! Elke Geraerts is doctor in de psychologie en bekleedde verschillende academische posities aan de universiteiten van Harvard, St. Andrews, Maastricht en Rotterdam. Ze maakt deel uit van het netwerk van het World Economic Forum en is partner bij Better Minds at Work, dat bedrijven helpt om de mentale weerbaarheid en bevlogenheid van hun werknemers te verhogen. Ze maakte veel indruk met haar bestseller Mentaal Kapitaal, waarin ze lezers op weg helpt naar een veerkrachtiger brein. Mentaal kapitaal, Elke Geraerts Uitgeverij Lannoo, ISBN 9789401438711 Advertentie

Trainingen Verlies en Verlangen 2017 Omgaan met rouw en verlies 2-daagse training voor professionals die werken met cliënten met een rouwen/of verlieservaring

Verlies en Verlangen, omgaan met de onvervulde kinderwens 2-daagse training voor professionals die werken met cliënten met een onvervulde kinderwens. Data: zie www.verliesenverlangen.nl accreditatie voor NFG, NVPA en Adiona leden.

De baas van de piekerfabriek , Margreet van der Veen Uitgeverij SWP, ISBN 9789085606789

06 27865750 www.verliesenverlangen.nl info@verliesenverlangen.nl

PSC

Stimuleert een goede geestelijke gezondheid Werkt ontspannend en rustgevend Tijdens het zoeken naar de oorzaak van je neerslachtig voelen, is het nuttig iets te doen om de meest vervelende verschijnselen (onbestemde onrustgevoelens, je angstig voelen, slecht slapen en dergelijke) op te heffen of zoveel mogelijk te verminderen. Neurapas® balance bevat drie werkzame bestanddelen die elkaar aanvullen en versterken en die daarbij helpen.

De werkzame stoffen in Neurapas® balance zijn Sint-Janskruid, valeriaan en passiflora. Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat Neurapas® balance bij neerslachtige, sombere gevoelens snel en zonder bijwerkingen verlichting brengt. Dit bereikt u al door 3x daags 1 tablet in te nemen. 60 tabletten € 17,50

NEURAPAS balance

Prins Hendrikweg 2 - 3771 AK Barneveld www.sanopharm.com - info@sanopharm.com

DAG VAN DE COACH 8 juni 2017 De Reehorst, Ede

• • • • • •

Thema: Floreren

• • • • • • • •

100% natuur. 100% puur.

Met keynotes van:

Ivan Wolffers Lidewey van der Sluis Rijn Vogelaar Mathieu Weggeman Anje-Marijcke van Boxtel Joseph Oubelkas

en sessies van:

Marco Buschman Marijke Schotanus - Dijkstra Adélka Vendl Kees Klomp Judith Webber Annette Gudde Fred Matser Carolien de Monchy

www.dagvandecoach.nl

Marieke Lips

Mijn verdriet houd ik binnen Ik schrijf deze blog ter ere van de vele kinderen die ik mag ondersteunen als Kindbehartiger. Ik noem het kind in dit stuk Sara. Dat is niet haar echte naam. Sara wordt bij mij gebracht. Door een ouder. De volgende keer door de ander. Een meisje van negen loopt mijn praktijkruimte binnen. Een grote rugzak van verdriet op haar schouders is direct voelbaar. Haar koppie hangt naar voren en ze verstopt zich achter haar haren. Ik zak wat door mijn hurken en vraag haar of ze het ook zo koud vond vandaag. Of ze binnen wil komen opwarmen. Langzaam stapt ze de ruimte binnen. Haar ogen spreken boekdelen, ondanks dat ze nog weinig oogcontact zoekt. We maken eerst kennis. Ik neem de tijd. Dit meisje heeft, net als vele andere kinderen dat nodig hebben, tijd nodig. Voorzichtig kletsen we wat over haar schooldag, over wie zij is en wie ik ben. Zij had zelf gevraagd om te mogen komen praten. Maar praten betekent niet altijd dat de woorden er zijn. Ik heb haar gevraagd of ik haar mag helpen om haar de woorden te geven. Dat we samen gaan zoeken en dat ik er voor haar ben. Sara knikt. Dat lijkt ze goed te vinden. We beginnen met duplo poppetjes. Om een beeld te schetsen van haar familie en haar plek binnen het systeem. Ieder van haar ouders aan een kant. Haar zusje bij de een. Haar broertje bij de ander. En zij van een afstand vanaf de overkant kijkend naar haar familie. Wat zegt dit over haar rugzak van verdriet? Over haar positie binnen het gezin? Over hoe haar wereld zich heeft gesplitst een jaar gele-

den? Eigenlijk eerder al. Al voordat de scheiding definitief een feit was. Sara wil de woorden niet uitspreken. Het enige wat zij uitspreekt is: “Ik wil niemand verdriet doen.” Dus heeft zij besloten de woorden van verdriet binnen te houden. Omdat zij weet dat het uitspreken ervan betekent, dat dit de realiteit is en het verdriet eruit komt. Ik vraag haar wat zij doet wanneer zij zich zo voelt als ze bijvoorbeeld thuis is. Dan kleurt en knutselt ze, zo zegt Sara. Ik vraag haar of ze wil tekenen. Alles wat zij wil. Misschien wel haar ingehouden woorden in de vorm van een tekening. We hebben contact. Onze ogen vinden elkaar. Wanneer een kind mij aankijkt, weet ik dat we contact hebben gemaakt. Niet even een vluchtige blik maar echt even aankijken. Ik laat haar tekenen. Ik schrijf zelf in een boekje en doe alsof ik wat werk. Dit om haar haar eigen ruimte te geven. Af en toe wisselen we een blik. Dat is voor nu genoeg. Sara tekent. De personen krijgen een plek. De kleuren. Symbolen.

Ik doe niks totdat Sara laat zien dat ze klaar is. Ik vraag haar of ik de tekening mag zien. Dat mag. Ook mag ik haar vragen stellen. En ik verifieer of wat ik zie, kloppend is met haar beleving. Haar tekening brandt nog op mijn netvlies. Het maakte zoveel duidelijk. Zij zag dat ik het zag en haar begreep. Ik vroeg of ik de woorden erbij mocht zetten. Dat mocht. En ze klopten met haar gevoel. Nog een blik. Daarna… stilte. Ik vroeg wat zij ging eten vanavond. Ze zei: ”Pasta en vis.” “Lekker”, zei ik. ”Ik houd van vis en van Indonesisch”, zei Sara. Zo kletsten we door totdat de tijd erop zat. Ik vroeg of zij nog een keer wil komen. “Ja”, zei ze. En zo liep Sara naar buiten. Ze huppelde richting de auto. Haar schouders minder gebogen en haar koppie niet verstopt achter haar haren.

Marieke Lips Marieke Lips is naast Kindbehartiger ook jurist Jeugdrecht, eigenaar van KidsInbetween, gespecialiseerd als bijzondere curator in Jeugdzaken, trainer en auteur van het boek Bekrast. De Kindbehartiger treedt op als belangenbehartiger van kinderen in een scheidingssituatie en heeft als doel om kinderen met een vertrouwd en veilig gevoel verder te laten gaan na de scheiding. www.kindbehartiger.nl / info@kindbehartiger.nl

PSC

C o lu mn

Over krentenbollen & NLP Jongste houdt niet van krentenbollen.

eigen keuzes te maken. Over werk,

En niet van pannenkoeken. Kan je zo

prioriteiten, over vriendschap. En dan

hebben toch?

word je veertig en dan ben je op. Moe,

Ik haalde hem op na een hele dag voet-

opgebrand, burn-out. Omdat je eigen-

ballen en er lag nog een stapel krenten-

lijk niet echt weet wat je wil, omdat je

bollen. Ik zeg: neem nog een krentenbol.

zoveel dingen hebt gedaan omdat je nu

Nee, zegt hij, daar hou ik niet van. Ok,

eenmaal doet wat er verwacht wordt.

wist ik toen nog niet.

Je hebt verwachtingen van anderen zo

Thuis heeft hij honger en ik denk: had

geïnternaliseerd dat je niet eens door

gewoon een krentenbol genomen.

hebt dat het verwachtingsmanagement is. Totdat je moe wakker wordt en denkt:

Pas de volgende ochtend, ik weet hele-

waar is mijn vuurtje nou?

maal niet waarom, schoot ineens dat

"Als kind heb je eigenlijk weinig te kiezen."

beeld weer voor mijn ogen. Jongetje

Het schijnt dat heel veel veertigers of

van 7 dat het heel vanzelfsprekend vindt

een huisdier nemen, of gaan scheiden

om te zeggen dat hij niet van krenten-

of een vakantiehuisje kopen. Omdat er

bollen houdt ondanks dat vrijwel de hele

iets anders moet, omdat de onrust het

Nederlandse bevolking die dingen met

wint. Als mensen me dan vragen ‘wat

smaak eet. En ik werd ineens helemaal

heb ik aan een NLP-opleiding?’ denk ik

blij. En dat had hier mee te maken:

dus: wat heb je er niet aan! Je hebt er alles aan. Juist in het proces dat leven

Als kind is er eigenlijk best weinig te

heet. NLP gaat niet over een kunstje om

kiezen. Wij volwassenen denken mis-

je toekomst te visualiseren en doelen te

schien dat kinderen bakken met vrijheid

stellen. Het gaat over wat je in je hoofd

hebben. Maar wat er ‘s avonds op tafel

allemaal wel (en niet) doet om NU meer

staat, welke dagen je naar de NSO (BSO)

het leven te leven zoals dat bij je past.

gaat, wat je op een dag voor lessen krijgt,

Liefst met behoud van al het goede dat je

welke kleren je draagt, bijna allemaal is

ook al hebt opgebouwd!

dat gewoon voor je bepaald. Je gaat naar een verjaardagsfeestje omdat je uitgeno-

Dus als die jongste zegt dat hij niet van

digd bent en als je geen zin hebt, vinden

krentenbollen houdt, dan denk ik: wat

je ouders dat het wel zo hoort. Je gaat

heerlijk. Wat heerlijk dat je gewoon op

mee naar opa en oma omdat dat in de

zulke kleine dingen weet wat je wil en

gezinsplanning staat. Je leg je aaipet aan

niet wil. Steven Spielberg zei ooit iets als:

de kant omdat je moeder zegt dat het

passie komt niet langs met veel lawaai,

tijd is. En als jij twee verschillende sokken

het is een fluisterstem die je maar net

aantrekt, word je weer naar boven

moet horen, het is klein. Nou, dan kan je

gestuurd.

maar mooi goed getraind zijn in het zien van kleine dingen die je wel en niet wil.

Misschien niet allemaal waar, het gaat

Krentenbollen bijvoorbeeld ;)

even over het totaalplaatje hè. En dan ben je dertig en dan word je geacht

CATHELIJNE IS SCHRIJVER, MOEDER, TRAINER EN COACH. ZE WERKT BIJ TRAININGSINSTITUUT DE EERSTE VERDIEPING EN BIJ HET ADHD-CENTRUM NEDERLAND.

PSC

Colu m n

Wees wie je bent! Zelfontwikkeling als therapeut en mens Afgelopen jaar heb ik met jullie het een en ander mogen delen uit de praktijk van het samenwerken binnen een multidisciplinair team. Dit jaar wil ik met jullie nadenken over je eigen ontwikkeling als therapeut: wat is dat, hoe doe je dat en wat levert het je cliënt op. Deze eerste column wil ik aftrappen met de eerste vraag: wat is zelfontwikkeling?

"Als therapeut ben het instrument waar je mee werkt; hoe goed zorg je daarin voor jezelf?"

Het woord zelfontwikkeling is niet terug te vinden in ‘de Van Dale’. Ook persoonlijke ontwikkeling, wat daarop lijkt, is niet te vinden. Als we kijken wat bij ontwikkeling staat in het woordenboek, is de omschrijving: het ontwikkelen: algemene ontwikkeling, brede kennis. Ik vind het interessant als je deze verder uitpluist. Ont-wikkelen, je wikkelt dus iets af, je gaat meer naar de kern, blijkbaar zit er iets omheen waarom je wilt ontwikkelen. Maar ook met het woord algemene: op meerdere gebieden, kan je aan de slag; er is niet 1 focus, je kan het zo breed maken als je zelf wilt. De omschrijving brede kennis vind ik heel erg toepasselijk, brede kennis over jezelf! Kennis over jezelf, wat mensen zien, wat cliënten zien, hoe kom je over, je mogelijkheden tot reflectie, maar ook kennis over je eigen binnenwereld. En met kennis bedoel ik niet alleen cognitief, maar ook gevoelsmatig, op zielsniveau. Veel van ons werk als therapeut gebeurt in ons hoofd, kennisvergaring bij veel opleidingen, cursusdagen en seminars gebeuren veelal cognitief. Maar hoe ben jij ‘ont-wikkeld’ vanbinnen, op emotioneel niveau, hoe goed ken jij jezelf als mens, als therapeut? Als therapeut ben je het instrument waar je mee werkt; hoe goed zorg je daarin voor jezelf? Hoe goed heb jij jezelf ontwikkeld dat je kennis hebt van je eigen binnenwereld en hoe je goed kun je voor jezelf zorgen om jezelf als instrument in te kunnen blijven zetten? Bij het woord instrument moet ik denken aan een pianist die veel oefent om de prachtige muziekstukken onder de knie te krijgen en daarbij ook balans moet zoeken in oefenen en ontspannen. Daarnaast heeft ook de piano af en toe een onderhoudsbeurt nodig: je vraagt een stemmer om de piano te stemmen, eventueel vilt en/of snaren te vervangen om zo weer aan de slag te kunnen met je instrument. Een instrument kan ook de gereedschapskoffer van een klusjesman zijn. Het afmaken van een klus staat of valt met het gebruikte gereedschap, wordt nogal eens gezegd. De klusjesman is zuinig op zijn gereedschap, reviseert als er iets kapot gaat of koopt een nieuwe schroefmachine als de oude toch echt op is. Ik denk dat deze metafoor over jezelf als instrument ook van toepassing is op ons zelf als therapeut als het gaat om zelfontwikkeling. Hoe vaak laat jij jezelf stemmen, even nakijken of alles nog goed op z’n plek zit of koop je een nieuwe schroefmachine, omdat de oude niet meer zo goed oplaadt? Wist je trouwens dat zelfontwikkeling/zelfontplooiing boven aan de top staat van de piramide van Maslow? Deze begint met fysiologische behoeften, zekerheid en veiligheid, sociale acceptatie en waardering. Aan deze voorwaarden moet volgens hem voldaan zijn, voordat we onszelf kunnen ontwikkelen en ontplooien. Hoe is dat in jouw leven als therapeut, is er ruimte en tijd om jezelf te kunnen ontwikkelen of is momenteel je aandacht op andere gebieden gericht? In de volgende column wil ik ingaan op mogelijkheden hoe je zelfontwikkeling in gang kan zetten. Mocht je zelf een vraag hebben, mail dan gerust naar info@caritasgroep.nl o.v.v. PSC Magazine Wees wie je bent.

HANNEKE NIJKAMP, PRAKTIJKHOUDER CARITASGROEP, PSYCHOLOOG, RELATIECOUNSELOR EN SUPERVISOR. WWW.CARITASGROEP.NL

PSC

L e ven met kanker

Leven met kanker DOOR: INA BOGERS

In 2013 kregen 101.500 Nederlanders de diagnose kanker. Vijfentwintig jaar geleden kregen nog maar 50.000 Nederlanders per jaar kanker. In 2013 overleden er 43.000 mensen aan kanker. Op dit moment leven er ongeveer 650.000 mensen in Nederland met kanker. Dit aantal stijgt elk jaar omdat steeds meer mensen kanker overleven. In 2013 kregen 14.600 vrouwen borstkanker. Met 29,6% is dit de meest voorkomende kankersoort bij vrouwen. Er kregen in 2013 10.900 mannen een tumor in de prostaat. Met 20,7% is dit de meest voorkomende kankersoort bij mannen. Er waren in 2013 11.700 mensen met longkanker, ongeveer 12% van alle kankerpatiĂŤnten. Van de mensen die kanker krijgen, overleeft 62%. Dat zijn vrijwel allemaal mensen bij wie de kanker nog niet is uitgezaaid in andere organen op het moment dat de tumor wordt ontdekt. Van alle vrouwen met borstkanker overleeft 80%. (Bron: Spiegelbeeld magazine maart 2016).

maar voor mij was het in eerste instantie een opluchting. Ik was ongeveer een jaar onderweg met matige, tot uiteindelijk ernstige klachten. Een zoektocht naar de oorzaak van de klachten had niet veel opgeleverd, totdat ik in het ziekenhuis belandde en er gedurende tien dagen intensief onderzoek werd gedaan, wat bovengenoemde diagnose opleverde. Nogmaals, in eerste instantie was ik opgelucht! Mijn klachten hadden een ernstige oorzaak, maar het had een naam. Multipel Myeloom is ook bekend onder de naam ziekte van Kahler. Ik had er nog nooit van gehoord. Op dat moment had ik geen besef van de betekenis van de boodschap. Even schoot er door mij heen: ik ga dood, maar de arts die het bericht kwam brengen, schetste meteen een behandelperspectief. Daar ben ik hem nog dankbaar voor. Het bood hoop voor de toekomst, hoewel die toekomst op dat moment erg onzeker was. De volgende dag werd meteen begonnen met chemo.

Zes jaar geleden, in januari 2011 kreeg ik de diagnose kanker: Multipel Myeloom, dat is beenmergkanker. Het klinkt gek,

Het leven is wat er gebeurt terwijl je andere plannen maakt. Ja, mijn leven stond op de kop, en ik viel in een diepe

PSC

afgrond. Ik keek omhoog en zag wel licht, maar had geen idee hoe ik weer naar boven moest komen. Ik heb me overgegeven aan de situatie en voelde diep vanbinnen een groot vertrouwen dat het uiteindelijk weer goed zou komen. Dit ging niet zonder slag of stoot; er volgden zware behandelingen. Ik belandde intensief in de medische molen en onderging alles wat de artsen mij voorschreven. Chemokuren, medicatie, bestraling en een stamceltransplantatie. Hoeveel kan een mens hebben? Veel, heel veel. Er kwam een enorme overlevingsdrang in mij vrij. Elke dag een stapje in de goede richting, van overleven naar LEVEN, het zoeken van een nieuwe weg. Niet vechten, niet vluchten, maar overgave aan dat wat er is. De behandeling van kanker is puur medisch en fysiek. Een behandelprotocol dat kuren en medicatie voorschrijft. Je wordt benaderd als een lichaam met een defect, en alles wordt uit de kast gehaald om het defect te repareren. Medisch specialisten zijn niet opgeleid om met emoties om te gaan, dat laten ze liever over aan de oncologieverpleegkundigen. Gelukkig dat die er zijn, en dat ze een

T Pne t

luisterend oor bieden, zelfs midden in de nacht. Gek eigenlijk dat je als mens vervreemd wordt van je totale wel-zijn. De aandacht voor de ziekte en de kwaal staat voorop, terwijl er ook een gezond deel is dat mee wil werken aan herstel. Een holistische benadering vraagt om aandacht voor de mens als geheel: lichaam, gevoel, verstand en intuïtie werken samen om in balans te zijn. Een holistische kijk op ziekte/gezondheid, waarbij naast het fysieke aspect ook de psychisch-emotionele kant wordt benaderd, begint wel steeds meer door te dringen, maar is nog niet vanzelfsprekend. Het aanbod is er wel, maar ik heb er zelf naar moeten zoeken.

"Ik heb me overgegeven aan de situatie en voelde diep vanbinnen een groot vertrouwen dat het uiteindelijk weer goed zou komen." Als ik terugkijk, denk ik dat er maar energie was voor één onderdeel: in eerste instantie beter worden en mij fysiek weer in staat voelen om de draad van het leven op te pakken. Toen dit weer lukte, ontstond er ruimte voor het verwerken van emoties. Een proces van emotioneel, mentaal en spiritueel herstel. Om te beginnen moet je erkennen dat je kanker hebt, dat dit echt waar is. Dit roept uiteenlopende gevoelens op: woede, verdriet, angst, schuld etc. Het doorleven van deze gevoelens, met hulp van derden, heeft mij geholpen om een nieuwe weg te zoeken in een andere werkelijkheid: het wordt nooit meer zoals het was. In mijn geval is er sprake van een chronische situatie, de kanker is (nog) niet te genezen. Ik heb moeten

leren mij opnieuw te verbinden met het leven. Altijd zal er sprake blijven van een leven voor- en een leven na de diagnose. Het hebben van kanker is als balanceren tussen hoop en vrees. De diagnose betekent een crisis, een zoektocht naar een nieuw evenwicht. Om weer te genezen, sta ziekte toe Om de pijn te laten genezen, sta toe dat je pijn voelt Om je geloof te vernieuwen, sta ongeloof toe Om weer naar de levensstroom terug te gaan, sta de dood toe Wanneer je de ervaring van verlies kunt verweven in je leven, kun je weer heel worden rouw)

mij? Welke aanpassing wordt er nu van mij gevraagd om te leren leven met mijn ziekte? Een ten slotte: hoe kan ik mij weer verbinden met het leven, opnieuw vreugde scheppen in mijn veranderende bestaan? Al deze vragen/thema’s komen in mijn boek aan de orde.

Het schrijven van een boek heeft mij geholpen in het hele proces van acceptatie en aanvaarding. In eerste instantie heb ik het voor mezelf geschreven en voor mijn man en kinderen. Niet altijd is communicatie mogelijk op pijnlijke momenten, maar het opschrijven van gebeurtenissen en gevoelens biedt achteraf houvast voor gesprek.

In helder geschreven taal heb jij het hele proces van ziekte en herstel weergegeven, met alle hoogte- en dieptepunten die daarbij horen: heel herkenbaar! Jij verstaat de kunst om zeer goed gekozen woorden te gebruiken om diepe emoties weer te geven. Bij deze maak ik je graag een groot compliment (ex-borstkanker patiënt).

(naar Pamela K. Metz uit: Tao van verlies en

Mevrouw Kahler

Kanker is een complexe ziekte. Je weet niet hoe je het oploopt en je weet ook niet hoe je er definitief vanaf komt. Je kunt het vanuit verschillende invalshoeken bekijken. Maar wat belangrijk is, is dat je niet vervalt in slachtofferschap, maar de regie over jouw lijf en leven oppakt! Doen wat voor jou voelt als noodzakelijk: gezonde voeding, bewegen, voldoende slaap, stress vermijden etc. Je kunt er een dagtaak aan hebben, niets is meer vanzelfsprekend. Iedere dag maak ik keuzes die het beste in mezelf naar boven brengen. En als dat niet lukt, geef ik mezelf de volgende dag een nieuwe kans. Rouwen om verlies van gezondheid, hoe doe je dat? Eigenlijk niet anders dan rouwen om het verlies van een geliefd persoon. Je moet beginnen met erkennen dat het zo is, het onder ogen zien van de realiteit. Vervolgens ga je de nieuwe situatie verkennen: wat roept het op aan gevoelens, hoe is dat voor

leven met multipel myeloom. Verkrijgbaar via www.papillonpraktijk.nl

Transpersoonlijk.net, netwerk voor zorgprofessionals Transpersoonlijk.net (TPnet) is hét netwerk voor de coach, counselor & therapeut Leden van TPnet hebben veel voordeel. Zoals adverteren met hun activiteiten en een persoonlijke webpagina. www.transpersoonlijk.net / info-lidmaatschap/

PSC

www.aukeherrema.nl

De complete 2 jarige opleiding tot kinder- of jongerencoach

www.torikindercoachopleiding.nl

Kindercoach worden?

Download de kindercoach test: www.torikindercoachopleiding.nl

â&#x20AC;&#x153;Je leert een kind begrijpen, wanneer je jezelf leert begrijpen.â&#x20AC;?

www.torikindercoachopleiding.nl Advertentie TORI PSC Magazine versie 05.indd 1

info@torikindercoachopleiding.nl 16-12-2016 15:54:55

Colu m n

Creatieve therapie Een van de heerlijkste ervaringen tij-

gedachten vervallen. Uiteindelijk stopte

dens meditatie is wanneer je na een

ik ermee. Ik deed een innerlijke uitroep

tijdje je hele lichaam voelt ontspannen.

naar Amma en vroeg haar om hulp. De

Als alle spanning wegebt en je eigenlijk

volgende morgen kreeg ik een mailtje

het lichaam niet meer voelt maar het

dat met spoed vertaald moest worden.

lijkt alsof je weidser en weidser wordt.

De inhoud was een boodschap van

Dan wordt het stil en vredig. Een aantal

Amma. Ze zei:

jaren geleden gaf ik meditatielessen. Dat waren heel fijne momenten waar ik met

"Hoe turbulent de situatie ook moge

plezier aan terugdenk. Veel cursisten

zijn, het hoofd van Heer Shiva en zijn

klaagden in het begin dat het mediteren

innerlijk domein blijven vredig. Ook al is

hun niet lukte, omdat ze niet van hun

het hoofd koel, het hart blijft altijd warm

gedachten af konden komen. Nu zit ik

met compassie voor de wereld. (…) Wat

zelf in een stressvolle situatie. Er gebeurt

wij vandaag de dag in de wereld zien is

het een na het ander. Zieke man, gezeur

echter het totale tegenovergestelde: de

met instanties (belasting, gemeente,

meeste mensen zijn heetgebakerd en

etc.), zieke kat, andere zieke kat, zieke

hebben een koud hart. Een ieders hoofd

moeder, zus ontslagen, gedoe met de

wordt oververhit door wereldse gedach-

zijn beschimmeld. Dit komt omdat de

kinderen. Ondertussen ziekenhuis in en

ten, en de harten zijn ijzig van egoïsme

verzekering haar tijd neemt om in actie

uit met man. Het hield niet op. En toen

geworden. Als wij het hoofd koel leren

te komen.

kwam de letterlijke druppel. Ik was even

houden, dan kunnen we vredig de meest

Maar ik heb een manier gevonden om

op de fiets naar de supermarkt geweest,

moeilijke omstandigheden aan en deze

uit mijn hoofd te komen: haken. Grappig

hooguit een kwartier weg. En toen ik

omdraaien in ons voordeel.”

genoeg blijkt het te kloppen: dat wat wij

de huiskamer in kwam lopen, merkte ik

aan anderen leren, hebben we zelf het

ineens dat mijn voeten nat werden. Ik

Na de vertaling te hebben teruggezon-

hardste nodig. Ik ben dus niet voor niets

keek naar de vloer en zag toen dat de

den deed ik dankbaar een gebed. Ik was

ooit creatief therapeut geworden…

hele woonkamer onder het water stond,

vastbesloten de wijze raad op te volgen.

tot de tuindeur aan toe. Het water gutste

Ik werd mij bewust van het feit dat ik

uit een keukenkastje. Ik rende naar op de

jarenlang met spiritualiteit was bezig

grond liggende stekkerdozen om hen op

geweest op allerlei gebied. Lezen, cur-

het droge te leggen. Vervolgens kreeg ik

sussen volgen en geven, mediteren, seva

de hoofdkraan niet dicht, dus het water

doen (vrijwilligerswerk). Dat waren prima

bleef maar plenzen.

dingen. Maar nu, op dit moment, nu het

Geluk bij een ongeluk was dat mijn zoon

leven moeilijk is, nu komt het erop aan

en zijn vriendin die ochtend net langs

om het geleerde toe te passen. En door

zouden komen en zij hielpen mij dweilen

haar boodschap wees Amma mij daarop.

met nog een hele club van zijn vrienden.

Ja, het is lastig met de bureaucratie van

Maar voor mij was het de druppel. Ik kon

instanties om te gaan. En het is vreselijk

niet meer. Vertwijfeld zat ik die avond in

om mensen of dieren te zien lijden en

bed en deed een meditatiepoging. Maar

er niets aan te kunnen doen. Mijn parket

het ging niet. Ik bleef maar in tollende

staat bol en mijn vloerkleed en de muren

MARTINE CLAUSEN IS MANTELZORGER, COUNSELOR EN CREATIEF THERAPEUT. PSC

Z intu i genpri kkels

Stilstaan bij trauma Ons vermogen om te vertrouwen, om autonoom te kunnen zijn en bevredigende relaties te hebben met de mensen om ons heen, kan door het bestaan van een trauma ernstig worden beschadigd. Vivian Broughton heeft het boek Stilstaan bij Trauma geschreven. Ik zou eraan toe willen voegen, gelukkig heeft zij het geschreven. Het is niet gemakkelijk om voor het oog ongrijpbare processen voor iedereen, helder en begrijpelijk, op papier te zetten. En dat is haar bijzonder goed gelukt. Niemand kan het trauma van een ander helen en dit gegeven

In deze rubriek bespreken we elke editie vakgerelateerde boeken, cd’s, dvd’s en apps.

is dan ook de rode draad in Stilstaan bij Trauma. Het is voor iedereen bedoeld die interesse heeft in het onderwerp. Het boek gaat over het onderzoeken van het eigen trauma en, niet geheel onbelangrijk, ermee aan de slag gaan. Daarbij was het koren op mijn hulpverlenersmolen te lezen dat een deel van de oplossing verborgen ligt in kennisoverdracht waarbij je leert de luimen te begrijpen van je geraffineerde overlevingsmechanisme en van je gewonde traumadeel. Het spreekt vanzelf dat er wordt ingegaan op de trauma’s die we bewust hebben meegemaakt, zoals een verkeersongeluk, oorlogsgeweld. Maar is het niet zo dat we soms zo gewend zijn aan datgene wat ons is overkomen, dat we niet door hebben dat hierin ook een trauma verborgen ligt? Ik doel hierbij op pesten en gezinsomstandigheden. Een belangrijk hoofdstuk wordt gewijd aan het vroegkinderlijke trauma. Maar, er zit nog een juweeltje verborgen in de schatkist van Vivian. Ik vind het toch ‘n soort van moedig om te zien dat zij een onderwerp uitdiept dat voor kort nog omstreden was en lastig is om laagdrempelig uit te leggen, namelijk: hoe het mogelijk is dat een emotioneel traumacomponent zich in het (familie) systeem kan nestelen. Decennialang is de veronderstelling dat we niet alleen over een cognitief geheugen, maar ook over een celgeheugen beschikken, als een ‘broodjeaapverhaal’ afgedaan. Onderzoek heeft uitgewezen dat traumagevoelens werkelijk op deze wijze kunnen worden overgedragen. Deze systemische overdracht kan dus een rol spelen bij onverklaarbare gevoelens en gedrag. Vivian Broughton maakt in haar boek gebruik van de theorie

Winactie! Wilt u dit boek winnen? Ga dan naar de Facebook-pagina van de NFG, like deze en blijf op de hoogte van deze actie, andere winacties en nieuwsberichten uit het vakgebied: http://bit.ly/2nr4KCt

en inzichten van traumatherapeut dr. Franz Ruppert. Ik ben erg slecht in het begrip van schemaatjes etc., maar eerlijk is eerlijk, dit snap ik zelfs en dit is reusachtig handig om te gebruiken bij psycho-educatie. Stilstaan bij Trauma is echt een aanrader en draagt zeker bij tot een beter begrip van een onderwerp, dat in veel levens een zichtbare en onzichtbare rol speelt. Recensie van Anja van de Weerd Vivian Broughton, Stilstaan bij trauma Uigever:Mens!, ISBN 9789463160339

PSC

‘Het eerste boek in zijn soort dat de therapeut een volledige handleiding biedt voor het gebruik van hechtingstherapie bij gezinnen.’

NIEUW Vertaling van Attachment Focused Family Therapy (AFFT) Uitgeverij SWP | ISBN 9789088506628 | 288 pagina’s | gebonden uitgave

Bestel via de (online) boekhandel of via: www.afft.swpbook.com

PSC

L a b yri nthoss ® Rou w k w a rtet

Labyrinthoss® Rouwkwartet Hoe kaart je een verlies aan? Ieder mens krijgt in zijn of haar leven te maken met verlies. Als een dierbare overlijdt, bijvoorbeeld. Maar dat kan ook zijn verlies van gezondheid, een baan of een (langdurige) relatie. Ieder mens is uniek in hoe hij of zij met dat verlies omgaat. Wie vastloopt in de verwerking ervan, kan wel een steuntje gebruiken. Rouw- en verliesbegeleider Germien Grimmelikhuizen heeft een praktisch hulpmiddel ontwikkeld voor zorgverleners om verliezen aan te kaarten en er betekenis aan te helpen geven: het Labyrinthoss® Rouwkwartet. Tijdens haar werk als psychosociaal therapeut in haar eigen praktijk, en voorheen als (oncologisch) medisch maatschappelijk werker in ziekenhuizen, heeft Germien veel te maken met mensen die een verlies hebben geleden. Allerlei soorten verlies kunnen ervoor zorgen, dat mensen de grip op hun leven kwijtraken en behoefte aan begeleiding hebben. “Ik vind het altijd weer bijzonder dat ik met mijn cliënten een stukje mee mag lopen door hun labyrint van het leven”, aldus Germien. “Dat ik met ze mee mag denken, ze mag ondersteunen, een spiegel mag voorhouden.” Om zich te specialiseren en te verdiepen in de begeleiding van het rouw-en verliesproces heeft Germien onlangs de post-hbo-opleiding Rouwbegeleidingskunde aan de Hogeschool Utrecht afgerond. Eén van de opdrachten tijdens deze opleiding was een ‘Presentatie van het Beroepsproduct’: “De student bedenkt en ontwikkelt een ‘rouwproduct’ voor zijn eigen werksetting, dan wel een zelfgekozen interessegebied.” Uit deze opdracht is het Labyrinthoss® Rouwkwartet ontstaan, een laagdrempelige manier om verliezen ‘aan te kaarten’. Niet alleen gericht op het rouwproces rondom overlijden, maar op verlies in de breedste zin van het woord. Het kan dus ook gaan om verlies van baan, huwelijk of gezondheid.

Labyrinthoss® Rouwkwartet Het kwartet bestaat uit een basisset met veertien kwartetten. Er zijn vier thematische uitbreidingssets van ieder zes kwartetten. De thema’s van de uitbreidingsets zijn: Overlijden, Baanverlies, Gezondheid/ Beperking, Echtscheiding. Elk kwartet bestaat uit vier kaarten, uitgevoerd in hoogwaardige druk met inspirerende afbeeldingen en treffende vragen. Bij het kwartet hoort een handleiding in een boekvorm waarin onder anderen uitgelegd wordt hoe het spel te spelen, extra vragen bij de kaarten en ‘theorie en achtergrondinformatie’ over de basis van het kwartet. Het spel met de handleiding wordt geleverd in een stevige, handzame A4-doos. Het Rouwkwartet kan in een groep onder begeleiding van een hulpverlener worden gebruikt voor lotgenotencontact, of een-op-een tussen hulpverlener en cliënt dienen om emoties bespreekbaar te maken. De kaarten kunnen daadwerkelijk als kwartetspel worden gebruikt, maar ook los of per thema als gespreksopener of voor psycho-educatie.

De basis van het Labyrinthoss® Rouwkwartet Het Labyrinthoss® Rouwkwartet is gebaseerd op de Verliescirkel (Mönnink de H., 2015). Dit is een cyclische voorstelling van een gezond rouwproces, die toegepast kan worden bij elk soort verlies. Waar de rouwende in de cirkel staat, is afhankelijk van hoe hij of zij de verschillende gebeurtenissen en ervaringen met elkaar verbindt, hoe ze worden geïnterpreteerd en hoe de persoon er betekenis aan toekent. Tezamen vormt dit een verhaal (een narratief) met overtuigingen die invloed hebben op de kijk op het leven en op de toekomst. (Maes J., 2007) Door het spel te spelen kunnen mensen hun eigen verhaal delen en vergelijken met verhalen van anderen of kijken hoe hun verhaal in de thema’s past. Zo krijgen mensen spelenderwijs inzicht in het rouwproces en waar zij staan in dit proces. Er kan een verandering plaatsvinden, die zorgt voor andere overtuigingen en eventueel een wending in het leven. Hierdoor kan de cyclus van de Verliescirkel verder bewandeld worden en kan een (nieuwe) betekenis gegeven worden aan het verlies. Of zoals Neimeyer (Maes J., 2007) stelt: “An attempt to reaffirm or reconstruct a world of meaning that has been challenged by loss.”

Het Labyrinthoss® Rouwkwartet in de praktijk Germien Grimmelikhuizen zet het Rouwkwartet in de praktijk in tijdens haar workshop Baanverlies en bij een grote (ouderen) zorgverlener in Oost-Brabant. Maar het kan ook op een revalidatieafdeling worden gebruikt. “Hoe mooi om te zien dat de reacties op het Rouwkwartet uiteenlopen”, zegt ze. “Van een

PSC

Ge r m i e n Gr i m m e l i k hu ize n

opgelucht: ‘Ik kan eindelijk over gemis praten met lotgenoten’ tot een bozig ‘Weet u wel wat u losmaakt? Daar moet u heel voorzichtig mee zijn!’ Dat laatste is wat mij betreft het grootste compliment. Het Rouwkwartet maakt wat los, zet een proces in beweging en heeft daarmee zijn doel bereikt. Daarna is het aan ons hulpverleners om zorg te dragen voor het verdriet dat loskomt.” Germien vertelt hoe ze tijdens een workshop Baanverlies met een groep cliënten het kwartet speelde ter introductie. “Mensen werden fanatiek en hadden plezier. Dat brak meteen het ijs. Toen we de thema’s en de vragen gingen bespreken, hebben het plezier en het contact dat tijdens het spel al ontstaan was, ervoor gezorgd dat mensen zich kwetsbaar durfden op te stellen. Er was meteen openheid over de emoties die spelen na het verliezen van een baan. Een deelnemer reageerde: ‘Ik neem mee dat het verdriet er mag zijn en dat ik me dus niet heb aangesteld toen ik net thuis zat en daar echt niet blij mee was’.”

"Er was meteen openheid over de emoties die spelen na het verliezen

voelde voor haar als een soort bekentenis. Zij vertelde wat zij nog met niemand besproken had en het gaf haar een enorm gevoel van ontlading en opluchting.” De foto’s en thema’s zijn echter ook een op een goed te gebruiken. “Een meneer die bij mij in de praktijk kwam, had veel vragen rondom het rouwproces”, vertelt Germien. “In eerste instantie vroeg hij zich af of het klopte dat hij nog volop met het verdriet bezig was, terwijl ‘men’ vond dat hij onderhand verder moest gaan met zijn leven. Aan de hand van allerlei thema’s uit het Rouwkwartet kreeg deze meneer psycho-educatie over het feit dat een rouwproces uniek is. Hij leerde dat het onder meer afhankelijk is van iemands copingstijl, sociaal netwerk en van de balans tussen draagkracht en last, hoe dat proces verloopt. Dezelfde kaarten uit het kwartet heb ik een aantal gesprekken later weer neergelegd toen meneer een nieuwe relatie kreeg en aan mij vroeg of dat niet te snel was. Toen hij doorhad dat het dezelfde kaarten waren, moest hij er zelf om lachen… Aan het eind van de begeleiding zei hij over het Rouwkwartet: ‘Kaarten geven tijd om na te denken, anders moet ik weer zo snel wat zeggen’."

Hulpverleners Het Labyrinthoss® Rouwkwartet is te gebruiken door onder anderen maatschappelijk werkers, psychologen, vaktherapeuten en sociaalpedagogisch hulpverleners. Zij krijgen een eendaagse training om bekend te raken met het spel en het kwartet te ervaren door de ogen van de hulpverlener én de cliënt. Ook legt Germien Grimmelikhuizen tijdens de training uit op welke theorieën het Labyrinthoss® Rouwkwartet berust. Germien Grimmelikhuizen is psychosociaal therapeut, heeft haar eigen praktijk Labyrinthoss grip op je leven en rondde onlangs de opleiding post-bachelor Rouwbegeleidingskunde aan de Hogeschool Utrecht af. Tijdens de opleiding ontwikkelde zij het Rouwkwartet, dat zij nu met goed resultaat in haar eigen praktijk inzet. Naar aanleiding van het oefenen van het kwartet met bewoners in een verpleeghuis van een grote (ouderen)zorgverlener in Oost-Brabant is zij door deze instelling gevraagd voor een aantal uren als verpleeghuis maatschappelijk werker.

van een baan." Voor meer informatie:

Een ander verhaal maakt duidelijk dat het zien van een foto ervoor kan zorgen dat een gesloten narratief geopend kan worden. “In een rouwgroep was eerst al het een en ander besproken. Mensen zaten nog veel aan de ‘verlieskant’ in het ‘duale rouwproces’ van Stroebe (Mönnink de H, 2015). Door het spelen van het Rouwkwartet was er even ontlading en plezier. Aan het einde van het bespreken van de thema’s uit het spel kwam een deelnemer met het kaartje Achtbaan. Deze mevrouw gaf aan dat het rouwproces na het verlies van haar echtgenoot aanvoelde als een achtbaan en dat het gemis zo heftig was dat zij levensmoe was geworden. Deze mevrouw had tijdens de voorafgaande bijeenkomsten weinig gezegd en greep deze foto aan om haar gemis te delen, open te zijn. Het

Germien Grimmelikhuizen, 06-53776075 info@labyrinthoss.nl http://www.labyrinthoss.nl/aanbod/rouwkwartet Bronnen: Mönnink de H. (2015). Verlieskunde, methodisch kompas voor de beroepspraktijk. Amsterdam: Reed Business Education Maes J. (2007). Leven met gemis. Handboek over rouw, rouwbegeleiding en rouwtherapie Uit Reader Post-bacheloropleiding Rouwbegeleidingskunde Hogeschool Utrecht 2015

PSC

C rossu i te

Professionalisering door digitalisering in de praktijk Overal waar we vandaag de dag kijken, heeft de technologie een plaats verworven in onze maatschappij. Ook in de medische wereld is de technologie al lange tijd aanwezig in allerlei toepassingen en meetinstrumenten voor de controle en verbetering van de zorg in het algemeen. Dit is natuurlijk vooral het geval in de ziekenhuizen en grotere gezondheidscentra, maar ook de privépraktijken blijven hierin niet achter en worden meer en meer geconfronteerd met de voordelen van digitale praktijkvoering.

Maximaliseer uw potentieel In de eerste plaats zorgt digitalisering voor een versnelde uitbouw van de praktijk dankzij een grotere performantie op het vlak van medisch dossierbeheer, administratie, opvolging, patiëntcommunicatie, enz.

Vlottere financiële administratie Verder stelt digitaliseren u in staat om snel en efficiënt al uw behandelingen te factureren volgens de eisen van de zorgverzekeraars. De nota’s kunnen makkelijk per mail worden bezorgd aan uw patiënten, wat maakt dat het ook voor hen makkelijker is om deze in te dienen bij hun zorgverzekeraar. Dag-, week- en maandstaten zijn eenvoudig op te roepen en geven u snel een correct overzicht in de omzet van de praktijk.

Onlineboekingen Uw praktijk krijgt een grotere bereikbaarheid door het werken met onlineboekingen. Deze zorgen ervoor dat de patiënt 24/7 de mogelijkheid krijgt een afspraak in te plannen, zonder dat u gestoord wordt tijdens lopende consultaties. Hierdoor wordt voor iedereen een meerwaarde gecreëerd. CROSSUITE stelt u in staat uw patiënt een persoonlijk onlineprofiel te bezorgen dat de patiënt onmiddellijk een grotere betrokkenheid geeft bij uw praktijk. Intakes en evaluaties zelf laten invullen door uw patiënt in dit profiel, vereenvoudigt en vermindert niet enkel uw administratieve taken, maar verhoogt substantieel de nauwkeurigheid van de aangeleverde informatie door de patiënt.

"Uw praktijk krijgt een grotere bereikbaarheid door het werken met onlineboekingen. Deze zorgen ervoor dat de patiënt 24/7 de mogelijkheid krijgt een afspraak in te plannen, zonder

Verder beheert de patiënt binnen het profiel zijn persoonlijke gegevens en biedt het

dat u gestoord wordt tijdens

een extra kanaal om zijn afspraken, gemaakt binnen uw praktijk, steeds op een cor-

lopende consultaties. Hierdoor

recte manier op te volgen.

wordt voor iedereen een

Voor elke praktijkgrootte

meerwaarde gecreëerd."

Webbased werken maakt u totaal onafhankelijk van locaties en hardware. Dit geeft u als zorgverstrekker totale vrijheid in de praktijk. Samenwerken met collega’s wordt een evidentie, dit zowel binnen als buiten uw eigen organisatie. U heeft als het ware uw praktijk altijd binnen handbereik. Voor meer informatie: +31 20 811 60 48, www.crossuite.com, info@crossuite.com 38

PSC

Nie

Online videocollege Professioneel hulpverlenen: De gespreksmethodiek

✔ ✔ ✔

Mondelinge uitleg van de gespreksmethodiek Pakkende voorbeelden uit de praktijk Demonstraties van verschillende gespreksfasen 8 Registerpunten

www.hupper.nl

Opleiding tot HeartMath® Therapeut In de HeartMath methode staan de thema’s lichaamsbewustzijn en emotieregulatie centraal. Door middel van biofeedback op het hartritme leren uw cliënten hoe ze omgaan met stress en hoe ze zichzelf in een meer optimale toestand kunnen brengen. In deze nieuwe opleiding leert u aan uw cliënten om meer grip te krijgen op stress en hun manier van omgaan daarmee, zodat ze gericht kunnen werken aan een gezondere leefstijl. Uit vele studies blijkt dat dit leidt tot een toegenomen welbevinden en functioneren, zowel lichamelijk als psychisch.

HeartMath Benelux biedt nu een 5-daagse opleiding tot HeartMath Therapeut. In de opleiding wordt aandacht besteed aan:

• Begeleiding van cliënten door • Inpassing van HeartMath middel van het Werken aan interventies in bestaande Veerkracht programma behandelmethodieken Het Werken aan Veerkracht programma De opleiding biedt een kennismaking biedt een evidencebased protocol om met diverse interventietechnieken. Om met behulp van een werkboek de cliënt deze interventies goed over te kunnen in 7 sessies te begeleiden. De cliënt brengen is het van belang om de geleerwordt zich bewust van zijn doelen, de technieken ook zélf veel te oefenen stressbronnen en energielekken en leert en toe te passen in het dagelijks leven. stapsgewijs de HeartMath technieken toepassen en integreren in het dagelijks leven. Huiswerkopdrachten en oefenen zijn belangrijke onderdelen.

Meer informatie vindt u op www.heartmathbenelux.com of persoonlijk via 043-3655626.

• Diagnostiek: Inzicht in het functioneren van het autonome zenuwstelsel Het computerprogramma van HeartMath brengt de hartritmevariabiliteit (HRV) in beeld, een belangrijke indicator voor het functioneren van het autonome zenuwstelsel en daarmee ook van ziekte en/of gezondheid. Dankzij de nieuwste versie van de emWave, de emWave Pro Plus, is het nu ook mogelijk om diverse functionele waarden uit de HRV te bepalen.